Γιώργος Δανιήλ
Ένας Πειραιώτης ποιητής της διασποράς
Ποιητής, μεταφραστής, δοκιμιογράφος,
θεατρικός συγγραφέας, ερασιτέχνης φωτογράφος, ανθολόγος, κριτικός, ιδρυτής και εκδότης,
εμψυχωτής του δίγλωσσου περιοδικού “The Amaranth” (The Amaranth bulletin of the Modern Greek Studies Program, University of Toronto) καθηγητής της κλασικής φιλολογίας,
λατινιστής, δίδαξε στο τμήμα Κλασικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο του Τορόντο στον
Καναδά από το 1971 έως το 1991 όπου είχε εγκατασταθεί από το 1964. Ο Γιώργος Δανιήλ
γεννήθηκε στις 22 Φεβρουαρίου του 1938 στην Τραχήλα της Μεσσηνιακής Μάνης και
έφυγε από κοντά μας στις 22 Ιουνίου του 1991 στην Αθήνα. Κηδεύτηκε με την
συνοδεία λίγων στενών και αγαπητών του φίλων ποιητών, την Δευτέρα 24 Ιουνίου
στο Κοιμητήριο της Καισαριανής. (1). Οι ανθολόγοι και γραμματολόγοι τον
κατατάσσουν στην Δεύτερη Μεταπολεμική Ποιητική Γενιά. (2) Το πραγματικό του
όνομα ήταν Γεώργος (Γεωργακάκος,- Γεωργακαράκος) (3) η μητέρα του ονομάζονταν
Ελένη και ο πατέρας του Νικόλαος, η Μανιάτικη οικογένειά του εγκαταστάθηκε στον
Πειραιά όταν ο ποιητής ήταν σε μικρή ηλικία. Σπούδασε κλασική φιλολογία στο
Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο καθώς και ξένες γλώσσες, για μικρό διάστημα
δίδαξε στην ιδιωτική εκπαίδευση πριν μεταναστεύσει (1964) στον Καναδά. Στα
λογοτεχνικά γράμματα πολιτογραφήθηκε με το ψευδώνυμο Γιώργος Δανιήλ- George Thaniel, με αυτό το όνομα έγινε ευρύτερα
γνωστός ως ποιητής, δοκιμιογράφος και μεταφραστής, το υιοθέτησε όταν έλαβε την
καναδική υπηκοότητα και σταδιοδρόμησε επαγγελματικά ως καθηγητής στο Τορόντο,
στην πλούσια, φιλόξενη, «παγωμένη» χώρα της Βορείου Αμερικής τον Καναδά. Ο
καθηγητής και ποιητής Γιάννης Κουβαράς
στο κριτικό και πληροφοριακά χρήσιμο δημοσίευμά του, ορθότερα στην αποχαιρετιστήρια
γραφή στη μνήμη του, ένα μήνα από ότου ο Γιώργος Δανιήλ άνοιξε τα πανιά του για
το αιώνιο ταξίδι τόσο νέος, τα νερά της Στυγός αθόρυβα τον άρπαξαν ξαφνικά και
απότομα, στην πρωινή εφημερίδα «Η Καθημερινή» (στην σελίδα ΒΙΒΛΙΟ) Παρασκευή 26
Ιουλίου 1991, σελ. 6, «Ο αποχαιρετισμός του Γιώργου Δανιήλ. ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΤΟ ΕΡΓΟ
ΤΟΥ ΠΟΙΗΤΗ ΚΑΙ ΚΡΙΤΙΚΟΥ ΠΟΥ ΠΕΘΑΝΕ ΠΡΟΣΦΑΤΑ» γράφει μεταξύ άλλων:
«….Η μεγαλύτερη ίσως προσφορά του
Γιώργου Δανιήλ είναι ότι υπήρξε ο πνευματικός πατέρας χιλιάδων Ελληνόπουλων
πρώτης και δεύτερης μεταναστευτικής γενιάς, μεταλαμπαδεύοντας την αγωνία και
την αγάπη του για τη μητρική τους γλώσσα. Οργανώνει έδρα Νεοελληνικών Σπουδών
στο Πανεπιστήμιο του Τορόντο, όπου διδάσκει ο ίδιος νεοελληνικά, και δημιουργεί
αρχείο με μαγνητοφωνημένη τη φωνή σχεδόν όλων των μεγάλων Ελλήνων λογοτεχνών. Κυρίως
όμως δημιουργεί «φυτώριο» δασκάλων, που διδάσκουν στα σχολεία της παροικίας.
Παράλληλα ο Γιώργος Δανιήλ υπηρετεί την ποίηση διπλά: Εκτελωνίζοντάς,
την αφ’ ενός (μεταφράζοντας δηλαδή στα αγγλικά Έλληνες ποιητές αλλά και
μεταφέροντας επιτυχώς στη γλώσσα μας σπουδαία ξένα έργα) και αφ’ ετέρου
γράφοντας ο ίδιος αξιόλογα ποιήματα.
Ο Γιώργος Δανιήλ γεννήθηκε το 1938 στη Μάνη αλλά μεγάλωσε στον Πειραιά.
Σπούδασε κλασική φιλολογία στη Φιλοσοφική Αθηνών, όπου είχε συμφοιτητή και φίλο
τον Τάσο Γαλάτη, στον οποίο οφείλω τις σχετικές βιογραφικές πληροφορίες. Δίδαξε
ένα χρόνο στο Λύκειο Μερόπης Μεσσηνίας και το 1964 μετανάστευσε στον Καναδά,
όπου έμενε μονίμως. Εκπονεί το διδακτορικό του στα αγγλικά με θέμα «Ο θάνατος
στον Βιργίλιο» και δημοσιεύει σε επιστημονικά περιοδικά μελέτες και θέματα
κλασικής και λατινικής φιλολογίας.»
Αυτό είναι σε γενικές γραμμές το ατομικό
της σταδιοδρομίας του κεντρικό χνάρι που μας δίνει ο Γιάννης Κουβαράς, και
μάλλον, στάθηκε «πλοηγός» για μεταγενέστερες αναφορές στον Πειραιώτη Γιώργο
Δανιήλ. Στο ίδιο κείμενο- ο κριτικός Κουβαράς- αναφέρεται σε ορισμένες συλλογές
του που ξεχωρίζει, και παρουσιάζει το σπονδυλωτό μελέτημα του Γιώργου Δανιήλ που
κυκλοφόρησε λίγο πριν τον ξαφνικό θάνατό του: «Γιώργος Δανιήλ: Ανακομιδή. Μικρά
κριτικά. Βιβλιοπωλείον της «Εστίας», Μάϊος 1991, σελ. 115.». Το δημοσίευμα στην
«Καθημερινή» συνοδεύεται με μία ασπρόμαυρη φωτογραφία του ποιητή του 1980 στο
Τορόντο.
Στην μεγάλη αυτή χώρα, τον Καναδά, η
οποία διαθέτει παραπάνω από δύο κύριες εθνικές της συγκρότησής της ταυτότητες-την
αγγλική και την γαλλική- βρήκαν φιλοξενίας καταφύγιο χιλιάδες Έλληνες
μετανάστες με τις οικογένειές τους οι οποίοι εγκατέλειψαν την Ελλάδα για
καλύτερες συνθήκες ζωής, αναζητώντας ένα καλύτερο μέλλον για τους ίδιους και τα
μέλη των οικογενειών τους στην Αμερικάνικη Ήπειρο. Είναι οι Έλληνες που
ξενιτεύτηκαν για καλύτερη τύχη και συνθήκες ζωής αφήνοντας πίσω την φτωχή
φαμελιά τους. Ήταν τα εκατοντάδες κύματα των ελλήνων μεταναστών από όλη την
επικράτεια της χώρας τα οποία άφησαν πίσω τους την πληγωμένη και τραυματισμένη
και οικονομικά κατεστραμμένη πατρίδα μας, μετά το τέλος του δεύτερου παγκόσμιου
πολέμου και τον επακολουθήσαντα εμφύλιο σπαραγμό. Μιά Ελλάδα πολλαπλώς λαβωμένη
και με το εμφύλιο τραύμα ανοιχτό και ζέον, να αιμορροεί ασταμάτητα για αρκετές
δεκαετίες. Το μεταπολεμικό πολιτικό, οικονομικό και κοινωνικό σκηνικό αλλά και
το λαϊκό σώμα της χώρας ο ελληνικός λαός, ταλανιζόταν ασταμάτητα από τους εσωτερικούς
του σκληρούς και απόλυτους κοινωνικούς και πολιτικούς διχασμούς και
αποκλεισμούς. Η αγροτική και βιομηχανική παραγωγή της πατρίδας μας ήταν
διαλυμένη, ο πλουτοπαραγωγικός της πλούτος είχε λεηλατηθεί από τις στρατιωτικές
δυνάμεις του ξένου κατακτητή την περίοδο του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Πείνα, φτώχεια,
θάνατοι, ανέχεια και κάθε μορφή ατομικής και συλλογικής εξαθλίωση, διαλυμένες
υποδομές παραγωγής, πολιτικές και ιδεολογικές διαμάχες από άκρου εις άκρου διαμέλιζαν
την Ελλάδα στα δύο, (χώριζαν τους Έλληνες) κάτι που ανάγκαζε μεγάλη και
σημαντική μερίδα του Λαού να ξενιτευτεί, να μεταναστεύσει με όποιον τρόπο και
μέσον, ευκαιρία μπορούσε. Η «πολυτραυματίας» χώρα και το πολιτικό της σύστημα
μην έχοντας προλάβει να ενσωματώσει και να διαχειριστεί τα πολυπληθή προσφυγικά
κύμα των ελλήνων εξόριστων, κατατρεγμένων και διωγμένων από τα πατρογονικά τους
εδάφη Μικρασιατών Προσφύγων, να επουλώσει τις μεγάλες ανοιχτές πληγές και τα
άλγη του ελληνικού ξεριζωμού του 1922 από τα εδάφη της Μικράς Ασίας, (αυτό το
πρώτο εθνικό πένθος), του διχασμού μεταξύ Βασιλικών και Βενιζελικών, βρέθηκε
αντιμέτωπη με έναν άλλον ιδεολογικό και πολιτικό, αλλά προπάντων κοινωνικό
εσωτερικό διχασμό, κύρια αφορμή και αιτία των καινούργιων μεγάλων
μεταναστευτικών ρευμάτων των Ελλήνων προς τις άλλες Ηπείρους. Ως ελπίδα
σωτηρίας των ζωών τους. Τις μεταπολεμικές αυτές δεκαετίες η δυναμική της μετανάστευσης
ακολούθησε αντίστροφη πορεία, δεν επέστρεφαν οι Έλληνες του εξωτερικού πίσω
στην πατρίδα, αλλά, οι εγκατεστημένοι εντός της ελεύθερης γεωγραφικής
επικράτειας της Ελλάδας Έλληνες έφευγαν με κάθε μέσο από την πατρίδα τους. Διώχνονταν
πολλές φορές από τα γενέθλια χώματά τους αναζητώντας καλύτερη τύχη για τους
ίδιους και τις οικογένειές τους. Διασκορπίζονταν στα τέσσερα σημεία του
ορίζοντα σαν τα αποδημητικά πουλιά, δίχως δυστυχώς επιστροφή. Βόρεια και Νότια
Αμερική, Αφρικανική ήπειρο, Ασιατικές χώρες, την μακρινή Αυστραλία, τον Καναδά,
την Ιαπωνία, τη Νότιο Αφρική. Το ελληνικό στοιχείο βρίσκεται διάσπαρτο σε
εκατοντάδες κράτη, έθνη και περιοχές της υφηλίου από αρχαιοτάτων χρόνων. Ακόμα
