Κυριακή 17 Μαρτίου 2024

Γράφουν για την Βιρτζίνια Γουλφ, Γιώργος Χειμωνάς, Κίμων Ρηγόπουλος, Ελισάβετ Σακελλαρίδου

 

     Μιλώντας για το έργο της Βιρτζίνια Γουλφ

   «…μα ο καθένας ταξιδεύει μοναχός…. Την αλήθεια του λαξεύει….»

         Στίχος από τραγούδι με την Χάρις Αλεξίου                                  

 

           Β Ι Ρ Τ Ζ Ι Ν Ι Α   Γ Ο Υ Λ Φ

Όπως Ο Προυστ πριν απ’ αυτήν και ο Τζόυς την ίδια εποχή, στάθηκε για το μυθιστόρημα του εικοστού αιώνα ό,τι ο Αϊνστάιν για τη Φυσική: ο άνθρωπος που διαφοροποίησε την αίσθηση του χρόνου….

του Κίμωνα Ρηγόπουλου,

Περιοδικό ΒΙΒΛΙΟ & MEDIA τχ.6/3, 1991, σ. 37-40

     Τον Απρίλιο του 1941 η Βιρτζίνια Γουλφ πραγματοποίησε μια αγέρωχη πτήση στον πυθμένα των θαλασσών, διασπώντας ανεπανόρθωτα τα ανθεκτικά ναυάγια του ‘αυτονόητου’.

     Το κείμενο που ακολουθεί δεν είναι εγκώμιο αυτοκτονίας. Αποτελεί φόρο τιμής στη συγγραφέα που πολιόρκησε ανηλεώς τα οχυρά των λέξεων στην εμπροσθοφυλακή των πιο οδυνηρών στοχασμών. Σ’ εκείνη που κατόρθωσε να αναλωθεί σε διακαείς συνομιλίες με τα ‘φαντάσματα αυτού που θα μπορούσαμε να είμαστε’, αρνούμενη ευλαβικά να διασαλεύσει ‘την υπέροχη ομοψυχία που μας περιβάλλει, ταξιδιώτες καθώς είμαστε’.

Η ομάδα του Μπλούμσμπερυ

Ο κύκλος της Μπλούμσμπερυ στρητ περιλαμβάνει την καλλιτεχνική πρωτοπορία της μεταβικτωριανής Αγγλίας. Εκφράζει την απάντηση των Άγγλων διανοουμένων στο ρόγχο της βικτωριανής ηθικής και στο ρήγμα του πρώτου παγκόσμιου πολέμου. Τον πυρήνα του κύκλου αποτελούν η Βιρτζίνια και τ’ αδέρφια της Βανέσα, Άντριαν και Τόμπυ Στήβεν. Το μανιφέστο του Μπλούμσμπερυ διακατέχεται από αισθητικά προωθημένες θέσεις, οι οποίες μεταφράζονται σ’ έναν κοινωνικό ριζοσπαστισμό καθόλου αδιάφορο στις πολιτικές και ταξικές ανακατατάξεις της Αγγλίας του μεσοπολέμου. Προβάλλονται ιδιαίτερα ‘η αγάπη για την αλήθεια και την ομορφιά, η ανοχή και η πνευματική εντιμότητα, ο φόβος της πλήξης, το χιούμορ και οι καλοί τρόποι, η περιέργεια, η απέχθεια για τη χυδαιότητα, τη βαρβαρότητα και την επίδειξη. Η απαλλαγή από την προκατάληψη και τη σεμνοτυφία, η άφοβη αποδοχή της όμορφης πλευράς της ζωής, η επιθυμία της ολοκληρωτικής έκφρασης, η έγνοια για μια φιλελεύθερη παιδεία, η περιφρόνηση του ωφελιμισμού και του φιλισταϊσμού, με λίγα λόγια η αγάπη για τη γλυκύτητα και το φως (sweetness and light)’.

Η γλώσσα της Βιρτζίνια Γουλφ

     Η γλώσσα της Γουλφ διαπερνά τα σύμβολα της ομίχλης και καταργεί το κρησφύγετο ζώντων και νεκρών. Ανένδοτη στην πρόκληση των ακκιστικών ασκήσεων, πλάθει το υλικό μιας αλληλουχίας καθαρών οραμάτων. Αποφλοιώνοντας τον καρπό του μαρτυρίου, φτάνει στο διακεκαυμένο πυρήνα του εκεί όπου τα υπερθετικά περιττεύουν. Αντιμετωπίζει την ανασύνταξη της καθημερινής φενάκης με την επίκληση του ψυχικού της παροξυσμού: ‘Έτσι ζούμε, οδηγημένοι από μιαν άπιαστη δύναμη. Λένε ότι οι συγγραφείς ποτέ δεν μπόρεσαν να τη συλλάβουν τη δύναμη αυτή’ ότι περνάει σαν αστραπή μέσα από τα δίχτυα τους και τους τα κάνει κομμάτια. Αυτό, λένε, είναι που μας συντηρεί, αυτή η άπιαστη δύναμη’. Ακόμα και όταν μαίνεται ο ήλιος, η Γουλφ με τις ηρωικές μετεμψυχώσεις της εξαπολύει εναλλασσόμενα κύματα ύπνωσης και εγρήγορσης, εξαφανίζοντας τις ενδιάμεσες καταστάσεις. Σ’ ένα πολιτισμό που θωρακίζεται με τα ράκη μιας μπατίρικης αυθεντίας για να αποτρέψει την εκτροπή, αντιτάσσεται ως προβοκάτορας ‘η ουσία του πράγματος πριν μετασχηματιστεί’ από το φόβο.

     Μισές προτάσεις, βλάσφημες σκέψεις και χθόνιες γλωσσικές εφευρέσεις υπονομεύουν την προγραμματική αθωότητα για να την ενθρονίσουν στα εδάφη της απροσχημάτιστης θλίψης: ‘Τι μπορεί να είναι αυτή η θλίψη; Φτιάχνεται από το ίδιο χώμα. Έρχεται από τα σπίτια της ακτής. Στην αρχή είμαστε διαφανείς, έπειτα το σύννεφο πυκνώνει. Όλη η ιστορία είναι μπροστά απ’ το τζαμόφυλλό μας. Να δραπετεύσεις είναι μάταιο’. Η ζωή επιβάλλει τους όρους της στη λογοτεχνία: θα εξελιχθεί σ’ ένα βιωματικό απόστημα ή θα αποδημήσει στα λευκώματα των αειπάρθενων νεανίδων.

Η μουσική των ανέφικτων σχέσεων

     Τι είναι λοιπόν οι άνθρωποι; Παρ’ ολίγον θεότητες; Άξεστοι κομπραδόροι της Όξφορντ στρητ; Σεβάσμια ποίμνια μιας αναρχικής λιτανείας; Η Γουλφ απομακρύνεται από το εκκλησίασμα και σκαρφαλώνει αγόγγυστα ως την οροφή του γοτθικού τρούλου. Κινητοποιεί τις αισθήσεις των προσευχομένων με ακτίνες φωτός που αποψιλώνουν τις συνθήκες. Τα μυστικά φωταγωγούνται και οι ατομικές αποταμιεύσεις επιδοτούν την καθολική γύμνια. Η ξεκοιλιασμένη υδρόγειος ξεχύνεται στους δρόμους. ‘Ένας λαός ξεσπιτωμένος τριγυρνώντας κάτω από τον ουρανό, του οποίου το μπλε ή το άσπρο κρέμεται από μιαν υφασμάτινη οροφή γεμάτη ρινίσματα ατσαλιού και κοπριές αλόγων που μετατρέπονται σε σκόνη’.

     Γουλφ, απελευθερώνοντας τα πρόσωπα από τον ασφυκτικό εναγκαλισμό της μυθοπλασίας, τους επέτρεψε να εκφράσουν αχαλίνωτα τη φρενίτιδα των σκέψεων. Βεβαίως αναγνωρίζει τους κινδύνους, αφού ‘αν η έξαρση διαρκούσε, θα τιναζόμασταν σαν αφρός στον αέρα. Τ’ αστέρια θα λάμπαν μέσα μας. Θα ξαναπέφταμε κάτω με τη θύελλα σαν σταγόνες αλάτι- όπως μερικές φορές συμβαίνει’.

      Το συμπράττειν λοιπόν επιστρατεύεται. Ο αυτοκαθορισμός των ανθρώπων στον αρειμάνιο παράδεισο της τεμπελιάς καθυποτάσσεται στην ανάγκη της ύπαρξης. Η ασφάλεια της ομάδας προϋποθέτει έναν κοινό εχθρό και οικοδομείται στο εργοτάξιο της αξιοδάκρυτης συναίνεσης: ‘Όλοι είχαν νιώσει πως απάρτιζαν  μια ομάδα μέσα σε σπηλιά, σ’ ένα νησί’ είχαν τον κοινό τους αγώνα ενάντια στη ρευστότητα εκεί έξω’. Σ’ αυτό το παιχνίδι των ευλογημένων αποκρύψεων όλα τα τεχνάσματα είναι θεμιτά. Οι ντροπαλές αντιρρήσεις αποτελούν δείγματα δειλίας και καταδικάζονται. Ας εκδράμουμε ομαδικά στις απομακρυσμένες κοιλάδες των λέξεων και ας ανταλλάξουμε εν ανάγκη ύβρεις και φιλιά παθητικά, διότι ‘τα γράμματα είναι σεβαστά ΄ και το τηλέφωνο γενναίο, το ταξίδι είναι μοναχικό κι αν το κάνουμε δεμένοι με σημειώσεις και με τηλεφωνήματα, ίσως- ποιος ξέρει;- μπορεί με την κουβέντα να περνούσε η ώρα’.

     Στο έργο της Γουλφ οι σκέψεις κονιορτοποιούνται από την ίδια την έντασή τους. Η υποτυπώδης δράση είναι ανίκανη να προβάλει αντίσταση στον ασυγκράτητο νόμο της αδράνειας. Η ανθρώπινη εμπειρία πρέπει να υποταχθεί στην αποπνικτική αρμονία του σύμπαντος. Τα θλιβερά πορίσματα της γνώσης οφείλουν να σαρωθούν και να διαπομπευθούν από το αμείλικτο ΔΙΑ ΤΑΥΤΑ της τραγικής απόστασης. Ή απόσταση που υπήρχε μεταξύ των λεωφορείων έδινε την ευκαιρία στους επιβάτες που ήταν απ’ έξω να κοιτάζονται καταπρόσωπα. Όμως λίγοι το εκμεταλλεύονταν αυτό. Καθένας είχε τα δικά του να σκεφτεί. Καθένας είχε το παρελθόν του μέσα του σαν τα φύλλα ενός βιβλίου που το είχε μάθει απ’ έξω’.

Η Ελλάδα ταξιδεύει στη Γουλφ

     ‘Είναι τρέλα να χάνει κανείς τα καλύτερά του χρόνια πασχίζοντας να πλουτίσει, όταν υπάρχει αυτή η άγρια αλλά πολύ πολιτισμένη και πανέμορφη χώρα όπου μπορείς να ζήσεις’. Αυτά γράφει μεταξύ άλλων η Βιρτζίνια Γουλφ από την Αθήνα σε γράμμα της με παραλήπτη την ερωμένη της Βίτα Σάκβιλ Γουέστ, στις 8 Μαϊου 1932. Πρόκειται για το δεύτερο ταξίδι της στην Ελλάδα (το πρώτο το είχε κάνει το 1906, σε ηλικία 24 ετών).

     Η σχέση της Γουλφ με την Ελλάδα και τον ελληνικό πολιτισμό εκφράζεται ιδιαίτερα στο «Δωμάτιο του Τζάκομπ». Είναι μια σχέση που επιτρέπει σ’ αυτό το υπέροχο κεφάλι του Μοντιλιάνι να δηλώνει συνεχώς απούσα στο καταδυναστευτικό προσκλητήριο της προτεσταντικής ορθοδοξίας.

     Η ελληνολατρία του Τζάκομπ ισοδυναμεί με την παραδοχή της χρεωκοπίας του ορθού λόγου. Το βοριαδάκι του Επέκεινα φυσάει ανέμελο πάνω από τον οριοθετημένο δυτικό πολιτισμό. «Με ελληνικές λέξεις, πάνω από τα δέντρα στο μεταίχμιο της ζωής πλάι σ’ ένα ποτάμι, εκεί όπου οι νεκροί κάνουν τον περίπατό τους- τραγούδησαν μαζί πως δεν υπάρχει θάνατος.».

Να τελειώνουμε με «τον άγγελο του σπιτιού»

     Το 1918 οι γυναίκες αποκτούν δικαίωμα ψήφου στη Βρετανία. Το διάταγμα του 1919 κοινοποιεί τα ‘μυστικά’ των αντρικών επαγγελμάτων στο δεύτερο φύλο. Η συλλογική συνείδηση της εποχής αμφισβητεί την πανάρχαια πρόληψη της αντρικής πρωτοκαθεδρίας. Η Γουλφ συντάσσεται ολόψυχα στις γραμμές του μαχητικού φεμινισμού, επιμένοντας στους υλικούς όρους απεξάρτησης από την αντρική κηδεμονία. Ιδιαίτερα αναλύει τις κοινωνικές αιτίες, οι οποίες υποχρεώνουν, τις γυναίκες δημιουργούς να συνωθούνται στο περιθώριο της λογοτεχνίας. Θεωρεί προϋπόθεση ανατροπής αυτής της πλαστής πραγματικότητας την κατάκτηση μιας πνευματικής ελευθερίας, απαλλαγμένης από την αισθητική συμβατικότητα του κηδεμονεύοντος φύλου. Ίσως τότε ‘η νεκρή ποιήτρια, που υπήρξε αδελφή του Σαίξπηρ, πάρει το σώμα που θυσίασε τόσο συχνά. Θα γεννηθεί, αντλώντας τη ζωή απ’ τις ζωές των αγνώστων γυναικών που υπήρξαν οι πρόδρομοί της, όπως έκανε κι ο αδελφός της πριν απ’ αυτήν’.

     Ίσως η κ. Ράμσευ αποφασίσει να περάσει μόνη της «Μέχρι το Φάρο», αγνοώντας την απαγορευτική μετεωρολογία του συζύγου της. Ίσως αποφασίσει να κουρντίσει τα εκφραστικά της μέσα με τρόπο ασύμφορο για την ενορχηστρωμένη ματαιοδοξία του κ. Ράμσευ. Και ποιος ξέρει; Είναι πιθανόν η κ. Νταλλογουέη, διαγράφουσα μια θεαματική τροχιά, να βρεθεί από την εφημερία των μαύρων λογισμών στο δοξαστικό παραλήρημα μιας ζωής που ‘απολαμβάνει με τον επικούρειο τρόπο’.

«Βράχε των αιώνων, ρωγμή μου, μέσα σου θέλω να κρυφτώ»

     Η Γούλφ ψηλαφεί τον κόσμο με τον τρόπο των παιδιών. Αρνούμενη να ενδώσει στην ευκολία του αγνωστικισμού, ανακαλύπτει τις έννοιες ως επικαρπία απροκατάληπτων παρομοιώσεων. Το λονδρέζικο τοπίο τροφοδοτεί αφειδώς αυτή τη μέθοδο ανάγνωσης της πραγματικότητας. Πίσω από το φαινομενικά πολύπλοκο μηχανισμό των συμβόλων, τρέχουν ακατάπαυστα χιλιάδες λέξεις, καρποί της πιο φυσικής ωορρηξίας. Η γνώση δεν παραδέχεται γονέα άλλον από τον πόνο. Οι λέξεις απεργούν έως ότου η Βιρτζίνια αφήσει το επισκεπτήριό της στην ανεξιχνίαστη ομορφιά τους. «Όμως οι λέξεις έχουν πολυχρησιμοποιηθεί ‘ τις πιάσανε πολλά χέρια, τις γύρισαν μέσα έξω, τέλος τις άφησαν έκθετες στη σκόνη του δρόμου».

     Λέξεις, λέξεις που εξεγείρονται εναντίον του Χρόνου. Προσπαθούν να διαμελίσουν τη συμπαγή απειλή του, να αφοπλίσουν το περαιτέρω. Ο Χρόνος όμως ανθίσταται σ’ αυτή την προσβολή που επιχειρεί να άρει την προπατορική αδικία και εξαπολύει ρυτίδες και φοβερά τατουάζ, ενώ η Γουλφ αποπειράται την ακινητοποίησή του. ‘Πίσω από τους γκρίζους τοίχους κάθονταν τόσο πολλοί νέοι, μερικοί διαβάζοντας περιοδικά, φτηνοφυλλάδες αναμφισβήτητα’ πόδια πάνω στα χερούλια της πολυθρόνας’ κάπνισμα’ ξάπλωμα πάνω στα τραπέζια, και γράψιμο, ενώ τα κεφάλια τους έκαναν κύκλο γύρω καθώς η πένα κινιόταν- απλοί νέοι άνθρωποι που θα-μα δε χρειάζεται να τους φανταστούμε να γερνάνε».

      Ενώ ο Προυστ αναζητά το χαμένο χρόνο δια του έργου του, η Βιρτζίνια Γουλφ διατηρεί ανοιχτό το μέτωπο και αρνείται να υψώσει λευκή σημαία. Μηχανεύεται τεχνικές αναζωπύρωσης της μάχης, όσες και τα μυθιστορήματά της. Ο διγενής Ορλάντο-έργο εμπνευσμένο από τη Βίτα- διανύει εμπαθής τέσσερις ολόκληρους αιώνες, αλλάζει φύλο, καταφεύγει στην ποίηση για να την αρνηθεί  σβήνοντας με το μελάνι του «μικρούς καταρράκτες αθέλητης έμπνευσης», συνομιλεί σε μια ανά τους αιώνες φιλία με τη βελανιδιά και υποδέχεται άχρονος τον εικοστό αιώνα. «Τίποτα δεν φαινόταν ολόκληρο, τίποτα δεν μπορούσες να διαβάσεις απ’ την αρχή ως το τέλος. Κάτι που έβλεπες ν’ αρχίζει- τη συνάντηση δύο φίλων, για παράδειγμα, που προχωρούν ο ένας προς τον άλλο διασχίζοντας το δρόμο- δεν το έβλεπες ποτέ να τελειώνει». Μέσα στην απορία του ανθρώπινου πολιτισμού εγκαθιστά η Ορλάντο την οικογενειακή της σκευή, ενώ η αγριόχηνα –η δυνατότητα της πτήσης-απομακρύνεται.

     Στον Ορλάντο η Γουλφ συνυπογράφει με τον Προυστ την έννοια της εκ παρεξηγήσεως ευτυχίας. Η αλυσίδα των ψευδαισθήσεων δημιουργεί ένα πλάσμα δικαίου, το οποίο σαφώς διαχωρίζει τις κοινωνικές τάξεις όταν δεν υπάρχει άλλο παραδεκτό κριτήριο. «Το όμορφο πέπλο της ψευδαίσθησης απλωνόταν αδιατάραχτο πάνω απ’ τον κύκλο της λαίδης Ράμσευ. Οι καλεσμένοι θεωρούσαν τους εαυτούς τους ευτυχισμένους, νόμιζαν ότι ήταν πνευματώδεις, νόμιζαν ότι ήταν σοφοί, και, καθώς οι ίδιοι τα πίστευαν όλα αυτά, υπήρχαν  άλλοι που τα πίστευαν ακόμη περισσότερο’ ο καθένας ζήλευε αυτούς που ήταν αποδεκτοί σ’ αυτόν τον κύκλο αυτοί πάλι που ήταν αποδεκτοί ζήλευαν τους ίδιους τους εαυτούς τους επειδή οι άλλοι τους ζήλευαν κι έτσι η όλη ιστορία φαινόταν να μην έχει τέλος».

     Η κ. Νταλλογουέη ζει εντός 24ώρου μια ζωή, την ανάμνηση της και συνθέτει εν βρασμώ ψυχής τον επιτάφιο θρήνο της. Σ’ ένα εικοσιτετράωρο αρκείται και ο Τζόυς στον ‘Οδυσσέα», για να αφηγηθεί τη ζωή ενός Εβραίου διαφημιστή, στο Δουβλίνο του 1904. Η Κλαρίσσα Νταλλογουέη παρακολουθεί το χρόνο να διαφεύγει ανεξέλεγκτος. Ο εκ βαθέων σπαραγμός δεν τον αποτρέπει από το κυρίως έργο του: να καταστήσει ατελέσφορο και ανενεργό το ερωτικό συναίσθημα. Ακόμα και όταν ο Σέπτιμος αυτοκτονεί πυροβολώντας στο κέντρο του Χρόνου, ο νόμος της βαρύτητος ή της λήθης επενδύει ως αλεξίσφαιρο κόσμημα το θώρακα του εχθρού.

«Όμως εγώ σε μια πιο άγρια τρικυμία Σε βάραθρα έπεσα βαθύτερα από κείνον»

      Ο Φάρος εξασφαλίζει τη δυνατότητα της εναλλαγής, η οποία στην έρημη χώρα ισούται με την απόλυτη ελευθερία. Μια ελευθερία που φοβίζει περισσότερο απ’ όλους το διανοούμενο κ. Ράμσευ’ θέλει αρετή και τόλμη το ταξίδι στην αντίπερα όχθη. Εκεί το υπέρτατο κριτήριο δεν είναι ο θησαυρός των γνώσεων. Ίσως να μην ισχύουν καν κριτήρια. Η εκδρομή θα γίνει όταν πια η κ. Ράμσευ θα είναι νεκρή. Ο θάνατός της επέτρεψε τον απόπλου, μεταβάλλοντάς τον όμως από προσδοκία λύτρωσης σε περιηγητική διαδικασία. Ο Φάρος εξακολουθεί να εκπέμπει φως, αλλά οι εκδρομείς δεν έχουν την έπαρση και την αποφασιστικότητα του τυχοδιώκτη. Το φώς εκ φωτός παραμένει δυστυχώς μια απομακρυσμένη ουτοπία. Η ζωγράφος Λίλυ μετατοπίζει επ’ άπειρον ένα δέντρο στο τελάρο της, έχοντας ‘ανταλλάξει τη ρευστότητα της ζωής με τη συγκέντρωση της ζωγραφικής’ και ο γέρο- Μακάλιστερ φωνάζει καθώς πετάει την πετονιά του ‘χαθήκαμε’, κι ύστερα πάλι, ‘καθένας μόνος’.

     Στα ‘Κύματα’, που η Γουλφ χαρακτηρίζει δραματικό ποίημα, υφαίνεται το χρονικό μιας ατέρμονης αγωνίας. Έξι πρόσωπα υπάρχουν και δεν υπάρχουν, διατρέχουν συνεχώς τον κίνδυνο ‘να τιναχτούν για πάντα έξω από την καμπύλη του χρόνου’ και επιζητούν ένα σταθερό σημείο αναφοράς, που να επικυρώνει την ύπαρξή τους. Χρειάζονται τον Πέρσιβαλ. Αυτόν που ενσαρκώνει την κατάφαση της ζωής. Την αθωότητα του θαύματος που περικλείει τη ζωή και την αιωνιότητα. Ο Πέρσιβαλ πεθαίνει και εγκαταλείπει στη φυσική τάξη πραγμάτων τον Μπέρναρντ, τη Σούζαν, τον Νέβιλ, την Τζίνυ, τον Λούις και τη Ρόντα, έρμαια των παιδικών τους και ουδέποτε διαψευσμένων προφητειών. Ο κόσμος αρνείται να τους παραχωρήσει το παρηγορητικό δικαίωμα ‘να φτιάξουν ομοιώματα όλων των πραγμάτων που απεχθάνονται πιο πολύ και να τα θάψουν στο χώμα’.

     Η Βιρτζίνια Γουλφ θεωρεί τα ‘Κύματα’ το πιο σύνθετο και το πιο δύσκολο βιβλίο της. Είναι ένα έργο καθολικό, ακριβώς επειδή χάσκει ‘γεμάτο τρύπες και μπαλώματα’.

«Και τα βάθη της θάλασσας δεν είναι στο κάτω-κάτω άλλο από νερό»

     Η Βιρτζίνια Γουλφ είναι πενηνταεννιά χρονών, όταν αποσύρεται οριστικά, εγκαταλείποντας την αδελφή της, τον άντρα της Λέοναρντ Γουλφ και τις βασανιστικές ημικρανίες της. Το πάθος της επέλεξε σαν αναπαυτήριο ένα χώρο μυστηριακό, ένα χωνευτήρι συμβόλων. Ο υδάτινος όγκος προς τιμήν του την περιέθαλψε.

             ΒΙΡΤΖΙΝΙΑ  ΓΟΥΛΦ

                                                ΕΚΔΟΣΕΙΣ

-Ορλάντο                                         ΑΣΤΑΡΤΗ

-Η κυρία Νταλλογουέη                ΕΡΜΕΙΑΣ

-Τα κύματα                                      ΟΔΥΣΣΕΑΣ

-Μέχρι το Φάρο                             ΟΔΥΣΣΕΑΣ

-Το δωμάτιο του Τζάκομπ           ΟΔΥΣΣΕΑΣ

-Ένα δικό σου δωμάτιο                ΟΔΥΣΣΕΑΣ

-Ελλάδα και Μάης μαζί               ΚΡΥΣΤΑΛΛΟ

-Μόνικ Νατάν: Βιρτζίνια Γουλφ   ΘΕΜΕΛΙΟ

      ΚΙΜΩΝ  ΡΗΓΟΠΟΥΛΟΣ

Περιοδικό ΒΙΒΛΙΟ &  MEDIA τεύχος 6/ Μάρτιος 1991, σ.37-40

           V I R G I N I A   W O O L F

      Γουλφ (Woolf), Βιρτζίνια (1882-1941). Αγγλίδα μυθιστοριογράφος, κριτικός και δοκιμιογράφος, που συνέβαλε σημαντικά στη δημιουργία του μοντέρνου μυθιστορήματος. Κόρη του διακεκριμένου βικτωριανού διανοούμενου σερ Λέσλη Στέφεν, μυήθηκε από πολύ νωρίς στον κόσμο της αριστοκρατίας του πνεύματος. Παράλληλα η επιβλητική μορφή του πατέρα της άσκησε διπλή επίδραση πάνω της’ της ενέπνευσε τη δημιουργία πολλών ανδρών χαρακτήρων στα έργα της και ταυτόχρονα της προκάλεσε μιαν αποστροφή για το βικτωριανό πατριαρχισμό και την αυταρχικότητα.

