Από την γραφή της ποιήτριας Μελισσάνθης

 

        ΤΟ ΙΔΑΝΙΚΟ ΠΡΟΤΥΠΟ ΤΟΥ ΠΟΙΗΤΗ

της Μελισσάνθης

          Είναι αυτό του ποιητή που δεν παρεμβάλλεται ανάμεσα στα πράγματα και σε μας, αλλά τα φέρνει στο προσκήνιο, ενώ ο ίδιος αποσύρεται διακριτικά. Τα κάνει να βγαίνουν από την αφάνεια και την αφασία που βρίσκονται και τ’ αφήνει ελεύθερα να φανερωθούν και να μιλήσουν από μόνα τους. Πρωτύτερα δεν γνωρίζαμε ότι υπήρχαν, τώρα αποκτούν υπόσταση, γίνονται αυθύπαρκτα, παρελαύνουν μπροστά μας, αιχμαλωτίζουν την προσοχή μας, γίνονται παρόντα. Ο ποιητής αποτραβηγμένος απ’ την κίνησή τους, μας αφήνει να πιστεύουμε ότι εμείς τ’ ανακαλύψαμε. Ξαφνικά, έχουμε αποκτήσει την ικανότητα να βλέπουμε και ν’ ακούμε με καινούργιαν όραση κι ακοή. Την ικανότητα ν’ αποκαλύπτουμε αυτό που ήταν παρόν χωρίς να το βλέπουμε. Δεν υποπτευόμαστε κάν πώς η νέα μας όραση κι ακοή χρωστιέται στον Ποιητή. Τόση είναι η διακριτικότητά του που να μας κάνει να παίρνουμε για κατόρθωμά μας το δικό του επίτευγμα: Να διεγείρει την προσοχή μας, ώστε όταν αυτός μιλά, το χωριστικό κέντρο που μας κάνει να λέμε: «εγώ και οι άλλοι», «εγώ και ο κόσμος», να εξαφανίζεται. Να παύει να παρεμβάλλεται ανάμεσα σε μας και τον κόσμο. Κι όλος ο μηχανισμός του της διαρκούς αυτοάμυνας, της βασανιστικής μέριμνας, της συνεχούς αυτοπροστασίας και αντίστασης να σταματά. Κατακλυζόμαστε τότε, από το αίσθημα μιάς απέραντης ελευθερίας, ενός απεριόριστου πλούτου μέσα στο κοσμογονικό τώρα, με την απειρία των αυθύπαρκτων στιγμών που το αποτελούν.

          Καθώς όλα παρελαύνουν απ’ το εστιακό σημείο του τώρα, αναφλέγονται και φανερώνονται πρωτόφαντα. Έτσι παύει να υπάρχει ασήμαντο ή σημαντικό, μικρό ή μεγάλο, τετριμμένο ή έξοχο. Όλα αποκαλύπτονται μοναδικά μες σε μιά πλήρη ισοτιμία. Κι εμείς συμμετέχουμε χωρίς καμμιάν εκλογή σε κάθε στιγμή του κόσμου.

          Είμαστε η κάθε στιγμή του κόσμου σε μιάν αδιαίρετη πραγματικότητα ή όπως στην τέχνη της Ζεν: ο σκοπευτής και ο στόχος.

--

     Ο ΣΥΜΒΟΛΙΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΜΥΘΛΟΓΙΑ

Paul Diel

          Οι αρχαίοι μας Μύθοι δεν παύουν να κινούν το πολλαπλό ενδιαφέρον των μελετητών- δικών μας και ξένων- και να προσφέρονται στις πιό διαφορετικές ερμηνείες: Κοσμολογικές, γλωσσολογικές, κοινωνιολογικές κ.ά. Ή αυτές της συγκριτικής Μυθολογίας και Θρησκειολογίας. Η ψυχαναλυτική έρευνα δεν παρέλειψε κι αυτή να προσθέσει τη δική της άποψη, ανοίγοντας ένα νέο, μεγάλο κεφάλαιο στο θέμα των αρχαίων ελληνικών Μύθων.

          Η ποικιλία των διαφορετικών θεωρήσεων δεν φανερώνει μόνο την πολυπλευρικότητα του μυθολογικού υλικού, φανερώνει ακόμα τον ενεργό και ανεξάντλητο δυναμισμό των Συμβόλων, όπως και του ανθρώπινου ψυχισμού.

          Μέσα στο ευρύ φάσμα των ερμηνειών που διανοίγεται απ’ την επιστήμη της ψυχολογίας, οι εργασίες του Γάλλου ψυχολόγου Paul Diel, τοποθετούνται σε περίοπτη θέση απ’ την Ευρωπαϊκή κριτική γνώμη.

          Ο Paul Diel (που γεννήθηκε στη Βιέννη το 1893 και πέθανε στο Παρίσι το 1972) θεωρείται μιά απ’ τις αυθεντίες στα θέματα της ψυχολογικής αποκρυπτογράφησης του μυθολογικού συμβολισμού.

     Ο Paul Diel, έχοντας σαν δεδομένο ότι η λειτουργία της συμβολοποίησης είναι μιά φυσιολογική ψυχική λειτουργία, αναγνωρίζει στους μύθους και το συμβολισμός τους ψυχολογικές πραγματικότητες και ψυχολογικά συμβάντα.(1).

          Δικαιώνει έτσι την άποψη ότι οι Αρχαίοι Μύθοι είναι η προεπιστήμη της Ψυχολογίας. Σύμφωνα με την ερμηνευτικήν αυτήν, κάθε Μύθος φανερώνεται σαν η απεικόνιση του ίδιου του ανθρώπινου Πεπρωμένου. Ενώ ο μυθικός Ήρωας αναλαμβάνει, για λογαριασμό ολόκληρης της ανθρωπότητας, την πραγμάτωση αυτού του προορισμού που λέγεται και Μοίρα. Η πάλη του με τα μυθολογικά τέρατα αφηγείται τη δραματική πάλη στο ψυχολογικό πεδίο. Την πάλη δηλ. με τον εσωτερικόν εχθρό. Κι ακόμα την ήττα ή την υπερνίκηση των κινδύνων που συνοδεύουν πάντα μιάν εκλογή.

          Ο ηρωϊκός αγώνας, με τη θετική ή αρνητική έκβαση, είναι το κεντρικό μοτίβο που συναντούμε στους αρχαίους μας Μύθους. Η επανάληψή του- σύμφωνα με τα παραπάνω- είναι μία ένδειξη ότι ο κλήρος του ανθρώπου και το χρέος του απέναντι του συνόλου είναι η καταξίωση του τελικού σκοπού ως το ύψιστο νόημα της ανθρώπινης Μοίρας και το «νόημα ζωής».

          Η πιό απομακρυσμένη κατάσταση από έναν τέτοιο στόχο είναι, ωστόσο, αυτό που ο Diel ονομάζει banalisation- ένας όρος που μας έβαλε σε δίλημμα για τη μεταφορά του στη γλώσσα μας και που αποδώσαμε με τον όρο «χυδαιοποίηση» (2). Η κατάσταση δηλ. εκείνη που κάνει τον Ήρωα μέσα στην έξαρση της ματαιοδοξίας του να υπερτιμά τα υλικά ωφελήματα του κόσμου, σε βάρος των πνευματικών. Η τέτοια κατάσταση εξυπακούει και την εσφαλμένη ψυχική του στάση που περιέχει την ίδια της την τιμωρία.

          Η έξαρση της ματαιόδοξης στάσης οδηγεί στην έξαρση του αισθήματος ενοχής που στην υπερβολή του εξακολουθεί να δηλώνει τη ματαιόδοξη στάση.

          Οι ψυχολογικές αυτές μετακινήσεις ή ταλαντεύσεις αντιστοιχούν κανονικά στην «εξελικτική» κι «ανελικτική» (κατά την ορολογία του Diel) λειτουργία της Ψυχής. Φτασμένες στ’ ακραία τους όρια (δηλ. στην υπερβολή) γίνονται οι πόλοι μιάς και της αυτής νοσηρής κατάστασης.

          Ο Paul Diel ανακαλύπτει μέσα από την φαινομενική πολυπλοκότητα των αρχαίων μας Μύθων την ενότητα των συμβολισμών τους. Ενότητα που επαληθεύεται απ’ την επίμονη επανάληψη του ίδιου ζωτικού θέματος της ενοχής και του κρινόμενου αγώνα.

          Κάτω απ’ το φώς αυτό, ο μυθικός Ήρωας γίνεται ο πρωταγωνιστής στο ανθρώπινο δράμα. Τα μυθολογικά τέρατα, οι σηματοδότες στα κρίσιμα σημεία του ψυχολογικού του Οδοιπορικού. Ενώ, ο αρχαίος Μύθος φωτίζεται σαν η διαχρονική προβολή αυτού του δράματος και ο χρησμός της τελικής έκβασής του.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1., Είναι εκπληκτικό ότι έννοιες δυσπρόσιτες της σύγχρονης επιστήμης της ψυχολογία εκφράζονται τόσο απλοποιημένα στις μυθολογικές αφηγήσεις, χωρίς ποτέ να εξαντλούν όσα το σύμβολο υποβάλλει πέρα απ’ τη φανερή του σημασία.

2., Βλέπε επίσης «Ο Οιδίποδας» περιοδικό «Εποπτεία» τεύχος 7-8, 1977, «Ο Περσέας» περιοδικό «Ροτόντα» 1972 και «Ιάσων» περιοδικό «Νέα Εστία» 15.5.78.

          Καλοκαιρινά

          Εκτός από καλή ποιήτρια και μεταφράστρια η Μελισσάνθη υπήρξε και ένα αξιόλογο κριτικό πνεύμα όπως μας δείχνουν τα πεζά της σημειώματα για σημαίνοντα πρόσωπα της φιλοσοφίας, της ψυχολογίας, της θρησκειολογίας, της ελληνικής και ξένης λογοτεχνίας, για επιστημονικά βιβλία και εκδόσεις που κυκλοφόρησαν και σημάδεψαν την εποχή τους και όχι μόνο. Αυτό το προσωπικό των αναγνώσεών της μικρό Οδοιπορικό είναι που έχουμε μπροστά μας και διαβάζουμε, επιλέγοντας δύο ενδεικτικά κείμενα που δημοσιεύονται στο βιβλίο: ΜΕΛΙΣΣΑΝΘΗ, ΝΥΞΕΙΣ ΚΑΙ ΕΚΔΟΧΕΣ. ΔΟΚΙΜΙΑ, εκδόσεις Πρόσπερος 10, 1990, σ. 118, αριθμός βιβλίου 67. Εκδότης ο ποιητής και μεταφραστής Τάσος Κόρφης. Τα πεζά κείμενα, οι στοχασμοί, οι σύντομες αναλύσεις έργων και οι προσωπικές κρίσεις και θέσεις της ποιήτριας Μελισσάνθης αντιπροσωπεύουν το δικό της, του βίου, της ψυχοσύνθεσης και πνευματικής της καλλιέργειας πορτραίτο. Είναι οι αστερισμοί των πνευματικών και μεταφυσικών της περιπλανήσεων. Τα ταξίδια της ψυχής της, τα φτερουγίσματα του νου της, οι προβληματισμοί της σκέψης της, τα τραντάγματα τα ισχυρά της ύπαρξής της στον ατομικό της αγώνα να οδηγηθεί στην «αυτογνωσία», στην ολοκλήρωσή της ως ύπαρξη, ως οντότητα. Ο λόγος της Μελισσάνθης φανερώνει έναν ποιητή ο οποίος βρίσκεται ανάμεσα ουρανού και γης. Είναι η γραφή όχι ενός χριστιανού μεταφυσικού συγγραφέα-που ελπίζει στην άνωθεν σωτηρία (ποια σωτηρία άλλωστε μπορούν να δώσουν ως λύση όλες οι υφιστάμενες μέχρι σήμερα θρησκευτικές και εκκλησιαστικές δοξασίες και παραδόσεις μέσα στην παγκόσμια Ιστορία στον σύγχρονο άνθρωπο, καμία) αλλά η φωνή απόγνωσης ενός ευαίσθητου και τραυματισμένου όντος που, αναζητά να καλυφθεί, να προστατευτεί κάτω από την ομπρέλα του φιλοσοφικού υπαρξισμού. Ο Μύθος της ύπαρξης ενός πανάρχαιου και αιώνιου Θεού προστάτη του ανθρώπινου γένους μας τέλειωσε, έκλεισε τον κύκλο του μέσα στην Ιστορία. Ο Νέος Μύθος που κυοφορήθηκε μετά τον θάνατο του αρχαίου Κόσμου των Εθνικών είναι αυτός της επιστημονικής και οντολογικής ανυπαρξίας του μετά την Αναγέννηση και τους αιώνες των ανακαλύψεων της Επιστήμης και της Τεχνολογίας. Δεν έχουμε μόνο την απομάγευση του Ανθρώπου αλλά κυρίως την απομάγευση του Θεού- ως Φύση- ως κεντρικού ενοποιητικού Συμβόλου συνύπαρξης και αλληλοκατανόησης των ανθρώπων μεταξύ τους. Είναι η σύγχρονη περιπέτεια της Ανθρώπινης Γυμνητίας εκτός του «παραδείσου» που δεν υπήρξε ποτέ. Παρά μόνο ως ευχετική προβολή των μύχιων πόθων και φόβων του ανθρώπου. Οι εικόνες του «παράδεισου» και ότι αυτό συνεπάγεται στις ψυχές των ανθρώπων, δεν είναι παρά ένα ευφάνταστο, οραματικό παιχνίδι των Ποιητών. Η δική τους οργιώδη φαντασία και οραματισμοί και το ταλέντο της γραφής τους είναι που οικοδόμησε τον Κήπο του «Παραδείσου» της Εδέμ από τον οποίο εκδιώχθηκε το ανθρώπινο γένος. Δηλαδή, επέλεξε να μείνει έρημο, μοναχικό, αβοήθητο, ανυπεράσπιστο όπως όλα τα άλλα έμβια όντα μέσα στην Φύση και να αντιμετωπίσει τους χιλιάδες κινδύνους των μυστικών αινιγμάτων της. Η αρχαία δύναμη των Τριών Μοιρών έμπλεξαν στα δίκτυα τους ότι κρύβονταν και ότι εκδηλώνονταν στις συνειδήσεις των Ανθρώπων στο τυχαίο, σύντομο, στιγμιαίο, πέρασμά τους πάνω στη Γη. Ο σταυρός του Ανθρώπου πάνω στον Καύκασο ή πάνω στον Γολγοθά ήταν το νέο ορατό Σύμβολο αναφοράς του Μύθου. Η πραγματικότητα μας δείχνει ότι ο Μύθος είναι αυτός που παράγει σπέρματα και δυναμώματα ελπιδοφορίας Ζωής και όχι η Ιστορική αντανάκλαση της πάλης των τάξεων. Μπορείτε να μου βρείτε μία κοινωνική, θρησκευτική, πολιτική, πνευματική, στρατιωτική επανάσταση μέσα στην διαδρομή της ανθρώπινης περιπέτειας που να μην έφαγε τα παιδιά της. Να μην καρατόμησε μετά την επικράτησή της τους ηγέτες της; Πώς διασώθηκε ο θρύλος της στους μεταγενέστερους; Μα με τον Μύθο. Τον Μύθο του πνευματικού, θρησκευτικού, πολιτικού Μεσσία. Ο αγώνας της Ζωής που γίνεται Μύθος και ο Μύθος που μετουσιώνεται σε αντοχή των μαρτυρίων και των βασάνων της πρόσκαιρης και σύντομης Ζωής του καθενός μας και κάθε μιάς μας.

