ΗΡΑΚΛΗΣ Γ. ΣΑΚΑΛΗΣ

                                      Το  Λιμάνι         

Το λιμάνι του Πειραιά από αρχαιοτάτων χρόνων διαμόρφωσε την φυσιογνωμία της πόλης, υπήρξε άμεσα και στενά συνδεδεμένο με αυτήν και δημιουργικά ασφυκτικά δεμένο μαζί της. Ο Πειραιάς, σαν πόλη, δεν θα είχε κανένα ενδιαφέρον χωρίς την μόνιμη παρουσία του λιμανιού. Το λιμάνι αποτελεί ο κύριος τροφοδότης της εμπορικής κίνησης της πόλης και της τουριστικής. Αυτό είναι που δίνει ζωή σε αυτό το κακοτράχαλο πέταλο, χωρίς μεγάλες αξιώσεις. Το λιμάνι αποτελεί την διαρκή ιστορία της πόλης και αντικαθρεπτίζει την οικονομική και την εμπορική της εικόνα, είναι η σαρξ εκ της σαρκός της και εκείνη αποτελεί την προέκτασή του. Από την ίδρυση του δήμου το 1835, το λιμάνι στάθηκε ο κύριος πυλώνας της οικοδόμησής της, όσον αφορά την εμπορική, βιομηχανική και χρηματιστηριακή κίνηση. Οι πρόσοδοι της πόλης προέρχονταν από τις κάθε είδους δραστηριότητες του λιμανιού, του πρώτου όπως αποκαλείται λιμανιού της χώρας. Το λιμάνι είναι ή ήταν και η διέξοδος της πρωτεύουσας προς τα νησιά τόσο του Αργοσαρωνικού, των Κυκλάδων, του Αιγαίου πελάγους γενικότερα, αλλά και ο δίαυλος επικοινωνίας με τα Μεσογειακά κράτη και των πέρα των Ηράκλειων πυλών χώρες.

     Το λιμάνι του Πειραιά από τα τέλη του 20 αιώνα και ειδικότερα κατά το 1890 απέκτησε σημαντικό και κεντρικό ρόλο στην διαμόρφωση και εμπορική φυσιογνωμία της πόλης τον οποίο κρατάει μέχρι σήμερα. Γνωρίζουμε πλέον από τις ιστορικές πηγές και τις σχετικές έρευνες, ότι από την έναρξη της οικοδόμησης της πόλης του Πειραιά και του πρώτου αρχιτεκτονικού σχεδιασμού της πόλης από το 1835 έως το 1890 που αρχίζουν να προτείνονται τα πρώτα σχέδια για την εξάπλωση και επέκταση του ενιαίου μετώπου του λιμανιού, διαμορφώνεται η παράκτια σύγχρονη αστική πλέον εικόνα της πόλης κατά μήκος του λιμανιού. Οικοδομούνται οι τρεις ναοί της, ο μητροπολιτικός της Αγίας Τριάδος, η εκκλησία του Αγίου Σπυρίδωνος που προϋπήρχε το παλαιό μοναστήρι και ο ιερός ναός του Αγίου Νικολάου. Παράκτια επίσης οικοδομήθηκε το παλαιό «χρηματιστήριο»-δημαρχείο-το γνωστό μας Ρολόι-η δημοτική αγορά, ορισμένα τραπεζικά οικοδομήματα, αλλά και από την άλλη πλευρά, ο ναός του Αγίου Διονυσίου που υπήρχε παλαιότερα και το πρώτο νεκροταφείο της πόλης που αργότερα μεταφέρθηκε στην περιοχή της Ανάστασης. Από τις αρχές του 20^ου αιώνα έχουμε τις πρώτες λιμενικές εγκαταστάσεις, όπως ήσαν το Λαζαρέτο(1835), όπου υπήρχε υγειονομικός έλεγχος, οι Λιμενικές Αποθήκες (1836), ένα χρόνο μετά που στεγάζονταν τα εμπορικά προϊόντα που κατέφθαναν από τα άλλα μέρη της Ελλάδος αλλά και το εξωτερικό, αλλά και αυτά που εξάγονταν, ένα χρόνο μετά πάλι το (1837) οικοδομείται το Τελωνείο του Πειραιά, όπου γινόταν ο έλεγχος των εισαγομένων και επιβάλλονταν οι ανάλογοι δασμοί, μερικά χρόνια αργότερα ιδρύθηκε ο ΣΑΠ (1882) ο ηλεκτρικός σταθμός που ένωσε σιδηροδρομικά τον Πειραιά και το λιμάνι του με την πρωτεύουσα και άλλες περιοχές, οι σταθμοί Λαρίσης  κοντά στο Καστράκι στην Δραπετσώνα, και Πελοποννήσου δίπλα σχεδόν στον Ηλεκτρικό Σταθμό, και άλλα έργα που άλλαξαν τόσο την εικόνα του λιμανιού όσο και εκείνη της πόλης.