και μετά από εθνικές και άλλες επαναστατικές συγκρούσεις και πολιτικές το
ξερίζωσαν από τα αλλοεθνή χώματα, όπως έγινε στην Κωνσταντινούπολη την δεκαετία
του 1960, στην πολυπληθή χώρα Αίγυπτο μετά την επανάσταση του Γκαμάλ Αμπντέλ
Νάσερ και αλλού, ένα μικρό ελληνικό φύραμα έμενε λησμονημένο στα ξένα εδάφη να
υπενθυμίζει το αποκεί πέρασμα του Ελληνισμού. Είναι οι απανταχού Έλληνες
Οδυσσείς που παίρνουν τις τύχες στα χέρια τους και αλλάζουν την μοίρα τους,
στρέφουν το πηδάλιο της ζωής τους για άλλες του βίου τους περιπέτειες λησμονώντας
ή όχι συνήθως τον τόπο προέλευσής τους. Ρίχνοντας «μαύρη πέτρα πίσω τους» όπως
λέει η γνωστή παροιμία. Αν συμπεριλάβουμε δε και τους Έλληνες αριστερούς των
πρώην ανατολικών κομμουνιστικών κρατών οι οποίοι διώχθηκαν από την πατρίδα από
τις νικηφόρες συντηρητικές δυνάμεις του εμφυλίου πολέμου ή αναγκάστηκαν να
καταφύγουν στο «σιδηρούν παραπέτασμα», δίχως δικαίωμα επιστροφής μέχρι την
δεκαετία του 1980 και την πτώση του Τείχους του Βερολίνου το 1989, τότε
διαπιστώνουμε ότι εκτός Ελλάδος υπάρχει, ζει, δημιουργεί, ανθοφορεί και
δραστηριοποιείται, εργάζεται και παράγει, μοχθεί στις άλλες χώρες και ηπείρους μία ακόμα Άλλη Ελλάδα. Είναι των
Ελλήνων οι Κοινότητες, το Ελληνικό πρεσβευτικό στοιχείο που εκπροσωπεί με όλη
του την σωματική, ψυχική και πνευματική ικμάδα και ζωντάνια, υπερηφάνεια την
διαχρονική Ιστορία και Παράδοση, τον Πολιτισμό και τα Γράμματα της Ελλάδας στο
εξωτερικό. Είναι οι ελληνικές φωνές ίσως και μιάς άλλης «σύμμεικτων»
προσμείξεων ελληνική γλώσσα. Μια και η ελληνική γλώσσα σαν μία από τις πανάρχαιες,
αρχαίες ιστορικά γλώσσες, άλλοτε απογοητευμένα και κουρασμένα και άλλοτε
ανανεωμένη και ελπιδοφορούσα «υποχρεώνεται» και αυτή στις καινούργιες ιστορικά
εποχές και καιρούς, όπως και οι Έλληνες, να συνομιλήσει με άλλους λαούς, άλλα
έθνη. Εξάλλου, είτε η μυθολογική της παράδοση είτε η κοινωνική της
πραγματικότητα της έχει δείξει αυτό που δεν μπορεί να αποφύγει της εθνικής της
μοίρας, την Οδυσσειακή της προσφυγιά. Φυγάδες Οδυσσείς οι Έλληνες, περίεργοι
και πάντα ανικανοποίητοι, ανευλαβείς και ανέστιοι, καραβοκύρηδες και
εξερευνητές. Μία από τις Ελληνικές πολυπληθείς κοινότητες που καρποφόρησαν στις
διάφορες ηπείρους είναι και η ελληνική κοινότητα του Καναδά. Οι Έλληνες
μετανάστες του Καναδά εδώ και δύο αιώνες εργαζόμενοι σκληρά, κάτω από δύσκολες
συνθήκες διέπρεψαν και αναγνωρίστηκαν, ενσωματώθηκαν στην χιονοσκέπαστη χώρα,
είτε ως επιστήμονες, είτε ως καθηγητές σε διάφορα ανώτατα εκπαιδευτικά
ιδρύματα, είτε ως τεχνίτες είτε ως εργάτες, είτε ως μαγαζάτορες και εστιάτορες,
είτε ως λαντζέρηδες, είτε ως έμποροι ελληνικών προϊόντων, είτε μετέχοντες στην
εκεί πολιτική σκηνή ως εκπρόσωποι των κοινοτήτων τους, της εθνότητάς τους, της
Ελληνικής καταγωγή τους. Ελληνικές κοινότητες που διατήρησαν την γλώσσα τους,
ανοίγοντας σχολεία, κράτησαν την πίστη τους χτίζοντας εκκλησίες, συνέχισαν τα
πατροπαράδοτα ήθη και τα έθιμα της ελληνικής παράδοσής τους, διοργανώνοντας
εορταστικές πανηγύρεις, τα μουσικά τους ακούσματα προσκαλώντας μουσικούς από
την πατρίδα τους, τις δικές τους πατρογονικές συνήθειες ως μνήμη αναφοράς και
προέλευσης. Είναι η πρώτη και δεύτερη και τρίτη γενιά Ελλήνων του εξωτερικού με
σημαντικότατη συνεισφορά στον απανταχού Ελληνισμό και τα δίκαιά του, που δεν
λησμόνησαν την γη των προγόνων τους, μεταφυτεύοντας τις ελληνικές ρίζες στους
νέους τόπους εγκαταστάσεώς τους, όπως ασφαλώς πράττει και κάθε άλλος
ταξιδιάρικος λαός που αναγκάζεται να ξενιτευτεί όπου γης. Οι μετακινήσεις και
μεταναστεύσεις των λαών δεν σταμάτησαν ποτέ, πληθυσμιακές εθνότητες βρίσκονται
σε μια διαρκή ροή μετανάστευσης, κάτι σύνηθες μέσα στην ιστορία της
ανθρωπότητας, και πού, τόσο χαρακτηριστικά έχει απεικονίσει και καταγράψει η
λογοτεχνία και έχει αφηγηθεί η γλώσσα. Οι λαοί εγκαταλείπουν τις χώρες και τα
εδάφη καταγωγής και προέλευσής τους είτε λόγω φυσικών καταστροφών είτε
πολεμικών επιχειρήσεων, είτε λόγω εμπορικών συναλλαγών είτε γιατί θέλουν να
μιμηθούν τα ταξιδιάρικα πουλιά, διευρύνοντας τους ορίζοντές τους.
Στην ιστορία των ελληνικών γραμμάτων δεν
είναι λίγα τα ονόματα των Ελλήνων προερχομένων από τους διάφορους τομείς της Φιλολογίας
και άλλων τομέων της Καλλιτεχνίας και της Επιστήμης τα οποία ξεχώρισαν,
διέπρεψαν, άφησαν τα ίχνη τους, σταδιοδρόμησαν στις ΗΠΑ, παραδοσιακού συμμάχου
της Ελλάδας, αλλά και στην γειτονική των ΗΠΑ μεγάλη δημοκρατική και φιλόξενη
χώρα, τον Καναδά. Δεν γνωρίζω αν έχουν εκπονηθεί ειδικές στατιστικές εργασίες,
αν έχουν δημοσιευτεί έρευνες για τους διαπρέψαντες Έλληνες συγγραφείς, λογίους,
διανοουμένους, φιλόλογους, επιστήμονες, εικαστικούς στον Καναδά. Πόσοι Έλληνες
ή Ελληνίδες με το έργο και τις μεταφράσεις τους, την διδασκαλία της ελληνικής
γλώσσας, την έκδοση δίγλωσσων λογοτεχνικών περιοδικών, βιβλίων τους, συνέβαλαν
στην σύσφιξη των πολιτιστικών σχέσεων της Ελλάδας με τον Καναδά, των συγγραφέων
των δύο χωρών. Στην γνωριμία του Καναδικού κοινού, των Καναδών λογοτεχνών με
τις σύγχρονες νέες ελληνικές φωνές των συγγραφέων, τις ελληνικές σπουδές, τη
νεοελληνική εννοώ και όχι την αρχαία ή βυζαντινή γραμματεία. Σποραδικά έχω
διαβάσει δημοσιεύματα τα οποία μας μιλούν για την έλλειψη ενδιαφέροντος, αυτό
επισημαίνει και σε σχόλιά του και ο Γιώργος Δανιήλ με τον οποίο ασχολούμαστε σε
αυτό το σημείωμα. Την μεγάλη μερίδα του αναγνωστικού ενδιαφέροντος και των
πολιτιστικών επαφών-όπως όλοι μας γνωρίζουμε, κρατούν παραδοσιακά οι Ηνωμένες
Πολιτείες Αμερικής. Από την Καναδική πλευρά το ενδιαφέρον όπως φαίνεται δεν
είναι και τόσο μεγάλο. Δεν είναι-πέρα
από τους πανεπιστημιακούς, κολεγιακούς κύκλους- γνωστές ποιες πολιτιστικές
πρωτοβουλίες έχουν παρθεί, ποιες ομιλίες και συνέδρια έχουν γίνει, ποιές
εκδόσεις, τι επαφές, από τους επίσημους φορείς ώστε να αυξηθεί ή καλλιεργηθεί το ενδιαφέρον τους για τη
νεοελληνική λογοτεχνία, τους σύγχρονους έλληνες συγγραφείς και τα έργα τους. Αν
έχουν πραγματοποιηθεί Εκθέσεις βιβλίων παραδείγματος χάρη αλληλογνωριμίας των
δύο φιλικών λαών. Αντίστοιχα ποια έργα και ποιοι συγγραφείς, ποιητές,
πεζογράφοι, λόγιοι του Καναδά μεταφράστηκαν στα ελληνικά, πόσες φωνές είναι
γνωστές στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό. Από τα δεκάδες κατά καιρούς ξεφυλλίσματα
των ξένων μεταφρασμένων ανθολογιών, τα διαβάσματά μου, διαπίστωσα ότι υπάρχει
μια πολύ μικρή μαγιά- εύκολα εντοπίσημη Καναδών ποιητών και πεζογράφων οι
οποίοι μας είναι γνωστές, μεταφρασμένες. Φυσικά οι μεταφραστικές αυτές
γνωριμίες μας είναι λίγες, δεν έχουν το εύρος και την αναγνωστική προτεραιότητα
που παρουσιάζουν παραδοσιακά τα γράμματα και η συγγραφική παράδοση των ΗΠΑ στην
χώρα μας. Όμως συνιστά η «αμφίδρομη» αυτή μικρή επικοινωνία και αλληλογνωριμία μας με τα Καναδικά γράμματα μια σταθερή γέφυρα, αν δεν λαθεύω μέχρι σήμερα. Δεν
περιορίζονται οι όποιες πνευματικές και καλλιτεχνικές επαφές και ανταλλαγές μας
στις κλειστές αίθουσες των ελληνικών φιλολογικών σχολών των ξένων ανωτάτων
πνευματικών ιδρυμάτων, ή στις εκεί ελληνικές κοινότητες. Ο μπαλλαντοποιός και
ποιητής Λέοναρντ Κοέν, η συγγραφέας Μάργκαρετ Άτγουιντ και το πρόσφατο Καναδικό
λογοτεχνικό νομπέλ έστρεψαν ίσως την προσοχή μας στην Καναδική εθνική
λογοτεχνική παράδοση. Μια σύγχρονη Καναδική λογοτεχνία η οποία όπως μας λέει ο
Γιώργος Δανιήλ αγωνίζεται να απαγκιστρωθεί από τις βρετανικές επιρροές και να
αποκτήσει την εθνική της συνείδηση.
