Το πολιτιστικό περιοδικό της ΣΑΜΟΥ, ΑΠΟΠΛΟΥΣ

       Περιοδικό ΑΠΟΠΛΟΥΣ

Σαμιακών γραμμάτων και τεχνών περιήγηση

Τετραμηνιαίο περιοδικό, έτος 33

τεύχος 92/ Φθινόπωρο 2022, σ.393-504

τεύχος 93-94/ Φθινόπωρο 2022, σ.1-176

          1922-2022, ΑΦΙΕΡΩΜΑ

Ω γη της Ιωνίας σένα αγαπούν ακόμη οι ψυχές των

     Με μότο τον γνωστό στίχο του Αλεξανδρινού ποιητή Κωνσταντίνου Π. Καβάφη, κυκλοφόρησαν δύο πλούσια σε συνεργάτες και περιεχόμενα τεύχη του γνωστού «Αιγαιοπελαγίτικου» περιοδικού «απόπλους». Το προσεγμένο σε ύλη και εκτύπωση Σαμιώτικο περιοδικό, αφιερώνει το μονό και διπλό τεύχος του στην νεότερη ιστορική τραγωδία του Ελληνισμού, την ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ. (τχ. 92) και (τχ. 93-94). Συμπληρώθηκαν φέτος 100 χρόνια από την σημαντικότερη τραγωδία της νεότερης ελληνικής ιστορίας. Ο εορτασμός της επετείου, της Καταστροφής της Σμύρνης και του ξεριζωμού του ελληνισμού από την πανάρχαια γη των προγόνων τους και της προσφυγιάς, συνέπεσε και με τον επίσημο εορτασμό των 200 χρόνων της ελληνικής επανάστασης του 1821 λόγω της γνωστής παγκόσμιας πανδημίας. Με την ευκαιρία του διπλού εορτασμού πραγματοποιήθηκαν στην πατρίδα μας από την επίσημη πολιτεία και διάφορους ιδιωτικούς και δημόσιους φορείς, εκατοντάδες εκδηλώσεις μνήμης και αναφοράς στα δύο ιστορικά αυτά γεγονότα και τις ελληνικές επώνυμες πολιτικές και ιστορικές αγωνιστικές προσωπικότητες οι οποίες με τις δράσεις και αποφάσεις τους, αγωνιστικά τους ανδραγαθήματα και θυσιαστική τους προσφορά έπαιξαν σημαίνοντα ρόλο στις δύο αυτές «οριακές» ιστορικές στιγμές του Ελληνισμού και της μετέπειτα πορείας του. Διοργανώθηκαν ομιλίες, έγιναν παρελάσεις, εκδόθηκαν δεκάδες βιβλία, (ιστορικά μελετήματα και μυθιστορήματα) προσφέρθηκαν από εφημερίδες παλαιότεροι τίτλοι γνωστών μελετών για τον ξεριζωμό και την απώλεια των πατρογονικών πανάρχαιων ελληνικών εστιών περιοχών της Μικρά Ασίας. Γυρίστηκαν κινηματογραφικές ταινίες και προβλήθηκαν σήριαλ για τους τότε έλληνες πολιτικούς ηγέτες-Ελευθέριος Βενιζέλος-τα οποία μας εξιστορούν τα αιματοβαμμένα ιστορικά καθέκαστα εκείνης της περιόδου, και το δράμα της προσφυγιάς του ελληνικού πληθυσμού κατά την διάρκεια της Μικρασιατικής Καταστροφής. Λογοτεχνικά περιοδικά που συνεχίζουν να κυκλοφορούν με την αυταπάρνηση και προσωπικό μόχθο των εκδοτών και υπευθύνων τους, και άλλα του χώρου του διαδικτύου, αφιέρωσαν την ύλη τους ή σελίδες τους στην Εθνική Τραγωδία και την μετέπειτα διαδρομή των Μικρασιατών Ελλήνων Προσφύγων, και την όχι και τόσο ομαλή εγκατάστασή τους στα νησιά του Αιγαίου πελάγους, τον κορμό της κυρίως ελεύθερης Ελλάδας. Διάφορες περιοχές και πόλεις της ελληνικής γης δέχτηκαν τον μικρασιατικό ανώνυμο ελληνικό λαό, υποδέχτηκαν τους Έλληνες που κατάγονταν από διάφορα μέρη της Ελληνικής γης της Ιωνίας. Έλληνες και Ελληνίδες που είχαν εγκατασταθεί από τα αρχαία