Γεώργιος Τερτσέτης

                  Γεώργιος Τερτσέτης, 

           Ζάκυνθος 4/11/1800-Αθήνα15/4/1874

Η Δικαία Εκδίκησις.  Ένα ποίημα και δύο κριτικές.

Βιογραφικό Σημείωμα

     Ζακύνθιος της οικογενείας Τερσέτ από την Λα Σιοτά της Μασσαλίας, γεννήθηκε στις 4 Νοεμβρίου 1800 και απέθανε στις 15 Απριλίου 1874. Διδάκτωρ νομικής εισήλθε στο δικαστικό σώμα, άσκησε όμως ελάχιστο χρόνο τα καθήκοντά του. Ωστόσο παρέμεινε υπόδειγμα ήθους για τη σθεναρή στάση του κατά την περιβόητη δίκη του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη, στον καιρό της βαυαρικής αντιβασιλείας. Άνθρωπος ευρείας παιδείας, δεν τον παρέσυραν τα Φώτα της Εσπερίας σε ξένους τρόπους αλλά επεδίωξε και με τη συνδρομή τους να αναδείξει στοιχεία του νεοελληνικού πολιτισμού. Συνέβαλε καθοριστικά στη διάσωση των απομνημονευμάτων των αγωνιστών του ’21, με σημαντικότερο έργο τη Διήγηση συμβάντων της Ελληνικής Φυλής από τα 1770 έως τα 1836, καθ’ υπαγόρευσιν του Γέροντα Κολοκοτρώνη αλλά κατά δική του σύνταξη.

     Πατριώτης, έδωσε μάχες μάλλον με τον κάλαμον παρά με το τουφέκι, ιδίως, από τη θέση του αρχειοφύλακα της Βουλής στην οποία εκλέχτηκε στις 6 Μαρτίου 1846, και τη διατήρησε μέχρι τέλους. Οι κατ’ έτος πανηγυρικοί λόγοι του για την 25 Μαρτίου συνιστούν συμβολή στην ιστορία. Και στην πολιτική ζωή αναμίχθηκε ως βουλευτής Ζακύνθου το 1864.

     Στη δεκαετία του 1820 ανήκε στον κύκλο του Σολωμού και οι γραμματολογίες τον εντάσσουν στους ελάσσονες ποιητές της Επτανησιακής Σχολής. Πάντως ως ποιητής παρέμεινε πιστός στη δημώδη γλώσσα και ποίηση. Δημοσίευσε πλείστους όσους λόγους, μελέτες και διηγήσεις άλλων, ελάχιστα όμως ποιήματα:

1.Δοκίμιον Εθνικής Ποιήσεως. Το Φίλημα,

Εκ της τυπογραφίας Εμ. Αντωνιάδου,

Εν Ναυπλία, 1833

2.Η Αρραβώνα,

Εκ της τυπογραφίας Εμ. Αντωνιάδου,

Εν Ναυπλία, 1834

3.Απλή γλώσσα. Συλλογή ποιημάτων και διηγήσεων,

Εκ της τυπογραφίας Χ. Νικολαϊδου Φιλαδελφέως,

Εν Αθήναις, 1847

4.Λόγος της 25^ης Μαρτίου 1855. Οι Γάμοι του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Κορίννα και Πίνδαρος,

Εκ της τυπογραφίας Χ. Νικολαϊδου Φιλαδελφέως,

Εν Αθήναις, 1856

     Βοηθήματα δεν υπάρχουν στην αγορά, παρά μόνο διάσπαρτες τμηματικές αναφορές σε ιστορίες και γραμματολογίες. Εν κατακλείδι, ο Γεώργιος Τερτσέτης υπήρξε το κάλλιστο είδος Νεοέλληνα, προ πολλού εξαφανισθέν, περί του οποίου οι διανοούμενοι του επόμενου αιώνα θα διαβάζουν ότι υπήρξε και πολύ θα απορούν.

     Αυτά αναφέρονται στις σελίδες 6 και 7 του ΑΝΘΟΛΟΓΟΥ ΕΡΜΗ. ΕΠΙΛΟΓΕΣ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΕΣ ΠΟΙΗΤΕΣ. Νούμερο 17 εκδόσεις ΕΡΜΗΣ 1999. Στην εκλεκτή αυτή σειρά-πάνω από είκοσι τίτλοι-που διευθύνει ο ποιητής Μίμης Σουλιώτης, εντάσσεται και η ανθολογία ποιημάτων του Γεωργίου Τερτσέτη με το παραπάνω νούμερο. Γεώργιος Τερτσέτης ΜΕΤΑΞΥ ΟΝΕΙΡΩΝ ΚΑΙ ΟΡΑΜΑΤΩΝ. Την επιμέλεια και την ανθολόγηση των ποιημάτων είχε η δοκιμιογράφος και κριτικός της ελληνικής λογοτεχνίας-ιδιαίτερα της πεζογραφίας-στην εβδομαδιαία Κυριακάτικη εφημερίδα Η ΕΠΟΧΗ κυρίως, αλλά και σε άλλα έντυπα, κυρία Μάρη Θεοδοσοπούλου. Οι ασχολούμενοι με τα λογοτεχνικά πράγματα της χώρας, συγγραφείς και μελετητές, γνωρίζουν και διαβάζουν τα κείμενα που δημοσιεύει η Μάρη Θεοδοσοπούλου στην εφημερίδα που συνεργάζεται, θαυμάζουν την ποιότητα των κειμένων της την ευρυμάθειά της και την κριτική της οξύτητα. Ο κριτικός της λόγος είναι σύγχρονος και καίριος, οι δε αναλύσεις της, περιέχουν στοιχεία και πληροφορίες που βοηθούν τον αναγνώστη της σελίδας της να κατανοήσει καλύτερα τον εξεταζόμενο συγγραφέα και το έργο του.

     Μέσα σε αυτό το πλαίσιο των εργασιών-ενδιαφερόντων της η συγγραφέας και κριτικός Μάρη Θεοδοσοπούλου, επιμελήθηκε την ανθολόγηση ποιημάτων του Γεωργίου Τερτσέτη. Ενός έλληνα με μεγάλη φιλοπατρία και ήθος πολυμαθέστατου ποιητή, «εκ των εξόχων λογίων της εποχής του», που μας είναι περισσότερο γνωστός σαν ο αδέκαστος δικαστής της δίκης του Γέρου του Μοριά, μαζί με τον Μακεδόνα δικαστή Αναστάσιο Πολυζωϊδη. «Ήτο δ’ αληθώς απορίας άξιον πώς το κατά το φαινόμενον ταπεινόν εκείνο σαρκίον, το εκ της ατημελήτου περιβολής αυτού και του λιτού εν γένει βίου, πάν άλλο ενδεικνύον ή ότι περιέκλειε τόσας ψυχικάς και διανοητικάς αρετάς, είχεν εν εαυτώ τοσούτω σθένος ψυχής, ώστε ν’ αντιμετωπίση εν πονηραίς ημέραις, υψαύχην και υψικάρηνος, την αυθάδη και σκαιάν επιβολήν του γενικού Εισαγγελέως Μάσσωνος, ζητούντος παρ’ αυτού και του αειμνήστου Πολυζωϊδου ν’ αποσπάση καταδικαστικήν ψήφον εν τη γνωστή κατά του Στρατάρχου της Πελοποννήσου δίκη επ’ εσχάτη προδοσία», σημειώνει ο προσωπικός του φίλος Διονύσιος Στεφάνου στο μελέτημά του, παραθέτοντας και την απάντηση του Τερτσέτη, «Και ποιος είσαι σύ, είπεν εις το Μάσσωνα ο  Τερτσέτης, που με το πρόσχημα της παιδείας σου έλαβες από την Βασιλείαν επάγγελμα τόσον επικίνδυνον διά την ζωήν και την τιμήν των υπηκόων της; Θεωρούμεν πολύ υψηλήν την δικαιοσύνην, επί της οποίας στηρίζεται ο Θρόνος, ώστε δεν υπογράφομεν την καταδικαστικήν απόδασιν», σελίδα 10, στον τρίτο τόμο των Απάντων του Τερτσέτη που αναστύλωσε ο Γιώργος Βαλέτας. Και τον επτανήσιο λόγιο, άτομο των γραμμάτων πεπαιδευμένο, που παρότρυνε αγωνιστές της επανάστασης του 1821 να συγγράψουν τα απομνημονεύματά τους, που με αγάπη και φιλότιμο επιμελήθηκε τις ηρωικές αφηγήσεις των επαναστατών του 1821. Διέσωσε «όσα είδε, όσα ήκουσε, όσα ενθυμείται άξια λόγου, όσα έκαμεν» ο Θόδωρος Κολοκοτρώνης, ο Νικήτας Σταματελόπουλος ή Νικηταράς, ο Δήμος Τσέλιος και άλλοι. Ο Ζακύνθιος λόγιος Γεώργιος Τερτσέτης, ανήκε στον φιλικό κύκλο του εθνικού μας ποιητή Διονυσίου Σολωμού, στην μικρή φιλική φιλομαθή παρέα του μαζί με τον Αντώνιο Μάτεση και τον Σπυρίδωνα Πήλικα, στους πνευματικούς δημιουργούς που ο Σπυρίδων Τρικούπης ενέπνευσε την ιδέα της χρησιμοποίησης-υιοθέτησης της δημοτικής γλώσσας στα ποιητικά τους έργα και κείμενα. Φίλος και πνευματικός συντράπεζος, θαυμαστής του Διονυσίου Σολωμού, μας διασώθηκαν τρείς επιστολές από την μεταξύ τους αλληλογραφία. Μία του Γεωργίου Τερτσέτη προς τον Σολωμό, Πάτρα, 28 Σεπτεμβρίου 1830, και δύο απαντητικές επιστολές του Σολωμού προς τον Τερτσέτη. Ζάκυνθος 1 Ιουνίου 1833 και Κέρκυρα 25 Μαρτίου 1842. Η πρώτη γραμμένη στα ιταλικά, που με πατρική θα σημειώναμε στοργή ο Σολωμός συμβουλεύει τον νεαρό Ζακύνθιο ποιητή περί ποιήσεως, γλώσσας και μορφής της τέχνης: Γράφει ο Διονύσιος Σολωμός από το Zante, 1 Giugno 1833 «Διάβασα. Αν μου είχες στείλει το ποίημα πρίν το τυπώσεις-καθώς θα κάμεις άλλη φορά-θα ήμαστε τώρα ευχαριστημένοι και οι δυό μας, και για την πρόθεση της τέχνης και για την μορφή μέσα στην οποία την έκλεισες’ και για το σύνολο και για τα μέρη. Όμως κι έτσι καθώς είναι είμαι ευχαριστημένος’ τα ελαττώματα, που δεν είναι λίγα, έρχονται και τα ισοφαρίζουν οι ομορφιές. Όταν για τις στροφές 2,6,7,8,9,10 τέντωσε τ’ αυτί σου, Γιώργη μου, και θ’ ακούσεις από μένα ένα χειροκρότημα που δεν έχει τελειωμό. Οι στροφές αυτές είναι η έκφραση μιας ψυχής γαλήνιας, αθώας και αρμονικής’ κι εγώ καθώς τις διάβαζα, το κατάλαβα πως ήταν δικές σου. Για τις γλώσσες μπορεί να πεί κανείς αυτό που λέει ο Μακιαβέλλης για όλους τους ανθρώπινους θεσμούς, πώς δεν υπάρχει δηλαδή σωτηρία, όταν υπάρχει διαφθορά, παρά μόνο αν ξαναγυρίσουμε στις αρχές. Οι δάσκαλοι της Ελλάδας γυρίζουν πολύ πίσω’ αυτό δεν είναι ξαναγύρισμα στις αρχές. Χαίρομαι να παίρνονται για ξεκίνημα τα δημοτικά τραγούδια, θα ‘θελα όμως, όποιος μεταχειρίζεται την κλέφτικη γλώσσα, να τη μεταχειρίζεται στην ουσία της και όχι στην μορφή της, με νιώθεις; Κι όσο για την ποίηση, πρόσεξε καλά, Γιώργη μου, γιατί βέβαια καλό είναι να ρίχνει κανείς τις ρίζες του πάνω σ’ αυτά τα χνάρια, δεν είναι όμως καλό να σταματά εκεί’ πρέπει να υψώνεται κατακόρυφα. Δεν ξέρω αν φανέρωσα καλά τη σκέψη μου, έτσι βιαστικά που γράφω. Η κλέφτικη ποίηση είναι όμορφη και ενδιαφέρουσα καθώς μ’ αυτήν παράστησαν ανεπιτήδευτα οι Κλέφτες τη ζωή τους, τις ιδέες τους και τα αισθήματά τους. Δεν έχει το ίδιο ενδιαφέρον στο δικό μας στόμα’ το έθνος ζητά από μας το θησαυρό της δικής μας διάνοιας, της ατομικής, ντυμένον εθνικά….». Βλέπε: Διονυσίου Σολωμού ΑΠΑΝΤΑ, τόμος τρίτος ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ, επιμέλεια-μετάφραση-σημειώσεις Λίνου Πολίτη, εκδόσεις Ίκαρος 1991, σ.253- γράμμα αριθμός 75.

Πόσο επίκαιρος ακόμα και σήμερα, που έχουν αλλάξει τόσο οι ιστορικές όσο και οι κοινωνικές συνθήκες της ελλάδας είναι ο παραινετικός και συμβουλευτικός λόγος περί ατομικού του καθενός μας Χρέους του Διονυσίου Σολωμού. Και επίσης, θα άξιζε μια μελέτη για την επίδραση της σκέψης και των λόγων του Νικολό Μακιαβέλι όχι στην ελληνική πολιτική σκέψη, αλλά στους έλληνες λογίους και διανοούμενους. Τώρα που η καταστροφή της χώρας είναι πλήρης, και κανείς δεν πιστεύει κανέναν πια, και δεν υπάρχει δικαιοσύνη. Ή αυτή που εφαρμόζεται, είναι τόσο μεροληπτική που είναι αδιάφορη και άχρηστη για την μεγάλη ανυπεράσπιστη μάζα. Αποτύχαμε ομού.

     Στο μικρό σχετικά διάστημα της συγγραφικής του πορείας, αυτός ο μικρός το δέμας Ζακυνθινός λόγιος, ο ελάσσων ποιητής όπως τον έχουν κατατάξει οι διάφοροι γραμματολόγοι της ελληνικής γραμματείας, ο βιβλιοθηκάριος της Βουλής των Ελλήνων, που δεν διέθετε την στόφα ενός Χόρχε Λουϊς Μπόρχε, αλλά ακέραιος σαν χαρακτήρας, ξενόγλωσσος και πατριώτης, που σπούδασε νομικά στην Γαλλία και την Ιταλία, μονήρης και μοναχικός στον ιδιωτικό του βίο αφοσιωμένος στο καθήκον του και τις αξίες του, παντρεύτηκε στα 67 του το1867, την Αδελαϊδα Ζερμαίν από δική της παρότρυνση, και απέκτησε έναν γιό σε μεγάλη σχετικά ηλικία, υπήρξε ένθερμος υποστηρικτής της δημοτικής γλώσσας, αν και ίχνη και ψήγματα λογιοτατισμού ανιχνεύουμε στα πεζά του. Είναι από τους πρώτους έλληνες λογίους μας που μας διέσωσαν ποιήματα και τραγούδια της δημοτικής μας παράδοσης. Στη συλλογή που εξέδωσε συγκέντρωσε δημοτικά τραγούδια και ποιήματα, στιχουργήματα και μεταφράσματα και τα συμπεριέλαβε μαζί με τις δικές του ποιητικές λυρικές και πατριωτικές ατμόσφαιρας συνθέσεις σε έναν αυτοτελή τόμο. Πολλά από τα δημοσιευμένα ποιήματά του, αυτοί οι προσωπικοί του ποιητικοί πειραματισμοί και κάπως ανώνυμο αυτό ανακάτεμα, φέρουν την ατμόσφαιρα και το ύφος, την θεματολογία της δημοτικής αμιγώς ποίησης. Έχουν χαρακτήρα δημοτικοφανή και αντλούνται από την λαϊκή μας παράδοση, πράγμα που μας δυσκολεύει μάλλον στο να τα εντάξουμε στα  αμιγώς προσωπικά του δημιουργήματα, ή έχουν αντληθεί από βιβλία και έντυπα της εποχής του. Είναι δηλαδή στιχουργήματα και μόνο της δημοτική μας ποίησης. Το ερμηνευτικό αυτό πρόβλημα το αναγνωρίζουμε στην «Απλή γλώσσα. Συγκέντρωση ποιημάτων και διηγήσεων» που εξέδωσε στην Αθήνα το 1847, όπου προέρχεται και το ποίημά του «Η Δικαία Εκδίκησις». Πολλοί ανθολόγοι του πιστώνουν ποιητικές καταθέσεις που δεν του ανήκουν αλλά προέρχονται από την σύναξη στιχουργημάτων της δημοτικής ποίησης. Εκεί που ομογνωμούν οι μελετητές του, είναι οι εξαίρετοι λόγοι που εκφώνησε κατά την επαγγελματική του σταδιοδρομία στην Ελληνική Βουλή ως αρχειοφύλαξ, και φυσικά, στην επιμέλεια των αφηγήσεων των αγωνιστών του 1821 και την υπερασπιστική στάση του στη δίκη του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη. Οι καταπληκτικοί λόγοι του, αυτά τα πεζογραφικά του διαμαντάκια, σε ξεδίπλωμα της σκέψης του, χρήση γλώσσας, ιδεών και θέσεών του, σύνταξης του προφορικού του λόγου για την επίτευξη ενός ορισμένου πατριωτικού και εθνικού σκοπού, κατά την δική μου αναγνωστική επάρκεια, ανακαλεί στην μνήμη τους λόγους ή την ποίηση του Αριστοτέλη Βαλαωρίτη, χωρίς φυσικά ο Τερτσέτης να διαθέτει το  ύψος της δικής του παραγωγής. Οι προθέσεις του όμως και ο σκοπός των ποιητικών και πεζών καταθέσεών του, είναι κάτι παραπάνω από αγνές και τίμιες.

     Γνωρίζω και έχω μελετήσει τις τρείς αυτές εκδόσεις των έργων του. Δεν γνωρίζω την έκδοση του Ντίνου Κονόμου από την Βιβλιοθήκη της Βουλής των Ελλήνων, που έχει πραγματοποιηθεί σχετικά πρόσφατα. Και, αν η μνήμη δεν με απατά, έχει εκδοθεί και κυκλοφορούσε τα τελευταία χρόνια και μια δίτομη έκδοση σε μικρό σχήμα από γνωστό εκδοτικό οίκο της Αθήνας. Σε πολλά λογοτεχνικά περιοδικά-ιδιαίτερα στην Ελληνική Δημιουργία-υπάρχει σχετική βιβλιογραφία και μελέτες για τον Γεώργιο Τερτσέτη. Η τρίτομη έκδοση των Απάντων του που αναστύλωσε αυτός ο άοκνος εργάτης της ελληνικής γραμματείας ο Γιώργος Βαλέτας, μαζί με τις εκδόσεις του Χρήστου Γιοβάνη (δες έργα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, του Παύλου Νιρβάνα, του Γιάννη Βλαχογιάννη κ. ά.) έκδοση Τρίτη συμπληρωμένη εκδόσεις Χρ. Γιοβάνη 1966/1967, περιλαμβάνει τα εξής:

Ο πρώτος τόμος περιέχει μεταξύ άλλων:

Τους Προλόγους των δύο προηγούμενων εκδόσεων.