Ένας
από τους γνωστούς Έλληνες φιλόλογους, ποιητές και μελετητές του προηγούμενου
αιώνα, ο οποίος συνέβαλε στην γνωριμία του Καναδικού κοινού με τις ελληνικές
σπουδές και έλληνες συγγραφείς υπήρξε και ο ποιητής και μεταφραστής Γιώργος
Δανιήλ. Ο φιλόλογος ποιητής- ο οποίος πέρασε τα παιδικά και εφηβικά του χρόνια
στον Πειραιά, δεν ασχολήθηκε μόνο με το συγγραφικό έργο, μας έδωσε τις
ερευνητικές του μελέτες για τον έλληνα φίλο του συγγραφέα εγκατεστημένου στον
Καναδά Νίκο Καχτίτση (1926-1970), ιδιαίτερη επίσης περίπτωση έλληνα συγγραφέα ο
οποίος και αυτός έφυγε νωρίς. Ο Δανιήλ, μέσω του δίγλωσσου περιοδικού που
εξέδιδε στην διάρκεια της πανεπιστημιακής του καριέρας στο Τορόντο, τον
«Αμάρανθο» (“The Amaranth”) μετέφρασε έλληνες
δημιουργούς περί τους 40 για τους Έλληνες σπουδαστές του αλλά, και τους
Καναδούς αναγνώστες της λογοτεχνίας. Οι Ελληνικές Σπουδές στον Καναδά βρήκαν
έναν άξιο εκπρόσωπό τους και συνεχιστή τους. Μέρος του αρχείου του κάπως
λησμονημένου σήμερα, πρόωρα χαμένου Γιώργου Δανιήλ, απόκειται στο ΕΛΙΑ όπως μας
λέει το λήμμα για τον ποιητή που υπογράφει ο κριτικός Αλέξης Ζήρας στο «Λεξικό Νεοελληνικής Λογοτεχνίας» των εκδόσεων
«Πατάκη».
Ο ποιητής, δοκιμιογράφος και μεταφραστής
Γιώργος Δανιήλ- με ρίζες από την Μάνη- δεν γεννήθηκε στον Πειραιά, μεγάλωσε
όμως και πέρασε τα νεανικά και εφηβικά του χρόνια στην Πόλη μας, απόκτησε τις
πρώτες του φιλικές συντροφιές, νεανικές αναμνήσεις, φοίτησε σε εκπαιδευτήρια
του πρώτου λιμανιού, υπήρξε ένας διακεκριμένος λογοτέχνης που διαθέτει-κατά τις
αντιλήψεις μας- τα γενικά προσδιοριστικά εχέγγυα με τα οποία με βεβαιότητα
μπορούμε να τον συγκαταλέγουμε σε αυτό που θέλω να αποκαλώ Πειραϊκή Λογοτεχνική
Σχολή. Είναι και ο Δανιήλ, ένας από τους εκπροσώπους της, έστω και αν στην
θεματογραφία της ποίησής του δεν συναντάμε το πρώτο λιμάνι της χώρας. Μία του
ποιητική πάντως συλλογή, εκδόθηκε στον Πειραιά το 1959, «Η αργυρή βροχή» και
σχολιάσθηκε θετικά από τον ποιητή και κριτικό πειραιώτη Στέλιο Γεράνη, από τις σελίδες του πειραιώτικου λογοτεχνικού
περιοδικού, το «Περιοδικό μας». Εντάσσοντας τον νέο ποιητή στην Πειραιώτικη
παράδοση. Να υπενθυμίσουμε ότι, η Μανιάτικη κοινότητα του Πειραιά είναι
πολυπληθής και αρκετά δραστήρια σε σχέση με άλλες πληθυσμιακές ομάδες διαφόρων
γεωγραφικών περιοχών της Ελλάδας που έχουν εγκατασταθεί στο ιστορικό Πόρτο
Λεόνε από τον 19ο αιώνα. Οι ασχολούμενοι με τα ελληνικά γράμματα
γνωρίζουν ότι το Μανιάτικο στοιχείο που καλλιεργεί και παράγει πνευματικά και
καλλιτεχνικά, οι συγγραφείς με καταγωγή από την Μάνη είναι πολλοί, και έχουν
παράσχει και εξακολουθούν να παράγουν σημαντικό έργο. Ορισμένοι εξ αυτών
κατοίκησαν ή κατοικούν ακόμα στην γνωστή περιοχή του Πειραιά. Δεν διακρίθηκαν
οι Μανιάτες, μόνο στην λαϊκή στιχουργία και ποίηση, βλέπε Μανιάτικα Μοιρολόγια,
αλλά και στην λόγια ποίηση και πεζό λόγο. Δίχως ασφαλώς να αγνοούμε και τις
άλλες πληθυσμιακές ομάδες συγγραφέων και καλλιτεχνών που έλκουν την καταγωγή
τους από την Κρήτη, την Ύδρα, τις Σπέτσες, την Κάρπαθο, τα νησιά των Κυκλάδων,
τα Επτάνησα, διάφορες τοποθεσίες του Μωριά (κάτω από το αυλάκι), την Ήπειρο,
και φυσικά τον Μικρασιατικό προσφυγικό πληθυσμό. Φτωχές, εργατικές οικογένειες
που εγκαταστάθηκαν εντός των ορίων των πέντε διαμερισμάτων του Δήμου, (και των
όμορων Δήμων, Δραπετσώνα, Πέραμα, Νίκαια, κλπ.) απόκτησαν πειραϊκή συνείδηση
και από την ίδρυση του Πειραιά σε Δήμο καλλιέργησαν τα γράμματα και τις τέχνες,
ανέδειξαν συγγραφείς, βιβλία Πειραιωτών, κυκλοφόρησαν περιοδικά και εφημερίδες,
οργανώθηκαν σε φιλολογικά σωματεία, πνευματικά σχήματα. Ο ποιητής Γιώργος
Δανιήλ υπήρξε ένας με ρίζες Μανιάτικες Πειραιώτης, ο οποίος συμπεριλαμβάνεται
και αυτός ως ένα επιφανές μέλος εκπρόσωπος της Πειραϊκής Λογοτεχνικής Σχολής
και Παράδοσης, τόσο οι παλαιότερες γενιές των Πειραιωτών λογοτεχνών όσο και οι
νεότερες τον θεωρούν αναπόσπαστο μέλος τους. Πέραν του γεγονότος ότι σήμερα
τουλάχιστον στον Πειραιά από όσο γνωρίζω δεν μιλάει κανείς για το έργο του.
Ξεχάστηκε στους γρήγορους ρυθμούς των καιρών και αυτός όπως και τόσοι άλλοι.
Πρωτοεμφανίστηκε στα γράμματα με την μικρή
ποιητική συλλογή «Κύκλος» που εκδόθηκε στην Αθήνα το 1957 σε λίγα αντίτυπα.
Έκτοτε, και για μία τριακονταετία ο ποιητής μας πρόσφερε από το εξωτερικό και
το εσωτερικό τον έμμετρο και τον πεζό λόγο του, τις μεταφράσεις του, τις μελέτες
του. Κατά τις επισκέψεις του κατ’ έτος στην Ελλάδα-την περίοδο των εργασιακών
του ενασχολήσεων στο πανεπιστήμιο του Τορόντο στον Καναδά- διατηρούσε ή
σύναπτε φιλικές πνευματικές σχέσεις και επαφές με έλληνες λογοτέχνες των οποίων
το έργο μετέφραζε και διέδιδε στο εξωτερικό μέσω του περιοδικού του.
Συνεργάστηκε επίσης και με άλλα, γνωστά ονόματα μεταφραστών όπως ο Κίμων Φράιερ, ο Δανιήλ Σαχάς κλπ. Γνωστά μας πρόσωπα τα οποία μετέφραζαν εκείνες τις
εποικοδομητικές συγγραφικά δεκαετίες έλληνες ποιητές (βραβευμένους, βλέπε Γ.
Σεφέρης) και διέδιδαν με τις μεταφράσεις το έργο τους. Ας θυμηθούμε ορισμένες
περιπτώσεις όπως του καθηγητή Μάριου Βύρωνα Ραϊζη, εκείνη του ποιητή και εκδότη
Νάνου Βαλαωρίτη, του ποιητή και
εκδότη Ντίνου Σιώτη, του ποιητή και
μεταφραστή Νίκου Σπάνια και άλλων,
γνωστών κυρίως στους ξένους πανεπιστημιακούς κύκλους. Έλληνες συγγραφείς που γνώρισαν
την ελληνική γλώσσα πέραν των μικρών της γραφής και ομιλίας της ορίων της, διοργάνωναν
ομιλίες, συνεστιάσεις, έκαναν συνέδρια παρουσιάζοντας τα ελληνικά γράμματα,
έλληνες λογοτέχνες στην Αμερικάνικη Ήπειρο, αναζητούσαν χορηγούς για τις
εκδόσεις τους. Είναι ίσως η «χρυσή εικοσαετία» 1960-1970 της ελληνικής
λογοτεχνίας στην μεγάλη αμερικανική ήπειρο και
γενικότερα στον αγγλοσαξονικό κόσμο. Οι «τυχεροί» εκδοτικά και
μεταφραστικά έλληνες λογοτέχνες της Α΄, της Β΄, και της Γ΄ (Γενιά του 1970) Ελληνικής
Μεταπολεμικής Γενιάς, μετά την Γενιά του 1930.
