ΡΕΚΒΙΕΜ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ  ΡΕΚΒΙΕΜ

      Καθώς τα φύλλα των δέντρων πέφτουν πάνω στο υγρό χώμα, και η γλώσσα των αισθήσεων λιάζεται μέσα στο όνειρο του Απρίλη, έτσι τα χρόνια μας φυλλορροούν, σκορπίζονται μέσα στο έρεβος, χάνονται οι ζωές μας στον χρυσαφένιο ανασασμό της αιώνιας νύχτας.

      Σε αυτή την Πόλη-Παγίδα, την Πόλη ασθματική ανάσα των κορμιών μας μαραγκιάζουν οι φιλοδοξίες μας, ξεστρατίζουν οι στόχοι μας, σε σκαιά βατταρίσματα ψυχοφθόρων λεκτικών παιχνιδιών. Χουχουλιάζουν οι ελπίδες μας μέσα σε λέξεις φάτνες και μνήμες παρελθόντων ετών, ψυχρά νοήματα μιας γλώσσας βαβελικής, ανερμήνευτης, αδόξαστης, γεμάτη εφιάλτες, έτσι όπως ερμηνεύεται το «κακό» που κεντρίζει την εφήμερη αναγνώρισή μας.

Κρυσταλλώνουν οι μέρες μας από το παγωμένο αεράκι του χρόνου, ενός χρόνου που γίνεται τόπος για να μας κανακεύσει,  μιας Πόλης που σε γεννά και σε θάβει μαζί, χωρίς να ξέρεις το πότε. Γέμισαν χιονίστρες τα θερμά όνειρά μας, πληγώθηκαν από το χιόνι που σκορπίζει στο διάβα του ο λευκός καβαλάρης της αφιλόξενης Πόλης μας, μιας Πόλης που στενάζει κάτω από το βάρος μιας ιστορίας γεμάτη αδιέξοδα.

     Μέρες-αισθήματα, σκορπισμένες σε ζεστά χαμόγελα και εκτροχιασμένες χειρονομίες.

Μέρες-λήθης, μισοτελειωμένων φράσεων μιας τραυλίζουσας αγάπης για τον κόσμο μέσα στην βαθειά σιωπή.

Μέρες-μνήμες προσανάμματα της σκορπισμένης απαντοχής του βίου.

Μέρες-μιας φοβισμένης μοίρας προσωπικής, που σταγόνα-σταγόνα ξοδεύεται στην μεγάλη υδρία της λαβωμένης ιστορίας του καθενός μας.

      Και συ πολίτη αυτής της Πόλης, συνομιλητή νεκρικών εικόνων, φωτογράφε μορφών αγαπημένων που δεν συνάντησες ποτέ, αλλά σε μαρκάρισε η μαστορική της Τέχνης τους, καθώς μπαρκάρεις για το αιώνιο λιμάνι του χρόνου της Πόλης, αγωνίζεσαι με νύχια και με δόντια το φως να κάνεις σώμα και το σώμα γραφή, θεωρώντας ο ταλαίπωρος ότι το όνειρο που λέγεται Ζωή, με λέξεις και σύμβολα κατορθώνεται

Έτσι οικοδομείται η αθανασία της Πόλης που σαν μέδουσα ρουφήχτρα σε τραβά μέσα στα φιλάνθρωπα σπλάχνα της για να σε κάνει λίπασμα για τους μελλούμενους. Πως το όνειρο ολοκληρώνεται με σημεία στίξεως της αγάπης και με στιχάκια προσευχής του έρωτα.

     Και η φωνή σου λαχανιάζει από γλυκύθυμα λόγια καθώς προσπαθεί να αγιογραφήσει τα φρικτά και φοβερά γεγονότα που συμβαίνουν γύρω μας και αρνείσαι να δακρύσεις, γιατί δεν θέλεις να στιλβώσεις τον πόνο. Και τσακίζεται μέσα σου το Φαγιούμ της δικής σου οραματικής οπτασίας.