Την εκτενή Εισαγωγή, Η ζωή και το έργο του Γ. Τερτσέτη, Εργογραφία και Βιβλιογραφία, Σκιαγραφίες και Άρθρα, Πίνακας χρονολογικός, βιογραφικός Γ. Τερτσέτη.

Α. Λογοτεχνικά Έργα: Τα πεζά, Γράμματα, Κριτικά-Διάφορα, Ξενόγλωσσα άρθρα, Ποιητικά έργα ξενόγλωσσα.

Β. Ποιήματα: Τα πρώτα τραγούδια, Μεταγενέστερα τραγούδια, Τα ποιήματα της «Απλής Γλώσσας», Μεγάλα επικολυρικά ποιήματα, Σκόρπια κι ανέκδοτα ποιήματα.

Επίμετρο του Α΄ Τόμου: Ανέκδοτα έργα και γράμματα, Γράμματα, Μελετήματα.

Στα Μελετήματα των τελευταίων σελίδων του πρώτου τόμου δημοσιεύονται κείμενα χρήσιμα και πληροφορικά για τον Γεώργιο Τερτσέτη των: Άγγελου Βλάχου, Νίκου Α. Βέη, Μαρίνου Σιγούρου και Γιώργου Βαλέτα.

Ο δεύτερος τόμος, Αθήνα 1967 περιέχει:

Πρόλογο Γιώργου Βαλέτα

ΙΣΤΟΡΙΚΑ

Απομνημονεύματα Αγωνιστών του 21.

 Απομνημονεύματα Νικηταρά

Αυτόγραφα Απομνημονεύματα του Δήμου Τσέλιου

Τα Απομνημονεύματα Παναγή Σκουζέ. Χρονικό της σκλαβωμένης Αθήνας

Διήγηση του θαλασσοδαρμένου καραβοκύρη

ΛΟΓΙΟΙ ΚΑΙ ΔΟΚΙΜΙΑ

Ο τρίτος τόμος, Αθήνα 1967 περιλαμβάνει:

Τα ηρωικά κείμενα

Κολοκοτρώνη Απομνημονεύματα

Και την ενδιαφέρουσα μελέτη του Διονυσίου Στεφάνου για τη ζωή και το έργο του Τερτσέτη

Καθώς και άλλα σκόρπια κείμενα.

     Από την Εισαγωγή του Γιώργου Βαλέτα αντιγράφω τα εξής:

«Η ζωή του Τερτσέτη χωρίζεται σε δύο μεγάλες περιόδους. Η πρώτη φτάνει ως το 1846, όταν ύστερ’ από αμέτρητες περιπέτειες, δοκιμασίες, στερήσεις, αγώνες και ηρωϊκά έργα γυρίζει στην Ελλάδα, σταματά την ανταρσία του, τη φυγή του, την αυτοεξορία του, και διορίζεται υπάλληλος κρατικός, δένεται, στομώνεται, σκλαβώνεται, βρίσκει λιμάνι. Η πρώτη περίοδος της ζωής και του έργου του είναι επαναστατική, αγωνιστική, η δεύτερη είναι διαφωτιστική, αποβλέπει στην αναμόρφωση της πνευματικής ζωής, στο άνοιγμα δρόμων για την εθνική γλώσσα και λογοτεχνία, για την απολύτρωση του σκλαβωμένου ελληνισμού, για την Ένωση των Εφτά Νησιών με τη μητέρα Ελλάδα, που στάθηκε από το λίκνο του, το ιδανικό κι ο καημός της ζωής του.

      Ανάλογα ορίζεται και ο χαρακτήρας του έργου του. Ως τά 1846 το έργο του έχει αγωνιστικό παλμό, είναι δεμένο με το Σολωμό, με τους Αγωνιστές, με τη φωνή και την ψυχή και με τη γλώσσα τους, με προοδευτική δημοκρατική βάση έντονα προβλημένη, ενώ το έργο της δεύτερης περιόδου του είναι διδαχτικό, ποιητικό, γαλήνιο και συμβιβαστικό. Ακόμα και το μοναρχισμό και το λογιωτατισμό, τα δυό μεγάλα κακά πού είδε για το Έθνος, μαζί με το Σολωμό, και τα πολέμησε απ’ τα πρώτα του χρόνια, κι αυτά ήρθαν στιγμές που, ζώντας μέσα στη Βουλή και κοντά στο παλάτι, τα βλέπει με συγκατάβαση, συνδιαλλαχτικά, χάνοντας πολλές φορές τον εαυτό του στη θάλασσα του μεγαλοϊδεατισμού και δείχνοντας μιάν αποξένωση απ’ την εθνική πραγματικότητα με παραφαντασίες-εμφανίσεις, μεταμορφώσεις, θρησκοληψίες, κατεβάσματα στον Άδη, θαύματα, ακαδημαϊσμούς κλπ. Κι ήρθαν οι στιγμές που χάλασε τη γλώσσα του, την έκαμε άχρωμη κι άτονη, λογία, θέλοντας να αρέσει στους συγκαιρινούς του, κι όσο τον έπαιρναν τα γηρατειά, τόσο έχανε το πρώτο σφρίγος του, το λαϊκισμό του και την αγωνιστική του ορμή. Η εποχή του άφησε σημάδια πάνω στο έργο του, θόλωσε το καθάριο κρύσταλλο της ψυχής του. Κι όμως, η πορεία του στην άνυδρη σαχάρα του λογιωτατισμού, είναι ηρωική, μαρτυρική….», σ.17-18.

     Πως θα μπορούσε όμως και ο Γεώργιος Τερτσέτης να πράξει αλλιώς. «Θεόστραβη εποχή του» μας λέει ο Γιώργος Βαλέτας για την εποχή του Γεωργίου Τερτσέτη. Μήπως το ίδιο δεν ζούμε και στις μέρες μας; «Τώρα που είναι ο κόσμος σάπιος…» δεν γράφει σε στίχο του ο ποιητής Νίκος Γκάτσος; Πως μπορεί κανείς να ξεφύγει από τις δαγκάνες της εποχής του και τους ανθρώπους της. Το πολιτικά και εθνεγερτήρια κείμενα του Τερτσέτη, εκφράζουν την εσωτερική του σπίθα ελευθερίας και ανεξαρτησίας που είχε μείνει ακόμα μέσα του. Δεν μήδισε αυτός, η εποχή του και οι άνθρωποί της μήδισαν. Σαν να ζητάμε από έναν σύγχρονό μας λόγιο, να πιστέψει στις μέρες μας, σε δικαιοσύνη, πολιτική, αριστερά, ισότητα, μεγάλες πατριωτικές κορώνες περί εθνικού μεγαλείου. Κούφια λόγια πολιτών και πολιτικών.

     Το ανθολόγιο του Ερμή που επιμελήθηκε και ανθολόγησε η Μάρη Θεοδοσοπούλου, περιέχει τα εξής:

Εισαγωγή

Ποιήματα.

ΣΚΟΡΠΙΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ.

«ΑΠΛΗ ΓΛΩΣΣΑ»(1847).

ΠΟΙΗΤΙΚΟΙ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ     

     Η Μάρη Θεοδοσοπούλου, στην εισαγωγή της αναφέρει μεταξύ άλλων τα εξής:

Ποιός ο λόγος να μας απασχολεί ένας θεωρούμενος ως ελάσσων ποιητής της παρέας του Σολωμού. Κατ’ αρχήν, γιατί όχι και λόγοι επετειακοί. Το 2000 συμπληρώνονται 200 χρόνια από τη γέννηση του Γεωργίου Τερτσέτη. Ενώ, δεν φαίνεται να έχει μειωθεί η ορμή που έδωσε στις σολωμικές σπουδές, το 1998, η επέτειος των 200 χρόνων από τη γέννηση του Σολωμού. Οι Σολωμιστές για τα πάντα ενδιαφέρονται, και για «τον ευκολοκοινώνητο και ανοιχτόκαρδο» Σολωμό των αρχών της δεκαετίας του 1820, «η ψυχή της συντροφιάς από νέους που αν ορέγονται τη μάθηση και τους στίχους, πιο πολύ ορέγονται να διασκεδάζουν με τους μωρόσοφους και ν’ αποτρελλαίνουν τους ελαφρόμυαλους», σύμφωνα με τα γραφόμενα, το 1921, από τον Κωστή Παλαμά. Τα ποιητικά γυμνάσματα εκείνης της ζακυνθινής παρέας προσφέρονται για παράλληλη ανάγνωση με τα αντίστοιχα σολωμικά. Ιδίως, του Τερτσέτη που έμεινε πιστός δια βίου και εις πείσμα των καιρών στη δημοτική γλώσσα. Όμως η παρουσία του Τερτσέτη είναι πολύ σημαντικότερη από τα διασωθέντα ίχνη του εντός του σολωμικού σώματος. Ήτοι, την αναφορά στον Τερτσέτη ως μέλος της συντροφιάς σε εκείνη την πρωτοχρονιάτικη σολωμική σάτιρα του 1824 και τον Τερτσέτη αποστολέα μιας επιστολής στον Σολωμό, το 1830, και παραλήπτη μιας άλλης, το 1833.

     Οπότε συντρέχουν και λόγοι φιλολογικής τάξης, όταν ολόκληρο το έργο του Τερτσέτη, ομού μετά του ποιητικού, βρίσκεται εκτός εμπορίου…..

                        «Απλή γλώσσα»

Ο Τερτσέτης θα αργήσει να ξανατυπώσει έργο του. Η επόμενη έκδοση είναι το 1847, μετά τα χρόνια της περιπλάνησης και την παλιννόστησή του, αυτή τη φορά, στην Αθήνα. Μια συλλογή ποιημάτων και διηγήσεων, η Απλή γλώσσα, που θα είναι και η μοναδική συλλογή που ο Τερτσέτης ευτύχησε να εκδώσει. Ένα βιβλίο μικρού σχήματος και μόλις 109 σελίδων, από το τυπογραφείο του Χρίστου Νικολαϊδη Φιλαδελφέως.

     Ο Άγγελος Βλάχος βρίσκει τη σκέψη που ώθησε τον Τερτσέτη στην έκδοση, παράδοξον και ανεξήγητον. Από μία άποψη, δικαιολογημένα, αφού δεν πρόκειται ακριβώς για συλλογή, αλλά περισσότερο μοιάζει με συναγωγή κειμένων. Κυρίως δικά του, ποιήματα και πεζά, γραμμένα σκόρπια μέσα στην προηγούμενη δεκαπενταετία, αλλά και δημοτικά τραγούδια και φαναριώτικα και μεταφράσματα του Σπυρίδωνα Τρικούπη, ακόμη και Σολωμός.

     Όπως φαίνεται ο Τερτσέτης μάλλον στοχεύει σε μια έκδοση που να προβάλλει τη δημοτική γλώσσα. Αντί περιοδικού, μια και ο «Ρήγας», το μαχητικό  περιοδικό που εξέδιδε την περίοδο 1843-1845, είχε ναυαγήσει μετά το τέταρτο τεύχος. Άλλωστε αυτό δηλώνει και ο τίτλος που επιλέγει για τη συλλογή του. Μάλιστα, τον υποστηρίζει με ένα στίχο του Σίλλερ, «Είμαι συμπολίτισσα των μεταγενεστέρων» τον οποίον και παραθέτει ως μότο, στη γερμανική και την ελληνική. Γιατί να μην πρόκειται για μια παραλλαγή της Ρομέηκης γλώσσας, εις μνήμη Ιωάννη Βηλαρά, στα εικοσιπέντε χρόνια από το θάνατό του; Πάντως ο Τερτσέτης δεν αναγράφει στο εξώφυλλο το όνομά του, μόνο στο τέλος του βιβλίου κρύβει τα αρχικά του.

     Στη συλλογή περιλαμβάνονται συνολικά είκοσι ποιήματα, σύντομα σε σύγκριση με τις μετέπειτα ποιητικές συνθέσεις του. Τα περισσότερα αντλούν και πάλι έμπνευση από τα δημοτικά άσματα, ενώ μόνο ένα έχει ιστορικό θέμα. Αυστηρός ο Άγγ. Βλάχος, τα θεωρεί από  τα ασθενέστερα μελωδήματα της λύρας του ποιητή. Πλήν κάποιων εξαιρέσεων, τα υπόλοιπα κρίνονται ωχρά στιχουργήματα που γεννήθηκαν από κάποια συγκεκριμένη αφορμή. Όσο για το ενδέκατο ποίημα της συλλογής, τη «Δίκαια εκδίκηση», το χαρακτηρίζει ένα ευκαιριακό άσμα. Ωστόσο προκαλεί ευχάριστη έκπληξη ο τρόπος που ο Τερτσέτης συνδυάζει διαφορετικά θέματα και μοτίβα, ανασυνθέτοντάς τα σε καινούργιους μύθους. Για παράδειγμα, στο συγκεκριμένο ποίημα ο μύθος φαίνεται πρωτότυπος, παρόλο που στα δημώδη άσματα βρίσκουμε ιστορίες όπου άνδρας τον άνδρα αγαπά, γιατί ακριβώς ο Τερτσέτης δένει τον ειδυλλιακό έρωτα με τον σκληρό βακχικό μύθο.

     Ο τραγουδιστής που λαλάει με το λαγούτο τον έρωτά του για τον εύμορφο νέο, εξαγριώνει τις γυναίκες, νιές και παντρεμένες. Σαν ύβρις προς τον Διόνυσο φαίνεται η περιφρόνηση προς τον έρωτά τους, οπότε, όμοιες μαινάδες, τον λιθοβολούν και του κόβουν το κεφάλι. Μόνο που όλα αυτά δεν συμβαίνουν στον Κιθαιρώνα, αλλά σε πανήγυρη, δίπλα σε ποτάμι. Παρασυρμένα στο ρεύμα, κεφάλι και λαγούτο, στοιχειώνουνε τη φύση και διαλαλούνε το κακό που έγινε. Κι έρχεται το κλείσιμο του ποιήματος, με την τιμωρία των γυναικών από τους άνδρες, καθώς αυτοί τάσσονται με τον λαουτιέρη και τιμούν τον έρωτά του. Να σημειώσουμε ότι οι εκάστοτε ανθολόγοι έδειξαν ιδιαίτερη προτίμηση για το συγκεκριμένο ποίημα. Από την πλευρά μας θεωρούμε ότι είναι αντιπροσωπευτικό της συλλογής’ ο στίχος ρέει σε απλή γλώσσα, ούτε υψώνεται ούτε δραματοποιεί., σ.19-21.             

                  Η Δικαία Εκδίκησις

Τραγουδιστής πολλά εύμορφος νέον εύμορφο ερωτεύθη,

περίσσιο πάθος έβαλε στα μαραμένα στήθη,

και με τα χείλη τα χλωμά τραγούδαε τον καημόν του.

«Αγνάντια του να κάθομαι, να κρένει και ν’ ακούω,

να βλέπω τα ξανθά μαλλιά και τα δροσάτα χείλη,

πόχουν του ρόιδου τη βαφή, του μήλου τη γλυκάδα».

Και το τραγούδι του ήκουσαν οι νιές και οι πανδρευμένες’

φωνάξανε τα εύμορφα κοράσια κι οι νυφάδες:

άνδρας τον άνδρα αγαπά, σέρνει με το τραγούδι,

και γάμος κι αρραβώνιασμα θα παν λησμονημένα

και θα διαβαίνει η νύκτα μας δίχως ανδρός το πλάγι,

και τα βυζιά του κόρφου μας παιδί δεν θ’ αναστήσουν.

Πανήγυρι ξημέρωνε πέρα στα βιλαέτια

και τα χωριά μαζώχθηκαν, άνδρες, γυναίκες πάνε,

πήγε και ο τραγουδιστής κι εκράταε το λαγούτο,

κι αρχίνησε το έρημο τραγούδι να λαλάει’

και του λαγούτου η μελωδιά γλυκιά του απηλογότουν.

Οι εύμορφες κιτρίνισαν σαν τα χλωμά λουλούδια,

τόσο στα φυλλοκάρδια τους πολύς θυμός εμβήκε.

Πέτρες λιθάρια επήρανε οι νιές κι οι πανδρευμένες,

κτυπήσαν τον τραγουδιστήν εκεί οπού τραγουδούσε.

Σίγησε το παιχνίδι του τ’ ολόχρυσο λαγούτο,

κείτεται κι ο τραγουδιστής άγνωστος μες στο αίμα,

και μοιρολόι δεν του λαλεί καμμιά μοιρολογίστρα’

του κόψαν το κεφάλι του τα ξώφρενα κοράσια,

και σε ποτάμι τόρριξαν μαζί και το λαγούτο,

και το ποτάμι τόβγαλε εις το γιαλό, στο κύμα’

συντροφιαστά πηγαίνανε κεφάλι και λαγούτο’

το κύμα οπού διαβαίνανε γλυκά ηχολογούσε’

και μέσα σε νησιά πολλά το πέλαγο τα πάγει’

ακούαν τριγύρω τα νησιά στο δειλινό, στο βράδι,

ακούανε την μελωδιά, δεν ένοιωθαν πού βγαίνει.

Φωνάξαν τα μικρά παιδιά: «το πέλαγο την βγάζει».

Η μελωδιά σταμάτησε εις το βαθύ λιμάνι,

σαν άστρο στα μεσάνυχτα, που σ’ έναν τόπο φέγγει.

Και χίλια αηδόνια να λαλούν-εφαίνετο πως νάναι.

Πήγαν με τα μονόξυλα οι ναύτες οι πιδέξιοι

και το κεφάλι πήρανε, πήραν και το λαγούτο,

σε μνήμα τα ενταφιάσανε κεφάλι και λαγούτο.

Από τ’ εκείνον τον καιρό μες στων νησιών τες χώρες

πανώρια βαρούν όργανα οι νιές, τα παλληκάρια,

και μες στ’ ασημοχρύσαφα στολίζουν τα λαγούτα,

γεννά τες θυγατέρες της γλυκόφωνες η μάννα

αγγέλοι  πόχουν πρόσωπο κι αγγέλοι στο τραγούδι.

Πλην μέσα στη βαθειά στεριά, στες φόνισσες γυναίκες

οι άνδρες πήραν σίδερο και στην εστιά το κάψαν,

τες κορασιές εσφράγισαν στο μέτωπο, στην πλάτη

στο φονικό που κάμανε να μην πολυχαρούνε.

Στο ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ, ΑΠΑΝΤΑ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΤΕΡΤΣΕΤΗ ΄Εκδοση τρίτη συμπληρωμένη. Αναστύλωσε ο Γιώργος Βαλέτας, εκδόσεις Χρήστου Γιοβάνη-Αθήνα 1966, τόμος Α΄, σελίδα 169-170.

Διατήρησα την ορθογραφία της έκδοσης του Βαλέτα, καθώς συναντάμε ελάχιστες μεν διαφοροποιήσεις στην σύνταξη και την ορθογραφία στην κατοπινή μεταφορά του.

