Ποίηση σε σχήμα τριαντάφυλλου

                                     Ένας αναρχικός αντιφατικός άγιος της τέχνης.

                                                     Πιέρ Πάολο Παζολίνι

                                                                                        στον Gabe που τον γνώρισε

     Συμπληρώνονται φέτος σαράντα δύο χρόνια από την στυγερή-πολιτική δολοφονία (2/11/1975) του Ιταλού ποιητή, πεζογράφου, δημοσιογράφου, αρθρογράφου, μεταφραστή, σκηνοθέτη Πιέρ Πάολο Παζολίνι. Μια δολοφονία, που συντάραξε τον πνευματικό και καλλιτεχνικό χώρο όχι μόνο της γειτονικής και φίλης χώρας Ιταλίας, της «μπότας» με τον αρχαίο Ετρουσκικό και Ρωμαϊκό πολιτισμό, της Αναγέννησης, αλλά προκάλεσε και το ενδιαφέρον και στις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες του δυτικού κόσμου, όπως μας πληροφορούσαν τα δημοσιεύματα εφημερίδων και περιοδικών της εποχής εκείνης, και η ασπρόμαυρη ελληνική τηλεόραση. Ο παγκόσμιος κινηματογράφος και η ιταλική λογοτεχνία, έχανε με έναν φριχτό τρόπο έναν από τους σημαντικούς δημιουργούς της.

                                                Εγώ; Μια απελπισμένη ζωντάνια

“Dio mio, ma allora cos’ ha lei all’ attivo?...”

“Io-(un ho preso l’ optalidon, mi trema la voce

di ragazzo malato)-Io? Una disperata vitalita”.

      Ιταλός φίλος της εποχής, ο κόκκινος φοιτητής της Ιταλικής λογοτεχνίας, ο Gabe-η νοσταλγία της μνήμης είναι ακόμα παρούσα-σε ταξίδι του στην Ελλάδα, μου χάρισε και μου διάβασε για πρώτη φορά τα ποιήματα του αιρετικού ποιητή στην γλώσσα του. Μου τα διάβαζε στα Ιταλικά, ιδιαίτερα τις “LE CENERI DI GRAMSCI”- και μας τα μετάφραζε στα αγγλικά η σύντροφός του που επισκέπτονταν για πρώτη φορά την Ελλάδα. Η συγκίνηση και των τριών μας ήταν μεγάλη, το νεανικό μας επαναστατικό αίμα έβραζε, απώτατος στόχος μας, να αλλάξουμε τον Κόσμο. Φευ! της Νεότητος. Σκληρό καρύδι ο Καπιταλισμός. Δεν είχαν περάσει πολλά χρόνια από την δολοφονία του πολιτικού άντρα, καθηγητή, ποιητή, σκηνοθέτη και ελάχιστα, από την τελευταία δικτατορία στην χώρα μας. Παράλληλα με τον ιταλό φίλο φοιτητή, τον Πιέρ Πάολο Παζολίνι λάτρευε η σύντροφός του που ετοίμαζε μια εργασία για το λογοτεχνικό του έργο, και που, μας το ανέλυε, με παραστατικό και γλαφυρό τρόπο-με την ζωντάνια και τη θέρμη της νιότης, μαζί με το κινηματογραφικό του σύμπαν. Κείμενα του Αντόνιο Γκράμσι και του Παλμίρο Τολιάτι διάνθιζαν τα λόγια της και συμπλήρωναν τις αναλύσεις της.

«Ξημερώματα στις 2 Νοεμβρίου του ίδιου έτους ο Παζολίνι βρίσκεται νεκρός δίπλα στο παλαιό υδραγωγείο της Όστιας, έξω από τη Ρώμη. Το πτώμα του φέρει σημάδια άγριας κακοποίησης: πρόσωπο γδαρμένο και πρησμένο από τις μελανιές, σπασμένη μύτη, σπασμένα δάχτυλα, σπασμένα πλευρά, κομμένα αυτιά και στέρνο. Ο δεκαεπτάχρονος Πίνο Πελόζι ομολογεί και καταδικάζεται για τον φόνο. Ο Παζολίνι ενταφιάζεται στο Φριούλι. Τριάντα χρόνια αργότερα, στο πρόσφατο 2005, ο Πελόζι αποσύρει την ομολογία του και δηλώνει σε συνέντευξή του στο τηλεοπτικό κανάλι RAI 3 πώς πλέον μπορεί να πεί την αλήθεια, αφού όλοι όσοι τον απειλούσαν είναι νεκροί: «Δεν τον σκότωσα εγώ, αλλά τρείς άντρες. Τον έβριζαν, τον χτυπούσαν με μανία και τον σκότωσαν. Δεν είπα τίποτα γιατί με είχαν απειλήσει. Τώρα που όλοι αυτοί είναι νεκροί ή ηλικιωμένοι πήρα την απόφαση να πω την αλήθεια». Ο Πελόζι δηλώνει πώς η δολοφονία του Παζολίνι είχε κίνητρα πολιτικά και όχι σεξουαλικά. Στην ταινία της Ρομπέρτας Τόρε (2009) με τίτλο Η νύχτα που πέθανε ο Παζολίνι, ο Πίνο Πελόζι ομολογεί: «Τον εκτέλεσαν. Ήταν πέντε. Του φώναζαν «βρωμόπουστα», «σκατοκομμούνι» και τον χτυπούσαν βίαια. Εμένα με είχαν ακινητοποιήσει. Δεν άγγιξα καν τον Παζολίνι, αντίθετα προσπάθησα να τον υπερασπιστώ». Ο φάκελος Παζολίνι άνοιξε ξανά μετά από την αναίρεση ομολογίας του Πελόζι, ωστόσο οι δικαστές αποφάσισαν ότι δεν υπήρχαν αρκετά στοιχεία για να συνεχιστεί η έρευνα.». σ. 55-56, στο εξαιρετικό βιβλίο ΠΙΕΡ ΠΑΟΛΟ ΠΑΖΟΛΙΝΙ, ΟΙ ΣΤΑΧΤΕΣ ΤΟΥ ΓΚΡΑΜΣΙ, εκδόσεις Οροπέδιο, σε εισαγωγή, μετάφραση και χρονολόγιο της Ελένης Κοσμά.

