ΝΑΣΟΣ ΒΑΓΕΝΑΣ-ΣΚΟΤΕΙΝΕΣ ΜΠΑΛΛΑΝΤΕΣ

Για τις Σκοτεινές μπαλλάντες

     Ποιητής, δοκιμιογράφος και θεωρητικός της λογοτεχνίας ο Νάσος Βαγενάς αγωνίζεται με το ποιητικό του έργο και τα θεωρητικά του κείμενα να ξανακαινουργώσει τον κόσμο και τα πράγματα γύρω μας. Να τα επαναμαγεύσει μέσα από την σύγχρονη ποιητική εμπειρία. Να αποκαλύψει, πέρα από την κουραστική μεθοδομανία των κριτικών οιωνοσκόπων και την παραμορφωτική σχολαστικότητα των από καθέδρας κριτικών και μεταμοντέρνων ακολούθων τους, την μυστική σχέση που συνέχει την ποιητική γνώση με το εμπειρικό βίωμα. Την ποιητική αίσθηση με τον ρεαλισμό του βίου.

     Με αφομοιωτική δεινότητα, κριτική δεξιοτεχνία και αποσταγματικό λόγο μας προτείνει με το σύνολο του ποιητικού του έργου τον τρόπο, ή σωστότερα ένα νέο πιο ασφαλή τρόπο με τον οποίο μπορούμε να απαλύνουμε τους ήχους από το άγριο χτύπημα του ποιητικού τυμπάνου(όπως θα έλεγε και ο Άγγλος ποιητής Τόμας Στερν Έλιοτ) μέσα στις άξενες, εχθρικές και αφιλόξενες σύγχρονες κοινωνίες μας.

      Ο ποιητικός του λόγος, χωρίς να αποσβέσει τις φωνές των προγενέστερων δημιουργών του, δίχως να καταψύξει τα ποιητικά του δάνεια, και να εγκιβωτιστεί σε ποιητικά δόγματα  ή να στεγανοποιήσει τις ποιητικές του καταβολές με τρόπο αμετάκλητο, ασφυκτικό και μάλλον «υπεροπτικό», όπως συμβαίνει με ορισμένους πνευματικούς δημιουργούς της γενιάς του, μετατρέπεται με δραστικό τρόπο σε ένα καινούργιο και σύγχρονο ηχείο, μέσω του οποίου όχι μόνο ακούγονται αλλά και επαναπροσδιορίζονται, αποκτούν νέες ποιητικές οσμές, κερδίζουν νέους ρυθμούς οι ποιητικές φωνές των προηγούμενων γενεών. Δεν αποκαθηλώνονται, απεναντίας «επανασυμβολοποιούνται».

    Της γενιάς του 1930, του Σολωμού, του Κάλβου, του Μαρτζώκη, του Καβάφη, υπόγεια του Σαχτούρη, μακρινοί απόηχοι του Σινόπουλου, και ασφαλώς του Καρυωτάκη. Καθώς επίσης και των ξένων ομοτέχνων του-ιδιαίτερα των Άγγλων, που αγάπησε, μελέτησε και μετέφερε στη γλώσσα μας  και μέσα στην ποίησή του. Αυτό δεν σημαίνει ότι ο ποιητικός του λόγος λυγίζει από την αντιπαράθεση αυτή, ότι νοθεύεται ή αμαυρώνεται η ποιητική του ιδιοπροσωπία. Τουναντίον, μας αποκαλύπτει το οξύ ποιητικό του κριτήριο και την μεταστοιχειωτική του κριτική ικανότητα, που τον βοηθούν να μην αγκυλώνεται η φωνή του σε παραδοσιακές φόρμες μόνο, αλλά και να μην  ακολουθεί άκριτα μεταμοντέρνες ακατανόητες ποιητικές δομές. Οι διάφοροι αντιστικτικοί συνδυασμοί προάγουν την ποιητική αίσθηση και διευρύνουν το ποιητικό νόημα. Η δε έντεχνη ρυθμοποιϊα του χάνει την σκληρότητα της και γίνεται πιο εύπλαστη, πιο ανοιχτή στους διάφορους συσχετισμούς.