Από την αρχή σχεδόν του δήμου και για την ακρίβεια το 1836 το λιμάνι, οι περιοχές του και οι ποικίλες δραστηριότητές του, την διοίκηση και τον έλεγχο την κρατούσε ο δήμος Πειραιώς ο οποίος καρπωνόταν και τα ανάλογα έσοδα. Το λιμάνι διοικήθηκε και σχεδιάστηκαν οι δραστηριότητές του διαδοχικά από το «Μωλικό Ταμείο» την περίοδο 1836 έως το 1848, από την Επιτροπή Προκυμαίας Πειραιώς τα χρόνια 1846 έως 1861, και την Εφορευτική Επιτροπή του Λιμένος κατά τα χρόνια 1861 έως 1911. Το 1911, ιδρύθηκε η Λιμενική Επιτροπή η οποία και έδωσε την διοικητική αυτοτέλεια  στο λιμάνι, έως το 1930 επί Ελευθερίου Βενιζέλου που ιδρύθηκε ο Οργανισμός Λιμένος Πειραιώς και οποίος ΟΛΠ ανέλαβε πλέον επίσημα όλες τις εμπορικές, εργασιακές και διοικητικές δραστηριότητες του Λιμανιού.

Όπως εύκολα διαπιστώνουμε, όσο άλλαζε η οικονομική κατάσταση της πόλης, τόσο άλλαζε και επεκτείνονταν η εικόνα του λιμανιού και άπλωνε το λιμάνι. Και από την άλλη όσο μεγάλωναν οι εμπορικές δραστηριότητες και αυξάνονταν οι ανάγκες και οι άλλες δραστηριότητες του Λιμανιού, άλλαζε και η φυσιογνωμία της πόλης. Μεγάλωνε το λιμάνι άλλαζε η πόλη, αστικοποιούνταν η πόλη από τις δραστηριότητες των αστικών οραμάτων των κατοίκων της διευρύνονταν και το λιμάνι μέσα στην πόλη. Σαν από την μία η πόλη να είχε τα Μακρά της αρχαία Τείχη που την προστάτευαν από τους ενδεχόμενους εχθρούς, και από την άλλη να είχε τα παράκτια «τείχη» του Λιμανιού που της προσέφεραν την ευημερία, την ευμάρεια και την οικονομική της άνθιση.

          Ας διαβάσουμε τώρα έτσι σαν παραμύθι της ιστορίας της πόλης, το άρθρο του Ηρακλή Γ. Σακαλή. Του οποίου, το 1977 κυκλοφόρησε το βιβλίο «Η Πόλη και το Λιμάνι του Πειραιώς».             

Υποδείξεις δια το ζωτικόν και επίκαιρον πρόβλημα

Ο  ΛΙΜΗΝ  ΤΟΥ ΠΕΙΡΑΙΩΣ  ΚΑΙ ΤΟ ΚΡΑΤΟΣ

                 του κυρίου Ηρακλή Σακαλή, βουλευτού Πειραιώς και Νήσων

          Η ζωή εις τον λιμένα του Πειραιώς κατά την τελευταίαν πεντηκονταετία εδημιουργείτο και εύρισκεν την συνέχειάν της πάντοτε δια μέσου σοβαρών δυσεπίλυτων προβλημάτων. Τελευταίως η κατάστασις εις τον λιμένα εξαιτίας της αλματώδους αυξήσεως, των εργασιών του, προσλαμβάνει μορφήν οξύτητος και καθίσταται άκρως επιζημία δια τον Πειραιά, την οικονομία του τόπου και τον κάθε κινούμενο περί τον λιμένα παράγοντα. Μέτρα άμεσα και δραστικά επιβάλλονται και έχει εξεγερθή δια την εξεύρεσίν των, σύμπας ο περί τον λιμένα και δια τον λιμένα εργαζόμενος κόσμος.

          Κατά την μετά τον πρώτον παγκόσμιον πόλεμο δεκαπενταετίαν προσπάθειαι, μεγάλαι και συνεχείς, είχον καταβληθή δια την δημιουργίαν ενός αρτίου επαρκούς, και συγχρονισμένου λιμένος εις τον πειραϊκόν θαλάσσιον χώρον. Παρά ταύτα λόγω των έκτοτε υφισταμένων και προκυπτουσών συν τω χρόνω δυσχεριών και της μεγίστης σημασίας, ήτις απεδίδετο αλλά και ωφείλετο εις τον λιμένα είχε ανατεθή-κατά την εποχήν εκείνην η μελέτη του λιμένος και εις διεθνούς κύρους λιμενολόγους, δια την πλέον επιτυχή επίλυσιν των θεμάτων της πανελληνίου αυτής υποθέσεως της σημαντικωτέρας δια τον Πειραιά του λιμένος του.