Pier Paolo Pasolini, ένας ασυμβίβαστος, αντικομφορμιστής δημιουργός, ένας αιρετικός καλλιτέχνης, που στον ιδιωτικό του βίο δεν αισθάνονταν άνετα ούτε μέσα στο ίδιο του το σώμα. Ένα σώμα που το τυραννούσε και το παίδευε διαρκώς, προσφέροντάς το χωρίς οίκτο βορά στα άγρια και μπρούτα χαμίνια των διαφόρων περιοχών της πατρίδας του. Αναζητούσε την απόλυτη επαναστατική πράξη των ατόμων μέσα στα στιγμιαία ερεθίσματα της σάρκας, μιας σωματικής επαφής που πίστευε ότι θα απελευθέρωνε τον άνθρωπο από τα ενοχικά ένστικτά του πολιτισμού. Χριστός, Μαρξ, Φρόυντ, οι τρείς πυλώνες της δημιουργίας του και της φιλοσοφίας του. Ζητούσε στα σώματα που άγγιζε των λαϊκών αγοριών, την αγνότητα της ψυχής της ιταλικής του ράτσας. Πρέσβευε τον εξαγνισμό της ηδονής από τις ηθικές απαγορεύσεις της αστικής διεφθαρμένης τάξης της εποχής του, ενώ παράλληλα, ζητούσε την ηθική της πολιτικής πράξης. Ζούσε ασκητικά προκλητικά ποθώντας να συναντήσει σε πλατείες και δρόμους, χαμόσπιτα και ερημιές, την αυθεντικότητα της λαϊκής αντρικής ιταλικής προλεταριακής ομορφιάς που πληγώνει. Στο έργο του-λογοτεχνικό και κινηματογραφικό, υμνείται φανερά ή έμμεσα η αντρική προλεταριακή ρώμη της χώρας του. Εδώ, θυμίζει τον βάρδο έλληνα κομμουνιστή ποιητή Γιάννη Ρίτσο, αλλά και άλλους νεότερους έλληνες δημιουργούς, όπως ο ποιητής της γενιάς του 1970 Γιώργος Χρονάς. Η προλεταριακή τάξη ή το λούμπεν προλεταριάτο εικονογραφείται σε μεγάλα υμνολογικά πλάνα, αντίθετα από την αστική, που φέρει το βάρος του στίγματος της πολιτικής, οικονομικής και κοινωνικής διαφθοράς.  Χαρτογραφούσε, ο Πιέρ Πάολο Παζολίνι, την σκληρότητα της ερωτικής συνεύρεσης πέρα από όρια και ηθικούς εθιμικούς ενδοιασμούς. Ήταν ένας «άγιος Σεβαστιανός» του έρωτα και της Γκραμσιανής πολιτικής επανάστασης. Φιλοδοξούσε να αλλάξει τις πολιτικές συνειδήσεις και συμπεριφορές των συμπατριωτών του με τα δημοσιεύματά του και τα άρθρα του, να ανατρέψει το πολιτικό-στρατιωτικό-δικαστικό κατεστημένο των χριστιανοδημοκρατών ξεσκεπάζοντας οικονομικά και άλλου είδους σκάνδαλα, προκαλώντας τους βολεμένους αστούς συμπατριώτες τους, που έφεραν ιστορικά ακόμα, υπολείμματα θαυμασμού και λατρείας προς το καθεστώς του Μπενίτο Μουσολίνι. Ήθελε επίσης, να διορθώσει τα πολιτικά και κοινωνικά κακώς κείμενα και αντιλήψεις του ιταλικού κομμουνιστικού κόμματος που ανήκε μέχρι το τέλος της ζωής του. Μόνο(;) ο τότε ηγέτης του, ο Ενρίκο Μπερλινγκουέρ (Enrico Berlinguer), ήταν που τον υποστήριζε στις θέσεις του για το κόμμα όταν τον διέγραψαν, ήθελε να «αναγκάσει» το ΚΚΙ να ανοιχτεί στην κοινωνία, να πλησιάσει περισσότερο τις πλατιές λαϊκές μάζες, να αφουγκραστεί τις πραγματικές ανάγκες της προλεταριακής τάξης χωρίς ιδεολογικά σύνορα. Στηλίτευσε την αλλοίωσή της και τον κομματικό της ταρτουφισμό. Υποστήριζε την άναρχη ερωτική συνεύρεση που οδηγούσε σε αυτό το αποκαλυπτικό μυστήριο της μεταφυσικής ενατένισης του ανθρωπίνου σώματος, κάτι, που δεν ήταν δυνατόν να κατανοήσουν τα σκληροτράχηλα μαγκάκια της προλεταριακής τάξης που συναναστρέφονταν, που διψούσαν για ακριβή και πολυτελή ζωή, για το Αμερικάνικο όνειρο.  Αγόρια της επαρχίας και των δρόμων με το αντριλίκι παρά πόδας, το λιγδιασμένο μαλλί, το στενό μπλουτζίν παντελόνι που όλα τους τα όνειρα εξαντλούνταν μέσα σε ένα ποδοσφαιρικό γήπεδο. Αυτά που συναντούσε, αυτός ο αιρετικός διανοούμενος, στα σφαιριστήρια της πληρωμένης πληγής της Mama Roma. Που τον απέρριπταν πριν ακόμα τον αγγίξουν σωματικά. Ακόμα και στις μέρες μας, σαράντα δύο χρόνια μετά, (2017) από τότε που η ιταλίδα δημοσιογράφος Οριάνα Φαλάτσι πρώτη υποστήριξε την θέση ότι η δολοφονία του είχε πολιτικά κίνητρα και όχι σεξουαλικά, η υπόθεση του φακέλου Παζολίνι παραμένει ανοιχτή. Του καλλιτέχνη που έφερε ως βαπτιστικό του όνομα, το όνομα δύο μαρτύρων Αποστόλων του Χριστιανισμού, Πιερ Πάολο Παζολίνι.