    Ο Νάσος Βαγενάς, δεν στρατωνίζει την ποιητική του γλώσσα για να αναδυθεί η νέα μετασεφερική ποιητική γραφή, όπως μάλλον κάνουν αρκετοί της γενιάς του 1970. Η γλώσσα του διαμορφώνεται ποικιλόμορφα χωρίς να χάσει κάτι από την ιδιαιτερότητά της. Διευρύνεται προς μια καθολικότερη ποιητική εμπειρία και αγκαλιάζει ευρύτερα υποστρώματα συγκινησιακών και αισθητικών αναφορών. Χωρίς πλουμίδια, αρκετές φορές επιγραμματική, αλλά με φανερό τον εσωτερικό της ρυθμό και την έντονη μουσικότητά της, με μια λειασμένη στιλπνότητα, χωρίς λεκτικούς ρητορισμούς ή υφολογικούς μελοδραματισμούς, σηκώνει το βάρος της ποιητικής εμπειρίας ευχάριστα.

Σαρκάζει, αυτοσαρκάζεται, σατιρίζει, με μια σταθερή πάντα διάθεση, αλλά ποτέ δεν ασθμαίνει. Ποτέ δεν αδυνατίζει, δεν μένει ανυπόταχτη, δεν παραπλανεί, δεν λοιδορεί τις παραλείψεις. Ο ποιητής δεν θρυμματίζει την ποιητική του φωνή θέλοντας να εκφράσει καλύτερα την διάσπαση του κόσμου σήμερα. Με ισχυρή αίσθηση της οικονομίας του λόγο, με εύληπτο τρόπο, ακρίβεια και ένα πεισιθάνατο ύφος αλλά και ένα εκούσιο κλαυσίγελο κρυσταλλώνει στο έργο του τις γηγενείς αναφορές, τους ξένους απόηχους τους επανασυντάσσει, ρίχνοντας το βάρος στην υφολογική εκφορά, στην γλωσσική καθαρότητα και αρτιμέλεια και εκφραστική λειτουργία. Ισόρροπα και αρμονικά με την δική του φωνή, λαξεύει και καθοδηγεί και τις άλλες φωνές σε ένα αισθητικό αποτέλεσμα, άξιο θαυμασμού και έρευνας.

     Με την πρωτόθετη αυτή διαδικασία η ποιητική μας παράδοση αποκτά μάλλον μια νέα υφολογική και όχι μόνο ταυτότητα. Λησμονημένες λέξεις της καθημερινής μας ζωής, παλαιές προσωδιακές φόρμες, μουσικά ύφη, φωνές ξεχασμένες, εικονοπλαστική επεξεργασία κ. ά., συγχωνεύονται με τον σύγχρονο λόγο, το μοντέρνο ύφος, τα νέα αισθητικά κριτήρια, με οικείους γλωσσικού κώδικες, την αυτονόητη ελεύθερη ρυθμοποιία του ελεύθερου στίχου. Με τρόπο καθαρά προσωπικό και πρωτότυπο. Η ποιητική του φωνή, επαναδιαπραγματεύεται, επαναμορφοποιεί τις ποιητικές δομές και συμπληρώνει μεθοδικά τις εκφραστικές ανιχνεύσεις.

     Και στην νέα του ποιητική συλλογή, την όγδοη κατά σειρά, Σκοτεινές μπαλλάντες και άλλα ποιήματα, ο ποιητής Νάσος Βαγενάς, παρουσιάζεται με άκρως ενδιαφέρουσα δεκτικότητα στις λεπτότερες αποχρώσεις της εκφραστικής αγωνίας, έστω και αν την αγωνία αυτή υποσκάπτει η γοητευτική ιδιοτυπία ενός σαρκαστικού ύφους, ενός ειρωνικού σχολιασμού, ενός κατ’ εξακολούθηση αυτοσχολιασμού, και ασφαλώς η εσωτερική συνομιλία με τον Κώστα Καρυωτάκη.

Με τις εύγλωττες επίσης φραστικές του αποσιωπήσεις και τα αποσταγματικά του παιχνιδίσματα-που δεν μετατρέπονται σε ρήσεις-παλινορθώνει ξεχασμένες μάλλον φόρμες, λησμονημένους ποιητές, παλαιούς ρυθμούς, ναρκωμένους μουσικούς τόνους, και τους επανασημασιοδοτεί, με τη γνωστή παρωδιακή του διάθεση, υπονομεύοντας με την ποιητική του αυτή μέθοδο την ερμηνευτική μας δυσπιστία και την παραδοσιακή αναγνωστική προσέγγιση.