     Τρία χρόνια πριν την έκδοση της Ανθολόγησης των ποιημάτων του Γεωργίου Τερτσέτη από την Μάρη Θεοδοσοπούλου, το 1996, ο διευθυντής και εκδότης του λογοτεχνικού περιοδικού Περίπλους Διονύσης Βίτσος, εκδίδει στην σειρά που διευθύνει και επιμελείται Η ΠΟΡΕΙΑ ΤΗΣ ΣΚΕΨΗΣ-έχουν εκδοθεί μέχρι σήμερα πέντε διαφορετικοί και ανόμοιοι τίτλοι-το ποίημα του αδέκαστου και ασυμβίβαστου δικαστή Γεωργίου Τερτσέτη Η Δικαία Εκδίκησις. Στο μικρού σχήματος 32σελίδων κομψό βιβλιαράκι δραχμές 1040, ο εκδότης παραθέτει το γνωστό ποίημα χωρίς τον αρχικό του τίτλο. Αντί του αρχικού του τίτλου, δανείζεται την αρχή του 9^ου στίχου του ποιήματος «Άνδρας τον άνδρα ν’ αγαπά», σέρνει με το τραγούδι» Χρησιμοποιώντας τον «πιασάρικο» εκδοτικά αυτόν τίτλο, το ποίημα αυτό της κεντρικής συλλογής «ΑΠΛΗ ΓΛΩΣΣΑ» 1847, γίνεται γνωστότερο στο ευρύ αναγνωστικό κοινό,-εξαιτίας της διαπραγμάτευσης του περιεχομένου του και της πρωτότυπης και τολμηρής για την εποχή του θεματολογίας, (περιέχει στοιχεία γότθικ κλπ.)-αν και, πολλοί ανθολόγοι που ανθολογούν ποιήματα του Γεωργίου Τερτσέτη το προτιμούν, το επιλέγουν και το συμπεριλαμβάνουν στις σελίδες των ανθολογιών τους, σε σχέση με άλλα του ποιήματα, (που αναφέρονται σε πρόσωπα ιστορικά, οπλαρχηγών, του πρώτου βασιλέα Όθωνα, αρχαιόθεμα, Μέγας Αλέξανδρος, ερωτικού ενδιαφέροντος κλπ.). Χωρίς όμως να αναφέρουν ότι πρέπει το ποίημα αυτό-επαναλαμβάνω-όπως και άλλα, να ανήκει στην δημοτική μας παράδοση, ή έστω, να χρησιμοποιήθηκε ο αρχικός του πυρήνας από τον Τερτσέτη για να σχεδιάσει μιας άλλης φιλοσοφίας ποίημα, που θα εξέφραζε καλύτερα την πίστη και τον οραματισμό του, τον πατριωτισμό του και την αγάπη του για την λαϊκή παράδοση του καιρού του και την σχέση της με την αρχαία. Όλοι, αν δεν κάνω λάθος οι μέχρι σήμερα ανθολόγοι του παραπάνω ποιήματος, το πιστώνουν στον Ζακυνθινό λόγιο. Δεν εξετάζουν ότι η συλλογή από όπου προέρχεται το ποίημα με τίτλο Η Δικαία Εκδίκησις, και όχι Άνδρας τον άνδρα ν’ αγαπά, περιέχει ένα συγκεντρωτικό ανθολόγιο ποιητικών καταθέσεων της δημοτικής μας παράδοσης όπως και ποιήματα του Γεωργίου Τερτσέτη.

     Την αυτοτελή έκδοση του ποιήματος από τις εκδόσεις Περίπλους, συνοδεύει φωτογραφία του Ζακυνθινού ποιητή και μικρή εισαγωγή, σ.9-13.

ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΤΕΡΤΣΕΤΗΣ

     Σύμβολο του αδέκαστου του λειτουργήματος της απονομής δικαιοσύνης, ο δικαστής Γεώργιος Τερτσέτης γεννήθηκε στη Ζάκυνθο το 1800 και πέθανε στην Αθήνα το 1874.

     Στην σκηνοθετημένη από τους Βαυαρούς του Όθωνα δίκη του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη το 1834, που σκόπευε στην εξόντωσή του, όχι μόνο ψήφισε κατά της καταδίκης του Στρατηγού του Αγώνα σε θάνατο, αλλά και αρνήθηκε ν’ ανεβεί στη δικαστική έδρα κατά την εκφώνηση της απόφασης.

     Κι όταν χωροφύλακες τον έσυραν βίαια προς την έδρα, ο Τερτσέτης τους είπε ότι «το μεν σώμα δύνανται να κάμουν οπώς θέλουν, αλλά τον στοχασμόν, την συνείδησιν να παραβιάσουν δεν εμπορούν».

     Για εκδίκηση παύθηκε από τη θέση του δικαστή και οδηγήθηκε σε δίκη με την κατηγορία «της αρνήσεως υπηρεσίας και της με σκοπόν ιδιοτελή και βλάβην του Κράτους παραβιάσεως της εχεμυθείας περί την ψηφοφορίαν του δικαστηρίου». Στον Επίτροπο της Επικράτειας E. Masson, που ενσάρκωνε τη βία της εξουσίας, φώναξε: «Δε σε φοβούμαι! Η ηθική μου δύναμις είναι υψηλοτέρα της ευτελείας σου».

     Γι’ αυτή την αξιοθαύμαστη στάση του έγινε έκτοτε αντικείμενο εκδηλώσεων λατρείας και πρότυπο αδέκαστου δικαστή.

     Στενός φίλος του Διονυσίου Σολωμού και οπαδός των γλωσσικών του ιδεών περί Δημοτικής, διετέλεσε δάσκαλος των παιδιών του Μάρκου Μπότσαρη στη Σχολή Ευελπίδων στο Ναύπλιο, εκλεγμένος Αρχειοφύλακας της Βουλής των Ελλήνων και Διπλωμάτης.

     Μέλος της Φιλικής Εταιρείας από τους πρώτους της Επανάστασης, έλαβε μέρος επί διετία στον Αγώνα, αλλά, λόγω της  ασθενικής του κράσης, αναγκάστηκε ν’ αποχωρήσει και να επιστρέψει στη Ζάκυνθο.

     Καταπιάστηκε με την καταγραφή των αναμνήσεων των ηρώων της Εθνεγερσίας όπως ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, ο Νικηταράς, ο Δημήτριος Πλαπούτας.

     Με σπουδές νομικών στην Πάδοβα και την Μπολώνια και διδακτορικό Αστικού Δικαίου του Πανεπιστημίου της δεύτερης, συμμετέχει στο φιλολογικό κύκλο του Σολωμού.

     Έγραψε πλήθος κειμένων, τα περισσότερα με τη μορφή της ομιλίας, αλλά και ποιήματα στο ύφος του Δημοτικού Τραγουδιού. Έχει καταγράψει πάρα πολλά δημοτικά τραγούδια, αρκετά από τα οποία δημοσίευσε στο περιοδικό «Πανδώρα», ενώ άλλες καταγραφές του παραμένουν ανέκδοτες, γι’ αυτό και θεωρείται ως ο πρόδρομος της Ελληνικής Λαογραφίας.

     Το ποίημα που δημοσιεύουμε εδώ και το οποίο γράφτηκε γύρω στο 1830 προέρχεται από τον τόμο «Ντίνος Κονόμος ¨Γεώργιος Τερτσέτης και τα ευρισκόμενα έργα του΄». έκδοση της Βουλής των Ελλήνων του 1984., σ.9-13.

      Την έκδοση υποδέχτηκαν δύο γυναικείες φωνές των γραμμάτων από όσο μπορώ να γνωρίζω. Η Έφη Φαλίδα που στην μονόστηλη ΒΙΒΛΙΟ παρουσίαση της εφημερίδας τα ΝΕΑ, Τετάρτη 2 Οκτωβρίου 1996, σ.26 υπογράφει το κείμενο Το πνευματικό έργο του Τερτσέτη, και η Μάρη Θεοδοσοπούλου που τρία χρόνια αργότερα, 1999, θα μας δώσει το ΜΕΤΑΞΥ ΟΝΕΙΡΩΝ ΚΑΙ ΟΡΑΜΑΤΩΝ, στην σελίδα Πολιτισμού που διατηρεί στην εφημερίδα Η ΕΠΟΧΗ Κυριακή 6 Οκτωβρίου 1996 σ. 19, θα παρουσιάσει την έκδοση με τον ομώνυμο τίτλο, Άνδρας τον άνδρα ν’ αγαπά σε ένα μακροσκελές και κατατοπιστικό κείμενο.

Ας τα απολαύσουμε και τα δύο:

Το πνευματικό έργο του Τερτσέτη

Το όνομα του Γεωργίου Τερτσέτη (1800-1876) έχει ταυτιστεί με μια μεγάλη πράξη ελευθερίας: όταν το 1834 το βαυαρικής επιρροής δικαστήριο αποφάσισε την καταδίκη του Κολοκοτρώνη σε θάνατο, εκείνος όχι μόνο διαχώρισε τη θέση του, αλλά και αρνήθηκε να καθήσει στη δικαστική του έδρα κατά την εκφώνηση της απόφασης. Ο Τερτσέτης ωστόσο, δεν διακρίθηκε μόνο για την πολιτική και ηθική του ακεραιότητα. Δημιούργησε κι ένα πλούσιο πνευματικό έργο: με πολλά κοινωνιολογικά, νομικά ή ιστοριογραφικά έργα, όπως τα ποιήματα σε ύφος δημοτικού τραγουδιού. Ένα από αυτά δημοσιεύεται στο παρόν τομίδιο, με τίτλο «Άνδρας τον άνδρα ν’ αγαπά». Το ποίημα γράφτηκε γύρω στα 1830 και εντυπωσιάζει με την απίστευτα τολμηρή για την εποχή θεματολογία του. Ο Τερτσέτης «τραγουδάει» τον έρωτα ενός βοσκού κι ενός οργανοπαίκτη και περιγράφει με έντονα χρώματα την αντίδραση της μικρής κοινωνίας τους. Ο οργανοπαίκτης λιθοβολείται στο τέλος από τις γυναίκες του χωριού, ο ποιητής, όμως φροντίζει να κλείσει την ιστορία του με μια καθαρά ανδρική εκδίκηση: «Οι άνδρες πήραν σίδερο/ και στην εστιά το κάψαν/τες κορασιές εσφράγισαν στο μέτωπο/στην πλάτη/στο φονικό που κάμανε/να μην πολυχαρούνε».

Έφη Φαλίδα, εφημερίδα Τα Νέα Τετάρτη 2/10/1996, σ. 26.

--

Άνδρας το άνδρα ν’ αγαπά

     Ο λόγος για ένα τομίδιο όπου το κείμενο, αν γραφόταν στοιχηδόν, θα καταλάμβανε το πολύ δύο σελίδες. Το έκτο βιβλιάριο σε μια σειρά που φέρει τον επιβλητικό τίτλο, «Η πορεία της σκέψης». Και αυτή η σειρά της ίδιας εμπνεύσεως, μια και η εμφάνισή της συμπίπτει χρονικά, με τις σειρές των μικρών κλασικών που μας κατέκλυσαν προσφάτως. Γι’ αυτήν την νεοεισαχθείσα μόδα, στο Ex Libris δεν κάναμε λόγο. Απλώς γιατί δέν πιστεύουμε στην ευτελή πώληση των Κασικών. Όπως κι αν το κάνουμε, οι Κλασικοί δεν γίνονται κοινοί, θα παραμείνουν πολυτελείας. Ας το πάρουμε απόφαση, αν και αναμφισβήτητα κάθε μειονεξία ενοχλεί. Η ευδαιμονία εντός αιθούσης συμφωνικής μουσικής, η ευφροσύνη στους διαδρόμους πινακοθήκης, καθώς και η μαγεία των κλασικών, δεν είναι αγαθά προμηθεύσιμα έναντι χρηματικής δαπάνης. Μπορεί να ηχεί αριστοκρατική η άποψη, ωστόσο ενδομύχως θα συμφωνήσουν μαζί μας οι περισσότεροι από τους Αθηναίους που ταλαιπωρούνται με τις ώρες στο Μέγαρο Μουσικής.

     Σε κάθε περίπτωση, βρίσκουμε πως λειτουργεί σε βάρος των Κλασικών να προσφέρονται στο περίπτερο και δη, στην τιμή πακέτου σιγαρέτων. Το πιθανότερο είναι να φυλλομετρηθούν ταυτοχρόνως με τις απείρως ελκυστικότερες αθλητικές σελίδες και εν παραλλήλω με τη θέαση βίαιας τηλεταινίας. Κι όλα αυτά, στην ευαίσθητη ώρα της χώνευσης. Δόλιοι αντιπερισπασμοί που, το δίχως άλλο, θα τονίσουν τις παιδιόθεν εντυπώσεις πολλών περί του βαρετού ή και ακατάληπτου χαρακτήρα των κλασικών.

     Παρεμπιπτόντως, οι συλλογισμοί μας είναι γενικής φύσεως και καθόλου δεν ορμώνται από την ποιότητα αυτών των σειρών. Αντίθετα, μάλιστα, με την ευκαιρία θα πρέπει να υπογραμμισθούν τα λαμπρά αποτελέσματα της άμιλλας. Οι προαγωγοί των κλασικών, ήτοι οι διαγκωνιζόμενοι εκδότες μας, στην κυριολεξία, υπερέβαλλον εαυτούς. Δεν τσιγκουνεύτηκαν ούτε στην επιλογή του επιμελητή ούτε και του μακετίστα. Κάποια οικονομία προσπάθησαν να κάνουν οι άνθρωποι, όπως πάντα άλλωστε, στη μετάφραση, φορτώνοντας κομμάτι της δουλειάς στον ακριβοπληρωμένο επιμελητή ή ανασύροντας παλιές αποδόσεις. Και ασφαλώς, το μεγαλύτερο κέρδος αυτού του συναγωνισμού φάνηκε στην τιμή πώλησης, όπου και ακυρώθηκε η συνήθως λογική που επικρατεί στην τιμολόγηση των καταναλωτικών αγαθών. Ενώ περιμένεις με 250 δραχμές να πάρεις Ξάνθης, σου δίνουν κι αυτοί Μάρλμπορο.

     Τελικά, αυτά τα μικρά κλασικά, ιδιαίτερα όταν προσφέρονται πολλά μαζί σε πακετάκια, μας φέρνουν στο νου τα φιαλίδια οινοπνευματωδών που μοιράζονται, δείγματα σε τριάδες, και όπου μπορείς να πετύχεις το λικεράκι μαζί με ένα θαυμάσιο καλβαντός. Σαν να λέμε, Κρισναμούρτι και «Ξεπεσμένο δερβίση». Όμως, για να τελειώνει κάπου αυτή η μακριά παρακαμπτήριος, στο φιαλίδιο, η μικρή ποσότης, κατά κανόνα στερεί την απόλαυση. Μόνο κατ’ εξαίρεσιν το ελάχιστο του δείγματος αναδεικνύει μια γεύση, γαργαλώντας τον ουρανίσκο. Αυτό, ακριβώς, νομίζουμε πως κατορθώνει το συγκεκριμένο τομίδιο που ξεκινήσαμε να παρουσιάσουμε.

     Πρόκειται για ένα και μοναδικό ποίημα του Γεωργίου Τερτσέτη. Τον τίτλο καλό είναι να μην τον εμπιστευτούμε, μάλλον συνιστά το άλας που πρόσθεσε στο βιβλιάριο ο εκδότης που τυχαίνει και συντοπίτης του ποιητή. Αντί του γνωστού και ελάχιστα σημαίνοντος τίτλου, «Η δικαία εκδίκησις», προτίμησε να προβάλλει ως τίτλο, τον ερεθιστικό, έννατο στίχο, «Άνδρας τον άνδρα ν’ αγαπά». Πάντως, το συγκεκριμένο ποίημα του Τερτσέτη δεν είναι καθόλου άγνωστο. Το αντίθετο, είναι μια από τις συνθέσεις που προτιμούν οι ανθολόγοι’ το βρίσκουμε στην «Ανθολογία» του Η. Ν. Αποστολίδη αλλά και στην «Ελληνική ποίηση» του Μ. Μ. Παπαϊωάννου.

     Κατά τα άλλα, ανήκει σε μια συλλογή, μικρού σχήματος, μόλις 103 σελίδων που ο Τερτσέτης εκδίδει όταν η ζωή αρχίζει να του χαμογελά. (Πάντως, στάθηκε η μοναδική του συλλογή, οι άλλες ποιητικές εκδόσεις του αφορούν μεμονωμένα ποιήματα). Το 1847, στην Αθήνα. Μόλις πριν λίγους μήνες, το Μάρτιο του 1846, για πρώτη φορά, αυτός ο πλάνης αποκτά μια μόνιμη θέση. (Επέπρωτο μέχρις εσχάτων). Με τη στήριξη του γιου του Κολοκοτρώνη, τότε έφορου της Βουλής, αναλαμβάνει την άρτι συσταθείσα θέση του αρχειοφύλακα και βιβλιοφύλακα της Βουλής.

     Ωστόσο δεν πρόκειται ακριβώς για συλλογή, περισσότερο μοιάζει με συναγωγή κειμένων. Κυρίως δικά του, ποιήματα και πεζά, γραμμένα σκόρπια μέσα στη δεκαπενταετία της περιπλάνησης, αλλά και δημοτικά τραγούδια και φαναριώτικα μεταφράσματα του Σπ. Τρικούπη, ακόμη και Σολωμός. Ο Άγγελος Βλάχος βρίσκει τη σκέψη που ώθησε τον Τερτσέτη στην έκδοση, παράδοξον και ανεξήγητον. Κι όμως, μπορεί να στοχεύει σε μια έκδοση που να προβάλλει τη δημοτική γλώσσα. Αντί περιοδικού, μια και «Ο Ρήγας», το μαχητικό περιοδικό του, έχει ήδη ναυαγήσει. Άλλωστε κάτι τέτοιο δηλώνει και ο τίτλος που διαλέγει «Απλή γλώσσα». Μάλιστα, τον υποστηρίζει με ένα στίχο του Σίλλερ. «Είμαι συμπολίτισσα των μεταγενεστέρων», που παραθέτει ως μότο στη γερμανική και την ελληνική. Ούτε καν το όνομά του δεν αναγράφει στο εξώφυλλο, μόνο μέσα στο βιβλίο κρύβει τα αρχικά του. Γιατί να μην πρόκειται για μια ακόμη εφαρμογή της «Ρομέηκης γλώσσας», εις μνήμην Ιωάννη Βηλαρά, στα 25 χρόνια του θανάτου του.

     Πάντως, ούτε το ποίημα ούτε η συλλογή θεωρούνται από τις ευτυχέστερες προσπάθειες του ποιητή. Άλλωστε, έτσι κι αλλιώς, ο Τερτσέτης καταχωρείται στους ελάσσονες επτανήσιους ποιητές, αυτούς που «δορυφόρησαν» γύρω από τον Σολωμό. Στην περίπτωσή του, οι ιστορικοί ομοφωνούν. Η προσωπικότητά του είναι εξαιρετική, πολύ ανώτερη από το έργο του. Είναι βέβαια και ποιητής αλλά κυρίως μια ηθική παρουσία υποδειγματικής εντιμότητας, Uomo di virtu, με την αναγεννησιακή βαρύτητα του χαρακτηρισμού.

     Όπως και να το κάνουμε, ο Τερτσέτης παραμένει ο αδιάφθορος δικαστής της δίκης Κολοκοτρώνη-Πλαπούτα.

     Και ως συγγραφέα όλοι τον θεωρούν πεζογράφο «Μπροστάρης στον καλό δημοτικό αγώνα», γράφει μια πρόζα με το ύφος του προφορικού λόγου και περίσσια χάρη. Δίνει τα απομνημονεύματα του Κολοκοτρώνη και των άλλων αγωνιστών, όσους προλαμβάνει. Επίσης, τις παραινετικές επιστολές του και προ πάντων τους πανηγυρικούς του λόγους. Οχληρά σύμπτωση, η εγκεφαλική αποπληξία των βρίσκει να προπαρασκευάζει τον ετήσιο λόγο του για την 25^η Μαρτίου το πρωί της 15^ης Απριλίου του 1874, στα 73 του χρόνια.