ΣΤΗΝ ΟΔΟ ΠΟΥ ΔΕΝ ΟΝΟΜΑΣΤΗΚΕ «ΟΔΟΣ ΠΑΖΟΛΙΝΙ»

Πλατύ πρωινό της Ρώμης πού πλαταίνει το σύμφωνο λάμδα

μές στις φωνές των μικροπωλητών, στα λάστιχα των λεωφορείων,

και στη σιωπή των αγαλμάτων.

                    Ώχρα σκιασμένη στις ανατολικές

προσόψεις

των μαγαζιών και των μεγάρων. Πόρτες και πόρτες

συγκρατούν τα ημικύκλια των ίσκιων σ’ ένα κάποτε. Παρά-

ξενο, -είπε-

σε μιάν αρχαία πολιτεία, με κόκκινα και κίτρινα σκοτεινά χρώματα,

να υπάρχουνε παιδιά κρατημένα απ’ το χέρι της μάνας τους

σ’ αυτούς τους πολυσύχναστους δρόμους, κάτω από αναρίθμητα

παράθυρα, εδώ

πού ο Παζολίνι σεργιανούσε τις νύχτες του,-Στατσιόνε Τέρμινι,

εδώ

πού σ’ ένα υπαίθριο σανιδένιο κιόσκι ένας χοντρός σύγχρονος Νέρων

πουλούσε στους περιηγητές πολύχρωμα φουλάρια. Αγόρασα ένα

κόκκινο

το ‘δεσα στο λαιμό μου, και καταμεσής του δρόμου σφύριξα:

Εμπρός της γης οι κολασμένοι, Εμπρός

της γης οι κολασμένοι.

                            Ρώμη 18.ΙΧ.78

Στο Γιάννης Ρίτσος, ΙΤΑΛΙΚΟ ΤΡΙΠΤΥΧΟ. Μετάγγιση Ο κόσμος είναι ένας Το άγαλμα στη βροχή, εκδόσεις Κέδρος 1980, σ.81.

     Άθεος και Κομμουνιστής, Ομοφυλόφιλος και Καθολικός, Αρθρογράφος και Πεζογράφος, Ποιητής και Σκηνοθέτης, Φιλόλογος και Μεταφραστής, Δημοσιογράφος και Εκδότης, Ενοχικός σαν προσωπικότητα και πρωτόγονα Ερωτικός, ο Πιέρ Πάολο Παζολίνι, στάθηκε ένα καλλιτεχνικό σημείο αντιλεγόμενο μέσα στην ίδια του την χώρα σε όλη την διάρκεια του σύντομου σχετικά βίου του στην εποχή του. Ο τραγικός του θάνατος σημάδεψε το έργο του καταλυτικά. Υπήρξε αντιφατικός αλλά και αληθινός, αιρετικός στις απόψεις του αλλά και ανιδιοτελής, προκαλούσε συνειδητά και ασυνείδητα το πολιτικό κατεστημένο της εποχής του. Κατήγγειλε την χαβαλεδιάρικη επαναστατική γυμναστική των πλουσιόπαιδων της περιόδου εκείνης και υποστήριξε ανοιχτά τα παιδιά της εργατικής τάξης που γίνονταν ένστολοι αστυνομικοί-καραμπινιέροι για να θρέψουν τους εαυτούς τους και την οικογένειά τους. Δήλωνε άθεος και όμως γύρισε το πιο άρτιο και καλλιτεχνικά σημαντικό έργο του, «ΤΟ ΚΑΤΑ ΜΑΤΘΑΙΟ ΕΥΑΓΓΕΛΙΟ», ένα ορόσημο της έβδομης τέχνης. Στρέφονταν κατά της Καθολικής Εκκλησίας για την συνεργασία της με το φασιστικό καθεστώς και όμως υποστήριζε τις θέσεις της κατά των αμβλώσεων. Ζούσε μέσα σε μια αχλή πολιτικής επαναστατικής ατμόσφαιρας, περιμένοντας οι συμπατριώτες του και οι πολιτικοί ομοϊδεάτες του να αποδεχτούν τις ερωτικές του παρεκκλίσεις και πολιτικές του αμφισβητήσεις. Πολεμούσε την πολιτική με τα ίδια της τα όπλα. Αγωνίζονταν να απελευθερώσει τον έρωτα από τα κάθε είδους δεσμά της ηθικής και της θρησκείας, την ίδια στιγμή, που κατά κάποιον τρόπο εισήγαγε το στοιχείο της ηθικής μέσα στην πολιτική συμπεριφορά. Περιέγραψε μια εποχή και τους ανθρώπους της, που ήδη από το τέλος του Δεύτερου Παγκόσμιου Πολέμου είχε αρχίσει να κόβει τις γέφυρες με το κληρονομικό πολιτιστικό και εθιμικό παρελθόν της. Στηλίτευσε την βιομηχανική τάξη της χώρας του εξίσου με την προλεταριακή, που έκοβε αργά και σταθερά τις ρίζες της παραδοσιακής ιταλικής κοινωνίας. Ο ποιητικός και σκηνοθετικός ανατρεπτικός του λόγος δεν έγινε αποδεκτός,-πέρα από μια μικρή μερίδα των συμπατριωτών του, καλλιτεχνών και διανοούμενων-από το μεγάλο πλήθος των νέο-ιταλών μονομάχων. Έμεινε σαν μια προσωπική φωνή ενός Ιταλού δημιουργού, που τάραξε τα συμβατικά νερά, αγαπήθηκε και μισήθηκε, υποστηρίχτηκε και απορρίφτηκε σε μια εποχή που οι άνθρωποι, είχαν αρχίσει να κατεβαίνουν ομαδικώς από το τρένο της πολιτικής επανάστασης, και ακολουθούσαν ομοθυμαδόν τον σύγχρονο καταναλωτικό τρόπο ζωής του ανεπτυγμένου καπιταλιστικού κόσμου. Η Ιστορία της Ευρωπαϊκής «Σκοτεινής Ηπείρου», έμπαινε στην νέα της περίοδο του σκοτεινού μεσαίωνα των τραπεζών και τραπεζιτών, της με δόσης αγορά καταναλωτικών άχρηστων προϊόντων, (που δημιουργεί πολλαπλές κοινωνικές και οικονομικές δεσμεύσεις στα άτομα), των οικονομικά εύρωστων γιάπηδων, των μικροαστών της προλεταριακής τάξης, των εθνικιστικών κινημάτων, και της αναπόλησης ένδοξων πολεμικών μεγαλείων. Της συνέχισης δηλαδή της οικονομικής ευρωπαϊκής αποικιοκρατίας, υου δυτικού κόσμου με περιφερειακούς πολέμους και επεμβάσεις. Ο Κόσμος που ονειρεύτηκε ο Πιερ Πάολο Παζολίνι ίσως και να μην υπήρξε ποτέ. Παρά μόνο μέσα στα φυλλάδια και τα βιβλία των μεγάλων επαναστατών της προηγούμενης ανθρώπινης χιλιετίας. Ο επαναστατικός του ρομαντισμός τον οδήγησε σε αυτό που εικονογράφησε και φωτογράφισε μέσα στα κείμενά του και στις κινηματογραφικές του ταινίες. Αντιφατική εποχή αντιφατικοί δημιουργοί.