       Η Γουλφ άρχισε τη λογοτεχνική της δραστηριότητα πολύ νωρίς, δημοσιεύοντας από τα είκοσι χρόνια της λογοτεχνική κριτική στο Times Literary Supplement. Οι τάσεις της για μιαν απελευθέρωση από τους ασφυκτικούς περιορισμούς και την υποκρισία της βικτωριανής αγγλικής κοινωνίας, την έκαναν ενεργό μέλος (όπως και την αδερφή της Βανέσσα και τους αδερφούς της Άντριαν και Τόμπυ) της πρωτοποριακής ομάδος διανοουμένων «Μπλούσμπερυ» που είχε αφετηρία τον κύκλο των μαθητών του φιλόσοφου Τζωρτζ Μουρ στο Καίμπριτζ και στόχευε στην αναζήτηση «της αγάπης, του κάλλους και της αλήθειας». Το 1917 με τη σύμπραξη του λόγιου συζύγου της Λέοναρντ Γουλφ η Βιρτζίνια ίδρυσε τον εκδοτικό οίκο “Hogarth Press” που εξέδωσε εκτός από τα δικά της και  έργα μεγάλων συγγραφέων της εποχής, όπως του Τ. Σ. Έλιοτ και του Ε. Μ. Φόρστερ, ενισχύοντας έτσι τα πρώτα βήματά τους.

     Η Γουλφ με αφετηρία το αβέβαιο και το ατελές της γνώσης και του κόσμου, του εαυτού και του άλλου αποσκοπεί στα έργα της σε μια υποκειμενική καταγραφή. Αυτή η ενασχόλησή της με τον εσωτερικό ψυχισμό των ηρώων της τη φέρνει στο κέντρο της κίνησης του «μοντερνισμού», αφού στρέφει τη γραφή της προς τη ροή της ανθρώπινης συνείδησης και μεταβάλλει τις παραδοσιακές δομές της μυθιστορίας: απαλείφει σταδιακά τον καθιερωμένο αφηγητή, που και η ίδια είχε χρησιμοποιήσει στα δύο πρώτα έργα της Μακρινό Ταξίδι (The Voyage out, 1915) και Νύχτα και μέρα (Night and Day, 1919). Στο πρώτο πειραματικό της έργο, Το δωμάτιο του Ιακώβ (Jacobs Room, 1922), η αφήγηση και ο σχεδιασμός σχεδόν εξαφανίζονται και μαζί, κατά συνέπεια, ο εξωτερικός χαρακτηρισμός των προσώπων και η παρακολούθηση της εξέλιξης μιας ολοκληρωμένης πλοκής. Όλα αυτά τα παραδοσιακά στοιχεία του μυθιστορήματος αντικαθίστανται από μια εμπρεσιονιστική μέθοδο γραφής, η οποία απεικονίζει πορτραίτα ανθρώπων με ρευστή προσωπικότητα που διαθέτουν υψηλές διανοητικές ή διεισδυτικές ικανότητες χρησιμοποιώντας εικόνες σπάνιας διαίσθησης και αισθητικής ομορφιάς.

       Η χρήση του εσωτερικού μονόλογου από τον Τζαίημς Τζόυς στο οριακό του έργο Οδυσσέας έκανε ιδιαίτερη εντύπωση στη Γουλφ, που αποφάσισε να δοκιμάσει τη νέα μέθοδο του ελεύθερου συνειρμού στο Δωμάτιο του Ιακώβ. Συνεχίζοντας τους σχετικούς πειραματισμούς της κατόρθωσε να φτάσει σε μια τελειότητα τεχνικής και ισορροπίας ύφους στο επόμενο έργο της Η κυρία Ντάλλογουαιυ (Mrs. Dalloway, 1925)  καθώς και Στο φάρο (To the Lighthouse, 1927), που θεωρείται το αριστούργημά της. Στο έργο αυτό η γλώσσα γίνεται ελλειπτική, ρυθμική, συνδυάζοντας τον πλούσιο λυρισμό, τη μουσικότητα και την εικονική αναπλαστικότητα της ποίησης. Είναι μια γλώσσα «συνδηλωτική», που λειτουργεί σε πολλά σημασιολογικά επίπεδα, πολύ διαφορετική από την παραδοσιακή γλώσσα του πεζού λόγου. Η Γουλφ, δυσπιστώντας στην αξία του ορθολογισμού, δίνει στο χώρο και στο χρόνο περισσότερο συναισθηματικές παρά πραγματικές διαστάσεις, αποφεύγει την ηθικολογία και αρκείται σε μιαν αποσπασματική αναπαράσταση και βαθμιαία κατανόηση μιας ορισμένης όψης το κόσμου και της ζωής. Γεγονότα, όπως η γέννηση, η  αγάπη, ο γάμος, ο θάνατος, που συνήθως αποτελούν νευραλγικά σημεία στην εξέλιξη της πλοκής του παραδοσιακού μυθιστορήματος, παρουσιάζονται με ευαισθησία αλλά χωρίς ιδιαίτερη έξαρση σαν αναπόφευκτα φαινόμενα μέσα στο επαναλαμβανόμενο μοτίβο της ζωής. Από τα μεταγενέστερα μυθιστορήματά της ιδιαίτερο λογοτεχνικό ενδιαφέρον έχουν Τα κύματα (The Waves, 1931).

     Το όνομα της Γουλφ συνδέεται επίσης με το φεμινιστικό κίνημα, αλλά ο φεμινισμός της είναι περισσότερο συναισθηματικός παρά ορθολογικός. Ελάχιστα στοιχεία που να προάγουν μια καθαρά φεμινιστική στάση υπάρχουν μέσα στα εννέα μυθιστορήματά της, όπου, αντίθετα κυριαρχεί η ιδέα του ανδρογυνισμού, ένα από τα ιδεώδη της ομάδας του «Μπλούμσμπερυ». Τα δοκίμιά της Ένα δικό σου δωμάτιο (A Room of oness own, 1929) και Τρεις γκινέες (Three Guineas, 1938) είναι κυρίως τα έργα στα οποία εκθέτει τη σύγχρονη φεμινιστική θέση. Από τα λογοτεχνικά της δοκίμια, συγκεντρωμένα σε δυο συλλογές με τίτλους. Ο κοινός αναγνώστης (The Common Reader, 1925) και Ο δεύτερος κοινός αναγνώστης (The Second Common Reader, 1932), εξέχουσα θέση έχουν Η σύγχρονη μυθιστοριογραφία (Modern Fiction, 1919). Ο κύριος Μπέννεττ και η κυρία Μπράουν (Mr. Bennett and Mrs Brown, 1924) και  Η στενή γέφυρα της τέχνης (The Narrow Bridge of Art, 1927).  Άλλα έργα της είναι Το στοιχειωμένο σπίτι και άλλες ιστορίες (The Haunted House and Other Stories, 1943) και το ημερολόγιό της (A Writers Diary, 1953).

     Η Γουλφ κατά τη διάρκεια της ζωής της υπέφερε από αλλεπάλληλες νευρικές κρίσεις για τις οποίες επανειλημμένα υποβλήθηκε σε θεραπεία. Τελικά, το 1941, κάτω από τον εφιάλτη του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου, αυτοκτόνησε.

        ΕΛΙΣΑΒΕΤ  ΣΑΚΕΛΛΑΡΙΔΟΥ

ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΛΕΞΙΚΟ. ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ, τόμος 3ος, εκδ. Εκδοτική Αθηνών- Τα Νέα, Αθήνα 1999, σελ. 193-194.

     Ελάχιστα και ίσως αυθαίρετα;

       «Έληξε η αμφισβήτηση. Αποφανατίσθηκαν οι επαναστάσεις. Καταγγέλθηκε η απάτη κάθε «πρωτοπορίας». Μια οργιαστική Σιγή εβλάστησε σε όλες τις ρωγμές. Κοιτάξτε αυτούς τους νεαρούς των δεκαπέντε- δεκαεφτά χρονών. Κοιτάξτε τους καλά. Προσέξτε την Κατήφειά τους. Την νευρική τους απάθεια, την σιωπή τους, την δύσαρθρη ομιλία τους, την δύσθυμη σκληρότητά τους. Προσέξτε πόσο Ακίνητος είναι αυτός ο Νέος Άνθρωπος. Πόσον Αμίλητο Φόνο κουβαλάει μέσα του. Κι αν ακόμα δεν είναι αυτοί οι Συναγερμός, θα έρθουν παιδιά και έφηβοι που θα είναι προορισμένοι για τον Νέο Λόγο. Απλά, για τον Λόγο. Για λέξεις που ποτέ δεν διαπράχθηκαν, για νοήματα που ποτέ δεν ορθολογήθηκαν, για εικόνες που ποτέ δεν μιλήθηκαν.

       Φοβηθείτε τους.

Γιώργος Χειμωνάς, «Αποσπάσματα από ομιλία σε κοινό», σελ. 24-25. Στο βιβλίο του: ΓΙΩΡΓΟΣ ΧΕΙΜΩΝΑΣ, Ποιόν φοβάται η Βιρτζίνια Γούλφ; Δημόσια Κείμενα. Εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα 1995. (στην Σειρά ΣΚΕΨΗ, ΧΡΟΝΟΣ ΚΑΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΙ. Διεύθυνση: Θανάσης Θ. Νιάρχος).

      Συνεχίζω να διαβάζω τα βιβλία της Βιρτζίνια Γουλφ τουλάχιστον, μέχρι την 28 Μαρτίου που συμπληρώνονται 83 χρόνια από τον τερματισμό του επίγειου βιολογικού της κύκλου και παράλληλα, βιβλία, άρθρα και μελέτες για το έργο της. Όχι ως αναγνωστικό επετειακό μνημόσυνο ή φιλολογική επιθυμία για μία ακόμη δημοσίευση και ανάρτηση μέσα στην υγρασία και την ερημιά του δωματίου, για ένα ηλεκτρονικό αφιέρωμα αλλά, ανοίγοντας νοερά συνομιλία με την συγγραφέα, εισηγήτρια του μοντερνισμού στην αγγλία και την ευρωπαϊκή ήπειρο, τα πεζά και την φωνή της. Θεωρώ ή τουλάχιστον, θέλω να ελπίζω, ότι η γραφή και η ηχώ της σκέψης της, το πνεύμα και οι προβληματισμοί της, οι ενστάσεις της πάνω στην τεχνική, τους κανόνες, τις προτεραιότητες και την μέθοδο της ύφανσης του μοντέρνου μυθιστορήματος, οι θεωρίες και οι απόψεις της, οι ιδέες της, είναι ακόμα ζωντανές, παρούσες, επίκαιρες, «ανοξείδωτες» στο χρόνο, αφήνουν το αποτύπωμά τους στις συνειδήσεις των σύγχρονων αναγνωστών και νεότερων ηλικιακά συγγραφέων. Είναι παρόντα τα ίχνη της συγγραφικής κριτικής της μαρτυρίας, της αισθητικής της γραφής της και του καθαρού ύφους της. Επαληθεύσιμες οι αξιολογικές της προτάσεις μέσα στο πλέγμα της εξέτασης της ιστορίας της λογοτεχνίας στον δυτικό κόσμο. Η διορατικότητα του βλέμματός της στις προσωπικές αναγνωστικές της περιπλανήσεις, προθέσεων προσεγγίσεις και επιλογές ξεχωρίζουν άμεσα και αμέσως. Οι αναγνωστικές της συσχετίσεις καθορίζουν την οπτική και τους άξονες της ματιάς της και ό,τι κατόπιν μας λέει και εκφράζει η γραφή της. Η ευφυΐα των συλλήψεών της και στο πώς αφομοιώνει και προσλαμβάνει κάθε καινούργιο αναγνωστικό της ερέθισμα και συγκινησιακό τρανταγμό, φορτίο εσωτερικών της αναφορών είναι άμεσα αντιληπτό και εμφανές με την πρώτη ματιά από τον αναγνώστη διαχρονικά. Λογικά και μεθοδικά τα επιχειρήματά της καθόλου ανεξέλεγκτο το φτερούγισμα της φαντασίας της, εστιάζεται η φωνή της εντός των εσωτερικών τειχών της τέχνης του μυθιστορήματος. Η κριτική της αρματωσιά στέρεα και μεγάλη, ελάχιστες φορές επιτρέπει στον εαυτό της νοητικά άλματα, οι φιλολογικές της επισημάνσεις και κριτικές παρατηρήσεις είναι μάλλον πράγμα σπάνιο για την εποχή της, το φύλο της, τις κοινωνικές συνθήκες που ανατρέφονται, ζουν και εκπαιδεύονται οι γυναίκες στο βικτωριανό περιβάλλον, συγκρινόμενη πάντα σε σχέση με άντρες και του φύλου της ομοτέχνους της συγγραφείς και κριτικούς των χρόνων της. Όλα αυτά και άλλα γνωστά, καθιστούν επίκαιρη την θηλυκή αυτή γραφίδα του προηγούμενου αιώνα καθώς πλησιάζουμε με καλές προθέσεις εκ νέου την μαρτυρία του έργου της, την αλήθεια της φωνής της, των αφηγήσεών της σήμερα, εν έτη 2024, που οι ιστορικές πολιτικές και κοινωνικές συνθήκες του βίου μας έχουν αλλάξει δραματικά. Οι αναγνωστικές μας προτεραιότητες και συνήθειες είναι εντελώς διαφορετικές, οι σύγχρονες των ανθρώπων κοινωνίες είναι προσανατολισμένες προς άλλους ορίζοντες, λιγότερο πνευματικούς και κλασικοτραφείς και περισσότερο οικονομικούς και τεχνολογικούς. Παλαιότεροι πολιτισμικοί κύκλοι της Ιστορίας και των μυθολογικών συμβολισμών της ανθρωπότητας αποδομούνται ή καταστρέφονται. Εκπαιδευτικοί και ψυχαγωγικοί τρόποι αγωγής και ζωής, πρότυπα ηρωικών αξιών και αρχών τερματίζονται, γκρεμίζονται εν μία νυχτί. (Μπαίνουν στο χρονοντούλαπο της Ιστορίας κατά μία έκφραση του συρμού ως σκελετοί της παλιάς προνεοτερικής παράδοσης). Τα πανάρχαια πολιτιστικά μας προτάγματα και πρότυπα, οι καθολικοί αναγνωρίσιμοι επίσημοι συμβολισμοί και αξιακά είδωλα έχουν υποστεί βαθιές ρωγμές και ανεπούλωτες αναθεωρήσεις και κατεδαφίσεις. Από την αμάχη αυτή των ανθρώπων στο αλωνάκι του χρόνου δεν ξέφυγε η λογοτεχνία, οι συγγραφείς και το έργο τους, η τέχνη στην πολυμορφία των εκδηλώσεών της γενικότερα. Ο λόγος της γραφής-κατά την προσωπική μου αντίληψη- πειραματίζεται περισσότερο με τον εαυτό του, αυτοπεριορίζεται στα δικά του σύνορα αυτοβαυκαλιζόμενος και αυτοθαυμαζόμενος. Ο χαρακτήρας γραφής πολλών σύγχρονων μυθιστοριογράφων αυτοπροσωπογραφείται αυτόν καθ’ εαυτόν, είναι κυρίως αυτοαναφορικός. Κυρίως μάλλον στον χώρο της Ποίησης. Έχουν διαφοροποιηθεί σήμερα παντελώς τα πλέγματα προσεγγίσεως και ερμηνείας των πολιτιστικών επιλογών μας, οι εξωτερικές και εσωτερικές ενσωματώσεις εμπειριών και μνημών, οραμάτων παρασάγγας απέχουν από αυτά των χρόνων της Βιρτζίνια Γούλφ και των άλλων ευρωπαίων δημιουργών και καλλιτεχνών. Οι προσλήψεις και οι επιρροές ζωής και καλλιτεχνικών επιτευγμάτων, αναγνωστικές ανάγκες των φιλότεχνων και φιλαναγνωστών δεν μοιάζουν με εκείνες των βικτωριανών χρόνων και των εποχών του τέλους του ρομαντισμού, των προ μοντέρνων χρόνων. Περιόδους της Ιστορίας που οι άνθρωποι συνομιλούσαν απευθείας με τους Θεούς τους, τα ξωτικά και τις νεραΐδες της Φύσης, τα δαιμονικά πνεύματα και οι σκοτεινές ενέργειές τους είχαν άμεση επίδραση στις ζωές των ανθρώπων και στις μεταξύ τους σχέσεις, συνήθειες, παραδόσεις και μεταφυσικές δοξασίες. Οι ρυθμοί ζωής των ανθρώπων ακολουθούσαν τους ρυθμούς του φυσικού περιβάλλοντος, και η μεταφυσική τους προέρχονταν από επαληθεύσιμες έμπρακτες της ζωής γεύσεις, οσμές, εικόνες, παραστάσεις, εμπνεύσεις και πιστεύω σε έναν κοινό Λόγο οντολογικής συνύπαρξης Θεών, Ανθρώπων, Φύσης. Ενδέχεται σύμφωνα με τα προσωπικά μου διαβάσματα και αναγνωστικές αντιλήψεις, η προνεοτερική περίοδος και μοντέρνα εποχή της ανθρωπότητας, να αρχίζει την περίοδο της συγγραφής των Σαιξπηρικών έργων. Όταν αρχίζει να περιορίζεται η εμβέλεια των κλασικών παραδειγμάτων της αρχαίας εποχής και η ανθρώπινη συνείδηση αρχίζει να αυτονομείται από την κηδεμονία της μεταφυσικής, μυθολογικής και θεολογικής μοίρας. Αν η «Έρημη Χώρα» του συμπατριώτη της ποιητή Τόμας Στερν Έλιοτ δηλώνει το τέλος του λυρισμού και της ποιητικής ενατένισης του Κόσμου, τα στρατόπεδα συγκέντρωσης του Νταχάου και του Άουσβιτς φανερώνουν στον νέο άνθρωπο που μπορεί να οδηγήσουν ορισμένες από τις αρχές του μοντερνισμού, της απολυτοποίησης και δογματοποίησης της Λογικής. Μιάς δογματοποίησης του Λόγου προερχόμενης από τους χώρους της Θρησκείας και της αντίστοιχης ηθικής και οντολογικής δογματικότητάς της. Το Μεσσιανικό της Ιστορίας λάθος που υιοθέτησαν και τα δύο οικονομικά της ανθρωπότητας πολιτικά συστήματα. Κανείς όμως δεν αναρωτήθηκε από τους μοντερνιστές κριτικούς και ακαδημαϊκούς στοχαστές πόσες αναγνωστικές δυνάμεις μπορεί να έχει ένας κρατούμενος ή φυλακισμένος, βασανισμένος στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, για να διαβάσει το ογκώδες μεγαλούργημα του Τζέημς Τζόϋς, τον σύγχρονο «Οδυσσέα» μέσα σε ένα κελί μαρτυρίου; Κάτω από ποιες ξένοιαστες της ζωής του συνθήκες έκατσε μπροστά στο συγγραφικό του αργαλειό ο Μαρσέλ Προυστ και ύφανε το πανοραμικό του χαλί «Αναζητώντας τον Χαμένο Χρόνο»; «Οι Κιβδηλοποιοί» ποιους φωτογραφίζουν, τον αρχαίο πολίτη ή αυτόν των νεότερων της ιστορίας χρόνων; Και άλλα πολλά παραδείγματα, όταν το σύγχρονο μυθιστόρημα μέσω της ρώσικης μυθιστορηματικής παράδοσης απεκδύεται την δράση και την κίνηση και ενστερνίζεται τις αρχές της ψυχολογίας και της ψυχανάλυσης. Είναι άραγε ο πίνακας της «Γκουέρνικα» το τέλος της ζωγραφικής, όπως τα κρεματόρια της Ποίησης; Μπορούμε ερχόμενοι αντιμέτωποι με τις απόψεις και θεωρίες της ίδιας της Βιρτζίνια Γουλφ να παραβλέψουμε την αυθεντικότητα και τραγικότητα των αληθινών συμβάντων της ζωής της και να μιλήσουμε καθαρά μόνο για την πραγματικότητα των εμπειριών της γραφής της; Τι αξίζει στην τελική ανάλυση περισσότερο να προσέξουμε, την ταλαιπωρία της ζωής της ή την αφηγηματική της αποτύπωση μέσα στα βιβλία και τα ημερολόγιά της; Την αγγλίδα γυναίκα ή την συγγραφέα; Ας μην μας διαφεύγει ότι η Βιρτζίνια Γουλφ δεν καλλιεργεί μόνο την συγγραφική τέχνη αλλά και την αναγνωστική μέθοδο του μελλοντικού αναγνώστη μαζί. Φωτίζει μέσα στα έργα της μονοπάτια ανάγνωσής μας πώς να πλησιάσουμε και να διαβάσουμε το έργο της, μας μιλά για το πώς οφείλουμε να διαβάζουμε ένα συγγραφικό αποτέλεσμα, ένα μυθιστόρημα που ακόμα δεν γνωρίζει ούτε η ίδια την καθαρότητα των κανόνων του, την νέα του ονομασία, λειτουργία, σε σχέση με τον ρόλο και την αξία της ποίησης. Φτάνει στο σημείο να διαχωρίζει το αναγνωστικό μας βλέμμα και την βαρύτητα της κρίσης μας ανάλογα με την ηλικία μας, την πνευματική μας επάρκεια, τις γνώσεις που διαθέτει ένας αναγνώστης. Δεν συναντάμε τίποτα σταθερό στον λόγο και την φωνή της, την φιλοσοφία της γραφής της. Τα πάντα κυλούν σε έναν Ηρακλείτειο ποταμό ζωής και ασταμάτητων εμπειριών που τα νερά του διοχετεύονται στην γραφή, στο νέο μυθιστόρημα που φιλοδοξεί να οικοδομήσει. Ποιά όμως πνευματική- αναγνωστική ανάγκη ή επιθυμία μπορεί να οδηγήσει τον σύγχρονο αναγνώστη με τα δικά του σημερινά προβλήματα και αδιέξοδα, να αφήσει το ταξίδι της ατομικότητάς του, την αδιάκοπη ρευστότητά του, και να «προσδεθεί» στο μεσαίο κατάρτι της αφήγησης μιάς άλλης εποχής και μιάς άλλης ύπαρξης; Και ακόμα, η αναγνωστική μας περιέργεια μας ωθεί να αναρωτηθούμε άραγε αν η Βιρτζίνια Γουλφ δεν υπέφερε από τους διαρκείς νευρολογικούς κλονισμούς της και τις περιόδους κατάθλιψής της, θα εξέφραζε αυτές τις απόψεις για το σύγχρονο μυθιστόρημα; Ή θα κωδικοποιούσε τις παλαιότερες αρχές του και θα ακολουθούσε την εξέλιξη των υπολοίπων αγγλίδων συγγραφέων; Και ακόμα, ανήκει στις κυρίαρχες «αποικιοκρατικές» αγγλικές γραφές και ευρωπαϊκές φωνές η λογοτεχνική γλώσσα της; Μπορούμε να σημειώσουμε με βεβαιότητα ότι η Βιρτζίνια Γουλφ επινόησε μία νέα, σύγχρονη, μοντέρνα γλώσσα με σκοπό να επανασηματοδοτήσει και επανανοηματοδοτήσει τα όνειρα και τις προσδοκίες ζωής του φύλου της (των γυναικών) και των αντρών μαζί; Πόσο εύκαμπτο και ευλύγιστο είναι το συγγραφικό της μοντέλο ώστε να χωρέσει και τον συλλογικό σύγχρονο των ημερών μας αναγκαίο καθολικό μετασχηματισμό του; Η γλώσσα ή η εμπειρία της μεταφέρει την σημερινή αλήθεια των ανθρώπων; Μήπως το έργο της Βιρτζίνια Γούλφ δεν είναι παρά μία ψυχολογική της μετάθεση απαλλαγής των προσωπικών της αδιεξόδων και προβλημάτων; Θα μπορούσαμε να μιλήσουμε για μία καθαρή πολιτική του μυθιστορηματικού της λόγου; Εν τέλει, άστεγη στο χρόνο είναι η Ζωή ή η Τέχνη;

Κάτω από αυτές τις προϋποθέσεις,- αναγνωστικής μαρτυρίας ή ματαιότητας- εγείρεται το κεντρικό ερώτημα ή επανέρχεται στην επιφάνεια, κατά πόσο κοινωνεί το έργο της Βιρτζίνια Γούλφ στις μέρες μας (όπως και άλλων δημιουργών), τι μας συγκινεί σε αυτό όταν το διαβάζουμε, πόσο αλλάζει τους τρόπους αντιλήψεών μας η πρωτοπόρα σκέψη της, κατορθώνει να εισχωρήσει, να περιπλεχτεί με τις συνειδήσεις των σύγχρονων αναγνωστών και για πόσο διάστημα;  Ο χαρακτήρας της τέχνης οφείλει να είναι αμφισβητησιακός, ριζοσπαστικός, συγκρουσιακός, ανατρεπτικός ή κατεστημένος; Και σε ποια κατηγορία υπάγεται η έμπνευση και το ταλέντο ενός καλλιτέχνη, ενός ποιητή ή πεζογράφου, της Βιρτζίνιας; Μήπως η αυταρέσκεια ενός καλλιτέχνη επισκιάζει την οπτική του αναγνωστικού κοινού;

     Διαβάζοντας εκ νέου τα βιβλία της Βιρτζίνια Γουλφ αισθάνομαι την σκιά της σιμά μου να ξεφυλλίζουμε μαζί τις σελίδες των βιβλίων της. Νιώθω την συγγραφική της αναπνοή πλάι μου, ακούω τον αντίλαλο της ήρεμης και θλιμμένης φωνή της να θέλει να ακουστεί ξανά, να επικοινωνήσει μαζί μου και μαζί μας, να γνωρίσει έναν-έναν τους άγνωστούς της αναγνώστες που, ογδόντα τρία χρόνια μετά αναζητούν και διαβάζουν το έργο της. Από την πλευρά μου τις μιλώ για τους σύγχρονους έλληνες μεταφραστές της στα ελληνικά, δείχνει έκπληκτη με την αγάπη που δείχνουν οι έλληνες φιλότεχνοι για το έργο της. Μου υπενθυμίζει ότι θαύμαζε από τα νιάτα της την Ελλάδα, διδάχτηκε αρχαία ελληνικά και λατινικά, διάβαζε στο πρωτότυπο αρχαίους έλληνες φιλόσοφους και τραγικούς, την επισκέφτηκε δύο φορές. Της αναφέρω σύγχρονα δημοσιεύματα, άρθρα που γράφτηκαν , για έλληνες σημαντικές προσωπικότητες και επιστήμονες όπως ο Γιώργος Χειμωνάς, αξιόλογους δοκιμιογράφους όπως ο Κίμων Ρηγόπουλος, την Ελισάβετ Σακελλαρίδου που κείμενά τους αντιγράφω παραπάνω. Μένει έκπληκτη με την ελληνική αποδοχή, ακούει με απορία ότι τίτλοι βιβλίων της εξαντλήθηκαν γρήγορα. Φτερουγίζει σαν «Άγγελος του Σπιτιού» φύλακας, επιθυμεί  να γνωρίσει από κοντά, να συναντήσει τους σημερινούς και αυριανούς της αναγνώστες. Της γνέφω με συγκατάβαση, απλώνω τα χέρια μου να αγκαλιάσω την σκιά της, το βιβλίο που διαβάζω πέφτει στο πάτωμα, τρομάζω από την απουσία ζωής στο δωμάτιο της βιβλιοθήκης όπου φυλάγονται τα σκονισμένα βιβλία της. Ελαφρό αεράκι φέρνει η απουσία της, μια λευκή πεταλούδα πεταρίζει έξω από το παράθυρο.