          Ανάμεσα στα εξέχοντα του δυτικού πολιτισμού πρόσωπα που διαμόρφωσαν την σκέψη του σύγχρονου ανθρώπου, διέπλασαν τις συνειδήσεις τους τον προηγούμενο αιώνα των Μεγάλων Πολέμων και των Επαναστάσεων, των Μεγάλων Ρήξεων μέσα στην  παραδοσιακή ευθύγραμμη εξήγηση της Ιστορίας, και στα οποία αναφέρεται στο βιβλίο με τις μικρές της μελέτες η ποιήτρια Μελισσάνθη, «ΝΥΞΕΙΣ ΚΑΙ ΕΚΔΟΧΕΣ» είναι ο γάλλος υπαρξιστής φιλόσοφος Ζαν Πωλ Σαρτρ (Jean Paul Sartres), η χριστιανή φιλόσοφος εβραιοπούλα  (Simon Weil), ο σημαντικός και πολύς Κάρλ Γιουνγκ (Carl Jung), ο γάλλος ποιητής (Paul Valery), ο γερμανός θεατρικός συγγραφέας (Bertolt Breecht), ο χριστιανός φιλόσοφος (Nicolai Berdiaeff), ο πεζογράφος (Frans Kafka), ο άγγλος νομπελίστας καθολικός ποιητής Τόμας Στερν Έλιοτ. Αλλά και έλληνες ποιητές και πεζογράφοι όπως ο Τάκης Κ. Παπατσώνης, η θεσσαλονικιά ποιήτρια Ζωή Καρέλλη, η πεζογράφος Γαλάτεια Σαράντη, η Γαλαξιδιώτισσα πεζογράφος γεννημένη στον Πειραιά, σύζυγος του πρώτου έλληνα εθνολόγου Παναγή Λεκατσά Εύα Βλάμη. Δεν απουσιάζουν και τα ονόματα του ποιητή Αριστοτέλη Βαλαωρίτη, του Τάσου Αθανασιάδη, ο φαρμακοποιός Νίκος Γαβριήλ Πεντζίκης, ο χριστιανός υπαρξιστής ποιητής που χάθηκε τόσο νέος ο Γιώργος Σαραντάρης. Η συγγραφέας και μεταφράστρια του Καρλ Γιουνγκ, Σοφία Άντζακα, ο ποιητής Γιώργος Θέμελης, ο Άγγελος Τερζάκης, ο Αριστοτέλης Νικολαϊδης. Κείμενα, δημοσιεύματα, πρόλογοι, κριτικά σημειώματα, αδημοσίευτα για το «άλλο βλέμμα του κυρ Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη» και όχι μόνο του Σκιαθίτη διηγηματογράφου με το ορθόδοξο χριστιανικό στίγμα της γραφής και της φωνής του, παρελαύνουν σε μία ανθρώπινη διάσταση τόσο γήινη και παράλληλα τόσο «μεταφυσική» ατμόσφαιρα μπροστά στα μάτια μας σε ένα ύφος προσωπικό, σε μία γραφή γυναικεία λυρική και ταυτόχρονα σοβαρή, σε μία αυθεντικότητα λόγου σπάνια για γυναικεία γραφίδα της εποχής της. Δίψα μιάς άλλης «αλήθειας» της παράδοσης της Ελληνικότητας, της εξέλιξης του τεχνολογικού πολιτισμού, της αυθεντικότητας της ουσίας των πραγμάτων και των καταστάσεων των ζωών μας.

          Κείμενα, Νύξεις και Εκδοχές δημοσιευμένος λόγος μαρτυρίας σε φύλλα εφημερίδων «Βραδυνή», «Τα Νέα», σε περιοδικά «Ευθύνη», «Νέα Εστία», στα «Τετράδια Ευθύνης», στον «Αιώνα μας», στο περιοδικό «Ιωλκός», τα «Σημερινά Γράμματα», στους «Σταθμούς» κλπ.

          Όμως, για την ποιήτρια και μεταφράστρια Μελισσάνθη θα επανέλθουμε.

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος

Πειραιάς 31 Ιουλίου 2025

Συνοπτικό Υστερόγραφο. Αν εξακολουθείς να παραμένεις σε αυτήν την χώρα πολιτικό ζωάκι και παρακολούθησες τις συνεδριάσεις της Βουλής στο Κανάλι της Βουλής τότε με λύπη σου θα διαπιστώνεις διαρκώς ότι οι κοινοβουλευτικοί εκπρόσωποι μας είτε της συμπολίτευσης είτε της αντιπολίτευσης δεν είναι ότι κραύγαζαν δίχως νόημα και τσακώνονταν αδιάκοπα, αλλά δεν ήξεραν πολλοί από αυτούς να διαβάσουν το κείμενο που είχαν μπροστά τους. Και αναρωτιέσαι, αν δεν μπορούν να διαβάσουν μία σελίδα θα κατανοήσουν όλα αυτά τα νομικής φύσεως νομοσχέδια και διατάξεις που ψηφίζουν για το καλό μας;;;; Μήπως θα πρέπει ο κύριος καθηγητής της Γλωσσολογίας Γεώργιος Μπαμπινιώτης μαζί με την πανέμορφη και απαστράπτουσα κυρία Βίκυ Φλέσσα να αρχίσει να κάνει μαθήματα ελληνικών εξ αρχής στους 300 επαγγελματίες εθνοπατέρες μας, μπας και αρχίσει να δουλεύει και αλλάξει κάτι σε αυτήν την δύσμοιρη πατρίδα!!!.

Έφυγε από την ζωή ο εκδότης του εκδοτικού οίκου «Ελληνικά Γράμματα». Αξιόλογοι τίτλοι βιβλίων κυκλοφόρησαν τις προηγούμενες δεκαετίες από τον εκδοτικό οίκο. Τώρα που αν δεν κάνω λάθος έχει περιέλθει στα χέρια του παλαιού ΔΟΛ μήπως θα άξιζε να επανεκδοθούν ορισμένοι τίτλοι εκ νέου;

Έφυγε από την ζωή ο Κύπριος συγγραφέας, φιλόσοφος, ποιητής Κλείτος Ιωαννίδης. Τα προηγούμενα χρόνια μέσα στην Στοά του Βιβλίου στην Αθήνα, στο Κυπριακό Βιβλιοπωλείο συναντούσες τίτλους έργων του.             

Συνομιλίες με τον Κωνσταντίνο Π. Καβάφη

 

ΣΥΝΟΜΙΛΙΕΣ ΜΕ ΤΟΝ ΚΑΒΑΦΗ

 

          Το 1983 ήταν έτος Καβάφη. Εγώ συμμετείχα στις εκδηλώσεις για τη συμπλήρωση πενήντα χρόνων από το θάνατό του, με μία έκθεση σαράντα πορτραίτων του. Εκείνο το διάστημα είδα πολλές φορές τον ποιητή στον ύπνο μου. Ακολουθούν μερικά χαρακτηριστικά αποσπάσματα από τις συνομιλίες μας.

Α.Ι.: Ασχολούμαι πολλούς μήνες με τα πορτραίτα σου.

          Ποια είναι η γνώμη σου γι’ αυτά;

Κ.Κ.: Με ενοχλούν αφάνταστα οι επέτειοι, τα αφιερώματα, οι εκθέσεις και γενικά οι

          Εκδηλώσεις που γίνονται για να με τιμήσουν. Όλοι αυτοί λησμονούν πόσο υπέφερα

το τελευταίο διάστημα..

Α.Ι.: Σε ενοχλούν τα πορτραίτα;

Κ.Κ.: Όλα με ενοχλούν. Όλα αυτά που γίνονται για μένα.

          Είναι τόσο περιττά!

Α.Ι.: Δεν νιώθεις ικανοποίηση που τώρα υπάρχει ένα πλήθος ανθρώπων που

καταλαβαίνει την ποίησή σου;

Κ.Κ.: Και τότε ήταν αρκετοί που την καταλάβαιναν. Όσο για την επιτυχία, και όσο ζούσα

          είχα επιτυχία.

Α.Ι.: Τώρα γράφεις ποιήματα;

Κ.Κ.: Ευτυχώς, όχι πλέον. Απαλλάχτηκα επιτέλους απ’ αυτό. Τώρα είμαι ήρεμος.

--

Κ.Κ.: Δεν υπάρχει παρηγοριά. Αν σταθείς κάποια συννεφιασμένη Κυριακή σ’ ένα τοπίο

          ανάμεσα στη θάλασσα και τον ουρανό, θα νιώσεις απελπισία. Αυτή τη στιγμή που

          σου μιλάω, βρίσκομαι σ’ ένα τέτοιο τοπίο.

--

Κ.Κ.: Όταν η σήψις προχωρήσει στο ένα χέρι, τότε πρέπει να σου το κόψουν. Σου μένει το

          άλλο χέρι. Μ’ αυτό μπορείς να κάμεις πολλά πράγματα: να γράψεις, να

          ζωγραφίσεις, να φας, να κάμεις έρωτα, αλλά και να σκοτώσεις. Εάν σου κόψουν και

          αυτό, μένει μόνο το στόμα. Με το στόμα μπορείς να ζωγραφίσεις, να γράψεις, να

          φιλήσεις. Εάν όμως σου κόψουν και το κεφάλι, δεν σου μένει τίποτα πια.

--

Κ.Κ.: Μου άρεσε πάρα πολύ να με φωτογραφίζουν. Κυρίως όλη εκείνη η προετοιμασία

          πριν από τη φωτογράφιση με ενθουσίαζε.

--

          Αυτή την εποχή σκέφτομαι συνεχώς τα άστρα. Εύχομαι να ηρεμήσετε και να

          λουσθείτε με σταγόνες που θα πέφτουν επάνω σας, μα αντί για νερό θα πέφτουν

          χιλιάδες άστρα.

                   Εσείς είστε πολύ αγνός, γι’ αυτό σας εκμεταλλεύονται όλοι.

--

          Αν θέλεις να εκπορθήσεις ένα κάστρο, δεν είναι η δύναμις που μετρά, αλλά η τέχνη

          της πολιορκίας.

--

Πάντοτε όταν ομιλούσα χρησιμοποιούσα παραβολές και συμβολικά στοιχεία για να

δοκιμάσω τη νοημοσύνη του συνομιλητή μου.

--

Α.Ι.: (Ετοιμάζομαι να του πω πόσο τον αγαπώ).

Κ.Κ.: Μη μου πείτε ότι μ’ αγαπάτε. Η αγάπη πάντοτε με πλήγωνε. Η αγάπη απαιτεί θυσίες

           αίματος. Δεν τη μπορώ. Δεν αγάπησα πολλές φορές στη ζωή μου…

Α.Ι.: Με τι θα παρομοίαζες τη ζωή μου;

Κ.Κ.: Στέκεστε στην αποβάθρα και κοιτάζετε τη θάλασσα που είναι φουρτουνιασμένη.

          Έχει ξεσπάσει καταιγίδα κι εσείς αγωνιάτε γιατί περιμένετε ένα καράβι με πολύτιμο

          φορτίο. Περιμένετε να σας φέρει πρόσωπα και αντικείμενα πολύτιμα. Οι ώρες

          περνούν και το καράβι δεν έρχεται. Και εσείς αγωνιάτε. Και όταν βραδιάζει, η

          θάλασσα επιτέλους γαληνεύει. Και τότε φθάνει το καράβι με την πολύτιμη

          πραμάτεια.

--

Η σήψις μπορεί να καταστρέψει ένα χέρι. Όμως το χρυσό δαχτυλίδι που είναι περασμένο στο δάχτυλο, μένει ανέπαφο στις σαπισμένες σάρκες.

--

Είναι αλήθεια ότι κολακεύομαι που παγκοσμίως πλέον αναγνωρίζουν το έργο μου.

Πάντοτε επιθυμούσα να έχει το έργο μου οικουμενικό χαρακτήρα. Η μεγίστη αρετή είναι η συνένωσις των λαών μέσω της Τέχνης.

Α.Ι.: Στην Αλεξάνδρεια πώς ήταν οι άνθρωποι; Ήταν Εχθρικοί;

Κ.Κ.: Όχι εχθρικοί… Ήταν ύπουλοι! Είχα να παλέψω με τόσα πράγματα!...

--

Κ.Κ.: Με πειράζει που στην Ελλάδα με συνδέουν πάντοτε με κάτι άλλο.

Α.Ι.: Με τι άλλο;

Κ.Κ.: Με πειράζει που συνδέουν την προσωπική μου ζωή με το έργο μου…

          ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ  ΙΣΑΡΗΣ, σελ. 109-112.

Από το βιβλίο: ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ  ΙΣΑΡΗΣ, ΟΝΕΙΡΟΛΟΓΙΟ . ΟΝΕΙΡΑ 1981-2017. Εκδόσεις ΣΤΕΡΩΜΑ/ ΣΙΟΛΑ- ΑΛΕΞΙΟΥ, Αθήνα 2018, σ. 130, τιμή 12 ευρώ.

--

Υστερόγραφες στιγμές ως Εικόνες της σύγχρονης Ελληνικής πολιτικής και κοινωνικής πραγματικότητας.

1., Το σύγχρονο της Ελλάδας πρόσωπο είναι αυτό της Μάρθας Βούρτση και της Τασώ Καββαδία μαζί.

2., Θλίψη και πίκρα, άγχος και πόνος για τις παντοειδείς καταστροφές που αφήνουν πίσω τους, στο πέρασμά τους, οι μεγάλες φωτιές ανά την επικράτεια. Ο βιός μιάς ζωής γίνεται στάχτη από την μία στιγμή στην άλλη. Μνήμες, παραστάσεις, εμπειρίες, βιώματα χαράς και πένθους, ζωές και κόποι φτωχών ανθρώπων όλα στάχτη. Στερεύουν οι πνεύμονες πρασίνου και οξυγόνου της πατρίδας μας. Μια Ελλάδα φλεγόμενη στη μέση του πουθενά της σύγχρονης ιστορίας της.

3., Δεν μπορείς να μην σταθείς ανάμεσα στις άλλες πύρινες στιγμές καταστροφής, στην εικόνα που ένας μικρός σκαντζόχοιρος αγωνίζεται με μανιώδη δίψα επιβίωσης να πιει νερό από ένα μπουκάλι που του προσφέρει ένας πυροσβέστης, κρατώντας το μικρό ζωάκι στην χούφτα του.

