Ο ΠΡΟΦΗΤΗΣ ΗΛΙΑΣ

                                       Η  ΚΑΣΤΕΛΛΑ

              Η Καστέλλα, είναι ίσως η περισσότερο τραγουδημένη περιοχή του Πειραιά, όχι μόνο από τους ρεμπέτες αλλά και όσους κατά καιρούς ανέβηκαν στον λόφο της είτε για βεγγέρα είτε για διασκέδαση, αλλά και αυτούς που κατέφυγαν στο Μικρολίμανο-κάτω ακριβώς από την Καστέλλα-για να γευτούν τα όμορφα εδέσματα των διαφόρων ταβερνών που υπάρχουν   

Ο μικρός και απότομος λόφος του Προφήτη Ηλία, με τα στενά φιδίσια σοκάκια του, τις απότομες στροφές του, αυτός που υψώνεται περίπου 87 μέτρα από την επιφάνεια της θάλασσας,  αυτός ο βραχώδης λόφος που πέφτει απότομα στην θάλασσα του αργοσαρωνικού, έτσι και τον ανέβεις, έχεις ολόκληρο τον Πειραιά μπροστά σου καθώς και το λιμάνι του. Ο Πειραιάς ανοίγεται μπροστά σου σαν μια βεντάλια με τα πολύχρωμα σχέδιά της και χρώματά της. Ο λόφος αυτός, στο ανατολικό μέρος του Πειραιά, είναι σκαμμένος και γεμάτος σπηλιές και δεξαμενές. Η ποιο γνωστή από αυτές τις σπηλιές είναι η «Σπηλιά του Παρασκευά», το παλιό «Σηράγγιο», άλλη γνωστή σπηλιά είναι η «Σπηλιά της Αρετούσας», την ονομάζουν έτσι, γιατί οι παλιοί Πειραιείς πίστευαν σύμφωνα με τον θρύλο ότι εκεί είχε φυλακίσει ο βασιλιάς της Αθήνας την κόρη του. Όσο απότομη και αν είναι αυτή η λοφοκορφή τόσο μαγευτική και μεγαλόπρεπη  είναι η θέα από την κορφή της. Ο κόλπος του Σαρωνικού με τα νησιά του, η ξακουστή από την αρχαιότητα Σαλαμίνα, το Αττικό λεκανοπέδιο με τον Τρελό του(έτσι ονομαζόταν το βουνό του Υμηττού), ο λόφος του Λυκαβηττού, η Ακρόπολη, και από την άλλη μεριά το Πασαλιμάνι που απλώνεται μπροστά σου μέσα στην περίλαμπρη θαλάσσια μαγεία του, όλα αυτά και άλλα κάνουν τον λόφο του Προφήτη Ηλία μία από τις μαγευτικότερες περιοχές της πόλης του Πειραιά. Στον λόφο αυτόν τα παλαιότερα χρόνια υπήρχε και το υδραγωγείο της πόλης για την λάτρα των σπιτιών,(το πόσιμο νερό έρχονταν με πλοία από τον Πόρο), εκεί ψηλά υπήρχε και η ιδιωτική εκκλησία που οικοδόμησε κάποιος με το όνομα Περρωτής, ο οποίος κατά το 1883 πούλησε την εκκλησία στον δήμο Πειραιά, που χτίστηκε αργότερα ο ιερός ναός του Προφήτη Ηλία. Ο λόφος αυτός λόγο της γεωγραφικής του θέσης, αποτελούσε κατά την διάρκεια της Επανάστασης του 1821 και αργότερα στους υπόλοιπους πολέμους, περιζήτητο σημείο για τον έλεγχο των γύρω περιοχών, και ασφαλώς και από την περιοχή της θάλασσας. Στην περιοχή αυτή κατοίκησαν και οι πρώτοι πρόσφυγες Κρήτες, που εκδιώχθηκαν από την μεγαλόνησο μετά την Κρητική επανάσταση του 1866 και μετά. Έτσι, η συνοικία που εγκατασταθήκαν ονομάστηκε «Κρητικά».  Σε σημείο του λόφου, υπήρχε και το αρχαίο θέατρο, εκεί που ο σπουδαίος Πειραιώτης θεατράνθρωπος και σκηνοθέτης Δημήτρης Ροντήρης έδινε την δεκαετία του 1950 τις φημισμένες παραστάσεις του αρχαίου δράματος, εκεί που δημιουργήθηκε το γνωστό ακόμα και σήμερα «Πειραϊκό Θέατρο». Στην κορφή επίσης σήμερα δεσπόζει και το «Βεάκειο Θέατρο», αυτό το υπαίθριο καλοκαιρινό θέατρο που οικοδόμησε ο δοτός δήμαρχος της δικτατορίας ο Αριστείδης Σκυλίτσης, αφού γκρέμισε τα γύρω οικήματα, υπάρχει ακόμα και το γνωστό σε όλους μας «Bowling Center” με το όμορφο πευκοφυτεμένο άλσος και το γήπεδο μπάσκετ. Ο λόφος συγκοινωνεί με την πόλη μέσω της λεωφορειακής γραμμής 915 που έχει ως αφετηρία τον Προφήτη Ηλία και τον αντίστοιχο μικρότερο λόφο από την άλλη μεριά της πόλης τον λόφο Βώκου.