     Το έκτο αυτό σημείωμα για την αγγλίδα συγγραφέα, εισηγήτρια του μοντερνισμού στην αγγλία, στην ευρώπη και τον δυτικό κόσμο γενικότερα, είχα αποφασίσει να το δημοσιεύσω πριν το προηγούμενο σημείωμα, με τον Κατάλογο Μεταφρασμένων Βιβλίων της στα Ελληνικά. Παράλληλα ετοίμαζα δύο ακόμα σημειώματα. Διαβάζοντας τις απόψεις του Γιώργου Χειμωνά, αναζήτησα το μελέτημα της Λένας Κωνσταντέλλου, «Τζαίημς Τζόυς, Βιρτζίνια Γουλφ, Γιώργος Χειμωνάς. Ψηλαφώντας τη νεωτερικότητα. Εκδόσεις Δρόμων 2016. Η ζωή όμως τα φέρνει αλλιώς. Διακοπή σταθερής ψηφιακής τηλεφωνίας, λόγω δημόσιων έργων, με αποτέλεσμα να παραμείνω  για μερικές μέρες δίχως τηλέφωνο, ιντερνέτ, να χαθούν αρκετά ηλεκτρονικά ιμέιλ, να καταστραφεί μία ηλεκτρονική συσκευή και να διακοπεί και το ρεύμα λόγω δημόσιων έργων. (Άντε μετά να σου περάσει το βαρύ κρυολόγημα και ο βήχας). Τα συγγραφικά δεδομένα άλλαξαν, αφοσιώθηκα στο διάβασμα των βιβλίων της κρατώντας τις σχετικές σημειώσεις. Φοβούμενος τα χειρότερα, ανάρτησα τον Κατάλογο, αφήνοντας για μετά τα σημειώματα. Το καλογραμμένο άρθρο που είχα διαβάσει εδώ και καιρό του Κίμωνα Ρηγόπουλου στο παλαιό περιοδικό «ΒΙΒΛΙΟ & MEDIA», το δημοσιεύω και το συν-παρουσιάζω με τις απόψεις του Γιώργου Χειμωνά, χωρίς πρόθεση σύγκρισης ή συσχέτισης. Εξάλλου, ο τίτλος του Γιώργου Χειμωνά παραπέμπει στο πασίγνωστο θεατρικό έργο του της γενιάς των Μπήτνικ (Beat) αμερικανών συγγραφέων Έντουαρντ Ώλμπυ, (Edward Albee: Whos afraid of Virginia Woolf), στα ελληνικά κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Δωδώνη της σειράς Παγκόσμιο Θέατρο αριθ. 58/1, 1977 στην εξαιρετική μετάφραση της Καίτης Κασιμάτη- Μυριβήλη. Το έργο παραστάθηκε για πρώτη φορά σε σκηνοθεσία Άλλαν Σνάιντερ, στις 13/10/1962 στο θέατρο «Μπίλλυ Ρόουζ» της Νέας Υόρκης. Στην Ελλάδα το παρουσίασε τρία χρόνια αργότερα το «Θέατρο Τέχνης» στις 3/12/1965 σε σκηνοθεσία Καρόλου Κουν. Θρυλική έχει μείνει και η κινηματογραφική μεταφορά του με πρωταγωνιστές την Ελίζαμπεθ Τέηλορ και τον Ρίτσαρντ Μπάρτον. Προετοιμάζοντας το παρόν σημείωμα διάβασα ξανά το άρθρο του Άρη Μπερλή, «Η Βιρτζίνια Γουλφ και το μυθιστόρημα». Βλέπε Αφιέρωμα του περιοδικού «Διαβάζω» διπλό τεύχος 56/9,10, 1982, σ.76-80 Η Αγγλική λογοτεχνία (από το μεσαίωνα ως τις μέρες μας).

Αναφέρει προεισαγωγικά ο Άρης Μπερλής:

«Οι δυσκολίες προσέγγισης, σ’ ένα συνοπτικό σημείωμα μιας μεγάλης συγγραφέως όπως η Βιρτζίνια Γουλφ, ελλιπώς και παραμορφωτικά γνωστής στο ελληνικό κοινό, είναι σημαντικές. Ο ψίθυρος, που έχει υποκαταστήσει σε πολλά την κριτική, δεν τη θέλει κάν συγγραφέα, αλλά «φεμινίστρια» και μάλιστα με τις σημερινές αγοραίες υποδηλώσεις του όρου-κάτι που η ίδια θα λοιδορούσε αμείλικτα. Όσο πρωτότυπες, πρωτοποριακές και εύστοχες κι αν είναι οι απόψεις της για την ισότητα των φύλων και την παροχή (αν)ισων ευκαιριών, για τις γυναίκες και την υπόθεσή τους, για τη  γυναίκα-συγγραφέα (απόψεις που αναπτύχθηκαν σε δύο βιβλία της, στο έξοχο Ένα δωμάτιο δικό σου, 1929, και στο πικρόχολο και ατυχές Τρείς γκινέες, 1938), όσο ενδιαφέρουσες  κι αν είναι οι βιογραφικές αναφορές, η έμφαση, σε μια σύντομη παρουσίαση, πρέπει να δοθεί στην τέχνη της (όπως διαμορφώνεται στο καθαρά δημιουργικό της έργο, έργο πρώτου μεγέθους, που συνιστούν δύο, τουλάχιστον, μεγάλα λογοτεχνήματα, τα μυθιστορήματα Η κ. Ντάλλαγουαίη, 1925, και Στο φάρο, 1927) και στον προβληματισμό της για τη λογοτεχνία (όπως διαγράφεται στα πολύ αξιόλογα κριτικά της δοκίμια).».

          Ο Γιώργος Χειμωνάς, πέρα από τα «Αποσπάσματα από ομιλία σε κοινό» που, το ακροτελεύτιο μέρος της δημοσιεύω σαν προεισαγωγική στις Σημειώσεις, το κείμενο συμπεριλαμβάνεται στο σπονδυλωτό βιβλίο του (πρώτη δημοσίευση στο περιοδικό «Χάρτης» τχ.1/1, 1982), «Ποιόν φοβάται η Βιρτζίνια Γούλφ» εκδ. Καστανιώτη, 1995, επίσης, εμπεριέχεται και ένα άλλο κείμενο με τον ίδιο τίτλο, το «Ποιόν φοβάται η Βιρτζίνια Γούλφ;» που δανείζει και τον κεντρικό τίτλο στο βιβλίο του και είναι κατά κάποιον τρόπο ο κεντρικός άξονας των υπόλοιπων κειμένων που έχουν να κάνουν με τον ρόλο της Γραφής, τον Συγγραφέα Αναγνώστη και την Γραφή Ανάγνωση, ακολουθώντας τα ίχνη της αγγλίδας πεζογράφου και κριτικού. Τα υπόλοιπα κείμενα του τόμου περιστρέφονται γύρω από τον ρόλο της Γραφής, τον Συγγραφέα, την αποσαφήνιση της έννοιας Λόγος στις καθολικότερες διαστάσεις και μυστικές του προεκτάσεις. Την ανθρώπινη φωνή, άρθρα για τον  Στρατή Τσίρκα, τον Γιώργο Σεφέρη, τον Οδυσσέα Ελύτη, τον Άγγελο Κατακουζηνό, τον Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι, την Αρχαία Τραγωδία, το Νέο Μυθιστόρημα την φθορά της γλώσσας κλπ. Το «Ποιόν φοβάται η Βιρτζίνια Γούλφ;» είναι «Από ομιλία με θέμα την πεζογραφία, Πάτρα, Απρίλιος 1994» όπως σημειώνει ο ίδιος. Σελίδες 14-17. Και μία διευκρίνιση, ο τίτλος στις μέσα σελίδες είναι με ερωτηματικό στο εξώφυλλο όχι. Το από μνήμης απόσπασμα που αναφέρει είναι από τα δοκίμια της Γουλφ.  Η μετάφρασή του ενδέχεται στο παιχνίδι της απόκρυψης της γραφής και της αποκάλυψης του λόγου που συνήθιζε να «παίζει» αυτή η σημαντική προσωπικότητα των ελληνικών γραμμάτων που ονομάζεται Γιώργος Χειμωνάς να είναι δική του.

           ΠΟΙΟΝ  ΦΟΒΑΤΑΙ  Η  ΒΙΡΤΖΙΝΙΑ  ΓΟΥΛΦ;

      Στις αρχές του αιώνα μας μιά σπουδαία «πεζογράφος»- η σπουδαιότερη ίσως της νεώτερης ευρωπαϊκής γραμματείας-η Βιρτζίνια Γούλφ, έλεγε (–μεταφέρω από μνήμης τον λόγο της, γιατί πέρασε πολύς καιρός από τότε που τον διάβασα, έχω χάσει το βιβλίο εκείνο, αλλά κρατάω ακέραιο το πνεύμα του, έχετέ μου εμπιστοσύνη, ακόμα κι εκεί που παρεμβαίνω με μιά δική μου έμφαση, καθόλου δεν το προδίδω), έλεγε, λοιπόν, η Γούλφ:

     «Θα έρθει ο καιρός που θα υποχρεωθούμε να ανακαλύψουμε καινούργιες ονομασίες για κείμενα που κρύβονται πίσω από τον τίτλο: μυθιστόρημα. Θα παρουσιασθεί κάποτε ένα βιβλίο, πού δεν θα ξέρουμε πώς να το «βαφτίσουμε». Θα έχει την μορφή μιάς γραφής που συνηθίσαμε να την λέμε «πρόζα»- όμως θα πρόκειται για μιά αλλόκοτη πρόζα, γραμμένη με πολλά στοιχεία της γραφής πού συνηθίσαμε να την λέμε «ποίηση». Ωστόσο, φοβάμαι, πολύ εύκολα θα ξεπεράσουμε την αμηχανία μας, καταλήγοντας στο ανακουφιστικό συμπέρασμα ότι το απειλητικό αυτό βιβλίο δεν μπορεί να ανήκει στην πεζογραφία’ είμαστε πεζογράφοι-και μονάχα εμείς ξέρουμε ν’ αναγνωρίζουμε ό,τι είναι πρόζα, αφού εμείς μονάχα ξέρουμε να γράφουμε σε πρόζα.

     »Το βιβλίο αυτό δεν μπορεί παρά να είναι ποίηση’ ή, έν πάση περιπτώσει, κάποιο είδος ποίησης. Έχουμε παραχωρήσει-έστω αναγνωρίσει, και με αδιάφορη γενναιοδωρία μάλιστα-τις πιό ασύδοτες ελευθερίες στους ποιητές, για να επωμισθούμε αποκλειστικά εμείς, οι πεζογράφοι, την πιό ανιδιοτελή ανελευθερία: της υποταγής μας στους αυστηρούς κανόνες της σαφήνειας. Διεκδικούμε, με άλλα λόγια, ως αποκλειστικό θεσμικό μας προνόμιο την κορυφαία αρετή του λόγου ως πρώτη αρχή της έννομης γραφής, δηλαδή της αφήγησης: ο λόγος να υποτάσσεται στον λόγο’ και αθωώνουμε ως ακαταλόγιστη, λόγω μέθης, την παρανομία της ποίησης: ο λόγος να απειθαρχεί στον λόγο.

     »Θλιβερός σφετερισμός δημιουργικής εξουσίας- αυταρχική καταπάτηση της λογοτεχνικής ‘ελευθερίας’. Ποιός φοβάται την ελευθερία του πεζού λόγου; Εγώ’ δηλ. εκείνος που κινδυνεύει περισσότερο απ’ αυτήν: ο πεζογράφος. Γιατί μονάχα αυτός είναι ικανός να γνωρίζει τους κινδύνους που θα εξαπολύσει μιά απελευθέρωση του πεζού λόγου’ κινδύνους, τους οποίους αποκλειστικά ο ίδιος, και κανείς άλλος, είναι υποχρεωμένος να αντιμετωπίσει. Όχι βέβαια για να τους εξουδετερώσει’ το αντίθετο, για να ωφεληθεί από αυτούς, να εμπλουτίσει την δημιουργία του με αυτούς’ κι είναι ένας τέτοιος μόχθος (ή ανικανότητα;) που τον τρομάζει: να τους μεταμορφώσει σε λειτουργίες πολύ πιό σπουδαίες από την διαβόητη αυτήν ‘σαφήνεια’. Πολλές φορές συμβαίνει οι ελευθερίες που εννοώ να μην καταλήγουν στην σαφήνεια (όπως απλοϊκά συνηθίσαμε να την επικαλούμαστε). Είναι όμως απόλυτα βέβαιο ότι όλες οι ελευθερίες πάντοτε από μιά Σαφήνεια γεννιούνται (:η τελευταία φράση είναι δική μου).

     »Πιστεύω ότι η νέα γραφή, που ίσως ποτέ δεν θα αποκτήσει το δικό της όνομα, δεν μπορεί παρά να είναι πεζός λόγος. Γιατί, αν τον πεζό λόγο τον απαλλάξουμε από τον ταπεινό ρόλο που μέχρι σήμερα τον αναγκάζουμε να παίζει-δηλαδή τον ρόλο του υποζυγίου, του φορτίου φλύαρων λεπτομερειών και ασήμαντων γεγονότων- τότε αυτός ο ‘επικίνδυνος’ πεζός λόγος θα είναι ο μοναδικός που θα μπορεί να υψωθεί ως τον ουρανό: όχι μονάχα με άλματα αλλά, περισσότερο, με Έλικες και με Σπείρες.

     »Κιόλας τον διακρίνω μόλις μακρυά στον ορίζοντα αυτόν τον παράξενο συγγραφέα’ κι όμως μπορώ με σιγουριά από τώρα να σας βεβαιώσω ότι θα είναι, αυτός μόνον, ικανός να τεντώσει τόσο πολύ την ακτίνα δράσης του, ώστε να καταφέρει να δραματοποιήσει, να ιστορήσει πράγματα, τα οποία μέχρι τώρα κανένας από τους μυθιστοριογράφους μας δεν τόλμησε να γράψει’ ούτε καν διανοήθηκε ότι, προπάντων, γι’ αυτά τα πράγματα θα έπρεπε να μιλήσει: πώς ακούγεται η δύναμη της μουσικής, πώς βλέπονται τα οράματα, τι είναι αισθησιασμός’ τι είναι δένδρο, χρώμα. Πώς μπορείς όχι με τα μάτια αλλά με το άγγιγμα να αισθανθείς το πλήθος’ πώς είναι, που ζουν εκείνοι που εντελώς ανεξήγητα μισούν και πεθαίνουν από τις βασανισμένες τους κακίες’ αυτοί που αντέχουν να ζουν τους πιό σκοτεινούς μας φόβους (που αντέχουν να ζούν; Εγώ θα σταματούσα εδώ)».

     Αυτά έλεγε η Βιρτζίνια Γούλφ.

     Τώρα, από το τέλος του αιώνα, μπορώ να απαντήσω στην Γούλφ ότι τον βλέπω και εγώ μακρυά στον Ορίζοντα αυτόν τον συγγραφέα. Αλλά ήταν ένας αιώνας δύσκολος και ταραγμένος, και το τέλος του άγριο και συγκεχυμένο, που έχει θολώσει την μνήμη μου, την έχει σχεδόν καταλύσει. Δεν θυμάμαι αν αυτός ο συγγραφέας ήρθε ποτέ κοντά μας, αν έζησε μαζί μας-όπως προφήτευε εκείνη-κι ύστερα ξαναγύρισε και στάθηκε πάλι στον ορίζοντα’ ίσως, ποτέ δεν ήρθε και πάντα από μακρυά ακούσαμε τον λόγο του-να έρχεται μέσα από χάσματα σιωπής ή σαν άναρθρη βοή; ίσως, ένας τέτοιος συγγραφέας να είναι πάντοτε, θα μείνει για πάντα, συγγραφέας του ορίζοντα. Θυμάμαι μονάχα ότι τα πιό σημαντικά ποιήματα ήταν ποιήματα που τυλίχθηκαν σαν φυλλώματα επάνω σε έναν γερό αφηγηματικό κορμό, όσο κι αν τον έκρυβαν. Θυμάμαι, ακόμη, ότι τα πιό μεγάλα μυθιστορήματα πλέχθηκαν γύρω από άγουρες, χλωρές ποιητικές ιδέες, από το γένος εκείνο της ποίησης από το οποίο κατάγεται και η Θεολογία της Αποκάλυψης του ανθρώπινου λόγου.

     Και μου περνάει από τον νου ότι από γενέσεώς της η Λογοτεχνία πορεύθηκε μαζί με τέτοιους, απλησίαστους πάντα, συγγραφείς του Ορίζοντα’ ή υπήρξε, εξαιτίας του φόβου της απέναντί τους: «λογοτεχνία», αυτή η δεισιδαιμονία του λόγου να τους εξορκίζει.

                        Από ομιλία με θέμα την πεζογραφία, Πάτρα. Απρίλιος 1994

                        ΓΙΩΡΓΟΣ  ΧΕΙΜΩΝΑΣ. Σελίδες 14-17

     Κλείνοντας ένα ακόμα Σημείωμα για την Βιρτζίνια Γουλφ, ελπίζω τα διαφορετικά ύφη, η γλωσσική χρήση αλλά συγγενικής αρθρογραφίας και ποιότητας γραφής δημοσιεύματα, να δένουν μεταξύ τους και να αποπνέουν την ίδια ευχάριστη αναγνωστική ατμόσφαιρα.

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος

Πειραιάς

Κυριακή 17 Μαρτίου 2024.

Πάντως νομίζω, οι ζωές και οι σχέσεις μας, η μουσική μας καλλιέργεια και παιδεία δεν μετριέται με ζαριές ή κάνω λάθος.      

     

Τετάρτη 13 Μαρτίου 2024

Ελληνικές Μεταφράσεις βιβλίων της Βιρτζίνιας Γουλφ

 

ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ  ΜΕΤΑΦΡΑΣΕΙΣ ΤΗΣ VIRGINIA WOOLF

 -Α1., Η Κυρία Νταλλογουέη, (Mrs Dalloway 1925)

Μετάφραση: Κωστούλα Μητροπούλου, εκδ. Γαλαξίας/ Ερμείας 3, 1967, σ.228./ β΄ εκδ. 1978/ γ΄ έκδ. 1983.

     «Η Γούλφ, στο βιβλίο της Η Κυρία Νταλλογουέη, κάνει τα ελάχιστα, μικρά πράγματα να φαίνονται μεγάλα και μας δίνει την αίσθηση μιάς ζωής γεμάτης από ανεξάντλητο πλούτο…» Η φράσις αυτή ανήκει στην εποχή που γράφτηκε το βιβλίο (1925) και χαρακτηρίζει ολόκληρο το έργο της συγγραφέως. Με την Κυρία Νταλλογουέη έσπασε η παράδοσις και η μορφή του αγγλικού μυθιστορήματος. Η δράσις του βιβλίου περιορίζεται σε μιά, μοναδική ημέρα. Είναι η ιστορία μιάς γυναίκας της πολιτικής και της δράσεως και κλείνεται ξαφνικά στον εαυτό της και κυκλοφορεί ανάμεσα σε μνήμες και εντυπώσεις. Η Βιρτζίνια Γούλφ γεννήθηκε το 1882 και πέθανε το 1941. Άφησε μυθιστορήματα και δοκίμια που επηρέασαν βαθύτατα την αγγλική φιλολογία.».

       (από το οπισθόφυλλο)

-Α2., Μιά ωραία ημέρα της κυρίας Νταλλογουαίη,

Μετάφραση: Βασίλη Λ. Καζαντζή, εκδ. Πάπυρος Πρες/ Βίπερ, 1973, σ.202.

-Α3., Η Κυρία Ντάλογουέη,

Μετάφραση: Δέσποινα Κερεβάντη, Γιάννης Βαλούρδος, εξώφυλλο: Μαγιού Τρικεριώτη, εκδ. Γράμματα, 12, 1990, σ. 220.

       «Πόσες ανθρώπινες ιστορίες μπορούν να χωρέσουν μέσα στις ετοιμασίες για ένα πάρτι; Και πόσα χρόνια μέσα σε μία μέρα του Ιουνίου; Στο αριστούργημα της Βιρτζίνια Γούλφ, που θεωρείται απάντηση στον Οδυσσέα του Τζέημς Τζόυς, ο χρόνος διαστέλλεται αφύσικα ανάμεσα στη λογική και στην παραίσθηση, ορίζοντας ένα σύμπαν όπου τα πουλιά κελαηδούν στα ελληνικά.»

      (από το Οπισθόφυλλο)

-Α4., Η Κυρία Νταλογουέι,

Μετάφραση: Βασιλική Κοκκίνου. Επιμέλεια κειμένου: Κατερίνα Δουρίδα, Σχεδιασμός εξωφύλλου- Σελιδοποίηση: Ιάκωβος Ψαρίδης, εκδ. Μίνωας, 1, 2023, σ.283. (Α΄ έκδοση 9, 2013).

Διαβάζουμε από την έκδοση

     Έγραψαν για το βιβλίο

«Η κυρία Νταλογουέι άλλαξε τη ζωή μου. Με μετέτρεψε σε αναγνώστη. Μου έδωσε για πρώτη φορά να καταλάβω τις δυνατότητες ενός βιβλίου…. Αυτό που εισέπραξα όταν ήρθα για πρώτη φορά σε επαφή με το μυθιστόρημα ήταν κάτι από την περιπλοκότητα, την πυκνότητα και την ομορφιά της γλώσσας που χρησιμοποιούσε. Με αιχμαλώτισε».

  Μάικ Κάνιγχαμ, συγγραφέας του μυθιστορήματος Οι Ώρες

--

«Ποτέ άλλοτε στην ιστορία της λογοτεχνίας δεν είχε πλησιάσει συγγραφέας την καθημερινότητα με τόσο λεπτοφυή, βαθύ και συνάμα ορμητικό τρόπο όσο η Βρετανίδα Βιρτζίνια Γουλφ στις σελίδες της Κυρίας Νταλογουέι. Αριστούργημα του 20ου αιώνα, πολυδιαβασμένο, με τις καινοτόμες επιδράσεις του διάσπαρτες πια στο πεδίο της τέχνης».

        Γιώργος Καρουζάκης, Lifo

--

«Η Βιρτζίνια Γουλφ γράφει ένα μυθιστόρημα που εκτυλίσσεται σε μία και μόνη μέρα… Η υψηλή συγγραφική στόφα της Γουλφ διακρίνεται στον τρόπο που κεντάει καθημερινές σκηνές, απλές κινήσεις, βλέμματα, λόγια και σκέψεις πίσω από τα λόγια. Οι μεταφορές της αστράφτουν. Καθαρίζουν το μάτι, το κάνουν να βλέπει βαθύτερα»

       Σοφία Νικολαϊδου, ΤΑ ΝΕΑ- Βιβλιοδρόμιο.

-Α5., Η Κυρία Νταλογουέι,

Μετάφραση: Κωνσταντίνα Τριανταφυλλοπούλου. Φιλολογική Επιμέλεια: Μάρω Ταυρή, σχεδιασμός εξωφύλλου Δήμητρα Δαριώτη/Add Nolse, εκδ. Μεταίχμιο, 11, 2005,/ 6, 2009, σ.288./ Pocket, 5, 2015, σ. 308.