Και η ανάσα σου ασθμαίνοντας ξορκίζει-επί ματαίω-με ψαλμούς και τεριρέμ τον κλοιό του Θανάτου που πεισματικά και σταθερά πυργώνει την ύπαρξή μας, θέλοντας να μας οδηγήσει ταχύτερα στο μαυσωλείο του Θεού που αναπαύεται μέσα στα κρυφά αινίγματά του.

Και γέρνεις και γερνάς γυρεύοντας την αποκαλυπτική εξόδιο φαντασμαγορία των γεγονότων της μνήμης. Αχ, και πόσους δεν μάγευσε αυτή η σαγηνευτική ματαιότητα της ανθρώπινης ματαιοδοξίας.

Αυτή η κραυγαλέα αγωνία της ανθρώπινης γραφής-κραυγής, που σαν αύρα πνέει προς το αιώνιο τίποτα. Αυτός ο θριαμβευτικός θρήνος των λέξεων που νοτίζει την Μούσα της ιστορικής μας μεγαλαυχίας.

      Τρεμοσβήνει η Ζωή, φωσφορίζει ο Θάνατος μες στο δισύλλαβο απαρέμφατο της μνήμης-λήθης…

     Εννέα συν Ένα πρόσωπα έχασε η Τέχνη από την αρχή του χρόνου, πρόσωπα που το καθένα στον τομέα του σημάδεψε με το έργο του την εποχή μας. Τέσσερις γυναίκες και έξι άνδρες έφυγαν από κοντά μας, γνωρίζοντας και αυτά και εμείς, ότι δεν θα ξανασυναντηθούμε ποτέ, παρά μόνο μέσα από την πνευματική τους δημιουργία.

Ορισμένα από αυτά, με την γραφή τους εμπλούτισαν την Πειραϊκή Γραμματολογία.

      Πρώτη άνοιξε τον χορό του θανάτου, η δημοσιογράφος Μαρία Ρεζάν. Η βραχνή φωνή της στο ραδιόφωνο και η ευγένειά της έγιναν παράδειγμα για τους μεταγενέστερους δημοσιογράφους. Οι συνεντεύξεις της που κυκλοφόρησαν το 1985 και σε βιβλίο, αποκαλύπτουν το εύρος των γνώσεών της και των ενδιαφερόντων της. Σοβαρή, αξιοπρεπής και μετρημένη έφτιαξε μια εκπομπή με συνεντεύξεις αξιόλογων προσωπικοτήτων που θα μείνουν στην ιστορία του ραδιοφώνου. Μία από τις 26 συνομιλίες της έγινε με τον Πειραιώτη δάσκαλο της ζωής και της τέχνης Γιάννη Τσαρούχη.

    Πλήρης ημερών έφυγε και ο μεγάλος μάστορας του δοκιμίου της γενιάς του 1930 και μεταγενέστερα, ο Ζήσιμος Λορεντζάτος. Ένας δημιουργός που εξακολουθούσε να εργάζεται μέχρι τα βαθειά του γεράματα και να μας προσφέρει έργο πολύτιμο και αξιοσημείωτο για τους μελλούμενους. Όχι μόνο ο δοκιμιακός και ερμηνευτικός των εργασιών του λόγος σημάδεψε την εποχή του, αυτός πρωτομίλησε για το χαμένο κέντρο του Ελληνισμού, και επαναδιαπραγματεύτηκε καθιερωμένες αξίες της λογοτεχνικής μας παράδοσης, ορισμένες φορές οι επιλογές και οι κρίσεις του για ποιητές σύμβολα, ίσως να είναι κάπως «ακραίες», δεν παύουν όμως να μας προβληματίζουν και να γεννούν ερωτήματα για μια επανάγνωση του εξεταζόμενου δημιουργού αλλά και η ποιητική του συλλογή «Μικρά σύρτις», είναι μάλλον ένα προφητικό ποιητικό κείμενο που δεν προσέχθηκε όσο του άξιζε. Ο Λορεντζάτος μας δίδαξε ήθος ανθρώπου και διανοούμενου, αριστοκράτης από καταγωγή διατήρησε μέχρι το τέλος της ζωής του το βλέμμα του καθαρό και σταθερά προσανατολισμένο προς αυτό που ονομάζουμε αρχοντική ελληνική παράδοση.  