          Σήμερον παρ’ όλον ότι ο πειραϊκός λιμήν αποκατεστάθη εκ των πολεμικών καταστροφών, διερρυθμίσθη και εξωπλίσθη εκ των μεταπολεμικών ταγών του συναντά τεραστίας δυσχερείας εις την διεξαγωγήν των εργασιών, με βαρυτάτας επιπτώσεις.

          Μεγάλαι είναι αι ανησυχίαι όλων των παραγόντων του λιμένος του Πειραιώς και όλων των παραγωγικών τάξεων οι οποίοι παντοιοτρόπως αγωνίζονται και προσδοκούν να αποκαταστήσουν τας εκ του επιβληθέντος επιναύλου προκυπτούσας επιπτώσεις, και αποφύγουν προβλεπομένας οδυνηροτέρας εξελίξεις εις τον λιμένα.

          Μέχρι σήμερον, χάριν εις το εργατικόν και υπαλληλικόν δυναμικόν του, την διοίκησιν και τας παραγωγικάς τάξεις, ο λιμήν του Πειραιώς, προσπαθεί και αντιμετωπίζει αυτοδυνάμως-άνευ κρατικής βοηθείας-τας ανάγκας του. Και ενώ ήδη αι δυνατότητες του λιμένος του Πειραιώς αποδεικνύονται ανεπαρκείς, η ναυτιλιακή και εμπορική κίνησίς του αυξάνεται αλματωδώς κατ’  έτος, δια να τας καθιστά ανεπαρκεστέρας. Αλλά, ανεξαρτήτως του αν υφίστανται ή όχι ευθύναι εκ ρωσικών σφαλμάτων δια την σημερινήν τύχη του λιμένος του Πειραιώς, είναι ανεπίτρεπτον ο λιμήν ούτος, να εξακολουθή ζων την πορείαν της «τύχης» του, και των εμβαλωματικών λύσεων. Επιβάλλεται λύσις ριζική. Αι διοικητικαί υποχρεώσεις δια την διαχείρισιν της μεγάλης υποθέσεως του λιμένος του Πειραιώς, έχουν υπερακοντίσει αναμφισβητήτως, τας αρμοδιότητας των δια την διοίκησιν του λιμένος του Πειραιώς τεταγμένων. Η ριζική λύσις του θέματος του λιμένος του Πειραιώς, δεν είναι πλέον αποκλειστικόν καθήκον του ΟΛΠ, κατέστη και πανελλήνιον καθήκον δηλαδή κρατικόν.

          Το Κράτος οφείλει να δώση άμεσον και πλήρη την φροντίδα και την στοργήν του υπέρ του πρώτου λιμένος του, ο οποίος επηρεάζει την οικονομικήν ζωήν όχι μόνο της μεγαλουπόλεως του Πειραιώς και της πρωτευούσης, αλλά και της Ελλάδος ολοκλήρου. Οφείλει, άνευ και της ελαχίστης αναβολής να επιστρατεύση ολόκληρον το επιστημονικόν δυναμικόν του, και να συγκροτήση Επιτροπήν εκ των όσων υφίστανται εις τους κόλπους των ειδημόνων, δια να επιλύση ριζικώς-όπως αι ανάγκαι το επιβάλλουν-το «Μέγα Θέμα» του λιμένος του Πειραιώς.

           Ομιλούν ήδη περί «μείζονος λιμένος», περί επεκτάσεως δηλαδή του λιμένος προς την Ψυττάλειαν. Αλλά δια τους μη ειδήμονας η ιδέα του «μείζονος λιμένος» και μόνον εκ του πομπώδους των χαρακτηριζουσών τον λιμένα λέξεων, είναι άκρως ικανοποιητική και μετ’ ενθουσιασμού και ανυπομονησίας αποδεκτή. Εις τους ειδικούς όμως επιστήμονας, οποία διαγράφεται εν προκειμένω γνώμη; Ουδείς ήκουσε ή ανέγνωσε δευτέραν γνώμην επ’ αυτού. Όπως, δευτέραν γνώμη δεν έχει ακουσθή μεταπολεμικώς εις την Ελλάδα, δι’ όλα τα λιμενικά έργα τα μέχρι σήμερον εκτελεσθέντα εις τον Πειραιά είτε εις άλλον της χώρας λιμένα.