     «Η κυρία Νταλογουέι κυκλοφόρησε για πρώτη φορά στα αγγλικά 14 Μαϊου 1925 από τον εκδοτικό οίκο Hogarth Press, ιδιοκτήτες του οποίου ήταν ο Λέοναρντ και η Βιρτζίνια Γούλφ.»

      Από το οπισθόφυλλο:

          «Η πενηνταδυάχρονη κυρία Νταλογουέι, η «τέλεια οικοδέσποινα», προετοιμάζει μια από τις συνηθισμένες κοσμικές δεξιώσεις της, όταν φτάνει ξαφνικά από την Ινδία ο πρώτος της έρωτας, ο Πίτερ Γουόλς. Ο ερχομός του ξυπνά στην Κλαρίσα Νταλογουέι έντονες αναμνήσεις από το παρελθόν και προκαλεί έντονες αντιδράσεις στο παρόν.

     Μια εμπνευσμένη λογοτεχνική σκιαγράφηση της ανθρώπινης συνείδησης, ένα μυθιστόρημα του ποιητή, που απευθύνεται στον ποιητή που κρύβει μέσα του κάθε αναγνώστης.

ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΜΕΤΑΦΕΡΘΗΚΕ ΣΤΟΝ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟ ΜΕ ΠΡΩΤΑΓΩΝΙΣΤΡΙΑ ΤΗ ΜΕΓΑΛΗ ΒΡΕΤΑΝΙΔΑ ΗΘΟΠΟΙΟ ΒΑΝΕΣΑ ΡΕΝΤΓΚΡΕΪΒ.

--

Βιβλίο-σταθμός που αποδεικνύει πως η γραφή μπορεί να επαναπροσδιορίσει την αίσθησή μας για την κανονικότητα της ανθρώπινης ζωής. Guardian 

*Σημείωση: Αναφέρεται και μία μετάφραση της Μίνας Δαλαμάγκα, η οποία κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις «Οδυσσέας» 2005.

-Β1., Μέχρι το Φάρο, (To the Lighthouse) 

Μετάφραση από τα αγγλικά: Έλλη Μαρμαρά, εκδ. Οδυσσέας 1981/ β΄1982, σ.214 /γ΄ 12, 2006, σ.258.

    Σε αυτό το πέμπτο μυθιστόρημά της-που θεωρείται και το καλύτερό της-η Βιρτζίνια Γούλφ ζωγραφίζει με απαράμιλλη ικανότητα, γύρω από το σύμβολο του Φάρου, τη ζωή και την προσωπικότητα των ηρώων της. Στο εξοχικό τους σπίτι στις Εβρίδες, η οικογένεια Ράμσεϋ και οι φίλοι τους σχεδιάζουν μιά εκδρομή στο γειτονικό Φάρο. Η κυρία Ράμσεϋ, όμορφη, δεσποτική, γενναιόδωρη τους κλείνει όλους μέσα στο δίχτυ της γοητείας της και της επιρροής της: τον εκκεντρικό κι απαιτητικό σύζυγό της, τη ζωγράφο Λίλυ Μπρίσκο, που προσπαθεί να ισορροπήσει ανάμεσα στη μίζερη ζωή της και στο μεγάλο όραμα της τέχνης, το νεαρό φιλόδοξο επιστήμονα, το γέρο ποιητή, τα παιδιά. Ο ένας μετά τον άλλο φωτίζονται για μια στιγμή αποκαλύπτοντας τις βαθύτερες σκέψεις τους κι η αντίθεση με την πραγματικότητα γίνεται τρομακτική. Η εκδρομή θα πραγματοποιηθεί μετά από πολύ καιρό. Ο πόλεμος και ο χρόνος έχουν αλλάξει τη ζωή. Πόσοι από τους ήρωες θα φτάσουν τελικά μέχρι το Φάρο;

           (από το οπισθόφυλλο)

-Β2., Στο Φάρο,

Μετάφραση: Άρης Μπερλής, εκδ. Οδυσσέας 1982/ 1985, σ. 231.- εκδ. Κρύσταλλο 1982./- εκδ. Ύψιλον 9, 1995, σ.240.

-Γ., Τρείς Γκινέες, (Three Guineas, 1938)

Μετάφραση: Μυρτώ Αναγνωστοπούλου-Πισσαλίδου, εξώφυλλο: Δημήτρης Καλοκύρης, εκδ. Μπαρμπουνάκη, Θεσσαλονίκη, 1982, σ.271. τιμή 380 δραχμές

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΣΥΝΤΟΜΟ ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Πρώτη γκινέα./ Δεύτερη γκινέα./ Τρίτη γκινέα

Σημειώσεις πρώτης γκινέας. / Σημειώσεις δεύτερης γκινέας. / Σημειώσεις τρίτης γκινέας

      Όσοι πίστευαν ότι η Βιρτζίνια Γούλφ ήταν πολύ απορροφημένη από την τέχνη της για να ασχοληθεί με ό,τι συνέβαινε γύρω της, θα εκπλαγούν απ’ αυτήν την πνευματώδη, διαυγή και εκλεπτυσμένη πολεμική που τόσο έξοχα πραγματεύεται την υπόθεση της ισότητας και της απελευθέρωσης των γυναικών. Οι Τρείς Γκινέες είναι μιά εξαιρετικά εύστοχη εναρκτήρια βολή στη μάχη που μαίνεται ως τις μέρες μας.

     Με τις Τρείς Γκινέες η Βιρτζίνια Γούλφ προσπαθεί ν’ απαντήσει στο ερώτημα «πώς κατά τη γνώμη σας μπορούμε ν’ αποφύγουμε τον πόλεμο» που της απευθύνει με μιά επιστολή μιά γνωστή προσωπικότητα του νομικού κόσμου μ’ ενεργό συμμετοχή στην πολιτική και κοινωνική ζωή. Παίρνοντας αφορμή από το γεγονός ότι για πρώτη φορά ένας άντρας ρωτάει μια γυναίκα για κάτι που θεωρείται αποκλειστικά δικό του πεδίο δράσης, εξετάζει τη θέση της γυναίκας στην κοινωνία. Δίχως μόρφωση, κλεισμένη στο σπίτι, αποκλεισμένη από κάθε επαγγελματική δραστηριότητα κι από την κοινωνική ζωή, οικονομικά εξαρτημένη από τον πατέρα, τον αδερφό ή τον σύζυγο, πώς μπορεί να συμβάλλει η γυναίκα στην αποφυγή του πολέμου;

      Αντικειμενικά και μεθοδικά η Βιρτζίνια Γούλφ κάνει μία οξεία κριτική της κοινωνικής πραγματικότητας με σοβαρότητα και χιούμορ, ευαισθησία και καυστικότητα.

         (από το οπισθόφυλλο)

-Δ1., Ορλάντο. Μιά Βιογραφία, Orlando (1928)

Μετάφραση: Αναστασία Λιναρδάκη. Θεώρηση Μετάφρασης- Εισαγωγικό Σημείωμα: Αλέξανδρος Φοίβος, τυπογραφική διόρθωση: Άννα Λαγού. Μακέτα εξωφύλλου: Στέλιος Κούτριας. Εικόνα εξωφύλλου: Jeff Cummins, εκδ. Αστάρτη, 12, 1980/ 1,1984, σ.248./ 1993.

Για την σύντομη αυτή αναφορά στο ΟΡΛΑΝΤΟ χρησιμοποιήθηκαν στοιχεία από τα έργα: 1), Critics on Virginia Woolf. Ed. by. Jacqueline E. M. Latham. 2), Why is Orlando Difficult? by J.J. Wilson (New Feminist Essays on Virginia Woolf). 3)., Parody in Orlando by John Graham.  

      Κατά διαστήματα της μακραίωνης ζωής του ο ΟΡΛΑΝΤΟ, στην αρχή σαν άντρας κι ύστερα σαν γυναίκα, δοκιμάζει όλες τις εμπειρίες-την αγωνία και το πάθος της καλλιτεχνικής δημιουργίας, τις χαρές και τις λύπες του έρωτα, τη λαχτάρα για δόξα, την απογοήτευση από τους ανθρώπους, την καταφυγή στην φύση και στα ζώα, τη μοναξιά και την περισυλλογή, εξωτικές περιπέτειες, την εύνοια των ισχυρών, πλούτη και μεγαλεία, τη μποέμικη ζωή των τσιγγάνων…- όλες τις εμπειρίες εκτός από τη γέννηση και το θάνατο (ή μήπως η αλλαγή φύλου μπορεί ν θεωρηθεί σαν μια γέννηση ή ένας θάνατος;)

     Το λογοτεχνικό είδος στο οποίο ανήκει το ΟΡΛΑΝΤΟ θα μπορούσε να χαρακτηριστεί σαν μυθιστορία, παραμύθι, ιστορικό μυθιστόρημα, σάτιρα, φεμινιστική μπροσούρα, φιλοσοφικός μύθος… ή ακόμα: το ερωτικό γράμμα μίας γυναίκας σε μια γυναίκα.

              (από το οπισθόφυλλο)

Βλέπε:

-εφ. Τα Νέα 26/5/1984

-Δ2., ΟΡΛΑΝΤΟ,

Διασκευή: ΡΟΜΠΕΡΤ ΓΟΥΙΛΣΟΝ- ΝΤΑΡΥΛ ΠΙΚΝΕΫ. Μετάφραση- Επίμετρο: Θανάσης Χατζόπουλος. Πρόλογος: Μαρί- Κλαίρ Πασκιέ, εκδ. Κέδρος, 1999, σ.80.

ΠΡΟΛΟΓΟΣ από τη Μαρί- Κλαίρ Πασκιέ

             ΟΡΛΑΝΤΟ

Ι. Ήμουν μόνος. Κρυβόμουν στη σιταποθήκη.

ΙΙ. Ξαφνικά, το σπίτι σου γίνεται ακατοίκητο.

ΙΙΙ. Κάθομαι στη γέφυρα του «Ερωτευμένη Λαίδη».

        ΕΠΙΜΕΤΡΟ

ΟΡΛΑΝΤΟ: ΕΝΑ ΠΡΟΣΩΠΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟ από τον Θανάση Χατζόπουλο

ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΟΝ ΟΡΛΑΝΤΟ

(αποσπάσματα από το ημερολόγιο της Βιρτζίνια Γούλφ και από την αλληλογραφία της με τη Βίτα Σάκβιλ- Γουέστ)

ΣΥΝΤΟΜΟ ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ

Βλέπε:

-Κωστής Παπαγιώργης, περ. Αθηνόραμα τχ. 1175/ 16-4-1999, σ. 62

-Δ3., Ορλάντο, (Orlando. A Biography 1928)

Μετάφραση: Αργυρώ Μαντόγλου, Επιμέλεια: Αναστασία Μανταίου, εκδ. Ελληνικά Γράμματα, 5, 2005, σ.368.

-Δ4., Ορλάντο. Μια Βιογραφία, (Orlando. A Biography 1928)

         Στη Β. Σάκβιλ- Γουέστ

Μετάφραση-Εισαγωγή-Σημειώσεις: Αργυρώ Μαντόγλου. Επίμετρα: Cleveland B. Chase,  Μαρία DiBattista, Κατερίνα Κίτση- Μυτάκου. Επιμέλεια: Ζωή Μπέλλα- Αρμάου. Διορθώσεις: Μαρία Ράμμου. Την έκδοση σχεδίασε και επιμελήθηκε ο Γιάννης Μάμαης, εκδ. Gutenberg, 11, 2017, σ. 518. Στην Σειρά ALDINA. Διεύθυνση σειράς Ζωή Μπέλλα- Αρμάου. Την Σειρά εμπνεύστηκε και οργάνωσε ο ποιητής Δημήτρης Αρμάος.

ΠΡΟΛΕΓΟΜΕΝΑ

Εισαγωγή

Προλεγόμενα [της Βιρτζίνια Γούλφ]

          Ορλάντο: Μιά βιογραφία

ΚΕΦΑΛΑΙΑ I, II, III, IV, V, VI

          ΕΠΙΜΕΤΡΑ

1., Cleveland B. Chase, Η κυρία Γούλφ εξερευνά το στοιχείο του «χρόνου» στις ανθρώπινες σχέσεις

2., Maria DiBattista [Εισαγωγικό κείμενο στην έκδοση του Ορλάντο από τον εκδοτικό οίκο Harcourt, Inc. (2006)

3., Κατερίνα Κίτση- Μυτάκου, Ορλάντο: Το έργο

Βιβλιογραφία

Χρονοβιογραφία

Φωτογραφικό υλικό    

Βλέπε:

Θοδωρής Αντωνόπουλος, ηλεκτρονική εφημερίδα LIFO 30/10/ 2020. ««Ορλάντο». Ένας διαχρονικός ήρωας γένους ουδετέρου».

-Δ5., Ορλάντο, (ORLANDO: A BIOGRAPHY)

Μετάφραση- Σημειώσεις: Αλέξανδρος Ίσαρης, Διασκευή: Ιώ Βουλγαράκη.  Γλωσσική & υφολογική επιμέλεια: Νίκος Μαθιουδάκης, Παναγιώτης Μιχαλόπουλος. Σχεδιασμός έκδοσης: Ιωάννης Κ. Τσίγκας. εκδ. Κάπα εκδοτική, 12, 2017, σ.38.

Σημείωση:

Περιλαμβάνει: Αλέξανδρος Ίσαρης, Σημειώσεις για μια παράσταση, σ.6-9.- ΟΡΛΑΝΤΟ, Σκηνές Έξι, σ.11-32.- Ιώ Βουλγαράκη, Ορλάντο: η ευφορία της ύπαρξης και η ανθρώπινη ειμαρμένη, σ.34-36 

Διαβάζουμε από την σελίδα 38: «Η μετάφραση έγινε για την παράσταση Ορλάντο που ανέβηκε τον Σεπτέμβριο του 2017 στο Μικρό Θέατρο Μονής Λαζαριστών στο Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος στη Θεσσαλονίκη σε σκηνοθεσία της Ιώς Βουλγαράκη. Η παράσταση επαναλήφθηκε τον Οκτώβριο του 2017 στο “Skrow Theater” στην Αθήνα.

Συντελεστές: Ερμηνεία: Ορλάντο, ΑΜΑΛΙΑ ΚΑΒΑΛΗ.- Μετάφραση: ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΙΣΑΡΗΣ.- Διασκευή-Σκηνοθεσία: ΙΩ ΒΟΥΛΓΑΡΑΚΗ.- Σκηνικός χώρος-Κοστούμια: ΜΑΓΔΑΛΗΝΗ ΑΥΓΕΡΙΝΟΥ.- Φωτισμοί: KAROL JAREK.- Ηχητικό μοτίβο του Ύπνου: ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΠΑΤΣΑΡΟΣ.- Σχεδιασμός κομμώσεων: ALEX SCISSORS.- Σχεδιασμός μακιγιάζ: MARINA STAT.- Φωτογραφίες παράστασης: ΚΙΚΗ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ.

-Ε1., Τα Κύματα, The Waves (1931)

Μετάφραση από τα αγγλικά: Μίνα Δαλαμάγκα, εκδ. Οδυσσέας, 1984, σ.254

         «Ο ήλιος υψωμένος έχοντας πάψει πια να πλαγιάζει πάνω σ’ ένα πράσινο στρώμα, ρίχνοντας κάποιαν άστατη ματιά μέσ’ από υδάτινα πετράδια, γύμνωσε το πρόσωπό του και κοίταξε ίσια πάνω απ’ τα κύματα. Αυτά έπεφταν μ’ ένα ρυθμικό γδούπο. Έπεφταν με το τράνταγμα που κάνουν οι οπλές των αλόγων στον ιππόδρομο. Ο αφρός τους υψωνόταν σαν λόγχες και δόρατα που τινάζονται πάνω απ’ τα κεφάλια των καβαλάρηδων. Σάρωναν την ακροθαλασσιά με γαλαζωπό σαν ατσάλι και διαμαντοστεφανωμένο νερό. Έρχονταν και αποτραβιόνταν με την ενεργητικότητα, τη ρώμη μιας μηχανής που μπαινοβγαίνει σαρώνοντας με τη δύναμή της.».

        (από το οπισθόφυλλο)

-Ε2., Τα Κύματα,

Μετάφραση: Ρίτα Κολαϊτη, εκδ. Νεφέλη, 1984, σ.287

-Ε3., Τα Κύματα,

Μετάφραση: Άρη Μπερλή, εκδ. Κρύσταλλο, 1986/ εκδ. Ύψιλον, 12, 1994, σ.222

Βλέπε:

Λουϊζα Αρκουμανέα, ηλεκτρονική εφημ. Lifo 15/12/2020, ««Τα Κύματα» της Βιρτζίνιας Γουλφ: Πόσοι άνθρωποι κατοικούν μέσα μας; »

-Ε4., Τα Κύματα,

  Για κείνους που σπάνε και σκορπίζονται’ και πάλι και πάλι

Μετάφραση-Εισαγωγή: Άννα Βασιάδη. Επιμέλεια κειμένου: Χριστίνα Μαρκοπούλου. Σχεδιασμός εξωφύλλου- σελιδοποίηση: Δωροθέα Κανέλογλου. εκδ. Συρτάρι, 11, 2022, σ.294.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Εισαγωγή

Τα Κύματα

Σημειώσεις

Ενδεικτική βιβλιογραφία

Ευχαριστίες

        Θέλω να ευχαριστήσω προσωπικά τον εκδότη μου, Πάνο Αντωνόπουλο, για την εμπιστοσύνη και υπομονή του. Κατάφερα να αφοσιωθώ στη μετάφραση δίχως να αποσπώμαι από εκδοτικές ανησυχίες.

     Οφείλω, επίσης, να ευχαριστήσω τον καθηγητή μου Νίκο Μαθιουδάκη, για την επιλογή του συγκεκριμένου έργου και την παρότρυνση.

     Τέλος, χρωστώ ευγνωμοσύνη στην επόπτρια καθηγήτριά μου, Λητώ Ιωακειμίδου, για τη στήριξη και την πολύτιμη βοήθειά της.

Σημείωση:

Αναφέρεται στην σελίδα 287. «Για τη μετάφραση χρησιμοποιήθηκε η έκδοση Virginia Woolf, The Waves με εισαγωγικό σημείωμα από τη Janette Winterson, Vintage, Λονδίνο, 2000. Με τη σειρά της, η εν λόγω έκδοση βασίστηκε στην αρχική αντίστοιχη, από τον εκδοτικό οίκο Hogarth Press, του Leonard και της ίδιας της Βιρτζίνια Γουλφ, στις 8 Οκτωβρίου του 1931.».

-ΣΤ.1., Ένα δικό σου Δωμάτιο, (A Room of Ones Own, (1929))

Μετάφραση: Μίνα Δαλαμάγκα, εκδ. Οδυσσέας, 1980, σ.156/ 1982 /2005.

-ΣΤ2., Ένα δικό της δωμάτιο,

Μετάφραση-Εισαγωγή- Σημειώσεις: Βάσια Τζανακάρη. Επιμέλεια- διόρθωση τυπογραφικών δοκιμίων: Ιωάννα Ανδρέου. Σχεδιασμός εξωφύλλου: Γιώργος Παναρετάκης, εκδ. Μεταίχμιο, 2, 2019, σ.262./ 3, 2023.

Η μετάφραση των ποιημάτων που περιλαμβάνονται στο κείμενο από τον Χρήστο Αρμάντο Γκέζο, τον οποίο η μεταφράστρια ευχαριστεί θερμά.

Περιεχόμενα: Εισαγωγή σ.11- - ΕΝΑ ΔΙΚΟ ΤΗΣ ΔΩΜΑΤΙΟ σ.21- - ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΩΝ σ.241.

-ΣΤ3., Ένα δικό σου δωμάτιο,

Μετάφραση- Σημειώσεις: Σπάρτη Γεροδήμου, εκδ. Ερατώ, 10, 2021, σ. 296.

-ΣΤ4., Ένα δικό της δωμάτιο,

Μετάφραση: Θάλεια Παύλου. Επιμέλεια: Χριστίνα Τούτουνα, εκδ. Κουκκίδα, 1, 2023, σ. 184.

-Ζ1., Το δωμάτιο του Τζάκομπ, Jacobs Room (1922)

Μετάφραση: Ερρίκος Μπελιές, Συνεργασία Μαρία Κουτσουδάκη, εκδ. Οδυσσέας, 1987, σ.272

        «Οι Έλληνες, σοφοί καθώς ήταν, δε νοιάζονταν να τελειώσουν τις πλάτες των αγαλμάτων τους», έλεγε ο Τζάκομπ σκιάζοντας τα μάτια με το χέρι και παρατηρώντας ότι η πλευρά της φιγούρας που δεν ήταν θεατή έμενε ασκάλιστη. Παρατήρησε τη μικρή αντικανονικότητα στη γραμμή των σκαλοπατιών που «η καλλιτεχνική αίσθηση των Ελλήνων προτιμούσε από τη γεωμετρική ακρίβεια», διάβασε στον οδηγό του. Στεκόταν στο ίδιο ακριβώς σημείο όπου κάποτε ήταν στημένο το άγαλμα της Αθηνάς, παρατηρώντας τα πιο γνωστά σημεία του σκηνικού κάτω… Η Ελλάδα ήταν ξοφλημένη’ ο Παρθενώνας ερείπια’ κι αυτός εκεί ανάμεσα.»

       (από το οπισθόφυλλο)

Βλέπε:

-εφ. Το Βήμα 29/11/1987

-Ζ2., Το δωμάτιο του Ιακώβου,

Μετάφραση: Δέσποινα Κερεβάντη, εκδ. Γράμματα 1988

-Η. Τα  Χρόνια,

Μετάφραση- (εισαγωγή): Σώτη Τριανταφύλλου, επιμέλεια: Ευγενία Αλεξίου, εκδ. Σύγχρονη Εποχή, 9, 1991, σ.456

          Τα χρόνια γράφτηκαν το 1936, μέσα σε λίγους μήνες μαρτυρίου: η Βιρτζίνια Γουλφ βασανιζόταν από το άγχος και την αμφιβολία, ξενυχτώντας πάνω απ’ αυτόν το μικρόκοσμο της οικογένειας Πάρτζιτερ. «Τέτοια άδεια φλυαρία, τέτοιο ελαφρό και γεροντίστικο κουτσομπολιό», γράφει στο ημερολόγιό της τον Ιανουάριο του ’36. «Δεν κάνω τίποτ’ άλλο παρά να επιδεικνύω τι ερείπιο είμαι…» Λίγες γραμμές πιο κάτω, η ίδια παραδέχεται πως «αυτό το βιβλίο έχει «κάτι». Έχει δίκιο και στις δύο παρατηρήσεις. Τα χρόνια είναι ένα μυθιστόρημα ποταμός σε σμίκρυνση: ολόκληρη η ιστορία της Αγγλίας (και του Λονδίνου ειδικότερα) μέσα απ’ τη συνηθισμένη ζωή συνηθισμένων ανθρώπων. Οι ήρωες είναι φλύαροι- συχνά, όπως η Σάρα, είναι ασυνάρτητοι. Τα χρόνια όμως έχουν «κάτι»: όπως σ’ όλα τα μεγάλα μυθιστορήματα του είδους-αν και Τα χρόνια δεν παραδέχονται τη συγγένειά τους με κανένα και με τίποτα- για παράδειγμα, όπως Οι Μπούντενμπρουκ, ο χρόνος είναι η αληθινή διάσταση. Η Έλινορ, ο Μάρτιν, ο Έντουαρντ, ο Μόρις γερνούν αργά, μαζί με τον κόσμο που τους γέννησε. Δίνουν τη θέση τους, αν και όχι αμαχητί, σε μια καινούργια γενιά, εκείνη του εικοστού αιώνα, που ζει και κινείται μέσα στην ίδια πλήξη αλλά και στο θάμβος του ηλεκτρικού Λονδίνου. Η Βιρτζίνια Γουλφ, υποφέροντας απ’ το φόβο της κριτικής, παρέδωσε το βιβλίο με ανάμικτα συναισθήματα: «Μπορεί να είναι το καλύτερο βιβλίο μου», γράφει, χωρίς να το πιστεύει- κι αργότερα, όταν Τα χρόνια θα τυπωθούν, θα περάσει νύχτες αγωνίας περιμένοντας τις κριτικές των πρωινών εφημερίδων. Τελικά οι γνώμες διχάστηκαν. Ο Λίοναρντ Γουλφ βρήκε τη σκηνή στον άνεμο (1908) ό,τι καλύτερο είχε γράψει. Όμως, εκείνη αισθανόταν πως η «μικρή της φήμη είχε καεί κι έμοιαζε με παλιό αποτσίγαρο», ακριβώς επειδή Τα χρόνια είναι «βιβλίο κουρασμένου ανθρώπου». Εξαρτάται πώς το βλέπει κανείς και πως κρίνει γενικότερα την τέχνη του μυθιστορήματος: Τα χρόνια είναι μια διαδοχή από συναντήσεις, διαλόγους (που συχνά μένουν ελλειπτικοί), από δείπνα, κοσμικές συγκεντρώσεις, περιπλανήσεις: τα όνειρα και οι αναπολήσεις συγχέονται με το παρόν. Το παρελθόν διαχέεται μέσα στο σήμερα κι εκρήγνυνται στην αισιοδοξία του θαυμαστού καινούργιου κόσμου, του ανύποπτου για τον πόλεμο που παραμονεύει. Ο Μέιναρντ Κέινς στα Χρόνια την καλύτερη δουλειά της Γουλφ, παρομοιάζοντας τη σκηνή μεταξύ της Έλινορ και της Κρόσμπι (όταν αποχαιρετιούνται) με το Βυσσινόκηπο του Τσέχοφ. Τελικά, το 1937, Τα χρόνια έγιναν μπεστ σελερ στις ΗΠΑ κι έμειναν στη λίστα των επιτυχιών από τον Ιούνιο ως τον Οκτώβριο, πουλώντας 50.000 αντίτυπα. Ήταν παράδοξο: Τα χρόνια ήταν ένα αγγλοπρεπές μυθιστόρημα, που πρόσφερε μια καινούργια επιβεβαίωση για την οριστική εξαφάνιση της γενιάς της κ. Ράμσεϊ που πρωταγωνιστούσε Στο Φάρο. Η βικτωριανή οικογένεια διαλύεται ησύχως και τα παιδιά βρίσκονται μπροστά στα ερείπια της τάξης των ευγενών. Τα σπίτια πουλιούνται, οι περιουσίες χάνονται και φουντώνει ένας τρόπος ζωής που σημαδεύεται απ’ την «υπόθεση» της Ιρλανδίας κι απ’ την ανεξαρτητοποίηση των γυναικών. Οι γυναίκες στα Χρόνια, όντας τα κεντρικά πρόσωπα, προσπαθούν να προσαρμοστούν σε μια πόλη θορυβώδη και πυρετική, ανάμεσα στο πλήθος των εργατών που τις κατακλύζουν, με φαινομενική ηρεμία, αλλά και με την απορία που καταλήγει σε αγωνία για το τι είναι τελικά η ζωή, η  κοινωνία, ο πόλεμος κι ο θάνατος. Στα Χρόνια, η Γουλφ είναι σαφής μέσα στην απροσδιοριστία της: ο θεωρητικός της φιλελευθερισμός-ο πιο στυφός απ’ όλους του κύκλου του Μπλούμσμπερι- η περιφρόνησή της για τη λαϊκή χυδαιότητα, η αγγλικότητα που εξαντλείται συχνά στην περιγραφή του  αγγλικού τοπίου, καθρεφτίζονται πάνω στα πρόσωπα που συμφιλιώνονται με τη ζωή ή εξεγείρονται για να συμμορφωθούν στο τέλος (όπως η Ντέλια) μέσα στο ελαφρό και χαριτωμένο κόσμο της μεσαίας τάξης. Αν ο Λόρενς έγραφε για να δοξάζει τη λαμπρότητα της ζωής, η Βιρτζίνια Γουλφ, τόσο στην Κυρία Ντάλογουεϊ, όσο και στα Χρόνια, γράφει για να δοξάσει την αμυδρότητα της επιβίωσης.