4., Αχαρακτήριστες πολιτικά οι Εικόνες που έδειξαν οι τηλεοπτικές κάμερες στην επέτειο της αποκατάστασης της Δημοκρατίας στο Προεδρικό Μέγαρο ντάλα καλοκαίρι. Από την μία οι συνοδευόμενες Κυρίες και οι Κύριοι προσκεκλημένοι με τους στολισμούς τους να κατεβαίνουν τα σκαλιά του Προεδρικού Κήπου σαν να προέρχονται από επίδειξη μόδας υπό τις οδηγίες του Κύριου Λάκη Γαβαλά και από την άλλη, τα «μοχθηρά» βλέμματα και πρόσωπα των πολιτικών αρχηγών που παρευρίσκονταν. Κανείς δεν ήθελε να κοιτάξει τον άλλον απευθείας, οι στάσεις των σωμάτων τους, τα βλέμματά τους, οι συγκρατημένες χειρονομίες τους- που δεν μπορούσε να τις αποφύγει ούτε να τις κρύψει ο φακός- έδειχναν τέτοια εχθρότητα και σε ατομικό επίπεδο ακόμα απαξίωσης που, ο απλός φορολογούμενος και ταλαιπωρούμενος τηλεθεατής της επαγγελματικής τάξης των βουλευτών μας, συλλογίζονταν ότι τώρα θα ορμήσουν να κατασπαράξουν ο ένας τον άλλον. Και σιμά, στα αριστερά, απέναντι από τους πολιτικούς κυβερνητικούς και της αντιπολίτευσης εκπροσώπους μία ομάδα ανθρώπων μεγάλης ηλικίας, ας μου επιτραπεί με σεβασμό, ένα «Καπή» αγωνιστών, αντιστασιακών και αντιχουντικών και οι συγγενείς τους οι οποίοι περίμεναν υπομονετικά πότε θα τους χαιρετήσουν οι επίσημοι σημερινοί πολιτικοί εκπρόσωπο προσκεκλημένοι.  Και αναρωτιέσαι, αφού όλοι εχθρεύονται πολιτικά όλους και η ετήσια επέτειος είναι ένα είδος «πασαρέλας» για τις τηλεοπτικές κάμερες, λέω μήπως, θα ήταν καλό οι θυσιασθέντες και αγωνισθέντες, φυλακισμένοι αντιστασιακοί ή τα μέλη των οικογενειών τους να μην παρευρίσκονται. Εξάλλου, δεν ανέμεναν δαφνοστεφανώματα για τις τότε πράξεις τους, η Ελληνική Ιστορία μίλησε για αυτούς και θα εξακολουθεί να μιλά και να τους έχει ως παράδειγμα. Κάνω λάθος;

5.,  Σίγουρα, προκαλούν οργή και αγανάκτηση οι Εικόνες του Λοιμού των παιδιών και των οικογενειών των Παλαιστινίων στην περιοχή της Γάζας, αποτροπιασμό και ντροπή ο ξεριζωμός τους. Να καταδικάσουμε την πολιτική της νυν ισραηλινής κυβέρνησης, αλλά όχι σύσσωμο τον Λαό του Ισραήλ που και αυτός έχει μπλεχτεί στον ιστό της αράχνης των γεωστρατηγικών πολιτικών και οικονομικών παιχνιδιών των μεγάλων δυνάμεων της δύσης, των ισχυρών αραβικών και μουσουλμανικών πλούσιων πετρελαιοπαραγωγών χωρών της περιοχής. Ένα ακραίο και φανατισμένο κομμάτι της στρατιωτικής πτέρυγας των μουσουλμάνων προκάλεσε την σφαγή και την ομηρία παιδιών και ηλικιωμένων από πολίτες διαφόρων χωρών σε ένα μουσικό φεστιβάλ με τα φρικτά και απάνθρωπα και από τις δύο πλευρές αποτελέσματα. Η καταδίκη της βίας πρέπει να γίνεται και για την μία και για την άλλη πλευρά. Ας μην λησμονούμε την γενοκτονία του Εβραϊκού Λαού στην σύγχρονη παγκόσμια ιστορία πριν μερικές δεκαετίες τον προηγούμενο αιώνα. Εξάλλου, από την ίδια ιστορική και πολιτισμική μήτρα παράδοσης προέρχονται και οι δύο πανάρχαιοι σημαντικοί Λαοί της περιοχής. Πρέπει να δοθεί ειρηνική λύση και το κράτος του Ισραήλ να αποκτήσει την ασφάλεια που χρειάζεται ως έθνος να υπάρξει και οι Παλαιστίνιοι να αποκτήσουν την δική τους ανεξάρτητη και ελεύθερη, ακηδεμόνευτη πατρίδα και να ευημερήσουν ως Λαός και ως έθνος. Παλαιστινιακό και Κυπριακό, δύο ανοιχτά προβλήματα στην σκακιέρα των ισχυρών συμφερόντων τρίτων εδώ και χρόνια. Λέω ανοησίες;

6., Αν ευσταθούν ως απλοϊκός συλλογισμός τα παραπάνω, τότε ας μου επιτραπεί να εκφράσω την γνώμη μου σαν φορολογούμενος πολίτης αυτής της χώρας. Είναι λάθος να ανοίξουμε ένα ακόμα εσωτερικό μέτωπο πολιτικού και κοινωνικού σπαραγμού εντός της ελληνικής επικράτειας. Έναν διχασμό από το πουθενά. Δεν είναι λύση η εμπόδιση της αποβίβασης ισραηλινών τουριστών στην χώρα μας, των οικογενειών τους, θα φέρει αντίθετα αποτελέσματα. Με την ίδια δικαιολογία θα πρέπει να αποκλειστούν και οι ταξιδιώτες άλλων χωρών που κλείνουν τα μάτια μπροστά στο αδελφοκτόνο δράμα Λαών της Μεσογείου και των οικογενειών τους. Επαναστατικές γυμναστικές απαγόρευσης ανέξοδες και φασαριόζικες δεν υπάρχουν. Αν πραγματικά θέλουν οι καλλιτέχνες εκείνοι και οι πολιτικές μειοψηφίες που έχουν περισσότερες ευαίσθητες κεραίες από όλους εμάς τους βολεμένους να βοηθήσουν ουσιαστικά τον Παλαιστινιακό Λαό, ας ζητήσουν κάτι απλό από τους βουλευτές τους, τα κομματικά τους στελέχη, τα κόμματά τους. Να προσφέρουν ένα μέρος από την κρατική χορηγία, την οικονομική βοήθεια που τους παράσχει η ελληνική πολιτεία και το ελληνικό πολιτικό σύστημα για τον λαό της Παλαιστίνης. Να δώσουν ένα μέρος της αποζημίωσής τους να αγοραστούν και να σταλούν τρόφιμα και άλλα είδη. Έτσι θα γίνουν ουσιαστικές πιστευτές γέφυρες επικοινωνίας ανθρωπισμού και παραδείγματος σε εμάς όλους, σε εκείνους που δεν συμφωνούμε με τις ακραίες και αναποτελεσματικές ενέργειές τους που κάνουν τελικά κακό στην χώρα για να μην πω και στην ελληνική οικονομία. Ιδεολογικός Ρατσισμός αλά καρτ δεν μπορεί να υπάρχει, δεν ζούμε μέρες του Μάη του 1968. Κάνω λάθος, ή είναι πολιτικές εκτιμήσεις του καύσωνα;

7.,  Ακούω όπως όλοι μας δημοσιογραφικές και βουλευτικές φωνές αντιπολιτευτικές τόσο μα τόσο ακραίες, σαν να μας προετοιμάζουν για πόλεμο, μόνο που, το μάρμαρο θα το πληρώσουμε και πάλι εμείς όχι οι εκλεγμένοι επαγγελματίες κομματικοί εκπρόσωποί μας. Αυτοί θα τα βρούνε για μία ακόμα φορά εντός και εκτός του Ελληνικού Κοινοβουλίου. Μέχρι να καταφέρουν να ρίξουν την Κυβερνητική Βαστίλη. Και εντάξει, τους πολιτικούς δεν τους εμπιστεύεσαι πια, τους δημοσιογράφους το ίδιο, κλείνεις τους τηλεοπτικούς και ραδιοφωνικούς δέκτες και δεν χάνεις τον χρόνο σου παρακολουθώντας τα επαναλαμβανόμενα σήριαλ των ανθρωποκτονιών και της δημόσιας βίας των ειδήσεων. Την ίδια στιγμή που μετά από λίγο θα προβάλλουν ταινίες με εγκλήματα, βία, διάφορες ουσίες και άλλα που δεν αντέχει ο άνθρωπος. Όταν όμως ακούς από τα χείλη Πανεπιστημιακών δασκάλων να ξεστομίζουν τόσο ακραίες εκφράσεις και λόγια, τότε αναρωτιέσαι τι φοιτητές έβγαλαν τα δημόσια ιδρύματα, τα άτομα αυτά πληρώνονταν να διδάξουν τι! Εν δυνάμει πολεμοχαρείς «φονιάδες;». Κρίμα.

8., Το συμβάν με την Ιατροδικαστική υπηρεσία της Πελοποννήσου ως ένα από τα σημεία των καιρών δείχνει πόσο αναποτελεσματικό υπήρξε και εξακολουθεί να είναι ένα μέρος του κρατικού μηχανισμού.

9., Εν τέλει, μοιάζει η χώρα αυτή για δεκαετίες να πλοηγούνταν με αυτόματο πιλότο. Όλοι οι διατελέσαντες πολιτικοί εκπρόσωποι συμπολίτευσης και αντιπολίτευσης ανεύθυνοι για το οτιδήποτε μας συνέβη και εξακολουθεί να μας συμβαίνει.

10. Όσο για τα αγροτικά σκάνδαλα, έτσι εξηγείται ότι εμείς οι Έλληνες έχουμε υψηλούς δείκτες χοληστερίνης και τρυγλυκερίδια. Αντί να παχαίνουμε τα αμνοερίφια παχύναμε εμείς από την τσίκνα των κρεάτων.

11., Για όσους φανατικούς του διαβάσματος- αν θέλουν και έχουν χρόνο, ας ακούνε κάθε Κυριακή απόγευμα στο Πρώτο Πρόγραμμα την εκπομπή για το Βιβλίο, Ένα Βιβλίο ένα Ταξίδι, του πεζογράφου και κριτικού κυρίου Πέτρου Τατσόπουλου, 5-6 μ.μ. (τελευταία για τον Μαρκήσιο ντε Σαντ). Λόγος καθαρός, σκέψη κατανοητή, παρατηρήσεις ενδοκειμενικές και συσχετίσεις με άλλους συγγραφείς εύστοχες. Φωνή κριτική από τις λίγες με ταλέντο και ουσία. Το ίδιο θα λέγαμε και για τον κριτικό λόγο της κυρίας Σταυρούλας Παπασπύρου στην εκπομπή Βιβλιοβούλιο όπου με ένα είδος θεατρικής «τελετουργίας» της φωνής της και των χειρονομιών της, η κριτικός αναλύει με απλό λόγο τις νεότερες και παλαιότερες εκδόσεις ελληνικών και ξένων μυθιστορημάτων. Στιγμές της ελληνικής ραδιοφωνίας και τηλεόρασης που αξίζει να παρακολουθείς για όσους ενδιαφέρονται.

12., Τέλος μία απορία, σε τι οφείλονται τα τόσα πολλά επαναλαμβανόμενα, κουραστικά τρέιλερ της ελληνικής τηλεόρασης όλων των καναλιών. Ο μισός και πάνω τηλεοπτικός χρόνος είναι διαφημίσεις και τρέιλερ. Τουλάχιστον μπρε παιδιά υπεύθυνοι των τηλεοπτικών προγραμμάτων, δείχνετε σε κάθε τρέιλερ της «Παραλίας» πχ. σκηνές από διαφορετικά επεισόδια;

13., Είθε να μεγαλώσει η μερίδα των Ελλήνων που θα στέκεται υποστηρικτικά στους νέους σε ηλικία Έλληνες και Ελληνίδες που αρχίζουν τώρα την εκπαιδευτική τους καλλιέργεια και επαγγελματική καριέρα και το κυριότερο, να είναι αυτά τα νέα ελληνόπουλα το παράδειγμα, τα πρότυπα της μελλοντικής ζωής της Χώρας. Είθε.

γ.χ.μ.

Πειραιάς

29 Ιουλίου 2025           

Για τον Πειραιώτη ποιητή Έκτορα Κακναβάτο

 

Για τον Πειραιώτη ΈΚΤΟΡΑ  ΚΑΚΝΑΒΑΤΟ

Ψευδώνυμο του μαθηματικού, μεταφραστή και ποιητή Γιώργου Κοντογιώργη (Πειραιάς 18/9/1920- Αθήνα, Τρίτη 9/11/2010).

               ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ

          Σε τέτοιο επίπεδο αίσθησης

          μονάζεις πού

          δεν ρωτάς πιά

          τίποτα

 

          διαπέρασες την έκσταση

          όλα τα είδες τα επουράνια

          ούτε που σαστίζεις

          το έσχατο που σε γοήτευε

          το κανελί φθινόπωρο το μόνο χάλκινο

          όταν της προσευχής μακραίνει ο λώρος

          το μόνο που ηχούσε

          στης φυγής τα σύνορα

          μάταια τώρα δύνεται

          το έπος σου από θέρη και οράματα

          να γράφει

          να ψελλίζει

 

          τώρα της επάρκειας ο αγέρωχος

          της νόησης ο διαφωνητής

          της αίσθησης της απουσίας ώριμος

          να φωσφορίζεις έμεινε ο κύκλος

          ο μόνος. 

          Στις αναγνωστικές μας καλοκαιρινές «καραμπόλες»- εν μέσω Καύσωνος, άνευ μπάνιων και διακοπών- διαβάζοντας την μεταφρασμένη ποίηση της αμερικανίδας ποιήτριας Έμιλυ Ντίκινσον και από κοντά τα ποιήματα της ποιήτριας και μεταφράστριας Μελισσάνθης, συναντήσαμε το όνομα και το κείμενο του Πειραιώτη υπερρεαλιστή ποιητή Έκτωρ Κακναβάτου για την ποιήτρια. Ο ανεμιστήρας που μας δροσίζει φύσηξε και ανακάτεψε τα χαρτιά του Πειραϊκού μικρού Αρχείου για γνωστά μας πρόσωπα και ονόματα που αποτελούν την Πειραϊκή Λογοτεχνική Σχολή και Παράδοση. (1). Πειραιώτες δημιουργοί οι οποίοι διέπρεψαν και καθιερώθηκαν στα Ελληνικά Γράμματα- αρκετοί και διεθνώς- προβάλλοντας και τιμώντας με την παρουσία και το έργο τους την πνευματική και καλλιτεχνική παράδοση της Πόλης του Πειραιά, τον Ελληνικό Πολιτισμό ευρύτερα. Τα Παιδιά του Πειραιά όπως τα στιχούργησε και τα μελοποίησε ο Μελωδός των Ονείρων μας Μάνος Χατζιδάκις και τα τραγούδησε η «τελευταία Ελληνίδα Θεά» Μελίνα Μερκούρη όπως αποδείχτηκε, προέρχονται από πολυμελείς πειραϊκές οικογένειες. Δεν είναι μόνο τέσσερα τα δοξασμένα παιδιά της αλλά αρκετές χιλιάδες περισσότερα στην καθόλου Ιστορία της Πόλης. (2)

      Ο ποιητής και μεταφραστής Έκτωρ Κακναβάτος ανήκει στην Α΄ Μεταπολεμική Γενιά, γεννήθηκε στον Πειραιά στις 18 Σεπτεμβρίου του 1920 και έφυγε σε μεγάλη ηλικία στις 9 Σεπτεμβρίου του 2010. Χρονιά της αρχής των μνημονίων, της επίσημης αναγνώρισης της πτώχευσης της πατρίδας μας και της επιβολής σκληρών και δυσβάσταχτων οικονομικών μέτρων από τους ευρωπαίους και άλλους δανειστές μας. Έχουν περάσει δηλαδή 105 χρόνια από την γέννηση του πειραιώτη ποιητή και 15 από τον θάνατό του. Ο Έκτωρ Κακναβάτος σπούδασε Μαθηματικά στο Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (1937-1941) και εξάσκησε επαγγελματικά την επιστήμη του είτε σε ιδιωτικό φροντιστήριο που ο ίδιος ίδρυσε στην Σύρο (1958-1962), είτε σε άλλα φροντιστήρια της δεκαετίας (1963-1973). Εργάστηκε ως μαθηματικός και στην Σχολή Μωραϊτη(1973). Μετά την πτώση της χούντας διορίζεται σαν καθηγητής (1979) στην Δημόσια Εκπαίδευση του οποίου ο διορισμός ήταν απαγορευμένος εξαιτίας των πολιτικών του αριστερών πεποιθήσεων. Κατά την διάρκεια της Κατοχής πήρε μέρος στην Εθνική Αντίσταση. Μετά την απελευθέρωση εξορίζεται για τα πολιτικά του φρονήματα πρώτα στην Ικαρία και κατόπιν στην Μακρόνησο, όπου παραμένει μέχρι το 1949 φυλακισμένος. Συνταξιοδοτείτε από την μέση εκπαίδευση το 1986. Διετέλεσε σύμβουλος στο Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων και αντιπρόεδρος στην Εταιρεία Ελλήνων Συγγραφέων την διετία (1984-1986). Στο διαδίκτυο μεταξύ άλλων υπάρχει κείμενο του ποιητή Γιώργου Μαρκόπουλου για τον Έκτορα Κακναβάτο.