     Προσφέροντας νέο προσωδιακό αντίκρισμα στην ποιητική του φωνή, ακόμα και με τις εύηχες ομοιοκατάληκτες παρατονίες του, ανανεώνει το συγκινησιακό περιεχόμενο των στίχων του, τους επαναφορτίζει λειτουργικά με άλλους συντακτικούς ρυθμούς, χρησιμοποιώντας μια διαφορετική μάλλον πρωτότυπη γλωσσική αλληλουχία και αισθητική προσέγγιση. Με τον τρόπο αυτό, ο ποιητικός λόγος αντέχει στην ξηρότητα της εποχής και της ψυχής μας.

Χωρίς να αυτοαναλίσκεται σε αδιέξοδους δρόμους, αναζητώντας άδοξες λύσεις και χωρίς να τον βαραίνει η τόσο έντονη καρυωτακική αυτοτυραννία.

Τα εκφραστικά του πυκνώματα και οι γλωσσικές του διαφυγές, ακόμα και μέσα στην ελλειπτικότητα της φόρμας αρκετών στίχων του, παράγουν μια δυνατή αίσθηση. Η δε εικονοποιητική του τεχνική, δεν έχει μόνο ένα πνευματικό βάθος, αλλά υποβάλλει με τους αλληλοσυσχετισμούς της ένα πνεύμα κάπως πιο γαλήνιο και λιγότερο απαισιόδοξο.

     Η ποιητική αυτή συλλογή, που ορισμένες φορές έχει τον τόνο του προφορικού εξομολογητικού λόγου, σπονδυλώνεται από ένα «ανομοιογενές» συνεκτικό, όμως ποιητοκρατικό, σύστημα ποικίλων ποιοτήτων και εκφραστικών συναφειών, ανεξάρτητα από το αν δεν ακολουθείται πιστά ή αναιρείται η φόρμα τους.

Έχουμε τίτλους ποιημάτων , π.χ. «Μπαλλάντα», «Μαδριγάλι», «Ωδή», «Χάικου» κ.λ.π.

Η αναφορική τους υπόμνηση ως τίτλων ποιημάτων δεν καθηλώνει τον ποιητή απαραίτητα και σε συγκεκριμένες φόρμες ή τεχνικές. Τα δάνεια στοιχεία είναι αρκετά και αιμοδοτούν το συνολικό ποιητικό σώμα, όχι μόνο ως προς τις θεματικές τους ή υφολογικές τους υπομνηματίσεις αλλά και ως προς τις επεξεργασμένες ιδιαιτεροποιήσεις και μεταλλάξεις των καταβολών τους. Ένας ήρεμος αλλά απελπιστικά μελαγχολικός τόνος νοτίζει τα ποιήματα της συλλογής, ακόμα και αυτά που φέρουν τίτλους μουσικούς (π.χ.«Allegro»,«Andante» κ.λ.π.)

      Ίσως να μην ήταν άστοχο αν σημειώναμε ότι στην συλλογή αυτή διακρίνουμε τεμνόμενους κύκλους ποιημάτων, που κρατώντας ο καθένας την διάθεσή του και την ιδιαιτερότητά του, έχοντας διαφορετικούς ηχητικούς χρωματισμούς, άλλη διαπραγμάτευση του θέματος, ή όμορες εικόνες συναισθημάτων, ολοκληρώνουν μέσα από μια ακουστική φαντασία το ποιητικό γίγνεσθαι.

Ο ποιητής συνομιλεί με ομοτέχνους του, γι’ αυτό και απουσιάζει το φυσικό τοπίο. Οι αναδιατάξεις είναι περισσότερο εσωτερικού χώρου, συντελούνται μέσα στο ποίημα παρά στο εξωτερικό του περίγραμμα. Άλλες φορές έχουμε μικρές μνημονικές στιγμές που ξετυλίγουν την συγκινησιακή εμπειρία με τρόπο αποκαλυπτικό και απροσδόκητο. Ο ερωτικός τόνος ορισμένων ποιημάτων, δεν αναιρεί την απαισιοδοξία της μνημονικής καταγραφής. Το ποίημα «Μελέτη θανάτου» παραπέμπει όχι μόνο σε μια συνομιλία του ποιητή με τον ποιητή Άγγελο Σικελιανό, αλλά θυμίζει και εκκλησιαστικούς ποιητές με ανάλογες θεματικές πραγματεύσεις.