                       Σ. Τριανταφύλλου

Περιεχόμενα

1880 /1891 /1907/ 1908/ 1910/ 1911/ 1913/ 1914/ 1917/ 1918 / Σήμερα.  

Βλέπε:

-Σώτη Τριανταφύλλου, εφ. Η Αυγή 26/5/1991. «Ένα μυθιστόρημα- ποταμός σε σμίκρυνση, από τη Β. Γουλφ». Κυκλοφορούν σε λίγες μέρες «Τα χρόνια», από τις εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή» σε μετάφραση Σώτης Τριανταφύλλου. (στο δημοσίευμα της εφημερίδας δημοσιεύεται και «Απόσπασμα από τα «Χρόνια»). – εφημ. Η Καθημερινή 8/12/1991. – Μάρυ Θεοδοσοπούλου, εφ. Η Εποχή 8/12/1991, Β. Γουλφ, το ύφος μιάς γραφής. «Αδελφή του Σαίξπηρ».

-Θ. Ελλάδα και Μάης Μαζί. Εγγραφές ημερολογίου και γράμματα,

Μετάφραση: Μαρία Τσάτσου. Επιμέλεια: Άρη Μπερλή, εκδ. Κρύσταλλο, 12, 1987, σ.128.

         «Διαβάζοντας το ημερολόγιο που κράτησε και τα γράμματα που έγραψε από την Ελλάδα η Βιρτζίνια Γούλφ, την άνοιξη του 1932, έχεις την εντύπωση πώς αυτό που περιγράφεται δεν είναι η Ελλάδα, είναι μιά άλλη χώρα:

     Η Ελλάδα είναι χωρίς αμφιβολία η πιό όμορφη χώρα που έχει απομείνει.

     Οι άνθρωποι είναι οι πιό συμπαθητικοί που γνώρισα ποτέ. Όλοι χαμογελάνε.

     Γιατί δεν μου είπες ότι η Ελλάδα είναι τόσο όμορφη;

     Αυτή η θάλασσα ήταν παρθένα.

     Κι έκοψα άγρια κρίνα και κίτρινα αστεράκια που δεν τα ‘χα ξαναδεί, και μικρά βυσσινιά, μωβ, μπλε, άσπρα λουλουδάκια, σαν μαργαρίτες.

     Ολόκληρο το βουνό ήταν κόκκινο από τα ηλιάνθεμα και τις παπαρούνες.

     Τα ξενοδοχεία λάμπουν από καθαριότητα.

     Κρυστάλλινη θάλασσα και πεντακάθαρη άμμος.

     Είναι τρέλα να χάνει κανείς τα καλύτερά του χρόνια πασχίζοντας να πλουτίσει, όταν υπάρχει αυτή η άγρια αλλά πολύ πολιτισμένη και πανέμορφη χώρα όπου μπορείς να ζήσεις.

      Σε ποιό τόπο αναφέρεται αυτή η συγγραφεύς; Και τί νόημα έχει τούτη η έκδοση, σε τούτη τη χώρα, τούτα τα χρόνια που επήλθαν ‘χυμένα θα ‘λεγες ακάθαρτο πετρέλαιο που του βάλανε φωτιά; Μνημόσυνο για μιά προώρως χαμένη ομορφιά; Διδαχή και φρονηματισμός για να περισωθεί ό,τι απόμεινε στο παρόν και να διαφυλαχθεί στο μέλλον;

    Η Ελλάδα του 1932, όπως την είδε και την περιέγραψε η Βιρτζίνια Γούλφ, φύση και χαρακτήρας της φύσης της και των ανθρώπων της, δεν μας ανήκει. Σε κανέναν δεν ανήκει τίποτα που δεν αγαπά. Ούτε τα ερείπια  και τα πληγωμένα της βουνά, χωρίς ‘ένταση’ πιά ‘να ακεραιωθούν ξανά’. Μόνο τ’ αγριολούλουδα, φυτικές κατσαρίδες που επέζησαν του ολοκαυτώματος, συνεχίζουν κάθε Μάη ν’ ανθίστανται. Καθώς η ίδια η Γούλφ παρατηρεί με πρωτοφανή οξυδέρκεια στο ημερολόγιό της: «Ο τόπος είναι τόσο εξουθενωμένος που δεν μπορεί πιά να διαφυλάξει τα συμφέροντά του».

     Τούτη λοιπόν η έκδοση δεν μπορεί να έχει άλλη σημασία από το να διαβάσουμε τη ζωντανή περιγραφή μιάς όμορφης χώρας, μιάς ουτοπίας, που μιά μεγάλη συγγραφεύς κάποτε επισκέφτηκε. Μιάς χώρας παραμυθένιας τόσο για κείνη όσο και για μας.».

              ΑΡΗΣ  ΜΠΕΡΛΗΣ

      Ενώ η μεταφράστρια και δημοσιογράφος Μαρία Τσάτσου αναφέρει μεταξύ άλλων στην δική της εισαγωγή:

      «Το 1932 η Βιρτζίνια Γουλφ κάνει το δεύτερο ταξίδι της στην Ελλάδα. Το πρώτο ταξίδι της το είχε κάνει το 1906, 24 ετών τότε, ανύπαντρη (Βιρτζίνια Στήβεν), με τα αδέλφια της Βανέσα, Τόμπυ και Έιντριαν Στήβεν και τη φίλη της Βάιολετ Ντίκινσον. Η διαφορά ανάμεσα στα δύο αυτά ταξίδια δεν είναι μόνο χρονολογική. Είναι μιά διαφορά οπτικής και ύφους τόσο βαθιά ώστε η ίδια η Βιρτζίνια να εκπλήσσεται. Φυσικά πρόκειται πάντα για το ίδιο πρόσωπο-και όχι μόνον αυτό, αλλά, σε μιά μυστική σχεδόν αλληλουχία γεγονότων και συνεπειών, το πρόσωπο του 1906 δημιουργεί και καθορίζει ως ένα σημείο το πρόσωπο του 1932.

      Το πρώτο ταξίδι στην Ελλάδα αρχίζει στις 8 Σεπτεμβρίου 1906. Ο Τόμπυ και ο Έιντριαν κάνουν τη διαθήκη τους’ οι προετοιμασίες θυμίζουν εκστρατεία. Επισκέπτονται την Ολυμπία, τις Μυκήνες, την Επίδαυρο, το κτήμα των Νόελ- Μπαίκερ στην Εύβοια, φυσικά των Παρθενώνα. Όλοι τους με κλασική παιδεία, εκστασιάζονται μπροστά στο αρχαίο κάλλος, δεν έχουν μάτια για τίποτ’ άλλο γύρω τους. Στην Αθήνα η Βανέσα πέφτει άρρωστη επί δύο εβδομάδες, αλλά τέλος ακολουθεί τους υπόλοιπους στην Κωνσταντινούπολη, απ’ όπου φεύγουνε για το Λονδίνο με το Οριάν Εξπρές. Φτάνουμε την 1η Νοεμβρίου

  Η νέα οπτική που κυριαρχεί στο δεύτερο ταξίδι της Γούλφ στην Ελλάδα οφείλεται όχι μόνο στην ίδια, που βρίσκεται στην ωριμότητά της, αλλά κατά μεγάλο μέρος και στον Ρότζερ Φράι. Η ικανότητά του και η ευαισθησία του να διαβάζει την τέχνη των Βυζαντινών μοιάζει να κλιμακώνεται μέσα στις περιγραφές της Βιρτζίνια, όπου, σε μιά μουσική σχεδόν αναγωγή και σύνθεση, το αρχαίο παγανιστικό στοιχείο συνυπάρχει με τον ορθόδοξο χριστιανικό μυστικισμό. Όλα αυτά μέσα σε μιά φύση οργιαστική, όπου άλλοτε κυριαρχεί το φώς της ζωής και άλλοτε η σκοτεινιά του θανάτου. Γοητευτικότερη εικόνα της Ελλάδας δεν θα μπορούσε να φανταστεί κανείς, ούτε πιό ενθουσιαστική, ή πιό καλόπιστα χιουμοριστική. Τόσο που όταν έρχεται η στιγμή να πει κανείς κάτι για την Ελλάδα της εποχής ή ‘περί της αξίας της δραχμής εν έτει 1932’ να αισθάνεται κάποια δυσκολία.

    Η Βιρτζίνια Γούλφ συνταξίδευσε με τον Ελευθέριο Βενιζέλο ‘επί του ατμοπλοίου Τέβερε’, στις 18 Απριλίου 1932, όταν ο Βενιζέλος επέστρεφε από την Ελβετία, όπου είχε εκφωνήσει λόγο στην Κοινωνία των Εθνών…………………………

      Μπορούμε λοιπόν να υποθέσουμε ότι όταν η Βιρτζίνια ακούει το θόρυβο της πόλης από το ξενοδοχείο Ματζέστικ της οδού Σταδίου, ολόκληρη η Αθήνα θα βράζει στον πυρετό της κρίσης και της κομματικής αντιπαράθεσης, ενώ την ίδια εποχή η αγγλική οικονομία ανορθώνεται θεαματικά χάρη στις μεθόδους του υπουργού Οικονομικών Νέβιλ Τσέιμπερλιν. Με αυτά τα δεδομένα πρέπει να ερμηνεύσουμε τα σχετικά με τη δραχμή και την οικονομική κατάσταση της χώρας αποσπάσματα του ημερολογίου και των επιστολών.

          Η Βιρτζίνια Γούλφ δεν ξαναγύρισε στην Ελλάδα. Της συνέβαινε πάντα να ερωτεύεται τις χώρες που επισκεπτόταν και να τις νοσταλγεί εκ των προτέρων. Ωστόσο, μέσα από τα γραφόμενά της δίνεται η αίσθηση πώς στην Ελλάδα βρήκε κάτι το ιδιαίτερο. Μιλάει σαν άνθρωπος υγιής, που ξέρει να απολαμβάνει τη χαρά της ζωής και της φύσης, με ανεξάντλητο χιούμορ. Βυθίζεται στα σκοτεινά της βάθη με τη σιγουριά εξαιρετικής κολυμβήτριας, που ξέρει πότε και πώς πρέπει να βγει στην επιφάνεια. Το 1941, όταν βυθίστηκε στα παγωμένα νερά του ποταμού Ούζ, για να μην αναδυθεί πιά, είναι ακόμη μακριά………………».

Βλέπε:

-περιοδικό Το Τέταρτο, Μάρτιος 1988. -Γιώργος Χ. Μπαλούρδος, εφ. Εξόρμηση 14/1/1990, «Ελλάδα και Μάης μαζί!».

-Ι. Γυναικεία Πορτραίτα. Δοκίμια και Κριτική,  

Μετάφραση: Δημήτρης Κωστελένος, εκδ. Γλάρος 1988, σ.128

Βλέπε:

-Θάνος Φωσκαρίνης, εφ. Η Καθημερινή 18/9/1988. – εφ. Η Αυγή 10/7/1988

-Κ. Λέσχη Γυναικών και άλλα διηγήματα,

Μετάφραση: Μαρία Αποστόλη, επιμελήτρια: Κατερίνα Σχινά, εκδ. Νεφέλη, 8, 1996, σ.72

-Λ1., Γράμμα σε έναν νέο ποιητή,

Μετάφραση- Επιμέλεια: Άρης Μπερλής, εκδ. Άγρα, 10, 1997, σ. 54.

Βλέπε:

-Γιώργος Κοροπούλης, εφ. Η Καθημερινή 16/12/1997. «Η Βιρτζίνια Γουλφ προς νέους ποιητές». Ένα πνευματώδες επιστολικό δοκίμιο της Αγγλίδας συγγραφέως. –Βασίλης Ρούβαλης, εφ. Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία 11/1/1998. «Επίκαιρο γράμμα».- Βαγγέλης Χατζηβασιλείου, εφ. Κυριακάτικη 8/3/1998, σ.61. «Για λίγη ομορφιά».

-Λ2., Γράμμα σε έναν νέο ποιητή και άλλα κείμενα,

Μετάφραση-Πρόλογος: Θωμάς Σκάσσης, εκδ. Πατάκη, 12, 2015, σ.336. Διευθυντής Σειράς: Χάρης Βλαβιανός. ΠΟΛΥΤΙΜΟΙ ΛΙΘΟΙ.- Υπεύθυνος έκδοσης: Κώστας Γιαννόπουλος.-Επιμέλεια, διόρθωση: Δημοσθένης Κερασίδης.

       «Η επιλογή των δέκα χαρακτηριστικών αυτών δοκιμίων της Βιρτζίνια Γουλφ, από τα πολλά που έχει δημοσιεύσει σε εφημερίδες και περιοδικά για να συγκεντρωθούν αργότερα σε συλλογές, έγινε με κριτήρια τη θεματική τους, έτσι ώστε να καλύπτεται ένα ευρύ φάσμα ζητημάτων της συγγραφής που απασχολούσαν τους λογοτέχνες κατά την εποχή του μεσοπολέμου. Τα δοκίμια του παρόντος τόμου καλύπτουν εκτεταμένη περίοδο, καθώς γράφτηκαν από το 1919 μέχρι το 1940, και παρατίθενται με χρονολογική σειρά. Αναφερόμενη στο έργο πολυάριθμων πεζογράφων, ποιητών και κριτικών, όπως του Σαίξπηρ, του Νταν, του Καρλάυ, του Γκαλζγουόρδυ, της Όστιν, του Ντίκενς, του Μπέννετ, του Τολστόι, του Φλωμπέρ, του Προυστ, του Φόρστερ, του Λόρενς, του Έλιοτ, τους Τζόυς, του Χέμινγουεϋ κ.ά. η Γούλφ θίγει επίμαχα θέματα της συγγραφής (έμπνευση, θέμα, τεχνοτροπία, ύφος, χαρακτήρες), συγκρίνει τεχνοτροπίες και αναλύει τον κοινωνικά και ιστορικά περίγυρο (κοινωνικές τάξεις, πολιτική, σημαντικά γεγονότα) που επηρεάζει και διαμορφώνει τη συνείδηση των ανθρώπων που γράφουν, επισκοπώντας και αντιπαραθέτοντας με εξαιρετική διαύγεια σημαντικές περιόδους και ρεύματα λογοτεχνίας. Ιδιαίτερο είναι και το δοκίμιό της Γράμμα σε έναν νέο ποιητή, που δίνει το γενικό τίτλο στην παρούσα συλλογή, καθώς απαντά στο αιώνιο ερώτημα για τη δυσκολία του να γράφει κανείς ποίηση σε μια συγκεκριμένη χρονική περίοδο αναταραχών, κοινωνικών αλλαγών και τεχνολογικής προόδου.»

             (από το οπισθόφυλλο)

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

-Θωμάς Σκάσσης, Εισαγωγή, σ.9-11. -Η νεωτερική πεζογραφία (1919), σ.13-34. -Το σύγχρονο δοκίμιο (1922), σ.35-64. -Ο πάτρονας και ο κρόκος (1924), σ.65-75. -Ο κύριος Μπέννετ και η κυρία Μπράουν (1924), σ.77-132. -Περί της άγνοιας των αρχαίων ελληνικών (1925), σ.133-172. -Ένα δοκίμιο για την κριτική (1927), σ.173-192. -Η τέχνη της μυθοπλασίας (1927), σ.193-207. -Γράμμα σε έναν νέο ποιητή (1932), σ. 209-248. -Ο καλλιτέχνης και η πολιτική (1936), σ.249-257. -Ο κεκλιμένος πύργος (1940), σ.259-319.- Σημειώσεις, σ.321-329.

-Μ1., Φλας Μια Βιογραφία,         

Μετάφραση: Ε. Ι. Βάρσος. Το εξώφυλλο φιλοτέχνησε ο Λάζαρος Ζήκος. Την έκδοση επιμελήθηκε η Αλόη Σιδέρη. εκδ. Γνώση Ν.21/ Φθινόπωρο 1992, σ.160.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Θρη Μάιλ Κρος

Το πίσω υπνοδωμάτιο

Ο άνθρωπος με την κουκούλα

Ουάιτ –Τσάπελ

Ιταλία

Το Τέλος

Σημειώσεις

Βιβλιογραφία

     «Ο Φλάς είναι ο σκύλος της Ελίζαμπεθ Μπάρετ Μπράουνιγκ. Η βιογραφία είναι-στην ουσία- αυτοβιογραφία του Φλας. Μόνο ένας σκύλος θα μπορούσε να αποδώσει με τόση ακρίβεια τα αισθήματα και τις αντιδράσεις του Φλας. Πρόκειται για μια σάτιρα του αγγλικού τρόπου ζωής αλλά και του ρομαντικού τρόπου γραφής που επικρατούσε στα μέσα του περασμένου αιώνα. Παράλληλα το βιβλίο μας αποκαλύπτει τις πιο κρυφές πτυχές της ιδιωτικής ζωής της Ελίζαμπεθ Μπάρετ και του μεγάλου ποιητή Ρόμπερτ Μπράουνιγκ»

       (από το οπισθόφυλλο)

Βλέπε:

-εφ. Η Αυγή 10/1/1993. –εφ. Η Εποχή 21/2/1993. –εφ. Ελεύθερος Τύπος 21/3/1993.- Αχιλλέας Ψαλτόπουλος, «Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΝΑ ΕΙΝΑΙ ΚΑΝΕΙΣ ΣΚΥΛΟΣ», περιοδικό Εντευκτήριο τχ. 23- 24/ Καλοκαίρι- Φθινόπωρο 1993, σ.199-200.

-Μ2., Φλας, (FLUSH

Μετάφραση, εισαγωγή, σημειώσεις: Θάνος Τσίτσης-Κούσκος. Επιμέλεια- Διόρθωση: Ελευθερία Χατζηδάκη, Δημιουργία εξωφύλλου: Βάσω Σηλήρα, εκδ. 24 Γράμματα/ Γεώργιος Δαμιανός, 6, 2022, σ.208.

-Μ3., FLUSH. ΦΛΑΣ. Ένας Σκύλος αφηγείται,

Μετάφραση- Σύντομο Σημείωμα: Σπάρτη Γεροδήμου, εκδ. Ερατώ, 7, 2023, σ.270.

-Ν. Για την Άγνοια των Αρχαίων Ελληνικών,

Μετάφραση: Βάϊος Λιαπής, επιμέλεια Αιμίλιος Καλιακάτσος, εκδ. Στιγμή, 11, 1998, σ.56./ Β΄ έκδοση με τίτλο Αρχαία Ελληνικά: αυτός ο άγνωστος.

Βλέπε:

-Παντελής Μπουκάλας, εφ. Η Καθημερινή, Τρίτη 9/3/1999, σ.12. «Μπορούμε άραγε να γνωρίσουμε τους αρχαίους;». «Η άγνοια των Αρχαίων Ελληνικών», ένα θαυμαστά πλούσιο, ισχυρό και ταυτοχρόνως τερπνό δοκίμιο της Βιρτζίνια Γουλφ. (Άλλη γλώσσα, άλλος ο τόπος, άλλη η πρωτεύουσα αίσθηση. Πως μπορεί λοιπόν να λάβει σάρκα και οστά το φάσμα;). – Βασίλης Πασχάλης, εφ. Η Καθημερινή 30/5/1999, «Οι Έλληνες ως ξένοι». Ένα δοκίμιο της Βιρτζίνια Γουλφ για την Ελλάδα, συνταγμένο σχεδόν σαν γράμμα αγάπης.

-Ξ., Δοκίμια, (The Moment and Other Essays). Επιμέλεια: Leonard Woolf 1947)

Μετάφραση- Πρόλογος: Αργυρώ Μαντόγλου. Επιμέλεια: Σπύρος Τσακνιάς, εκδ. Scripta, 6, 1999, σ. 98.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Εισαγωγή της μεταφράστριας

I., Πώς πρέπει να διαβάζει κανείς ένα βιβλίο; How Should One Read a Book?

II., Πίνακες Pictures

III., Γυναικεία επαγγέλματα Professions for Women

IV., Προσωπικότητες Personalities

V., Καλλιτέχνης και πολιτική The Artist and Politics

VI., Οι τρείς εικόνες The Three Pictures

VII., Η ηλικιωμένη κυρία Γκρέυ Old Mrs Grey

VIII., Η παρακμή της δοκιμιογραφίας The Decay of Essay- writing

IX., Το σύγχρονο μυθιστόρημα Modern Fiction

X., Σημειώσεις της μεταφράστριας

Βλέπε:

-Επιμέλεια: Κίττυ Ξενάκη, εφ. Τα Νέα, Πέμπτη 20/5/1999, σ. 33/ 3 Πανόραμα. ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ. «Ποιός φοβάται τους καλλιτέχνες». Νέα δοκίμια της Βιρτζίνια Γουλφ, στα Ελληνικά, από τις εκδόσεις SCRIPTA. Γιατί η τέχνη ακολουθεί την πολιτική.- Πάρ. Σπίνου, εφ. Κυριακάτικη 11/7/1999, σ.26/66, «Ποιός διαβάζει τη Βιρτζίνια Γουλφ». – Λίζυ Τσιριμώκου, εφ. Το Βήμα, Κυριακή 15/8/1999, σ. στ. 5. «Αμέθοδη μέθοδος». Από το πρώτο της μυθιστόρημα, το 1915, ως το τελευταίο, το 1941, η Βιρτζίνια Γουλφ αντιμάχεται με πείσμα τις αδράνειες του λογοτεχνικού βικτωριανισμού και της ρεαλιστικής αφήγησης.- Κατερίνα Σχινά, εφ. Ελευθεροτυπία 27/8/1999, σ.16. «Η δριμύτητα της ειρωνείας και η λάμψη της πρωτοτυπίας». Βιρτζίνια Γουλφ Αναλαμπές ευφυϊας που αναπτύσσονται αντιστικτικά στο πεζογραφικό έργο της. – Ελισάβετ Κοτζιά, εφ. Η Καθημερινή 19/9/1999, «Πώς πρέπει να διαβάζει κανείς ένα βιβλίο;».- Κώστας Βούλγαρης, περ. Ο Πολίτης τχ.68-69/ 10, 1999, σ.62. Από τις τελευταίες εκδόσεις. – εφ. Ελεύθερος Τύπος 6/9/1999 «Η Βιρτζίνια Γουλφ». –εφ. Ελεύθερος Τύπος 1/8/1999, «Η στοχαστική πλευρά της Γουλφ». –εφ. Κυριακάτικη 25/7/1999, Νέες Εκδόσεις.- εφ. Το Βήμα 18/7/1999, Δοκίμια. (Βιβλία/ προθήκες)

-Ο1., Το Στοιχειωμένο σπίτι και άλλα διηγήματα,

Μετάφραση: Δέσποινα Κερεβάντη- Γιάννη Βαλούρδος, εκδ. Γράμματα, 12, 1987, σ. 192.

Βλέπε:

-Θάνος Φωσκαρίνης, εφ. Η καθημερινή 1/1/1989

-Ο2., Ένα Στοιχειωμένο σπίτι και άλλα διηγήματα,

Μετάφραση: Αλεξάνδρα Παναγή, εκδ. Πατάκη, 12, 1996, σ.128

-Ο3., Στοιχειωμένο Σπίτι.- Ο Προβολέας, Δύο διηγήματα

Μετάφραση από τα αγγλικά. –Τυπογραφικές διορθώσεις: Βάνια Σύρμου- Βεκρή. Καλλιτεχνική Επιμέλεια: Γιάννης Δημητράκης, Υπεύθυνος: Βασίλης Δημητράκος, εκδ. Οκτασέλιδο + του Μπιλιέτου τχ.93/ 11, 2018, σ.16.