Μας κληροδότησε το πολύπλευρο έργο του: πεζό, ποιητικό, κριτικό, δημοσιογραφικό, κινηματογραφικό. Ένα έργο που ταξιδεύει πλέον στον χρόνο και μαζί του μεταφέρει τα όνειρα και τους οραματικούς σχεδιασμούς, την παρουσία και την μνήμη δημιουργού του.

3

Ένα κόκκινο μαντήλι, όμοιο με εκείνο

πού έδεναν στο σβέρκο τους οι παρτιζάνοι.

Και πιο εκεί, στην τεφροδόχο, στην ωχρή γη, αφημένο

--

αλλιώς κόκκινο, ένα γεράνι. Εσύ στέκεσαι

εδώ, εξόριστος, με χάρη αμείλικτη

καθόλου χριστιανική. Δίπλα σου οι άλλοι

--

νεκροί: Οι στάχτες του Γκράμσι… Ανεπίλυτη

δυσπιστία κι ελπίδα στο μεταξύ. Σε πλησιάζω:

κάτω απ’ των δέντρων τον ίσκιο έτυχε, σε μια λιτή

--

λωρίδα γης, να βρίσκεται το πνεύμα σου το αναπαυμένο. Εικάζω

πώς είναι και κάτι άλλο, πιο εκστατικό πιο ταπεινό’ μπορεί

μεθυστική συνύπαρξη θανάτου κι έρωτα. Κι από ετούτη

--

τη χώρα, πού δεν σου ανέκοψε την ορμή,

νιώθω (στην αταραξία τούτων των τάφων) την αδικία και

(στην ακούραστη μοίρα μας) την πρόνοια: οι καιροί

--

σου υπαγόρευσαν τις καλύτερες σελίδες λίγο πρίν

από τη δολοφονία. Ιδού ο σπόρος-τον επιβεβαίωσες-

πού δεν κατάπιε ακόμη η αρχαία κυριαρχία: των

--

νεκρών την ύπαρξη τη δέσμια, υπόλοιπο σκόνης

κραταιής, σε μια περιουσία που ξερνά την απέχθεια

και το μεγαλείο της στους αιώνες. Της εσχάτης στιγμής

--

μάρτυρας ένα δαιμονισμένο τρέμουλο αμονιού που σιωπά

στραγγαλισμένο, από ύπουλη ανέχεια.

Κι εγώ εδώ, φτωχός, ντυμένος κουρέλια και ξέφτια

από εκείνα που οι φτωχοί γλυκοκοιτάζουν στις βιτρίνες. Τη βρωμιά

απομακρύνοντας των πιο έρημων δρόμων,

των καθισμάτων στα τράμ, που ξαφνιάζουν τη μέρα μου, αλλά:

--

σπάνια πιά’ μές στο αδιάκοπο πλέον

μαρτύριο της επιβίωσης. Κι αν τύχει τόν κόσμο να αγαπήσω

θα ‘ναι με έναν έρωτα σαρκικό, βίαιο και τρυφερό, μοιραίο

--

πού έφηβος μισούσα, γιατί έκρυβε την αστική σκιά μου πίσω

από μένα τον αστό. Διχασμένος τώρα ο κόσμος μαζί

με σένα, δεν αξίζει περιφρόνηση και μίσος

--

η μεριά που βλέπει προς την εξουσία; Ζεί

κανείς και χωρίς τη δική σου αδιαλλαξία

όταν δεν επιλέγει. Στην αυλαία ανθίζει

--

της μεταπολεμικής δύσης μια νέα ιστορία:

Ζώ αγαπώντας τον κόσμο που μισώ’ στη δική του

μιζέρια υπερόπτης και σπαταλημένος-για μία

--

ζοφερή διαστροφή της συνείδησης.