          Το κείμενο αυτό του Στάθη Μπάτη για την εκκλησία του Προφήτη Ηλία που δημοσιεύτηκε στην τοπική εφημερίδα «Η Φωνή του Πειραιώς» πριν 70 περίπου χρόνια νομίζω μας δίνει μια εικόνα και πληροφορίες σχετικά με την Εκκλησία αμέσως μετά τον πόλεμο και την εμφύλια σύρραξη. Είναι πολύτιμο κατά την γνώμη μου και για τα πρόσωπα που αναφέρει και τους παράγοντες της εποχής και που αποτελούν τόσο μέρος της ιστορίας του ναού όσο και της περιοχής της Καστέλλας αλλά και ευρύτερα της πόλης του Πειραιά. Το αντιγράφω και το δημοσιεύω, πιστεύοντας ότι, αποτελεί «ιστορικό ντοκουμέντο» για την ιστορία της γνωστής αυτής συνοικίας αλλά και της ίδιας της πόλης.                                         

Η  ΓΡΑΦΙΚΗ  ΚΑΣΤΕΛΛΑ

Για ν’ ακουσθούν ξανά μελωδικά οι καμπάνες του Προφήτη Ηλία…

                                      Γραφικότητες, που θα ξαναζήσουν

          Μια ομορφιά για ν’ αποκαλυφθή σε όλη της την έκτασιν (μας λέγει η θεωρία της αισθητικής, και κάθε μέρα το βλέπουμε αυτό να επαληθεύεται), πρέπει να τονισθή ανάλογο και με κατάλληλο τρόπο.

          Και πραγματικά, ποιος αναγνωρίζει σήμερα εύκολα την γραφικότητα του όμορφου λόφου της Καστέλλας, δίχως τον πράσινο σκούφο του μικρού της αλσυλίου και τις λιτές γραμμές της εκκλησίας του Προφήτη Ηλία.

          Ήταν αυτά τα τόσο απλά πράγματα ο κατάλληλος τόνος που τόσον επιδέξια απεκάλυπτε στο βλέμμα την γραφικότητα μιας ολοκλήρου περιοχής.

          Σήμερα η Καστέλλα δεν έχει το αλσύλιόν της, ούτε την εκκλησία του Προφήτη Ηλία. Έχει κατορθώσει να αποκτήση, όμως, κάτι άλλο, μια ολόκληρη πολεμική ιστορία.

          Στην αρχή, ως αντιαεροπορική βάσις, κατά τη διάρκειαν του Ελληνοιταλικού πολέμου, επέσυρε πολλές φορές την… άστοχον, αλλά ωστόσο, επίμονον μήνιν των ιταλών αεροπόρων. Μόλις κατόπιν μπήκαν οι γερμανοί στην πόλη μας, μια από τις πρώτες φροντίδες τους, ήταν και η οχύρωσις του λόφου. Χιλιάδες τόνοι μπετόν και σιδήρου εδαπανήθησαν για την κατασκευή οχυρών, καταφυγίων, και οδοστρώσεων. Τα πεύκα ανηλεώς εκόπησαν και δεν απέμειναν, παρά όσα εχρειάζοντο δι’ ένα φυσικό καμουφλάζ, όλων αυτών των εγκαταστάσεων του εχθρού. Η εκκλησία του Προφήτη Ηλία εκλείσθη, απηγορεύθησαν οι λειτουργίες, καθώς και άνοδοι των ενοριτών εις την κορυφήν του λόφου.

          Ήδη, με τις πρώτες εκπυρσοκροτήσεις των αντιαεροπορικών μεγάλου βεληνεκούς, που είχαν τοποθετηθή εκεί επάνω, υπέστη και ο ναός τα πρώτα σοβαρά ρήγματα.