          Στην πόλη μας, τον Πειραιά, ο μαχητής και αγωνιστής υπερρεαλιστής ποιητής ήταν μάλλον γνωστός, σε ένα όχι και  τόσο μεγάλο φιλότεχνο κοινό-εξαιτίας ίσως της δυσκολονόητης κάπως γραφής του, του δύσκολου «στριφνού» κάπως ύφους του, της «αμίλητης» από το ευρύ κοινό γλώσσας του. Των εμφανών διακειμενικών του διασυνδέσεων με ξένους και έλληνες ποιητές, με πρόσωπα και συμβάντα της Δημοτικής μας και Μυθολογικής ποιητικής παράδοσης όπως τα συναντάμε στις αφηγήσεις του Ελληνικού Δημοτικού Τραγουδιού.  Αυτά τα εσωτερικά της γραφής του άλματα στην ανεύρεση εντοπισμού θεμάτων και καταστάσεων της ελληνικής ιστορίας, ζητημάτων εντοπιότητας χώρου και ταυτότητας τοπικών περιπτώσεων. Ενώ, η μόνιμη, σταθερή επιλογή του καμβά της ποίησής του, προσδιορίζεται κατά κύριο λόγο από τα ρεύματα και τις τεχνοτροπίες των ακραίων γλωσσικών απολήξεων του Σουρεαλιστικού κινήματος που υιοθέτησε στην δική του ποιητική παραγωγή και επιλογές μέσα από μία γλωσσική δεξαμενή αν δεν λαθεύω δημιουργημένη από τον ίδιο και απευθυνόμενη ενδέχεται στις πλέον ρηξικέλευθες και επαναστατικές φωνές της ελληνικής υπερρεαλιστικής παράδοσης. Η ποιητική φωνή και η νοηματική ποιητική, η εικονογραφική των ποιημάτων του και το θεματικό πλαίσιο σπουδής και προβληματικής του Έκτορα Κακναβάτου, προέρχεται αποκλειστικά από τα Υπερρεαλιστικά ποτάμια των ακραίων Υπερρεαλιστών όπως αυτά εμφανίστηκαν στην δυτική ποιητική παράδοση των πρώτων δεκαετιών του προηγούμενου αιώνα, καλλιεργήθηκαν από τον πάπα του Σουρεαλισμού Αντρέ Μπρετόν. Είναι ίσως ο δεύτερος δυσκολοδιάβαστος έλληνας υπερρεαλιστής ποιητής μετά τον ψυχαναλυτή, ποιητή Ανδρέα Εμπειρίκο. Ενός έλληνα «μεγαλοαστού» πεπαιδευμένου ποιητή, του Ανδρέα Εμπειρίκου, ενός «καθαρόαιμου» στην ποιητική του τεχνική και τεχνοτροπία, την ποιητική της γραφής του έλληνα υπερρεαλιστή συγγραφέα. Η γλώσσα και των δύο ποιητών, τόσο του Έκτορα Κακναβάτου όσο και του σηματοφόρου ποιητικού κέντρου αναφορών του-που είναι το έργο και η παρουσία του Ανδρέα Εμπειρίκου, είναι προσεκτικά επεξεργασμένη ως τα άκρα της, τις ιδιαιτερότητές της, τις σημάνσεις της, των λουστραρισμένων επιλογών της. Ένα λεξιλόγιο θα τολμούσαμε καθαρής προσωπικής χρήσης της αντλημένο από τα βάθη της ελληνικής γλωσσικής παράδοσης αλλά ταυτόχρονα, και δημιουργημένο, και μέρος του «κατασκευασμένο» από τους ίδιους τους έλληνες ποιητές για τις ανάγκες της υπερρεαλιστικής τους γραφής και ποιητικού οραματισμού. Ένα καθαρά προσωπικό ύφος άλλοτε λυρικό και άλλοτε στεγνό, μια λιτότητα των εκφραστικών τους μέσων και δωρικότητα λόγου που την απολαμβάνεις αλλά παραμένει δύσκολα αποκωδικοποιήσημο και κατανοητό στο ευρύ κοινό της ελληνικής ποίησης. Αν δεν κάνω λάθος στις αναγνωστικές μου προσεγγίσεις, πέρα από τις θετικές μας προθέσεις ότι ο ελληνικός υπερρεαλιστικός λόγος συνέβαλε και στην αλλαγή της στάσης μας, των θέσεών μας για την παραδοσιακή παράδοση του ποιητικού λόγου. Ο Έκτωρ Κακναβάτος δεν προτίμησε μάλλον την ευλυγισία της υπερρεαλιστικής φωνής του νομπελίστα μας ποιητή Οδυσσέα Ελύτη την φωτογενή λαϊκότητα της ελληνικής της έκφρασης εμποτισμένη μέσα σε αναγνωρίσιμα στοιχεία της ελληνικής ιστορικής παράδοσης. Δεν υιοθέτησε την εμφανέστερη και αποδεκτή ελληνότροπο γλωσσική παράδοση και ποιητική εκφραστική του εικαστικού και ποιητή Νίκου Εγγονόπουλου, αγαπητή και από τους πλέον αμύητους στην σουρεαλιστική ξένη παράδοση, εμβαπτισμένη σε ελληνικούς ιστορικούς και ηρωικούς μύθους συμπλήρωμα της εικαστικής του ματιάς και προβολής. Δεν πειραματίστηκε μάλλον όπως ο ποιητής Μίλτος Σαχτούρης με μεταφυσικά περισσότερα ανοίγματα. Οι περιπτώσεις πχ. του φαινομένου του Θανάτου, των προσωπείων του δίνουν μια βαθύτερη τραγικότητα στην Σαχτουρική φωνή. Η υπερρεαλιστική φωνή και πρακτική του Έκτορα Κακναβάτου έχει κάτι από την σκληρότητα του λόγου του ποιητή και μεταφραστή Νάνου Βαλαωρίτη, από τον επεξεργασμένο και στις παραμικρές λεπτομέρειες σχεδιασμό της ποιήτριας Μαντώς Αραβαντινού, γιατί όχι και τις «Παλάβρες» της τεχνοκριτικού και ποιήτριας Ελένης Βακαλό. Αν δεν λαθεύω στις αναγνωστικές μου γενικές παρατηρήσεις ο πειραιώτης ποιητής και μαθηματικός έμεινε «περίκλειστος» μέσα στο προσωπικό του νοηματικό και χρωματικό κοκτέιλ λέξεων, φράσεων, νοηματικών ιδιωμάτων στον ακραίο υπερρεαλιστικό επαναστατικό πλέγμα του, την απαισιόδοξη και αισιόδοξη ατμόσφαιρά του λόγου του στην επιθυμία του να ξεριζώσει τα διάφορα βαρίδια πολιτιστικά και ιστορικά που δεν αφήνουν την ανθρώπινη προσωπικότητα να φτερουγίσει προς την Ελευθερία, και μάλιστα την απόλυτη Ελευθερία, κάτι ασφαλώς όπως μας δείχνει η πορεία της ανθρωπότητας μέσα στην Ιστορία ακατόρθωτο και απραγματοποίητο. Μια και όσες μορφές και ακραίες προσωπικότητες το επεχείρησαν ή κατέληξαν στην γκιλοτίνα δηλαδή στον Θάνατο στο της ανθρωπότητας ικρίωμα ή ανέβηκαν στο πραιτόριο του παγκόσμιου μαρτυρίου ως σύμβολα Μύθου μεταφυσικών δοξασιών και ελπιδοφορίας. Ως Οικουμενικά Αρχέτυπα απάγκιου και παρηγοριάς της ανθρώπινης φύσης και φόβου προς το άγνωστο όπως θα μας έλεγε ο σημαντικός και πάντα επαληθεύσιμος στις θεωρίες του Κάρλ Γιουνγκ. Συγκεφαλαιωτικό των εκφάνσεων και εμφανίσεων των παγκόσμιων πολιτισμών και καταθέσεων επιτευγμάτων της γραφής και της τέχνης. Ο πειραιώτης ποιητής Έκτωρ Κακναβάτος, με το ηρωικό όνομα, το αντίπαλο των ηρωικών Ομηρικών αγώνων αλλοεθνές δέος, δεν άφησε και τόσες ανάσες στην ποιητική του φωνή, στον ποιητικό του λόγο «επαναπαύθηκε», εστιάστηκε στους ποιητικούς του ατομικούς οραματισμούς όπως έπραξαν οι περισσότεροι Σουρεαλιστές σχηματίζοντας ένα σύμπαν με λέξεις αστερώματα και «γαλαξίες» που το φως τους εξέπεμπε ακόμα παρά την εξαφάνισή τους στο υφαντό του γαλαξία. Φοβάμαι, ότι παρέμεινε δίχως ποιητικούς επιγόνους η γραφή του, και να επαναλάβουμε, παρά την πάντα αιχμηρή και στιβαρή πρόθεσή του να αναδείξει το πρόσωπο του Ανθρώπου, της Ανθρώπινης ύπαρξης στα ακρότατα όρια της Ελευθερίας της πέρα από κοινωνικές και άλλες ιστορικές συμβάσεις καταναγκαστικής εξουσίας.

Σίγουρα, λόγο ηλικίας, ως εκπρόσωπος της Γενιάς του ο Έκτωρ Κακναβάτος είχε συνείδηση των δυσκολιών πρόσληψης ατόμων της Γενιάς του και των μετέπειτα ποιητικών γενεών, του απλού καθημερινού αναγνώστη της ποίησης να αποδεχτεί τα ποιητικά υπερρεαλιστικά ρεύματα που έκαναν την εμφάνισή τους εκείνα τα χρόνια, με τον τρόπο και τις προϋποθέσεις που θέλησαν να τα κάνουν αποδεκτά στο ελληνικό κοινό. Το εξατομικευμένο γλωσσικό ύφος τους που θέλησαν να το εισαγάγουν στα ποιητικά μας πράγματα. Ας μην φοβόμαστε την λέξη (δεν υποδηλώνει ασέβεια, τουλάχιστον από τον γράφοντα) να τον επιβάλλουν στην ελληνική αγροτογενή και μικροαστική παραδοσιακή επικράτεια οι ξενοσπούδαστοι και ευκατάστατοι αστοί ποιητές, ως σύγχρονο πρωτοποριακό μοντέλο ποιητικής γραφής της εποχής τους. Τα ευρωπαϊκά τους όνειρα και ποιητικές ονειροδρομήσεις να γίνουν και ελληνικές. Την υπερρεαλιστική φωνή ως ρήξη με τις προγενέστερες ποιητικές φωνές της κατεστημένης παράδοσής μας. Ως ολοκληρωμένης μορφής και τεχνοτροπίας του σύγχρονου ποιητικού Μοντερνισμού. Μας διαφεύγει ίσως κάτι, ο Ευρωπαϊκός Υπερρεαλισμός και τα ρεύματά του, τα αυλάκια που χάραξε δεν στρέφονταν μόνο στην παλαιά ακαδημαϊκή παράδοση και ποίηση αλλά και ενάντια στα πολιτικά, αυτοκρατορικά καθεστώτα της εποχής του. Είχε φιλειρηνικών προθέσεων εικόνα, αντιφασιστικό δείκτη αγώνων, αντισυμβατικές και επαναστατικές προθέσεις. Έστρωσε το παγκόσμιο έδαφος επαναστατικής αναγνώρισής του, με τα όποια στραβά και εγωκεντρικές επιλογές των μελών του, την ατομικότητα που κατάντησε σε ορισμένους κλινική εγωπάθεια. Οι πολιτικές συνθήκες και καταστάσεις της πατρίδας μας τις δεκαετίες εκείνες ήσαν διαφορετικές από τις ευρωπαϊκές και στο πνευματικό πεδίο. Τόσο στα γραπτά του ο Οδυσσέας Ελύτης όσο και στα θεωρητικά κείμενα και αναμνήσεις άλλων ελλήνων υπερρεαλιστών ποιητών έχουν αναφερθεί για το πώς διακωμωδούσαν και σατίριζαν είτε μέσω των λογοτεχνικών περιοδικών είτε πάνω στο θεατρικό σανίδι στις Επιθεωρήσεις οι τότε συγγραφείς που αντιτίθεντο στις ακαταλαβίστικες ποιητικές και πεζές «αρλούμπες» όπως έλεγε το φιλοθεάμων ελληνικό κοινό. Οι άνθρωποι γελούσαν και δεν κατανοούσαν για τα λεγόμενα των υπερρεαλιστών. Και στο αποδεδειγμένο αυτό γεγονός- οφείλουμε να ομολογήσουμε και από την μεριά μας ως αναγνώστες-δεν ήταν υπεύθυνοι οι έλληνες και ελληνίδες αναγνώστες και αναγνώστριες της Ποίησης. Θυμάστε το τραγούδι του έλληνα ανθρώπου, «Είμαι πολύ ωραίος, βεβαίως, βεβαίως…… διαβάζω και Σεφέρη και άλλους Ποιητάς…….», πως εκδήλωνε την δημόσια εικόνα του ο σύγχρονος των ημερών μας Έλληνας.  Έτσι τα υπερρεαλιστικά ρεύματα που αρδεύουν την ποίηση της Ελένης Βακαλό, της Κατερίνας Αγγελάκη-Ρουκ, της Μάτσης Χατζηλαζάρου, του Γιώργου Λίκου και άλλων ελληνίδων ποιητριών και ποιητών, έμειναν κάπως ξένα απλησίαστα από το προλεταριακό σώμα και τους θιασώτες της Βενιζελικής εθνικής μας  γλωσσικής καθαρότητας, σε πολιτικό επίπεδο. Δέστε ακόμα στο έξτρα τεύχος αφιέρωμα του κλασικού περιοδικού «Νέα Εστία» που κυκλοφόρησε στον δικτάτορα- πρωθυπουργό Ιωάννη Μεταξά, ποιες συγγραφικές γραφίδες υμνητικά γράφουν για το πολιτιστικό του έργο, και κάτι που αποσιωπάτε χαζά, ότι ο Ιωάννης Μεταξάς ήταν θιασώτης της Δημοτικής Γλώσσας και ενάντια της Καθαρεύουσας και Αρχαϊζουσα που πρέσβευαν αρκετοί δημοκρατικών φρονημάτων συγγραφείς. (3)