προϊστορικά χρόνια και ανέπτυξαν και καλλιέργησαν τον μικρασιατικό πολιτισμό και οργάνωση ζωής. Ελληνικές ανθηρές και καρποφόρες πολιτιστικά και εμπορικά κοινότητες και πόλεις, φυσιογνωμίες ατόμων και δραστηριότητες Ρωμιών που διέπρεψαν και αναδείχθηκε η προσφορά τους στο εμπόριο, την βιομηχανία, τη ναυτιλία, τις επιστήμες, τις τέχνες και τα γράμματα. Ένας πολιτισμός λαϊκός, γηγενής των μικρασιατών προσφύγων, αυθεντικός και πολύπτυχος, πηγαίος, ο οποίος μπόλιασε πολλαπλώς με τον ερχομό των μικρασιατών ξεριζωμένων ελλήνων το ελληνικό κράτος και τις διάφορες περιοχές της Ελλάδας που εγκαταστάθηκαν οι πρόσφυγες δημιουργώντας και οικοδομώντας τις δικές τους προσφυγικές συνοικίες και περιοχές. Στα δικά μας τα μέρη, τα μέρη του Πειραιά και των όμορων Δήμων, Νίκαια, Δραπετσώνα, Παλαιά Κοκκινιά, Νεάπολη, Πέραμα, Κερατσίνι, Άγιος Ιωάννης Ρέντης, Άσπρα Χώματα, Κορυδαλλός (η ευρύτερη πειραϊκή περιφέρεια) το Μικρασιατικό προσφυγικό στοιχείο δεν ήταν απλώς έντονο και πολυπληθές, αλλά, θα μπορούσαμε να σημειώσουμε, ότι η παρουσία του διαμόρφωσε την εικόνα των συνοικιών και των περιοχών που εγκαταστάθηκε, και πλούτισε θετικά και καρποφόρα με την προσφορά του, την εργατικότητά του, την καπατσοσύνη του, την ταυτότητα των ντόπιων κοινοτήτων οι οποίες στην συντριπτική τους πλειοψηφία προέρχονταν από τα νησιά του Σαρωνικού, των Δωδεκανήσων, την Κρήτη, την Πελοπόννησο, τα Επτάνησα κλπ. Οι Μικρασιάτες Έλληνες με την προκοπή τους και την ευφυΐα τους, την εργατικότητά τους και το φιλότιμό τους, το ήθος και τις θρησκευτικές και κοινωνικές τους παραδόσεις, έδωσαν ανάσα πνοής στο ελληνικό παλαιό σώμα της χώρας, το αναζωογόνησαν και το ανέπτυξαν ποικιλοτρόπως. Η συνεισφορά των Μικρασιατών προσφύγων επαινέθηκε και αναγνωρίστηκε και εξακολουθεί να μνημονεύεται η συμβολή τους και σήμερα, Εκατό χρόνια μετά την Μικρασιατική Καταστροφή και το δράμα της Ελληνικής Προσφυγιάς. Ο  γράφων στάθηκε τυχερός διαμένοντας στην περιοχή του Πειραιά να συνομιλήσει αρκετές φορές και αντλήσει από την λαϊκή κοινωνική σοφία των Μικρασιατών που, ερχόμενοι στην Ελλάδα, κατοίκησαν σε μία κάμαρη με τσίγκους και πισσόχαρτο να σκεπάζουν την οροφή της, μία κουρελού για πόρτα, και την τουαλέτα στην άλλη πλευρά της δεντρόφυτης μικρής αυλής. Κοινή των οικογενειών αυλή που μοσχοβολούσε μαγειρεμένο φαγητό με πολλά μπαχαρικά, γλυκίσματα της ανατολής, λιβάνι και βασιλικό, δυόσμο και νυχτολούλουδο. Πού στο πάντα ανοιχτό παράθυρο με τα κεντημένα κουρτινάκια βρίσκονταν η στάμνα σκεπασμένη με το κουκουνάρι και το κλουβί με το καναρίνι. Ενώ, η κοινή προσφυγική αυλή πλημμύριζε από γλάστρες με γαρύφαλλα, τριανταφυλλιές, χρυσάνθεμα, βασιλικό και την κρεβατίνα με το αγιόκλημα που σκίαζε ζεστά την νοσταλγία και τα όνειρα των χαμένων αλλά όχι αλησμόνητων πατρίδων. Οι Μικρασιάτες Έλληνες πρόσφυγες εγκαθίδρυσαν μία άλλη πολιτισμού Ελλάδα μέσα στην παλαιά.