Όπως το τέλος του:

«από το να ζω μονάχα με τον ήχο

προτιμώ τα εβδομήντα και να βήχω»,

έρχεται συνέχεια από τα βάθη της ιστορίας και ιδιαίτερα από την γνωστή θέση για τον επί γης βίο, την οποία εκφέρει ο Αχιλλέας στην Οδύσσεια (Νέκυα).

     Στις Σκοτεινές μπαλλάντες διακρίνουμε έναν έντονο υπαρξιακό μηδενισμό. Ένα θλιμμένο και αποκαρδιωτικό βλέμμα που θεολογεί παρά μοιρολογεί ποιητικά, και ταυτόχρονα ειρωνεύεται την ίδια του την ποιητική επεξεργασία και προσπάθεια της αγωνίας αυτής (όπως φαίνεται στο ποίημά του «Το πρόβλημα με τη Μούσα»).

Εξόριστος ο ποιητής, γνωρίζει ότι όσους «κρυμμένους άσσους» και αν έχει κανείς στο μανίκι του, η αδιάφορη δίνη τον περιμένει εκεί στην τελευταία παρτίδα με τον χρόνο.

Μουντοί χρωματισμοί, ρομαντική μελαγχολία, χαμηλοί τόνοι, συγκρατημένοι λυγμοί, εωσφορικοί σαρκασμοί, βασιλεύουν στην ποίηση αυτή, καθώς και ένα φως θανάτου που λάμπει εκτυφλωτικά μέσα σε διάφορες μορφές, σχήματα και εικόνες και τις φωτίζει δημιουργικά παρά την αίσθηση που αφήνει η σκιά του. Ούτε η ίδια η ποιητική λειτουργία μπορεί να ακυρώσει το γεγονός της ματαιότητας και της αναμενόμενης ήττας, ή μήπως ο ποιητικός λόγος στέκει υπαινικτικά σιωπηλός υποδηλώνοντας το «Εν αρχή ήταν η αρχή»;

     Η ποίηση στην συλλογή αυτή, σαν τον ουροβόρο όφι ανακυκλώνει το συναίσθημά της. Μια επίσης παγανιστική διάθεση πλημμυρίζει την ατμόσφαιρα του βιβλίου, και αρκετά σύμβολα του αρχαίου κόσμου διακρίνουμε να περιδιαβαίνουν μέσα του.

Από την συλλογή αυτήν, όπως και από άλλες του καθηγητή πανεπιστημίου και ποιητή Νάσου Βαγενά, απουσιάζει η ορθόδοξη προοπτική του κόσμου, αν και σε ορισμένα ποιήματά του έχει δανειστεί την προσωδία της βυζαντινής υμνογραφίας.

«Του σκότους μίασμα, του χρόνου αγίασμα».

     Ο ποιητής συνομιλεί με τις Μούσες αν και χρησιμοποιεί και εβραϊκά σύμβολα, όπως του Αδάμ και της Εύας, που μάλλον λειτουργούν ως πολιτιστικοί ιδεότυποι για τις ανάγκες της ποιητικής λειτουργίας.

Προσπαθεί να κρύψει το πρόσωπό του μέσα στα πρόσωπα άλλων ομοτέχνων του, και καθώς στιγματίζει τον θάνατό τους, αναρωτιέται και για τον δικό του.

   Δύσκολα ξεχωρίζεις ποιήματα που σε μαγεύουν περισσότερο από τα άλλα, αφού όλα αφήνουν την ίδια αισθητική συγκίνηση. Η παλινδρομική θεματική και υφολογική τεχνοτροπία που χρησιμοποιεί κρατά όλα τα ποιήματα της συλλογής στο ίδιο επίπεδο συγκίνησης.

     Ποιητικές καταβασίες μάλλον παρά ονειρικά φτερουγίσματα αποτελούν την ποιητική προσφορά του Νάσου Βαγενά. Ποιητικές καταβασίες στα ερέβη της ανθρώπινης ψυχής για να ανασύρουν το μικρό επιδόρπιο της συγκίνησης και της ποιητικής ερωτικής αίσθησης, όχι με την συνοδεία του Κέρβερου, αλλά της «φριχτής τίγρης» που είναι η αγάπη(«Ωδή στην τίγρη»).

     Μια ποίηση, που μάλλον μπορεί να φέρει την ποθητή στροφή στα ποιητικά μας πράγματα και ίσως να επαναδιαπραγματευτεί τις οφειλές της γενιάς της απέναντι στις προηγούμενες ποιητικές γενιές.