Με το θράσος της ηλικίας και της άγνοιας ίσως, όταν για πρώτη φορά συνάντησα τον ποιητή στο τυπογραφείο των «Κειμένων» του Φίλιππου Βλάχου, ξεθαρρεμένος ως Πειραιώτης εξέφρασα τις απόψεις μου στον Έκτορα Κακναβάτο. Το ίδιο του επανέλαβα μ λιγότερες επιφυλάξεις και όταν η πειραιώτισσα ποιήτρια και καθηγήτρια Μαρία Αδάμ με προσκάλεσε να πάμε μαζί να ακούσουμε την Ομιλία του στο ιδιωτικό Σχολείο του Πειραιά που εργάζονταν η Αδάμ μαζί με τους μαθητές και τους εκπαιδευτικούς. Το ακροατήριο πάντως δεν κατάλαβε και πολλά.  Η ποιητική του περίπτωση και διαδρομή μου ήταν γνωστή αλλά δεν  την πλησίαζα παρά ελάχιστες φορές, όταν κυκλοφορούσαν ποιητικές του συλλογές. Είχα διαβάσει το δίτομο των Απάντων του ποιητικό έργο των εκδόσεων «Άγρα» και άλλες του συλλογές. Επίσης την μετάφραση βιβλίων της γαλλίδας ποιήτριας Τζόυς Μανσούρ (Joyce Mansour) (νομίζω έχω αναρτήσει σημείωμα στα Λ.Π. Τους «Φανταστικούς Βίους» του Μαρσέλ Σβόμπ (Marcel Schwob) και φυσικά την μικρή μελέτη του- ανάγνωση- για τον «Μεγάλο Ανατολικό» του Ανδρέα Εμπειρίκου και πάλι από τις εκδόσεις «Άγρα». Αποδελτίωνα ό,τι συναντούσα για το έργο του μια και ήταν Πειραιώτης και άφηνα τους άλλους, ειδικότερους εμού κριτικούς και γραμματολόγους να αξιολογούν και να αποτιμούν το έργο του, ως ενός μεγάλου σύγχρονου έλληνα ποιητή. Βλέπε και θέσεις του πειραιώτη ποιητή και κριτικού Στέλιου Γεράνη. (4).

Κριτικές φωνές της εποχής μας που μιλούν επαινετικά για την ποίησή του και δεν είναι και λίγοι. Τουλάχιστον δεν τον κατέτασσαν στην κατηγορία του ποιητή «φανφάρα» που ερμήνευσε ο Γιώργος Μιχαλόπουλος. «Άσπρα κοράκια/ μαύρα κοράκια…» Ποιήματα του πειραιώτη ποιητή Έκτορα Κακναβάτου έχουν μεταφραστεί στα αγγλικά, τα γαλλικά, τα ιταλικά, τα ισπανικά, τα ρώσικα, τα ολλανδικά και σε άλλες γλώσσες. Για την συλλογή του “In perpetuum”, λαμβάνει το Β΄ Κρατικό Βραβείο Ποίησης (1984).

          Ο Έκτωρ Κακναβάτος εμφανίστηκε στα ελληνικά γράμματα μέσα στην Κατοχή, το (1943) με την ξενόγλωσση μουσικής ορολογίας συλλογή του “Fuga”, σ.32. Επανεκδόθηκε από το τυπογραφείο των «Κειμένων» 1972. (Εδώ να σημειώσουμε ότι αρκετοί τίτλοι ποιημάτων του φέρουν ως τίτλο μουσικούς όρους). Το 1944 σε συνεργασία με τον επίσης σουρεαλιστή ποιητή Δημήτριο Π. Παπαδίτσα δημοσιεύουν στο 7^Ο τεύχος του περιοδικό «Νεανική Φωνή», το «Μια θέση και μία έφοδος» το κείμενο θεωρήθηκε ως ένα είδος Μανιφέστου των Νέων σε ηλικία τότε Ποιητών. Έχοντας τελειώσει ο πόλεμος και μετά την απελευθέρωσή του από το νησί της εξορίας του που κρατούνταν ως κομμουνιστής κυκλοφορεί την δεύτερη ποιητική του συλλογή «Διασπορά», «Πρώτη Ύλη» (1961). Τρία χρόνια μετά (1964) κυκλοφορεί την συλλογή του «Κλίμακα του λίθου» από τις εκδόσεις «Ζάρβανος» και β΄ έκδοση από τον «Καστανιώτη» (1977). Οι δύο επόμενες δεκαετίες 1970 και 1980 που τα επαγγελματικά και τα κοινωνικά πράγματα του βίου του είχαν αισιότερη εξέλιξη η ποιητική του φωνή και παραγωγή ανθεί, έχει γίνει αποδεκτή από ένα ευρύ κύκλο ποιητών και διανοουμένων και ο ίδιος ο Έκτωρ Κακναβάτος είναι ένας από τους σημαντικότερους έλληνες υπερρεαλιστές ποιητές. Εκδίδει κατά σειρά τις εξής ποιητικές του συλλογές.-«Τετραψήφιο», «Κείμενα» (1971), «Τετραψήφιο με την έβδομη χορδή» «Κείμενα» (1972) , «Διήγηση»  εκδόσεις «Συντεχνία»(1974)/ β΄ έκδοση «Κείμενα» (1981) και «Οδός Λαιστρυγόνων» «Κείμενα» (1978). Από τις εκδόσεις «Κείμενα» κυκλοφορούν επίσης: -«Τα μαχαίρια της Κίρκης» (1981), -«Ανάστιξη του θρύλου για τα νεφρά της πολιτείας» (1981), -“In perpetuum” (1983).- «Κιβώτιο ταχυτήτων», «Κείμενα» (1987). Τις επόμενες δύο δεκαετίες 1990 και 2000 αρχίζει η μονιμότερη συνεργασία του με τις εκδόσεις «Άγρα» που, του κυκλοφορούν τα ποιητικά του Άπαντα, τις Μελέτες του και τις Μεταφράσεις του: - ΠΟΙΗΜΑΤΑ τόμος Α΄, (1943-1974), 1990, σελ. 216. – ΠΟΙΗΜΑΤΑ τόμος Β΄, (1978-1987), 1990, σ. 318. – «Οικισμοί του Μενεσθέα Καστελάνου του Μυστρός», 1995. –«Χαοτικά», 1997.- «Ακαρεί», 2001. –«Υψικαμινίζουσες νεοπλασίες», 2001. Και, Έκτωρ Κακναβάτος, «Για τον Μεγάλο Ανατολικό», 1991. Μετέφρασε όπως προαναφέραμε έργα της Τζόυς Μανσούρ, του Μαρσέλ Σβόμπ, το βιβλίο του Ζιλιέν Γκράκ, «Επάνοδος στον Αντρέ Μπρετόν». Ποιήματά του μεταξύ άλλων συμπεριέλαβε ο ελληνοαμερικανός καθηγητής, ποιητής και μεταφραστής Κίμων Φράϊερ, στην Kimon Friar, “Contemporary Greek Poetry” που κυκλοφόρησε από Ελληνικό Υπουργείο Πολιτισμού το 1985 επί Μελίνας Μερκούρη.

          Έχοντας πλέον γενική εποπτεία της σύνολης δουλειάς του, πρωτότυπης ποιητικής και μεταφραστικής από το 1943 μέχρι το 2000 διαπιστώνουμε ότι ο πειραιώτης ποιητής Έκτωρ Κακναβάτος παρέμεινε συνεπής στις θεωρητικές του καταβολές, ποιητικές αρχές και αξίες που ακολουθεί κατά πόδας από την αρχή μέχρι το τέλος της συγγραφικής του διαδρομής. Μας δηλώνει τα κειμενικά μονοπάτια των βαδισμάτων του, τις συγγένειες και τις αναφορικές επιλογές του. Έμεινε πιστός σε μία ποιητική τεχνική και τεχνοτροπία, μια υπερρεαλιστική γλωσσική και υφολογική καθαρότητα, ιδιαίτερων χρωματισμών της ολιστικής παρουσίας της Ποιητικής του. Έμεινε εντός των συνόρων που άνοιξε από τις πρώτες δεκαετίες του προηγούμενου αιώνα ο Andre Breton και οι φίλοι και οπαδοί του ανά την υφήλιο. Ενδέχεται οι σπουδές του στην επιστήμη των Μαθηματικών να συνέτειναν στην λογική εξέλιξη της σκέψης του, στην διαμόρφωση της εμφάνισης της ποιητικής του φωνής. Πάντως από τους πνευματικούς και συγγραφικούς κύκλους του Πειραιά είναι ο μοναδικός υπερρεαλιστής, με εξαίρεση ίσως ορισμένες ποιητικές στιγμές πειραματισμού του ποιητή Στέλιου Γεράνη.

          ΜΙΚΡΟ ΕΛΕΓΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΕΡΜΑΦΡΟΔΙΤΟ ΣΟΦΙΣΤΗ ΦΑΒΩΡΙΝΟ

Θυμήσου οι σοφιστές

τα μεθύσια τους τα γέλια

Θυμήσου που η καρδιά τους μοσχομπίζελα

τα πέδιλά τους μπαμπακένια ελάφια

Θυμήσου που γελούσανε

μαχαιρωμένοι.

Ο λεπτός σαρκασμός, μια ατομική του αίσθηση ανθρώπινου ιστορικού τραύματος και λύπης,- προερχόμενης από τα δικά του τραυματικά βιώματα του εμφυλίου- μια διαφορετική, ξεχωριστή περίπτωση ενατένισης των πραγμάτων και των γεγονότων του Κόσμου και της Ανθρωπότητας, δίνουν την ακριβολογία και την αυθεντική ουσία στην ποίησή του. Η φωνή του έχει μια έντονη σταθερή εκρηκτικότητα, σαν να θέλει η υπερρεαλιστική φόρμα και τεχνική να εκφράσει πέραν της τέχνης και την πολιτική ιδεολογία με την οποία είναι συνταυτισμένη από το γνωστό Μανιφέστο Αντρέ Μπρετόν- Λέων Τρότσκι. Κοινός ο επαναστατικός αστερισμός του κινήματος του υπερρεαλισμού και των αρχών της Ρώσικης Επανάστασης ως πολιτικό μοντέλο διακυβέρνησης της ανθρωπότητας στις πιο ακραίες δημόσιες κυβερνητικές απολήξεις της ιεραρχίας της. Μιά αστραφτεράδα έχουν οι λέξεις του, έναν ιδιαίτερο τονισμό οι ήχοι τους, μια δική τους νοηματική σηματοδότηση όπως τις οργανώνει και επέλεξε «συνταγματικά» να τις χρησιμοποιήσει στο έργο του ο πειραιώτης ποιητής Έκτωρ Κακναβάτος. Σε ένα παιχνίδι κανόνων μιάς λογικής συμμετρίας και εσωτερικής ποιητικής αρμονίας δωρικών διαστάσεων ακόμα και όταν δεν μπορούν να γίνουν κατανοητές στην συνειρμική τους ακολουθία και συντακτική συμπαράταξη. Ο Γεωμετρημένος λόγος του Κακναβάτου, ο οργιώδης σφυγμός του, ο επαναστατικός παλμός του, αυτό το παράξενο «μάγμα» καθαρότητας και σκοτεινότητας, δίνουν την δυναμικότητα της ατμόσφαιράς της ως πρόταση ποιητική, σύγχρονη, μοντέρνα, πρωτοπόρα μέσα στην παράδοση των ελλήνων υπερρεαλιστών.

Σίγουρα πάντως, ενός ποιητικού λόγου και μιας φωνής παντελώς ξένης από την Πειραιώτικη ποιητική παράδοση.

          Το 2003 οι εκδόσεις «Τυπωθήτω» εκδίδουν την μελέτη της Χριστίνας Αργυροπούλου «Η Γλώσσα στην ποίηση του Έκτωρ Κακναβάτου. Είναι μία ολοκληρωμένη εργασία για τον υπερρεαλιστή γλωσσοκεντριστή ποιητή. Η μελέτη είναι η διδακτορική διατριβή της Συμβούλου του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου.

Ποιήματα και Κείμενα του Έκτορα Κακναβάτου δημοσιεύονται σε διάφορα λογοτεχνικά περιοδικά. (5)

          ΤΑΡΙΧΕΥΕΙΝ

Η δύναμή τους είναι να είσαι ανίδεος

να είσαι αφελής, να αμνηστεύεις,

η δύναμή τους είναι να ξεχνάς,

να μη θυμάσαι που η εντολή από τους Κατεπάνω

είναι να συμφωνήσουνε ανακριτής κ’ εισαγγελέας

να κηρυχτείς σε αφάνεια

να μπεις στο αρχείο, ή αν η χάρη τους…

να σ’ αναλάβουνε ταριχευτές,

 η διαιώνια τέχνη των λωρίδων.

ΕΡΓΑ ΤΟΥ

-Fuga, Αθήνα 1943. Β΄εκδ. Κείμενα 1971/1972

-Διασπορά, Πρώτη Ύλη Ζάρβανος 1961. / Καστανιώτης 1977

-Η κλίμακα του λίθου, Ζαρβάνος 1964

-Τετραψήφιο, Κείμενα 1971

-Τετραψήφιο με την έβδομη χορδή, Κείμενα 1972/ 1980

-Διήγηση, Κείμενα 1974/ 1981

-Οδός Λαιστρυγόνων, Κείμενα 1978

          ΑΥΤΟ ΝΑ ΠΕΙΣ

Εμείς κατά τους Φιλισταίους οι διεφθαρμένοι

για μερικούς οι φωνακλάδες

και γι’ άλλους πολυεδρικοί

σ’ εποχή εκπτώσεων αλλάζουμε το νου μας

και το δέρμα του παίρναμε τους ίσκιους

απ’ τα δέντρα, ντυνόμαστε κι όλο τέτοια

κρούσματα κ’ επεισόδια με τα φωνήεντα.

………………………………………..

-Ανάστιξη του θρύλου για τα νεφρά της πολιτείας. Κείμενα 1981

-Τα μαχαίρια της Κίρκης, Κείμενα 1981, σ.56

Σημείωση:

[Η συλλογή προέρχεται από δύο ενότητες ποιημάτων. ΠΡΟΒΛΗΤΑ Ή ΑΝΤΙΛΟΠΗ και ΘΑΛΑΜΟΣ ΑΖΩΤΟΥΧΩΝ. Περιλαμβάνει Σχόλια Αναπότρεπτα και Παράρτημα από το οποίο μαθαίνουμε ότι ποιήματα του βιβλίου είχαν δημοσιευθεί στο περιοδικό Ποίηση 1979 και το περιοδικό Ευθύνη 1977. – Το ποίημα «ΔΥΣΚΟΛΙΕΣ ΤΗΣ ΦΙΛΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΙΑΣ» είναι αφιερωμένο «στον κύριο ΝΙΚΟ ΕΓΓΟΝΟΠΟΥΛΟ»].

