ΑΝΔΡΕΑΣ ΑΓΓΕΛΑΚΗΣ

ΑΝΔΡΕΑΣ  ΑΓΓΕΛΑΚΗΣ, λέει

Πειραιάς 1940-Πειραιάς 18/5/1991

         Η συνέντευξη του ποιητή Ανδρέα Αγγελάκη πραγματοποιήθηκε στο σπίτι του στην Καλλίπολη πίσω από τον Άγιο Βασίλη, και ακούστηκε για πρώτη φορά από την εκπομπή που είχα την περίοδο εκείνη στο νεοσύστατο ραδιόφωνο του Πειραιά Κανάλι 1, Τα Μακρά Τείχη. Φθινόπωρο του 1987. Ήταν η πρώτη λογοτεχνική εκπομπή για τον Πειραιά που ακούγονταν στον αέρα την εποχή εκείνη που, πρωτοεμφανίζονταν η ελεύθερη ραδιοφωνία, η Πειραματική ραδιοφωνία, 26 αν θυμάμαι καλά, πρόσωπα του Πειραιά, πέρασαν από την εκπομπή αυτή. Τότες, μου είχαν ζητήσει να κάνω διάφορες εκπομπές. Προτίμησα με το μικρό μου κασετοφωνάκι να κάνω μόνο την εκπομπή αυτή για τις λογοτεχνικές φωνές του Πειραιά και την μουσική επένδυση, με κλασική μουσική, για την εκκλησιαστική και την λαογραφική εκπομπή που μου πρότειναν, τους πρότεινα την μεν πρώτη να την έχει ο Ιγνάτιος Γεωργακόπουλος, τότε πρωτοσύγκελος της εκκλησίας του Πειραιά, τον συνάντησα και μιλήσαμε και δέχτηκε, την δε άλλη, για λαογραφικά και κοινωνικά θέματα στον Πειραιά και γενικότερα, την πρότεινα σε πρόσωπο του Πειραιά αλλά αρνήθηκε ως ανάξια της λογοτεχνικής του προβολής.

Δυστυχώς, αυτός ήταν ο Πειραιάς παλαιότερα στην εποχή μου, διάφορες κλίκες που κυκλοφορούσαν σαν παραγνωρισμένες μεγαλοφυΐες έλυναν και έδεναν στον Πειραιά με αποτέλεσμα αρκετά αξιόλογα πρόσωπα να χαθούν ή να στραφούν προς την Αθήνα και ευτυχώς.

              Ο Ανδρέας Αγγελάκης, θυμάμαι πάντα είχε αυτό το παράπονο, ότι ποτέ δεν τον κάλεσαν να πει την γνώμη του για θέματα του Πειραιά ή λογοτεχνικά πράγματα που γνώριζε και είχε καταξιωθεί, ούτε από τον δήμο ούτε από κανέναν άλλο καλλιτεχνικό φορέα, τον είχαν σε καραντίνα. Θυμάμαι ακόμα και στην εκδημία του, από τα άτομα που ειδοποίησα σχεδόν όλα ήσαν από την Αθήνα, στην Ανάσταση, ζήτημα αν ήταν ένα ή δύο άτομα από τον Πειραιά, αν εξαιρέσουμε αρκετούς μαθητές και μαθήτριές του. Γιαυτό και με έκπληξη άκουσε την πρότασή μου, να πραγματοποιήσουμε την ραδιοφωνική αυτή συνέντευξη, γνώριζε ότι όλοι αυτοί οι Πειραιείς, οι δήθεν λογοτεχνίζοντες, οι οποίοι κυκλοφορούν σαν παραγνωρισμένες μεγαλοφυΐες του Πειραιά, δεν τον ήθελαν. Εκτιμούσε και τον εκτιμούσαν η ποιήτρια Ειρήνη Αλιφέρη, και ο συγγραφέας Χρήστος Αδαμόπουλος, καθώς και η μεταφράστρια και βιβλιοπώλης Βαγγελίτσα Σολωμού.

Ευτυχώς όμως για εμάς τους νεότερους όσους αγαπούν τον ποιητικό λόγο, το έργο του έμεινε και μεταφράστηκε και στο εξωτερικό, δεν ξεπέρασε μόνο τα στενά και άχαρα σύνορα του Πειραιά, αλλά και της Ελλάδος. Έχω γράψει αρκετά κριτικά σημειώματα για την ποίησή του και για βιβλία του, τώρα είναι δημοσιευμένα και στο μπλοκ μου.

          Ο Ανδρέας Αγγελάκης, είναι ο μόνος αντάξιος ποιητής της γενιάς του, του Πειραιά.  Ασφαλώς υπάρχουν ένα δύο άλλοι που αξίζουν-όπως είναι ο Αντώνης Ζαρίφης. Θεωρώ, ότι και εκ των υστέρων, αν είχαμε μια πραγματική δημοτική ηγεσία που θα ενδιαφέρονταν για τα πολιτιστικά πράγματα της πόλης μας, θα έπρεπε να τον τιμήσουν. Όπως οφείλουν να τιμήσουν τον Βασίλη Λαμπρολέσβιο, τον Στέλιο Γεράνη, την Ειρήνη Αλιφέρη, και ορισμένες άλλες γυναικείες ιδιαίτερα,  ποιητικές φωνές. Αλλά αυτή η πόλη, δεν ευτύχησε ποτέ να ενδιαφερθεί ουσιαστικά για τους ανθρώπους της, όλβιοι όσοι έφυγαν από αυτόν τον δήμο.

Γιώργος Μπαλούρδος,

Ποια πιστεύετε ότι είναι η λειτουργία της ποίησης στην εποχή μας;

Ανδρέας Αγγελάκης,

Μην περιμένεις να σου απαντήσω σε ύφος ότι η ποίηση είναι το μέλλον της ανθρωπότητας, ή ότι η ποίηση θα λυτρώσει τον άνθρωπο, και ότι ο ποιητής είναι το φαινόμενο εκείνο προς το οποίο αποβλέπει ο κόσμος. Δυστυχώς δεν τα πιστεύω όλα αυτά. Η ποίηση μπορεί να λειτουργήσει σε καθαρά ατομικό επίπεδο, δηλαδή, για τον γράφοντα, αν οι άλλοι, του δώσουν τον χαρακτηρισμό και τον αξίζει, μπορεί να έχει μια λυτρωτική σημασία για εκείνην την στιγμή, γιατί δεν πιστεύω στις μακροχρόνιες καταστάσεις λύτρωσης. Και πάλι, μπορεί να προσφέρει μια χαρά για τον αναγνώστη, αν υποτεθεί ότι ο ποιητής είναι ικανός και δεν γράφει ανοησίες. Η απάντησή μου λοιπόν είναι, ότι είναι σε πάρα πολύ εξειδικευμένο ατομικό επίπεδο και δεν μπορούμε να γενικεύουμε.

Γιώργος Μπαλούρδος,

Δεν πιστεύεις δηλαδή, ότι υπάρχει διαχρονικός ποιητικός λόγος; ποιητικός λόγος «εσαεί» για να θυμηθούμε και τον αρχαίο Θουκυδίδη στο κείμενό του για την ιστορία, στο βαθμό που και η ποίηση γράφει την δική της;

Ανδρέας Αγγελάκης,

Δεν ξέρω, δεν είχα ποτέ ιδιαίτερη προτίμηση σε αυτού του είδους τις φιλολογικές διαπιστώσεις και αναφορές. Ξέρω, πως υπάρχουν καλά ποιήματα, διαχρονικά και αυτά; Εντάξει υπάρχουν ορισμένα πράγματα τα οποία αν είναι καλά και καλογραμμένα από ανθρώπους που γνωρίζουν καλά την δουλειά τους και έχουν κάτι να πούνε, θα μείνουν στον χρόνο.

Οι υπόλοιπες διαπιστώσεις εμένα Γιώργο δεν με ενδιαφέρουν.

Γιώργος Μπαλούρδος,

Ποια είναι η πρώτη ύλη της ποίησής σας;

Ανδρέας Αγγελάκης,

Τα πάντα κύριε Μπαλούρδο, τα πάντα μπορούν να γίνουν πρώτη ύλη για την ποίηση. Μπορεί να γίνει ένα βλέμμα κάποιου περαστικού, μπορεί να χρησιμοποιηθεί σαν ερέθισμα. Μπορεί να γίνει πρώτη ύλη ένα όνειρο, μια ανάμνηση, το σφίξιμο ενός χεριού, μια επιθυμία…, τα πάντα στο ικανό χέρι ενός γράφοντος μπορούν να μετουσιωθούν και πολλές φορές να γίνουν ύλη εύφλεκτη και δυναμική. Τίποτα δεν μπορείς να αποκλείσεις, μπορεί επίσης να γίνει πρώτη ύλη ο στίχος κάποιου άλλου ποιητή, ένα αίσθημα παροδικό, μια αγωνία, τα πάντα.