Σελίδα 23-24, μετάφραση Ελένη Κοσμά, από το βιβλίο ΠΙΕΡ ΠΑΟΛΟ ΠΑΖΟΛΙΝΙ, ΟΙ ΣΤΑΧΤΕΣ ΤΟΥ ΓΚΡΑΜΣΙ, εισαγωγή, μετάφραση και χρονολόγιο Ελένη Κοσμά, εκδόσεις Οροπέδιο 2016 

    Το βιβλίο με τα ποιήματα που μου χάρισε ο Gabe και η σύντροφός του, σε έναν νέο έλληνα που του γνώρισε τον αρχαιολογικό χώρο των Δελφών, την Μονή του Δαφνίου και το Βυζαντινό Μουσείο, τον ιερό λόφο της Ακρόπολης, είναι το: Pier Paolo Pasolini, Poesia in forma di rosa (1961-1964), Garzanti-Milano 22 aprile 1964.

Το 233 σελίδων ποιητικό βιβλίο περιέχει τις εξής ενότητες:

LA REALTA

POESIA IN FORMA DI ROSA

PIETRO II

IL LIBRO DELLE CROCI

UNA DISPERATA VITALITA

ISRAELE

L’ ALBA MERIDIONALE

PROGETO DI OPERE FUTURE

    APPENDICE 1964

    Vittoria

Αλέξανδρος Παναγούλης

                                       Στον Πιέρ Πάολο Παζολίνι

Ανθρώπινη φωνή

Με ομορφιά ντυμένη

Η φωνή σου

Ανθρώπινη και ωραία

Αν και σκληρά μιλούσε.

--               

Απλή ανθρώπινη αγάπη

Η ζωή σου.

Αγάπη και φόβος για τον Άνθρωπο

Για την πρόοδο της πίστης

Και την ανάπτυξη που δεν μπορούσες να υποφέρεις.

--

Κάποιες φορές ακούγοντας

Τις λέξεις να φεύγουν από τα χείλη σου

Θυμόμουν τους στίχους του Ρεμπώ

«Νωρίς ή αργά γεννήθηκα;

Τι ήρθα εδώ να κάνω;

Α, όλοι εσείς,

στο Θεό προσευχηθείτε για τον δυστυχή».

--

Όχι Πιέρ Πάολο

Ούτε νωρίς ούτε αργά γεννήθηκες

Μα ήσουν αμαρτωλός κι έφυγες

Την ώρα που η αλήθεια πολεμιέται

Την ώρα που τόσοι αγωνίζονται

Χωρίς να ξέρουν το γιατί

Χωρίς να ξέρουνε πού πάνε.

--

Την ώρα που οι θρησκείες όψη αλλάζουν

Κι οι ιδεολογίες γίνονται θρησκείες

Την ώρα που πολλοί φοράνε πάλι παρωπίδες

Την ώρα αυτή, εσύ δεν έπρεπε να φύγεις.

(Μετάφραση, για το ποίημα του Αλέξανδρου Παναγούλη, από τα ιταλικά Γιάννης Η. Παππάς, Πάτρα).

Από το βιβλίο ΓΙΩΡΓΟΣ ΧΡΟΝΑΣ, Μια συζήτηση Πιέρ Πάολο ΠΑΖΟΛΙΝΙ, 4^η έκδοση, εκδόσεις Οδός Πανός 2017, σ.122

     Το 2004, οι εκδόσεις παραφερνάλια-τυπωθήτω εξέδωσε το βιβλίο Pier Paolo Pasolini, Poesia in forma di rosa, Ποίηση σε σχήμα τριαντάφυλλου, η μετάφραση των ποιημάτων είναι του Ανδρέα Ριζιώτη. Το βιβλίο προλογίζει ο Στέφανος Ροζάνης, με ένα μεστό και βαθύ κείμενο με τίτλο: Pier Paolo Pasolini: Η θεολογία του κοινωνικού κατατρεγμού. Κλείνει το ενδιαφέρον φιλοσοφικό του κείμενο ο Ροζάνης με τα εξής:

«Από τη θέα του Pasolini απουσιάζει παντελώς η θύελλα και η ορμή μιάς καινούργιας ζωής. Αυτή που απομένει, τραγική σε ετοιμότητα πάντα, είναι η προσωπική του μυθολογία, η νοσταλγία του για έναν «χαμένο παράδεισο», η βίωση του κόσμου ως πάθους, η διάψευση ως τυραννική πραγματικότητα. Ωστόσο, η προσωπική μυθολογία του Pasolini η απελπισμένη του αγάπη για τη ζωή, οι οδυνηροί έρωτές του, περιλαμβάνουν εξ αρχής τη δολοφονία. Όταν η δολοφονία του έγινε ένα αποτρόπαιο γεγονός, ήταν μια «αναγκαία δολοφονία». Για να παραφράσω μια φράση του Walter Benjamin, και αν ακόμη δεν είχε συμβεί, όφειλε να έχει συμβεί.».

 Το και από αισθητικής εκδοτικής άποψης αυτό κομψό βιβλίο, είναι μια Επιλογή Ποιημάτων του ιταλού ποιητή από έναν γνώστη της ιταλικής γλώσσας, όπως είναι ο Ανδρέας Ριζιώτης. Όπως ο μεταφραστής σχετικά αναφέρει: «Η ποίησή του είναι κυρίως πολιτική. Στο ποιητικό του έργο ο Pasolini παρουσιάζεται κριτής αυστηρός για όλα και για όλους. Αισθάνεται κανείς ότι έχει να κάνει με μια φλόγα που αστράφτει και κατακαίει τα πάντα».

 Η γλώσσα είναι στρωτή και λυρικής πνοής. Οι ελληνικές λέξεις κουβαλούν το βάρος μιας ευαισθησίας και μιας ποίησης που, εκφράζει σε αρκετά μεγάλο βαθμό νομίζω, το πνεύμα και το ύφος του ιταλικού ποιητικού λόγου του Παζολίνι. Η έκδοση είναι δίγλωσση, έτσι ο αναγνώστης έχει την δυνατότητα να αντιπαραβάλλει τον ποιητικό οραματισμό του πρωτοτύπου, τον συμβολισμό του και τον πολιτικό του στόχο, με την απόδοσή του στην ελληνική γλώσσα.