     Το λυρικό ποιητή, ουσιαστικά τον απορρίπτουν. Και όταν παίρνει μέρος στους ποιητικούς διαγωνισμούς, μόνο έναν έπαινο του δίνουν. Φταίει και η γλώσσα του με το «ολίγον ιταλικόν» ύφος και ο στίχος του χαρακτηρίζεται δύσκαμπτος και χωρίς ροή. Τελικά, το μόνο που του αναγνωρίζουν είναι το θερμό και αθόρυβο πατριωτισμό του. Όσο για τα συγκεκριμένα ποιήματα της «Απλής γλώσσας», αυστηρός και πάλι ο Άγγελος Βλάχος, τα θεωρεί από τα ασθενέστερα μελωδήματα της λύρας του ποιητή. Πλην κάποιων εξαιρέσεων, στις οποίες δεν αναφέρεται το ποίημα που μας ενδιαφέρει, τα υπόλοιπα κρίνονται ωχρά στιχουργήματα που γεννήθηκαν με κάποια συγκεκριμένη αφορμή. Άρα, «Η δικαία εκδίκησις», τουλάχιστον σύμφωνα με τον Άγγελ. Βλάχο, δεν είναι παρά ένα ευκαιριακό άσμα.

     Ας αφήσουμε όμως τους δασκάλους κι ας διαβάσουμε το ποίημα ως παιδιά μιας εποχής που αρέσκεται να κρημνίζει τους κορυφαίους ενώ γοητεύεται από τους χαμηλόφωνους. Καθώς οι δεκαπεντασύλλαβοι απλώνονται στις λιλιπούτειες σελίδες, ξεδιπλώνοντας τις εικόνες τους, νομίζουμε πως ερεθίζουν ευχάριστα. Ο μύθος φαίνεται πρωτότυπος, παρόλο που βρίσκουμε ενίοτε στα δημώδη άσματα ιστορίες όπου άνδρας τον άνδρα αγαπά. Αλλά ο Τερτσέτης, αυτόν τον ειδυλλιακό έρωτα, στη συνέχεια, τον δένει με το σκληρό βακχικό μύθο.

     Ο τραγουδιστής που λαλάει με το λαγούτο τον έρωτά του για τον εύμορφο νέο, εξαγριώνει τις γυναίκες, νιές και πανδρευμένες. Σαν να αρνείται τον Διόνυσο, αφού περιφρονεί τον έρωτά τους, όμοιες μαινάδες τον λιθοβολούν και του κόβουν το κεφάλι. Μόνο που όλα αυτά δεν συμβαίνουν στον Κιθαιρώνα, αλλά σε πανήγυρη, δίπλα σε ποτάμι. Παρασυρμένα στη ροή, κεφάλι και λαγούτο, στοιχειώνουνε τη φύση και διαλαλούνε το κακό που έγινε. Κι έρχεται το κλείσιμο με την τιμωρία των γυναικών από τους άνδρες. Καθώς αυτοί τάσσονται με τον λαουτιέρη και τιμούν τον έρωτά του.

     Χρόνια πριν, ο φίλος του ο Σολωμός, όταν διαβάζει το πρώτο «ποιηματάκι» που τυπώνει ο Τερτσέτης, του γράφει νουθεσίες»… Και όσο για την ποίηση, πρόσεχε καλά Τζώρτζη μου, καλό είναι βέβαια να θεμελιώνεις στα Δημοτικά Τραγούδια, αλλά δεν είναι καλό να σταματάς εκεί. Πρέπει να υψώνεται ο στίχος κατακόρυφα…». Ούτε υψώνεται ούτε δραματοποιεί «Η δικαία εκδίκησις», παρόλο που ο μύθος δίνει την ευκαιρία. Ωστόσο ο στίχος ρέει, σε γλώσσα απλή, και ολοκληρώνει ένα δικό του πέταγμα που αρκείται στους χαμηλούς ορίζοντες.

     Και επειδή το βιβλιάριον θα το διαβάσει ο σκανδαλοθήρας σημερινός αναγνώστης, ας μην βιαστεί. Ο Ζακ Μπουσάρ, που στη διατριβή του λεπτολογεί τον βίο του Τερτσέτη, ιδιαίτερα την πρώτη και περιθωριακή περίοδο, μας πληροφορεί, πως στο Μιλάνο, γύρω στα 1817-18, ο ποιητής ερωτεύεται μια νέα και το πιθανότερο, σε αυτήν αφιερώνει, μια εικοσαετία αργότερα, τη συλλογή του «Απλή γλώσσα». Και ο Μπουσάρ, ως καλός και περίεργος φιλόλογος, συνεχίζει «Το γεγονός αξίζει να σημειωθεί γιατί, παρ’ όλο που δείχνει πάντα συμπάθεια για τις γυναίκες, δεν του ξέρουμε κανένα άλλο ειδύλλιο πριν από εκείνο με την Αδελαϊδα Ζερμαίν, την οποία και θα παντρευτεί στα 1867…». Καθώς φαίνεται, αυτή η λογία Γαλλίδα θαυμάζει την πολυμάθεια του Τερτσέτη και «τον ζητά εις γάμον». Εκείνος αντιπροτείνει την υιοθεσία, αλλά η κυρία επιμένει. Σε αντίστοιχη περίπτωση, ο Σαρτρ στέκεται ανένδοτος και προχωρεί στην υιοθεσία, ενώ ο Τερτσέτης ενδίδει. Μάλιστα, στο Πρώτο Νεκροταφείο, στο μαρμάρινο τάφο εικονίζεται οι μορφές τους με την επιγραφή «Συμπλεγμένοι». (Έτσι ρομαντικά, τα διηγείται ο Ν. Βέης).

     Αυτά τα πολλά για ένα βιβλιάριο που ούτε στους κλασικούς εντάσσεται ούτε ασφαλώς στην πορεία καμίας σκέψης. Ποιήμα τερπόν και γιατί όχι, προφητικόν. Στην εποχή μας, που οι ευμορφότεροι τον άνδραν προτιμούν, έφτασε ο καιρός, από το κακό τους, οι εύμορφες να κιτρινίσουν.

Μάρη Θεοδοσοπούλου, εφημερίδα Η ΕΠΟΧΗ Κυριακή 6 Οκτωβρίου 1996, σ.19-20.

Σημείωση: στην ίδια σελίδα στις ΣΤΑΣΕΙΣ. Και στα Περίπτερα, κρίνεται το γαλλικό λογοτεχνικό περιοδικό, το αφιερωμένο εξ ολοκλήρου στην τέχνη του μυθιστορήματος «Το εργαστήριο του μυθιστορήματος» τεύχος 8/Φθινόπωρο 1996 Παρίσι.

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος

Πειραιάς, 18 Νοεμβρίου 2017                   

       

Εργογραφία του Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι στα ελληνικά

Φιοντόρ Μιχαήλοβιτς  Ντοστογιέφσκι (30/10/-11/11/1821-28/1/-9/2/1881)

Fyodor Dostoyevsky χωρίς ενοχές, ή ο Αλιόσα αυτοβιογραφούμενος

     Ο προσωπικός αυτός κατάλογος έργων του Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι, έρχεται σαν συνέχεια στις ελληνικές μεταφράσεις μυθιστορημάτων και δοκιμίων της Ρώσικης λογοτεχνίας που έχω παραθέσει σε προηγούμενο σημείωμα. Ένας κατάλογος βιβλίων, που ασφαλώς, ούτε είχε πρόθεση να οργανώσει ιστορικά το θέμα, ούτε να εξαντλήσει το πρόβλημα, πως θα μπορούσε να γίνει αυτό άλλωστε, αφού χρειάζονταν άλλες επιστημονικές προδιαγραφές και συστηματικότερη και μεθοδικότερη επεξεργασία για μια όσο το δυνατόν επαρκή βιβλιογραφία της παρουσίας των έργων των ρώσων δημιουργών στην ελλάδα. Γιαυτό μιλάω για προσωπικό και μόνον κατάλογο. Μια ισχνή καταγραφή, που ήθελε να δηλώσει τους ρώσους συγγραφείς και τα έργα τους, που η γενιά μου,-γενιά του 1980- έτυχε να συναντήσει στο διάβα των αναγνωστικών της περιπλανήσεων και πειραματικών ερευνών της.

     Η ρώσικη λογοτεχνία, πάντα μας κέντριζε το ενδιαφέρον, είτε στην προ σοβιετική της εκδοχή είτε στην μετέπειτα πορεία της μετά την διάλυση της ΕΣΣΔ. Ονόματα πεζογράφων, ποιητών και θεατρικών συγγραφέων όπως: Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι, Λέων Τολστόι, Αλεξάντερ Σολζενίτσιν, Νικολάι Γκόγκολ, Μπόρις Πάστερνακ, Μαξίμ Γκόργκι, Αλεξάντερ Πούσκιν, Βλαδιμίρ Μαγιακόφσκι, η ποιήτρια Άννα Αχμάτοβα, ο θεατρικός συγγραφέας Άντον Τσέχοφ, κ.ά., σκηνοθέτες όπως ο Σεργκέι Αϊζενστάιν και ο Αντρέι Ταρκόφσκι, χορευτές όπως ο Ρούντολφ Νουρέγιεφ, ο Μιχαήλ Μπαρίσνικοφ, συνθέτες όπως ο Π. Ι. Τσαϊκόφσκι, ο Δημήτρης Σοστακόβιτς, ο Άραμ Χασατουριάν και άλλοι καλλιτέχνες από όλο το φάσμα του ρώσικου καλλιτεχνικού στερεώματος, είναι αγαπητοί στο ελληνικό αναγνωστικό, θεατρόφιλο, μουσικόφιλο και καλλιτεχνικό κοινό. Ανεξάρτητα αν το βλέμμα μας σαν έλληνες ιστορικά και από παράδοση, ήταν στραμμένο προς την λογοτεχνία και την τέχνη του δυτικού κόσμου (Ευρώπη, Αμερική) που ιστορικά και πολιτιστικά ανήκουμε. Και παρά το γεγονός, ότι σαν δεύτερη γλώσσα οι έλληνες έχουμε τα αγγλικά, τα γαλλικά, τα γερμανικά, αρκετοί τα τελευταία χρόνια επιλέγουν και τα ισπανικά ή τα κινέζικα. Ελάχιστοι μάλλον συμπατριώτες μου γνωρίζουν ρώσικα ή την επιλέγουν σαν δεύτερη γλώσσα. Ασφαλώς, δεν μιλώ για τους έλληνες που είναι κάτοικοι της Ρωσίας ή των άλλων κρατών της πρώην ρωσικής συνομοσπονδίας ή του πρώην ανατολικού μπλοκ. Έλληνες που κατέφυγαν στην ανατολική Ευρώπη κατά την διάρκεια του εμφύλιου σπαραγμού και μεταγενέστερα. Πυρήνες ανθηρές ελληνικών κοινοτήτων υπήρχαν από αρχαιοτάτων χρόνων στην αχανή και παγωμένη αυτή χώρα. Το εμπόριο και οι οικονομικές συναλλαγές πάντοτε έφερναν κοντύτερα τους ανθρώπους, όπως και η τέχνη, παρά ίσως η πολιτική, η ιδεολογία ή τα θρησκευτικά δόγματα. Η ιστορία της Ελληνικής Γραμματείας μας δίνει πάμπολλες πληροφορίες και μαρτυρίες για έλληνες και ελληνίδες λογοτέχνες και πνευματικούς δημιουργούς από την εποχή ακόμα του ποιητή Κωστή Παλαμά και εντεύθεν. που αγάπησαν την Ρώσικη λογοτεχνία και τους συγγραφείς της και τους μετέφρασαν στα ελληνικά. Ορισμένοι τίτλοι βιβλίων δεξιώθηκαν μεγάλης εκτίμησης από το ελληνικό κοινό. Ο παγκόσμιος κινηματογράφος, με την διασκευή και κινηματογραφική μεταφορά ρώσικων μυθιστορημάτων στην μεγάλη οθόνη επίσης βοήθησε. Τα παραδοσιακά κομμουνιστικά και αριστερά κόμματα στην ελλάδα και τα έντυπά τους,-περιοδικά, εφημερίδες-στάθηκαν αρωγοί στο μεγάλο κοινό με την άμεση ή έμμεση προπαγάνδα τους στο να γνωρίσει και να αγαπήσει την ρώσικη πνευματική παράδοση και καλλιτεχνία, όπως και οι σημαντικοί έλληνες μαρξιστές συγγραφείς και ιστορικοί που με τα λόγια και τα έργα τους ήσαν διαπρύσιοι θιασώτες της τότε ΕΣΣΔ και των δημιουργών και των συγγραφέων του λεγόμενου Σοσιαλιστικού Ρεαλισμού. Ο συγγραφέας Νίκος Καζαντζάκης έχει συγγράψει μια ιστορία της ρώσικης λογοτεχνίας, και στις ταξιδιωτικές του αναμνήσεις, μας μιλά για την Ρωσία και τους ανθρώπους της που γνώρισε από κοντά, οι ποιητές μας Κώστας Βάρναλης και Γιάννης Ρίτσος έχουν βραβευτεί με το βραβείο Λένιν, και υπήρξαν μέχρι το τέλος της ζωής τους ένθερμοι υποστηρικτές της Οκτωβριανής Επανάστασης, και «υπηρέτες» του κόμματος που την εκπροσωπούσε στην ελλάδα. Το ρεύμα των μαρξιστών συγγραφέων και των έργων τους έχει καταγραφεί επαρκώς στα ελληνικά γράμματα. Βλέπε μεταξύ άλλων το βιβλίο «Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΩΝ ΙΔΕΩΝ ΤΟΥ ΜΑΡΞΙΣΜΟΥ ΣΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΜΑΣ(Από το 1920 μέχρι σήμερα) από το ΚΕΝΤΡΟ ΜΑΡΞΙΣΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ, εκδόσεις Κένταυρος χ.χ. Παράλληλα, και η ομόδοξη ορθόδοξη ελληνική εκκλησία συνέβαλε στην εξοικείωσή μας με τον ρώσικο πολιτισμό και την λαϊκή παράδοση. Πολλοί άγιοι της ρώσικης ορθόδοξης εκκλησίας είναι αγαπητοί στους έλληνες πιστούς και το αντίθετο. Πχ. ο Άγιος Σεραφείμ του Σαρώφ.

Τέλος, όλοι μας γνωρίζουμε και αποδεχόμαστε, ότι όσοι αγαπούν και μαθητεύουν στο έργο του έλληνα μυθιστοριογράφου κυρ Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, απαραίτητα μιλούν και διαβάζουν το έργο του ρώσου Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι. Τον Ρώσο συγγραφέα που, είτε τον παραλληλίζουν με τον δικό μας Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη είτε με τον Νίκο Καζαντζάκη, η αγάπη για το έργο του μεγάλου αυτού «θεολόγου» ανατόμου της ανθρώπινης ψυχής παραμένει αμείωτη και διαχρονική. Και οφείλουμε να μην παραγνωρίσουμε τους διάφορους κατά καιρούς μεταφραστές όπως είναι ο Γιώργος Σημηριώτης, ο Μήτσος Αλεξανδρόπουλος, ο Άρης Αλεξάνδρου από τους σχετικά παλαιότερους, αλλά και τους σύγχρονους μας, άντρες και γυναίκες, που αγάπησαν το έργο του και είτε απευθείας από τα ρώσικα είτε από δεύτερη ευρωπαϊκή γλώσσα,(γαλλικά ή αγγλικά) μας το μετέφρασαν, το απόδωσαν και μετέδωσαν το πνεύμα και τα μηνύματα, την φιλοσοφία και τις ανθρωπιστικές ιδέες, τις σκέψεις και την μυθιστορηματική τεχνική του μεγάλου «αμαρτωλού». Το ίδιο θα προσθέταμε και για τους κατά καιρούς έλληνες μελετητές του έργου του. Κλείνοντας την μικρή αυτή εισαγωγή, θα αναφέρω για άλλη μια φορά, ότι κατά την αυστηρά προσωπική μου αναγνωστική κρίση,-το έχω δημοσιεύσει παλιότερα σε κριτική μου-η μετάφραση του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη του έργου «Έγκλημα και Τιμωρία», σηκώνει αρκετή συζήτηση, πέρα από την αγάπη μας στον Παπαδιαμάντη. Ο Παπαδιαμάντης όπως ο ίδιος μας έχει δηλώσει, στις μεταφράσεις του «προσάρμοζε» τα έργα στην δική του κατά κάποιον τρόπο θρησκευτική και ατομική ιδιοσυγκρασία, έκοβε κομμάτια ή τα αλλοίωνε ώστε να ταιριάξουν με τον κεντρικό του στόχο. Ο ίδιος και οι μελετητές του το αναφέρουν αυτό. Η γλώσσα του μας είναι αρεστή, αλλά άλλο αυτό, και άλλο οι μεταφραστικές του εργασιακές καταθέσεις. Προτιμώ τις μεταφράσεις του συγγραφέα Άρη Αλεξάνδρου ή του Μήτσου Αλεξανδρόπουλου ή άλλων που έχω διαβάσει.

     Χωρίζω τα στοιχεία και τις πληροφορίες που γνωρίζω και παραθέτω για τον Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι σε δύο μέρη. Στο παρόν κείμενο, αποδελτιώνω σύγχρονες μεταφραστικές προσπάθειες των έργων του, ομαδοποιώντας τες κατά τίτλο έργου. Ανέτρεξα σε έντυπα και στο διαδίκτυο, και συνένωσα τα στοιχεία για καλύτερη θέλω να πιστεύω εξυπηρέτηση των φίλων και αναγνωστών του Ντοστογιεφσκικού έργου, ώστε ο αναγνώστης αυτής της ιστοσελίδας, να έχει τις σύγχρονες του καιρού του μεταφράσεις των έργων, χωρίς να χρειάζεται να ανατρέχει μία προς μία σε κάθε έκδοση. Ένα παρακινδυνευμένο εγχείρημα-μια και δεν ήταν δυνατόν να γνωρίζω άμεσα όλες τις μεταφράσεις, ούτε τις έχω αγοράσει-πχ. του μυθιστορήματος ο «Παίκτης», όμως το επιχείρησα για διευκόλυνση θέλω να πιστεύω των αναγνωστών. Τα λάθη που ενδεχομένως θα υπάρχουν στην καταγραφή των στοιχείων της έκδοση ενός έργου του Ντοστογιέφσκι, του ονόματος του μεταφραστή, του εκδοτικού οίκου ή της χρονιάς που εκδόθηκε, βαραίνουν αποκλειστικά και μόνο εμένα. Παραδείγματος χάριν δεν καταγράφω όλες τις χρονολογικές επανεκδόσεις των εκδόσεων Γκοβόστη. Μια και η πρόθεσή μου, δεν ήταν μια εξονυχιστική καταγραφή των μεταφράσεων του έργου του Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι, αλλά ένα συγκεντρωτικό σημείωμα αγάπης προσωπικής, για χρηστικότερη εξυπηρέτηση των αναγνωστών του έργου του ή των μελετητών του, που φυσικά υποψιάζομαι, ότι θα γνωρίσουν καλύτερα από εμένα τα μεταφρασμένα έργα του. Συμπληρωματικά αναφέρω και τα δοκίμια ελλήνων και ξένων συγγραφέων για το έργο του που γνωρίζω καθώς και βιβλιοκριτικές. Πολλές εκδόσεις των έργων είναι εξαντλημένες.