Χρήσιμες αλλά χαρακτηριστικές πληροφορίες για το άτομο και τις
προσωπικές αγάπες του Γιώργου Δανιήλ (για την φωτογραφία, τις ταξιδιωτικές
περιπλανήσεις) διαβάζουμε ακόμα, στον επικήδειο αποχαιρετισμό του από τον
ποιητή Χρίστο Ρουμελιωτάκη, στο
«Μνήμη Γιώργου Δανιήλ» βλέπε περιοδικό «Πλανόδιον» τεύχος 15/ Δεκέμβριος 1991,
σελίδες 284-285. Ο Χρίστος Ρουμελιωτάκης μας λέει τα εξής για την αλλαγή του
επιθέτου του: «…Το όνομά του ήταν Γιώργος
Γεωργακαράκος του Νικολάου και της Ελένης. Το Γιώργος Δανιήλ το χρησιμοποίησε
ως φιλολογικό ψευδώνυμο και αργότερα το πήρε όνομα κανονικό με διοικητική
απόφαση. Το έχω αλλάξει, μου είπε μιά μέρα χαμηλόφωνα, σα να μου εμπιστευόταν
ένα μυστικό.». Ενώ για την αγάπη του για την φωτογραφία και την χαρά του να
απαθανατίσει στο φακό έλληνες λογοτέχνες και ελληνικά τοπία γράφει: «Τα ταξίδια και η φωτογραφία ήταν μέρος
αναπόσπαστο της ζωής του. Η Κρήτη, η Κέα, ο Άθως, η Θεσσαλονίκη, η Ρώμη, η
λίμνη της Μελισσάνης του έδωσαν αφορμές για ωραίες ποιητικές παρατηρήσεις- ένα
μεγάλο μέρος των Επιθέτων έχει αφετηρία τα ταξίδια του», σ. 285. Στο ίδιο
τεύχος ο εκδότης του περιοδικού και ποιητής Γιάννης Πατίλης, σ. 286 αποδίδει
στα ελληνικά το ποίημα «Μούρειες Συναντήσεις» συνοδευόμενο από έναν εύστοχο
σχολιασμό του. Το ποίημα αυτό ο Γιώργος Δανιήλ το έγραψε στα αγγλικά και
δημοσιεύτηκε στο τελευταίο τεύχος του περιοδικού “The Amaranth” το 1988. Σημαδιακό της δικής του
εξόδου από την ζωή που ήλθε τόσο ξαφνικά και γρήγορα. Ενώ, στο προηγούμενο
τεύχος του περιοδικού «Πλανόδιον», με αριθμό 15/ Ιούνιος 1991, στις σελίδες
122-125 διαβάζουμε το τελευταίο δημοσίευμα του Γιώργου Δανιήλ, «Μια μαρτυρία Για
τον Νίκο Δ. Καρούζο (1926-1990)». Ο Γιώργος Δανιήλ έφυγε το τρίτο δεκαήμερο του
Ιουνίου του 1991, (22/6) έτσι μπορούμε με κάποια σιγουριά να σημειώσουμε ότι
είναι το τελευταίο του δημοσίευμα.
Αντιγράφουμε
την Απόδοση του ποιητή Γιάννη Πατίλη
Μούρειες Συναντήσεις
ΤΩΡΑ που της
δεκαετίας μου της πέμπτης
το
παλίμψηστο που ακόμη λίγο χρώμα συγκρατεί
χάνεται
σιωπηλά στο βάθος του ορίζοντα-
μες απ’
αυτήν την Μούρεια αψίδα
στο
Κένσινγκτον του Λονδίνου
ατενίζω το
στοιχείο μου, νερό
που
αντανακλά χρησμούς από ασήμι
πάνω από το
χλωμό απόγευμα του Αυγούστου.
Στο χέρι μου
κρατώ μιά μηχανή
κι όμως
είναι ο Χρόνος, ο αθέατος φωτογράφος
που με
φωτογραφίζει με την άκρη του ματιού του
δώδεκα
χρόνους πίσω στρέφοντάς με
σ΄ εκείνο το
ομοίως χλωμό απόγευμα του Οντάριο
στην Πινακοθήκη,
στών θαυμασίων του Μούρ την αίθουσα
όταν η
αθέατη ενός φίλου μηχανή
με πήρε
μπροστά σ’ ένα άλλο έργο γλυπτικής
μιάς κάποιας
Σφίγγας
που με την
πάρθεια μετωπικότητά της
ταπείνωσε το
βλέμμα μου.
Δεν μπόρεσα
τότε το αίνιγμα να λύσω
δέν μπορώ
τώρα τους χρησμούς ν’ αποκρυπτογραφήσω,
όμως εδώ,
μπρός απ’ αυτήν την πέτρινη αψίδα
με των
συνεστραμμένων της οστών το σχήμα
πύλη προς τα
παλάτια του Θαλή
από την νέα
εξοστρακίστηκα εικόνα
πριν καν
προλάβω ο ίδιος να ποζάρω
κι από
απόσταση που θα την ονομάσω ευμενή
είδα τη
Σφίγγα να γίνεται Γοργόνα.
[Το παραπάνω
κρυπτικό ποίημα δημοσιεύτηκε από τον Γιώργο Δανιήλ στα αγγλικά στο τελευταίο
τεύχος του The Amaranth, το 1988. Με τον πικρό απόηχο από τον θάνατό του ακόμη μέσα
μας, θέλουμε να διαβάζουμε αυτό το ποίημα- μέσω της «οστέινης» πύλης του Μούρ
και του βασιλείου του Θαλή-σαν μιά οραματική υποτύπωση της επιστροφής του
ποιητή όχι στα σκοτεινά νερά της Στύγας (όπως ίσως να τα ξορκίζει έτσι
ασυνείδητα), αλλά στα άμνια ύδατα, τα μυστικά και λαμπερά, της καθαρής δημιουργίας. Γ. Π.].
Ακόμα και σήμερα που συντάσσω αυτό το
σημείωμα Στη Μνήμη του Πειραιώτη ποιητή με εντυπωσιάζει, και θυμάμαι ότι η δική
μας γενιά των νέων φιλότεχνων, μετά την μεταπολίτευση, Γενιά του 1980,
συνάντησαν παλαιούς Πειραιώτες λογοτέχνες και πρόσωπα ασχολούμενα με τα
Πειραϊκά Γράμματα τα οποία θυμούνταν και ανέφεραν το όνομα του Γιώργου Δανιήλ,
παρά το γεγονός ότι από το 1964 είχε εγκατασταθεί στον μακρινό Καναδά και στις
εδώ επισκέψεις του δεν συναναστρέφονταν με Πειραιώτες λογοτέχνες. Ας μας
επιτραπεί να μνημονεύσουμε δύο ονόματα από τον Πειραιά που μας είχαν μιλήσει
για την περίπτωσή του. Τον ποιητή Στέλιο Γεράνη και τον ποιητή και μεταφραστή
Ανδρέα Αγγελάκη. Ο γράφων, έχοντας ακούσει το όνομά του σε συζητήσεις αλλά και
από κουβέντες από τον ελληνοαμερικανό δάσκαλο της ποίησης, μεταφραστή Κίμωνα
Φράϊερ, (Kimon Friar) ήρθε σε επαφή με την ποίησή του οφείλει να ομολογήσει κάπως
παράξενα και άτακτα χρονικά. Η πρώτη γνωριμία μας με τον ποιητικό του λόγο
έγινε από δύο «ιδιαίτερους» τίτλους συλλογών του, που συναντούσε κανείς σε
παλαιοπωλεία. Σαν αγοραστής τευχών του περιοδικού «Ιδεοδρόμιο» του συγγραφέα
και εκδότη Λεωνίδα Χρηστάκη, γνώριζα τις εκδόσεις «Ο Κούρος». Αυτά τα
μακρόστενα ολιγοσέλιδα ασπρόμαυρα (δεκαεξασέλιδα) ποιητικά φυλλάδια (;), με
ποιήματα ελλήνων και ελληνίδων ποιητών και ποιητριών ή με μεταφρασμένους
αμερικανούς Μπητ (beat) ποιητές. Το πρώτο της σειράς αν θυμάμαι καλά ήταν «Το
Μαρούλι» του Γιώργου Δανιήλ, με αυτά τα ποιήματα άρχιζε η σειρά του ποιητικού
«Κούρου» που κυκλοφόρησαν στην Αθήνα το 1976. Φυσικά, η απειρία των νιάτων μας
έκανε να το προσέξουμε και αναζητήσουμε χαμογελώντας και κάπως αμήχανα για το
τι θα έγραφε η ποίηση αυτή με τον περίεργο για συλλογή τίτλο της. Όπως και με
μια άλλη του ποιητική συλλογή με τίτλο οι «Πρόκες», που είχαν κυκλοφορήσει στο
εξωτερικό πρωτύτερα, το 1968 στο Μόντρεαλ του Καναδά. Την συναντήσαμε σε
παλαιοπωλείο στο Μοναστηράκι χρόνια αργότερα και την διαβάσαμε με αμηχανία μεν
αλλά μας άρεσε δε. Η μικρή κιτρινισμένη και κάπως ξεθωριασμένη συλλογή ήταν «καρφιτσωμένη»
στον τοίχο, ενδεχομένως εξαιτίας του τίτλου της από τον παλαιοπώλη. Στην πόλη
του Τορόντο στον Καναδά ο Δανιήλ είχε εκδώσει το 1974 και την συλλογή του «Το
δοχείο». Κάπως ασυνήθιστοι τίτλοι για συλλογές, ίσως και προκλητικοί, (αλλά, ας
θυμηθούμε τίτλο βιβλίου του ποιητή Νίκου Φωκά, «παρτούζα» πάλι καλά) ποιήματα με την δική τους θεματική και
συμβολισμό, ελεύθερης στιχουργικής και ρυθμολογίας, εικόνες ομιχλώδεις, λόγος
πυκνός, συνοπτικός, συμπεριληπτικός μέσα στην περιρρέουσα ποιητική ατμόσφαιρα
της αναρχίζουσας και πολυδιασπαμένης εποχής που τα πάντα γύρω μας θέλαμε να τα
μετατρέψουμε σε Ποίημα, να εκφραστούμε μέσω της ποίησης, και όλοι μας διαβάζαμε
ότι έπεφτε στα χέρια μας δίχως να ενδιαφερόμασταν για σχολές, ρεύματα,
επιδράσεις, ποιητικούς χαρακτηρισμούς, κριτικές αποτιμήσεις ή αξιολογήσεις. Χαριτολογώντας
μετά από πέντε δεκαετίες θα σημειώναμε ότι εκείνα τα πρώτα μεταπολιτευτικά χρόνια
όλοι έγραφαν και δημοσίευαν, είχαν κρυμμένο μέσα στην μέσα τσέπη του μπουφάν
τους ένα χαρτί με το τελευταίο ποίημα που έγραψαν για να το δείξουν με την
πρώτη συνάντηση ευκαιρία στα φιλικά τους πρόσωπα, και ακόμα, όλοι και όλες
είχαν παράσημα αντιχουντικών δράσεων, των δημοκρατικών τους επαναστατικών
επιλογών που ως δια μαγείας εμφανίστηκαν μετά την πτώση της χούντας και ανέβηκε
ο αγωνιστικός τους πυρετός. Δεν ήταν εύκολο να ξεχωρίσεις αν εμείς οι νέοι, τα
ταξίδια της φαντασίας μας, τα επαναστατικά φορτισμένα οράματά μας, οι ελεύθερες
ζωές μας που ανέτειλαν κάπως απότομα, ήσαν πιο «τρελούτσικες» ή τα ποιήματα και
τα πεζά, οι εκατοντάδες συγγραφικές μπροσούρες που αφειδώς και μετά μανίας
διαβάζαμε τότε. Αυτή ήταν η εκδοχή της πολιτιστικής μας επανάστασης και όχι η
άλλη του μεγάλου σχιστομάτη τιμονιέρη.