Γιώργος Μπαλούρδος,

Είναι δηλαδή το πώς ερμηνεύετε εσείς τον κόσμο, πως τον βλέπετε, αυτό το ξαφνικό «κλικ» του φωτογραφικού βλέμματος, το αιχμαλωτίζει και το μετουσιώνετε σε ένα ποίημα, ένα θεατρικό έργο, ένα κείμενο;

Ανδρέας Αγγελάκης,

Ακριβώς. Από εκεί και πέρα παίζει ρόλο το τι έχει να προσθέσει κανείς σε όλα αυτά.

Γιώργος Μπαλούρδος,

Εννοείς πως θα το δεις, το προσωπικό ύφος του καθενός;

Ανδρέας Αγγελάκης,

Σωστά, το ύφος. Από εκεί και πέρα, ρόλο παίζει η ατομικότητα του κάθε γράφοντος. Και ακόμα, τι ιδιαίτερο θέλει να περάσει από αυτό το περιστατικό που θα πέρναγε τυχαία στο μάτι ή στο αυτί ενός άλλου. Από εκεί και πέρα, αρχίζει μια καθαρά προσωπική επεξεργασία και διαδικασία πάνω σε ένα τυχαίο γεγονός που οι άλλοι δεν θα παρατηρούσαν ποτέ.

Γιώργος Μπαλούρδος,

Εσένα δεν σε ενδιαφέρει τι συναισθήματα θα γεννήσει η ποίησή σου στον αναγνώστη; Ή τι επίδραση θα έχει;

Σε ενδιαφέρει μόνο μόλις ολοκληρωθεί η ποιητική του καταγραφή να φύγει από σένα;

Ανδρέας Αγγελάκης,

Κάπου μπορεί να είναι λίγο πονηρή αυτή σου η ερώτηση, λίγο γλιστερή. Δεν είπα ότι δεν με ενδιαφέρει η γνώμη των άλλων,  η κρίση τους για τα γραπτά μας, για το έργο μας ή και για μας τους ίδιους. Όσο και αν παρουσιάζουμε ένα προσωπείο απελευθέρωσης κακά τα ψέματα, μας ενδιαφέρει. Το θέμα δεν βρίσκεται εκεί. Το θέμα είναι ότι τη στιγμή που γράφεις, ξεκινώντας από αυτό που είπαμε προηγουμένως, το ερέθισμα, το τυχαίο περιστατικό, από τη στιγμή εκείνη, ή μάλλον τη στιγμή εκείνη, δεν σκέφτεσαι τη γνώμη του άλλου. Τον αντίκτυπο που μπορεί να έχει στον άλλον. Εγώ προσωπικά, δεν τα σκέφτομαι αυτά, δεν με ενδιαφέρει η κρίση του άλλου. Με ενδιαφέρει εκείνη τη στιγμή να εκφράσω αυτό που έχει συντελεστεί μέσα μου, που έχει γίνει ποίημα, αυτό το τυχαίο περιστατικό. Μετά πιθανόν στην επεξεργασία, ή στην εκδοτική του αναφορά, όταν το πας στον εκδότη, από εκεί και πέρα παίζουν ρόλο αυτές οι σκέψεις, εκ των υστέρων ρόλο σημαντικό. Το πώς θα το υποδεχθεί ένας αριθμός ατόμων-πέντε, δέκα, είκοσι ανθρώπων που διαβάζουν ποίηση, από εκεί και πέρα ναι, εκεί το συζητά κανείς εκ των υστέρων. Αλλά τι στιγμή του γραψίματος ο ποιητής, ο γράφων, για να μη λέει κανείς μεγάλες κουβέντες, ο ποιητής μένει μόνος, απόλυτα μόνος.

Γιώργος Μπαλούρδος,

Μετέωρος;

Ανδρέας Αγγελάκης,

Αν θέλεις, μένει μόνος και μετέωρος.

Γιώργος Μπαλούρδος,

Και για να κλείσω αυτό το θέμα, θα ήθελα να σε ρωτήσω αν μια αρνητική κριτική για το έργο σου, από άτομο που εκτιμάς την γνώμη του έχει γίνει ανασταλτικός παράγοντας στο γράψιμό σου;

Ανδρέας Αγγελάκης,

Δεν νομίζω. Έχω δεχθεί αρκετές όχι πολλές η αλήθεια είναι, αρνητικές κριτικές, γιατί αν μη τι άλλο, έτυχε να μου αναγνωρίσουν ένα ταλέντο, μια προσωπική φωνή. Αρκετές φορές ο ένας είπε το ένα, ο άλλος είπε το άλλο. Ότι είναι πολύ ωμός, ρεαλιστικός αρκετά, γιατί δεν το έγραψες έτσι, ή διαφορετικά… Κοίταξε κάπου τα ακούω με πολλή προσοχή όλα αυτά, δεν μπορώ να πω ψέματα, αλλά κάπου αφήνω τον εαυτό μου μόνο του, σε ανύποπτο χρόνο να δει ο ίδιος αν αξιοποιήθηκαν οι κρίσεις αυτές που άκουσα. Εκείνη τη στιγμή δεν με ενδιαφέρει εντάξει, τα ακούω με προσοχή, αλλά δεν πρόκειται να λάβω τα μέτρα μου. Είμαι πολύ σίγουρος δηλαδή, για το τι θέλω να πω ή το πώς θα το πω.

Γιώργος Μπαλούρδος,

Ποιο είναι το κυρίαρχο στοιχείο στην ποίησή σου;

Στην ποίησή σου ανακαλύπτουμε θα έλεγα δύο «μονομάχους». Από την μια είναι ο Έρωτας και από την άλλη ο Θάνατος. Ο ένας αντιμάχεται τον άλλον, μονομαχούν μεταξύ τους; είναι οι δύο όψεις του ιδίου νομίσματος; Είναι οι παιδικοί σας εφιάλτες που σας ακολουθούν και μας ακολουθούν; Τι ρόλο αλήθεια παίζει μέσα στην δημιουργία σας ο Έρωτας και ο Θάνατος;

Ανδρέας Αγγελάκης,

Κοίταξε Γιώργο, δεν νομίζω ότι μπορεί κανείς να τους διαχωρίσει τόσο εύκολα αυτούς τους δύο πόλους, τους δύο άξονες. Είναι διπολική η σχέση μας με αυτούς. Ας πούμε πολύ σεμνά, ότι αν εσύ διακρίνεις δύο τέτοιους άξονες μέσα στην ποίησή μου, δηλαδή τον πόλο του ερωτικού άγχους-θα πρόσθετα εγώ-γιατί δεν υπάρχει η ευδαιμονική πλευρά του έρωτα στα ποιήματά μου όπως γνωρίζεις αρκετά καλά, και τον άξονα του θανάτου όπως εσύ τον διακρίνεις, εγώ θα σου έλεγα, ότι αυτά τα δύο στοιχεία είναι δεμένα. Και είναι δικαιολογημένη αυτή η συνύπαρξη. Το ένα οδηγεί στο άλλο. Δεν μπορεί να υπάρχει η ζωή χωρίς το θάνατο, το συν χωρίς το πλην. Εγώ τα βρίσκω πάρα πολύ κοντινά αυτά τα πράγματα.