Διαβάζουμε από την έκδοση

Τίτλος πρωτοτύπου: Virginia Woolf, “The Searchlight” από το Α Haunted House and Other Short Stories.

    Η σπουδαία Βρετανή συγγραφέας και δοκιμιογράφος Βιρτζίνια Γούλφ θεωρήθηκε πρωτοπόρος και νεωτερίζουσα λογοτέχνης στον 20ό αιώνα, συμβάλλοντας καθοριστικά στη μορφή του μυθιστορήματος, καθώς και μία από τους μεγαλύτερους καινοτόμους στην αγγλική κοινωνία του Λονδίνου και μέλος της Ομάδας Μπλούμσμπερυ. Τα διασημότερα έργα της είναι τα μυθιστορήματα: «Η Κυρία Νταλογουέι» (Mrs Dalloway, 1925), «Στο Φάρο» (To The Lighthouse, 1927), «Ορλάντο» (Orlando, 1928), το δοκίμιο “A Room Of Ones Own” (1929), όπου περιγράφει τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες συγγραφείς σ’ ένα κόσμο εξουσιαζόμενο από τους άντρες, «Τα κύματα» (The Waves,  1913), «Τα Χρόνια» (The Years, 1937), «Ανάμεσα στις πράξεις του έργου» (Between the acts, 1941), κ.ά. Τα μυθιστορήματά της διακρίνονται για το ψυχολογικό τους βάθος και το εκφραστικό τους ύφος.

-Ο4., Στοιχειωμένο Σπίτι.- Το Καινούργιο φόρεμα,

Μετάφραση: Βάνια Σύρμου-Βεκρή. Επιμέλεια: Γιάννης Δημητράκης, εκδ. Οκτασέλιδο Μπιλιέτου τχ. 86/ 12, 1986, σ.16

-Ο5., Στοιχειωμένο Σπίτι.- Η Κυρία στον Καθρέφτη Διήγημα

Μετάφραση: Βάνια Σύρμου-Βεκρή. Επιμέλεια: Γιάννης Δημητράκης, εκδ. Οκτασέλιδο Μπιλιέτου τχ. 55/ 11,12, 2006, σ.8

-Ο6., Η Κληρονομιά, Διήγημα

Μετάφραση από τα αγγλικά: Βάνια Σύρμου-Βεκρή. Καλλιτεχνική Επιμέλεια: Γιάννης Δημητράκης, Υπεύθυνος έκδοσης: Βασίλης Δημητράκος, Τυπογραφικές διορθώσεις: Γιάννης Θηβαίος, εκδ. Το Οκτασέλιδο του Μπιλιέτου τχ. 68/3, 4, 2011, σ.8.

Τίτλος Πρωτοτύπου:

Virginia Woolf, The Legacy, A Haunted House and Other Short Stories, Grafton Books 1988, A Division of the Collins Publishing Group, London.

-Ο7., Σκοτώνοντας τον άγγελο του σπιτιού,

Μετάφραση: Τατιάνα Κωνσταντινίδου, εκδ. Καστανιώτη, 12, 1997, σ.144

-Π., ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΑ. Σκοτώνοντας τον άγγελο του σπιτιού, (Professions for Women).

Μετάφραση- Επίμετρο: Λαμπριάνα Οικονόμου.- Εξώφυλλο, Σελιδοποίηση: Θάνος Γκιώνης.-Επιμέλεια έκδοσης: Μιχάλης Παπαντωνόπουλος, εκδ. Κοβάλτιο, 3, 2021, σ.32.

Σημειώσεις: Το καλαίσθητο διπλό δεκαεξασέλιδο περιέχει: Γυναικεία επαγγέλματα, σ.9-18.- Επίμετρο: Λαμπριάνα Οικονόμου, Ντάμα (αποσπάσματα), σ.21-30.- Σημειώσεις, σ.32.

Από την σελίδα 6 διαβάζουμε: «Τα Γυναικεία επαγγέλματα είναι η συντετμημένη μορφή της ομιλίας που απηύθυνε η Βιρτζίνια Γούλφ [Adeline Virginia Woolf (γεν. Stephen.). 1882-1941] στα μέλη της Εθνικής Εταιρείας για τη Γυναικεία Απασχόληση [National Society for Womens Service] στο Λονδίνο, στις 21 Ιανουαρίου 1931. Το κείμενο εκδόθηκε μετά το θάνατο της Αγγλίδας συγγραφέως και περιλαμβάνεται στο βιβλίο Ο θάνατος της νυχτοπεταλούδας και άλλα δοκίμια [The Death of the Moth and Other Essays].

-Ρ. ON BEING ILL. Πώς είναι να είσαι άρρωστος,

Μετάφραση: Άννυ Σπυράκου. Επιμέλεια: Αγγελική Ζαχαριάδου επίμετρο: Hermione Lee, εκδ. Κοινός Τόπος Ψυχιατρικής Νευροεπιστημών και Επιστημών του Ανθρώπου, 12, 2008, σ.56 (Σειρά Συνάψεις)

-Σ. Το Ταξίδι (The Voyage Out),

Μετάφραση: Εύα Σιμάτου, Εξώφυλλο-Δημιουργικό: Ορέστης Λέκκας, Εικόνα εξωφύλλου: “Les Trois Peupliers, Temps Gris” του Claude Monet (1840- 1926) εκδ. Φιλότυπον, Αθήνα 12, 2012 σ. 464.  (Το μυθιστόρημα χωρίζεται σε 27 κεφάλαια)

     «… Τα φώτα άναβαν το ένα μετά το άλλο στην πόλη και ήταν πολύ ήσυχα και δροσερά στον κήπο. Βγήκε στη βεράντα. Καθώς στεκόταν εκεί στο σκοτάδι, μπορώντας να δει μόνο τα σχήματα των δέντρων μέσα από το ισχνό γκρίζο φώς, τον  κυρίευσε μια επιθυμία να δραπετεύσει, να τελειώσει με αυτήν την ταλαιπωρία, να ξεχάσει ότι η Ρέιτσελ ήταν άρρωστη. Επέτρεψε στον εαυτό του να πέσει σε μία λήθη των πάντων. Όπως ένας άνεμος που παραμένει ακατάπαυστα μαινόμενος ξαφνικά κοπάζει, έτσι και η δυσφορία και ο εκνευρισμός και το άγχος που είχε και τον πίεζε, εξασθένισε. Τώρα του φάνηκε πως στεκόταν σ’ έναν άνετο χώρο, σε μια ωραία ατμόσφαιρα, σ’ ένα μικρό νησί μόνος του. Ήταν ελεύθερος και δεν πονούσε πια. Δεν είχε σημασία αν η Ρέιτσελ ήταν καλά ή άσχημα. Δεν είχε σημασία αν ήταν χώρια ή μαζί. Τίποτα δεν είχε σημασία. Τίποτα δεν είχε ουσία. Τα κύματα χτυπούσαν στην ακτή μακριά και ο μαλακός άνεμος περνούσε μέσα από τα κλαδιά των δέντρων, που έμοιαζαν να τον περικυκλώνουν με γαλήνη και ασφάλεια, με το σκοτάδι και με το τίποτα. Σίγουρα ο κόσμος του αγώνα, του εκνευρισμού και του άγχους δεν ήταν ο πραγματικός κόσμος. Αυτός εδώ ήταν ο πραγματικός κόσμος, ο κόσμος που βρισκόταν κάτω από τον επιφανειακό κόσμο, εκεί όπου ό,τι και να συνέβαινε, θα ήταν πάντα ασφαλής. Η ησυχία και η γαλήνη άρχισε να αγκαλιάζει το σώμα του σαν ένα λεπτό, δροσερό φύλλο, καταπραΰνοντας κάθε του νεύρο. Το μυαλό του άρχισε να διευρύνεται και πάλι και να έρχεται στη φυσική του κατάσταση…»

            (από το οπισθόφυλλο)   

-Τ., Ο κύριος Μπένετ και η κυρία Μπράουν και άλλα κείμενα για την τέχνη της γραφής,

Μετάφραση-Πρόλογος: Αργυρώ Μαντόγλου. Επιμέλεια κειμένου: Δημήτρης Καραδήμας. Σελιδοποίηση- Σχεδιασμός εξωφύλλου: Ιάκωβος Ψαρίδης, εκδ. Μίνωας, 1, 2016, σ.152

΄    «Η Βιρτζίνια Γουλφ, μία από τις σπουδαιότερες μυθιστοριογράφους του 20ου αιώνα, έγραψε πολλά άρθρα, δοκίμια, κριτικές και κείμενα για την τέχνη και τη λογοτεχνία. Σε αυτόν τον τόμο συγκεντρώνονται μερικά από τα σημαντικότερα κείμενά της γύρω από τα θέματα που την απασχολούσαν κατά τη δημιουργική περίοδο της ζωής της: ο φεμινισμός, η κοινωνική ισότητα, η πολιτική, η αξία των βιβλίων, η ρήξη με την παράδοση, η σχέση της τέχνης με την πολιτική και τον άνθρωπο.

Τη Βιρτζίνια Γουλφ την απασχολούσε ιδιαίτερα η «γυναικεία εμπειρία»… η ανάγκη επαναπροσδιορισμού της γυναικείας ταυτότητας και η ιδιαιτερότητα της «γυναικείας έκφρασης». Μέσα από τα κείμενά της προβάλλει ένα σπινθηροβόλο πνεύμα που σχολιάζει όχι μόνο τα δεινά του καιρού της, αλλά και μας απευθύνεται ως μια σύγχρονή μας. Αν την «ακούσουμε» προσεκτικά, ίσως μας δώσει απαντήσεις σε χρόνια διλήμματα και δυσεπίλυτα προβλήματα που συνεχίζουν να μας ταλανίζουν.»

     Από τον πρόλογο της Αργυρώς Μαντόγλου

Περιεχόμενα

Πρόλογος, 9-, -1., Ο κύριος Μπένετ και η κυρία Μπράουν, 25-, -2., Ο καλλιτέχνης και η πολιτική, 63-, -3., Πίνακες, 70-, -4., Πώς πρέπει να διαβάζει κανείς ένα βιβλίο;, 79-, -5., Γυναικεία επαγγέλματα, 102-, -6., Το σύγχρονο μυθιστόρημα, 113-, -7., Η παρακμή της αρθρογραφίας, 128-, -8., Προσωπικότητες, 135-. Βιρτζίνια Γουλφ- Σύντομο βιογραφικό, 145. –Σημειώσεις, 147.

Τίτλοι πρωτοτύπων: Mr. Bennett and Mrs Brown, The artist and politics, Pictures, How should one read a book?, Professions for women, Modern fiction, The decay of essay writing, Personalities.

-Υ1., Δευτέρα ή Τρίτη και άλλα διηγήματα,

Μετάφραση: Γιώργος Μπαρουξής, εκδ. Ποικίλη Στοά, 12, 2016, σ.120

-Υ2., Δευτέρα ή Τρίτη και άλλα διηγήματα,

Μετάφραση: Παλμύρα Ισμυρίδου, Εισαγωγή: Susan Dick. εκδ. Άγρα, 6, 2019, σ.128

Περιεχόμενα

Εισαγωγή, της Susan Dick

Δευτέρα ή Τρίτη

Ένα μυθιστόρημα που δεν γράφτηκε

Η κληρονομιά

Η κυρία Ντάλλογουεϋ στην Μπόντ Στρήτ

Η λουτρόπολη

Κηού Γκάρντενς

Συμπαγή αντικείμενα

Το κουαρτέτο εγχόρδων

Το σημάδι στον τοίχο

Το σύμβολο

Η ζωή της Βιρτζίνια Γούλφ: Μετάφραση: Μαρία Γαργαρώνη

Σημείωμα για τη Μεταφράστρια

-Φ., Ανάμεσα στις πράξεις.

Μετάφραση- Πρόλογος: Κωνσταντέα Τριανταφυλλοπούλου, εκδ. Μεταίχμιο, 2, 2008, σ. 224

-Χ.,  Ο θάνατος της νυχτοπεταλούδας,

Μετάφραση: Παλμύρα Ισμυρίδου. Επιμέλεια: Μαρία Γαργαρώνη/ Σοφία Μπούμπουρα. Την έκδοση σχεδίασε και επιμελήθηκε ο Σταύρος Πετσόπουλος, εκδ. Άγρα, 11,2020, σ.30

-Ψ., Μια συζήτηση περί Τέχνης- ΛΕΞΙΤΕΧΝΙΑ

Μετάφραση- Εισαγωγή- Σημειώσεις- Χρονολόγιο: Μανώλης Βάρσος, τυπογραφικές διορθώσεις: Ευαγγελία Δάλκου. Τη μακέτα του εξωφύλλου και συνολικά την παρούσα έκδοση σχεδίασε και επιμελήθηκε ο Σωτήρης Ζ. Φασούλας. εκδ. Περισπωμένη- Σωτήρης Ζ. Φασούλας, 12, 2021, σ.120.

Περιεχόμενα

Πρόλογος, 13-, -Μια συζήτηση περί Τέχνης, 23-, -Λεξιτεχνία, 45 -, -Σημειώσεις, 59-, -Η Γουλφ και ο κόσμος της [Χρονολόγιο], 81

--

Έργα της σε άλλους τόμους

-1., Βιρτζίνια Γουλφ, Τζούνα Μπαρνς, Γερτρούδη Στάιν, «Αποχρώσεις», μτφ. Γιώργος Δεπάστας, εκδ. Ολκός, 1995, σ.128.

Ο τόμος περιέχει τρείς νουβέλες από γυναίκες συγγραφείς. -Β. Γούλφ, «Εταιρεία». -Τζούνα Μπάρνς, «Γκράντ Μαλάντ».- Γερτρούδη Στάιν, «Αίμα στο δάπεδο της τραπεζαρίας».

Βλέπε:

-Σελιδοπόρος, εφ. Η Καθημερινή, Σάββατο 20/5/1995, στη στήλη Βιωλιο-Πλοϊα. –Μισέλ Φάις, εφ. Ελεύθερος Τύπος 11/6/ 1995, Βιβλίο. –Ελένη Πετάση, εφ. Η Καθημερινή 2/7/1995, «Αποχρώσεις» με τρείς γυναίκες- συγγραφείς. Βιρτζίνια Γουλφ, Τζούνα Μπαρνς, Γερτρούδη Στάιν.- εφ. Η Καθημερινή 24/9/ 1995, στις Νέες Εκδόσεις. –εφ. Ελευθεροτυπία 18/10/1995, στις Νέες Εκδόσεις.   

-2., Μεγάλα Έργα της Παγκόσμιας Λογοτεχνίας. (σετ 3 βιβλίων) - Εμίλ Μπροντέ, «Ανεμοδαρμένα Ύψη».- Νάθανιελ Χόθορν, «Το άλικο γράμμα». –Βιρτζίνια Γουλφ, Η Κυρία Ντάλογουέι». Μτφ. Βασιλική Κοκκίνου, εκδ. Μίνωας 10, 2017, σ.1120.*

*Το μυθιστόρημα της Γουλφ κυκλοφορεί αυτόνομα από τις εκδόσεις Μίνωας.

-3., Γράμματα Χωρισμού.

Ανθολόγηση επιστολών, εισαγωγή, μετάφραση: ΕΦΗ ΦΡΥΔΑ. Πρόλογος: ΟΛΓΑ ΣΕΛΛΑ, διορθώσεις: Δημήτρης Ανανιάδης, μακέτα εξωφύλλου: Δωροθέα Λαμπρινοπούλου, την έκδοση σχεδίασε και επιμελήθηκε η Πόπη Γκανά, εκδ. Μελάνι, Αθήνα 7, 2003, σ. 300

Βιρτζίνια Στήβεν (1882-1941) Αργότερα ως Βιρτζίνια Γουλφ. Επιστολή προς τον θαυμαστή της Σίντεϊ Ουάτερλου, μετά την πρότασή του σε γάμο. Ο Ουάτερλου συγγραφέας και υπάλληλος στο βρετανικό Φόρεϊν Όφις, ήταν χρόνια φίλος της Βιρτζίνια και ήταν ακόμα παντρεμένος όταν της έκανε πρόταση γάμου.

         Πλατεία Μπρούνσουικ 38, W. C.

                                        9 Δεκεμβρίου, 1911

Αγαπητέ Σίντεϊ,

Σκόπευα να απαντήσω νωρίτερα στο γράμμα σου. Χαίρομαι που δεν κατηγορείς τον εαυτό σου, γιατί είναι βεβαία ότι δεν υπάρχει τίποτα για να τον κατηγορήσεις. Νομίζω ότι καταλαβαίνω όλα όσα λες και τα βρίσκω πολύ λογικά.

      Αισθάνομαι όμως ότι εγώ από την πλευρά μου πρέπει να ξεκαθαρίσω όσα δεν ξεκαθάρισα εκείνη τη νύχτα. Δεν αισθάνομαι αυτό που πρέπει να αισθάνομαι για τον  άντρα που θα παντρευτώ, νομίζω. Πρέπει να σου το διασαφηνίσω αυτό, για να το λάβεις υπ’ όψιν σου. Πιστεύω ό,τι έχεις τη δύναμη να πάψεις να με σκέφτεσαι σαν το άτομο που επιθυμείς να παντρευτείς. Θα ήταν ασυγχώρητο από μέρος μου αν δεν έκανα ό,τι περνάει από το χέρι μου για να σε σώσω από κάτι που πιστεύω πως είναι μία μεγάλη σπατάλη.

      Σε παρακαλώ γράψε μου όποτε θέλεις και πες μου ό,τι επιθυμείς και, σε παρακαλώ, να συμπεριφερθείς όπως ακριβώς εσύ αισθάνεσαι. Ελπίζω, όπως και να έχει, να μην πάψουμε ποτέ να είμαστε καλοί φίλοι.

                   Πάντα δική σου.

                   Βιρτζίνια Στήβεν, σ. 250-252

        Το ακόλουθο γράμμα έχει πάλι αποστολέα τη Βιρτζίνια Στήβεν και παραλήπτη  τον Λέοναρντ Γουλφ (1880- 1969) και στάλθηκε το 1912. Ο Γουλφ της είχε κάνει πρόταση γάμου κι εκείνη, παρότι αρχικά την απέρριψε, τρείς μήνες αργότερα τον παντρεύτηκε. Η Βιρτζίνια ήταν τριάντα χρονών, ο Γουλφ τριάντα ενός. Περίπου ένα χρόνο αργότερα, στις 9 Σεπτεμβρίου του 1913, η Βιρτζίνια έκανε μία αποτυχημένη απόπειρα αυτοκτονίας με υπνωτικά χάπια. Τελικά τα κατάφερε το 1941, όταν πνίγηκε στο ποταμό Άους, κοντά στο σπίτι της, στο Σάσεξ..

                      Άσεχαμ (Ρόντμελ, Σάσεξ)

                                 1η Μαϊου, 1912

Πολυαγαπημένε μου Λέοναρντ,

Για να ασχοληθούμε με τα πρακτικά δεδομένα (τα δάχτυλά μου είναι τόσο παγωμένα που δεν μπορώ να γράψω) θα επιστρέψω αύριο στις 7, οπότε θα έχουμε το χρόνο να συζητήσουμε, αλλά τι σημασία έχει αυτό; Αν πρόκειται τελικά να παραιτηθείς, δεν μπορείς να πάρεις άδεια. Εν πάση περιπτώσει, πρόσεχε τι καριέρα πας να καταστρέψεις!

     Τώρα, σχετικά με τα υπόλοιπα. Φαίνεται ότι σου προκαλώ πολύ πόνο- χωρίς ούτε καν να το καταλαβαίνω- επομένως θα προσπαθήσω να είμαι όσο πιο απλή μπορώ μαζί σου γιατί, κάτι μου λέει, ότι τις μισές φορές βρίσκεται σε μία ομίχλη την οποία εγώ δεν αντιλαμβάνομαι καθόλου. Φυσικά δεν μπορώ να σου εξηγήσω τι αισθάνομαι. Υπάρχουν μερικά πράγματα που μου κάνουν εντύπωση. Τα προφανή πλεονεκτήματα του γάμου στέκονται στο δρόμο μου και λέω στον εαυτό μου. Όπως και νάχει, θα είσαι πολύ ευτυχισμένη μαζί του. Θα σου χαρίσει συντροφικότητα, παιδιά και μια ζωή πολυάσχολη, γεμάτη. Και μετά λέω: Θεέ μου, δεν μπορώ να αντιμετωπίσω το γάμο σαν επάγγελμα! Οι λίγοι άνθρωποι που γνωρίζουν την πρότασή σου, το βρίσκουν ταιριαχτό. Και αυτό με κάνει να διερευνώ ακόμα περισσότερο τα κίνητρά μου. Ύστερα φυσικά, μερικές φορές, η ένταση της επιθυμίας σου με θυμώνει. Ίσως το γεγονός ότι είσαι Εβραίος παίζει ρόλο σε αυτό. Μοιάζεις τόσο ξένος. Όσο για μένα, εγώ είμαι τρομερά ασταθής. Μέσα σε μια στιγμή και χωρίς λόγο, περνώ από το ζεστό στο κρύο. Πιστεύω ότι ίσως επιδρά πάνω μου η απλή σωματική προσπάθεια και κούραση. Το μόνο που μπορώ να πω είναι ότι, σε πείσμα αυτών των συναισθημάτων, που εξακολουθούν να κυνηγούν το ένα το άλλο όλη τη μέρα που είμαι μαζί σου, υπάρχει ένα μόνιμο συναίσθημα που όλο και μεγαλώνει. Φυσικά θέλεις να μάθεις αν αυτό αρκεί να με κάνει να σε παντρευτώ κάποτε. Που να ξέρω; Νομίζω πως ναι, γιατί δεν υπάρχει λόγος για το αντίθετο… Όμως δεν γνωρίζω τι επιφυλάσσει το μέλλον. Σχεδόν φοβάμαι τον εαυτό μου. Έρχονται φορές που νιώθω ότι ποτέ κανείς δεν έχει μοιραστεί τίποτα με κανέναν άλλον, ούτε πρόκειται να συμβεί κάτι τέτοιο… Αυτός είναι ο λόγος που με παρομοιάζεις με λόφο, με βράχο. Από την άλλη όμως, τα θέλω όλα. Αγάπη, παιδιά, περιπέτεια, οικειότητα, δουλειά. (Βγάζεις νόημα απ’ αυτές τις ασυναρτησίες; Γράφω ό,τι μου έρχεται στο νου). Έτσι τη μία είμαι σχεδόν ερωτευμένη μαζί σου και θέλω να είμαι μαζί σου αιώνια, να σου λέω τα πάντα για μένα, τις πιο τρελές και τραβηγμένες σκέψεις μου. Έρχονται φορές που σκέφτομαι ότι θα είχα τα πάντα, αν σε παντρευόμουν… Κι ύστερα… μήπως αυτό που μπαίνει ανάμεσά μας είναι η σεξουαλική πλευρά; Όπως σου είπα απότομα προχτές, δεν αισθάνομαι καμία σωματική έλξη για σένα. Έρχονται στιγμές-όπως όταν με φίλησες προχτές- που νιώθω σαν πέτρα. Και όμως το τόσο έντονο ενδιαφέρον σου για μένα με  συγκλονίζει. Είναι τόσο αληθινό, τόσο αλλόκοτο. Γιατί σου συμβαίνει αυτό; Τι είμαι για σένα, εκτός από ένα ευχάριστο, ελκυστικό πλάσμα; Αλλά αφού νοιάζεσαι τόσο, αισθάνομαι ότι, για να σε παντρευτώ, πρέπει και εγώ να σε νοιάζομαι. Νιώθω ότι πρέπει να σου τα δώσω όλα. Και ότι, αν δεν μπορώ, ο γάμος θα είναι δεύτερης διαλογής για σένα, αλλά και για μένα. Αν μπορούσες να συνεχίσεις όπως πριν, να με αφήσεις να βρω το δρόμο μου, αυτό θα με ευχαριστούσε περισσότερο απ’ όλα. Άλλωστε πρέπει να διακινδυνεύσουμε και οι δυο. Από την άλλη πρέπει να σου πω ότι με έχεις κάνει ευτυχισμένη. Και οι δυο μας επιθυμούμε ένα γάμο απόλυτα ζωντανό, πάντα ακμαίο, πάντα θερμό, όχι νεκρό και εύκολο σαν τους περισσότερους γάμους. Απαιτούμε πολλά από τη ζωή, έτσι; Ίσως τα πάρουμε, Τι υπέροχα που θα είναι τότε!

     Δεν μπορεί να πει κανείς πολλά σε ένα γράμμα, έτσι; Δεν ασχολήθηκα καθόλου με ένα σωρό πράγματα που συμβαίνουν εδώ. Αυτά όμως μπορούν να περιμένουν.

      Σου αρέσει η φωτογραφία που  σου στέλνω; Κάπως μεγαλόπρεπη, νομίζω. Να και μία ακόμα.

                                      Δική σου

                                                Β.Σ. σ. 253-256  

Βλέπε:

Μανώλης Πιμπλής: Επιμέλεια, εφ. Τα Νέα, Δευτέρα 14/7/2003, σ. 23/5. ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ. ΒΙΡΤΖΙΝΙΑ ΓΟΥΛΦ, «Απαιτούμε πολλά από τη ζωή, έτσι;». Η Βιρτζίνια Γουλφ, αποδεικνύεται ειδική στην απόρριψη προτάσεων γάμου δι’ αλληλογραφίας…

-4., ΠΕΡΙ ΤΡΕΛΑΣ. ΑΡΤΩ-ΓΟΥΛΦ-ΝΙΤΣΕ-ΠΟΕ- ΣΕΛΛΕΫ, μετάφραση: Λαμπριάνα Οικονόμου- Μιχάλης Παπαντωνόπουλος. εκδ. Κοβάλτιο, 2,2018, σ.122. Σειρά: De Natura Hominis, γ΄ έκδοση.