       Μέσα σε αυτό το ιστορικό πλαίσιο επετειακής μνήμης τα «Λογοτεχνικά πάρεργα», διάβασαν καινούργιους τίτλους βιβλίων, ξαναδιάβασαν παλαιότερα μυθιστορήματα και ποιητικές συλλογές και εργασίες Μικρασιατών προσφύγων και προσπάθησαν να ενημερωθούν-όσο αυτό ήταν δυνατόν-με τις σύγχρονες ιστορικές αναφορές και εκδόσεις. Επέλεξα να ασχοληθώ και ασχολούμαι ακόμα διαβάζοντας και ερευνώντας το έργο του Μικρασιάτη πρόσφυγα, Ανατολίτη Ρωμιού κυρ Φώτη Κόντογλου, δίχως να αγνοώ και τους άλλους παλαιότερους Μικρασιάτες δημιουργούς οι οποίοι μας είναι γνωστοί και αγαπητοί. Έτσι, όταν μου προσφέρθηκαν τα δύο αυτά αφιερωματικά τεύχη από την φιλόλογο και κριτικό Α. Δ. ένιωσα χαρά για το ότι το λογοτεχνικό περιοδικό «απόπλους» είχε αφιερώσει τεύχη του στην Μικρασιατική Καταστροφή. Το καλό περιοδικό μας ήταν γνωστό και από παλαιότερα τεύχη του, μια και διανύει ήδη το 33 έτος της κυκλοφορίας του, και αν θυμάμαι καλά, στις σελίδες του, έχει φιλοξενήσει Πειραιώτες συγγραφείς και λογίους. Ανεξάρτητα όμως από αυτό, ο «απόπλους» έχει την δική του ξεχωριστή ταυτότητα, προσφορά και συμβολή όχι μόνο στα Σαμιώτικα ιστορικά και πνευματικά πράγματα και τον Σαμιώτικο πολιτισμό αλλά και ευρύτερα στον ελληνικό χώρο. Τα περιεχόμενα των 100 περίπου τευχών του που έχουν κυκλοφορήσει μέχρι σήμερα, περιλαμβάνουν στην ύλη τους σημαντικό αρχειακό και ιστορικό και πολιτιστικό υλικό και έχουν αναδείξει πέρα από το ιστορικό νησί, την Σάμο, που εκδίδεται, και άλλες προσωπικότητες των γραμμάτων της ελληνικής γραμματείας. Το επιτελείο του είναι μεγάλο και πολλά από τα άτομα που το επιμελούνται ή συμμετέχουν με κείμενά τους, μας είναι γνωστά και έχουμε διαβάσει εργασίες και βιβλία τους. Όπως ο ποιητής και μεταφραστής Γιώργος Βέης, η κριτικός Ανθούλα Δανιήλ, ο συγγραφέας Μανόλης Γ. Βαρβούνης, η ποιήτρια και μεταφράστρια Τασούλα Καραγεωργίου, η Ηρώ Νικολοπούλου κ.ά. Όπως έχει καθιερώσει το περιοδικό στην εκδοτική του διαδρομή τα τεύχη διανθίζονται με ασπρόμαυρες φωτογραφίες αρχειακού υλικού οι οποίες και αυτές-όπως και τα δημοσιεύματα του περιοδικού- συμβάλουν στην καλύτερη κατανόηση της Σαμιώτικης ιστορίας. Παρενθετικά να σημειώσουμε ότι, ο προηγούμενος μακρόβιος πρόεδρος της Φ.Σ. Πειραιά, γνωρίζουμε εμείς οι Πειραιώτες, ότι δώρισε ένα μεγάλο μέρος των βιβλίων της Βιβλιοθήκης του σε φιλικό του πρόσωπο στην Σάμο. Κάτι που σημαίνει ότι ενδέχεται σε βιβλιοθήκη του νησιού να υπάρχουν και τίτλοι έργων Πειραιωτών δημιουργών. Αλλά αυτό είναι ένα άλλο κεφάλαιο.