Αυτή ήταν η
πρώτη επαφή μας με τον ποιητικό λόγο του Γιώργου Γεωργακαράκου/ Γεωργακάκου,
(δες σημείωση για το επίθετό του) γνωστού με το φιλολογικό ψευδώνυμο Γιώργος
Δανιήλ. Η άλλη επαφή μας με τα ποιήματά του, ήρθε από έναν ποιητή και εκδότη
περιοδικού, του γνωστού Τάσου Κόρφη (και αυτό ψευδώνυμο). Αγόραζα ένα
ολιγοσέλιδο λογοτεχνικό περιοδικό που εξέδιδε την «Ανακύκληση», σε μία
πρόσκλησή του εκδότη στο σπίτι του και γνωριμίας μας, μαζί με το περιοδικό του
μου χάρισε και μία ποιητική συλλογή που εξέδωσε σε δεύτερη έκδοση, ενός ποιητή
και δοκιμιογράφου από τον Πειραιά (του Γ.Δ.) όπως έλεγε ο πεπειραμένος εκδότης
και ανθολόγος. Η συλλογή είχε και αυτή έναν όχι συνηθισμένο τίτλο, ήταν τα
Ποιήματα της περιόδου 1968-1983 «Τα Επίθετα» των εκδόσεων «Πρόσπερος», Αθήνα
1984. Πολύ καλή ποιητική συλλογή και πολύ ωραία ποιήματα. Συνήθως οι κατά
καιρούς ανθολόγοι του Γ. Δανιήλ από αυτήν την συλλογή ερανίζονται ποιήματά του,
επιλέγουν προς δημοσίευση. Κατόπιν έπεσε στα χέρια μας η συλλογή του που
κυκλοφόρησε από τα «Τραμάκια»/ «Εγνατία» του Γιώργου Κάτου στην Θεσσαλονίκη,
«Τα Αδιέξοδα και τα Τερπνά» 1980. Μικρής φόρμας πυκνού ύφους και νοήματος
ποιήματα, ενός συμβολισμού περισσότερου βατού, και μια γλώσσα, χρήση ενός
λεξιλογίου όχι ίσως και τόσο «εξεζητημένων» λέξεων. Λέξεων με φορτία μεγάλης
συμβολιστικής, της μυθολογίας βαρύτητας. Η ποίησή του στις τελευταίες
αναθεωρημένες συλλογές του δίχως να εγκαταλείπεται ο πλούτος της εικονοποιίας
της, διατηρεί όσο γίνεται τις ρίζες της κρυπτικότητάς της και των κάπως
αφηρημένων νοηματικών της υποδηλώσεων αλλά διαβάζεται πιο άνετα, είναι πιο
κατανοήσιμη. Παράλληλα με την εκδοτική και συγγραφική του ποιητική περιπέτεια
έχουμε και τα βιβλία με τα δοκιμιακά δημοσιεύματά του «Ανακομιδή» Μικρά Κριτικά
από τις εκδόσεις «Εστία» 1991, ένας ενδιαφέρον τόμος στον οποίο μας εκθέτει τις
απόψεις και θέσεις του για διάφορους έλληνες λογοτέχνες, έργα τους, την
ελληνική γλώσσα και λογοτεχνικά ρεύματα και ποιητικά είδη όπως το Σονέτο.
Μεγάλες αγάπες του Γιώργου Δανιήλ ο Γιώργος Σεφέρης, ο Οδυσσέας Ελύτης, ο
Κωνσταντίνος Π. Καβάφης, ο Κώστας Βάρναλης, ο Επαμεινώνδας Χ. Γονατάς, και
φυσικά, ο Νίκος Γαβριήλ Πεντζίκης και ο Νίκος Καχτίτσης. Για
τον πρώτο μας έγραψε στα αγγλικά μελέτη του ενώ για τον δεύτερο, εργάστηκε
ερευνητικά και έφερε στο φως της δημοσιότητας άγνωστα πρωτότυπα κείμενά του,
ανέκδοτες επιστολές του και έγραψε εισαγωγή για το έργο του. Βλέπε την
σημαντική του δουλειά Γιώργος Δανιήλ, «Ο Λεπιδοπτερολόγος της αγωνίας. Νίκος
Καχτίτσης» Εισαγωγή στη Ζωή του. Ανέκδοτες Επιστολές. Πρωτότυπα Κείμενα,
εκδόσεις Νεφέλη 1981. Όπως μας πληροφορεί ο αναστηλωτής Γιώργος Δανιήλ, ο Νίκος
Καχτίτσης «γεννήθηκε κάτω απ’ το ζώδιο των Ιχθύων, στις 26 Φεβρουαρίου 1926,
στη Γαστούνη της Ηλείας, και πέθανε στην Πάτρα, στις 25 Μαϊου 1970.» Έφυγε όπως
σημειώνει από την ίδια αρρώστια που έφυγε ο Δημήτριος Καπετανάκης, οξεία
λευχαιμία. Ο Δανιήλ συνέχισε να εργάζεται πάνω στο έργο του Καχτίτση, πέντε
χρόνια μετά το 1986, από τις εκδόσεις της «Εστίας» κυκλοφορεί το βιβλίο του
«Αίγλη και Άγχος». Το έργο του Νίκου Καχτίτση 1926-1970. Το βιβλίο περιλαμβάνει
Μελέτες, Ανέκδοτα Κείμενα και Εικόνες, ενός Έλληνα πεζογράφου που διέμενε στον
Καναδά, (άγνωστου στο ευρύ κοινό), τα έργα του επανεκδόθηκαν από τις εκδόσεις
«Στιγμή» ενώ κυκλοφόρησαν και αρκετά αφιερωματικά τεύχη λογοτεχνικών περιοδικών
στη μνήμη του. Ασχολήθηκε και με το εικαστικό έργο του Γιώργου Σικελιώτη.
Δυστυχώς η δημοσίευση στον Καναδά του εικαστικού του κειμένου στο περιοδικό που
εξέδιδε (1982), συνέπεσε χρονολογικά με την έκδοση από τις εκδόσεις «Ερμής»,
Αθήνα 1982, των «Κριτικών για το έργο του Γιώργου Σικελιώτη (1975-1980)", ώστε το
βιβλίο ήταν αδύνατο να συμπεριλάβει την καλογραμμένη τεχνοκριτική του.
Παρουσίασε και τον ζωγράφο Στάθη Τραχανατζή. Ο Δανιήλ μας άφησε και ένα βιβλίο
του με τα «Θεατρικά» του Πέντε μονόπρακτα το οποίο κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις
Δωδώνη 1991. Το βιβλίο περιέχει τα μονόπρακτα: Απόδειπνο μικρό- Ο κυρ Αντώνης-
Το λαχείο- Βυζαντινός περίπατος- Επιστροφή. Το πρώτο από αυτά «Απόδειπνο μικρό»
μονόπρακτο σε τέσσερεις σκηνές είχε πρωτοδημοσιευθεί στο περιοδικό «Θέατρο» τχ.
44-45/5,6, 1975 του Κώστα Νίτσου. Για την έκδοση βλέπε και εφημερίδα «Η Εποχή»
3/11/1991.Δημοσίευσε ακόμα μικρές του μελέτες για διάφορους έλληνες λογοτέχνες σε
διάφορα λογοτεχνικά, πολιτικά και θεατρικού ενδιαφέροντος περιοδικά, εφημερίδες
και αφιερωματικούς τόμους, όπως το: «Διαβάζω», «Η Λέξη». «Το Δέντρο», το
«Θέατρο», η «Ευθύνη», οι «Τομές», ο «Χάρτης», η «Ανακύκληση», «Ο Πόρφυρας», το
«Τράμ», «Ο Πολίτης», το «Πλανόδιον», «Η Καθημερινή», «Καινούργια Εποχή»,
«Φιλολογική Πρωτοχρονιά». Τα μελετήματά του για τον ποιητή Γιώργο Σεφέρη και
τον πεζογράφο από την Θεσσαλονίκη Νίκο Γαβριήλ Πεντζίκη είναι αριθμητικά τα
περισσότερα. Για τον Γιώργο Σεφέρη δημοσιεύει τρία κείμενα, βλέπε εφημερίδα «Η
Καθημερινή» και τα περιοδικά «Το Δέντρο» και «Διαβάζω». Για τον Οδυσσέα Ελύτη
γράφει στο περιοδικό «Ο Χάρτης». Ενδιαφέρον παρουσιάζουν και οι «Επτά νότες του
για τον Κωνσταντίνο Καβάφη» στο περιοδικό «Η Λέξη». Για τον «Άτταλο τον Γ΄» του
Κώστα Βάρναλη δημοσιεύει στον τόμο του «Νεοελληνικού Λόγου», τον υπερρεαλιστή
ποιητή και μεταφραστή Ε. Χ. Γονατά στην «Ανακύκληση» και άλλους έλληνες
λογοτέχνες. Καταπιάστηκε με την περίπτωση του πεζογράφου Γιώργου Β. Μακρή στο
«Διαβάζω», παρουσίασε στο περιοδικό που εξέδιδε την ποιητική συλλογή του ποιητή
Νάσου Βαγενά, «Τα γόνατα της Ρωξάνης», βλέπε «Για τον Βαγενά». Κριτικά κείμενα,
εκδόσεις Αιγαίον, Λευκωσία 2001. Από τις εκδόσεις της «Εστίας» έξι μήνες πριν
τον θάνατό του, Δεκέμβριος 1990, κυκλοφόρησε η μετάφρασή του, του
μυθιστορήματος της Καναδέζας πεζογράφου και ποιήτριας Μάργκαρετ Άτγουντ, «Η
Ανάδυση» (1972). Η Καναδέζα πεζογράφος μας είναι γνωστή και από το μυθιστόρημά
της «Η ιστορία της πορφυρής δούλης» από τον Παύλο Μάτεσι. Το 1983 όπως μας λένε
οι πληροφορίες κυκλοφόρησε στο εξωτερικό μια επιλογή από τις ποιητικές του
συλλογές σε μετάφραση του E. Phinney, με τίτλο “Beyond the Moment Selected Poems 1960-1976”.
Ο βίος του
ποιητή Γιώργου Δανιήλ υπήρξε σύντομος, αλλά συγγραφικά παραγωγικός, οι εργασίες,
τα βιβλία του προσέχθηκαν και σχολιάσθηκαν θετικά από έλληνες κριτικούς σε
διάφορα έντυπα, αν και, το όνομά του συνδέθηκε περισσότερο με την παρουσία και
το έργο του Νίκου Καχτίτση. Κριτικά σημειώματα για τα βιβλία του διαβάζουμε από
τους: Αλέξη Ζήρα, Αλέξανδρο Αργυρίου, Μιχάλη Γ. Μερακλή, Ανθούλα Δανιήλ (στα
Γράμματα και Τέχνες για «Τα Επίθετα»), Γιάννη Κουβαρά, Δημήτρη Αγγελάτο (στο
Βήμα, για το «Αίγλη και Άγχος»), για το
ίδιο στο περιοδικό «Ευθύνη». Στέλιο Γεράνη (στο «Περιοδικόν μας»), Δημήτρη Κ.
Παπακωνσταντίνου (στη Νέα Εστία για «Τα Επίθετα»), Για «Τα Επίθετα» στο
«Εξόνυχος» στη «Η Λέξη». Αντώνη Φωστιέρη ( στις Τομές για το «Δοχείο»), Ηλία
Κεφάλα, Άλκη Θρύλο (Καινούργια Εποχή για τον «Κύκλο»), Βάϊου Παγκουρέλη κλπ.