     Τον χορό ακολούθησε κατόπιν η δική μας, η Πειραιώτισσα Κωστούλα Μητροπούλου αυτή η γλυκύτατη και τρυφερή ύπαρξη, ένα από τα πιο μοναχικά πρόσωπα που έτυχε να γνωρίσω. Την είχα γνωρίσει  μέσω ενός κοινού μας φίλου, του ποιητή και κινηματογραφικού κριτικού Τώνη Τσιρμπίνου. Η δική μας Κωστούλα, υπήρξε μια φοβερά ευαίσθητη και μάλλον τραυματισμένη ψυχικά γυναικεία ύπαρξη, που μέσα στο πολύτομο συγγραφικό της έργο, προσπάθησε να ιχνογραφήσει το σπασμένο πρόσωπο του καιρού μας, να επανασυγκολλήσει το θρυμματισμένο κόσμο των διαπροσωπικών μας σχέσεων και, να καταγράψει την απέλπιδα πολλές φορές προσπάθεια των δύο φύλων για επαφή και συναισθηματική συνοδοιπορία.  Η Μητροπούλου εξετάζει σε βάθος τις σχέσεις των δύο φύλων και στέκεται με σεβασμό απέναντι στα διάφορα αδιέξοδά τους. Αλήθεια, ποιος δεν τραγούδησε τον «Δρόμο» της.

      Η Κωστούλα Μητροπούλου είναι μία από τις σημαντικότερες εισηγήτριες του αντιμυθιστορήματος στην Ελλάδα. Δεκάδες τα βιβλία της και οι δημοσιεύσεις της ιδιαίτερα στην εφημερίδα το «Έθνος»-κάθε Σάββατο-και σε άλλα έντυπα, χρειάζεται ειδική μελέτη και μεγάλη έρευνα για συγκεντρωθεί και αξιολογηθεί η σημαντική και μεγάλη προσφορά της. Η αποδελτίωση κειμένων και άρθρων για το πολύπλευρο έργο της, που εδώ και χρόνια πραγματοποιώ για να συντάξω επιτέλους μια Πειραϊκή Γραμματολογία, μου έδειξε το μεγάλο ενδιαφέρον των αναγνωστών αλλά και των διαφόρων μελετητών για το έργο της. Σαν πρώτη μαγιά αναφέρω το βιβλίο της Ρίτσας Φράγκου-Κικίλια για την συγγραφική της προσφορά. Η Πειραϊκή γη, της οφείλει τουλάχιστον, να δώσει το όνομά της σε έναν δρόμο, και να στηθεί ή προτομή της σε πλατεία της πόλης, αλλά και να γνωρίσουν οι μαθητές των Πειραϊκών σχολείων το έργο της.

     Την ίδια περίοδο τα χριστιανικά γράμματα έχασαν έναν ερευνητή και ανθολόγο τους, τον Νίκο Τυπάλδο.  Συνεπής μελετητής του χριστιανικού λογοτεχνικού ,χώρου, μας έδωσε κείμενα και μελέτες που περιστρέφονται γύρω από το θέμα της σχέσης της πίστης με την τέχνη. Αφοσιωμένος στα Ελληνορθόδοξα γράμματα με πείσμα, κράτησε μια αταλάντευτη αρνητική θέση όσον αφορά την προσέγγιση κειμένων που στρέφονταν προς άλλες κατευθύνσεις. Υποστήριζε με ζήλο τους συγγραφείς που στέκονταν με σεβασμό απέναντι στην χριστιανική θρησκεία και είχαν οι ίδιοι βαθειά και ειλικρινή πίστη. Πολλές φορές είχαμε μιλήσει στο τηλέφωνο. Μου είχε στείλει τα βιβλία του, τα οποία μου στάθηκαν χρήσιμα σε θέματα που αφορούν την ορθόδοξη παράδοση και την λογοτεχνία. Στην Ανθολογία του χριστιανικού λόγου που εξέδωσε το 1974, συναντάμε τέσσερις Πειραιώτες δημιουργούς. Τους ποιητές: Ανδρέα Αγγελάκη, Ελευθέριο Μάϊνα και Δημήτρη Φερούση καθώς και την ποιήτρια Όλγα Βότση.