[Η έκδοση ακολουθεί ως επί το πλείστον τις τυπογραφικές «ιδιορρυθμίες» των πρωτότυπων επιστολών. Ευχαριστούμε τον Ζ. Δ. Αϊναλή για τις παρατηρήσεις του. (Σ.τ.Μ.)].

Σημείωση:

Το Αντί Προλόγου και τα Γράμματα των Αντονέν Αρτώ, Βιρτζίνια Γουλφ, Μαίρη Σέλλεϋ μεταφράζονται από την Λ. Οικονόμου. Τα Γράμματα του γερμανού φιλοσόφου Φρήντριχ Νίτσε και του αμερικανού ποιητή Έντγκαρ Άλλαν Πόε μεταφράζονται από τον Μιχάλη Παπαντωνόπουλο.

Η αγγλίδα εισηγήτρια του μοντερνισμού καταλαμβάνει τις σελίδες 39-51. Δημοσιεύονται τα Γράμματα της Κυριακής, 22/6/1930. –Τρίτη [18 (;) Μαρτίου 1941].- Κυριακή [23(;) Μαρτίου 1941].- [28 Μαρτίου 1941]

--

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΕΣ

1., Μονίκ Νατάν, Βιρτζίνια ΓΟΥΛΦ, μτφ. Κατερίνα Μαρινάκη, εκδ. Συγγραφείς για πάντα/ Θεμέλιο, Αθήνα, 9, 1986, σ.216.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Μπλούμσμπερυ

Αγγλικά τοπία

Old Virginia

Orlando ή Εγώ είναι ένας άλλος

Πάρσιφαλ ή Ο χρόνος και η ζωή μιάς γυναίκας

Ο λόγος του νερού

        Κείμενα της Γούλφ

Ο μεγάλος παγετός

Ο καιρός περνάει

Η Δούκισσα και ο κοσμηματοπώλης

Επαγγέλματα για γυναίκες

Ο θάνατος ενός ήρωα

Βιβλιογραφία

2., Alexandra Lemasson, Βιρτζίνια Γουλφ Βιογραφία, μτφ. Ειρήνη Λεκκού-Δάντου. Επιμέλεια: Κατερίνα Σχοινά, εκδ. Κασταλία, Αθήνα 2006, σ.296.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Πρόλογος

Ο χαμένος παράδεισος

Η κόλαση στον αριθμό 22 της Χάιντ Παρκ Γκέιτ

Λέοναρντ, ο σωτήρας

Παράδοξα

Χρονολόγιο

Εργογραφία

3., ΒΕΡΝΕΡ ΒΑΛΝΤΜΑΝ, ΒΙΡΤΖΙΝΙΑ ΓΟΥΛΦ Ιδιοφυής και μόνη, ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ. (τίτλος πρωτοτύπου: Werner Waldmann, Virginia Woolf) Μετάφραση Μαρίνα Μπαλάφα, Επιμέλεια Πελαγία Τσινάρη, εκδ. Μελάνι, Αθήνα 10, 2008, σ.202. 

4., MICHAEL CUNNINGHAM, ΟΙ ΩΡΕΣ, μτφ. Λύο Καλοβυρνάς, εκδ. Νέα Σύνορα- Λιβάνης, 2020, σ.268.

Βλέπε:

-Δημήτρης Ρηγόπουλος, εφ. Η Καθημερινή, Σάββατο 29/3/2003, «Ανάρπαστη η κ. Νταλογουέι» Εξαντλήθηκε το βιβλίο της Βιρτζίνια Γουλφ στην Αθήνα, μετά τις «Ώρες» του Ντάλντρι.- Μάνια Στάικου, εφ. Ο Κόσμος του Επενδυτή, Σάββατο 17 Κυριακή 18/5/2003, σ.6. «Γιατί η Βιρτζίνια Γουλφ δεν φοβάται τις Ώρες». -Σταυρούλα Παπασπύρου, εφ. Κυριακάτικη 7/5/2000, σ.58/ 18. «Ποιός δεν φοβάται τη Βιρτζίνια Γουλφ». Η μεγάλη συγγραφέας ηρωίδα μυθιστορήματος του Μάικλ Κάνινγκχαμ. –Σταυρούλα Παπασπύρου,  ηλεκτρονική εφημ. LIFO 5/9/2022. «Οι Ώρες»: Ξαναδιαβάζοντας το ευφυές μυθιστόρημα του Μάικλ Κάνινγκχαμ.

Σ Η Μ Ε Ι Ω Σ Ε Ι Σ- ΣΧΕΤΙΚΗ Α Ρ Θ Ρ Ο Γ Ρ Α Φ Ι Α

 Λόγος και Τέχνες ΣΤΟΝ ΚΑΙΡΟ

ΔΙΟΝΥΣΗΣ  ΚΑΨΑΛΗΣ

Εφημερίδα Η Κυριακάτικη Αυγή 20/4/1997

Η  Α Ν Α Γ Ν Ω Σ Τ Ρ Ι Α

      ΔΙΑΒΑΖΟΝΤΑΣ, πριν από καιρό, τα ημερολόγια της μοναδικής Βιρτζίνια Γουλφ (1882-1941), ημερολόγια συγγραφέως στην πιο αυστηρή αποδοχή της λέξης, σταμάτησα σε μια εγγραφή, ευνόητη, ίσως σε πρώτη ματιά, αξιερεύνητη, πάντως, και κρίσιμη στις βαθύτερες προϋποθέσεις της. Την μεταφέρω εδώ, πρόχειρα μεταφρασμένη, ελπίζοντας ότι θα ξαναβρώ τον ειρμό των σκέψεων στις οποίες οδηγήθηκα τότε:

   «Παράξενη αίσθηση πλήρους αποτυχίας… Δεν μπορώ να γράψω σήμερα, δεν μπορώ να βρω το ρυθμό. Αναρίθμητες έγνοιες… Οι σκέψεις μου είναι κουβάρι… Να γυρίσω πίσω και να βρω την κεντρική ιδέα κι έπειτα εκτοξευθώ μέσα της. Να είμαι συγκρατημένη και να βάλω τον εαυτό μου σε τάξη επίσης. Κι ίσως να διαβάσω λίγο Σαίξπηρ. Ναι, ένα από τα τελευταία έργα. Αυτό λέω να κάνω, ώστε να λυθούν οι μύες μου».

Τίποτε φυσικότερο, θα μου πείτε, για έναν συγγραφέα που αντιμετωπίζει οξύ εκφραστικό έμφραγμα να καταφύγει στον ύψιστο λογοτέχνη της γλώσσας του, ώστε να λυθεί και να προχωρήσει. Και η πρώτη σκέψη μου, ομολογώ, ήταν να ακολουθήσω την πεπατημένη; Με οδηγό έναν γνωστό καβαφικό στίχο («Και μες στην τέχνη πάλι, ξεκουράζομαι απ’ τη δούλεψή της») και μάρτυρές μου αναρίθμητα ημερολόγια και αυτοβιογραφίες, θα έφτανα ασφαλώς να ξιφουλκήσω για τη χαμένη τιμή της λογοτεχνίας ή, ηπιότερο, να επιχειρηματολογήσω για τα μεγάλα λογοτεχνικά πρότυπα, απέναντι στα οποία αναδιαπραγματευόμαστε- σε βαθμίδα άξια της ανθρώπινης περιπέτειες- όλες τις πιθανές εκδοχές του εαυτού μας μέσα στον κόσμο. Έπειτα θα αναρωτιόμουν για τις τύχες της δικής μας λογοτεχνίας, εάν δηλαδή διαθέτουμε, στα νέα ελληνικά, ανάλογο λογοτεχνικό πρότυπο, τόσο αυτονόητα διαθέσιμο και τόσο ισχυρό, ώστε όχι μόνον να απορροφά τους κραδασμούς της εκφραστικής αγωνίας των συγγραφέων μας αλλά και να πραγματοποιεί την αναψυχή του κοινού αναγνώστη, για τον οποίον περιφανώς αγωνιούν τόσοι συγγραφείς μας σε τόσες απαστράπτουσες συνεντεύξεις.

Αλλά η Βιρτζίνια Γουλφ, αποθαρρυμένη, όπως ο Καβάφης, «από της συνθέσεως τη βραδύτητα», καθόλου δεν μοιάζει να «ξεκουράζεται» διαβάζοντας τον Σαίξπηρ. Παγιδευμένη στη μερικότητα του εκφραστικού αγώνα, όταν ο κόσμος ξαφνικά συρρικνώνεται και η συγγραφή αποβαίνει ασφυκτική ιδιοτέλεια και μίζερη τοκογλυφία, η Γουλφ προφανώς αναζητεί στον Σαίξπηρ κάτι περισσότερο από μυοχαλαρωτικές ασκήσεις, γυμνάσματα γλωσσικής ευφορίας και μικρές ιδιωτικές τελετές γονιμότητας, κάτι περισσότερο ακόμη από την κάθαρση που ζητούσε και έπαιρνε ο Σεφέρης από τον Μακρυγιάννη και τον Κορνάρο: Ένα βάπτισμα καθολικότητας και ανιδιοτέλειας, το οποίο μόνον ο Σαίξπηρ, «ανήρ μυριόνους», μπορούσε να της παράσχει, ώστε να ξαναβρεί τη μεγάλη ανάσα της λογοτεχνίας και ένα ρυθμό γραφής βαθύτερο αλληλέγγυο με την αλήθεια του κόσμου. Ο Σαίξπηρ ήταν πάντα ο πρωταγωνιστής και ο μεγάλος συνεταίρος της καλλιτεχνικής αυτοσυνειδησίας της, γεγονός που αποτυπώθηκε σε κάθε σελίδα του σημαντικότερου δοκιμίου της, Ένα δωμάτιο δικό σου: «Εάν υπήρξε ποτέ ανθρώπινο ον που εκφράστηκε πλήρως, ήταν ο Σαίξπηρ. Εάν υπήρξε ποτέ νους πυρακτωμένος, ανεμπόδιστος, σκέφτηκα και έστρεψα πάλι προς το ράφι με τα βιβλία, ήταν ο νους του Σαίξπηρ».

Μοναδική ήταν όντως η Βιρτζίνια Γουλφ και ρηξικέλευθη, ως συγγραφέας πέντε τουλάχιστον αριστουργηματικών μυθιστορημάτων. Λίγα έργα της σύγχρονης πεζογραφίας μπορούν να σταθούν δίπλα στην Κυρία Νταλογουαίυ, τον Φάρο και τον Ορλάνδο. Η μεγάλη αυτή κυρία υπήρξε ωστόσο και κάτι ακόμη, κάτι τόσο οφθαλμοφανές ώστε, για μένα τουλάχιστον, έμεινε για καιρό αδιόρατο. Στα ημερολόγιά της, όπως και στην πλούσια δοκιμιογραφία της, βλέπουμε να υλοποιείται όχι μόνο-και για πολλοστή φορά-ο παλαιός μας γνώριμος, ο επαγγελματίας αναγνώστης της λογοτεχνίας, όπως μας τον παραδίδουν τόσα ημερολόγια, απομνημονεύματα και δοκίμια, αλλά κάτι ήδη διαφορετικό και ίσως πολυτιμότερο. Για πρώτη φορά και με τρόπο οριστικό για τον πολιτισμό της ανάγνωσης εμφανίζεται η ολοκληρωμένη αναγνώστρια της λογοτεχνίας, και στο έργο της Γουλφ, για πρώτη φορά πάλι, ο φεμινισμός πραγματοποιείται με τη μορφή ενός ισόβιου «έρωτα για τη λογοτεχνία», όπως γράφει ο Χάρολντ Μπλούμ.

«Είναι θανατηφόρο για ένα λογοτέχνη να γράφει απλώς και μόνον σαν άντρας ή σαν γυναίκα», επέμενε η Γουλφ. Γι’ αυτό η αγάπη της για τον Σαίξπηρ και ο φεμινισμός της αποτελούν τις δύο ανεξαργύρωτες όψεις του ίδιου πάθους και εκφράζουν το ίδιο ζωτικό αίτημα ενανθρωπισμού στην τέχνη: με δυό λέξεις (τις πιο αγαπημένες της), προσωπικότητα και αλληλεγγύη. Το μείζον για μια συγγραφέα δεν ήταν να αναδείξει και να περιφρουρήσει την ιδιαιτερότητα της γυναικείας εμπειρίας, μήτε να επιστρατεύσει τη μεροληψία ενός αμιγώς γυναικείου λόγου για να εκθρονίσει τον πατριαρχικό, αλλά να διεκδικήσει, ως γυναίκα για χάριν όλων, την ολότητα της ανθρώπινης εμπειρίας. Με την έλευση της αναγνώστριας, όπως την προσωποποιεί η βασανισμένη μορφή της Βιρτζίνια Γουλφ, ο ανθρώπινος τύπος που ονομάζεται αναγνώστης αποκαθίσταται, επιτέλους, στην πληρότητά του, και στο πραγματικό του μέγεθος. Γίνεται, με άλλα λόγια, καθολικότερος. Εδώ, η κατάχρηση του συγκριτικού βαθμού αποδεικνύει όχι απλώς νόμιμη αλλά επιβεβλημένη.

     Η Βιρτζίνια Γουλφ υπήρξε, για την Αγγλία τουλάχιστον, «ο πληρέστερος άνθρωπος των γραμμάτων στον αιώνα μας», όπως διαπιστώνει ο Μπλουμ. Σ’ αυτήν, επομένως, ανήκει δικαιωματικά, ο τελευταίος-και ο λυρικότερος- λόγος για αυτόν τον τύπο ανθρώπου, τον οποίον εσχάτως, και με ανησυχητική συχνότητα, αρχίσαμε κιόλας να νοσταλγούμε:

«Κάποτε ονειρεύομαι, τουλάχιστον, πως όταν χαράξει η μέρα της Τελικής Κρίσεως, και προσέλθουν οι μεγάλοι κατακτητές, οι νομικοί και οι πολιτικοί για να παραλάβουν την αμοιβή τους- το στέμμα τους, τις δάφνες τους και τ’ όνομά τους ανεξίτηλο χαραγμένο σε μάρμαρο ακατάλυτο- ο Μεγαλοδύναμος θα στραφεί στον Πέτρο και θα πει (κι ίσως με κάποιο φθόνο, βλέποντάς μας να ερχόμαστε με τα βιβλία μας παραμάσχαλα). Δες, αυτοί δεν έχουν χρεία αμοιβής. Δεν έχουμε τίποτε εδώ να τους δώσουμε. Αγάπησαν το διάβασμα»

            ΔΙΟΝΥΣΗΣ  ΚΑΨΑΛΗΣ   

Σ Χ Ο Λ Ι Α

     Στην πέμπτη αυτή ανάρτηση για την Αντελάιν- Βιρτζίνια Γουλφ, (15/2/2024, 26/2/2024, 1/3/2024, 8/3/2024) καταθέτω έναν Γενικό Κατάλογο μεταφρασμένων βιβλίων της στα ελληνικά, με σχετικά ενδεικτικά σχόλια και πληροφορίες που συνοδεύουν τις εκδόσεις.

     Ο παραπάνω κατάλογος μεταφρασμένων βιβλίων της Αντελάιν Βιρτζίνια Γουλφ (25/1/1882- 28/3/1941) στα ελληνικά, καθώς και οι ξενόγλωσσοι τίτλοι που αποδελτίωσα, προέρχονται από διάφορες πηγές. Από αυτοψία βιβλίων της Βιρτζίνια Γουλφ που είχα προμηθευτεί και έχω διαβάσει εδώ και χρόνια, κρατώντας τις αναγκαίες σημειώσεις και ανατρέχω το διάστημα αυτό που διαβάζω εκ νέου τα βιβλία της. Από σχετικές μου έρευνες και αποδελτιώσεις σε βιβλία, περιοδικά, εφημερίδες. Από διάσπαρτες βιβλιοκριτικές και βιβλιοπαρουσιάσεις που κατόρθωσα να συγκεντρώσω, φωτοτυπήσω, αντιγράψω, αποκόμματα εφημερίδων και περιοδικών τα οποία άμεσα ή έμμεσα ανήγγειλαν ή παρουσίασαν την νέα έκδοση και κυκλοφορία. Από τα μικρά ανώνυμα κειμενάκια δημοσιευμάτων στα οποία αναφέρεται μόνο ο τίτλος της έκδοσης δίχως άλλα στοιχεία. Όνομα κριτικού ή συντάκτη, επιμελητή της φιλολογικής σελίδας, χρόνος κυκλοφορίας του βιβλίου, μεταφραστής, εκδοτικός οίκος. Συνήθως οι λιλιπούτειες αυτές ανακοινώσεις είναι μικρά αποσπάσματα από δελτία τύπου που συνοδεύουν την έκδοση ή το οπισθόφυλλο. Από πληροφορίες που δίνονται στις τελευταίες σελίδες των βιβλίων και προαναγγέλλουν τις νέες εκδόσεις του εκδοτικού οίκου. Από διαφήμιση -τίτλων βιβλίων ή φωτογραφίες εξωφύλλων σε λογοτεχνικά περιοδικά, εφημερίδες, με την ευκαιρία ενός Αφιερώματος. Βλέπε πχ. τα περιοδικά: «Εντευκτήριο», «Οδός Πανός», «Διαβάζω» κλπ.. Συνοπτικές πληροφορίες αντλούμε από τα «Δελτάρια» της «Νέας Εστίας» και τις κριτικογραφικές αποδελτιώσεις των ενδιάμεσων σελίδων της λογοτεχνικής μηνιαίας επιθεώρησης «Διαβάζω» κλπ. Έμμεσα από εισαγωγές ή σημειώσεις, παραπομπές των μεταφραστών- επιμελητών των βιβλίων. Πηγή αποτελούν και οι τρείς Βιογραφίες της Βιρτζίνια Γουλφ που κυκλοφορούν στα ελληνικά και αναφέρουν ξενόγλωσσους τίτλους βιβλίων ή των μεταφρασμένων. Ας κάνουμε το σχετικό οδοιπορικό.

-Μονίκ Νατάν, «Βιρτζίνια Γουλφ», μτφ. Κατερίνα Μαρινάκη, εκδόσεις Θεμέλιο, 9, 1986, σ.216. Σειρά: Συγγραφείς για πάντα. Στις σελίδες 212-213 αναφέρονται ξενόγλωσσοι τίτλοι έργων της 1915- 1976 πριν και μετά τον θάνατό της. Συγκεκριμένοι μεταφρασμένοι τίτλοι βιβλίων της που κυκλοφόρησαν και χρησιμοποιήθηκαν. Οι μεταφράσεις αποσπασμάτων κειμένων της είναι από τον Άρη Μπερλή.

Alexandra Lemasson, «Βιρτζίνια Γουλφ», μτφ. Ειρήνη Λέκκου- Δάντου, εκδ. Κασταλία 2006, σ. 296. Στην σελίδα 293 δημοσιεύεται κατάλογος βιβλίων της, 17 το σύνολο, που κυκλοφορούν στην ελληνική αγορά, δίχως να μνημονεύεται μεταφραστής ή χρονολογία έκδοσης.

Βέρνερ Βάλντμαν, «Βιρτζίνια Γουλφ. Ιδιοφυής και μόνη» ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ, μτφ. Μαρίνα Μπαλάφα, επιμέλεια Πελαγία Τσινάρη, εκδ. Μελάνι 10, 2008, σ.202. Ο τόμος περιλαμβάνει σ.199-200 αγγλόγλωσσο και γερμανόγλωσσο κατάλογο έργων της.

Δεν εντόπισα στο εμπόριο το βιβλίο της Beatrice Masini, «Βιρτζίνια Γουλφ» που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Πατάκη 2008, στην σειρά «Κύκνοι» των παιδικών- εφηβικών βιβλίων. Το βιβλίο είναι εδώ και χρόνια εξαντλημένο.

   Στην ιστοσελίδα του Εθνικού Αρχείου Διδακτορικών Διατριβών στο διαδίκτυο, υπάρχει αναρτημένη η Διδακτορική Διατριβή της κ. Δήμητρας Γ. Μπεχλικούδη, ΤΟ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΟ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ ΤΟΥ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΥ ΚΑΙ Η ΒΙΡΤΖΙΝΙΑ ΓΟΥΛΦ. ΜΙΑ ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ. Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων 1999. Στο πρόχειρο ξεφύλλισμά της δεν συναντήσαμε μεταφρασμένη εργογραφία για την Βιρτζίνια Γουλφ.

     Στοιχεία επίσης άντλησα και από την ελληνική αρθογραφία που κατόρθωσα να εντοπίσω, τις μελέτες που διάβασα, στα δημοσιεύματα που ανέτρεξα. Τα δύο γενικά αφιερώματα των περιοδικών «Διαβάζω» και «Το Αμφί» που είχα υπόψη μου όταν προετοίμαζα το συγκεντρωτικό κατάλογο. Στο αφιέρωμα του περιοδικού «Διαβάζω» η Σοφία Ι. Καζάκου και στον «Κατάλογο ελληνικών εκδόσεων της Βιρτζίνια Γουλφ» σελ. 58 τχ. 153/22-10-1986 καταγράφει 9 τίτλους έργων της: 1. «Η Κυρία Νταλλογουέη» μτφ. Κ. Μητροπούλου. -2. «Μια ωραία ημέρα της κυρίας Νταλλογουαίη» μτφ. Βασίλη Λ. Καζαντζή. -3. «Ένα δικό σου δωμάτιο» μτφ. Μίνα Δαλαμάγκα. -4. «Μέχρι το φάρο» μτφ. Έλλη Μαρμαρά. -5. «Στο φάρο» μτφ. Άρης Μπερλής.-6. «Τα κύματα» μτφ. Μίνα Δαλαμάγκα.- 7. «Τα κύματα» μτφ. Ρίτα Κολαϊτη.-8. «Ορλάντο» μτφ. Αναστασία Λιναρδάκη. -9. «Τρείς Γκινέες» μτφ. Μυρτώς Αναγνωστοπούλου-Πισσαλίδου. Στο δεύτερο αφιέρωμα, του περιοδικού «Το Αμφί» τχ.1/7,8,9, 1988 (Δ΄ περίοδος) δεν έχουμε ξεχωριστή εργογραφική καταγραφή. Ξενόγλωσση τίτλοι βιβλίων της αναφέρονται στις σελίδες «Χρονολόγιο/ Βιογραφικά Στοιχεία» που υπογράφει «Η ανώνυμη». Τρείς τίτλοι βιβλίων της αναφέρονται στο άρθρο «Βιρτζίνια Γουλφ και φεμινισμός» που υπογράφει η «Κασσάνδρα». Οι τρείς μεταφρασμένοι τίτλοι δίχως άλλα στοιχεία που βασίζει το άρθρο της η κειμενογράφος είναι: «Ορλάντο», «Τρείς Γκινέες», «Ένα δικό σου δωμάτιο». Με τα αρχικά «Ε.Γ.» διαβάζουμε στις σελίδες «Βιβλιοπαρουσίαση» (Τίτλων βιβλίων της που έχουν εκδοθεί στα ελληνικά) σελ. 60-64. Παρουσιάζονται 10 τίτλοι βιβλίων: 1. Η Κυρία Ντάλλογουέη», μτφ. Κωστούλας Μητροπούλου.-2. «Ένα δικό σου δωμάτιο», μτφ. Μίνα Δαλαμάγκα.-3. «Μέχρι τον Φάρο» μτφ. Έλλη Μαρμαρά και «Στο Φάρο» μτφ. Άρη Μπερλή.- 4. «Τρείς Γκινέες», μτφ. Μυρτώ Αναγνωστοπούλου- Πισσαλίδου. -5.»Το δωμάτιο του Τζάκομπ» μτφ. Ερρίκου Μπελιέ, συνεργασία της Μαρίας Κουτσουδάκη. -6. «Ορλάντο» μτφ. Αναστασία Λιναρδάκη.- 7. «Τα Κύματα» μτφ. Μίνας Δαλαμάγκα, και «Τα κύματα» μτφ. Ρίτας Κολαϊτη και «Τα κύματα» μτφ. Άρης Μπερλής.- 8. «Στοιχειωμένο Σπίτι», μτφ. Δέσποινα Κερεβάντη- Γιάννη Βαλούρδου.-9. «Ελλάδα και Μάης μαζί!»´ μτφ. Μαρία Τσάτσου.- 10. «Γυναικεία Πορτραίτα» μτφ. Δημήτρης Κωστελένος. Χωρίς να παραβλέπουμε τις χρονιές που πραγματοποιήθηκαν τα αφιερώματα, είναι μικρή και όχι επαρκή η εργογραφία για την αγγλίδα σημαντική συγγραφέα του μοντερνισμού και μία από τις σπουδαιότερες παγκοσμίως πεζογράφους του 20ου αιώνα. Την πολυτάλαντη και ευφυή πεζογράφο, δοκιμιογράφο, κριτικό, αρθρογράφο, εκδότρια και «φανατική» βιβλιοφάγο, αναγνώστρια μυθιστορημάτων της αγγλικής παράδοσης. Της συγγραφέως που άλλαξε και επηρέασε τον ρου του αγγλικού μυθιστορήματος και την παράδοσή του, την θηλυκή «φεμινιστική» γραφή. Οι πειραματισμοί και οι συγγραφικές της αντιλήψεις, οι θέσεις της για το μοντέρνο μυθιστόρημα, οι απόψεις της, διεύρυναν τα σύνορα της γυναικείας συγγραφικής περιπέτειας και χάραξαν τα ίχνη των μοντέρνων αντιλήψεών μας για την πεζογραφία και το ερμηνευτικό αναγνωστικό της πλησίασμα. Πρωτοποριακό το βλέμμα της, σιγαλόφωνος ο λόγος της, μάλλον εύθυμη η φωνή της, «ψυχολογικά» φορτισμένη η ματιά της, συναισθηματικά ταραγμένη η γραφή της. Καλλιεργημένη, ψαγμένη, φιλελεύθερη, επαναστατική εξαίρεση η παρουσία της, μέσα στο ανδροκρατούμενο πνευματικό και καλλιτεχνικό περιβάλλον του Κύκλου της νεανικής συντροφιάς του Μπλούμσμπερυ. Λιγομίλητη, κλεισμένη για μεγάλα χρονικά διαστήματα στον εαυτό της. Ιδεολογικά «αμακιγιάριστη» η συμβολή της έκανε αίσθηση, προσέχθηκε ιδιαιτέρως, βρήκε ακολούθους. Προκλητική και τολμηρή, θαρραλέα και ανανεωτική αλλά όχι ακραία ριζοσπαστική θηλυκή φωνή σε σημείο που θα «φόβιζε» την αντρική κατεστημένη κυριαρχία της εποχής της.