          Αλλά ας μη νομισθή, πως η πολεμική ιστορία της Καστέλλας κλείνει με την απελευθέρωση. Η περίοδος των Δεκεμβριανών γεγονότων, αποτελεί το περισσότερον θλιβερόν της κεφάλαιον. Πολυβολισμοί από αέρος, βομβαρδισμοί από ξηρά και θάλασσα, πυρκαγιές και εκρήξεις πυρομαχικών είχαν σαν αποτέλεσμα την τελείαν κατερείπωσιν του ναού και την καταστροφή των ολίγων πεύκων που απέμειναν από το αλσύλιον, που η ίδια η βασίλισσα Σοφία το 1917 είχε φυτεύσει.

          Έτσι λοιπόν η Καστέλλα σήμερα παρουσιάζεται με την ίδιαν τύχη της λοιπής πόλεως, με τα ερείπιά της, δηλαδή, την πολεμική της ιστορία και με έναν διακαή πόθο δι’ ανοικοδόμησιν.

          Και αυτόν τον τελευταίον πρέπει να εξάρωμεν, γιατί εκδηλώνεται από όλους τους Καστελλιώτες με τέτοιαν ένταση και θέρμη, που πραγματικά μας συγκινεί. Από εδώ και ένα χρόνο έχουν αρχίσει τις ενέργειές τους δια την ανέγερσιν ενός νέου ναού στη θέση του παλαιού και δια την διαρρύθμισιν και συμπλήρωσιν του πέριξ πευκώνος.

          Τα εμπόδια που συνήντησαν, ήσαν μεγάλα, δίχως, όμως, γι’ αυτά να απογοητευθή κανείς. Και ήδη βρισκόμαστε μπροστά σε μια συγκροτημένη προσπάθεια, με έντονο ρυθμό εργασίας. Στην αρχή κατηρτίσθη το σχέδιο του ναού, από τον αρχιτέκτονα του Δήμου κ. Βασιλακάκην, σ’ ένα απλόγραμμο Βυζαντινό ρυθμό, προσαρμοσμένο με επιτυχία στο φυσικό περιβάλλον του λόφου, με υψηλό καμπαναριό, που καθαρά θα διακρίνεται από ολόκληρη την πόλη. Η όλη δαπάνη, τον περασμένο Μάρτιο είχε προυπολογισθή εις το ποσόν των 300 εκατομμυρίων, σήμερα δε, αναβιβάζεται περίπου εις το τριπλάσιον. Εν τω μεταξύ κατηρτίσθησαν και τα σχέδια δια την διαμόρφωσιν  του αλσυλίου. Προβλέπεται δι’ αυτών η πυκνή του αναδάσωσις, η κατασκευή κέντρων παιδικής χαράς, τουριστικού περιπτέρου κ. ά.

          Τα σχέδια υποβληθέντα εις το υπουργείον Παιδείας και Θρησκευμάτων, ενεκρίθησαν κατόπιν μάλιστα θερμής εισηγήσεως του καθηγητού κ. Ορλάνδου. Ήδη το Μητροπολιτικόν συμβούλιον, έδωσε την έγκρισίν του δια την διενέργειαν Παμπειραϊκού εράνου, ο οποίος και θα αρχίση εντός των ημερών. Επίσης και το Τ. Α. Κ. Ε. δια της υπ’ αριθμόν 2826 άδειάς του, επέτρεψε την σύστασιν μεγάλης ερανικής επιτροπής αποτελουμένης από τον θεοφιλέστατο Επίσκοπον Σταυρουπόλεως κ. Γεώργιον, τον Δήμαρχο κ. Γ. Χαραλαμπόπουλον, τους εφημερίους του ναού και από τους κ.κ. Αργυρίου, Αρμενάκην, Κ. Βλάχον, Ν Καραμπελιάν, Ν. Κεκέ, Μάστορην, Ε. Καφετζεδάκην, Ν. Μπαρμπαρέσον, Ε. Μιχαληνόν, Δ. Μετζέλον, Μ. Ροδάμην, Μ. Χαμογεωργάκην, Α. Νιάκην, Κ. Παπανικολάου, Χ. Παπαδάκην, και Ν. Τζίνον.