Γιώργος Μπαλούρδος,

Αυτό το συν και το πλην που αναφέρεις, μήπως είναι μια διασπαστική μετάφραση του κόσμου; Από εδώ το καλό από εκεί το κακό. Το γιαν και το γιν, μια και έχεις μεταφράσει και Κινέζικη ποίηση, το άσπρο και το μαύρο, μια μανιχαϊστική αντίληψη;

Υπάρχει δηλαδή μια ανατολίτικη δυαρχία που τέμνει τη ζωή αντί να την ενώνει σαν ένα ενιαίο όλο; Πιστεύεις ότι η Τέχνη θα πρέπει να επιδιώκει να ενώσει αυτά τα δύο, να ολοκληρώσει τη ζωή σαν ενιαία έκφραση;

Ανδρέας Αγγελάκης,

Η Τέχνη, καλέ μου Γιώργο Μπαλούρδο, είναι ανυπεράσπιστη μπροστά στα συγκλονιστικά γεγονότα της εποχής μας. Τα πολιτικά, τα στρατιωτικά, τα οικονομικά, τα διάφορα γεγονότα του καιρού μας. Ας μην γελιόμαστε, προς στιγμή κάτι είπες για Ανατολική σκέψη, πιθανόν επειδή δεν είμαι ιδιαίτερα εξοικειωμένος με αυτά, άσχετα αν έχω μεταφράσει ορισμένα κομμάτια Κινέζικης ή Ιαπωνικής ποίησης που άρεσαν σε εμένα, δεν θάθελα να πω ότι είμαι γνώστης του χώρου, γιαυτό δεν θέλω η συζήτηση να στραφεί προς τα εκεί πολύ σεμνά λέγοντάς σου. Αλλά αν εσύ βλέπεις την ύπαρξη του φωτός και του σκοταδιού, του συν και του πλην, εγώ συμφωνώ. Αλλά ας μην ξαναγυρίσουμε πάλι στο θέμα, στο αν η ποίηση είναι λυτρωτική κ.λ.π. Τι λύτρωση να φέρει η καημένη, και τι να βοηθήσει, μπροστά στις πυρηνικές απειλές και στους ολέθρους, καις την οικονομική κρίση που μαστίζει την ανθρωπότητα και σε όλα αυτά τα τρομερά και φοβερά που συμβαίνουν στον κόσμο και ταλαιπωρούν τον σύγχρονο άνθρωπο και δυσκολεύουν την ζωή του; Τι να σου κάνει η ποίηση; Εδώ δηλαδή πάω σε μια άλλη ερώτηση που μου έκανες πιο μπροστά. Τι να πει ο ποιητής μπροστά σε αυτά. Μένει έντρομος και αυτός, θα κάνουμε δηλαδή προγραμματική ποίηση, ή πράγματα που μας κάνουν να χαμογελάμε και που είναι εφήμερα, της κατανάλωσης πράγματα;

Γιώργος Μπαλούρδος,

Αναφέρεσαι αν δεν κάνω λάθος στην σιωπή του ποιητή, που λένε διάφοροι δημιουργοί. Είναι αυτό που γράφει σε κάποιο του έργο ο Ισπανός δημιουργός Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα, «τώρα θέλω σιωπή, θέλω να σωπάσω…» αν θυμάμαι σωστά.

Ανδρέας Αγγελάκης,

Ναι πολύ σωστή και ωραία η παρατήρησή σου.

Γιώργος Μπαλούρδος,

Γνωρίζω ότι γράφεις και Παιδικό Θέατρο. Πιστεύεις ότι διαφέρει στο να ασχολείται με τη συγγραφή παιδικού θεάτρου ένας ποιητής σαν εσένα; Ένας ποιητής, με τέτοιου είδους υπαρξιακές αναζητήσεις; Και που βρίσκεται το πλεονέκτημα - -αν υπάρχει-που προσφέρει το παιδικό θέατρο, σε σχέση με την ποίηση;

Ανδρέας Αγγελάκης,

Δεν είναι πλεονέκτημα, απλώς το θέατρο έχει μια πιο ευχάριστη επαφή, δεν είναι τόσο αχάριστη υπόθεση όσο είναι η ποίηση. Ας μην γελιόμαστε. Ποιος ξέρει ποιοι είναι οι πεντακόσιοι, οι χίλιοι, ή δύο χιλιάδες-στην καλύτερη περίπτωση-αναγνώστες του ποιητικού βιβλίου που θα βρεθεί κάποιος εκδότης να το εκδώσει. Ποιος το γνωρίζει; Μένεις πάλι μόνος. Άντε ένα γράμμα να σου γράψει κανείς ή κάποιος λογοτέχνης να σου πει τη γνώμη του για τα ποιήματά σου. Αν του άρεσαν ή όχι και να σου απαντήσει. Γενικά μένεις πολύ απομακρυσμένος από τις ίδιες τις κρίσεις ή την εντύπωση των ίδιων των αναγνωστών. Ενώ στο θέατρο, υπάρχει αυτή η αμεσότητα. Βλέπεις τη χαρά τους, τη δυσφορία τους, την απογοήτευσή τους, βλέπεις τις αντιδράσεις των θεατών. Το θέατρο είναι αλλιώς, όσες φορές έχω δουλέψει γράφοντας θέατρο για εφήβους και παιδιά, αισθάνομαι διαφορετικά. Το θέατρο μου δίνει την ικανοποίηση της αμεσότητας. Έχω εκδώσει δύο τόμους παιδικού θεάτρου. Επίσης, μετά, όταν ξανασυνεργάστηκα μεταφράζοντας για τον Δημήτρη Ποταμίτη και το θέατρο Έρευνας, την «Ερωτική τριλογία» του Φέρστιν, ένα πολύ σημαντικό έργο, που είχε κάνει μεγάλη εντύπωση στην Νέα Υόρκη, και στη δεύτερη αυτή δουλειά μου-όπως σου είπα-τη θεατρική, αισθάνθηκα πάρα πολύ καλά. Η ικανοποίηση μου ήταν άμεση.

Γιώργος Μπαλούρδος,

Δηλαδή, δεν πιστεύεις ότι αξίζει κανείς να το διακινδυνεύσει, όπως και στην ίδια την ζωή;

Ανδρέας Αγγελάκης,

Μπορείς να το ρισκάρεις αλλά δεν είναι άμεσα τα ρίσκα, είναι μακροπρόθεσμα. Μια κριτική που θα γραφεί σε ένα περιοδικό μετά από ένα χρονικό διάστημα, ή κάποιο σχόλιο σε μια εφημερίδα, μετά από χρόνια, είναι πολύ μακρινή υπόθεση, μακριά από το βιβλίο. Εγώ τουλάχιστον ξεπερνάω πολύ εύκολα το βιβλίο. Με την έννοια, ότι δεν ανατρέχω πίσω, δεν κολλάω. Γράφτηκε κάτι, εκδόθηκε, πάει τέρμα. Μετά από καιρό, όταν διαβάσω κάπου μια κριτική δεν με ενδιαφέρει πια. Ενώ, για δύο ώρες έχεις κάποιον δίπλα σου που συμπάσχει. Που κριτικάρει, αναρωτιέται αν ξόδεψε άδικα τα χρήματά του, εγώ τουλάχιστον έτσι πιστεύω. Στα θεατρικά έργα για τα παιδιά του Σχολείου που έχω γράψει π.χ. βλέπεις εκεί τα παιδιά να αντιδρούν άμεσα, να συμμετέχουν, αναγνωρίζεις αν το έργο που έγραψες έχει άμεση σχέση με τις ανάγκες τους. Στην ποίηση δεν το καταλαβαίνω αυτό. Που ξέρω εγώ, εσύ που κάθεσαι σπίτι σου, πότε θα διαβάσεις το έργο, το βιβλίο, το ποίημα.

Γιώργος Μπαλούρδος,

Δεν πιστεύεις ότι υπάρχει η αμεσότητα του ερεθίσματος; Είτε της καταγραφής του είτε του αναγνώστη;

Ανδρέας Αγγελάκης,

Νομίζω Γιώργο, ότι αυτό το ξεκαθαρίσαμε. Είναι μια πολύ προσωπική διαδικασία που μένει κανείς μόνος στο γραφείο του-ας πούμε. Από εκεί και πέρα, μιλάμε για την αμεσότητα που έχεις πάνω στους άλλους.

Γιώργος Μπαλούρδος,

Νομίζεις ότι το έργο σου βρίσκεται ακόμα σε εξέλιξη ή έχει ολοκληρωθεί;

Ανδρέας Αγγελάκης,

Κοίταξε, αν βρίσκεται σε εξέλιξη ναι,-θα έλεγα-με την έννοια ότι ανατρέχοντας και πηγαίνοντας προς τα πίσω, αναλογιζόμενος τον τρόπο γραφής μου σε παλαιότερες εποχές, βλέπω μια εξέλιξη, μια αλλαγή, λογικό είναι, ότι δεν σταματάει αυτό. Ότι έχω ανακαλύψει ένα προσωπικό στιλ, και δεν αλλάζω, αυτό είναι αντιδιαλεκτικό. Είναι θεμιτό κάθε καινούργιο ερέθισμα, κάθε καινούργιο θέμα, πιθανόν να απαιτήσει νέες εκφραστικές, νέο τρόπο. Λόγου χάριν στον «Καβάφη», είχα βρει το μεγάλο ποίημα της μεγάλης ανάσας, τον μεγάλο μονόλογο. Στα ποιήματα «του δολοφόνου μου» πάλι, είχα βρει τα μικρότερα κομμάτια, με αντιλαμβάνεσαι;

Υπάρχει μια εξέλιξη όπως καταλαβαίνει κανείς.