Περιέχει τα εξής Ποιήματα:

Poesia in forma di rosa-Ποίηση σε σχήμα τριαντάφυλλου

Le belle bandiere-Οι όμορφες σημαίες

Ballata delle madri-Η μπαλάντα των μανάδων

L’ alba meridionale-Η αυγή του Νότου

La ricerca di una casa-Ψάχνοντας για ένα σπίτι

Poesie mundane-Ποιήματα του κόσμου

La persecuzione-Ο διωγμός

Profezia-Προφητεία

La realta-Η πραγματικότητα

La Gwinea-Η Γουινέα

Una disperata vitalita-Μια απελπισμένη ζωντάνια

     Όταν το 2005, το τεύχος 130/10,12,2005 της Οδού Πανός, έκανε ένα πλούσιο αφιέρωμα στον Πιέρ Πάολο Παζολίνι, «30 χρόνια απουσίας», δημοσίευσα μια εκτενή εργογραφία και βιβλιογραφία του Παζολίνι στα ελληνικά που είχα στις έρευνές μου αποδελτιώσει σε εφημερίδες, περιοδικά και βιβλία. Φέτος, που συμπληρώνονται σαράντα δύο χρόνια από την φρικτή πολιτική δολοφονία του ιταλού ποιητή και σκηνοθέτη, δημοσιεύω τέσσερεις ακόμα νέους τίτλους βιβλίων που εκδόθηκαν σχετικά πρόσφατα και γνωρίζω.

Α. Pier Paolo Pasolini, Τι είναι αυτό το πραξικόπημα, εγώ ξέρω. Μετάφραση και επίμετρο Ηλίας Διαμέσης, εκδόσεις ΟΥΑΠΙΤΙ-Αθήνα 2015. Το μικρού σχήματος αυτό βιβλιαράκι, περιέχει το άρθρο του Pier Paolo Pasolini “Cos’e questo golpe? Io So” που δημοσιεύτηκε στην καθημερινή ιταλική εφημερίδα Corriere della Sera στις 14 Νοεμβρίου του 1974. Είναι ένα πολύ ενδιαφέρον πολιτικό άρθρο του Παζολίνι, από αυτά που έγραψε τα τελευταία χρόνια της ζωής του. Ενδιαφέρον επίσης παρουσιάζει και η πολιτική ανάλυση- απεικόνιση της εποχής που μας κάνει ο μεταφραστής Ηλίας Διαμέσης, και ο συσχετισμός του με την σύγχρονη ιταλική πολιτική μας πραγματικότητα, μέχρι τον Σύλβιο Μπερλουσκόνι, τον μεγαλοκαναλάρχη ιταλό πρωθυπουργό.

Το δεύτερο βιβλίο είναι εξίσου ενδιαφέρον. Τιτλοφορείται ΕΙΚΟΝΕΣ ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗΣΗ ΚΑΙ ΕΙΚΟΝΕΣ ΠΡΟΣ ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ. ΠΙΕΡ ΠΑΟΛΟ ΠΑΖΟΛΙΝ. Η ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΤΗΣ ΣΤΟΚΧΟΛΜΗΣ ΒΡΙΣΚΟΜΑΣΤΕ ΟΛΟΙ ΣΕ ΚΙΝΔΥΝΟ. Μετάφραση Θανάσης Αποστόλου. Παράλληλες Αναγνώσεις-4, εκδόσεις ALLOGLOTTA 2015. Είναι η τελευταία συνέντευξη του σκηνοθέτη, ένα μήνα περίπου πριν την δολοφονία του. Σημειώνονται μεταξύ άλλων και τα εξής: «Στις 30 Οκτωβρίου του 1975, ο Παζολίνι παραχώρησε την τελευταία του συνέντευξη σε μια μερίδα κριτικών και δημοσιογράφων στη Στοκχόλμη όπου είχε μεταβεί για να παρουσιάσει τη νέα του ταινία Σαλό ή οι 120 ημέρες στα Σόδομα. Το αιφνίδιο γεγονός του θανάτου του ματαίωσε την ραδιοφωνική μετάδοσή της, με αποτέλεσμα το αρχείο να παραπέσει. Τελικά, η απομαγνητοφωνημένη συνέντευξη πρωτοδημοσιεύτηκε στον ιταλικό τύπο το 2011».

Είναι μια σημαντική προφητική συνέντευξη του Παζολίνι, που λες και διαισθάνονταν τον κίνδυνο, και το απειλητικό κλίμα εναντίον του, από σκοτεινές οικονομικές και φασιστικές δυνάμεις. Μια επιλογή από εικόνες καταναλωτικής σπονδύλωσης που μας θυμίζουν το βιβλίο του Γκυ ντε Μπορ και τις απόψεις του για την καταναλωτική κοινωνία και τον καταναλωτικό σύγχρονο τρόπο ζωής των ανθρώπων. Εύστοχη η φωτογραφία του αμερικανού εικαστικού Άντυ Ουώρχολ με την οποία ανοίγει η αυλαία του μικρού αυτού βιβλίου. Οι σημειώσεις και το επιλογικό σημείωμα των συντελεστών της έκδοσης μας φωτίζουν ακόμα περισσότερο τον προφητικό λόγο του Παζολίνι.