     Τη λήγουσα του επιθέτου Ντοστογιέφσκι, άλλοι την γράφουν με «η» άλλοι με «υ», επέλεξα το «ι». Πολλοί αντί για «φσκι» γράφουν «βσκι». Μόνο μάλλον οι γνωρίζοντες ρωσικά μπορούν να μας δώσουν την ορθή γραφή.

Στο δεύτερο σημείωμα που ετοιμάζω, καταγράφω πληροφοριακά στοιχεία από εφημερίδες, περιοδικά και βιβλία για τον ρώσο συγγραφέα καθώς και δημοσιεύματα για την θεατρική διασκευή έργων του στις σύγχρονες ελληνικές σκηνές.

     Η διαμερισματοποίηση κατά τίτλο βιβλίου και όχι χρονολογικά προτιμήθηκε επίσης, μια και υπάρχουν μεταφράσεις μικρών διηγημάτων του, που μεταφράζονται με άλλες νουβέλες του με διαφορετικό όνομα, σύμφωνα με την επιλογή του εκδότη ή του μεταφραστή. Δεν θέλησα να επαναλάβω ξεχωριστά χρονολογικά τον ίδιο τίτλο, γιατί όπως θα παρατηρήσει ο αναγνώστης, και από άλλες μεταφράσεις που ίσως δεν γνωρίζω, έχουμε διαφοροποίηση σε αρκετούς τίτλους πράγμα που δυσκολεύει κάπως την ταξινόμηση. Όπως και να έχει, το θέμα είναι ότι ο μυθιστορηματικός λόγος του πραγματικά παγκόσμιου αυτού ρώσου συγγραφέα, παραμένει ακόμα και σήμερα επίκαιρος και ενεργός και αγγίζει τις ψυχές και τις συνειδήσεις των σημερινών θέλω να πιστεύω ανθρώπων, παρά τις οικονομικές και κοινωνικές δυσκολίες που όλοι μας έχουμε είτε σαν έλληνες είτε σαν ευρωπαίοι πολίτες. Οι αναγνώστες και φίλοι του έργου διαρκώς αυξάνουν.

     Ο μυθιστορηματικός λόγος του Φιοντόρ Μιχαήλοβιτς Ντοστογιέφσκι, είναι θέλω να πιστεύω πρεσβευτής όχι μόνο της σλάβικης ψυχής και ταυτότητας του διαχρονικού χαρακτήρα της, αλλά και του ευρωπαϊκού μας πολιτισμού σε σχέση με τους πολιτισμούς των άλλων ηπείρων. Είναι «θεολογικός» λόγος που συνδυάζει την πνευματικότητα με την καθημερινή ζωή των απλών ανθρώπων. Την αστοχία με την λύτρωση. Τον πόνο με την χαρά. Την κολασμένη ψυχή με την Αναστημένη. Την ανθρώπινη μεγαλοσύνη με την απαξία της ζωής. Τον θάνατο με την ελπίδα της ανάστασης. Το θαύμα της ζωής και το θαύμα της πίστης. Οι ήρωές του, πάντα βρίσκονται σε  μια διλημματική κατάσταση. Ισορροπούν μεταξύ ζωογόνας πίστης και επιστημονικής αθεϊας. Μεταξύ αμφισβήτησης και αποδοχής των προαιώνιων υπαρξιακών ερωτημάτων του ανθρώπου. Δεν προέρχονται από ένα μεταφυσικό ή θεολογικό σύμπαν καθαρότητας και άσπιλων ψυχικών καταβολών, αλλά είναι καθημερινοί διπλανοί μας χαρακτήρες σαν και εμάς, με τα  προβλήματά και τα αδιέξοδά τους, με τις κακίες τους και τις εγωιστικές φιλοδοξίες τους, με την βαθειά τους πίστη και το μεγάλο εύρος της απιστίας τους. Ο διάλογος, στην ουσία μονόλογος, του Μεγάλου Ιεροεξεταστή με τον Χριστό, στην φυλακή-το Πραιτόριο της ψυχής μας-είναι ότι συγκλονιστικότερο και τραγικότερο μας έχει προσφέρει η παγκόσμια λογοτεχνία. Δεν είναι απλώς ένα ποίημα, που προετοίμαζε τους Αδελφούς Καραμάζωφ αλλά, άνοιξε το παραπέτασμα επιλογών των σύγχρονων ανθρώπων. Ελευθερία ή Εξουσία. Ένα Πολιτικό και εξίσου Οντολογικό ερώτημα που παραμένει ανοιχτό μέσα στην ιστορική πορεία του δυτικού πολιτισμού. Είναι η σύγχρονη απάντηση στην ερώτηση του Πιλάτου στον Ιησού, για το τι εστί αλήθεια. Ο Ιησούς δεν απάντησε. Ούτε και η μετέπειτα Εκκλησία των πιστών του. Ο Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι, μεταθέτει κάπως το ερώτημα, από την αλήθεια στην ελευθερία.  Το πρόβλημα παραμένει ανοιχτό και διαρκές παρόν. Η απάντηση δίνεται σε καθαρά προσωπικό επίπεδο του κάθε πιστού ή πολίτη. Οι διάφοροι ήρωες του, κινούνται μέσα στον χρόνο και στον τόπο με μεγάλη άνεση, παρά το βάρος των προσωπικών τους αστοχιών και επιλογών. Αντλούν δυνάμεις από την πατρώα γη τους και τις εθιμικές παραδόσεις τους, όπως ο παλαιός ήρωας Ανταίος. Από την πίστη ή την απιστία τους. Συνομιλούν και κοινωνούν με τους γύρω τους, διαλέγονται μεταξύ τους, είναι εξωστρεφείς και ταυτόχρονα μυστικοπαθείς. Είναι σκληροί και απόλυτοι στην θρησκευτική τους πίστη, αλλά και ελεήμονες και βαθειά εξομολογητικοί. Ο ρώσικος θρησκευτικός πολιτισμός, όπως και ο ελληνικός, είναι ένας εξωστρεφής πολιτισμός, των ανοιχτών προς την φύση συνόρων, παρά την μυστικοπάθεια που έχουν οι σλάβοι, παρά τα μυστικά νηπτικά μονοπάτια της ορθόδοξης παράδοσης. Οι άνθρωποι ανοίγονται στους άλλους, κοινωνούν μαζί τους, καταξιώνονται στον βαθμό που γίνονται αποδεκτοί από τους άλλους. Καθρέφτης τους είναι το πρόσωπο του άλλου. Ασφαλώς, και κόλασή του. Τα έργα του Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι θυμίζουν εξομολογητικά ψυχιατρικά ημερολόγια, αν δεν σφάλλω. Ημερολόγια ανθρώπων, πονεμένων ψυχών σε κρίση. Είναι γραπτά ή λόγια ανθρώπων σε ψυχική ταραχή. Το μεγαλείο της συγγραφικής τους απεικόνισης βρίσκεται στο ότι έχουν συναίσθηση του τι ακριβώς τους συμβαίνει, σε αντίθεση ίσως με τις κλινικές περιπτώσεις ανθρώπων που ένας ψυχίατρος ή ψυχολόγος θα τους εκμαιεύσει το πρόβλημα και θα τους οδηγήσει στην απαραίτητη ισορροπία και εν μέρει επανένταξη. Τον ουσιαστικό αυτόν ρόλο τον διαδραματίζει κατά τον ρώσο συγγραφέα η θρησκευτική παράδοση του τόπου του, αν τον διαβάζω σωστά. Η μη αλλοίωσή της από δυτικές πνευματικές και άλλες μεταφυσικές ευρωπαϊκές επιρροές. Ο χριστιανισμός του Ντοστογιέφσκι είναι ένας δημιουργικός χριστιανισμός αν τον δούμε στην εποχή του και στις συνθήκες που αυτές γέννησαν και εξακολουθούν ιστορικά να υφίστανται, παρά την βίαιη και απότομη διακοπή της παράδοσης αυτής από το τότε σοβιετικό καθεστώς. Ο μαρξισμός διατήρησε το τυπικό τελετουργικό της πίστης χωρίς πίστη. Αλλά μεσσιανισμός χωρίς συγκεντρωτικό κέντρο αναφοράς δεν μπορεί να σταθεί. Ο ρώσικος ορθόδοξος χριστιανισμός του Ντοστογιέφσκι, δεν είναι αγκυλωτικός μάλλον της ανθρώπινης προσωπικότητας, ούτε ακυρωτικός των κοινωνικών της εκδηλώσεων και ατομικών συμπεριφορών. Είναι βέβαια ένα πλαίσιο επιτρεπόμενων εκδηλώσεων, ατομικών στάσεων και επιλογών, αλλά οικοδομείται μέσα στα όρια που η ίδια η θρησκευτική και κοινωνική παράδοση της ρωσίας ιστορικά ακολουθεί, από τότε που εκχριστιανίστηκε. Με τα ανοίγματα και τις αλλαγές του Μεγάλου Πέτρου ή της Μεγάλης Αικατερίνης, και των άλλων δυτικόφιλων ρευμάτων της που εμφανίστηκαν κατά διαστήματα στην επικράτεια της ρώσικης αυτοκρατορίας.

     Ο Ντοστογιέφσκι, ενώ κατέχει την τέχνη και την τεχνική της μυθιστορηματικής γραφής, ασφαλώς δεν είναι ο στυλίστας Λέων Τολστόι, των μεγάλων εποχών και επών, είναι όμως ένας σπουδαίος μυθιστοριογράφος κλασικός και διαχρονικός, όπως είναι ο Γάλλος Ονόρε ντε Μπαλζάκ, η Αγγλίδα Βιρτζίνια Γούλφ, ή ο Αργεντινός Χόρχε Λουϊ Μπόρχες. Ο Ντοστογιέφσκι, δεν θέλησε να οικοδομήσει πολλά προσωπεία μέσα στο έργο του. Έχτισε ένα, αυτό των εσωτερικών διεργασιών της ανθρώπινης ψυχής στην εποχή του και πέρα από αυτήν. Έσκαψε το μεταλλείο της ανθρώπινης ψυχής και από αυτό εξόρυξε τα πολύτιμα ανθρώπινα μεταλλεύματά του. Είναι εξομολογητικός και αληθινός, όπως ο Ιρλανδός Όσκαρ Ουάιλντ, στο έργο του «Εκ Βαθέων». Η τραμπάλα του στοχασμού του και των μεταφυσικών του ερωτημάτων δεν ζαλίζει όπως του δικού μας συγγραφέα Νίκου Καζαντζάκη, περισσότερο είναι αποδεκτός ο ρόλος της πίστης στις συνειδήσεις των απλών ανθρώπων όπως στον Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη και στους ήρωές του. Μόνο που ο Παπαδιαμάντης σαν ιδιοσυγκρασία ήταν ασκητικός τύπος-ο Καζαντζάκης παρά ήταν, ενώ ο ρώσος Ντοστογιέφσκι, ήταν θα γράφαμε πιο μπερμπάντης και γλεντζές της ζωής. Ο Ντοστογιέφσκι μάλλον περισσότερο θεολογεί στο γενικό του περίγραμμα και αυτή είναι η μαγεία του. Θεολογεί πέρα από τα επίσημα δόγματα και τις θρησκευτικές απολυτότητες των ηθικών κανόνων της ζωής. Κατανοεί την ανθρώπινη ψυχή γιατί κατανόησε πρώτα από όλα τον δικό του χαρακτήρα και τις κατά καιρούς επιλογές του. Δεν έζησε έξω από τον κόσμο, απόμακρος σε μια σκήτη ή βουνοκορφή, αλλά μέσα σε αυτόν. Ήταν λάτρης της γυναίκας, υπήρξε τζογαδόρος, πότης, αλλά και βασανισμένος από τα παιδικά του χρόνια. Μετά την έκδοση του έργου του «Οι φτωχοί» απέκτησε φήμη και έγινε δεκτός στα λογοτεχνικά σαλόνια της εποχής του. Διέθετε τις μικροκακίες και τις αντιζηλίες που έχουν οι διάφοροι συγγραφείς, αντιδικούσε με ομοτέχνους του και επιζητούσε τα συγγραφικά πρωτεία. Ταξίδεψε στο εξωτερικό για να αποφύγει τους δανειστές του, υποστήριξε το ρεύμα των σλαβόφιλων, εξορίστηκε και καταδικάστηκε σε θάνατο από το Τσαρικό καθεστώς, εξέδωσε περιοδικό που δημοσίευε τα έργα του, αγάπησε παντρεμένες γυναίκες, έκανε οικογένεια. Με δυό λόγια, παρά του ότι έφυγε πολύ νέος από την ζωή γεύτηκε με τον τρόπο του και τις χαρές της ζωής και τις λύπες της. Δεν ήταν αυτό που θα σημειώναμε χριστιανικός τύπος ή μονήρης σαν χαρακτήρας. Οι ήρωες του, είναι πάσχοντα πρόσωπα που δρουν και κινούνται φέροντας το βάρος των ενοχών τους κάτι ίσως αδιανόητο για ένα ρεύμα του δυτικού πολιτισμού, που έχει άλλες ανθρωποκεντρικές σταθερές μεταφυσικής. Και εδώ μπορούμε να σημειώσουμε ότι συγγραφείς που έκαναν για διαφόρους λόγους φυλακή όπως ο γάλλος Ζαν Ζενέ, ο ιρλανδός Όσκαρ Ουάιλντ, ο ποιητής Πώλ Βερλαίν και άλλοι δημιουργοί, μετά την αποφυλάκισή τους, επανατοποθέτησαν το κοσμοείδωλό τους. Το έργο τους ανοίχτηκε σε ευρύτερους ορίζοντες ανατομίας της ανθρώπινης ψυχής και κατανόησης της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Ο αμερικανός πεζογράφος Τζακ Λόντον είναι από τους λίγους δημιουργούς, που χωρίς να είναι ο ίδιος παραβατικός, περιγράφει σκηνές και στιγμιότυπα βίας της άγριας δύσης. Ο Ουίλιαμ Μπάροουζ είναι πολύ ειδική περίπτωση. Η περίπτωση του ρώσου συγγραφέα μας δείχνει με τον πλέον καθαρό τρόπο το πώς χρησιμοποιούν τα θρησκευτικά σύμβολα, τις αρχές και τα πρόσωπα της χριστιανικής θρησκείας-εκκλησίας οι άνθρωποι της ανατολής και πως τα υποδέχονται και τα ερμηνεύουν οι δημιουργοί και οι διανοούμενοι της δύσης. Η διαφορά μπορεί να μην είναι και τόσο ρηγματική αλλά είναι μεγάλη. Είναι διαφορετικές διαχρονικά παραδόσεις με κοινές ρίζες αναφοράς. Άλλο να καταφεύγει ένας απλός καθημερινός μας άνθρωπος σε έναν ψυχαναλυτή και άλλο σε έναν ιερωμένο για να καταθέσει τα ενοχικά της συνείδησής του εσώψυχα. Η διαφορά δεν έγκειται στο οικονομικό μέρος, αλλά στην σχέση κοινωνίας που αναπτύσσεται μεταξύ των δύο πλευρών. Γιαυτό και δεν ευδοκίμησε η ιερά εξέταση στην ανατολή. Άχρηστους και εγωπαθείς εκκλησιαστικούς ηγέτες είχαμε, εκμεταλλευτικά συγχωροχάρτια σε ορισμένες περιπτώσεις σίγουρα, ιεροεξεταστές όμως όχι. Ήταν κάτι αδιανόητο και εγκληματικό και πέρα από τους κανόνες της εκκλησίας και της πανάρχαιας παράδοσης των ανθρώπων, παρά τις πάμπολλες ανακολουθίες και καιροσκοπικές πολιτικές και συμμαχίες με την εκάστοτε εξουσία των της καθ’ ημάς ανατολή θρησκευτικών ηγετών μέσα στην ιστορική διαδρομή των κοινωνιών. Γιαυτό και δεν κατόρθωσε να αλλάξει τον χαρακτήρα του ρώσου ανθρώπου το μαρξιστικό επαναστατικό κίνημα του 1917, σαν το τελευταία ίσως ρεύμα του ευρωπαϊκού δυτικού διαφωτισμού στην ανατολή. Η ιστορία κινείται με άλλες συντεταγμένες στην δύση και άλλες στην ανατολή, τόσο σε ατομικό όσο και σε συλλογικό επίπεδο, τουλάχιστον τους προηγούμενους αιώνες των μεγάλων κλασικών συγγραφέων. Και αν σλαβισμός και ορθόδοξος ρώσικος χριστιανισμός συμβαδίζουν, όπως πίστευε ο ρώσος συγγραφέας, τότε δικαιούμαστε και εμείς οι έλληνες να πιστεύουμε στην συνέχεια της παράδοσης του ελληνισμού μέσω της ορθόδοξης παράδοσης όπως πίστευε και ο Νίκος Καζαντζάκης. Τέταρτη Ρώμη, δεν φαίνεται να υπάρξει.

     Ο Φιοντόρ Μιχαήλοβιτς Ντοστογιέφσκι, δεν είναι ούτε Πιστός ούτε Άθεος, είναι απλά ο διπλανός μας σύντροφος-εξομολόγος, ο μεγάλος Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι.                     

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΕΡΓΟΓΡΑΦΙΑ-ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

-Ο Αιώνιος σύζυγος, ν. Β2-4 Γαλαξία 1960, (μτφ. Μάγδα Καϊναδά)

«Ο Θεόδωρος Μιχαήλοβιτς Ντοστογιέφσκυ (1821-1881) ανήκει στους πνευματικούς γίγαντες της παλαιάς Ρωσίας. Ογδόντα χρόνια μετά τον θάνατό του, μπορεί να χαρακτηρισθή ως ο μεγαλύτερος μυθιστοριογράφος όλων των χωρών και όλων των εποχών, ενώ η σημασία του έργου του, επεκτείνεται πέρα από τα όρια της φιλολογίας και επηρεάζει βαθύτατα την πολιτική, κοινωνική και φιλοσοφική εξέλιξη του εικοστού αιώνος. Ο Αιώνιος σύζυγος είναι ένα από τα λιγώτερο γνωστά μυθιστορήματα του συγγραφέως. Ωστόσο, έχει όλα τα γνωρίσματα της μεγαλοφυϊας του και οι ήρωές του, ο Αλέξη Ιβάνοβιτς Βελτσιάνινοβ και ο Παύλος Παύλοβιτς Τρουσότσκυ αντιμετωπίζουν με τρόμο ή έκσταση το ζοφερό θαύμα της υπάρξεώς τους-ταπεινοί, ασήμαντοι, δαιμονικοί, γελοίοι.»