Γιώργος Μπαλούρδος,

Εκτός από ποιητής και συγγραφέας παιδικών θεατρικών έργων, έχεις μεταφράσει και αρκετούς ανόμοιους ξένους ποιητές. Τι σε ώθησε να μεταφράσεις τόσο μεταξύ τους ανόμοιες ποιητικές φωνές; Όπως παραδείγματος χάρη τον Ουίλλιαμ Μπλέηκ, τον Γκέοργκ Τράλκ, Κινέζους ποιητές, Αντεγκράουν ποιητές, Αμερικάνικη ποίηση κ.λ.π.

Ανδρέας Αγγελάκης,

Κοίταξε, νομίζω ότι ικανοποιούν διαφορετικές πλευρές του εαυτού μου. Κανείς δεν κλείνεται μόνο σε αυτό. Είναι και αυτό, είναι και εκείνο, είναι και το άλλο, και το παράλλο. Είναι μια άλλη εκδοχή του κόσμου. Τότε που μετέφραζα Ουίλλιαμ Μπλέηκ, Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα, κ.λ.π. τους πίστευα και τους αγαπούσα. Αλλά όταν θέλησα να μεταφράσω Χαρς Νορς ή Γκίνσμπεργκ, τους βρήκα επίσης συγγενικούς μου. Μου κάλυπταν άλλες ανάγκες και έτσι αποφάσισα την ικανοποίηση που ένιωθα εγώ διαβάζοντάς τους στο πρωτότυπο, να την μεταφέρω και στα Ελληνικά για τους αναγνώστες, για τους άλλους.

Γιώργος Μπαλούρδος,

Έχοντας κατά νου τον Κωνσταντίνο Καβάφη, θα ήθελα να σε ρωτήσω πως επέδρασε ο χώρος του Πειραιά στο έργο σου;

Πως αισθηματοποιήθηκε;

Ανδρέας Αγγελάκης,

Α, ωραία ερώτηση αυτή. Μου αρέσει αυτή η ερώτηση. Με πιάνεις σε ένα σημείο, που θα ήθελα και εγώ να επισημάνω αν υποτεθεί ότι εσύ δεν με ρωτούσες, αν εσύ ξέχναγες ή σου διέφευγε. Λοιπόν, ο Πειραιάς υπάρχει μέσα στην ποίησή μου αρκετά. Είτε άδηλα είτε φανερά. Και θα σου διαβάσω (αναφέρω) ένα ποίημά μου με το οποίο απαντάω έμπρακτα στην καίρια αυτή ερώτηση σου. Είναι

«Ο Χριστός Πειραιάς μου».

Πάει ο Πειραιάς με το ρολόι του,

Ο Πειραιάς που μας ανάθρεψε, που μας κανάκεψε,

Ο Πειραιάς με το μουστάκι το παχύ, τους λούστρους, το χασίσι.

Αχ, πάει σαν τη μοτοσικλέτα ενός νεκρού,

της πήρανε τα λάστιχα, το καθρεφτάκι, τα εξαρτήματα,

έμεινε μόνο ο σκελετός της,

κάποιος τη σπρώχνει στο νερό,

τρίζει λίγο παραπονεμένα

και αργά βυθίζεται μετά, στο βούρκο.

Βρώμικο το νερό και σταχτοπράσινο

την καταπίνει ηδονικά, θα την ξεράσει στου Τζελέπη.

Τα βράδια είναι σκέτη θλίψη η Τρούμπα.

Που τα φτερά της τα παλιά, τα κόκκινα, τα κίτρινα,

οι σαραντάρες που ανέβαιναν τα σκαλιά

με ψωμωμένους ναύτες που μάγεψαν τον Τσαρούχη,

φαντάρους λιποτάκτες με σουγιά κρυμμένο στην αρβύλα,

αλισβερίσι με τους ξένους αγγέλους,

Σουηδοί, Αμερικανάκια, θηριώδεις Γερμανοί,

μάτια μικρού παιδιού αθώα

που κάποιος φόνος, όμως πλέει μες στο βυθό τους,

τα λεμονάδικα με σκοτεινές φωλιές

για όσους τολμηρούς δεκαπεντάχρονους,

σάμαλι και φτωχολογιά,

πούλιες, ξώπλατα και ψηλό τακούνι,

πάει πια, μοιρολογίστε τον.     

Μετά τις δέκα, νέκρα κι ερημιά.

Μονάχα, βέβαια το πρωί

-να λέμε την αλήθεια-

πιάνεις στα βλέμματα των ναυτικών

που τριγυρνούν από γραφείο σε γραφείο

αμέσως τη συνωμοσία, τη φλόγα που σιγοκαίει βαθιά τους,

καθυστερούνε λίγο στο περίπτερο

τάχατες για να ψωνίσουνε τσιγάρα

και πια, θα πάρει η ιστορία το δρόμο της,

μα, τι τα θες, αυτές είναι οι εξαιρέσεις.

Είναι γεμάτη η Τρούμπα από μαύρους,

καλόβολους, πάντοτε μαζί, δύο-δύο, τρείς-τρείς,

με μάγουλα χαρακωμένα απ’ τα έθιμά τους,

λιάζονται στο παρκάκι ώρες, γελώντας με το παραμικρό,

φορώντας παρδαλά πουκάμισα και τζιν,

αρχάγγελοι απ’ την Γκάνα, το Σουδάν, τη Ζέντα.

Η αστυνομία κι οι δήμαρχοι αποστείρωσαν τα πάντα.

Στα δάχτυλα μετριούνται οι τολμηροί

που θα θυμίσουν παλιές δόξες,

που θα στηθούν μετά τις δέκα στο καθήκον.

Συνήθως, πεντέξι επαναστάτριες αδερφές

σεινάμενες-κουνάμενες με το τσαντάκι τους,

με μια γλώσσα να, για την καταπίεση της αστυνομίας,

τίποτα γέροι ξέμπαρκοι

τρυφεροί και σιτεμένοι,

κάθε μισάωρο περατζάδα της Ασφάλειας

και τίποτ’ άλλο πια,

τίποτ’ άλλο.

Κι η φεγγαράδα τούτη-αχ, πούσαι νιότη,

αθωότητα, Άγιος Νικόλαος, και Κατηχητικό-

τυλίγει αργά και τελετουργικά,

με χέρια τραχιά,

χέρια με ματωμένη ευαισθησία,

γιατί θυμούνται,

γιατί γνώρισαν τον έρωτα παλιά,

τυλίγει, λοιπόν, τον πεθαμένο Πειραιά μου,

στα λιγδιασμένα σαβανά της.

         ----

Αυτό είναι Γιώργο το ποίημα που δείχνει καθαρά το πώς έχει περάσει ο Πειραιάς μέσα μου.

Γιώργος Μπαλούρδος,

Στα έργα σου, είναι έντονος ο προσωπικός εξομολογητικός τόνος, όπως στα έργα του Γερμανού σκηνοθέτη Ράινερ Βέρνερ Φασμπίντερ. Οι ήρωες του Φασμπίντερ, παρότι μεταφέρουν ένα βαρύ φορτίο εμπειριών, έχουνε μια πολλή πικρή ζωή, μια κατεστραμμένη ζωή από την ίδια την κοινωνία που τους οδηγεί στο περιθώριο, αν δεν λαθεύω όμως, κατορθώνουν να «εξαγνιστούν», να την μετατρέψουν σε μια αίσθηση που λυτρώνει και τους ίδιους και ίσως και τους θεατές.

Σε σένα πως λυτρώνονται οι ήρωές σου, πως επέρχεται η κάθαρση; Πως λυτρώνεσαι εσύ ο ίδιος μέσα από τις ποιητικές σου εξομολογήσεις;

Ανδρέας Αγγελάκης,

Επιμένεις με πολύ πείσμα, θα έλεγα-στο ρόλο της λύτρωσης, στον καθαρτικό ρόλο της ποίησης.