ΑΦΩΝΟ

Θα ‘ναι που με το αίμα μου η σιωπή

συνουσιάζεται μες στον αλαλαγμό της

κι αφανίζονται όλα

στο άλαλο φώς της ήττας.

-In Perpetuum, Κείμενα 1983/1984

-Κιβώτιο Ταχυτήτων, Τυογραφείο Κείμενα 1987, σ.104.

Σημείωση:

Η συλλογή έχει μεγάλο σχήμα σε σχέση με τις συνηθισμένες. Των έντιτλων ποιημάτων προηγούνται σκέψεις του ποιητή: «Όταν η γλώσσα δεν κάνει άλλο παρά να υπηρετεί τον Λόγο καταστρέφει την πάμφωτη αταξία των πραγμάτων’ κι αυτά την εκδικούνται θάβοντάς την στην αιθάλη τους.». Ορισμένες ποιητικές μονάδες είναι αφιερωμένες σε ομοτέχνους του. Περιέχει και απαραίτητες ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ σελ. 93-97 για την πορεία ορισμένων ποιημάτων.

          ΣΟΥΡΝΤΙΝΑ ΤΗΣ ΑΒΥΣΣΟΥ

Για ιδές τον τόν αμάραντο

Ο’ λοκλωνίς όξω εγκρεμού

που είναι μια να ζυγιαστεί και δυό να πέσει

Και βάλε αυτί

μην ακουστώ μέσα στο άχ της άβυσσος.

-Ποιήματα 1943-1974. Τόμος Α΄. Άγρα 1990, σ. 214.

[περιλαμβάνει τις συλλογές: -FUGA/ -ΔΙΑΣΠΟΡΑ/- Η ΚΛΙΜΑΚΑ ΤΟΥ ΛΙΘΟΥ/- ΤΕΤΡΑΨΗΦΙΟ ΜΕ ΤΗΝ ΕΒΔΟΜΗ ΧΟΡΔΗ]

-Ποιήματα 1978-1987. Τόμος Β΄. Άγρα 1990, σ.320

[περιλαμβάνει τις συλλογές: -ΟΔΟΣ ΛΑΙΣΤΡΥΓΟΝΩΝ/- ΤΑ ΜΑΧΑΙΡΙΑ ΤΗΣ ΚΙΡΚΗΣ/- ΑΝΑΣΤΙΞΗ ΤΟΥ ΘΡΥΛΟΥ ΓΙΑ ΤΑ ΝΕΦΡΑ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΕΙΑΣ/ -ΚΙΒΩΤΙΟ ΤΑΧΥΤΗΤΩΝ./ Σημειώσεις του ποιητή] Την έκδοση επιμελήθηκε ο εκδότης της Άγρας Σταύρος Πετσόπουλος. Οι διορθώσεις του Παντελή Μπουκάλα και το εξώφυλλο του Αλέκου Λεβίδη. Και Σημειώσεις πρώτων δημοσιεύσεων.

-Οιακισμοί του Μενεσθέα Καστελάνου του Μυστρός, Άγρα 1995

-Χαοτικά Ι., Άγρα 1997, σ.70

Σημείωση:

[Το ποίημα ΘΕΩΡΗΜΑ είναι αφιερωμένο «του κ. Γιώργου Βέλτσου». Το ποίημα ΓΕΝΕΑΛΟΓΙΚΟ ΤΩΝ ΜΥΔΡΑΛΙΩΝ αφιερώνεται «του κ. Σάββα Μιχαήλ». Οι ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΕΣ ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΥ «στην κ. Αλεξάνδρα Δεληγιώργη». Το ΓΕΝΕΘΛΙΟ ΤΟΥ ΧΑΟΥΣ «του κ. Ερατοσθένη Καψωμένου». Και άλλων.]

ΛΑΜΠΕΣ ΘΥΕΛΛΗΣ από καύτρες αστεριών κι από ιώδιο

        προφτάστε…

Βυσσοδομούν εις βάρος της κοιμήσεως

          Σολωμού και Κάλβου

         των ανθρακέων.

-Ακαρεί, Με τέσσερα χαρακτικά του Γιάννη Στεφανάκι. Άγρα 2001, σ.56

          Η ΣΦΡΑΓΙΔΑ

Καταλογάδην οι ηδύτητες

κι η σάρκα στον αέρα με

          αλλόφρονες σειρήνες.

 

Οπιομανής ο Απόλλωνας διασύρεται

     στα χρηματιστήρια των ηδονών

Αι Ηράκλειτε των ροών

το σπέρμα έμφλογο σ’ επικυρώνει.  

-Υψικαμινίζουσες Νεοπλασίες, Άγρα 2001, σ.40

[Η έκδοση γίνεται στο πλαίσιο των εορτασμών για την επέτειο των 100 χρόνων από τη γέννηση του Ανδρέα Εμπειρίκου. Είναι Ομιλία του στο Ίδρυμα Χορν Γουλανδρή στο διήμερο συνέδριο για τον Ανδρέα Εμπειρίκο το Σάββατο 5/5/2001. Πρόλογος. – από την Υψικάμινο. Και από την Ενδοχώρα.’].

[Ο ΠΛΟΚΑΜΟΣ ΤΗΣ ΑΛΤΑΜΙΡΑΣ

Ενατενίζω. Μια καμπάνα τήκεται…

Μια πέρκα αυτομολεί στο ιδίωμα του Οδυσσέα Ανδρούτσου. Μια ανεμώνα καταργεί τη στιλπνότητα των τελωνείων. Ενατενίζω. Μια Μανιάτισσα νυχτομαχεί ως τουφεκιά απ’ τ’ ανοιχτό πουκάμισο του Τσε Γκεβάρα.]

-Στα Πρόσω Ιαχής, Άγρα 2005, σ. 56

Σημείωση:

Ποιήματα μεικτής φόρμας, έμμετρα και πεζά ποιήματα, ανάμεικτο ύφος ακραίος λόγος. Αφιερώσεις, αποσπάσματα από τον Ανδρέα Εμπειρίκο. Μείξεις αρχαίας γραμματείας με σύγχρονες αναφορές.

          ΓΕΝΕΣΙΣ

Πώς αλλιώς

άν όχι ξάφνου

   ακύητο χρονόπλασμα

   ουδαμόθεν πεμφθείς

        πρωτοστάτης

 

Πώς αλλιώς

   άν όχι από στεγόπλακες

   πρωτεϊκού αλιγάτορα

       ο χώρος

 

Πώς αλλιώς

αν όχι ωάριο με ενδόσπερμα

   αέναος των άστρων

       το χρονοπρωτόνιο

-ΤΟ ΚΛΑΡΙΝΟ Ή ΣΑΦΑΡΙ ή Σαφάρι ΣΤΟ VERSO ΤΟΥ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΥ, Άγρα 2005, σ.32. (μαζί με τον Σπύρο. Κανιούρα).

Σημείωση:

Το μικρό αυτό βιβλιαράκι είναι μία συνομιλία μεταξύ του Σπύρου Κανιούρα και του Έκτορα Κακναβάτου. Η αυλαία ανοίγει με κείμενο του συγγραφέα Γιώργου Μανιάτη, «Έξεργα».

Αντιγράφουμε από ερώτηση και απάντηση της σελίδας 21:

[ΚΑΝΙΟΥΡΑΣ: Ο Νίτσε αναφέρει ότι δεν θα απαλλαχτούμε απ’ τον Θεό αφού πιστεύουμε ακόμα στην γραμματική. Εσείς που γλιτώσατε από νοηματικές τσουκνίδες, λεξιακές παπουτσοθήκες, τις ευθείες και τον καφέ;

ΚΑΚΝΑΒΑΤΟΣ: Όταν ο Νίτσε μεταλλάχτηκε σε φουρνέλο, ήταν τεσσαρακοστή Πέμπτη επέτειος του υπερσυντέλικου, αορίστου διαρκείας. Ο Θεός απηλλάγη με ψήφισμα της διαρκούς συνελεύσεως των παθητικών μετοχών όλων των εις –μι ρημάτων. Φυσικά κανένα από τα ψυχοσάββατα δεν υπαινίσσεται τις καυχησιολογίες του Τρικαλινού Ληθαίου για το έπος του Σακαφλιά, που ως γνωστόν απέφυγε να καπνίζει δίκταμο, τσουκνίδα και ό,τι άλλο σχετικό διασύρει τη σεμνότητα των παπουτσοθηκών.’]

-Για τον «Μεγάλο Ανατολικό», Άγρα 1991

-Βραχέα και μακρά. Για την ποίηση. /Γλώσσα και λόγος. Άγρα 2005, σ.96

[περιλαμβάνει σκέψεις και ρήσεις του, στοχασμούς του για την γλώσσα]

[…. Ποίηση πέρα από την εκφυλιστική, μαυλιστική της στιχοπλασία- στην αναζήτηση στοιχειώδους συνιστώσας (ή συνιστωσών) του γίγνεσθαι..

Τι λαγνεία το ακυρόλεκτο!

Η Ποίηση, αν μη τι άλλο, θέλει να ωθήσει τη γλώσσα να βγει από τ’ αδιέξοδά της.

Η Ποιητική γλώσσα δεν είναι σημασιολογική. Είναι σημαντική]

-Σφόδρα αιρετικό ημερολόγιο του 2000. Άγρα 1999. Επιμέλεια (μαζί με τον Σ. Κανιούρα).

 

-7 Ανέκδοτα ποιήματα, 9 ζωγραφιές. Μανδραγόρας 1994

Ποιητικές Ανθολογίες

-Βασίλης Βασιλικός, Λύρα Ελληνική, Πλειάς 1993, σ. 401-404

-Ηλίας Γκρης, εισαγωγή- ανθολόγηση. Το μελάνι φωνάζει. Η 17 Νοέμβρη 1973 στην λογοτεχνία. Μεταίχμιο 2003,σ.

-Δημήτρης Δασκαλόπουλος, Επιλογή- παρουσίαση- σχόλια. Ελληνικά Καβαφογενή ποιήματα (1909-2001) Ανθολογία. Πανεπιστήμιο Πατρών 2003, σ. 174

-Κ. Γ. Ζωγραφάκης, Εποπτεία. –Δημήτρης Σταμούλης, Επιμέλεια. Ποιητική Ανθολογία, Μαλλιάρης, Θεσσαλονίκη 1976, σ. 237-238

-Σπύρος Κοκκίνης, Ανθολογία Νεοελληνικής Ποίησης (1708-1989) Ε΄ έκδοση, Εστία 1993, σ. 255-256

-Γιάννης Κορίδης, Ποιητική Ανθολογία (1930-1965), Ιωλκός 1965, σ. 137-140

-Μπούκα Αδελφοί. Μεγάλη Ελληνική Ποιητική Ανθολογία. Τόμος 6^ος, Αθήνα χ.χ., σ. 268-272.

-Θανάσης Θ. Νιάρχος, Ανθολογία Ποιητές για Ποιητές, Καστανιώτη 2002, σ. 153-154

-Νίκος Παππάς- Ρίτα Μπούμη- Παππά, Νέα Παγκόσμια Ποιητική Ανθολογία, τόμος Β΄. Διόσκουροι χ.χ. σ. 907-911

-Σωκράτης Σκαρτσής, Η Νεότητα της Ποίησης. Μια Ποιητική Αγωγή… Ελληνικά Γράμματα 1999, σ.376)

-Γιάννης Στεφανάκης, Λίθινη Εποχή, Ίδμων 1999, σ.19-20

-Δημήτρης Μαλακάσης- Τσέκος, Εκλεκτά Σύγχρονα Ελληνικά Ποιήματα. Δωδώνη 1993, σ. 43.

-Kimon Fiar, Contemporary Greek Poetry, Αθήνα 1985, σ. 108-111)

-Θανάσης Θ. Νιάρχος- Αντώνης Φωστιέρης, Ποίηση 1975,  μικρή άρκτος 1975, σ. 71-75

-Θανάσης Θ. Νιάρχος- Αντώνης Φωστιέρης, Ποίηση 1979. Εγνατία 1979, σ. 59-61

-Γιάννης Βαρβέρης- Κώστας Παπαγεωργίου, Ελληνική Ποιητική Ανθολογία Θανάτου, Καστανιώτη 1995, σ. 96-97

-περιοδικό Η Λέξη. Σύγχρονη Ερωτική Ποίηση. Ανθολογία. 42 Έλληνες Ποιητές και 14 Ζωγράφοι, Καστανιώτη 1987, σ.89-94

-Ποιητικά Τετράδια Φθινοπώρου Μανδραγόρας. Ανθολογία Σύγχρονης Ελληνικής Ποίησης. Σ. 128, 36-38

-Τρίτη Πανελλήνια Ποιητική Συνάντηση 1940-1960. Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη 1963, σ. 45-50, 111-112.          

Ενδεικτικές πληροφορίες

-Αντώνης Φωστιέρης- Θανάσης Νιάρχος, περ. Η Λέξη τχ. 101/1,2, 1991, σ. 85-88. Μια συνομιλία με τον Έκτωρ Κακναβάτο. Στις Σελίδες Β’ Πρόσωπο

-Αλέξανδρος Ακριτόπουλος- Γιάννης Κοτσιφός: Συγγραφή- Επιμέλεια Ελένη Νικολάκη- Ελένη Φτίκα, Βιογραφίες Νεοελλήνων Συγγραφέων, Μαλλιάρη/ Παιδεία 1997, σ. 178

-Φραγκίσκη Αμπατζοπούλου, Ανθολογία Υπερρεαλισμού. Δεν άνθησαν ματαίως,,,» Νεφέλη 19

-Ευγένιος Αρανίτσης, εφ. Ελευθεροτυπία, Τετάρτη 13/6/1990. «Το πρόβλημα της ερμηνείας στην ποίηση του Κακναβάτου».

-Αλέξανδρος Αργυρίου, Α. Μεταπολεμική Γενιά. Τόμος 5^ος. Ελληνική Ποίηση, Σοκόλη 1990, σ. 124-133

-Αλέξανδρος Αργυρίου, Διαδοχικές αναγνώσεις ελλήνων υπερρεαλιστών, Γνώση 1983, σ. 234-240

-Χριστίνα Αργυροπούλου, περ. Ομπρέλα τχ. 57/6,8, 2002, σ. 77-79. «Έκτορας και Χάος» με αφορμή τα «Χαοτικά Ι» και σελίδες 80-82 συνέντευξη με τον Έκτορα Κακναβάτο.

-Γιώργος Βέλτσος, εφ. Τα Νέα Σάββατο 22/3/1997, σ. 37/11. «Μην ομιλείτε εις τον οδηγόν». [ στην σελίδα ΠΑΝΟΡΑΜΑ. ΣΥΣΤΗΜΕΝΟ]

-Μάριο Βίττι, Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, Οδυσσέας 2003, σ. 488-489, 496

-Χάρης Βλαβιανός, εφ. Τα Νέα 1/3/2010. ‘Εκτωρ Κακναβάτος: «Αγγιξε μέσω της ποίησης το μυστήριο»

-Κώστας Γεωργουσόπουλος, εφ. Τα Νέα Σαββατοκύριακο 20-21/11/2010, σ.35. «Ράτσα Υψικαμίνου». Στην σελίδα Βιβλιοδρόμιο. [‘Εκτωρ Κακναβάτος, Ποιήματα 1943- 1987 Συγκεντρωτική έκδοση, εκδ. Άγρα 2010, σ. 522, 18 ευρώ]. Βλέπε και περ. Η Λέξη τχ. 100-101/ 1,2,1991, σ. 4-8

-Στέλιος Γεράνης, Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια τόμος 7^ος, Χάρη Πάτση χ.χ.