-Ο Αιώνιος σύζυγος, Ηριδανός 1980, (μτφ. Μάγδα Καϊναδά)

-Ο Αιώνιος σύζυγος, Γκοβόστη 1990, (μτφ. Αθηνά Σαραντίδη)

-Ο Αιώνιος σύζυγος, Σ. Ι. Ζαχαρόπουλος 1993, (μτφ. Αντρέας Σαραντόπουλος)

Δες:

Δημοσθένης Κούρτοβικ, Ελευθεροτυπία 21/6/1989,

Περ. Εικόνες τχ. 248/2-8-1989, Παράξενη σχέση

-Ο Αιώνιος σύζυγος, Ροές 2002, (μτφ. Σταυρούλα Αργυροπούλου)

Δες:

Περ. Κωστής Παπαγιώργης, Αθηνόραμα τχ. 141/23-1-2003

-Ο Αιώνιος σύζυγος, ARS BREVIS 2008, (μτφ. Γιάννης Καστανάκης) επιμέλεια Γιώργος Ευπυρίδης

-Ο Αιώνιος σύζυγος, Κοροντζής 2015, (μτφ. Κοραλία Μακρή) επιμέλεια Ελπίδα Βουρλιώτη

--

-Έγκλημα και Τιμωρία, ν. 207-210 Γαλαξία 1968, (μτφ. Μήτσος Αλεξανδρόπουλος)

«Κάθε σελίδα του Ντοστογιέφσκυ μπορεί να είναι καλή ή καλύτερη ή και κακή κάποτε. Κάθε βιβλίο του είναι απλώς αριστούργημα. Γι’ αυτό είναι αδύνατον σχεδόν να αξιολογήση κανείς το μέγα έργο του. Ο Ντοστογιέφσκυ δεν έχει αρχή και τέλος, το έργο του είναι ένα και αδιαίρετο. Είναι το Α και το Ω στην γραμματολογία του πεζού λόγου-όπως ο Φειδίας είναι το Α και το Ω στην γλυπτική. Και, μοναδικό ίσως φαινόμενο στην παγκόσμια λογοτεχνία των νεώτερων χρόνων, είναι το πνεύμα που επηρέασε την πορεία της ανθρωπότητας. Χωρίς τον Ντοστογιέφσκυ δεν θα υπήρχε ο Φρόϋντ… Μέσα ωστόσο σ’ αυτή την τιτάνια και μοναδική δημιουργία, μπορεί να ξεχωρίση κανείς αυτό το βιβλίο. Με την ασήμαντη, αρρωστημένη και συχνότατα αντιπαθή υπόθεση Ρασκόλνικωφ, όπως θα λέγαμε σήμερα, ο Ντοστογιέφσκυ φθάνει ως τα μύχια της ψυχής του ανθρώπου και αγγίζει αυτό καθεαυτό το πρόβλημα της ζωής. Το Έγκλημα και Τιμωρία εκδίδεται από τον Γαλαξία σε νέα πλήρη μετάφραση. Στο τέλος του βιβλίου ακολουθούν τα αναλυτικά περιεχόμενα, ένα είδος ημερολογίου, που συνοψίζει, με κινηματογραφικό τρόπο, το δράμα του ήρωος.»

-Έγκλημα και Τιμωρία, Πρώτη Έκδοση 1947. Τόμοι 2 Γκοβόστη 1990, (μτφ. Άρης Αλεξάνδρου). 2014 σε έναν τόμο. Βιβλιοθήκη Άρη Αλεξάνδρου.

-Έγκλημα και Τιμωρία, τόμοι 2, γράμματα 1982/2006, (μτφ. Σωτήρης Πατατζής)

-Το Έγκλημα και η Τιμωρία, Ιδεόγραμμα 1992, (μετάφραση Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης), πρόλογος Εμμανουήλ Ροϊδης, Φιλολογική επιμέλεια-Επίμετρο-Γλωσσάρι: Ευγενία Μακρυγιάννη

Δες:

Νίκος Δ. Τριανταφυλλόπουλος, Το Βήμα 21/6/1992, Ανάδυση καταποντισμένης ηπείρου

-Έγκλημα και Τιμωρία, Σ. Ι. Ζαχαρόπουλος 1988, (μτφ. Αντρέας Σαραντόπουλος), επιμέλεια Χάρης Μίκογλου. (περιέχει το κείμενο «ΤΟ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ ΤΟΥ ΝΤΟΣΤΟΓΙΕΦΣΚΙ ΕΓΚΛΗΜΑ ΚΑΙ ΤΙΜΩΡΙΑ» και ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ, γραμμένα από τον Χάρη Μίκογλου)

-Έγκλημα και Τιμωρία, ARS BREVIS 2009, (μτφ. Γιάννης Καστανάκης-Π. Σ.), επιμέλεια Γιώργος Ευπυρίδης- Ορέστης Ορλώφ

-Έγκλημα και Τιμωρία, Τέσσερα Πι (4π) 2011, (μτφ. Σωτήρης Πατατζής), επιμέλεια Μαρία Αλεξίου-Σοφία Κροκίδη- Ελένη Παπανικολάου

-Έγκλημα και Τιμωρία, Μαλλιάρης 2011, (μτφ. Ζάχος Κανάς), επιμέλεια Δημήτρης Κοσμάς

-Έγκλημα και Τιμωρία, Ίνδικτος 2012, (μτφ. Ελένη Μπακοπούλου), πρόλογος Μαρίνα Βελιτζανίδη, επιμέλεια Πέτρος Γιαρμενίδης

-Έγκλημα και Τιμωρία, Σ. Πατάκης 2012, τόμοι 2, (μτφ. Φώντας Κονδύλης), επιμέλεια Κώστας Μ. Σταμάτης

Δες:

 Ριζοσπάστης 20/5/1993

Ο Ριζοσπάστης 3/6/1993, Το καλό και το κακό

-Έγκλημα και Τιμωρία, Εξέλιξη 2013, (μτφ. Αγνή Σχοινά Σωτηρακοπούλου)

-Έγκλημα και Τιμωρία, Πατάκη 2015, (Παιδική Διασκευή) Αβραάμ Β. Γεοσούα, (μτφ. Ιακώβ Σιμπή), επιμέλεια Αντωνία Γουναροπούλου, εικονογράφηση Σόνια Μπουγκάεβα

-- 

-Οι Φτωχοί, ν. Β12-69 Γαλαξία 1963/1970/1971, (μτφ. Αλέξανδρος Κοτζιάς)

«Οι Φτωχοί είναι το πρώτο μυθιστόρημα του Ντοστογιέφσκυ. Μέσα από τις σπαρακτικά συγκινητικές σελίδες του βιβλίου, ζωντανεύει ο πρώτος ήρωας-γίγας της μεγαλοφυϊας του συγγραφέως, ο Μακάρ Ντιεβούσκιν. Αξίζει να επαναληφθούν τα προφητικά λόγια ενός μεγάλου Ρώσου κριτικού του Βησσαριόν Μπιελίσκυ. Επέστρεψε στον Ντοστογιέφσκυ το χειρόγραφο των Φτωχών και του είπε: «Αυτή είναι η αληθινή τέχνη και η υπηρεσία του συγγραφέως στην υπόθεση της αλήθειας. Η αλήθεια αποκαλύφθηκε μέσα σου και εσύ την διασαλπίζεις. Σού έχει δωρηθή. Φύλαξε και μείνε πιστός σ’ αυτό το δώρο και θα γίνης μέγας συγγραφεύς». Αυτή είναι η πρώτη και, φυσικά, η οριστική κρίσις για τον Ντοστογιέφσκυ. Στον «Γαλαξία» κυκλοφορούν δύο ακόμα μυθιστορήματα του συγγραφέως. Ο Αιώνιος Σύζυγος και το Έγκλημα και Τιμωρία.»

-Οι Φτωχοί, Ηριδανός 1977, (μτφ. Αλέξανδρος Κοτζιάς)

-Φτωχοί Άνθρωποι, Σ. Ι. Ζαχαρόπουλος 1990, (μτφ. Αντρέας Σαραντόπουλος)

-Ο ΦΤΩΧΟΚΟΣΜΟΣ, Κοροντζής 1981, (μτφ. Γιώργος Σημηριώτης)

-Ο Φτωχόκοσμος, Σύγχρονη Εποχή 1991, (μτφ. Νίκος Παπανδρέου)

Δες: Η Καθημερινή 15/8/1992

Ελευθεροτυπία 3/1/1992

-Ο Φτωχόκοσμος, Μαλλιάρης 2014, (πρόλογος-μτφ. Δημήτρης Παπαδόπουλος), επιμέλεια Μαρία Σαντοριναίου

-Οι Φτωχοί, Κάκτος,(μτφ. Σ. Ζήζηλα), επιμέλεια:Θωμάς Γκόρπας

Δες: περ. Εικόνες τχ. 333/20/3/1991

--

-Παντελή Πρεβελάκη, ΜΟΥΣΑΦΙΡΑΙΟΙ ΣΤΟ ΣΤΕΠΑΝΤΣΙΚΟΒΟ. Κωμωδία σε τέσσερεις πράξεις. Διασκευή για το θέατρο της νουβέλας Το Χωριό Στεπαντσίκοβο του ΝΤΟΣΤΟΓΙΕΦΣΚΙ, Εταιρεία Σπουδών Σχολής Μωραϊτη 1972. Χρονολογία του Βίου του-Εισαγωγή στο Στεπαντσικοβο, Παντελής Πρεβελάκης.

--

-Λευκές Νύχτες και άλλα διηγήματα, Άγκυρα 1975, (μτφ. Κύρα Σίνου). Επιμέλεια κειμένου Νέστορας Γ. Χούνου.

(περιέχει τα εξής διηγήματα: Λευκές Νύχτες-Ο τίμιος κλέφτης-Χριστουγεννιάτικο δέντρο και γάμος-Ο χωριάτης Μωρέϊ-Σημειώσεις από το Υπόγειο-Η ήμερη-Το όνειρο ενός αστείου ανθρώπου-Ο Κροκόδειλος)

-Λευκές Νύχτες και άλλες Νουβέλες, Σ. Ι. Ζαχαρόπουλος 1991, (μτφ. Κίρα Σίνου)

Δες: Η Καθημερινή 26/5/1991

Ελευθεροτυπία 14/10/1995

-Λευκές Νύχτες, Κοροντζής 1981, (μτφ. Κοραλία Μακρή)

-Λευκές Νύχτες, Το Όνειρο ενός γελοίου, Μια Γλυκιά Γυναίκα, Γκοβόστη 2014, (μτφ. Άρης Αλεξάνδρου)

-Λευκές Νύχτες, Η Συνεσταλμένη, Σύγχρονη Εποχή 2015, (μτφ. Νίκος Παπανδρέου)

-Λευκές Νύχτες, ΜΠΟΜΠΟΚ, Μαλλιάρη 2015, (πρόλογος-μετάφραση Δημήτρης Παπαδόπουλος), επιμέλεια Μαρία Σαντοριναίου

--

-Το Όνειρο ενός γελοίου, Α. Κοροντζή 1979/2007, (μτφ. Γιώργος Σημηριώτης)

-Το Όνειρο ενός γελοίου, Αρμός 1996, (μτφ., επίμετρο-σημείωμα Σωτήρης Γουνελάς)

-Το Όνειρο, Πανεπιστημιακός Τύπος-Φοντάνα χ.χ., (μτφ. Κοσμάς Πολίτης), Εισαγωγή Μανώλης Γιαλουράκης. Εικονογράφηση Μιχάλης Κιούσης

-Το Όνειρο ενός γελοίου, Μ. Κ. Ζαχαράκης 2007, (μτφ. Γ. Σημηριώτης) επιμέλεια Ελπίδα Βουρλιώτη

-Το Όνειρο ενός γελοίου, Ροές 2014, (μτφ. Σταυρούλα Αργυροπούλου), επιμέλεια Βιργινία Γαλανοπούλου

-ΤΟ ΟΝΕΙΡΟ ΕΝΟΣ ΓΕΛΟΙΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ-ΛΕΥΚΕΣ ΝΥΧΤΕΣ, Μίνωας 2016, (μτφ. Αλεξάνδρα Ιωαννίδου), επιμέλεια Γιώργος Πινακούλας

-ΤΟ ΟΝΕΙΡΟ ΕΝΟΣ ΓΕΛΟΙΟΥ-ΜΙΑ ΦΑΝΤΑΣΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, Ερατώ 2013, (μτφ. Γ. Σημηριώτης)

-ΤΟ ΟΝΕΙΡΟ ΕΝΟΣ ΓΕΛΟΙΟΥ-Ο ΚΛΕΦΤΗΣ, Παραπέντε 2006, (μτφ. Ορέστης Ορλώφ), επιμέλεια Γιώργος Ανταλέν

-Το Όνειρο ενός γελοίου. Θεατρική Διασκευή Θωμάς Κινδύνης, Βακχικόν 2016, (μτφ. Σεβαστή Άννα Τζίμα)

-ΤΟ ΟΝΕΙΡΟ ΤΟΥ ΘΕΙΟΥ ΜΟΥ-Ο ΜΙΚΡΟΣ ΗΡΩΑΣ, Σ. Ι. Ζαχαρόπουλος1992, (μτφ Αντρέας Σαραντόπουλος)

(περιέχει «ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ» του συγγραφέα από τον Χάρη Μίκογλου)

--

-Ο Παίχτης, Σ. Ι. Ζαχαρόπουλος 1983/1992, (Νίκος Κυτόπουλος)

-Ο Παίκτης, Γκοβόστη χ.χ., (μτφ. Αθηνά Σαραντίδη)

-Ο Παίκτης, Ωκεανίδα 1997, (μτφ. Πέτρος Ανταίος)

Δες:

Η Καθημερινή 8/2/1998

Ελευθεροτυπία 8/4/1998, στο Εν Ολίγοις

Ξ. Μ., Η Ναυτεμπορική 29/1/1998, Πως αντιμετώπισε ο Ντοστογιέφσκι την καταδίκη του σε θάνατο

-Ο Παίκτης, Ροές 2008, (μτφ. Σταυρούλα Αργυροπούλου), επιμέλεια Νάσια Ντινοπούλου

-Ο Παίκτης, ARS BREVIS 2008, (μτφ. Γιάννης Καστανάκης) επιμέλεια Γιώργος Ευπυρίδης

-Ο Παίκτης, Μίνωας 2015, (μτφ. Κίρα Σίνου), επιμέλεια Γιάννης Αντωνόπουλος

Δες: Κέρδος 12/10/1994

-Ο Παίκτης, Ελληνική Εκδοτική χ.χ., (μτφ. Ισίδωρος Παπαντωνίου) επιμέλεια Σίσσυ Πετρίδου

-Ο Παίκτης, γράμματα 1999, (μτφ. Όλγα Αγγελίδη)

Δες:

Αναστασία Φωτοπούλου, περ. ΝΕΜΕCIS τχ.1/2000, σ.128, Στους αιώνες των ανθρώπων τα πάθη

--

-Το Υπόγειο, Ζαχαρόπουλος 1983/1992, (μτφ. και Πρόλογος Νίκος Κυτόπουλος)

-Το Υπόγειο, Γκοβόστης χ.χ. (μτφ. Κοραλία Μακρή)

-Αναμνήσεις από το Υπόγειο, Ροές 2001, (μτφ. Σταυρούλα Αργυροπούλου), επιμέλεια Νάσια Ντινοπούλου

Δες:

Κωστής Παπαγιώργης, περ. Αθηνόραμα τχ. 101/18-4-2002, αναμνήσεις από το υπόγειο

-Σημειώσεις από το Υπόγειο, Αρμός 2003, (μτφ. Ελένη Λαδιά)

Δες:

Κυριακάτικος Ριζοσπάστης

-Το Υπόγειο, Κοροντζής 2005, (μτφ. Γ. Σημηριώτης), επιμέλεια Ελπίδα Βουρλιώτη

-Το Υπόγειο, Ίνδικτος 2010, (Ελένη Μπακοπούλου)

-Το Υπόγειο-(Αναμνήσεις από το Υπόγειο), ARS BREVIS 2013, (μτφ. Γιάννης Καστανάκης), επιμέλεια Γιώργος Ευπυρίδης

-Το Υπόγειο, Μαλλιάρης 2014, (πρόλογος-μτφ. Δημήτρης Παπαδόπουλος), επιμέλεια Μαρία Σαντοριναίου

-Σημειώσεις από το Υπόγειο, Εκδοτική Θεσσαλονίκης 2016, (μτφ. Αθανάσιος Α. Τσακνάκης)

-Το ΠΑΛΚΟΣΕΝΙΚΟ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ ΤΣΑΓΚΑ, παρουσιάζει το έργο του ΦΙΟΝΤΟΡ ΝΤΟΣΤΟΓΙΕΦΣΚΙ, ΤΟ ΥΠΟΓΕΙΟ. Στρατής Γ. Φιλιππότης 1999, (απόδοση και θεατρική διασκευή Μάρω Βαμβουνάκη)

--

-Αναμνήσεις από το σπίτι των πεθαμένων, Σ. Ι. Ζαχαρόπουλος 1983/1990, (μτφ. και Επίλογος Νίκος Κυτόπουλος). Ο Ντοστογιέφσκι-λογοτέχνης και στοχαστής Γ. Φρίντλεντερ.

-Αναμνήσεις από το σπίτι των πεθαμένων, Δελής 1983

-Αναμνήσεις από το σπίτι των πεθαμένων, Γκοβόστης 2014, (μτφ. από τα ρωσικά Άρης Αλεξάνδρου). Πρώτη έκδοση 1947,

--

-ΑΙΝΙΓΜΑΤΙΚΗ ΑΥΤΟΚΤΟΝΙΑ, Ωκεανίδα 1992, (μτφ. Γιώργος Σημηριώτης)

-Αδύνατη καρδιά-Αινιγματική αυτοκτονία, Θεωρία-Λογοτεχνία 1983, (μτφ. Γιώργης Σημηριώτης)

«Η αλήθεια είναι πως το έργο αυτό δεν πρέπει να το πάρετε ούτε σαν διήγημα ούτε σαν ημερολόγιο. Σας παρακαλώ να φανταστείτε ένα σύζυγο μπροστά στο πτώμα της γυναίκας του που αυτοκτόνησε πριν από λίγη ώρα πέφτοντας από το παράθυρο. Το λείψανό της είναι εκτεθειμένο, ξαπλωμένο πάνω σ’ ένα τραπέζι, ενώ ο άνθρωπος που η ταραχή του τον εμποδίζει να συγκεντρώσει τις σκέψεις του, βηματίζει μέσα στο δωμάτιο, προσπαθώντας να καταλάβει το τι σηνέβηκε.».

-ΤΡΕΛΟΣ ΑΠΟ ΑΓΑΠΗ(ΑΔΥΝΑΤΗ ΚΑΡΔΙΑ), Κοροντζής 2007, (μτφ. Γ. Σημηριώτης)

-Μια αδύναμη καρδιά, Εντύποις 2013, (Βασίλης Μακρίδης)

-Μια αδύναμη καρδιά, Μωραϊτης 2015, (Βασίλης Μακρίδης)

--

-Αδελφοί Καραμαζόβ. Μυθιστόρημα σε τέσσερα μέρη και Επίλογο, τόμοι 4, Γκοβόστη 1984/1991/2014, (μτφ. Άρης Αλεξάνδρου)

-Αδελφοί Καραμάζωφ, Σ. Ι. Ζαχαρόπουλος 1994, τόμοι 2 (μτφ. από τα ρωσικά Κίρα Σίνου), (περιέχει «ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ» του Χάρη Μίκογλου)

-Αδελφοί Καραμάζωφ, Ίνδικτος 2011, (μτφ. Ελένη Μπακοπούλου), πρόλογος Μανώλης Βελιτζανίδης, επιμέλεια Πέτρος Γιαρμενίτης

-Αδελφοί Καραμάζωφ, Πατάκη 2011/2013, τόμοι 2, (μετάφραση-σημείωμα Σταυρούλα Αργυροπούλου)

Δες:

Όλγα Σέλλα, Η Καθημερινή 31/7/1999, Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι

Η Απογευματινή 14/8/1999, Αδελφοί Καραμάζοφ

-Αδελφοί Καραμάζωφ, Μαλλιάρης 2012, (μτφ. Δημήτρης Παπαδόπουλος), επιμέλεια Μαρία Σαντοριναίου

-Αδελφοί Καραμάζωφ, Δωδώνη χ.χ., Δράμα πεντάπρακτο, (μτφ. Γιώργος Σημηριώτης), επιμέλεια Ζακ Κοπό

Και Ακόμα:

Περιοδικό Ραδιοτηλεόραση τχ. 908/11-7-1987 για την ταινία του Ρίτσαρντ Μπρουκ του 1958, στην ΕΤ-2

Εφημερίδα Ο Ριζοσπάστης 23/6/1996, Αδελφοί Καραμαζόφ, για την ταινία του Ρίτσαρντ Μπρουκ στην ΕΤ-2

--

-Ο ΜΕΓΑΣ ΙΕΡΟΕΞΕΤΑΣΤΗΣ, Κοροντζής 1996, (μτφ. από τα Ρωσικά Α. Βασιλάρας). (περιέχει μικρό πρόλογο και χρονολογικό πίνακα των έργων και της ζωής του Φ. Ν.)