          Εκτός από το προϊόν αυτού του εράνου και από ένα μικρό χρηματικό ποσόν το οποίον υπάρχει κατατεθειμένον, εις την Εθνικήν Τράπεζα εις το εκκλησιαστικόν συμβούλιον του ναού, αποβλέπει και γι’ αυτό δραστηρίως ενεργεί εις το να του δοθή μέρος από την εξ 20 χιλιάδων χρυσών λιρών δωρεάν της Αγγλικανικής Εκκλησίας προς την Ελληνικήν Ορθόδοξον  δια την ανέγερσιν των κατεστραμμένων ναών της. Επιπροσθέτως δε εις την συγκροτηθείσαν κατά την 6^ην τρέχοντος μεγάλην σύσκεψιν εις την οποίαν συμμετέσχον ο θεοφιλέστατος επίσκοπος Σταυρουπόλεως, ο Δήμαρχος, ο Διοικητής του Δ΄ Αστυνομικού Τμήματος, οι εφημέριοι του ναού και πολλά μέλη της ερανικής επιτροπής, εζητήθη και η ενίσχυσις του Δήμου, την οποίαν, παρά τους δικαιολογημένους ίσως δισταγμούς του κυρίου Χαραλαμπόπουλου, ελπίζει τελικώς η επιτροπή, πως θα λάβη και κατά τρόπον μάλιστα θετικόν.

          Το θέμα της δημοτικής ενισχύσεως, απασχολεί σοβαρότατα την εκκλησιαστικήν επιτροπήν, όχι τόσον από οικονομικής απόψεως, όσον από την πλευράν της συμβολικής του σημασίας. Διότι, πράγματι, δεν θα είναι καθόλου ορθόν να κληθή και ο τελευταίος Πειραιώτης, να προσφέρη τον οβολόν του δια την ανέγερσιν του Προφήτη Ηλία και τον εξωραϊσμόν της        Καστέλλας, εις την περίπτωσιν που ο Δήμος της πόλεως δεν θα δώση το παράδειγμα, έστω και με το ποσόν, εν ανάγκη, ολίγων τινών εκατομμυρίων. Δεν θα πρέπει να ξεχνά η δημοτική αρχή, ότι και αυτοί οι γερμανοί εγκαταλείποντες την πόλη αφιέρωσαν το εναπομείναν υλικόν τους επί του λόφου, δια την ανέγερσιν του ναού, που οι ίδιοι κατερείπωσαν.

          Πάντως, όταν κάποια ημέρα η Καστέλλα αποκτήση και πάλιν τον γραφικόν της τόνο-εν σκιερό, δηλαδή, αλσύλιον, και ένα καλλιτεχνικότατο ναό εις την κορφήν της-δεν θα πρέπει να ξεχάσωμεν, εκτός από την εισφορά του ανωνύμου Πειραιώτη και μερικά ονόματα από τα τόσα που εμόχθησαν και κοπιάζουν δια την επιτυχίαν του ευγενικού αυτού σκοπού. Πρόκειται δια τους αιδεσιμωτάτους εφημερίου κ.κ. Ελευθέριον Τσισκάκην, Χρύσανθο Κανελλόπουλον, και Γεράσιμον Γαρμπή, και δια τα μέλη της εκκλησιαστικής επιτροπής κ.κ. Χ. Δεληγιάννη, Σ. Τσιγκριμάνη, Ε. Λήρα, Δ. Τζενεβράκη, και Δ. Σδράλια.

                                                                             Στάθης  Μπάτης

Εφημερίδα, «Η Φωνή του Πειραιώς», Πέμπτη 18/7/1946, σελίδα 3.

Σημείωση: Την ορθογραφία και τα στοιχεία που αναφέρει ο Στάθης Μπάτης, τα αφήνω ως έχουν, αν και γνωρίζουμε από άλλες πληροφορίες ότι είναι ορθά. Το όνομα του κειμενογράφου δεν το έχω συναντήσει τουλάχιστον εγώ ξανά σε Πειραϊκή εφημερίδα, θέλω να πω ότι, δεν βρήκα βιογραφικά του στοιχεία.

Ίσως ο «δημοσιογράφος» και πρώην πρόεδρος του Καναλιού 1 Γιάννης Παναγιωτάκης ο οποίος είναι όχι μόνο κάτοικος της περιοχής αλλά ασχολείται και με αυτήν να γνωρίζει περισσότερα. 

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος

Πρώτη δημοσίευση σήμερα, Πέμπτη, 28 Αυγούστου 2014.

Πειραιάς, Πέμπτη, 28 Αυγούστου 2014.