          Μονολογεί ο μοναδικός της Ελλάδος λιμενολόγος και αι ορθαί ή εσφαλμέναι υποδείξεις του, άνευ αντίλογον ισαξίου του εξιδικευμένου περί τα λιμενικά επιστήμονος, γίνονται έργα. Η χώρα πλείστας του οφείλει ομολογουμένως χάριτας δια τας συνεχείς υπηρεσίας τας οποίας ούτος από μακρού προσφέρει. Αλλά ουδείς εις τον κόσμον αυτόν ανεπαρκής ή αλάνθαστος.

          Η μετάκλησις λιμενολόγου ή λιμενολόγων η πρώτη και μεγίστην ανάγκη την οποίαν οφείλει να ικανοποιήσει η Κυβέρνησις μετά την συγκρότησιν της Επιτροπής των ειδημόνων, δια την λύσιν του ζέοντος του λιμένος του Πειραιώς ζητήματος, Κυβέρνησις και Επιτροπή, ας αναζητήσουν το ταχύτερον τους αριστείς μεταξύ των λιμενολόγων, εις τον διεθνή στίβον.

          Οι καιροί δια τον λιμέναν του Πειραιώς είναι κρίσιμοι.

           Ηρακλής Γ. Σακαλής, εφημερίδα Το Βήμα 1-Μαρτίου 1966

Σημείωση: Επειδή στην Ιστορία του Πειραιά, δεν ανήκουν μόνο ο πνευματικός κόσμος και ο καλλιτεχνικός, ούτε και οι ανάλογες εκδηλώσεις, γιαυτό, αντιγράφω εδώ, ένα άρθρο του Βουλευτή Πειραιώς Ηρακλή Γ. Σακαλή, που αναφέρεται στο λιμάνι και την προτεινόμενη αναβάθμισή του. Ο Σακαλής, έχει γράψει και άλλα άρθρα περί του λιμένος τα οποία έχω διαβάσει σποραδικά σε εφημερίδες της εποχής του.

Αφήνω την ορθογραφία του κειμένου ως έχει, που δημοσιεύτηκε στην σελίδα «Το Οικονομικόν Βήμα» της έγκριτης εφημερίδας Το Βήμα, και αναφέρω μόνον ότι σε ένα σημείο του κειμένου, μιλά για «ευθύναι ρωσικών σφαλμάτων», πρόκειται σίγουρα για λάθος, θα εννοεί κρατικών σφαλμάτων, μια και αν εννοούσε κάτι άλλο θα έγραφε για την εποχή εκείνη «σοβιετικών σφαλμάτων», μια και την εποχή εκείνη υπήρχε η ΕΣΣΔ.

Ο Ηρακλής Γ. Σακαλής, (τραπεζικός το επάγγελμα) υπήρξε τέσσερις φορές Βουλευτής της Α΄ Περιφέρειας Πειραιώς, και ανεπιτυχών υποψήφιος για Δήμαρχος της πόλης. Εκλέχθηκε με τον Ελληνικό Συναγερμό του Αλέξανδρου Παπάγου την περίοδο 1952-1956, με το Κόμμα των Φιλελευθέρων του Θεμιστοκλή Σοφούλη και Σοφοκλή Βενιζέλου την περίοδο 1958-1961, και με την Ένωση Κέντρου του Γεωργίου Παπανδρέου την περίοδο 1963-1964 και 1964-1967. Ανέπτυξε επίσης αξιόλογη αντιστασιακή δράση κατά την περίοδο της γερμανικής κατοχής.

          Επίσης, για όσους ενδιαφέρονται υπάρχουν περίπου 20 τίτλοι βιβλίων που αφορούν «Το Λιμάνι», που συγκέντρωσα στην «Βιβλιογραφία για τον Πειραιά», εκδόσεις Τσαμαντάκη 2010 και τώρα και στο μπλοκ μου. Στην Δημοτική Βιβλιοθήκη του Πειραιά, υπάρχουν τα αντίστοιχα βιβλία. Από τις πιο σύγχρονες εργασίες που αφορούν την ιστορία του Λιμανιού, ξεχωρίζουν αυτές του ιστορικού Βάσια Τσοκόπουλου, του αρχιτέκτονα και καθηγητή Νίκου Μπελαβίλα, του ιστορικού Γιάννη Χατζημανωλάκη, καθώς και του διοικητή του ΟΛΠ, Γιώργου Ανωμερίτη.

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος,

Πρώτη δημοσίευση σήμερα, Τετάρτη, 27 Αυγούστου 2014.

Πειραιάς, Τετάρτη, 27 Αυγούστου 2014.