Ο ΜΕΓΑΣ ΙΕΡΟΕΞΕΤΑΣΤΗΣ(ΗΓΟΥΝ ΠΕΡΙ ΔΑΙΜΟΝΟΛΟΓΙΑΣ ΤΗΣ ΠΑΠΙΚΗΣ ΕΞΟΥΣΙΑΣ), Σύγχρονη Πένα 2013,(πρόλογος-μετάφραση Αντώνης Ιακ. Ελευθεριάδης), επιμέλεια Ιάκωβος Χρ, Βλιώρας

-Ο ΜΕΓΑΣ ΙΕΡΟΕΞΕΤΑΣΤΗΣ, Μ. Κ. Ζαχαράκης 2014, (μετάφραση-επιμέλεια Ελπίδα Βουρλιώτη)

-Ο ΜΕΓΑΣ ΙΕΡΟΕΞΕΤΑΣΤΗΣ, Γκοβόστη 2015, (μτφ. από τα Ρωσικά Άρης Αλεξάνδρου), Πρόλογος D. H. Lawrence, μτφ. Προλόγου και Επίμετρο Γιώργος Μπλανάς, Ένας επίλογος Γιώργος Μπλανάς. Στο Επίμετρο, υπάρχει και απόσπασμα από το Κατά Λουκάν Ευαγγέλιον 4:11-13

--

-Η ΕΞΟΜΟΛΟΓΗΣΗ ΤΟΥ ΣΤΑΥΡΟΓΚΙΝ, Κοροντζής 2007, (μτφ. Κοραλία Μακρή), επιμέλεια Ελπίδα Βουρλιώτη

--

-Ο Έφηβος, τόμοι 2, Γκοβόστη 1984/1990, (μτφ. Κοραλία Μακρή)

-Ο  Έφηβος, Σ. Ι. Ζαχαρόπουλος 1996, (μτφ. Αντρέας Σαραντόπουλος), (περιέχει «ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ» για τον ρώσο συγγραφέα από τον Χάρη Μίκογλου. Και εξώφυλλα έργων του Ντοστογιέφσκι που έχουν εκδοθεί από τον εκδοτικό οίκο)

--

-Ο Ηλίθιος,  Μυθιστόρημα σε τέσσερα μέρη, τόμοι 4, Γκοβόστη 1984/1991/2014, (μτφ. Άρης Αλεξάνδρου)

-Ο Ηλίθιος, Σ. Ι. Ζαχαρόπουλος 1999, (μτφ. Κίρα Σίνου)

Δες:

Ελευθεροτυπία 7/10/1992

-Ο Ηλίθιος, Κέδρος 2006, (μτφ. Γκάγκα Ροσιτς)

-Ο Ηλίθιος, ARS BREVIS 2009, επιμέλεια Ορέστης Ορλώφ-Γιώργος Ευπυρίδης

-Ο Ηλίθιος, Ίνδικτος 2011, (πρόλογος-μετάφραση Ελένη Μπακοπούλου), επιμέλεια Πέτρος Γιαρμενίτης

-Ο Ηλίθιος, Πατάκη 2011,2012, τόμοι 2, (πρόλογος-μετάφραση Σταυρούλα Αργυροπούλου), επιμέλεια Αντωνία Κιλεσσοπούλου

-Ο Ηλίθιος, Μαλλιάρη 2013, (μτφ. Σοφία Βάτσου Βαρουσιάδου), επιμέλεια Μαρία Σαντοριναίου

Και Ακόμα:

Ν. Φ. Μικελίδης, Ελευθεροτυπία 18/1/1983, για την ασπρόμαυρη ταινία του ιάπωνα σκηνοθέτη Ακίρα Κουροσάβα Ο ΗΛΙΘΙΟΣ 1951, στον κινηματογράφο ΣΤΟΥΝΤΙΟ. «Αρκετά πιστή διασκευή του κινηματογραφικού έργου…»

Ελευθεροτυπία 4/1/1993, «Νιετ» στον Ηλίθιο. Όχι στον «Ηλίθιο» ήταν η απάντηση της μπρεζνιεφικής γραφειοκρατίας στον Αντρέι Ταρκόφσκι …»

Δημήτρης Δανίκας, Το Βήμα 12/2/1995, Η εποχή των ηλιθίων  

--

-Χριστουγεννιάτικες Ιστορίες, Gutenberg-Λογοτεχνία για Νέους 1989, (μτφ. Γιώργης Σημηριώτης/Γ. Βουγιουκλάκης/Ελένη Δημητρίου)

-ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΣΤΟ ΕΛΑΤΟ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ, Μαϊστρος-Αρχιπέλαγος 2001, (μτφ. Γιάννης Ζερβός), εικονογράφηση Αμαλία Βουλγαράκη

--

-Το Χωριό Στεπαντσίκοβο, Γκοβόστη 1991/2010, (μτφ. Άρης Αλεξάνδρου) 

Δες: Η Αυγή 27/3/1991

Εφημερίδα Το Βήμα 17/3/1991, Η χαμένη μετάφραση

-Το χωριό Στιεπαντσικοβο, Α. Ι. Ζαχαρόπουλος 1992, (μτφ. Αντρέας Σαραντόπουλος)

--

-Αλληλογραφία 1834-1859, Γκοβόστη 1994. (Επιλογή Επιστολών, Μετάφραση από τα Ρώσικά, Εισαγωγή, Σχόλια Μάκης Κυριακάτος), επιμέλεια Ειρήνη-Γοργία Δαρζέντα

Δες:

Δημήτρης Μητρόπουλος, Το Βήμα 13/11/1994, Η αλληλογραφία του Ντοστογιέφσκι στα ελληνικά

Γιώργος Σαρηγιάννης, Τα Νέα 27/12/1994, Γράμματα μαρτυρικής ζωής

Κώστας Ι. Τσαούσης, Έθνος 27/2/1995, Η αγωνία ενός μεγάλου συγγραφέα

Σαράντος Καργάκος, Απόφαση 30/10/2004, Ο ΑΓΙΟΣ ΝΤΟΣΤΟΓΙΕΒΣΚΗ

Περιοδικό Διαβάζω τχ. 352/1995

--

-Μπόμποκ, Κέδρος 1995, Η Παγκόσμια λογοτεχνία εικονογραφημένη, (μτφ.,-σημείωμα Μήτσος Αλεξανδρόπουλος), ζωγραφιές Χρόνης Μπότσογλου.

Δες:

Σταυρούλα Παπασπύρου,  Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία 28/5/1995, Λόγια στο σκοτάδι

-ΜΠΟΜΠΟΚ, Μ. Κ. Ζαχαράκης 2007, (μτφ. Κοραλία Μακρή), επιμέλεια Ελπίδα Βουρλιώτη

--

-Μπομπόκ-Μικρές Εικόνες-Η Αιωνόβια, Αρμός 1996, (μετάφραση από τα Ρώσικα και Εισαγωγή Δημήτρης Τριανταφυλλίδης, Επιμέλεια-ανάπλαση κειμένου Καδιώ Κολύμβα.

Δες: Η Αυγή 12/3/1996

-Ο ΚΡΟΚΟΔΕΙΛΟΣ-ΜΠΟΜΠΟΚ, Ροές/MICROMEGA 2015, (μτφ. Σταυρούλα Αργυροπούλου), επιμέλεια Βιργινία Γαλανοπούλου

--

-Ο ΚΡΟΚΟΔΕΙΛΟΣ-Ο ΤΙΜΙΟΣ ΚΛΕΦΤΗΣ, Πατάκη 2013, (μτφ. Γιώργος Τσακνιάς), πρόλογος Κατερίνα Σχινά

Δες:

Κέρδος 17/9/1996

--

-Ο ΚΡΟΚΟΔΕΙΛΟΣ, Εντύποις 2012, (μτφ. Βασίλης Μακρίδης)

--

-ΕΝΑΣ ΤΙΜΙΟΣ ΚΛΕΦΤΗΣ, Εντύποις 2014, (μτφ. Εκατερίνα Πολυμέρου)

--

-Χειμερινές Σημειώσεις πάνω σε καλοκαιρινές εντυπώσεις, Καστανιώτη 1998, (μετάφραση από τα Ρώσικα Αναστασία Μεσσήνη

Δες: Το Βήμα 26/9/1998

Ο Κόσμος του Επενδυτή 6/3/1999

Ελεύθερος Τύπος 21/2/1999

--

-Ένα γλυκό κορίτσι, Φανταστικό διήγημα, Ωκεανίδα 1998, (μετάφραση από τα Ρώσικα Βασίλης Ντινόπουλος). Επιμέλεια Δημήτρης Παπακώστας.

Δες:

Το Βήμα 27/9/1998, Διήγημα

Περ. Αθηνόραμα τχ. 1179/14-5-1999, Ένα γλυκό κορίτσι

Κυριακάτικος Ριζοσπάτης 28/5/2000

Κώστας Βαλέτας, περ. Ραδιοτηλεόραση τχ. 1504/12-12-1998, Ένα γλυκό κορίτσι

Ξένης Μουχιμογλου, Η Ναυτεμπορική 8/10/1998, Κατάδυση στην ψυχή

Η Καθημερινή 11/10/1998

Τζούλη Αγοράκη, Η Βραδυνή της Κυριακής 12/7/1998, Προδημοσίευση. Το αριστούργημα του Ν. θα κυκλοφορήσει στο μέσον Ιουλίου

-ΜΙΑ ΓΛΥΚΙΑ ΓΥΝΑΙΚΑ, Κοροντζής 2009, (μτφ. Γ. Σημηριώτης), επιμέλεια Δημήτρης Παπακώστας

--

-Οι Σταθμοί της Τρέλλας, Παρουσία 1998, (μτφ. Βασίλης Δασκαλάκης). Εικονογράφηση Δημήτρης Χατζηαποστόλου

(πρώτη έκδοση ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΕΤΑΙΡΙΑ «Ο ΚΟΡΑΗΣ» Αθήνα 1928)

Δες: Η Αυγή 10/1/1999

--

-Λόγος για τον Πούσκιν, Αρμός-Μούσες 2001, (απόδοσις-πρόλογος. Δημήτριος Β. Τριανταφυλλίδης), Γλωσσική επιμέλεια Ντίνα. Σαμοθράκη.

(περιέχει: Ι. Λόγος επεξηγηματικός στην ομιλία για τον Πούσκιν. ΙΙ. Πούσκιν(δοκίμιο). ΙΙΙ, Βιογραφικά σημειώματα)

-Για τον Πούσκιν, Ροές 2013, (μτφ. Πάνος Σταθογιάννης)

--

-Το Ημερολόγιο ενός συγγραφέα, Σπ. Δαρεμά χ.χ. (μτφ. Μίνα Ζωγράφου)

-Το Ημερολόγιο του συγγραφέα, μέρος Α και Β 1873-1876, Αρμός 2006, ( εισαγωγή-μετάφραση-σχόλια Δημήτρης Β. Τριανταφυλλίδης), επιμέλεια: Ντίνα Σαμοθράκη

-Το Ημερολόγιο του συγγραφέα, μέρος Γ 1876, (εισαγωγή-μετάφραση-σχόλια Δημήτρης Β. Τριανταφυλλίδης), επιμέλεια Ντίνα Σαμοθράκη, Αρμός 2007

--

-Ο Σωσίας, Ηριδανός χ.χ. (μτφ. Γιάννης Κότσικας)

-Ο ΣΩΣΙΑΣ (Ένα ποίημα της Αγίας Πετρούπολης), Νησίδες 2002, (μτφ. Βασίλης Τομανάς)

-Ο Σωσίας, Γραφές 2002, (Αντρέας Ναιτρος)

-Ο Σωσίας, τ. 2, ΤΟ ΠΟΝΤΙΚΙ 2007, (μτφ. Αλέξης Ταμπουράς-Ευγενία Μίγδου)

-Ο Σωσίας, Νίκας 2017, (μτφ. Ασημίνα Βουρδάμη), επιμέλεια Στεύη Τσούτση

Δες και: Απόστολος Σαχίνης, Τετράδια Κριτικής Σειρά 6^η, εκδ. Εστία 1991

--

-Η Σπιτονοικοκυρά, Ηριδανός χ.χ., (μτφ. Γιώργος Κοτζιούλας)

-Η Σπιτονοικοκυρά, Κοροντζής 2005, (μτφ. Κοραλία Μακρή)

--

-Νιετοτσκα Νιεζβάνοβα, Γκοβόστη 1995, (μετάφραση από τα Ρωσικά Αθηνά Σαραντίδη)

-Νιετοτσκα Νιεζβάνοβα, Σ. Ι. Ζαχαρόπουλος 1991, (μτφ. Αντρέας Σαραντόπουλος), επιμέλεια Χάρης Μίκογλου

-Νιετοτσκα Νιεζβάνοβα, Ερατώ 2003, (μτφ. Γιάννης Ισαακίδης), επιμέλεια Στράτος Κακαδέλλης

--

-Μια αξιοθρήνητη ιστορία, Κέδρος χ.χ. (μτφ. Αλέξανδρος Κοτζιάς)

«Κάτω από τη βαριά σκιά μνημειακών κολοσσών, ίσως ο «Ηλίθιος» ή οι «Καραμάζοφ», είναι κάπως δύσκολο να προσεχτούν τα λιγοστά διηγήματα πού έγραψε ο Ντοστογιέφσκυ. Ωστόσο, παρ’ όλο που δεν καλλιέργησε το είδος, τα διηγήματα αυτά δεν είναι καθόλου πάρεργα’  ανάμεσά τους υπάρχουν και αριστουργήματα. Τέτοια είναι αναμφισβήτητα η «Αξιοθρήνητη ιστορία»-η ιλαροτραγική περιπέτεια του Συμβούλου της Επικρατείας Ιβάν Ίλιτς Πραλίνσκυ, του καλοπροαίρετου αλλά και τόσο αυτάρεσκου στην αφέλειά του «αφεντικού», πού κάποια νύχτα εισβάλλει απρόσκλητος στον γάμο του ταλαίπωρου υφισταμένου του Ψελδωνύμοφ, αποφασισμένος να δώσει στην εορταστική ομήγυρη ένα μάθημα καταδεκτικότητας και «ανθρωπιάς»’ το αποτέλεσμα είναι ένας κυκεώνας, όπου πολλών αθώων ή αξιοπρέπεια καταποντίζεται. Το διήγημα αυτό πρωτοδημοσιεύτηκε στο περιοδικό της Μόσχας «Καιροί» στα 1861».

-Μια αξιοθρήνητη ιστορία, Κοροντζής 2005, (μτφ. Κοραλία Μακρή)

-Μια αξιοθρήνητη ιστορία, εκδ. πασχάλη χ.χ. (μτφ. Κοσμάς Πολίτης)

-Μια αξιοθρήνητη ιστορία, Εκδοτική Θεσσαλονίκης 2012, (μτφ. Κοσμάς Πολίτης)

-Μια αξιοθρήνητη ιστορία, Εντύποις 2016, (μτφ. Εκατερίνα Πολυμέρου)  

--

- Το Υποχθόνιο πνεύμα, Πέλλα χ.χ., (μτφ. Γιώργος Σημηριώτης)

--

-Ταπεινωμένοι και Καταφρονεμένοι, Δελή Χρυσού χ.χ. (μτφ. Σωτήρης Πατατζής)

-Ταπεινοί και Καταφρονεμένοι, Γκοβόστης 1991, (μτφ. Κοραλία Μακρή)

-Ταπεινοί και Καταφρονεμένοι, Σ. Ι. Ζαχαρόπουλος 1993, (μτφ. Νίκος Κυτόπουλος)

-Ταπεινοί και Καταφρονεμένοι, Μαλλιάρης 2013, (πρόλογος-μτφ. Δημήτρης Παπαδόπουλος) επιμέλεια Μαρία Σαντοριναίου

--

-Δαιμονισμένοι, Δελή Χρυσού χ.χ. (μτφ. Σωτήρης Πατατζής)

-Οι Δαιμονισμένοι, Γκοβόστη 1990/2014, τόμοι 3, Μυθιστόρημα σε τρία μέρη (μτφ. Άρης Αλεξάνδρου). Πρώτη έκδοση 1947. (περιέχει επίσης το κείμενο του «ΟΙ ΔΑΙΜΟΝΙΣΜΕΝΟΙ» του Αβραάμ Γιαρμολίνσκη που γράφτηκε το 1935. Και το κείμενο του Ανατόλ Λουνατσάρσκη «Ο ΝΤΟΣΤΟΓΙΕΒΣΚΗ ΣΑΝ ΣΤΟΧΑΣΤΗΣ ΚΑΙ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΗΣ»)

-Οι Δαιμονισμένοι, Σ. Ι. Ζαχαρόπουλος 1996, (μτφ. Αντρέας Σαραντόπουλος), επιμέλεια-τυπογραφικές διορθώσεις Χάρης Μίκογλου. (περιέχει επίσης και ένα τετρασέλιδο «ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ» για τον συγγραφέα από τον Χάρη Μίκογλου)

-Οι Δαιμονισμένοι, Ίνδικτος 2008, (μτφ. Ελένη Μπακοπούλου), επιμέλεια Πέτρος Γιαρμενίτης

-Οι Δαιμονισμένοι, Μαλλιάρης 2014, (πρόλογος-μετάφραση Δημήτρης Παπαδόπουλος), επιμέλεια Μαρία Σαντοριναίου

--

-ΝΟΥΒΕΛΕΣ ΚΑΙ ΔΙΗΓΗΜΑΤΑ, 1846-1848, τόμος Α, Ροές 2005, (μτφ. Σταυρούλα Αργυροπούλου), επιμέλεια Αλέξανδρος Καραντζάς.

Περιέχει ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Ο κύριος Προχάρτσιν

Μυθιστόρημα σε εννέα επιστολές

Η σπιτονοικοκυρά

Πολζουνκόφ

Αδύναμη καρδιά

Η γυναίκα ενός άλλου και ο σύζυγος κάτω από το κρεβάτι

Ένας τίμιος κλέφτης

Το χριστουγεννιάτικο έλατο και ο γάμος

Λευκές νύχτες

Σημειώσεις

-ΝΟΥΒΕΛΕΣ ΚΑΙ ΔΙΗΓΗΜΑΤΑ, 1849-1877, τόμος Β, Ροές 2006, (μτφ. Σταυρούλα Αργυροπούλου), επιμέλεια Αλέξανδρος Καραντζάς. Υπεύθυνη σειράς Παυλίνα Παμπούδη.