     Ο Κυπριακός Ελληνισμός, έχασε σε προχωρημένη ηλικία έναν από τους αξιολογότερους ποιητές του, τον Κώστα Μόντη. Σημαντική ποιητική προσωπικότητα με τεράστιο έργο στα Κυπριακά γράμματα.

      Σε αρκετά μεγάλη ηλικία έφυγε και η δεύτερη σύντροφος του άγιου των γραμμάτων, Νίκου Καζαντζάκη, η συγγραφέας Ελένη Σαμίου-Καζαντζάκη. Την είχα γνωρίσει μέσω του δασκάλου Κίμωνα Φράιερ-μεταφραστή του Καζαντζάκη και όχι μόνο-και πάντοτε όταν την συναντούσα στο σπίτι του Κίμωνα, ή μιλούσα μαζί της στο τηλέφωνο, δεν έπαυα να την ρωτώ για τον μεγάλο Κρητικό Προφήτη του Νέου Ελληνισμού. Στάθηκε πιστή σύντροφος του, και έκανε σκοπό της ζωής της την διάδοση του πολύτομου και πολύπλευρου έργου του. Έχει γράψει μια ενδιαφέρουσα μελέτη για εκείνον και μια μελέτη για τον Μαχάτμα Γκάντι τουλάχιστον στα Ελληνικά.

    Αξίζει εδώ να αναφέρουμε ότι, οι μεγάλοι μας ποιητές του 20^ου  αιώνα, δεν άφησαν βιολογικούς απογόνους πίσω τους. Γιώργος Σεφέρης, Οδυσσέας Ελύτης, Άγγελος Σικελιανός(δεν μένω στον Γλαύκο), Κωνσταντίνος Καβάφης, Κώστας Καρυωτάκης, Νίκος Καζαντζάκης, νομίζω και ο Νίκος Καρούζος και άλλοι. Το έργο τους ήταν για αυτούς το παιδί τους και το κληροδότημά τους προς εμάς.

     Από κοντά, έφυγε επίσης ένας αξιόλογος ερευνητής ο Αλισανδράτος, με αρκετές μελέτες πάνω στον πολιτισμό των Επτανησίων. Την εκλογική περίοδο έφυγε από κοντά μας και ο σημαντικότατος ιστορικός και ερευνητής Φίλιππος Ηλιού. Τα βιβλία του άνοιξαν νέους δρόμους στην ιστορική έρευνα και φώτισαν αρκετές πλευρές της ιστορίας μας. Η Ευγενική μας Τύφλωση, η συναγωγή βιβλιογραφικών καταγραφών και δεκάδες κείμενα που με αυστηρό επιστημονικό τρόπο απομυθοποιούν τα δεκάδες αντι-ιστορικά συνεχόμενα ψεύδη της χριστιανικής μυθολογίας και εκκλησίας για όσους μελετούν τα διάφορα θέματα της ελληνικής παράδοσης, και οι κρίσεις του για τον δάσκαλο Κωνσταντίνο Θ. Δημαρά, αλλά και άλλους ερευνητές θα μείνουν φωτεινά παραδείγματα επιστημονικών εργασιών και ερμηνείας της ιστορίας.