Γιώργος Μπαλούρδος,

Δεν πιστεύεις στον ρόλο της κάθαρσης μέσω της Τέχνης;

Ανδρέας Αγγελάκης,

Τι κάθαρση να προσφέρει τώρα Γιώργο ένα ποίημα πέρα από την πρόσκαιρη ικανοποίηση; Όταν το γραπτό σου βγει ωραίο ή σουλουπωμένο και το δεις τυπωμένο. Μακροπρόθεσμα τώρα-ας μην γελιόμαστε-δεν πιστεύω σε αυτές τις μακροπρόθεσμες καταστάσεις της λύτρωσης. Κάτι άλλο που είπες για τον Φασμπίντερ με ενδιαφέρει με την έννοια ότι βλέπω εκεί την ίδια απελπισία, δεν βλέπω κατ’ αντίθεση με σένα λύτρωση στους ήρωές του. Οι μεγάλες του συγκλονιστικές του ταινίες ο «Κερέλ» ας πούμε, ή το αριστούργημά των αριστουργημάτων για μένα «Η χρονιά με τα δεκατρία φεγγάρια», εκεί τι λύτρωση να υπάρχει. Είναι οι δύο τελευταίες ημέρες ενός ανθρώπου που θα αυτοκτονήσει. Νομίζω πως είναι ιδεαλιστικές οι απόψεις σου, σαν νέος που είσαι. Αν βλέπεις τώρα εσύ, παράλληλες καταστάσεις στα ποιήματά μου και στα έργα του Φασμπίντερ αυτό με κολακεύει, γιατί ο Γερμανός αυτός σκηνοθέτης και δημιουργός, είναι μια πολύ εξαιρετική περίπτωση. Έχω διαβάσει μάλιστα κείμενά του, γιατί έχει γράψει πολύ ωραία πράγματα. Και οτιδήποτε έχω δει στον κινηματογράφο μου φαίνεται πολύ σωστό και μένα στα πλαίσια του δικού μου πάντα κόσμου.

Γιώργος Μπαλούρδος,

Αν σε κατανοώ σωστά, δεν ασπάζεσαι την άποψη ότι ένα έργο μπορεί να σηματοδοτήσει τον θεατή ή τον αναγνώστη για το τι θα πρέπει να προσέξει στη ζωή του ή τι να αποφύγει;

Ανδρέας Αγγελάκης,

Κοίταξε Γιώργο, ένα έργο δεν μπορεί να σηματοδοτήσει, πιθανόν να ενδείξει, αλλά πάντα κάτω από ένα πολύ προσωπικό πρίσμα. Δηλαδή θα δημιουργηθούνε πολύ προσωπικά νοήματα.

Γιώργος Μπαλούρδος,

Εννοείς παραλληλισμοί μεταξύ του συγγραφέα και του αναγνώστη;

Ανδρέας Αγγελάκης,

Ακριβώς παραλληλισμοί. Υπάρχει μια πολύ υπαινικτική ένδειξη σε όλα αυτά. Τώρα αν αξιοποιηθεί από τον αναγνώστη και πει: α, αυτό που έπαθε ο τάδε θα πρέπει να προσέξω μήπως το πάθω και εγώ, μου φαίνεται κάπως υπερβολικό, όμως η περίπτωση αυτή υπό αυτή την έννοια αν την εννοείς δέχομαι την παρατήρησή σου. Παραδέχομαι την έννοια της λύτρωσης κάτω από αυτόν τον συσχετισμό, αλλά στο βάθος γνωρίζεις ότι είμαστε υπαρξιακά μόνοι, και η εμπειρία δεν μεταφέρεται και θα πρέπει να αρχίσουν τα πράγματα πάλι από την αρχή. Οπότε-κακά τα ψέματα-ότι και αν πει ο ποιητής στον αναγνώστη, όποια ουσία ή εμπειρία να του μεταφέρει ο αναγνώστης, πρέπει να τα ξαναζήσει τα πράγματα από την αρχή.

Γιώργος Μπαλούρδος,

Ποιοι είναι οι ποιητές που σε επηρέασαν;

Ανδρέας Αγγελάκης,

Δεν ξέρω αν με επηρέασαν, πάντως διάβασα και έμαθα  για καλά και μαθήτευσα αν θέλεις, σε πάρα πολλούς ποιητές, πιθανόν ετερόκλητους σε συνάρτηση πάντα με τις διάφορες φάσεις της ζωής μου. Λόγου χάρη, παλαιότερα αγαπούσα πολύ τον Λόρκα, όλη αυτή η καθαρότητα της έκφρασης, οι εικόνες των φεγγαριών κ.λ.π. υπήρξε μια περίοδος της ζωής μου που τα αγαπούσα όλα αυτά, και είχαν αναφορές σε μένα. Μετά γνώρισα τον Μπλέηκ και τους μεγάλους Άγγλους μεταφυσικούς και μετέφρασα Τζων Ντον και άλλους. Μετά πέρασα στην Μπιτ ας πούμε ποίηση, την ποίηση του Σαν Φραντζίσκο, στον Γκίνσμπεργκ…, όλοι αυτοί είχανε κάτι να μου πούνε. Για να μην αναφερθώ στους Έλληνες τους μεγάλους μας κλασικούς, τον Σολωμό που είναι η μεγάλη μάνα, ο μεγάλος δάσκαλος όλων μας, τον Καβάφη που σε μαθαίνει τα αντίθετα διδάγματα από τον Σολωμό, το πεζολογικό στοιχείο στην ποίησή του. Είναι πάρα πολλοί και από τους νεότερους…

Γιώργος Μπαλούρδος,

Ελύτης, Παπατσώνης…,

Ανδρέας Αγγελάκης,

Ελύτης, Παπατσώνης, είναι πάρα πολύ σημαντική υπόθεση. Υπάρχουν τόσοι και τόσοι που θα αδικήσω αν αναφέρω ονόματα. Έχω αγαπήσει πάρα πολύ κόσμο, έχω διαβάσει καλά και έχω μελετήσει αρκετά πολλούς από αυτούς, χωρίς νομίζω να μπορώ πω ότι υπήρξα μαθητής του τάδε ή του δείνα, ή είμαι της τάδε σχολής. Αλλά νομίζω ότι έπιασαν τόπο μέσα μου, αφομοιώθηκαν και δούλεψα μαζί τους.

Γιώργος Μπαλούρδος,

Ο Σολωμός σε επηρέασε όπως λες, που διακρίνεται αυτό σε ποιες συλλογές;

Ανδρέας Αγγελάκης,

Στα πρώτα μου βιβλία υπάρχει πάρα πολύ Σολωμός στο ύφος. Στον «Πρίγκηπα των κρίνων» ακόμα και στις ερωτικές εκφράσεις, στο ύφος υπάρχει αρκετός Σολωμός. Όλη αυτή η καθαρότητα της ποίησης, της λέξης, αυτή η καθαρή ποίηση, η Βαλερική άποψη περί λέξεων και καταστάσεων παραπέμπει κατευθείαν στο Σολωμό.

Γιώργος Μπαλούρδος,

Στον Σολωμό όμως αν δεν λαθεύω η περιγραφή της φύσης είναι έντονη. Η φύση περιγράφεται και μέσα από αυτή, περιγράφονται οι διάφορες ανθρώπινες καταστάσεις, εικονογραφούνται τα διάφορα συναισθήματα. Αντίθετα εσύ, καταγράφεις μόνο ατομικές εμπειρίες και συναισθήματα, η φύση μάλλον απουσιάζει, αναλύεις περισσότερο τον εαυτό σου, παρά τον εξωτερικό χώρο.

Ανδρέας Αγγελάκης,

Δεν διαφωνώ μαζί σου, σωστά το λες. Τον αναφέρω με την έννοια των διαφορετικών φάσεων της ποιητικής μου δημιουργίας. Στα πρώτα μου βιβλία, όπως ο «Πρίγκηπας των κρίνων», ή «Οι Ομιλίες του Θεού και της θάλασσας». Κάπου έχεις δίκιο με την έννοια ότι τώρα πια η φύση δεν σημαίνει τίποτα για μένα, για να είμαι απόλυτα ειλικρινής μαζί σου. Μια φυσική εικόνα, ένα δέντρο, ένα ηλιοβασίλεμα, πιθανόν να με αφήνει αδιάφορο, πες με αναίσθητο αλλά έτσι συμβαίνει, αν δεν υπάρχει ένα ανθρώπινο στοιχείο, ένα ανθρώπινο πάθος, μια περιπέτεια στην όλη κατάσταση δεν με ενδιαφέρει. Πολύ απλά σου λέω ότι δεν σημαίνει τίποτα για μένα η φύση τώρα πια. Παλαιότερα, διαβάζοντας τα πρώτα ποιήματά μου, βλέπει κανείς να υπάρχει πολύς Σολωμός, με την έννοια της προσοχής προς την φύση, της μεταφυσικής της αξίας.