Περιέχει: ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Ένας μικρός ήρωας

Μια αισχρή ιστορία

Ο Κροκόδειλος

Μπαμπόκ

Ο επαίτης

Ο μικρός πλάι στο Χριστό πάνω στο έλατο

Ο μουζίκος Μαριέϊ

Η εκατοχρονίτισσα

Μια γλυκιά κοπέλα

Το όνειρο ενός γελοίου ανθρώπου

Σημειώσεις

Δες:

Η Καθημερινή, Κυριακή 10/9/2006

--

-Τρείς Νουβέλες, Ηριδανός χ.χ., (μτφ. Γιώργος Κοτζιούλας)

--

-ΕΝΑΣ ΜΙΚΡΟΣ ΗΡΩΑΣ, Εστία 2003, (μτφ. Βασίλης Ντινόπουλος)

-Ο ΜΙΚΡΟΣ ΗΡΩΑΣ, Κοροντζή χ.χ., (μτφ. Κοραλία Μακρή)

--

-Ο ΔΙΠΛΟΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣ, Printa 1994, (μτφ. Γιάννης Λάμψας), εισαγωγή: Κωστής Παπαγιώργης, επιμέλεια-επίλογος: Αθανάσιος Τσικουδής. (Η εισαγωγή είναι από το βιβλίο του Κωστή Παπαγιώργη Ντοστογιέφσκι, εκδόσεις Καστανιώτη) Στο τέλος του βιβλίου υπάρχει το ένθετο ΟΙ ΚΛΑΣΙΚΟΙ-ΠΟΡΤΡΑΙΤΑ. ΝΤΟΣΤΟΓΙΕΦΣΚΙ(18211881) Η ζωή και το έργο του.).

Δες:

Ελεύθερος 31/5/1994

Ελεύθερος Τύπος 2/10/1994, Τρείς φωνές σε ένα πρόσωπο

Η Καθημερινή 13/11/1994

--

-ΜΕΙΛΙΧΙΑ, Αρμός 2007, (μτφ. Δημήτρης Τριανταφυλλίδης), εικονογράφηση Ντίνα Σαμοθράκη

--

-ΜΙΑ ΑΝΟΙΞΗ ΣΤΗΝ ΑΓΙΑ ΠΕΤΡΟΥΠΟΛΗ, Ροές 2000, (μτφ. Αγγέλα Ροϊδου), επιμέλεια Νάσια Ντινοπούλου

Δες:

Τα Νέα 27/10/2000, Καυστική Ματιά

Μαρία Τσάτσου, Η Καθημερινή 25/2/2001, Η τρυφερή άνοιξη του Ντοστογιέφσκι

--

-Η ΗΜΕΡΗ, Εκδότης: Η ΝΕΑ ΣΚΗΝΗ-ΘΕΑΤΡΟ ΟΔΟΥ ΚΥΚΛΑΔΩΝ 2007, (μτφ. Ερρίκος Σοφράς)

--

-Η ΓΥΝΑΙΚΑ ΕΝΟΣ ΑΛΛΟΥ ΚΑΙ Ο ΑΝΤΡΑΣ ΚΑΤΩ ΑΠΟ ΤΟ ΚΡΕΒΑΤΙ(Ένα ασυνήθιστο περιστατικό), Ερατώ 2015, (μτφ. Παναγιώτης Λούτας)

-Μια ασυνήθιστη ιστορία, Μ. Κ. Ζαχαράκης 2008, (μτφ. Κοραλία Μακρή), επιμέλεια Ελπίδα Βουρλιώτη

-Ασυνήθιστο Συμβάν, Εντύποις 2015, (μτφ. Εκατερίνα Πολυμέρου)

--

-ΕΓΩ, Ο ΦΙΟΝΤΟΡ ΝΤΟΣΤΟΓΙΕΦΣΚΙ ΕΚΜΥΣΤΗΡΕΥΣΕΙΣ ΚΑΙ ΣΤΟΧΑΣΜΟΙ, Printa 2011, (Εισαγωγή επιλογή, μετάφραση Πάνος Σταθόγιαννης), (περιέχει γράμματα του Ντοστογιέφσκι και Στοχασμούς του πάνω στην ζωή και την τέχνη)

--

ΔΟΚΙΜΙΑ ΞΕΝΩΝ ΓΙΑ ΤΟΝ ΝΤΟΣΤΟΓΙΕΦΣΚΙ

-Ο ΝΤΟΣΤΟΓΙΕΦΣΚΙ ΣΤΙΣ ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΣΥΓΧΡΟΝΩΝ ΤΟΥ, Κέδρος 1971, (μετάφραση από τα Ρώσικα Ζωής Α. Νάσιουτζικ). Εισαγωγικό σημείωμα, Ο Φ. Μ. Ντοστογιέφσκι, Ζωής Α. Νάσιουτζικ.

-Andre Glucksmann, Ο ΝΤΟΣΤΟΓΙΕΒΣΚΗ ΣΤΟ ΜΑΝΧΑΤΑΝ, Γκοβόστη 2003, (μτφ. Κωστής Παπαγιώργης) επιμέλεια κειμένου: Άγγυ Βλαβιανού

-Λεονίντ Γκροσσμάν, Φιοντόρ Μιχαήλοβιτς Ντοστογιέφσκι-Βιογραφία, Αρμός 2008/2010, (εισαγωγή-μετάφραση- σχόλια Δημήτρης Β. Τριανταφυλλίδης), επιμέλεια Ντίνα Σαμοθράκη

-Ρενέ Ζιράρ, Κριτικές από το Υπόγειο, Εστία 2003

-Όσσικο Λουρίε, Ντοστογιέφσκι, Ωρίων 1943, (μτφ. Αδαμάντιος Παπαδήμας)

-Μερεζκόβσκη, Ντοστογιέφσκη, Ο προφήτης της Ρώσικης Επανάστασης, Γκοβόστη 1984, (μτφ. Σ. Πρωτόπαπα)

-Μιχαήλ Μπαχτίν, Ζητήματα της ποιητικής του Ντοστογιέφσκι, Πόλις 2000, (μτφ. Αλεξάνδρα Ιωαννίδου), εισαγωγή Δημήτρης Τζιόβας

Δες:

Ο(λγα) Σ(έλλα); Η Καθημερινή 25/6/2000, Ντοστογιέφσκι, ο δημιουργός της αληθινής πολυφωνίας. Η φωνή του ήρωα δίπλα στη φωνή του συγγραφέα.

Τάκης Θεοδωρόπουλος, Τα Νέα-Πρόσωπα 2^ος Αιώνας τχ.83/7-10-2000. Μυθιστόρημα ως συμφωνική μουσική

-Νικολάϊ Μπερντιάγιεφ, Το Πνεύμα του Ντοστογιέφσκι, Κεραμέως χ.χ. (Χ. Μαρκέτης)

-Νικόλαος Μπερδιάγιεφ, Το Πνεύμα του Ντοστογιέφσκι, Π. Πουρναράς-Θεσσαλονίκη1972, (μτφ. Νίκος Ματσούκας)

-Μαξιμίλιαν Μπράουν, Ντοστογιέφσκι  η ζωή του μέσα από το έργο του, Εκκρεμές 2008

-Άννα Γρηγόριεβνα-Ντοστογιέφσκι, Ο Ντοστογιέφσκι κι εγώ, Γκοβόστης χ.χ. (μτφ. Σ. Βουρδουμπάς). Ανατύπωση από τις εκδόσεις Γκοβόστη της παλιάς έκδοσης

Δες:

Η Αυγή 22/9/1985

Έθνος 25/9/1985, Έκανε φίλους τους κολασμένους

Σαράντος Καργάκος, Απόφαση, 30/10/2004, Ο ΑΓΙΟΣ ΝΤΟΣΤΟΓΙΕΒΣΚΗ

-Anna SNITKINA, Η ζωή μου με τον Ντοστογιέφσκι, εκδ. Ροές 1999.(μτφ. Αλέξανδρος Βέλλιος), επίμετρο Αθανάσιος Τσικούδης

Δες:

Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία 4/4/1999, στο Διάστιχο

-Αιμέ Ντοστογιέφσκη, Η ζωή του πατέρα μου, Δωδώνη χ.χ. (μτφ. Στέλιος Ζερβός)

-Βλαδίμηρου Σαλαβιώφ, Η Ιδέα της Οικουμενικότητας στο έργο του Ντοστογιέφσκι, (Τρείς ομιλίες στη μνήμη του Φ. Μ. Ντοστογιέφσκι), Π. Πουρνάρας-Θεσσαλονίκη 1989, (μετάφραση από τα ρώσικα-Πρόλογος Δημήτρης Β. Τριανταφυλλίδης)

-Ανρί Τρουαγιά, Ντοστογιέφσκι-Η ζωή και το έργο του, Πελεκάνος 1990, (μτφ. Κώστας Κριτσίνης)

Δες:

Η Μεσημβρινή 10/3/1991

-Λεονίντ Τσίπκιν, Καλοκαίρι στο Μπάντεν-Μπάντεν, Μεταίχμιο 2002, (μετάφραση από τα Ρώσικα Σταυρούλα Αργυροπούλου), Εισαγωγή Σούζαν Σόνταγκ

Δες:

Απογευματινή, Κυριακή 10/8/2003

-Λαζλό Φ. Φολντενυι, Ο Ντοστογιέφσκι διαβάζει Χέγκελ στην Σιβηρία και κλαίει!..., Αρμός 2008, (μτφ. Ευαγγέλου Δ. Νιαννιού)

ΔΟΚΙΜΙΑ ΕΛΛΗΝΩΝ ΓΙΑ ΤΟΝ ΝΤΟΣΤΟΓΙΕΦΣΚΙ

-ΕΘΝΟΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟΤΗΤΑ. Όψεις ενός διαλόγου. Ι. ΦΙΟΝΤΟΡ ΝΤΟΣΤΟΓΙΕΦΣΙ-Πούσκιν. ΙΙ. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝ ΚΑΒΕΛΙΝ, Γράμμα στον Ντοστογιέφσκι (Σλαβόφιλοι και Δυτικιστές). Εισαγωγή-Μετάφραση Γεράσιμος Λυκιαρδόπουλος, ΕΡΑΣΜΟΣ Οι ιδέες ν.22/1995

Δες:

Νικόλας Αλ. Σεβαστάκης, Η Αυγή Πέμπτη 5/2/1998, Η ρώσικη ψυχή και η δική μας Ελλάδα

-Τάσος Αθανασιάδης, Ο ΝΤΟΣΤΟΓΙΕΒΣΚΗ ΑΠΟ ΤΟ ΚΑΤΕΡΓΟ ΣΤΟ ΠΑΘΟΣ, (μυθιστορηματική αναπαράσταση) Εστία χ.χ.

-Μήτσος Αλεξανδρόπουλος, ΠΕΝΤΕ ΡΩΣΟΙ ΚΛΑΣΙΚΟΙ. ΠΟΥΣΚΙΝ-ΓΚΟΓΚΟΛ-ΜΠΕΛΙΝΣΚΙ- ΝΤΟΣΤΟΓΙΕΦΣΚΙ-ΤΟΛΣΤΟΗ. Με σύντομη Εισαγωγή στην ιστορία της Ρώσικης Λογοτεχνίας του 19^ου αιώνα. Σύγχρονη Εποχή 1975

-Μήτσος Αλεξανδρόπουλος, Ο ΜΕΓΑΛΟΣ ΑΜΑΡΤΩΛΟΣ. Ο Ντοστογιέφσκι και τα ιερά του τέρατα. Μυθιστορηματική βιογραφία, με 66 γράμματα από την αλληλογραφία με τη γυναίκα του, Κέδρος 1984

-Γιάγκος Ανδρεάδης, Ο Ηλίθιος του Ντοστογιέφσκι και το μηδέν της Γραφής, Πλέθρον 1994

Δες:

Ελευθεροτυπία 1/8/1994 και 22/6/1994

Η Καθημερινή 14/8/1994

Παύλος Αγιαννίδης, Τα Νέα 4/10/1994, Ηλίθιος, ίσον… δημιουργική ανάγνωση

-Βασίλειος Γαϊτάνης, Η Έννοια της απελπισίας στον Κίρκεγκωρ και τον Ντοστογιέφσκι, University Press 1997

-Μιχάλης Μ. Μακράκης, Η Λυτρωτική δύναμη του πόνου στη ζωή και στο έργο του Ντοστογιέφσκι, Αποστολική Διακονία 1984

-Μιχάλης Μ. Μακράκης, Ο Ντοστογιέφσκι και η Επανάσταση των Νέων, Imago-Στοχασμός 3/1984

-Μιχάλης Μ. Μακράκης, Ο Σοσιαλισμός του Ντοστογιέφσκι και η Σοβιετική κριτική. Στα χρόνια του Λένιν, του Στάλιν και του Χρουστσόφ, Εστία 1984

-Μιχάλης Μακράκης, Η ψυχολογία του Ασώτου, Αρμός 1992

-Μιχάλης Μακράκης, Φρόϋντ και Ντοστογιέφσκι, Αρμός 2004

-Νίκος Μακρής, Ντοστογιέφσκυ και Μπερνάνος, (Αφιέρωμα στα εκατό χρόνια από το θάνατό του), πρόλογος Στ. Λαγούρος, Τήνος-Αιγαίο 1982

-Κωστής Παπαγιώργης, Ντοστογιέφσκι, Καστανιώτη 1990

(περιεχόμενα: Η «Ρώσικη» Ρωσία-Ο Κος ΓΚΟΛΙΑΝΤΚΙΝ,- Η ΑΘΕΜΙΤΟΥΡΓΙΑ)

Δες:

Η Μεσημβρινή 9/1/1991

Το Βήμα 20/1/1991

Τα Νέα 26/1/1991

Η Καθημερινή 17/2/1991

Ελισάβετ Κοτζιά, Η Καθημερινή, Κυριακή 21/4/1991, Διεισδυτική μελέτη

Ελεύθερος Τύπος 5/5/1991

Περ. ΕΝΑ τχ. 19/8-5-1991, Ένας άλλος Ντοστογιέφσκι

Βαγγέλης Χατζηβασιλείου, περ. Αντί τχ. 473/23-8-1991, Στην καρδιά του κειμένου

Περ. Cosmopolitan τχ. 162/9,1992, Ντοστογιέφσκι

-Αμύντας Α. Παπαβασιλείου, Ο Ντοστογιέφσκυ Το ύφος του Ιλίγγου. Δοκίμια, Αρμός 1990

(πρώτη έκδοση Αθήνα 1965. Δεύτερη έκδοση επηυξημένη Αθήνα 1990)

-Γιάννης Πανούσης, Ο Εγκληματίας στο Έργο του Ντοστογιέφσκι, Υπο-χθόνιος ή υπέρ-άνθρωπος; Νομική Βιβλιοθήκη 2012

-Γιάννης Σιδέρης, Ελληνικές και Ξένες διασκευές του Ντοστογιέφσκι στο Θέατρό μας, Αθήνα 1971

-Μανόλης Χαλβατζάκης, Καζαντζάκης-Ντοστογιέφσκι, Αλεξάνδρεια-Αίγυπτος 1957

ΑΦΙΕΡΩΜΑΤΑ

-ΣΠΟΥΔΗ ΣΤΟΝ ΝΤΟΣΤΟΓΙΕΦΣΚΥ, Imago χ.χ.

- ΝΤΟΣΤΟΓΙΕΒΣΚΙ, Εκατό χρόνια από τον θάνατό του, ΕΥΘΥΝΗ-Κείμενα της Μεθορίου ν.6/1981

-Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι, Διαβάζω τχ. 131/20-11-1985

-Το θέατρο του Ντοστογιέφσκι, Τόπος Επίκοινος τχ. 2/1992

Δες: Τα Νέα 19/12/1992. Ντοστογιέφσκι και θέατρο σε «Τόπο επίκοινο»

Και μερικά στοιχεία ακόμα:

-εφημερίδα Η Καθημερινή Πέμπτη 15/12/1994, σ. 14. Το «Ημερολόγιο ενός συγγραφέα» κυκλοφορεί για πρώτη φορά στην αγγλική και αποκαλύπτει την πολυσχιδή προσωπικότητα του Ρώσου συγγραφέα

-Κώστα Γαλανόπουλου, Τα Νέα 21/11/1998, Η προσωπική ζωή. Κυκλοφορούν στα Γαλλικά οι 900 επιστολές του…

-Η Καθημερινή, Κυριακή 1/1/1995, Αποχρώσεις

-Νίκος Βατόπουλος, Η Καθημερινή 22/8/1996, Ρώσοι συγγραφείς στο προσκήνιο. Νέες εκδόσεις και επανεκδόσεις μικρών κειμένων και κλασικών

-Η Καθημερινή 14/5/1995, Ο Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι όπως σκιαγραφείται στη βιογραφία του Τζόζεφ Φρανκ

-Ελευθεροτυπία 13/4/1995, Τα θαυμαστά χρόνια ενός «Παίχτη» σε μια γοητευτική βιογραφία

-Η Αυγή 13/2/1994, Μικρότερο το ενδιαφέρον στην Ελλάδα

-Κατερίνα Οικονομάκου, Σαββατιάτικη Ελευθεροτυπία 16/1/2010, Τζόζεφ Φρανκ, «Δεν θα ήθελα να συναντήσω τον Ντοστογιέφσκι»

     Αυτό είναι το πρώτο μέρος του προσωπικού μου οδοιπορικού σε έργα και ημέρες του Φιοντόρ Μιχαήλοβιτς Ντοστογιέφσκι. Μπορεί ο ίδιος ο ρώσος ο συγγραφέας να έγραψε σε επιστολή του το 1868 ότι: «Ξέρετε τι σημαίνει να γράφει κανείς…, είναι ένα μαρτύριο της κόλασης». Παρόλα αυτά όμως εξακολούθησε να γράφει και να αποζητά την καταξίωση. Η ιστορία της παγκόσμιας γραμματείας είναι γεμάτη από τέτοιου είδους προσωπικές εξομολογήσεις από συγγραφείς, θεατρικούς δημιουργούς, ποιητές, θρησκευτικούς ή εκκλησιαστικούς συγγραφείς, γραφιάδες μοναχούς, καλλιτέχνες κάθε λογής και ύφους που αγανακτούν με το αντικείμενο του ταλέντου τους. Η εφήμερη επίγεια όμως δόξα είναι γλυκιά και επιζητείται από τον άνθρωπο. Ελάχιστοι δημιουργοί, ακόμα και άγιοι επέλεξαν την σιωπή. Όλοι γράφουμε. Και ο Σάμιουελ Μπέκετ με τον θεατρικό του γραπτό λόγο μας μιλά για την σιωπή. Η γλώσσα είναι η κόλαση που αγαπάμε, και ο γραπτός λόγος, ο παράδεισος που επιδιώκουμε. Και ευτυχώς, φανταζόμαστε πως θα ήταν ο Κόσμος μας χωρίς τον γραπτό λόγο; Χωρίς Βιβλία;

Μαρτύριο της κόλασης για τους συγγραφείς η γραφή, μαρτύριο της κόλασης η ανάγνωση της γραφής τους για μας τους αναγνώστες.

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος

Πειραιάς, 12 Νοεμβρίου 2017

Συγκέντρωση και αποδελτίωση μεταφρασμένων έργων του και στοιχείων για τον Ντοστογιέφσκι, μέρος Α.