-Γιάννης Δάλλας, εφ. Η Αυγή της Κυριακής 14/11/2010, σ. 21. «Έκτωρ Κακναβάτος, Ποιητής διπλής πρωτοπορίας», στις σελίδες των «Αναγνώσεων» τχ. 413.

-Χρήστος Δανιήλ, περ. Ποίηση τχ. 20/ Χειμώνας 2002, σ.229-255. Η διακειμενική διαπλοκή του ελληνικού μεταπολεμικού υπερρεαλισμού με το δημοτικό τραγούδι. Υπερρεαλιστικών Ποιημάτων των Νάνου Βαλαωρίτη, Ελένης Βακαλό, Έκτωρ Κακναβάτου, Μάτση Χατζηλαζάρου. Πρόσωπα και θέματα συγκεκριμένων δημοτικών τραγουδιών.

-Στρατής Ευστρατιάδης, Λογοτέχνες του Μικρασιατικού Ελληνισμού, Το Ελληνικό Βιβλίο 1982, σ.118-119

-Αλέξης Ζήρας, εφ. Κυριακάτικη Αυγή 14/11/2010, σ. 47. «Η ευφυϊα της αταξίας». (προυποθέσεις για την ανάγνωση της ποίησης του Έκτορα Κακναβάτου) [στην σελίδα Γράμματα & Τέχνες]

-Αλέξης Ζήρας, Λεξικό Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, εκδ. Πατάκη 2007, σ. 978.

-Αλέξης Ζήρας, Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό. Τόμος 4^ος, Εκδοτική Αθηνών 1985

-Ρούλα Κακλαμανάκη, περ. Διαβάζω τχ. 50/2, 1982, σ. 149-151. «Εντολές στο άπειρο»

-Ανδρέας Καραντώνης, περ. Νέα Εστία τχ. 104/15-11-1978, σ. 1524-1525 «Οδός Λαστρ…»

-Ειρήνη Κοντογεωργίου, εφ. Κυριακάτικη 20/9/1998, σ.19/59. «Από τη Μήδεια στη Μέριλιν». [Συζήτηση περί μύθων με τον ποιητή Έκτορα Κακναβάτο και τη φιλόλογο Δήμητρα Μήττα].

-Denis Kohler,  Η Νεοελληνική Λογοτεχνία, Αρχιπέλαγος 1998, σ. 211

-Σπύρος Κοκκίνης, Ανθολογία Νεοελληνικής Ποίησης, Ε΄ έκδοση, Εστία 1995, σ. 255-256

-Δημοσθένης Κούρτοβικ, Έλληνες Μεταπολεμικοί Συγγραφείς. Ένας Οδηγός. Πατάκη 1995, σ. 108-109

-Παναγιώτης Δ. Μαστροδημήτρης, Εισαγωγή στη Νεοελληνική Φιλολογία 6^η έκδοση. Δόμος 1996, σ.182, 315, 473, 522, 529.

-Ελένη Μαχαίρα, εφ. Ο Κόσμος του Επενδυτή Σάββατο 4-Κυριακή 5 Μαϊου 1996, σ. Ε2/28 «Δεν παριστάνω τον ηγέτη». [Ο Έκτορας Κακναβάτος ανήκει στον μικρό κύκλο των υπερρεαλιστών ποιητών και φοβάται το ρόλο της ποίησης που περνά μηνύματα για να κατευθύνει τη ζωή]

-Σάββας Μιχαήλ, περ. Ομπρέλα τχ. 64/3,5, 2004, σ.61-65. Ο Υπερρεαλισμός και ο Χρόνος.

-Γιώργος Χ. Μπαλούρδος, Πειραϊκό Πανόραμα. Πνευματικό και Καλλιτεχνικό Χρονολόγιο του Πειραϊκού Χώρου 1784-2005, Τσαμαντάκης, Πειραιάς 2006

-Ρόντερικ Μπήτον, Εισαγωγή στη Νεότερη Ελληνική Λογοτεχνία- Ποίηση και Πεζογραφία (1821- 1992). Νεφέλη 1996. Σ. 259-260, 267, 354.

-Δημήτρης Πανουσάκης, εφ. Ο Ριζοσπάστης 16/9/1990. «Με τι ακόμα μετράς-ποιητή- της γενιάς σου το εμβαδόν;»

-Ρίτα Μπούμη- Νίκος Παππάς, Νέα Παγκόσμια Ποιητική Ανθολογία, τόμος Β΄, Διόσκουροι χ.χ., σ. 907-911.

-Νίκος Παππάς, Η αληθινή ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας (1100-1973), Τύμφη 1973, σ.256-257. (Λανθασμένη ημερομηνία γέννησης, 1912-)

-Λίνος Πολίτης, Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης 1978, σ. 343

-Ιφιγένεια Α. Σιαφάκα, Μια «ματιά» στη Νεότερη Ευρωπαϊκή Λογοτεχνία, Γρηγόρη 2000, σ. 96-, 261-.

-Γιάννης Σολδάτος, Δια του Κατόπρου.-150 Έλληνες Συγγραφείς, Κοχλίας 2002, σ. 38-41

-Δημήτριος Γρ. Τσάκωνας, Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, τόμος 9^ος, Σώφρων 1992, σ. 144-149

-Θανάσης Τζούλης, περ. Μανδραγόρας τχ.8-9/ 7,12, 1995, σ. 135-137.

-Δημήτρης Θ. Φραγκόπουλος, περ. Η Λέξη τχ. 101/1,2,1991. Σ.9-13 «Μια ποίηση από Διός»

-Νικόλαος Χ. Χαράκακος, εφ. Ελεύθερη Ώρα της Κυριακής 10/11/1996. «Η υπερρεαλιστική φιλοσοφία στην ποίησι του κ. Έκτορος Κακναβάτου».

-Βαγγέλης Χατζηβασιλείου, εφ. Σαββατιάτικη Ελευθεροτυπία 27/11/2010, σ. 6 «Ένας αρνητής του Σύμπαντος». Και σε πλαίσιο: «Ποίηση και μαθηματικά». Στην σελίδα «Ιδέες και γραφές».

-Who ‘s Who 2004. Επίτομο Βιογραφικό Λεξικό. Μέτρον 2004, σ. 334

-εφ. Η Αυγή 10/11/2010. Πέθανε ο Έκτωρ Κακναβάτος: Ο τελευταίος των υπερρεαλιστών…

ΒΙΒΛΙΟΚΡΙΤΙΚΕΣ

-περ. Αντί τχ. 448/5-10-1990. «Ποιήματα τόμοι 2»

-εφ. Το Βήμα 15/3/1998, «Έ. Κακναβάτος, Χαοτικά Ι»

-Ευγένιος Αρανίτσης, εφ. Ελευθεροτυπία 1/11/1995, Το όνειρο μιας άλλης γλώσσας. «Οιακισμοί του Μ….»

-Θεοτόκης Ζερβός, περ. Πόρφυρας τχ.21/2,1984, σ.150 “In perpetuum”

-Άλκης Θρύλος, περ. Καινούργια Εποχή τόμος 24^ος /Χειμώνας 1961, σ.219, «Διασπορά»

-Δημήτρης Ν. Μαρωνίτης, εφ. Το Βήμα 10/12/1995. Αντιγραφή. «Οικισμοί του…» (στην στήλη Πολιτιστικά μονότονα)

-Κ. Μιχαήλ (Μιχάλης Γ. Μερακλής) περ. Δημιουργίες τχ. 19-21/ 27-12-1972, σ. 121 «Τετραψήφιο με την….»

-Σάββας Μιχαήλ, εφ. Η Καθημερινή 28/11/1995, Το «Όγδοο φωνήεν» του Έκτορα Κακναβάτου, «Οιακισμοί του Μενεσθέα…»

-Σάββας Μιχαήλ, περ. Ο Μανδραγόρας τχ. Α 10-11/1, 4, 1996, σ. 78-82. «Οιακισμοί του Μενεσθέα».

-Βικτώρια Παπαδάτου, περ. Γράμματα και Τέχνες τχ. 59/9,12, 1989, σ. 28-30. «Κιβώτιο ταχυτήτων»

-Μαρία Λαμπαδαρίδου- Πόθου, εφ. Η Καθημερινή 8/12/1998, «Η τάξη είναι αγκύλωση». Τα «Χαοτικά» του Έκτορα Κακναβάτου.

-Αντώνης Σανουδάκης, εφ. Τα Νέα Δευτέρα 21/7/2003, σ. 45/13. Η γλώσσα στην ποίηση του Κακναβάτου. Για «Χριστίνα Αργυροπούλου, Η γλώσσα στην ποίηση του Έκτορα Κακναβάτου».

-Αντώνης Σανουδάκης, εφ. Ελευθεροτυπία 22/7/2003. ΣΤΟ ΕΠΩΝΥΜΩΣ. Η γλώσσα στην ποίηση του Ε.Κ.. Για την μελέτη της Χριστίνας Αργυροπούλου.

-Κώστας Σταματίου, εφ. Τα Νέα 22/9/1990, Συγκεντρώσεις. «Ποιήματα τόμοι 2»

-Δημήτρης Σταμέλος, εφ. Ελευθεροτυπία 26/11/1981, «Μαχαίρια της Κίρκης»

-Δημήτρης Σταμέλος- Τσαούσης Κ.Ι. εφ. Ελευθεροτυπία 22/9/1978, «Οδός Λαιστριγόνων»

-Κώστας Τσαούσης, εφ. Έθνος 28/11/1990. Ο ποιητής του «αρχαίου θυμού». «Ποιήματα τόμοι 2»

-Δημήτρης Θ. Φραγκόπουλος, περ. Διαβάζω τχ. 14/10-11-1978, σ.61-63. Ένα λεξίθηρο συμπίλημα. «Οδός Λαιστριγόνων»

-Βαγγέλης Χατζηβασιλείου, εφ. Η Καθημερινή 21/8/1988, Παράλογος κόσμος. «Κιβώτιο ταχυτήτων»

          Τα εξής λογοτεχνικά περιοδικά αφιερώνουν σελίδες τους στον Ε. Κακναβάτο (6)

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

(1)., Η μικρή αυτή ενδεικτική Βιβλιογραφία και Εργογραφία για τον Πειραιώτη γλωσσοκεντριστή, υπερρεαλιστή ποιητή και μεταφραστή Έκτωρ Κακναβάτο, προέρχεται από το προσωπικό μου αρχείο τις προηγούμενες δεκαετίες των Πειραϊκών ερευνών, καταγραφών και αποδελτιώσεών μου, όταν προετοίμαζα την έκδοση του «Πειραϊκού Πανοράματος». Έχοντας περάσει μία εικοσαετία από την έκδοσή του και αρκετά χρόνια από το δεύτερο βιβλίο που κυκλοφορήσαμε με την «Πειραϊκή Βιβλιογραφία», είναι εύλογο η Βιβλιογραφία για τον Πειραιώτη ποιητή να έχει αυξηθεί. Καινούργια άρθρα γράφτηκαν, δημοσιεύτηκαν μελέτες και ποιήματά του διαβάζουμε σε λογοτεχνικά περιοδικά. Στο δικό μου σημείωμα παρουσιάζοντας αργά και σταθερά πρόσωπα και έργα της Πειραϊκής Λογοτεχνικής Σχολής ακολουθώ μία συγκεκριμένη μέθοδο όπως έπραξα παραδείγματος χάρη και με την ποιήτρια Όλγα Βότση, τον ποιητή Ανδρέα Αγγελάκη, τον ποιητή Στέλιο Γεράνη, την ποιήτρια Άννα Δασκαλοπούλου και άλλων. Διαβάζω ξανά το έργο τους και το τι έχει δημοσιευθεί γι αυτό και τα αναρτώ. Προσπαθώ να κρατήσω την εγκυρότητα των πληροφοριακών στοιχείων που καταθέτω για τους Πειραιώτες δημιουργούς, την ακρίβεια των πηγών. Υπάρχουν έργα και δημοσιεύματα που παρουσιάζουν δυσκολίες όπως είναι π.χ. «Τα Πειραιώτικα» του ποιητή και δημοσιογράφου του Μεσοπολέμου Νίκου Χαντζάρα τα οποία τα βρίσκουμε για χρόνια στην τοπική εφημερίδα «Η Φωνή του Πειραιώς» και σε άλλα Πειραϊκά έντυπα, δημοσιεύματα που έχουν αρκετές δυσκολίες τόσο στον χρονολογικό τους εντοπισμό όσο και στις πραγματολογικές τους εξερευνήσεις. Δυστυχώς η πρώτη καταγραφή τους από τον δημοσιογράφο, πεζογράφο και κριτικό Χρήστο Λεβάντα, στο γνωστό του βιβλίο, παρουσιάζει αρκετές δυσκολίες και αβλεψίες. Δεν θέλω ούτε να μηδενίσω προηγούμενων Πειραιωτών φιλότιμες προσπάθειες ούτε να αγνοήσω τον κόπο και μόχθο τους, απλά θέλω να υπενθυμίσω πόσες ανυπέρβλητες δυσκολίες υπάρχουν ακόμα στην καθόλου καταγραφή της Πειραϊκής Βιβλιογραφίας. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο αναρτώ και αναδημοσιεύω τα Σημειώματα των Λογοτεχνικών Πάρεργων για Πειραιώτες και μη δημιουργούς. Το ποιους ερευνητές ή ερευνήτριες ενδιαφέρει αυτή η επίμοχθη προσπάθεια δεν μπορώ να γνωρίζω και αν, σε εποχές ψηφιοποίησης των πάντων και οργάνωσης των Αρχείων των παλαιών Λογοτεχνών. Από τις προσωπικές μου λοιπόν παλαιές συνάξεις στοιχείων και πληροφοριών τα κάτωθι.