Μνεία στο έργο του διαβάζουμε και στους ιστορικούς της ελληνικής λογοτεχνίας,
Αλέξανδρο Αργυρίου, Μιχάλη Γ. Μερακλή. Λίνο Πολίτη, Μάριο Βίττι και Κώστα
Θρακιώτη. Τρία χρόνια πριν την εκδημία του κυκλοφόρησε στον Καναδά το δίγλωσσο
βιβλίο του «Κληματίδες», Τορόντο 1989. Ο τόμος περιλαμβάνει 40 μεταφράσεις
σύγχρονων ελλήνων λογοτεχνών από τον Γιώργο Δανιήλ. Από όσο γνωρίζω, δεν είναι πολλές
οι ποιητικές Ανθολογίες οι οποίες περιλαμβάνουν ποιήματά του. Ξεχωρίζει η
ξενόγλωσση του Κίμωνα Φράιερ και η ελληνόγλωσση ανθολογία του ποιητή Ανέστη
Ευαγγέλου, «Η Δεύτερη Μεταπολεμική Ποιητική Γενιά (1950-1970), Ανθολογία.
Εισαγωγή: Γιώργος Αράγης, εκδόσεις «Παρατηρητής», Θεσσαλονίκη 1994. Ποίημά του
διαβάζουμε και στην Ανθολογία Νεοελληνικής Λογοτεχνίας του Σπύρου Κοκκίνη.
Ακόμα, Ποιήματά του δημοσιεύονται στο «πλανόδιον» τεύχος 7/ Καλοκαίρι 1988.
Στην «Καινούργια Εποχή» Χειμώνας 1976 «Η Τομή» για την Γυναικεία ποίηση. Στα
«Αιολικά Γράμματα» τχ. 41/ 9,10, 1977, Το «Ραδιόφωνο στην «Κίχλη» του Γιώργου
Σεφέρη». Το ίδιο αναδημοσιεύεται στη «Φιλολογική Πρωτοχρονιά» τ. 36/1979. Στον
«Παρνασσό» τ.17/1975 για «Προσανατολισμοί στην Κίχλη του Γιώργου Σεφέρη». Για
την «Η Κίχλη του Σεφέρη και ο Ezra Pound» στον «Νεοελληνικό Λόγο» του 1973.
Την επόμενη χρονιά στο ίδιο περιοδικό δημοσιεύει την «Βιβλιογραφία Νίκου
Καχτίτση». Το μακροσκελές ποίημά του με τίτλο «Σκηνική δοκιμή στη Μηθύμνα με
αίσιο χορικό τέλος» διαβάζουμε στη «Λέξη» τχ. 110/7,8, 1992. Τέλος, έχουμε την
συμμετοχή του με την ανακοίνωσή του, «Αμερικάνικες Τύχες» του Αλέξανδρου
Παπαδιαμάντη, στον τόμο Εταιρεία Ευβοϊκών Σπουδών. «Πρακτικά Α΄ Διεθνούς
Συνεδρίου για τον Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη» Σκιάθος 20-24/9, 1991 εκδόσεις Δόμος
1996. Συμμετέχει επίσης με ανακοίνωσή του «Οι σύγχρονοι Έλληνες Ποιητές της
Διασποράς (Βόρειος Αμερική). Μια θεματική Προσέγγιση» στα Πρακτικά του Πέμπτου
Συμποσίου Ποίησης. Κοινωνία και Ποίηση, Πανεπιστήμιο Πατρών 5-7/7, 1985, εκδόσεις
Γνώση.
Όπως αναφέραμε παραπάνω, τα πνευματικά και
συγγραφικά ενδιαφέροντα του Γιώργου Δανιήλ απλώνονται σε διάφορα είδη και
κατηγορίες: ποίηση, θέατρο, μετάφραση, μελέτες, ανθολογήσεις, κριτικές,
εκδόσεις ξενόγλωσσου περιοδικού, διδασκαλία, μεταφράσεις. Στην χώρα μας από τους Καναδούς δημιουργούς είναι γνωστός ο
καναδοεβραίος τραγουδοποιός και ποιητής Λέοναρντ Κοέν. Αποτιμώντας την σύνολη προσφορά του Γιώργου
Δανιήλ στα νεοελληνικά γράμματα στο εξωτερικό, θα γράφαμε ότι είναι ουσιαστική
και εποικοδομητική. Δίδαξε και διέδωσε την ελληνική γλώσσα, μετέφρασε έλληνες
ποιητές, σχολίασε και σύνθεσε μικρές μελέτες για την παρουσία τους, έφτιαξε την
φωνοθήκη με την λαλιά τους, έγραψε στα αγγλικά για τον λατίνο ποιητή Βιργίλιο.
Έδειξε στους Καναδούς δημιουργούς με τις δουλειές του ότι η χώρα του, η Ελλάδα,
έχει εθνική κουλτούρα, ότι οι έλληνες δημιουργοί δεν ακολουθούν αποκλειστικά
και μόνο τα ξένα αγγλοσαξονικά ρεύματα, αυτά της Βορείου Αμερικής. Ο ποιητής
Γιώργος Δανιήλ-όπως και άλλοι έλληνες λογοτέχνες του εξωτερικού ήταν δίγλωσσος,
γι’ αυτό και έχουμε και στις δύο γλώσσες- ελληνικά, αγγλικά, τα κείμενά του. Αν
δεν κοβόταν νωρίς το νήμα της ζωής του ο Γιώργος Δανιήλ, είχε να προσφέρει πολλά
ακόμα στην ελληνική λογοτεχνία. Τα Πειραϊκά Γράμματα, η Πειραϊκή Λογοτεχνική Σχολή
στο πρόσωπό του βρήκε έναν ακόμα άξιο εκπρόσωπό της.
Γιώργος Δανιήλ, Η Αργυρή Βροχή, Πειραιάς 1959
«Διαβάζω για πρώτη φορά στίχους του νέου
πειραιώτη ποιητή κ. Γιώργου Δανιήλ, όχι χωρίς κάποιαν έκπληξη. Και τούτο γιατί
ο κ. Δανιήλ κινείται σ’ ένα άλλο ποιητικό χώρο που δεν τον συναντάμε συχνά στα
κείμενα των νέων πειραιωτών ποιητών. Στην «Αργυρή Βροχή» δεν υπάρχουν
συναισθηματικοί γλυκασμοί, παρά ένας πνευματικός τόνος, μια αναζήτηση ουσίας, ένα
πάθος που κάνει, παρά τις έκδηλες συμπάθειες του ποιητή, να ακούγεται ευδιάκριτα
η δική του προσωπική φωνή».
Στέλιος
Γεράνης, περιοδικό «Το περιοδικόν μας» τχ. 13-14/ 7,8, 1959, σ. 26
Σημειώσεις:
1., Για τον
θάνατο του Γιώργου Δανιήλ, διαβάζουμε στην εφημερίδα «ΤΑ ΝΕΑ» Τρίτη 25/6/1991.
«Πέθανε ξαφνικά, ενώ βρισκόταν για
διακοπές στην Αθήνα, ο ποιητής Γιώργος Δανιήλ, 55 χρονών. Ο Γ. Δανιήλ ήταν
καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Τορόντο και βρισκόταν για διακοπές στην Αθήνα. Η
κηδεία του έγινε χθες σε στενό κύκλο από το Νεκροταφείο Καισαριανής.».
Επίσης, για
τον τελευταίο αποχαιρετισμό στον Πειραιώτη καθηγητή και ποιητή εγκατεστημένο
στο Τορόντο του Καναδά, το ύστατο κατευόδιο του, ο ποιητής και πολιτευτής,
συνομήλικός του, ο Χρίστος Ρουμελιωτάκης
δημοσιεύει έναν συγκινητικό και ευαίσθητο εξόδιο αποχαιρετισμό, «Γιώργος
Δανιήλ» στο λογοτεχνικό περιοδικό «πλανόδιον», τχ. 15/ Δεκέμβριος 1991, σ.284-285
στο οποίο ήταν συνεργάτης ο Πειραιώτης Γιώργος Δανιήλ. Στο ίδιο τεύχος του «πλανόδιου»
που εξέδιδε ο ποιητής Γιάννης Πατίλης κάτω από τον γενικό τίτλο «Μνήμη Γιώργου
Δανιήλ», που στεγάζει το δισέλιδο κείμενο του Χ. Ρ. ο εκδότης του περιοδικού Γ.
Πατίλης αποδίδει στα ελληνικά το ποίημα «Μούρειες Συναντήσεις» του Γιώργου Δανιήλ
συνοδευόμενο από εύστοχες παρατηρήσεις. Σελίδα 286. Αντιγράφουμε από τον Χ.
Ρουμελιωτάκη:
«Πώς να
μιλήσεις για ένα φίλο που ενώ εσύ τον περιμένεις επισκέπτη στο σπίτι σου αυτός
είχε ήδη περάσει στην αντίπερα όχθη; Κι όμως είναι κάτι που γίνεται. Ένας ένας
οι φίλοι μας ανοίγουν την πόρτα και φεύγουν ένθα ουκ έστι πόνος ού λύπη ού
στεναγμός αλλά βεβαίως και ούτε η χαρά της επιστροφής στη γενέθλια γη, η
συνάντηση με τους φίλους, η ποίηση και πάλι η ποίηση που είναι για σένα τρόπος
ζωής. Κάθε χρόνο σχεδόν ο Γιώργος Δανιήλ
επέστρεφε στην Ελλάδα από τον Καναδά, όπου είχε αράξει «προσωρινά» τα τελευταία
είκοσι επτά (27) συναπτά έτη περιμένοντας την ημέρα της οριστικής επιστροφής.
Και έβλεπε τους φίλους του και έβγαζε φωτογραφίες και γυρνούσε τα νησιά και
σχημάτιζε αποθέματα για το χειμώνα.
Έτσι γίνηκε και φέτος. Ένα τηλεφώνημα μου
γνωστοποίησε την άφιξή του και την πρόθεσή του να συναντηθούμε, όπως κάθε φορά,
και να τα πούμε, όπως κάθε φορά. Αισθανόταν όμως κάποιο πόνο, από κάποιο
σπόνδυλο, ίσως, και θα έμενε λίγες μέρες στο κρεβάτι. Μετά, ίσως το
Σαββατοκύριακο, θα τα λέγαμε από κοντά.
Το Σαββατοκύριακο όμως δεν τα είπαμε. Ένα
τηλεφώνημα του Κώστα Μαυρουδή πρώτα και ένα άλλο του Δημήτρη Γιακουμάκη μετά
μου αναγγείλανε τον θάνατό του. Οξεία νεφροπάθεια, είπαν οι γιατροί. Τον έβαλαν
επειγόντως στον τεχνητό νεφρό και εκεί δεν άντεξε. Και δεν είχε υποπτευθεί ποτέ
οποιαδήποτε σχετική πάθηση.
Έτσι λίγοι φίλοι και συγγενείς και λίγα
λόγια του απορημένου Πέτρου Γλέζου, της Εθνικής Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών,
τον συνοδεύσαμε τη Δευτέρα 24 Ιουνίου στο νεκροταφείο της Καισαριανής. Ανάμεσά
τους οι Δαμιανός Κοκκινίδης, Τάσος Γαλάτης, Τάσος Καπερνάρος, Κώστας Μαυρουδής,
Γιάννης Πατίλης.