Γιώργος Μπαλούρδος,

Και ως προς τον Κωνσταντίνο Καβάφη;

Ανδρέας Αγγελάκης,

Α! Ο Καβάφης είναι μια πολύ σπουδαία περίπτωση και θα ήταν ψεύτης αυτός που θα ισχυριζόταν ότι ο ρόλος του Καβάφη στην ποίησή του ήταν μικρός. Δεν πιστεύω δηλαδή, ότι υπάρχει σύγχρονος ποιητής, σύγχρονος γράφων, που θα μπορούσε να ισχυριστεί ότι η επίδραση του Καβάφη υπήρξε μικρή. Ο Καβάφης είναι πολύ μεγάλη υπόθεση. Με βοήθησε στο να απαλλαγώ και σε ένα εκφραστικό επίπεδο και σε ένα επίπεδο στιλ, και σε ένα επίπεδο του να μην φοβάσαι το πεζολογικό στοιχείο, που φοβόμουνα ακριβώς λόγω του Σολωμού και του Ελύτη μετέπειτα. Με βοήθησε να αποδεσμευτώ από τις φοβίες μου προς το πεζολογικό στοιχείο, και να μπει η ζωή άμεσα και δυνατά μέσα στην ποίησή μου.

Γιώργος Μπαλούρδος,

Ως ανάμνηση ή ως καταγραφή;

Ανδρέας Αγγελάκης,

Και τα δύο, και τα δύο. Θυμάμαι-τώρα που το συζητάμε-ότι έχω καταγράψει σε ένα ποίημά μου, νομίζω ότι είναι στο βιβλίο μου που λέγεται το «Πύον», ένα όνειρο. Ένα εφιαλτικό όνειρο. Δεν είναι τίποτα άλλο το ποίημα αυτό, από ένα γεγονός που έχω αντιγράψει αυτολεξεί από το ημερολόγιό μου. Αλλά το οποίο, φαίνεται αντιστοιχεί στις σημειώσεις μου, γιατί άλλοι που το διάβασαν βρήκαν αντιστοιχίες και είπαν τι ζωντανό που είναι.

Γιώργος Μπαλούρδος,

Σύγχρονος καθηγητής Πανεπιστημίου ανέφερε ότι έχεις επιρροές από τον Γάλλο συγγραφέα Ζαν Ζενέ, ποια η γνώμη σου;   

Ανδρέας Αγγελάκης,

Γνωρίζω γιατί πράγμα μου μιλάς, όμως τώρα αγγίζεις ότι ιερό και όσιο έχει η λογοτεχνία. Φοβερή υπόθεση ο Ζαν Ζενέ και καλό θα ήταν να χρησιμοποιεί κανείς αυτά τα ονόματα με πολύ μέτρο και σεμνότητα.

Γιώργος Μπαλούρδος,

Θα σου άρεσε ο τίτλος του Έλληνα Ζαν Ζενέ, ή του Πειραιώτη Κωνσταντίνου Καβάφη;

Ανδρέας Αγγελάκης,

Εδώ γελάμε, ναι, ναι, του 1987! Ο Καβάφης του Πειραιά! Τώρα όλα αυτά είναι τόσο αστεία, ώστε με πολύ χιούμορ να μπορεί να τα αντιμετωπίσει κανείς. Αυτές είναι άγιες υποθέσεις της λογοτεχνίας. Πιθανόν ο άνθρωπος αυτός που έκανε αυτή την παρατήρηση και το έγραψε, να είχε υπόψη του ορισμένα κοινά στοιχεία άγχους, σκοτεινιάς, και πιθανόν ορισμένα σκηνογραφικά στοιχεία όπως: το πάρκο, το λιμάνι, η απειλή του φόνου, της δολοφονίας, όλα αυτά είναι μια θεματογραφία που αριστουργηματικά έχει εκφράσει ή διατυπώσει ο Ζαν Ζενέ. Και πιθανόν να βρήκε ορισμένα κοινά στοιχεία ακόμα όπως: του φόβου, του κενού, της απόλυτης μοναξιάς, της απελπισίας. Πιστεύω ότι είμαστε απόλυτα μοναχικά πλάσματα, συν ορισμένα στοιχεία που δεν πρέπει να ξεχνάμε, που αφορούν τις κοινωνικές συνιστώσες, τις κοινωνικές προλήψεις που παίζουν ρόλο πάνω στο άτομο καταστροφικό, ανασταλτικό, και αρνητικό. Και προσπαθεί το άτομο να ξεφύγει, και δεν μπορεί, και παλεύει να απεγκλωβιστεί από τις διάφορες καταστάσεις και δεν μπορεί εύκολα να ξεφύγει.

Γιώργος Μπαλούρδος,

Πιστεύεις ότι κινείσαι σε έναν λαβύρινθο και απεγνωσμένα γυρεύεις την έξοδο;

Ανδρέας Αγγελάκης,

Ναι, ακριβώς, πιστεύω στο λαβυρινθώδες της ζωής και στο σύνθετο της ζωής, και ότι δεν υπάρχει απλοποίηση. Απλοποίηση και απλότητα μπορεί να βρει μόνο ο αστός-κατά την έννοια του Μαξ Φρις, με την έννοια ότι αυτός είναι άρρωστος. Ένας άρρωστος, όπως είναι ένας αστός, έχοντας μια τετριμμένη και πεπαλαιωμένη και ψευδή ιδεολογία. Κυρίως με ενδιαφέρει το ιδεολογικό σκεύος του αστού, από το οποίο προσπαθεί κανείς να ξεφύγει, επιδιώκει κανείς να αποτοξινωθεί, γιατί-κακά τα ψέματα-όλοι είμαστε κάτω από ορισμένες συνθήκες, ορισμένες προϋποθέσεις αστοί. Αλλά, ακριβώς ο ποιητής συλλαμβάνει την αντινομία αυτή και το πόσο αρνητικά επιδρούν τα στοιχεία αυτά πάνω στην προσωπικότητα. Και προσπαθεί ο ποιητής να τα διώξει από πάνω του, ή με ένα γενναιότερο τρόπο, να τα καταδείξει.

Γιώργος Μπαλούρδος,

Κάνοντας μια αναδρομή στο χθες, από την παιδική σου ηλικία μέχρι σήμερα, και εφόσον η ποίηση για σένα είναι μια ψευδαίσθηση, και όχι ένα σωστικό Πλατωνικό ψεύδος, τι είναι εκείνο που θα σε στήριζε στο υπόλοιπο του βίου σου;

Εσύ παίζεις με την ποίηση, δεν λυτρώνεσαι από αυτήν. Η ποίησή σου μοιάζει σαν παιχνίδι παζλ που επανασυνθέτεις αργά τα θρυμματισμένα κομμάτια του κόσμου σου. Ειρωνεύεσαι και σαρκάζεις μέσω αυτής τον κόσμο.

Ανδρέας Αγγελάκης,

Ειλικρινά δεν ξέρω τι να σου πω, δεν νομίζω ότι μπορεί μια επιστροφή μου στην παιδική μου ηλικία να παίξει ρόλο λυτρωτικό ή σημαντικό τώρα πια. Πιθανόν να γυρίσω πίσω στην παιδική μου ηλικία όταν γράφω κάτι αυθόρμητα, αν και έχω ζήσει μια έντονη παιδική ηλικία.

Μεγάλωσα στη Φρεαττύδα, στο Πασαλιμάνι, έπαιξα στο λιμάνι, πήγα σχολείο στου Παπαίωάννου, ένα σχολείο στην καρδιά της Τρούμπας, και βλέπαμε απέναντι στους οίκους να μας χαιρετάνε εκεί οι εργαζόμενες… Έχω περάσει μια πολύ έντονη παιδική ηλικία, αλλά το να επιστρέψω σε αυτήν, τώρα πια όχι, αυτά όλα πάνε ανεπιστρεπτί. Αυτό το παζλ που είπες μου αρέσει, αυτή η εικόνα είναι πολλή όμορφη που ανέφερες. Ότι κάπου πια βλέπω τον εαυτό μου να αντιμετωπίζει την καθημερινότητα με ένα πρίσμα παιχνιδιού. Το ότι να, τι να κάνουμε κάποτε θα πρέπει να τελειώσει και αυτό το ταξίδι, και θα πρέπει να το πάρουμε απόφαση. Με πολλή εγκαρτέρηση, με πολύ χιούμορ κυρίως. Μη δραματοποιούμε πολύ τις καταστάσεις, είμαστε αυτό που είμαστε, είμαστε αυτό, η καθημερινότητα είναι πεζή, οι δυσκολίες είναι πολλές και μικρές, σημαντικές και ασήμαντες ταυτόχρονα.