(2).,  Ανοίγοντας μικρή παρένθεση να αναφέρουμε ότι υπάρχει μία μουσική εκπομπή- μουσική ποιοτική όαση παρουσίασης ξένων μουσικών συγκροτημάτων και φωνών- εδώ και πάνω από μισό αιώνα στο μεσημεριανό πρόγραμμα της Ελληνικής Ραδιοφωνίας, την ιστορική αυτή εκπομπή ίδρυσε, καθιέρωσε και είναι εκφωνητής ο πολύς και αξιόλογος, έμπειρος μουσικός κύριος Γιάννης Πετρίδης. Κάθε μεσημέρι στις 4 μ.μ. ο πολύπειρος και μουσικά «προφητικός» αρκετές φορές αυτός δάσκαλος της αμερικάνικης και ευρωπαϊκής μουσικής παραγωγής, της κυκλοφορίας ξένων δίσκων και τραγουδιστικών ακουσμάτων και συγκροτημάτων, γνωρίζει στο ελληνικό κοινό ότι πρωτοποριακό και σύγχρονο εμφανίζεται στην Δύση. Εκπαιδεύει μουσικά για πέντε δεκαετίες στα μουσικά είδη που παρουσιάζει τους έλληνες και ελληνίδες μουσικόφιλους. Όπως αντίστοιχα στους χώρους της ευρωπαϊκής κλασικής μουσικής πράττει εδώ και χρόνια το Τρίτο Πρόγραμμα. Το διάστημα αυτό, ο κύριος Γιάννης Πετρίδης έκανε μουσικά αφιερώματα δεκαετιών, πρίν και μετά την επταετία αρχινώντας από τις δεκαετίες του 1950 και εντεύθεν. Από σόουλ, ροκ, χιπ-χοπ, ντίσκο, ροκ, χαρντ ροκ, έθνικ, ντάνσιγκ κλπ. Σε μία από τις παρουσιάσεις του μετέδωσε μία παλαιά άγνωστη στους περισσότερους μας οργανική διασκευή των «Παιδιών του Πειραιά». Ήταν ένα θεσπέσιο άκουσμα, μαγευτικό. Κλείνοντας την παρένθεση, για άλλη μία φορά να τονίσουμε από την μεριά μας ότι οφείλει κάποτε επίσημα ο Δήμος Πειραιά, οι αρμόδιες αρχές Πολιτισμού και Γραμμάτων του πρώτου λιμανιού να τιμήσουν πανηγυρικά τον Μάνο Χατζιδάκι. Να δώσουν το όνομά του σε έναν σταθμό της Πόλης, σε μία λεωφόρο του Πειραιά, να του στήσουν έναν ανδριάντα. Να δημιουργήσουν ένα Μουσικό Σχολείο που να φέρει το όνομά του, έναν ετήσιο μουσικό διαγωνισμό. Του το οφείλει η πολιτιστική και κοινωνική διαχρονικά Εικόνα της Πόλη μας. Ο Μάνος Χατζιδάκις ένας από τους διαμορφωτές του σύγχρονου ελληνικού πολιτισμού, όπως και ο σουρεαλιστή ποιητής Έκτωρ Κακναβάτος δεν ανήκουν μόνο στην κατηγορία των Μεγάλων Ελλήνων αλλά και σε αυτήν των Μεγάλων Πειραιωτών. Ή κάνω λάθος!

(3)., Βλέπε περιοδικό «Νέα Εστία» τχ. 340/ 15 Φεβρουαρίου 1941. Τόμος 29^ος. Αφιέρωμα στον Ιωάννη Μεταξά Φίλο και προστάτη των γραμμάτων και των τεχνών. Βλέπε το πολυσέλιδο άρθρο του Πέτρου Χάρη, «Ο Αποφασιστικός Δημοτικιστής», ή το κείμενο του πεζογράφου και θεατρικού κριτικού Μ. Καραγάτση «Ο Πρώτος Δημοτικιστής πρωθυπουργός». Ενώ υπάρχουν επαινετικά κείμενα μεταξύ άλλων του Μανώλη Καλομοίρη, ποίημα του Αιμίλιου Βεάκη, του Παντελή Πρεβελάκη, του Πέλου Κατσέλη και άλλων μεγαλόσχημων της Τέχνης και των Γραμμάτων.

(4)., Λήμμα του Στέλιου Γεράνη στην Λογοτεχνία των Ελλήνων του Χάρη Πάτση, Αθήνα χ.χ., τόμος 7^ος, σελίδες 549-551.

          «Έκτωρ Κακναβάτος, ποιητής. Φιλολογικό ψευδώνυμο του καθηγητή μαθηματικών Γ. Κοντογιώργη. Γεννήθηκε στον Πειραιά το 1920 και σπούδασε μαθηματικά στο πανεπιστήμιο Αθηνών. Η ποιητική του ευαισθησία  αποκαλύφθηκε το 1943, με τη «Φούγκα» του, μια λυρική φυγή σε φωτεινές επιφάνειες και ένα ονειρικό ταξίδι σε παράξενους βυθούς, που ήταν μαζί και η ληξιαρχική πράξη γεννήσεως ενός ποιητή ικανού να διαβή με την δική του Αργώ, τις πιο δύσκολες πνευματικές τρικυμίες. Έκανε ζωηρή εντύπωση τότε ο νεαρός Κακναβάτος, με την λυρική του αυθορμησία, που δεν έφτανε ποτέ σε αμετροέπειες, με την παλλόμενη ζεστασιά της φωνής του, και με τις καινούργιες μουσικές σχέσεις που αποκτούσαν οι λέξεις, χάρις στην επιδέξια χρήση τους. Με την καθαρή ποιότητα αυτών των εφοδίων, η ποιητική εικόνα έπαιρνε μια παρθενική λάμψη και ο στίχος του κέρδιζε μιάν άλλη γοητεία που θα τη ζήλευαν και τα καλύτερα πρότυπα της μοντέρνας εκφραστικής, που την εποχή εκείνη είχαν εμπνεύσει τον Κακναβάτο. Από τότε μεσολάβησαν είκοσι περίπου χρόνια σιωπής. Στο διάστημα αυτό ο μεταπολεμικός άνθρωπος πέρασε σε καινούργιες δοκιμασίες. Μέσα σ’ αυτή τη νέα πραγματικότητα, ο Κακναβάτος κινδύνευε να λησμονηθή αν ξαφνικά και απροσδόκητα το 1961 στην αρχή και σε συνέχεια το 1964, δεν έκανε την επανεμφάνισή του με τη «Διασπορά» και την «Κλίμακα του λίθου», δύο βιβλία που πρέπει να αναγνωρισθούν σαν άλματα εκφραστικής τόλμης και ποιητικής ουσίας, που καλύπτου δια μιάς το εικοσάχρονο κενό, χωρίς κανένα αγκομαχητό προσαρμογής, γεγονός που αποκαλύπτει ότι η ποίηση αγρυπνούσε μέσα του…………………..».

          Ο ποιητής Στέλιος Γεράνης ολοκληρώνει το λήμμα του με μικρή βιβλιογραφία, ανάμεσα στα ονόματα ξεχωρίζουμε εκείνα του Τάκη Παπατζώνη, του Ανδρέα Καραντώνη,  του Χρήστου Λεβάντα, του Γιώργου Μετσόλη και άλλων.

(5)., Τα Ποιήματα του Έκτορα Κακναβάτου που έχουν δημοσιευθεί στα λογοτεχνικά περιοδικά είναι πάρα πολλά καθ’ όλη την διάρκεια της ποιητικής του σταδιοδρομίας και από διάφορες ποιητικές του συλλογές. Βλέπε ενδεικτικά σύγχρονους τίτλους:

-Το Χρονικό 1973, τόμος 4^ος, σ. 81./ -Η Συνέχεια τχ. 6/8, 1973, σ. 269-270./ -Ομπρέλα, τχ. 9/9, 1990, σ.24. –τχ.23-24/4, 1994, σ.36. τχ. 30/9, 1995, σ.29-30. Τχ. 57/6, 8, 2002, σ.9-10. Τχ. 64/3, 5, 2004, σ.95./ -Ο Πόρφυρας τχ. 70/1994, σ. 246-248. (Εισήγηση του Ε. Κ. για τις ποιοτικές σχέσεις ποίησης και πεζογραφίας)./ [σημείωση: Το τεύχος του λογοτεχνικού περιοδικού Ο Πόρφυρας από την Κέρκυρα, τχ. 104/ 7,9, 2002 έχει αφιέρωμα στον Ποιητή]./ -Πολιτιστική Πράξη Πειραιάς. Τχ. 17, σ.34./-γραφή (Λάρισα) τχ. 1/1,2,1989, σ.13-./ -γραφή (Λάρισα) τχ. 6/11, 12, 1989, σ. 345-./ -Η Λέξη τχ. 91/1, 1990, σ. / -Η Λέξη τχ. 149-150/ 1,4, 1999, σ. 16-./ -Ποίηση τχ. 5/ Άνοιξη 1995, σ. 21-25. [Τα ποιήματα της Αριθμολογίας είναι αφιερωμένα στον ποιητή Ιάσονα Δεπούντη]./ -Ποίηση τχ. 14/ Φθινόπωρο- Χειμώνας 1999, σ. 123 Στις σελίδες Ανθολογίας «Αποχαιρετώντας τον Αιώνα».

(6)., - Ο Πόρφυρας τχ. 104/7, 9, 2002.

–Η Λέξη τχ. 101/1,2, 1991. [- Έ. Κ. ποίημα. //- Κώστας Γεωργουσόπουλος, Ο αρχαίος θεός ράτσα Υψικαμίνου.//- Θ. Δ. Φραγκόπουλος, Μια ποίηση «από Διός».

 – Μανδραγόρας τχ. 5/ 10, 12, 1994. Φωτογραφίες Κώστας Ορδόλης Γράφουν: -Συνέντευξη του Κώστα Κρεμμύδα με τον Ε. Κ. «προσοχή. Εδώ χρειάζεται περισσότερο κυανό καμωμένο από ερυθρή τέφρα».//. Γιολάντα Πέγκλη, «Ο Έκτωρ Κακναβάτος, ως στίλβον ποδήλατο».// -Χρήστος Δανιήλ, «Ο Υπερραλισμός του Έκτορα Κακναβάτου: πρώτες προτάσεις».//- Ερατοσθένης Γ. Καψωμένος, «Εισαγωγικά στην ποητική του Κακναβάτου».//- Ανδρέας Παναγόπουλος, «Αφαίρεση, αρχαιογνωσία, λυρισμός, στοχασμός, έρωτας».//- Σάββας Μιχαήλ, «Το ποίημα απειροσύνολο συναρτήσεων».// -Αλέξανδρος Αργυρίου, «Μικρά σχόλια για την ποίηση του Έκτορα Κακναβάτου».// -Βικτώρια Παπαδάτου, «Το ποιητικό πρόσωπο του Έκτορα Κακναβάτου πιο πέρα και απ’ τον υπερρεαλιστικό μανδύα».// -Θανάσης Τζούλης, «Η ποίηση του Έκτορα Κακναβάτου ή για να μην υποστεί θρόμβωση η γλώσσα». Και Θ. Τζούλης, δύο ποιήματα αφιερωμένα στον Ε. Κ.»//- Μαρία Λαγγουρέλη, «Το βέλος του έρωτα για το ανεξιχνίαστο». //- Λίας Παπαδάκη, «Ο σερ Άνταμς μάλλον σκηνοθέτησε την περιπέτειά του».// -Σπήλιου Αργυρόπουλου, «Ποταμός και Κοινοβούλιο».//- Σωκράτης Λ. Σκαρτσής, «Η σύνδεση των Λέξεων (Μια συγκριτική ανάγνωση)//- Έκτωρ Κακναβάτος, «Μνήμη Φίλιππου Βλάχου».//- Μιχάλης Κατσαρός, «Κι αν ήταν αλλιώς τα πράγματα;». //-Γεωργία Παπαγεωργίου, «Έχει μεγάλους διασκελισμούς αυτός ο άνθρωπος!». //- Βάσιας Τσοκόπουλος, «Γεώργιος Κοντογεώργης, Μαθηματικός». //-Σπύρος Κανιούρας, «Συμπαντικός ποιητικός σταθμός Chaos»//- Κώστας Γεωργουσόπουλος, «Ο εξωμήτριος του Χάους».//-Στέφανος Κατής, «Επιστροφή στο Χάος» και ποίημα αφιερωμένο στον Ε.Κ.. //-Ε. Κακναβάτος, «Από τα φύλλα Ημερολογίου».//- Γιώργης Γιατρομανωλάκης, «50 χρόνια “Fuga”.//-Βασίλης Ι. Λαζανάς, «Η ποίηση του Έκτορα Κακναβάτου». //- Μαρία Λαμπαδαρίδου Πόθου, «Ποίηση γεωμετρικών αναλογιών και «αφανούς αρμονίης».// -Αντώνη Δ. Σκιαθά, Το «ρεαλιστικό» παράδοξο στην Κλίμακα του λίθου».//- Χρήστος Ηλιόπουλος, «Ανάστιξη του θρύλου για τα νεφρά της πολιτείας».//- Αντρέα Μπελεζίνη, «Τα «εγκλητικά» ποιήματα του Έκτορα Κακναβάτου».// «Αυτοαναφορική ανθολογία περί «Κεραμουργίας (ή «Κέρνου»)…..»//. Έκτωρ Κακναβάτος, «Από τη γραφή στη φωνή».//- Μάριος Μαρκίδης, «Εισαγωγικά στη ράτσα της «Υψικαμίνου»».// - Οντέν Βαρών: Επιμέλεια. «Εργοβιογραφικό σημείωμα του Έκτορα Κακναβάτου». //- Γιώργος Γ. Αλισανδράτος, «Ανοιχτή επιστολή στον ποιητή Έκτορα Κακναβάτο». //- Έ. Κακναβάτος, «Για το «πώς με τι γίνεται τρόπο να φανερωθεί «το μη λεγόμενο»».

          Ο Ε. Κ. έχει δώσει Ομιλίες Άνοιξη του 1990 στο Τμήμα Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, στο Δ΄ Συμπόσιο Ποίησης των Πατρών. Στο Πνευματικό Κέντρο Δημήτρης Γληνός. κλπ. Για την Κειμενογραφία του Ε.Κ. βλέπε την απογραφή της Οντέν Βαρών.

          ΚΟΙΛΑΔΑ ΤΟΥ ΙΩΣΑΦΑΤ

Απ’ τους νεκρούς που ήτανε ν’ αναστηθούνε

μόνο οι προκαρχηδόνιοι ηδονιστές

οι ελληνίζοντες σημίτες

κ’ εκείνοι της γραικίας οι αλιτήριοι

που ανέβαζαν τους ναύλους, είρωνες

γυρίσανε τις πλάτες τους χλευαστικοί,

ρεμβώδεις.

      Ένας άλλος καύσωνας είναι η Ποίηση του πειραιώτη Έκτορα Κακναβάτου, μια πυρκαγιά λέξεων του ανθρώπου για:

«Το άδικο να μην το πεις/

Να μην το πεις πώς μέσα σου/

 με σέρνεις λείψανο/

Πώς μες στα μάτια σου απλώθηκε ομίχλη/

πώς ταξιδεύω εντός σου εφιάλτης/

μην το πεις/

μη και πετρώσει το νερό/

μη σηκωθεί οχιά το χώμα/

 

Κι αν σχίστηκες ως λες στα δυό/

εγώ στα δυό χιλιάδες/

ποιος για τον άλλον τάχατες/

να είναι το πελέκι;/

Ώ αστέρινη καλή μου/

το άδικο να μην το πεις

Τα ποιήματά του όλα δημοσιευμένα στο πολυτονικό σύστημα γραφής είναι η Γραμματική της ποιητικής του Το σωσίβιο στην θάλασσα των λέξεων που μας πετά- προτείνει για να μην βυθιστούμε από τους αέρηδες της απραξίας, του βολέματος, της ραστώνης, των δεσμών της προσωπικής μας Ελευθερίας όχι μόνο εδώ στην Γη αλλά στον Γαλαξία. Τα ποιήματά του είναι η σύγχρονη Κοσμολογία που προέρχεται από τους αρχαίους αλχημιστές, τους έλληνες Μικρασιάτες φιλοσόφους, οντολόγους της ζωής, του θανάτου και του σταυρωμένου αλλά μη αναστημένου πνεύματος. Μια κοινή πάλι ανθρώπων και λέξεων ως πρόταση Λόγου. Κοινή συνισταμένη ποιητικών αναφορών στο πεδίο των επαναστάσεων ενάντια στα μαγικά κόλπα της Κίρκης γλώσσας.

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος

Πειραιάς

18-26 Ιουλίου 2025       

 

-