Τον είχα γνωρίσει στο σπίτι του
Δημήτρη Δούκαρη, στην «Ακαδημία του Σαββάτου», όπου τον είχε «εισαγάγει» ο
ποιητής Τάσος Γαλάτης, συμφοιτητής του τότε στη Φιλοσοφική και φίλος του ως το
τέλος. Είχε εκδώσει τότε την πρώτη του, ολιγοσέλιδη ποιητική συλλογή, τον
Κύκλο, με ποιήματα χαμηλόφωνα, κι όπως τα βλέπω τώρα, πολύ κοντά στον
συμβολισμό.
Ήταν, όπως τον αναπολώ τώρα, ένα
μάλλον σιωπηλό παιδί που μετείχε σπανίως στις συζητήσεις και χαμογελούσε μ’ ένα
τρόπο που έδειχνε πώς σε κατανοούσε αλλά αυτός είχε τις δικές του επιλογές.
Ήταν αυτή η στάση που αργότερα τη συνάντησα στα Επίθετα.
Αυτός εδώ
λιθοβολεί/
κι αυτός
εκεί/
λιθοβολείται/
ο άλλος
πάλι/
κάθεται/
μετράει/
τις πέτρες.
Είχε γεννηθεί στην Τραχήλα της
Μεσσηνίας το έτος 1938. Το όνομά του ήταν Γιώργος Γεωργακαράκος του Νικολάου
και της Ελένης. Το Γιώργος Δανιήλ το χρησιμοποίησε ως φιλολογικό ψευδώνυμο και
αργότερα το πήρε όνομα κανονικό με διοικητική απόφαση. Το έχω αλλάξει, μου είπε
μιά μέρα χαμηλόφωνα, σα να μου εμπιστευόταν ένα μυστικό.
Δεν ξέρω ποιά μοίρα ή ποιά σύμπτωση
τον οδήγησαν στον Καναδά. Όλοι όμως ξέρουμε πώς εκεί, στο Πανεπιστήμιο του
Τορόντο, έστησε ένα προκεχωρημένο φυλάκιο του ελληνισμού. Δίδαξε νέα ελληνικά,
έφτιαξε ένα αρχείο- φωνοθήκη με τις φωνές Ελλήνων λογοτεχνών, εξέδωσε το
περιοδικό The Amaranth, όπου καταχωρούσε κείμενα συγχρόνων Ελλήνων λογοτεχνών
μεταφρασμένα από τον ίδιο στην αγγλική γλώσσα και την ποιητική ανθολογία
Κλιματίδες, με ποιήματα στην ελληνική και την αγγλική 40 Ελλήνων ποιητών…..».
Στις σελίδες Μνήμης για τον
Πειραιώτη Γιώργο Δανιήλ δημοσιεύεται φωτογραφία του ποιητή (1980) και φωτό του
εξωφύλλου της πρώτης του ποιητικής συλλογής «ΚΥΚΛΟΣ» Ποιήματα, Αθήνα 1957.
Η ποιητική συλλογή εκδόθηκε ιδίοις
αναλώμασι σε 300 αντίτυπα και έκανε αίσθηση. Ο τίτλος της συλλογής ανακαλεί στη
μνήμη συγγενικό τίτλο έργου του έλληνα κριτικού και ποιητή, μεταφραστή Κλέων
Παράσχου. Συμπληρωματικά να αναφέρουμε το εξής: Στο προηγούμενο τεύχος του
περιοδικού «πλανόδιον» τχ. 14/ Ιούνιος 1991, και στις σελίδες «Πλανόδιον/
Αναφορές-Σχόλια», αφιερωμένες στον ποιητή «Για τον Νίκο Καρούζο» που είχε φύγει
την προηγούμενη χρονιά, ο Γιώργος Δανιήλ δημοσιεύει το εξομολογητικό του
κείμενο: «Μια μαρτυρία Για τον Νίκο Δ. Καρούζο (1926-1990)», σ. 122-125.
Λαμβάνοντας υπόψη ότι ο Γιώργος Δανιήλ έφυγε από κοντά μας το Καλοκαίρι του
1991, θα λέγαμε με τις ανάλογες επιφυλάξεις, ότι αυτή πρέπει να είναι η
τελευταία του δημοσίευση σε ελληνικό έντυπο. Ο Γιώργος Δανιήλ προβαίνει σε μία
μικρή των αναμνήσεών του αναδρομή στο πότε (1956/1957) και πού, πρωτοσυνάντησε
τον ποιητή Νίκο Δ. Καρούζο («στην «Ακαδημία του Σαββάτου»- έτσι έλεγε ο
Δημήτρης Δούκαρης τις σαββατιάτικες φιλολογικές συγκεντρώσεις που οργάνωνε στο
υπερώο του της Νέας Ιωνίας…»), μας αναφέρει ακόμα τα ελάχιστα γράμματα και κάρτ
ποστάλ του Καρούζου προς τον ίδιο. Μας λέει ακόμα την κρίση του: «… Μου φαινόταν
τόσον απολιτικός, τόσον εξαϋλωμένος.». Ο Δανιήλ μας μιλά ακόμα για την
προσπάθεια αναζήτησης Καναδού εκδότη ώστε να εκδοθούν οι μεταφραστικές του
εργασίες πάνω στα ποιήματα του Νίκου Δ. Καρούζου και της Ελένης Βακαλό. Η
επιθυμία του δεν βρήκε ανταπόκριση. Μνημονεύει μεταφραστές με τους οποίους συνεργάζονταν
όπως ο γνωστός Κίμων Φράιερ, ενώ με πικρία επισημαίνει την αδιαφορία του
Καναδικού αναγνωστικού κοινού και των επίσημων φορέων για την μετάφραση και
γνωριμία του με την ελληνική ποίηση και τους έλληνες ποιητές, ακόμα και για τον
Έλληνα Νομπελίστα ποιητή Οδυσσέα Ελύτη δεν δόθηκε η πρέπουσα σημασία. Όπως
χαρακτηριστικά γράφει: «…. Έτσι ο χώρος για την έκδοση μεταφράσεων είναι σχεδόν
ανύπαρκτος. Ακόμα και η βράβευση του Ελύτη με το Νομπέλ πέρασε απαρατήρητη απ’ τα καναδέζικα media, ενώ συχνά γράφουν ή μιλούν στο
ραδιόφωνο και την τηλεόραση για την Νάνα Μούσχουρη, που ανήκει στην κατηγορία
των «στάρ».»….
2., Για την
Λογοτεχνική Γενιά στην οποία κατατάσσεται ο πειραιώτης ποιητής Γιώργος Δανιήλ,
ένας από τους σημαντικούς εκπρόσωπους της Πειραϊκής Λογοτεχνικής Σχολής, βλέπε:
α) – Τον
τόμο του ποιητή Ανέστη Ευαγγέλου, «Η ΔΕΥΤΕΡΗ ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΗ ΓΕΝΙΑ (1950- 1970).
Ανθολογία. Εισαγωγή: Γιώργος Αράγης, εκδόσεις Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη, 1994.
Σημαντική δουλειά και προσδιοριστική στα ερμηνευτικά της συμπεράσματα για τους
επόμενους μελετητές. Άξιος λόγου ο Πρόλογος και φυσικά η Εισαγωγή του Γιώργου
Αράγη. Ο Θεσσαλονικιός ανθολόγος Ανέστης Ευαγγέλου μας δηλώνει ότι δύο ποιητές
από τον Πειραιά, (ο Αγγελάκης και ο Δανιήλ) δεν πρόλαβαν να απαντήσουν με
πληροφορίες που χρειάζονταν η έκδοση. Βλέπε σ. 21. Και οι δύο ποιητές και
μεταφραστές της Πειραϊκής Λογοτεχνικής Σχολής έφυγαν την ίδια χρονιά πρώτος ο
Αγγελάκης. Στην Εισαγωγή του ο Γιώργος Αράγης, στην «δεύτερη κατηγορία», σ. 34
αναφέρει ονομαστικά τον Γ. Δ. Αντίθετα με τον Ανδρέα Αγγελάκη, που διαβάζουμε
κριτικές θέσεις για το έργο του στις σελίδες 42-43. Από τις 45 ποιητικές φωνές
από διάφορα γεωγραφικά διαμερίσματα της Ελληνικής επικράτειας και μία από την
Κύπρο, δύο έχουν άμεση σχέση από τον Πειραιά. Ο Ανδρέας Αγγελάκης και ο Γιώργος
Δανιήλ. Ο 26ος στην σειρά
ανθολογούμενος Γιώργος Δανιήλ, ανθολογείται με τα εξής ποιήματα, σελίδες
351-363: Οι ποιητικές μονάδες είναι, [ΤΟΥΣ ΝΕΚΡΟΥΣ ΜΟΥ ΤΟΥΣ ΤΙΜΩ]- [ΣΤΗ ΣΚΥΡΟ,
ΝΗΣΟ ΜΥΘΙΚΗ]- [ΤΟ ΓΚΡΙΖΟ ΑΕΡΟΠΛΑΝΟ]- [ΠΟΛΛΑ ΤΑ ΩΡΑΙΑ ΠΡΑΓΜΑΤΑ] – [Ω… ΤΑ
ΠΟΔΗΛΑΤΑ] από τη συλλογή (Οι πρόκες, 1968). –Ο,ΤΙ ΠΕΡΑΣΕ,- ΑΣΕ ΤΙΣ ΙΔΕΕΣ,-Ο
ΚΛΑΥΣΙΓΕΛΩΣ, -ΟΙ ΛΑΒΙΔΕΣ, -ΔΕ ΖΟΥΜΕ ΜΟΝΟΙ, -ΜΗ, -ΤΑ ΦΑΕΙΝΑ ΟΡΟΣΗΜΑ,- ΣΤΟ
ΓΡΑΦΙΚΟ ΛΙΜΑΝΙ,- Ο ΠΟΙΗΤΗΣ,- Η ΖΩΗ. Από
τη συλλογή του (Τα επίθετα, 1968-1980, 1980). Όπως διαπιστώνουμε το ανθολογικό
επίκεντρο εστιάζεται σε δύο κύριες ποιητικές του συλλογές. Ο Γιώργος Δανιήλ,
επεξεργάζονταν τα ποιήματά του συχνά και αναθεωρούσε στίχους και στροφές του
ποιητικού του λόγου. Η ποιητική του έκφραση άλλαζε από αναθεώρηση σε αναθεώρηση.
Εδώ
οφείλουμε να διευκρινίσουμε ότι παρά το γεγονός ότι εντάσσουμε λόγω κατοίκησης
τον Γιώργο Δανιήλ στην Πειραϊκή Λογοτεχνική Σχολή, δεν έχουμε συναντήσει
ποιήματά του που η θεματολογία τους να αναφέρεται στον Πειραιά και τις περιοχές
του, την ατμόσφαιρά του, όπως π.χ. το ποιητικό σώμα του Ανδρέα Αγγελάκη και
άλλων Πειραιωτών ποιητών.
β) -Την
παρουσίασή του από τον ποιητή και μεταφραστή Γιώργο Βέη, «Γιώργος Δανιήλ», σελ.