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος

Πρώτη δημοσίευση, περιοδικό «Γραφή» τεύχος 53-54/ Φθινόπωρο 2002, σελίδες 117-121.

Πειραιάς, Σάββατο, 25 Ιανουαρίου 2014

Υ. Γ. και για όσους ενδιαφέρονται για την ποίηση και τους ποιητές της γενιάς του 1970 και ιδιαίτερα για την ποίηση του Νάσου Βαγενά, η αυτοτελής εργογραφία του είναι η εξής:

     ΠΟΙΗΣΗ

-Βιογραφία, εκδόσεις Κέδρος 1980

-Περιπλάνηση ενός μη ταξιδιώτη, εκδόσεις Κέδρος1986

-Η πτώση του Ιπτάμενου, εκδόσεις Στιγμή 1989

-Η πτώση του Ιπτάμενου Β εκδόσεις Παρουσία 1997

- Βάρβαρες Ωδές, εκδόσεις Κέδρος 1992

-Σκοτεινές Μπαλλάντες, εκδόσεις Κέδρος 2001

-Πεδίον Άρεως, εκδόσεις Γνώση 1982

-Τα Γόνατα της Ρωξάνης, εκδόσεις Κέδρος 1987

- Στέφανος, εκδόσεις Κέδρος 2004

- Η συντεχνία (πεζό), εκδόσεις Στιγμή 1987

-Στη νήσο των Μακάρων, εκδόσεις Κέδρος 2010

    ΔΟΚΙΜΙΑ-ΜΕΛΕΤΕΣ

-Για έναν ορισμό του μοντέρνου στην ποίηση, εκδόσεις Στιγμή 1984

-Ποίηση και Πραγματικότητα, εκδόσεις Στιγμή 1985

-Ο Λαβύρινθος της Σιωπής, εκδόσεις Κέδρος 1982

- Η Εσθήτα της Θεάς, εκδόσεις Κέδρος 1988

- Ποίηση και μετάφραση, εκδόσεις Στιγμή 1989/2004

-Μεταμοντερνισμός και λογοτεχνία, εκδόσεις Πόλις 2002

- Σημειώσεις από την αρχή του αιώνα, εκδόσεις Πόλις 2013

- Κινούμενος Στόχος-Κριτικά Κείμενα, εκδόσεις Πόλις 2011

- Ο ποιητής και ο χορευτής, εκδόσεις Κέδρος 1979

- Η Ειρωνική γλώσσα, εκδόσεις Στιγμή 1995

-Σημειώσεις από το τέλος του αιώνα, εκδόσεις Κέδρος 1999

- Σολωμικά, Αθήνα 1969

- Η παραμόρφωση του Καρυωτάκη, εκδόσεις Ίνδικτος 2005

    ΒΙΒΛΙΑ ΚΑΙ ΑΦΙΕΡΩΜΑΤΑ

-Σάββας Παύλου,

Βιβλιογραφία Νάσου Βαγενά(1966-2008), Κύπρος 2010

Για τον Βαγενά (Κριτικά Κείμενα), Αίγιον 2001

-Μορφία Μάλλη,

 Μοντερνισμός Μεταμοντερνισμός, εκδόσεις Πόλις 2002

- Θεοδόσης Πυλαρινός: επιμέλεια

  Αφιέρωμα στον Νάσο Βαγενά-μελετήματα, εκδόσεις Τράπεζα Αττικής 2004

-Γρηγόρης Πεντζίκης,

Πάτροκλος Γιατράς, ένας ποιητής-ήρωας, εκδόσεις Σοκόλη 2005    

-Δημήτρης Κοσμόπουλος,

Η πτήση του ιπτάμενου-εισαγωγή στην ποίηση του Ν. Βαγενά, εκδόσεις Ίνδικτος 2007

- περιοδικό Γραφή, τεύχος 53-54/2, 2002.

- περιοδικό Άνευ, τεύχος 26/ Φθινόπωρο 2007.

- περιοδικό Πόρφυρας, τεύχος 130/ 1,3, 2009.

    Αυτά, και η «φριχτή τίγρης» ήρεμη γατούλα στα πόδια της Ρωξάνης καθώς διαβάζει τις Σκοτεινές μπαλλάντες, ένα Σάββατο βράδυ με βροχερό καιρό στον Πειραιά.