Η ποιητική Νέκυια του Πιέρ Πάολο Παζολίνι, που είναι αυτά τα 11 μακροσκελή ποιήματα τα poemetti, είναι οι LA CENERI DI GRAMSCI. Είναι μια εκ βαθέων ποιητική συνομιλία του ιταλού μαρξιστή ποιητή με τον θεωρητικό, φιλόσοφο και ιταλό πολιτικό Αντόνιο Γκράμσι. Η μετάφραση είναι της Ελένης Κοσμά καθώς και η εισαγωγή και το χρονολόγιο που συνοδεύουν την έκδοση. Και αυτή η έκδοση είναι δίγλωσση. Τα ιταλικά ποιήματα δημοσιεύονται στο τέλος του βιβλίου. Η μετάφραση παρά τις ενστάσεις της ίδιας της μεταφράστριας για την προσπάθειά της, είναι κατά την γνώμη μου εξαιρετική και λειτουργική. Κατορθώνει να μας μεταφέρει τον άλλο πολιτικό λόγο και την πολιτική και κοινωνική φιλοσοφία της Παζολινικής γραφής. Ένας ποιητικός πολιτικός καθαρά λόγος, αυτονομημένος όμως από τον συνήθη στρατευμένο, τον κομματικό που μας έχουν συνηθίσει οι κομμουνιστές δημιουργοί. Υπάρχει ένα υπόγειο παλινδρομικό ρεύμα έλξης και απώθησης του Παζολίνι με τον δάσκαλό του Γκράμσι. Μια σχέση αμφιθυμική που αναπροσανατολίζει τα μηνύματα της Γκραμσιανής πολιτικής θεωρίας. Ο λόγος του Παζολίνι, έχει μεγαλύτερο εύρος κοινωνικότητας, είναι πιο προσωπικός και γιαυτό πιο μαρτυρικός. Ο Παζολίνι αν εξαιρέσουμε τα σημεία του έργου του που ηθικολογεί ασύστολα, αναζητά μια επανατοποθέτηση της πολιτικής μέσα στην ιστορία. Μια νέα ηθική της πολιτικής, απαλλαγμένη από τα σκάρτα βαρίδια της αστικής καταπίεσης. Τα ποιήματα αυτά, μέσα στην σκληράδα των προθέσεών τους, έχουν κάτι το ρομαντικό και το ιδεαλιστικό, που τα αναγάγει στον μεσαιωνικό ποιητή τον Δάντη με τις γνωστές του τερτσίνες όσον αφορά την τεχνοτροπία τους. Ο Παζολίνι συνομιλεί πάνω στον τάφο του Γκράμσι σαν να θέλει να αποδώσει τιμή σε αυτόν που μια φλέβα του εαυτού του τον απορρίπτει. Και πάλι ο ποιητής Παζολίνι, ενδύει τον πολιτικό του λόγο με έναν κυνικής ατμόσφαιρας μανδύα, λες και θέλει να εξαγνίσει την ζωή, με έναν διαφορετικό βιταλιστικό τρόπο: «Όχι ζωή, αλλά επιβίωση (λιγότερο ίσως ψυχρή/ από τη ζωή και πιο εύθυμη), όπως στα ζώα/ όταν στον αινιγματικό τους οργασμό, στην έξαψη/ την απόλυτη, δεν υπάρχει άλλο πάθος πέρα/ από αυτό της καθημερινής εκτέλεσης: ταπεινή/φλόγα στην οποία η ταπεινή αποκτήνωση μέρα/τη μέρα δίνει ένα πανηγυρικό τόνο….». Το σώμα εκτονώνει τις ηδονικές του προθέσεις μέσα στην άρνηση του πόθου του. Ο άνθρωπος αφήνεται στα βασικά κυρίαρχα πρωτόγονα ένστικτά του για να αισθανθεί την ηθική της ελευθερίας του, απαλλαγμένος από κάθε βασανιστικό δεσμό της κοινωνίας. Ο Παζολίνι αρνείται να καταστείλει τις επιθυμίες του σώματος εν ονόματι των κυρίαρχων κανόνων του πολιτισμού. Αφήνεται στην παντοδυναμία των αχαρτογράφητων ερωτικών ενστίκτων χωρίς αιδώ. Η βία του άλλου έχει πολλά πρόσωπα και εκδηλώσεις, αλλά το ίδιο ισχύει και για τον ίδιο. Η σωματική κατάκτηση είναι μια αμφίσημη σχέση αλληλεξάρτησης που οδηγεί και τα δύο μέλη στην παλαίστρα. Η γλώσσα του Παζολίνι, αποσχηματοποιεί τις σταθερές μας ιδέες για τον έρωτα και την πολιτική, τις επαναδιοργανώνει κάτω από μια άλλη διαδρομή της Ιστορίας. Η σωματική δυσωδία, δεν προέρχεται από τον θάνατο, αλλά από τον ίδιο τον έρωτα. Από τις θύελλες της κοινωνικής φτώχειας που σκορπίζουν κάθε αξιακό σύστημα της προλεταριακής τάξης για επιβίωση. Ο έρωτας είναι ένα μεγάλο σαράκι γιατί ο κόσμος μας είναι πλέον σαράκι. Η Ιστορία που σχεδιάζουμε είναι ένα σαράκι. Οι Στάχτες του Γκράμσι, είναι το τέλος που διείδε ο Παζολίνι της Πολιτικής, όπως τον γνωρίζαμε από τα θεωρητικά κείμενα του Αριστοτέλη και των άλλων μεταγενέστερων Πολιτειολόγων μαρξιστών ή αστών. Ο σύγχρονος κόσμος που είδε να ανατέλλει ο Παζολίνι και προφήτευσε τα δεινά του, ήταν ένας Μακιαβελικός Κόσμος, τόσο για τους αστούς όσο και για τους μαρξιστές. Μόνο που το παιχνίδι πλέον δεν γίνονταν μόνο μέσα στα όρια της πολιτικής, αλλά μεταφέρονταν και στον χώρο των ανθρωπίνων συναισθημάτων. Άγγιζε και τον χώρο του Έρωτα. Το ίδιο το σωματικό παιχνίδι των ανθρώπων γίνονταν πλέον Μακιαβελικό. Ο διχασμένος εαυτός του Παζολίνι κατέφυγε στον Γκράμσι φιλοδοξώντας να κλείσει τις ίδιες του τις ερωτικές αντιφάσεις, αλλά δεν το κατόρθωσε. Οι Στάχτες, άνοιξαν περισσότερο τις σωματικές πληγές και τις άφησαν εκτεθειμένες. Ο cinera του συμπατριώτη του πολιτικού Antonio Gramscii, δεν του έδωσε την λύση που ποθούσε. Η ατομική του αντινομία απέναντι στην κοινωνία και τις νέες αξίες της, κέρδισαν στα σημεία τον ευαίσθητο και διχασμένο δημιουργό. Το συγγραφικό και σκηνοθετικό του όμως αποτύπωμα, διασώθηκε μαζί με τον χαμένο του παράδεισο.