408-415.. Στον ΣΤ΄ τόμο «Η Ελληνική Ποίηση»- Ανθολογία. Γραμματολογία, Επιμέλεια
Κώστα Γ. Παπαγεωργίου, «Η ΔΕΥΤΕΡΗ ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΗ ΓΕΝΙΑ», εκδόσεις Σοκόλη
2002. Ανθολογείται με τα εξής ποιήματα:
[- Οι χαμηλόφωνοι ποιητές.- Δεν προχωρώ.- Τα στοιχεία.- Η κατάρα.- Ο χρόνος.-
Καλυβιανή.- Αθωνικά στάσιμα Ι, ΙΙ, ΙΙΙ.- Αθήνα- Πάτρα, 1970.- Θεσσαλονίκη, 1979
μ.Χ.] Τα ποιήματα που ανθολογούνται προέρχονται από την Β΄ συμπληρωμένη έκδοση
της συλλογής του «Τα Επίθετα». Ανάμεσα στις 45 αντρικές και γυναικείες
ποιητικές και πεζογραφικές φωνές που παρουσιάζονται από διάφορους μελετητές,
τρείς προέρχονται από την Πόλη μας. Ο Γιώργος Δανιήλ, ο Ανδρέας Αγγελάκης και η
Ρούλα Κακλαμανάκη. Στην Εισαγωγή του τόμου σχετικά με την «λογοτεχνική δεκαετία
του 1960» και, το πολυσέλιδο κείμενο του επιμελητή για την «Δεύτερη
Μεταπολεμική Γενιά» δεν μνημονεύεται ξεχωριστά ο Γιώργος Δανιήλ. Μνεία του
ονόματός του μαζί με άλλα γίνεται στην σελίδα 16. Η κριτική συνολικά παρουσίασή
των συλλογών του, γίνεται με μία «αμφίσημη» κριτική ματιά του αποτελέσματος.
Αρνητική η πρώτη περίοδος θετική η δεύτερη. Μάλλον, αν δεν λαθεύω ακολουθείται
η ερμηνευτική οπτική του Γιώργου Αράγη.
3.,
Οφείλουμε να επιστήσουμε την προσοχή των αναγνωστών και ερευνητών στο εξής: Το Γιώργος
Δανιήλ όπως γνωρίζουμε είναι ψευδώνυμο του επιθέτου, Γιώργος Γεωργακάκος. Ορισμένοι
ή μπορεί και από τυπογραφικό λάθος το αναφέρουν ως Γεωργακαράκος. Ο συγγραφέας
και ερευνητής Κυριάκος Ντελόπουλος στο βιβλίο του «ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΆ ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΑ
ΨΕΥΔΩΝΥΜΑ» Νέα Τρίτη επεξεργασμένη, με προσθήκες και συμπληρώσεις έκδοση,
εκδόσεις Εστία, Αθήνα 2005, σελ. 47 και σελ.184 δίνει το επίθετο ΓΕΩΡΓΑΚΑΚΟΣ.
Το ίδιο επίθετο υιοθετεί και ο κριτικός Αλέξης Ζήρας, σελ. 455 του λήμματος του
Λεξικού Πατάκη. Ο ποιητής και κριτικός Γιώργος Βέης στην δική του παρουσίαση
και ανθολόγηση των εκδόσεων Σοκόλη, γράφει: ΓΕΩΡΓΑΚΑΡΑΚΟΣ, σελ. 408. Το ίδιο
επίθετο όπως είδαμε παραπάνω αναφέρει και ο φίλος του ποιητής Χρίστος
Ρουμελιωτάκης στο κείμενό του στο «πλανόδιον». Τα παραπάνω γράφονται για να
δηλώσουν πόσο εύκολα είναι να γίνουν παρανοήσεις και να μεταφέρεται κάποιο λάθος
(όχι ορθογραφικής φύσεως από τον ένα συγγραφέα στον άλλον.) Το ποιο ήταν το
πραγματικό του επίθετο ας το διερευνήσουν άλλοι.
4., Το
Θεατρικό «Πέντε Μονόπρακτα», που εκδόθηκε από τις εκδόσεις Δωδώνη, Αθήνα 1991,
περιλαμβάνει τα: -Απόδειπνο μικρό./ -Ο κυρ Αντώνης./ -Το λαχείο./ -Βυζαντινός
περίπατος./-Επιστροφή.
5., Το
μελέτημα ΑΙΓΛΗ ΚΑΙ ΑΓΧΟΣ. ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΝΙΚΟΥ ΚΑΧΤΙΤΣΗ 1926-1970. Μελέτες,
Ανέκδοτα Κείμενα, Εικόνες, εκδ. Βιβλιοπωλείο της Εστίας, 1986, είναι αφιερωμένο
«Στον Ε. Χ. Γονατά». Το σπονδυλωτό δοκιμιακό ΑΝΑΚΟΜΙΔΗ. ΜΙΚΡΑ ΚΡΙΤΙΚΑ, εκδ.
Βιβλιοπωλείο της Εστίας, 5, 1991,είναι αφιερωμένο «Του Σάκη Θ.».
Τέλος, υπήρξε μέλος των επιστημονικών ενώσεων Classical
Association of Canada, The American Philological Association και The Modern
Greek Studies Association of America.
ΣΤΗ ΣΕΛΗΝΗ
Πότνια σελήνη
Κάποτε μεταλλείο
φαντασίας
των χημικών
τώρα κώνων
τροφή.
ΜΗ
Μη φείδου χρόνου
λάθος το ‘πε
ο Χείλων
ξοδεύου
με την έλπιση
του ανθού.
ΦΕΥΓΩ ΤΩΡΑ
Και τώρα εγώ
θ’ αναχωρήσω σε ταξίδι
χτενίζω ήδη
τα μαλλιά μου με τα δάχτυλα
συστρέφω τα
γρανάζια μου
τους γερανούς
σηκώνω απ’ τα λιμάνια
διαπραγματεύομαι
με τα πουλιά
κάνω παρέα μ’
όλα τα στοιχειά.
ΜΗΝΥΜΑ
Σε διαβάζω
μαζί σου
συνουσιάζομαι
θα βγει καρπός.
ΤΑ ΕΣΩΤΕΡΑ
Αδένες
ενδοκρινείς
αγεωμέτρητα όνειρα
τρελλά καμιόνια
της φαντασίας
σκηνώματα
τανυσίπτερων πόθων.
ΜΑΡΟΥΛΙ
Μαρούλι
πράσινη χαρά
με τα πολλά
επιστρώματα
πρίν απ’ την
τρυφερή καρδιά σου.
ΕΚΕΧΕΙΡΙΑ ΣΤΟ
ΕΠΟΣ
Τούτα τα
ψυγεία
είναι
σπουδαιότεροι απ’ τον Όμηρο,
είπε
και χάθηκε
στο διάδρομο
του Πρότυπου
Νοσοκομείου-
θα τον εγχείριζαν
στη φτέρνα.
Άνετα τώρα
ξαπλωμένος ο Αχιλλέας
χωρίς
μετεγχειρητικές επιπλοκές
βλέπει στην
τηλεόραση
τον Πόλεμο της
Τροίας.
Ακόμα μια βδομάδα
δυό βδομάδες
Μέσα στο σπίτι
με τους καναπέδες.
Εκεχειρία
στο έπος.
ΑΠΟΜΥΘΟΠΟΙΗΣΗ
Κάτω απ’ τη
φλούδα της γης
που λένε πώς
πλέει
κάλιο το
κιαροσκούρο του Ομήρου
παρά η φλεγόμενη
μάζα
που ξεμυτίζει
πότε πότε στα ηφαίστεια.
Γέρνουν οι μύθοι
σαν τα πέταλα
λουλουδιών
κι’ η σελήνη
κι’ αυτή
πορθημένη.
ΤΟΥΣ ΠΕΘΑΜΕΝΟΥΣ
Τους πεθαμένους
λέει ο Ομάρ,
δεν τους ξεθάβουμε
σαν το χρυσάφι
ο πεθαμένος
δε σηκώνει
επιδιόρθωση
ας τον να λιώσει.
ΤΟ ΣΩΜΑ ΣΟΥ
Το σώμα σου
γυρεύει
ένα λιμάνι
στην αμάχη,
ας μην είναι
κι ερωτική.
--
*Η ειρωνεία
του Καβάφη είναι ένας διπρόσωπος Ιανός, ένα μέσο αποκάλυψης των άλλων και απόκρυψης
του ίδιου, ένα πολυβόλο κι ένα δεκανίκι, που τελικά, όμως αποφλοιώνεται ως τον
σοφό μαζί και αθώο πυρήνα της.
*Όπως η γραφή,
έτσι και η πρόσληψη της ποίησης πρέπει να βασίζεται σε μια ισορροπία ανάμεσα
στην κυριολεξία και τη μεταφορά.
*Ο Σεφέρης είναι
συχνά σκοτεινός, αλλά ποτέ υπερρεαλιστικός, και η εικόνα των στίχων του δεν είναι
απλό επινόημα.
*Ο τελευταίος
μοντέρνος για μένα ήταν ο Camus.
*Στον Πεντζίκη,
η θεώρηση της ιστορίας δεν ανακαλεί αυτή την αίσθηση φθοράς και χάους που βρίσκουμε
σε πολλούς μοντέρνους συγγραφείς. Η αντίληψη που έχει ο Πεντζίκης για το χρόνο
θυμίζει την κίνηση των κυμάτων ανάμεσα στην ανοιχτή θάλασσα των ονείρων και τις
ακτές της πραγματικότητας. Το ονειρικό του ύφος εκφράζει όχι μόνο τις κορυφές
των κυμάτων μα και το δάρσιμο του βυθού.
*Στον Σεφέρη
η θλίψη είναι, κατά κανόνα ένα ναδίρ. Είναι σαν να ‘χει κάνει ο ποιητής την κάθοδό
του στον Άδη κι έχει μείνει εκεί περιμένοντας διαταγές, απ’ τη συνείδησή του ή
απ’ αλλού- δεν έχει σημασία. Αντίθετα, η αριστοκρατική θλίψη του Ελύτη είναι ένα
άλλου είδους, ένα μεταφυσικό ζενίθ.
*Ο Κάλας είναι,
μου φαίνεται, εκείνος απ’ τους υπερρεαλιστές που δεν έπαψε ποτέ να παίζει
νεανικά με την τέχνη του στίχου.
*Με τα φτερά
της γλώσσας πετούσαν οι αρχαίοι ρήτορες, με τα ράμφη της γλώσσας ασελγούσαν.
*Ο Σαίντ- Εξυπερύ
είπε πώς οι λέξεις μοιάζουν με χελώνες που με δυσκολία κάνουν έρωτα μεταξύ τους.
*Δίχως να’ με πεσιμιστής, μην τρομάξεις με τούτο που θα σου πω, ότι ούτε ο Σωκράτης, ούτε ο Χριστός,
ούτε η Πέμπτη συμφωνία του Μπετόβεν ή ο Ελ Γκρέκο κατόρθωσαν να κάνουν την
ανθρωπότητα καλύτερη.
*Η τέχνη είναι
μια πλούσια αρρώστια που προσβάλλει μόνο τους φτωχούς, χωρίς αυτό να σημαίνει πώς
όλοι οι φτωχοί είναι καλλιτέχνες.
Γιώργος Χ. Μπαλούρδος
Πειραιάς
Τσικνοπέμπτη
20 Φεβρουαρίου
2025.