      Σε μεγάλη επίσης ηλικία, έφυγε ένας σοβαρός, ακραίος όμως ωραίος επαναστάτης που με την πολιτική του ταφή, μας έδειξε την συνέπεια των λόγων με τα γραπτά του. Ο Ρένος Αποστολίδης, υπήρξε μια ξεχωριστή προσωπικότητα μέσα στα Ελληνικά γράμματα. Οι κατά καιρούς παρεμβάσεις του σε θέματα ιστορικά και πολιτικά υπήρξαν ουσιαστικότατες. Μπορεί να ήταν μεγαλομανής και να διακατέχονταν από μια τάση Σωτήρος, όμως η παιδεία του ήταν ουσιαστική και βαθειά, πατώντας πάνω σε στέρεες βάσεις, και οι παρεμβάσεις του καίριες και αυστηρές. Τον παρακολουθούσα θυμάμαι σε μια εκπομπή που είχε στην τηλεόραση τις περισσότερες φωνές εκνευριζόμουνα με αυτά που έλεγε, αλλά πάντοτε άκουγα προσεχτικά το ποια θέση έπαιρνε απέναντι στα ιστορικά και πολιτικά πράγματα της σύγχρονης ελληνικής πραγματικότητας.  Είχε ορθό φιλολογικό κριτήριο, οι δύο σειρές Ανθολογιών του, η μία για το Διήγημα και η άλλη για την Ποίηση, αυτή που συνέχισε την εργασία του πατέρα του Ηρακλή Αποστολίδη, ακόμα και σήμερα μετά από τόσες εκδόσεις που έχουν πραγματοποιήσει και τόσα χρόνια που έχουνε περάσει μνημονεύονται ως οι αξιολογότερες Ανθολογίες. Στις Ανθολογίες αυτές που έχω διαβάσει υπάρχουν 30 λήμματα που αφορούν Πειραιώτες δημιουργούς, το βιβλίο του επίσης για τον Κωνσταντίνο Καβάφη, αξίζει να προσεχθεί καθώς και ο μεταφραστικός του μόχθος για την ζωή και το έργο του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Υπήρξε μάλλον μια δύσκολη και ακραία μάλλον προσωπικότητα, με αρκετές μανιέρες αλλά σπουδαίος φιλόλογος που δυσαρέστησε και έθλιψε πολλούς με τα λεγόμενά του και τις πράξεις του.

     Τελευταία έφυγε από κοντά μας μια αξιόλογη γυναικεία φωνή, σημαντική ερευνήτρια και καλή μεταφράστρια Βυζαντινών κειμένων, η Αλόη Σιδέρη. Την Αλόη, είχα την τύχη να την γνωρίσω από κοντά, με είχε καλέσει δύο φορές στο σπίτι της και μιλήσαμε στο τηλέφωνο αρκετές φορές ακόμα. Νομίζω μου είχε προσφέρει και μια ποιητική συλλογή της μητέρας της. Ήταν ένα σπάνιο άτομο, με φοβερή επιστημονική κατάρτιση και πολύ μεγάλη σεμνότητα, η επάρκειά της πάνω στα Βυζαντινά κείμενα ήταν καταπληκτική. Είχε μεταφράσει Βυζαντινούς συγγραφείς στις εκδόσεις Άγρα, την ίδια περίοδο που οι εκδόσεις Κανάκη μετέφρασαν και εξέδωσαν τους ίδιους Βυζαντινούς από τον Πειραιώτη φιλόλογο Βρασίδα Καραλή. Η Αλόη Σιδέρη υπήρξε ένα ουσιαστικά μορφωμένο άτομο, με βαθειά γνώση πάνω σε θέματα χειρισμού γλώσσας και μεταφραστικού ύφους, αλλά το κυριότερο για μένα ήταν, ότι ήταν ένα πολύ ανοιχτό μυαλό.  Εργατικότατη και σεμνή όσον αφορά την δουλειά της, μας κληροδότησε ένα σημαντικό έργο που πιστεύω ότι ο χρόνος θα το κρατήσει στην αγκαλιά του με χαρά και ικανοποίηση.

      Τρέμει η ψυχή και ξαστοχά γλυκά τον εαυτό της… Αυτοί οι Σολωμικοί στίχοι ήρθαν στο νου μου καθώς γράφω αυτό το κείμενο για αυτούς που έφυγαν πολύ πρόσφατα από κοντά μας, σε μέρες που ένας άλλος λαός, ο Ισπανικός, μοιρολογά τους δικούς του που χάθηκαν τόσο άδικα.

     Και καθώς μνημονεύω τις δικές μας φωνές, αφουγκράζομαι τους σπασμούς του επερχόμενου Απρίλη που ίσως για να ξορκίσει τον βουβό πόνο ετοιμάζεται να ανθίσει ξανά σπλαχνικά και παθιασμένα σαν νάταν και πάλι η πρώτη του φορά..

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος

Πρώτη δημοσίευση, εφημερίδα, 
«Η Φωνή του Πειραιώς», Δευτέρα 22 Μαρτίου 2004, σελίδα 4.

Πειραιάς, Τρίτη, 28 Ιανουαρίου 2014