Η ζωή πρέπει να συνεχιστεί έτσι όπως είναι. Χιούμορ  χρειάζεται και δεν ξέρω πόσοι από εμάς το έχουν-και αν το έχουμε για πόσο καιρό ακόμα θα το έχουμε, γιατί αυτό μας κρατά στη ζωή. Γιατί αν λείψει και το χιούμορ μέσα σε μια τέτοια σκοτεινή αντίληψη της ζωής, που πιθανόν εσύ να βρίσκεις στα ποιήματά μου δεν ξέρω για πόσον καιρό ακόμα κανείς να αντέξει μια τέτοια κοσμοθεώρηση.

Γιώργος Μπαλούρδος,

Πιστεύεις ότι θα μπορούσες να ξαναζήσεις μέσα από το παιδί σου; Τον γιό σου;

Ανδρέας Αγγελάκης,

Τα παιδιά είναι μια πολύ σκληρή υπόθεση Γιώργο. Μια άγρια υπόθεση. Τα παιδιά θα ακολουθήσουν τον δικό τους δρόμο, που ακόμα και τώρα που είναι μικρά το αισθάνεσαι. Όχι, δεν νομίζω ότι μπορώ να βρω μια ιδεαλιστική παρηγοριά πάνω σε αυτό, δεν πιστεύω σε αυτά.

Γιώργος Μπαλούρδος,

Πρόλαβες δηλαδή, και έκοψες εσύ τον ομφάλιο λώρο πριν τον κόψει το παιδί σου;

Ανδρέας Αγγελάκης,

Ο ομφάλιος λώρος είναι μια παθολογική υπόθεση. Μια στιγμιαία κατάσταση μέχρι να βγει το παιδί από την κοιλιά της μάνας του και να τον κόψει ο γιατρός. Που συμβολίζει την ζωή και όχι η ίδια η ζωή. Η διατήρηση του ομφάλιου λώρου μου φαίνεται ότι είναι λάθος και παθολογικότητα. Και πάνω σε αυτό έχεις κάποιο δίκιο, με την έννοια ότι αντί το παιδί να σου πει: ά, κοίταξε εγώ σε ξεπέρασα και ακολουθώ τώρα τον δικό μου δρόμο, είναι καλύτερα με πού τακτ, και πολλή ηρεμία να έχεις τακτοποιήσει εσύ ο ίδιος τα πράγματα, μη περιμένοντας τίποτα από κανέναν. Θα το μεγαλώσεις, θα το βοηθήσεις, αλλά δεν θα περιμένεις τίποτα. Και από τους ανθρώπους έτσι δεν νομίζεις ότι πρέπει να γίνεται;

Γιώργος Μπαλούρδος,

Επίτρεψε μου, να σου πω πριν τελειώσουμε αυτή την συζήτηση, ότι εκτός από την ερημιά του εξωτερικού χώρου, υπάρχει και ένα είδος εσωτερικής μοναξιάς που εσύ το διαλέγεις.

Ανδρέας Αγγελάκης,

Όχι ένα είδος, Μοναξιά με κεφαλαία γράμματα η οποία επαυξάνεται προϊόντος του χρόνου. Το μόνο πρόβλημά μου είναι, ότι αυτές οι λέξεις είναι πια εντελώς φθαρμένες, επειδή έχουν τόσο πολύ χρησιμοποιηθεί, τροποποιηθεί, έτσι μου φαίνεται λιγάκι αστείο να τις χρησιμοποιούμε. Πάντως συνεννοούμαστε. Περνώντας ο χρόνος διαπιστώνει κανείς τον εαυτό του να απομονώνεται, μου αρέσει η λέξη αυτή καλύτερα παρά η μοναξιά.

Γιώργος Μπαλούρδος,

Πρώτη δημοσίευση, περιοδικό,

Οδός Πανός, τεύχος 93-94/9,12,1997, σελίδες 96-109.

Έργα του Πειραιώτη ποιητή Ανδρέα Αγγελάκη:

-Ομιλίες του Θεού και της Θάλασσας, 1962
-Ο Πρίγκηπας των κρίνων, εκδόσεις Ζαρβάνος 1964
-Οι προτάσεις της αθωότητας, 1967
-μετάφραση ποιημάτων Ουίλλιαμ Μπλέηκ, 1969

-Ποιήματα χαρισμένα στον ποιητή Διονύσιο Σολωμό, Πειραιάς 1971
-μικρό Ανθολόγιο Παγκόσμιας ποίησης, Καστανιώτης 1971,(Κινέζικη και Ιαπωνική ποίηση)
-Το Πύον, 1973

-Μικρό ανθολόγιο παγκόσμιας ποίησης, 1974

-Ιαπωνική και Κινέζικη ποίηση, 1974

-Οι Εφιάλτες, εκδόσεις Καστανιώτης 1974

-Το δωμάτιο, εκδόσεις Καστανιώτης 1974

-Κυοφορία, απόπειρα ποιητικού θεάτρου, εκδόσεις Καστανιώτης 1977
-Δύο παραμύθια του Λέοντα Τολστόι, μετάφραση Α. Α., έκδοση Μαθητική Βιβλιοθήκη Εκπαιδευτικού Οργανισμού Ο ΠΛΑΤΩΝ-Πειραιάς 1977
-Ποιήματα του Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα, 1971/1974

-Ο Πρίγκηπας των κρίνων, εκδόσεις Καστανιώτης 1980
-Ποιητική Ανθολογία Αποκλίνοντος Ερωτισμού, εκδόσεις Γνώση 1981

-Ερωτικό Σώμα, εκδόσεις Καστανιώτης 1981

-Τρία Gay μονόπρακτα, εκδόσεις Γνώση 1981 (με το ψευδώνυμο Ανδρέας Μουσουράκης)

-Η μεταφυσική της μιας Νύχτας, εκδόσεις Γνώση 1982

-Καβάφης καθ’ Οδόν, εκδόσεις Καστανιώτης 1984

-Η Οδός Θρασυβούλου, εκδόσεις Οδυσσέας 1984

-Έρμαν Έσσε-Γκέοργκ Τρακλ, εκδόσεις Καστανιώτης 1984

-Ο Ερωτευμένος Τρίτωνας, εκδόσεις Καστανιώτης 1985

-Ανεβάζουμε ένα έργο,(τρία μονόπρακτα για εφήβους), εκδόσεις Γνώση 1985

-Σχολικό Θέατρο για Γυμνάσια και Λύκεια. Πρόλογος Τάκης Καρβέλης, εκδόσεις Οδυσσέας 1986

-Τα Ποιήματα του δολοφόνου μου, εκδόσεις Νεφέλη 1986

-Ταχυδράματα,(μονόπρακτο) εκδόσεις Δωδώνη 1986

-Ποιήματα από την Ελληνική Μυθολογία, εκδόσεις  Μαθητική Βιβλιοθήκη Εκπαιδευτικού Οργανισμού Ο Πλάτων-Πειραιάς-Αθήνα 1987

-Μια αλεπού στην πλατεία βάθης, εκδόσεις Πατάκη 1986/1988

-Το τελευταίο φάντασμα, εκδόσεις Πατάκη 1988

-Ποιητική Ανθολογία Αποκλίνοντος Ερωτισμού, εκδόσεις Γνώση 1988

-Ο μακρύς μονόλογος της Μαρίας Πολυδούρη, εκδόσεις Καστανιώτης 1989

-Αλησμόνητα σινεμά, εκδόσεις Εξάντας 1989

-Κώστας Ταχτσής, εκδόσεις Καστανιώτης 1989
-Ανδρέας Μιχελιουδάκης, "Φλας" (αυτοβιογραφικό πεζογράφημα ενός νέου πρόωρα χαμένου από τα ναρκωτικά), πρόλογος Ανδρέας Αγγελάκης, εκδόσεις Δωδώνη 1989

-Love Story στο Αγκίστρι, εκδόσεις Κέδρος 1990

-Ερωτική Ποίηση (Αγγλία-ΗΠΑ), εκδόσεις Καστανιώτης 1990

-Κώστας Ταχτσής. Καίη Τσιτσέλη-Ανδρέας Αγγελάκης, εκδόσεις Εταιρεία Συγγραφέων 1990.