      Τίτλοι έργων της αναφέρονται και στα Χρονολόγια του βίου της που συμπληρώνουν σελίδες ορισμένων βιβλίων της. Δεν παρέλειψα να κοιτάξω και να αντιπαραβάλω τους δημοσιευμένους καταλόγους βιβλίων των δύο παλαιών μεγάλων αθηναϊκών Βιβλιοπωλείων της Αθήνας, το βιβλιοπωλείο της «Πολιτείας» και της «Πρωτοπορίας» που είναι αναρτημένοι στο διαδίκτυο για κάθε ενδιαφερόμενο καθώς και την ιστοσελίδα του ΕΚΕΒΙ. Η άγνοια χρήσης εκ μέρους μου με εμπόδισε να έχω πρόσβαση στον κατάλογο της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος. Κάτω από αυτές τις προδιαγραφές κατέγραψα τα στοιχεία, τα αντιπαρέβαλα μεταξύ τους, διόρθωσα λαθάκια χρονολογιών, αβλεψίες και παραλείψεις τίτλων, ονομάτων μεταφραστών ή μεταφραστριών, εκδοτικών οίκων και συγκεφαλαιωτικά καταθέτω τον δικό μου Εργογραφικό Κατάλογο αναλαμβάνοντας την ευθύνη των όποιων πληροφοριακών κενών. Πρόβλημα αντιμετωπίζει ο ερευνητής ή η ερευνήτρια, ο ή η βιβλιογράφος όταν τίτλοι βιβλίων της έχουν εξαντληθεί ή δεν συναντώνται συγκεντρωμένοι στα ράφια των Δημόσιων Βιβλιοθηκών. Κάτω από αυτές τις αναγνωστικές και ερευνητικές προδιαγραφές εύλογο είναι ο παρών κατάλογος να μην είναι πλήρης όπως θα θέλαμε, έχει όμως μια σύγχρονη επάρκεια. Ευχόμενος ή θεωρώντας ότι με την συγκεντρωτική αυτή αποδελτίωση θα έχουμε μαζί με τους ελληνικούς τίτλους των βιβλίων της και την γενική εικόνα των ονομάτων των ελλήνων και ελληνίδων μεταφραστών, επιμελητών, εικονογράφων, των διορθωτών και των υπολοίπων συντελεστών της έκδοσης, φυσικά, και τα ονόματα των εκδοτικών οίκων. Τα βιβλία της αγγλίδας συγγραφέως ενδέχεται να είναι αριθμητικά υπέρτερα σε σχέση με εκείνα που έχουν μεταφραστεί και κυκλοφορούν στην ελληνική εκδοτική αγορά από κάθε άλλον μοντερνιστή μυθιστοριογράφο του προηγούμενου αιώνα (δεν αναφέρομαι στον ποιητικό αλλά στον πεζό λόγο) πράγμα που δηλώνει, αν ευσταθεί η παρατήρηση, την απήχηση που είχε και εξακολουθεί να έχει το έργο της στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό και στους έλληνες συγγραφείς.

     Να επαναλάβουμε κάτι που αναφέραμε και στα προηγούμενα σημειώματα. Την γενιά μου, γενιά του 1980, έφερε σε επαφή με το μυθιστόρημά της από την μία η πειραιώτισσα συγγραφέας Κωστούλα Μητροπούλου και η μετάφραση της «Κυρίας Ντάλλογουαίη» και από την άλλη, το καλογραμμένο δοκίμιο του Γιώργου Δέλιου «Δύο Αγγλίδες πεζογράφοι» των εκδόσεων Γεωργίου Φέξη. Να προσθέσουμε ότι μεταφράσεις και μελετήματα του Γεωργίου Δέλιου για πεζά της Βιρτζίνιας Γουλφ συναντάμε σε παλαιά τεύχη του περιοδικού «Νέα Εστία». Βλέπε ενδεικτικά τχ. 517/15-1-1949, «Εικόνες τρείς», τχ. 661 και 662/ 15/1 και 1/2/1955, «Από το Ημερολόγιό της 1940-1941». Καθώς και σε έντυπα της βορείου ελλάδος την μεσοπολεμική περίοδο όπως οι «Μακεδονικές Ημέρες». Επιρροές της φωνής της συναντάμε και σε έργα του Νίκου Γαβριήλ Πεντζίκη, της Νατάσας Κεσμέτη, του Νίκου Μπακόλα, του Στέλιου Ξεφλούδα, της Αργυρώς Μαντόγλου και άλλων νεώτερων συγγραφέων. Στα μεταπολιτευτικά χρόνια-μετά το 1974- στο περιοδικό και πάλι της «Νέας Εστίας» η Έφη Αθανασίου και η Μερόπη Οικονόμου μεταφράζουν τα δοκίμια «Γυναίκες και Λογοτεχνία» και «Επαγγέλματα Γυναικών» τχ. 1134/1-10-1974 και 1203/15- 8-1977 αντίστοιχα, ενώ η Χρύσα Σπυροπούλου δημοσιεύει το δοκίμιο «Βιρτζίνια Γούλφ» τχ. 1544/1-11-1991. Το δοκίμιο «Επαγγέλματα Γυναικών» μετέφρασε και σχολίασε και η Ειρήνη Α. Βρης στο περιοδικό «Οδός Πανός τχ. 95/1,2, 1998. Ενώ ο Κώστας Πολίτης μετέφρασε και σχολίασε το κείμενο του Hilary Spurling κάτω από τον τίτλο «Λεκτικά Αερόμπικ», «Οδός Πανός» τχ. 18/ 5, 6, 1985. Στα περίπτερα αυτό το διάστημα βρίσκεται αναρτημένο το καινούργιο τεύχος του περιοδικού, τχ. 201/4,5,6, 2024 το οποίο αφιερώνει σελίδες του στην Βιρτζίνια Γουλφ. Την επιμέλεια του αφιερώματος έχει η Εύα Στάμου. Με κείμενά τους συνεργάζονται η Εύα Στάμου, η Ελένη Γκίκα, η Ανθούλα Δανιήλ, η Αργυρώ Μαντόγλου, η Ιφιγένεια Σιαφάκα και ο Δημήτρης Καραμβάλης. Το αφιερωματικό τεύχος περιλαμβάνει επίσης και αποδελτίωση ονομάτων-συνεργατών των 101-200 τευχών του περιοδικού από τον Γιώργο Ευσταθίου. Πεζά της Γούλφ συναντάμε και στο λογοτεχνικό περιοδικό «Η Λέξη» τχ. 22/2,1983, «Το σημάδι στον τοίχο», εισαγωγή-μετάφραση Έφη Λαμπαδαρίδου.- τχ. 59-60/ 11,12, 1986, «Βιρτζίνια Γούλφ» εισαγωγή-μετάφραση Ρούμπη Θεοφανοπούλου κλπ.- εφημερίδα Η Αυγή 14/4/1991 «Ένα κείμενο της Βιρτζίνια Γουλφ για την Ελλάδα» (προδημοσίευση από το περιοδικό «Εντευκτήριο»).- Ελένη Μαχαίρα, εφ. Η Αυγή 9/8/1987, «Σελίδες ημερολογίου της Β. Γ.». κλπ.

     Καταγράφοντας τα βιβλία διαπιστώνουμε ότι τίτλοι έργων της μεταφράζονται πάνω από μία μεταφραστική γραφίδα  και ότι κυκλοφορούν ή επανεκδίδονται από διαφορετικούς οίκους. Οι ελληνίδες μεταφράστριες «συναγωνίζονται» θετικά με τους άντρες ομοτέχνους τους. Έργα της κυκλοφορούν σε σειρές βιβλίων τσέπης (Βίπερ) βλέπε εκδόσεις Πάπυρος Πρες 1973, «Μια ωραία ημέρα της κυρίας Ντάλλογουαίη», μτφ. Βασίλη Λ. Καζαντζή. Βιογραφίες της εντάσσονται σε σειρές βιβλίων που απευθύνονται σε εφήβους, βλέπε Μπεατρίκ Μαζίνι, «Βιρτζίνια Γουλφ», μτφ. Βασιλική Νίκα εκδόσεις Πατάκη 2008. Εκτενή αποσπάσματα από τα μυθιστορήματά της, τα ημερολόγιά της και την ανέκδοτη στην ελλάδα ακόμα πολύτομη αλληλογραφία της περιέχονται στην ελληνική αρθρογραφία και βιβλιογραφία της. Ορισμένοι τίτλοι εκδίδονται για μία και μόνη φορά ενώ άλλοι επανεκδίδονται από διαφορετικό εκδοτικό οίκο με τον ίδιο μεταφραστή ή μεταφράστρια ή γίνονται νέες μεταφραστικές προσεγγίσεις. Ορισμένων τίτλων η μετάφραση γίνεται με την συνεργασία δύο μεταφραστών, άλλοι με παραλλαγμένο ή συμπληρωμένο τον αρχικό τίτλο. Έργα της εκδίδονται σε σετ μαζί με μυθιστορήματα άλλων συγγραφέων, εκδ. Μίνωας ή συμπεριλαμβάνονται μαζί με κείμενα γυναικών δημιουργών, εκδ. Ολκός. Αποσπάσματα έχουμε και στην βιογραφία της των εκδόσεων Θεμέλιο. Σε κάθε έκδοση που αναφέρω διατηρώ την ορθογραφική αποτύπωση του κύριου ονόματος του εξωφύλλου ή των υπολοίπων ονομάτων που επιλέγει και χρησιμοποιεί ο μεταφραστής ή του ονόματος του κεντρικού ήρωα, πχ. Κα Ντάλλογουέη, ή το επίθετο της οικογένειας της Β.Γ. σε προηγούμενα σημειώματά μου. Τα εξώφυλλα και οι σελίδες διαφέρουν όπως και η αισθητική εμφάνιση του βιβλίου από εκδότη σε εκδότη. Ορισμένα βιβλία είναι δεμένα όπως των εκδόσεων Μίνωας ή έχουν κουβερτούρα όπως οι εκδόσεις Ερατώ. Ελάχιστα περιλαμβάνουν Χρονολόγιο της πορείας της Γουλφ και ακόμα λιγότερες είναι οι εκδόσεις εκείνες που μας παράσχουν πληροφορίες γνωριμίας μας για τον μεταφραστή ή την μεταφράστρια. Είναι αναμενόμενο, κάθε μεταφραστής ή μεταφράστρια να υιοθετεί το «δικό του» γλωσσικό μεταφραστικό μοντέλο, την ιδιαίτερη εκφραστική και χρήση της ελληνικής γλώσσας κατά την αναμέτρησή του με την αγγλική λογοτεχνική γλώσσα και τα μυστικά της. Κάθε μεταφραστική φωνή αποτυπώνει την χρονική περίοδο κατά την οποία καταπιάνεται με το κείμενο που αποφάσισε να μεταφράσει, της αγγλίδας αινιγματικής λογοτέχνιδος. Γλωσσάρια δεν συμπληρώνουν τις εκδόσεις, υπάρχουν όμως αρκετές και χρήσιμες σημειώσεις και παραπομπές, ονόματα άγνωστων στο ευρύ κοινό άγγλων συγγραφέων και άλλων προσώπων στα οποία αναφέρεται ή παραπέμπει η αγγλίδα συγγραφέας. Ξεχωριστό ενδιαφέρον παρουσιάζουν και οι θεατρικές διασκευές έργων της όπως είναι αυτή του «Ορλάντο». Με ευχαρίστηση διαβάζουμε τόσο την εκδοχή του ποιητή Θανάση Χατζόπουλου στις εκδόσεις Κέδρος όσο και την περιπέτεια της μετάφρασης από τον ποιητή, μεταφραστή και εικαστικό Αλέξανδρο Ίσαρη των εκδόσεων Κάπα Εκδοτική με την θεατρική διασκευή για την παράσταση που ανέβασε η Ιώ Βουλγαράκη. Οι μεταφράσεις προέρχονται από όλα τα συγγραφικά είδη της Β.Γ. Τα μυθιστορήματα, τα διηγήματα, τις νουβέλες, τα δοκίμια, τις ημερολογιακές της σημειώσεις, τις αυτοβιογραφικές καταγραφές, τις ταξιδιωτικές της εμπειρίες και αναμνήσεις, την αλληλογραφία της, τον δοκιμιακό της λόγο, τις βιβλιοκρισίες της, την φεμινιστική της πλευρά. Η κράτηση Ημερολογίου από τα νεανικά της χρόνια και η σύνδεσή της με το κυρίως έργο της, θυμίζει την αντίστοιχη περίπτωση του γάλλου συγγραφέα Αντρέ Ζίντ. Εξαιτίας του ότι αρκετοί τίτλοι μεταφράζονται πάνω από μία φορά και από διαφορετικό εκδότη τους αρίθμησα χρησιμοποιώντας το ελληνικό αλφάβητο και όχι αριθμητικώς.

     Συμπληρωματικά να αναφέρουμε ότι η ελληνόγλωσση αρθρογραφία και κριτικογραφία που έχω αποδελτιώσει για το έργο της, σε σχέση με τις μεταφράσεις των βιβλίων της, δεν έχει και μεγάλη απόκλιση, σε βάθος χρόνου πάντα μιλώντας και σύμφωνα με την δική μου ερευνητική εργασία. Αρκετά ελληνικά δημοσιεύματα είναι ανταποκρίσεις του ξένου τύπου για ξένες εκδόσεις που κυκλοφόρησαν στο εξωτερικό. Βλέπε ενδεικτικά: εφημερίδα Η Καθημερινή 18/11/1990, «Η νεαρή Βιρτζίνια Γουλφ».- Η Καθημερινή 2/6/1994, «Με το ύφος και το χιούμορ της Β. Γουλφ». –Η Καθημερινή, Πέμπτη 3/11/1994, «Βιρτζίνια Γουλφ: μια ζωή άσκηση στην ανωνυμία».- Η Καθημερινή 20/10/1997, «Βιρτζίνια Γούλφ: μια γυναίκα και ο κόσμος της». – Κώστας Γεωργουσόπουλος, εφημερίδα Τα Νέα Παρασκευή 17/6/1994, «Εξ οικείων».- Β. Γεωργακοπούλου, εφημερίδα Ελευθεροτυπία Πέμπτη 5/8/1999, «Η Βιρτζίνια Γουλφ του Παραδείσου και της Κόλασης» κλπ. ή σχετική ξένη αρθρογραφία για το έργο της. Βλέπε ενδεικτικά: περιοδικό Επίκαιρα τχ. 568/21-6-1979, «Ξενάγηση στον κόσμο της Β. Γ. – εφημερίδα Ελευθεροτυπία 19/6/1977, απόδοση Στέλλα Χοιδά, «Ένας Άμλετ με φουστάνια πεθαίνει σαν την Οφηλία». –εφ. Ελευθεροτυπία 21/3/1976, ‘Τι φοβόταν η Βιρτζίνια Γουλφ;».- εφ. Το Βήμα 14/4/1991, Richard Shone, «Ποιος φοβάται τη Β. Γ.;».- εφημερίδα Η Καθημερινή 26/5/1996, «Εικόνες από το Μπλούμσμπερυ. Αναμνήσεις του κ. Μπελ από τη θεία του Β. Γ. και τον κύκλο της στο Λονδίνο».- εφ. Ελευθεροτυπία Πέμπτη 3/10/1996, «Β. Γ. Μια υγιής… άρρωστη» επιμέλεια Βένα Γεωργακοπούλου. Και η αρθρογραφία συνεχίζεται. Καλογραμμένο και μεστό, εύστοχο είναι το κείμενο του Κίμωνα Ρηγόπουλου, «Βιρτζίνια Γουλφ» που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «ΒΙΒΛΙΟ & MEDIA» τχ. 6/3, 1991, ενώ ευχάριστα διαβάζεται το δημοσίευμα «Βιρτζίνια Γουλφ. Θραύσματα ψυχής» της Μελίσσας Στοϊλη, στο περιοδικό DONNA. D. ΠΟΡΤΡΕΤΟ  της εφημερίδας «Το Βήμα» αρ. φ.14/ 20-4-2003, και το λήμμα του Βιογραφικού Λεξικού της εκδοτικής Αθηνών από την Ελισάβετ Σακελλαρίδου. Προτίμησα να αντιγράψω το μικρότερο σε έκταση του ποιητή και μεταφραστή Διονύση Καψάλη, στην αρχή των Σημειώσεών μου, αφήνοντας σε επόμενο σημείωμα τις γνώμες εξίσου σημαντικών άλλων μεταφραστών και δοκιμιογράφων όπως ο Άρης Μπερλής, κ. ά., λόγω έκτασης των κειμένων. Δίχως να λησμονήσω τον δοκιμιακό λόγο του Δέλιου. Μικρή και σύντομη περιδιάβαση στην ελληνική αρθρογραφία της: εφ. Η Καθημερινή 13/11/1993, «Η… τυπογράφος Βιρτζίνια Γουλφ».-εφ. Το Παρόν, Κυριακή 27/3/ 1994, «Γουλφ, Δουμάς, Ζολά. Μυστικές ζωές που δεν έγιναν «τίτλοι».- Ανδρέας Παναγόπουλος, εφ. Το Βήμα 16/6/1985, «60 χρόνια από την έκδοση ενός σημαντικού Δοκιμίου».

    Δεν έχω ούτε την μεταφραστική πείρα ούτε την εμπειρία, τα εφόδια εκείνα που θα με βοηθούσαν να συγκρίνω μεταφραστικές εκδοχές, απολαμβάνω και χαίρομαι κάθε μετάφραση ξεχωριστά και όπου το αναγνωστικό ένστικτό μου λέει να σταματήσω περισσότερο σταματώ και θέτω τα δικά μου ερωτήματα και απορίες. Ανοίγοντας μία διπλή συζήτηση τόσο με το ίδιο το πρωτογενές κείμενο όσο και με την μετάφρασή του. Εξάλλου, σε γενικές γραμμές από τις μεταφράσεις που έχω υπόψη μου ελάχιστες μπουκώνουν σε σημεία τους ή δεν κατορθώνουν να αποδώσουν με σαφήνεια και καθαρότητα το πυκνό ύφος και την γλωσσική αμφισημία, τη διφορούμενη έκφραση του στιλ γραφής της Βιρτζίνιας Γουλφ. Θα σημειώναμε μόνο ότι από την πλευρά του σημερινού ανώνυμου, ίσως κάπως ενημερωμένου επαρκώς αναγνώστη, οι γενικές ερευνητικές γραμμές εξέτασης και πλησιάσματος του έργου της, ο γενικός του σχολιασμός, η καθολική ματιά που φωτίζεται η παρουσία της Βιρτζίνια Γουλφ από τους έλληνες μεταφραστές και τις μεταφράστριες είναι κάπως κοινές, δίχως σημαντικές διαφοροποιήσεις και επαναλαμβανόμενες. Τα δε βιογραφικά σημειώματα που συνήθως συνοδεύουν τις εκδόσεις δεν προσθέτουν μάλλον και πολλά. Το βάρος όπως φαίνεται της έκδοσης πέφτει στην καινούργια μετάφραση και σε επιμέρους σχολιασμούς ανάλογα το είδος των κειμένων και των εσωτερικών αναφορών της Γούλφ. Το τελικό αποτέλεσμα πάντως είναι θετικό στην γνωριμία μας με το έργο και την φιλοσοφία γραφής της Βιρτζίνιας Γούλφ.

      Οι όποιες παραλήψεις στο παρόν σημείωμα χρεώνονται στον γράφοντα.

Μικρή βιβλιογραφική ενδεικτική μνημόνευση

-Στη χώρα του φεγγαριού. Βρετανίδες περιηγήτριες στην Ελλάδα (1718-1932). Εισαγωγή και Επιμέλεια Κειμένων: Βασιλική Κολοκοτρώνη-Ευτέρπη Μήτση. Μετάφραση: Σοφία Αυγερινού, Εστία 6, 2005. -Η Αθήνα από τον 19ο στον 21ο Αιώνα. Μια λογοτεχνική περιδιάβαση από την παλιά ως τη σημερινή εικόνα της πόλης. Μια θεματική ανθολογία. Εισαγωγή/ Ανθολόγηση Κειμένων: Δώρα Μεντή, Πατάκη, 6, 2009. – Θανάσης Γοχάλας- Τόνια Καφετζάκη, ΑΘΗΝΑ. Ιχνηλατώντας την πόλη με οδηγό την Ιστορία και την Λογοτεχνία, β΄ έκδοση Εστία 2013.- Χάρολντ Μπλουμ, Ο Δυτικός Κανόνας. Τα βιβλία και τα σχολεία των εποχών, μτφ. Κατερίνα Ταβαρτζόγλου. Εισαγωγή-Επιμέλεια: Δημήτρης Αρμάος, Γκούντεμπεργκ 2007.-Δημήτρης Τζιόβας, Το παλίμψηστο της αφήγησης, Από την αφηγηματολογία στη διαλογικότητα, β΄ έκδοση, Οδυσσέας 12, 1993.- Δημήτρης Τζιόβας, Ο Μύθος της γενιάς του Τριάντα. Νεοτερικότητα, Ελληνικότητα και Πολιτισμική Ιδεολογία, Πόλις 4, 2011.-Χρύσα Σπυροπούλου- Μαρδακιάν, Αναγνώσεις, Πρόσπερος 1992.-Ευρωπαϊκά Γράμματα. Ιστορία της Ευρωπαϊκής Λογοτεχνίας, τόμος Β΄ και τόμος Γ΄, Σοκόλη 1992.- Η Μεσοπολεμική Πεζογραφία. Και Η Μεταπολεμική Πεζογραφία, τόμοι 3, 6,7, και 4ος, εκδ. Σοκόλη.-Απόστολος Σαχίνης, Μεσοπολεμικοί και Μεταπολεμικοί Πεζογράφοι, Κωνσταντινίδης 1979.- Απόστολος Σαχίνης, Προσεγγίσεις. Δοκίμια Κριτικής. Ινστιτούτο του Βιβλίου, Μ. Καρδαμίτσα 1989.- Απόστολος Σαχίνης, Τετράδια Κριτικής: τ. Α, Εστία 8, 1978. –Σειρά 5η, Εστία 1983.- Σειρά 6η, Εστία 1990.- Σειρά 7η, Εστία 1991.- Σειρά 8η, Εστία 1993.- Σειρά 9η, Εστία 3, 1996.- Αλέξανδρος Αργυρίου, Ιστορία της Ελληνικής Λογοτεχνίας, τόμος 2ος, 4ος, 5ος, Καστανιώτη 2001,  2004, 2005.- Χριστίνα Λύσσαρη, Λεξικό Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, Πατάκη 2007.

      Τέλος, κλείνοντας, το πέμπτο αυτό σημείωμα για την Βιρτζίνια Γουλφ, παρατηρήσαμε το σταθερό και διαρκώς αυξανόμενο αναγνωστικό ενδιαφέρον του ελληνικού κοινού για τα έργα και την παρουσία της. Την σημαντική απήχησή της, την συνεισφορά των μεταφραστών της στην προβολή και διάδοση του έργου της στην χώρα μας. Άλλωστε, της το οφείλουμε αν φέρουμε στη σκέψη μας όχι μόνο την επιθυμία της να διδαχθεί αρχαία ελληνικά και λατινικά αλλά μαζί με άγγλους ομότεχνούς της σε συνεστιάσεις και ομιλίες τους να διαβάζει στο πρωτότυπο αρχαίους έλληνες συγγραφείς, και να επισκεφτεί δύο φορές την χώρα μας. Συμπληρώνοντας έναν χαρακτηριστικό τίτλο βιβλίου της, «Ελλάδα και Μάης και Βιρτζίνια Γουλφ μαζί!».

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος

Πειραιάς,

Φεβρουάριος- Μάρτιος 2024.

Κατάλογος

Κατάλογος ιδεών

-όπως λέμε-

Κατάλογος πλοίων

παροπλισμένων.

        Αντώνης Α. Ζαρίφης

ΥΓ. Και από την πόλη του Πειραιά. Ο πειραιώτης ποιητής Αντώνης Α. Ζαρίφης, κυκλοφόρησε τον συγκεντρωτικό τόμο των ποιημάτων του με γενικό τίτλο «Ο ρουχισμός των Λέξεων 1970-2023», Πειραιάς 2024. Ο 182 σελίδων τόμος περιλαμβάνει τις ποιητικές του συλλογές-όχι με χρονολογική σειρά- «Γεγονότα Ερήμην μας» Πειραιάς 2008. «ΧΑΛΚΙΝΟ ΘΟΛΟ» Πειραιάς 2016. «Θεραπευτήριον εγκαυμάτων» Πειραιάς 2021. «ΡΗΞΕΙΣ ΣΥΝΔΕΣΜΩΝ» Πειραιάς 1998.