Το τελευταίο βιβλίο που κυκλοφόρησε σε τέταρτη έκδοση είναι αυτό του ποιητή Γιώργου Χρονά. Είναι ένα πλούσιο «μνημόσυνο» στον ιταλό ποιητή, που ο Γιώργος Χρονάς, δεν παρουσιάζεται μόνον ο ίδιος με διάφορα κατά καιρούς κείμενά του για τον Παζολίνι, αλλά διανθίζεται με κείμενα άλλων δημιουργών και μεταφράσεις που έχουν σχέση με την ζωή και το έργο του ποιητή και σκηνοθέτη. Το βιβλίο είναι πολυστρωματικό και πιάνει από πολλές πλευρές το φαινόμενο Παζολίνι. Τα κείμενα είναι σημερινά και συνήθως ιδιοσυγκρασιακά που μας φανερώνουν την αγάπη των συμμετεχόντων για τον Ιταλό ποιητή και σκηνοθέτη. Ενδιαφέρον παρουσιάζει και το κείμενο του σκηνοθέτη Ανδρέα Βελισσαρόπουλου με τίτλο «Η Πολιτική (θεωρία) της Αίρεσης». Μας αγγίζουν και τα ποιήματα που είναι γραμμένα για τον Παζολίνι αλλά και του ίδιου που δημοσιεύονται σε στρωτές μεταφράσεις. Το πολυσέλιδο αυτό βιβλίο αφιέρωμα στην μνήμη του Παζολίνι, συνοδεύεται και από πάρα πολλές ασπρόμαυρες φωτογραφίες από διάφορα προσωπικά και μη στιγμιότυπα της ζωής του Πιέρ Πάολο Παζολίνι, που μας δείχνουν την συνέχεια μιας ζωής και ενός έργου, που κόπηκε τόσο τραγικά απότομα.

     Η περίπτωση Πιέρ Πάολο Παζολίνι, θα βρίσκεται στην επιφάνεια όσο υπάρχουν αναγνώστες λογοτεχνίας και κινηματογραφόφιλοι και πέρα των ορίων της πατρίδας του. Θεωρώ ότι, ο συγγραφέας, ποιητής και σκηνοθέτης Πιέρ Πάολο Παζολίνι, ότι είχε να δώσει στην Τέχνη μάλλον μας το έδωσε με τον καλύτερο και αποκαλυπτικότερο και προπάντων προφητικό τρόπο. Η εποχή του, τον ξεπέρασε. Οι Στάχτες, δεν ήσαν μόνο του Γκράμσι, αλλά όλων εκείνων που κουβαλούσε μέσα του σαν παρακαταθήκη ζωής ο ίδιος ο Παζολίνι. Είχε μάλλον ο ίδιος σαν γραφιάς και σαν κινηματογραφικός δημιουργός αρχίσει να γίνεται ένα ακόμα προϊόν προς κατανάλωση. Και αυτό το διακρίνουμε, τόσο στα γραπτά και τα άρθρα του όσο και στην δεύτερη φάση των ταινιών του και των θεμάτων που επέλεξε να επεξεργαστεί μέσω της έβδομης τέχνης. Ο βίαιος και αποτροπιαστικός του θάνατος, του έδωσε το  φωτοστέφανο που του άξιζε. Έμεινε το έργο του, σαν ένας ακόμα κρίκος του ευρωπαϊκού μας πολιτιστικού οικοδομήματος, όταν ακόμα ο Ευρωπαίος άνθρωπος, συνομιλούσε με τις νεράϊδες των λιμνών και των ποταμών τα πνεύματα των δασών και τους Θεούς που ζούσαν μέσα στην Φύση, πριν μεταναστέψουν στον Ουρανό και από εκεί κατεβούν στα σκοτεινά φαράγγια της ψυχής του κάθε ανθρώπου.

     Ο Πιέρ Πάολο Παζολίνι, αυτός ο αμφισβητίας της κοινωνίας, αγάπησε τους προλετάριους συμπατριώτες του σε σημείο που αυτοί, να τον οδηγήσουν στον θάνατο. Το Σώμα του, τον πρόδωσε, όχι γιατί εξέφραζε αυτό που επιθυμούσε χωρίς όρια, αλλά γιατί αφέθηκε ανυπεράσπιστο, πιστεύοντας, ότι αυτούς που αγάπησε, αυτά τα ακατέργαστα χαμίνια της ιταλικής επαρχίας, θα μπορούσαν να μυηθούν σε μια νέα θρησκεία του έρωτα που προσδοκούσε. Όμως η Κοινωνία, ακόμα και η μαρξιστική με τους ανθρώπους της, έχει άλλες ανάγκες. Το διαφορετικό ήταν και θα παραμείνει μέσα στην Ιστορία πάντα ξένο και εχθρικό. Όσες φιλότιμες προσπάθειες και αν κάνουν οι διάφοροι στοχαστές και φιλόσοφοι, καλλιτέχνες και κοινωνικοί επαναστάτες. Η Ζωή, είναι η Βιολογία της. Και η Βιολογία είναι πάντα κουκουβιασμένη μέσα στα δικά της όρια από ανέκαθεν. Εκτός και Εντός Θαλάσσης από όπου προήλθε η ανθρώπινη ζωή.

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος

Πρώτη γραφή σήμερα, 4/11/2017

Πειραιάς 4/11/2017