        Η παράθεση αυτή περιλαμβάνει το ποιητικό του έργο, τα πεζά του, τις ποιητικές του μεταφράσεις, και μία μελέτη του. Δεν έχουν δημοσιευτεί σε αυτοτελείς τόμους οι Θεατρικές του μεταφράσεις και ορισμένα κείμενά του.

Ο Ανδρέας Αγγελάκης χρησιμοποίησε το ψευδώνυμο Ανδρέας Μουσουράκης σε ορισμένα περιοδικά και βιβλία που έβγαλε.

(Τρία Gay μονόπρακτα, Γνώση 1981/ Μετάφραση της Ερωτικής τριλογίας για το Θέατρο Έρευνας/ κείμενο στο περιοδικό Αμφί  1979). Αυτό έγινε θυμάμαι όπως μου είχε πει ο ίδιος, για να μην έχει προβλήματα για την περίοδο εκείνη που εντάχθηκε ως εκπαιδευτικός στο δημόσιο και έπαψε να εργάζεται στον ιδιωτικό τομέα.

Ενδεικτική Βιβλιογραφία:

-Βρασίδας Καραλής,

Ανδρέας Αγγελάκης, εκδόσεις Οδός Πανός 2003

-Γιάννης Βαρβέρης,

Πλατεία Θεάτρου, εκδόσεις Σοκόλη 1994

-Γιάννης Βαρβέρης,

Εφημερίδα Η Καθημερινή 15/5/1988

-Τάσος Λειβαδίτης,

Έλληνες Ποιητές, εκδόσεις Καστανιώτης 2005

-Δημοσθένης Ζαδές,

Πάνω στον Ξένο μόχθο, τόμος Ε. Αθήνα 1993, το ίδιο και στην Πειραϊκή εφημερίδα Χρονογράφος 10/4/1970

-Αντρέας Καραντώνης,

Περιοδικό Νέα Εστία τεύχος 1165/15-1-1976

-Δημήτριος Τσάκωνας,

Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, τόμος 9^ος,

εκδόσεις Σώφρων 1992

-Κώστας Σταματίου,

* Το βιβλίο και ο χρόνος, τόμοι 2, εκδόσεις Καστανιώτης 2004

* εφημερίδα Τα Νέα 22/2/1986

-Παναγιώτης Μαστροδημήτρης,

Εισαγωγή στη Νεοελληνική Φιλολογία, 6^η έκδοση, εκδόσεις Δόμος 1996

-Νόρα Αναγνωστάκη,

Χρονικό 1973, τόμος 4^ος, έκδοση Γκαλερί Ώρα 1973

-Δημήτρης Πανουσάκης,

Εφημερίδα Ριζοσπάστης 30/8/1990

-Γιάννης Κοντός,

Τα Ευγενή Μέταλλα, εκδόσεις Κέδρος 1994

-Ηλίας Κεφάλας,

Περιοδικό Διαβάζω τεύχος 145/4-6-1986

-Βαγγέλης Χατζηβασιλείου,

Η Β Μεταπολεμική Γενιά, τόμος ΣΤ΄ εκδόσεις Σοκόλη 2002

-Γιώργος Μπαλούρδος,

* Πειραίκό Πανόραμα, πνευματικό και καλλιτεχνικό χρονολόγιο του Πειραίκού χώρου 1784-2005, εκδόσεις Τσαμαντάκη-Πειραιάς 2006. (υπάρχει εκτός των άλλων και αποδελτίωση του ποιητή σε Ποιητικές Ανθολογίες).

* περιοδικό Οδός Πανός, τεύχος 93-94/9,12,1997

* περιοδικό Διαβάζω, τεύχος 199/28-9-1988

* περιοδικό Πόρφυρας, τεύχος 47/10,12,1988

* περιοδικό Πόρφυρας, τεύχος 79/10,12,1996

* εφημερίδα Η Φωνή του Πειραιώς 27/5/1996

* εφημερίδα Η Φωνή του Πειραιώς 9/8/1988

* εφημερίδα Η Φωνή του Πειραιώς 13/7/1987

* εφημερίδα Η Φωνή του Πειραιώς 9/3/2001

-Κώστας Μαυρουδής,

περιοδικό Το Τράμ, τεύχος 6/9,1977

-Μιχάλης Μερακλής,

* περιοδικό Νέα Πορεία, τεύχος 223-225/9,11,1974

* περιοδικό Διαβάζω, τεύχος 35/10,1980

* Σύγχρονη Ελληνική Λογοτεχνία, μέρος πρώτο, εκδόσεις Πατάκη 1987

* Πρακτικά 6^ου Συμποσίου Ποίησης, 1987

-Γιώργος Βέης,

περιοδικό Γράμματα και Τέχνες, τεύχος 21/9,1983

-Αλέξης Ζήρας,

περιοδικό γράμματα και Τέχνες, τεύχος 57/1,3,1989

-Γιάννης Χατζημανωλάκης,

περιοδικό Φιλολογική Στέγη, τεύχος 25/Άνοιξη 1978

-Δημήτρης Πλάκας,

περιοδικό Διαβάζω, τεύχος 270/18-9-1991

-Κατερίνα Αγγελάκη Ρουκ,

Ετήσιο Χρονικό 1991, εκδόσεις Γκαλερί Ώρα 1991

-Μιχάλης Βαλ.,

Εφημερίδα Αναγνώστης 21/5/1991

-Σ. Τριβυζάς,

περιοδικό Πόρφυρας, τεύχος 10/2,1982

-Δημήτρης Κονιδάρης,

περιοδικό Πόρφυρας, τεύχος 18/6,1983

-Κώστας Γουλιάμος,

περιοδικό Γράμματα και Τέχνες, τεύχος 3/3,1982

-Ευάγγελος Ρόζος,

Πολύπτυχο, σειρά 12^η Αθήνα 1992

-Στέλιος Γεράνης,

*Ο Πειραιάς και οι Ποιητές του, εκδόσεις Στοά-Πειραιάς 1971
* Λογοτεχνία των Ελλήνων, τόμος 12ος 

-Ανέστης Ευαγγέλου,

Η Δεύτερη Μεταπολεμική Ποιητική Γενιά, Ανθολογία-εισαγωγή Γιώργος Αράγης, εκδόσεις Παρατηρητής 1994

-Άλκης θρύλος,

περιοδικό Καινούργια Εποχή, τόμος 26/Κ-Φ. Χ./1962 

-Αλέξανδρος Αργυρίου,

Ιστορία της Ελληνικής Λογοτεχνίας, εκδόσεις Καστανιώτης 2007

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ ΤΟΥ

-Στην εφημερίδα Η Μεσημβρινή 14/3/1980

-στην Μικέλα Χαρτουλάρη, εφημερίδα Τα Νέα 9/11/1989

-στην Έρση Λάγκε, περιοδικό Καλλιτεχνική Επιθεώρηση, τεύχος 2/1979(;)

-στον Γιώργο Μπαλούρδο, Ραδιόφωνο Κανάλι 1 του Πειραιά και περιοδικό Οδός Πανός, τεύχος 93-94/9,12,1997

ΠΟΙΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΣΕ ΔΙΑΦΟΡΑ ΠΕΡΙΟΔΙΚΑ

-περιοδικό πλανόδιο, τεύχος 5/1987-1988

-περιοδικό πλανόδιο, τεύχος 4/1987

-περιοδικό η λέξη, τεύχος 72/2,1988

-περιοδικό γράμματα και τέχνες, τεύχος 55/4,6,1988

-περιοδικό Το Κράξιμο, τεύχος 9/1989

ΚΕΙΜΕΝΑ ΤΟΥ

-εφημερίδα Η Αυγή 15/1/1989

-περιοδικό Play boy, τεύχος 54/1989

-περιοδικό Play boy, τεύχος 41/1988

Αυτά τα ενδεικτικά για τον Πειραιώτη ποιητή Ανδρέα Αγγελάκη, τα κείμενά μου υπάρχουν τώρα στο μπλοκ μου δημοσιευμένα, εδώ μεταφέρω ένα μέρος από τα σημειώματα που συγκέντρωσα για το έργο του Ποιητή.

Πειραιάς,

Μεγάλη Παρασκευή,18 Απριλίου 2014.

Έτσι, σαν πνευματικό μνημόσυνο μια και σε λίγες μέρες 18 Μαΐου πλησιάζει η ημέρα της εκδημίας του.

Γιώργος Μπαλούρδος