Ας αναφέρουμε ορισμένες πληροφορίες που θα μας κάνουν γνωστότερη την ταυτότητα του περιοδικού.

«ΑΠΟΠΛΟΥΣ», σαμιακών γραμμάτων και τεχνών περιήγηση. Το περιοδικό είναι τετραμηνιαίο και έδρα του έχει την Σάμο, και είναι έκδοση της «Μη κερδοσκοπικής εταιρείας Απόπλους» Στην Συντακτική του Επιτροπή διαβάζουμε τα ονόματα: Γ. Βέης, Β. Δημητριάδης, Ε. Κατσικογιάννη, Χ. Λάνδρος, Δ. Χατζημιχάλης. Την Επιμέλεια της Έκδοσης έχουν οι: Β. Δημητριάδης και Χ. Λάνδρος. Η εκτύπωση του περιοδικού γίνεται στην Αθήνα ενώ την Διαχείριση και Διακίνηση έχουν ο Μ. Δραπανιώτης και ο Δ. Χατζημιχάλης. Τα εξώφυλλα των δύο τευχών είναι «Σμύρνη, άποψη πρίν το 1922», η τιμή του είναι διαφορετική σε κάθε τεύχος. Κυμαίνεται ανάλογα τις σελίδες του. Η διεύθυνσή του είναι ηλεκτρονική. Τα παρόντα τεύχη κοστίζουν 9 και 12 ευρώ αντίστοιχα και οι διαστάσεις του περιοδικού είναι 17Χ24.

     Η δομή της ύλης του περιοδικού χωρίζεται σε τρία μέρη. Στο σύντομο «Ημερολόγιο καταστρώματος» που υπογράφει η Συντακτική Ομάδα και έχει να κάνει με την ύλη κάθε φορά του περιοδικού. Ο γενικός τίτλος φέρνει στη μνήμη τον Μικρασιάτη νομπελίστα ποιητή Γιώργο Σεφέρη. Ακολουθούν οι σελίδες των συμμετεχόντων συνεργατών του περιοδικού που είναι και ο κύριος κορμός του περιοδικού με γενικό τίτλο: «ΟΙ ΕΠΙΒΑΤΕΣ ΤΟΥ 92^ΟΥ & 93^ΟΥ και 94^ου ΑΠΟΠΛΟΥ», και τα τεύχη κλείνουν με την βιβλιοκριτική νέων εκδόσεων από συνεργάτες του περιοδικού.

Ας αντιγράψουμε από το «ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΚΑΤΑΣΤΡΩΜΑΤΟΣ» του μονού τεύχους 92:

«Με το 92^ο τεύχος ολοκληρώνεται ο κύκλος των τεσσάρων τευχών του 23^ου τόμου του Απόπλου. Με το επόμενο διπλό τεύχος 93-94 ξεκινά ο 24^ος. Και τα δύο τεύχη  είναι αφιερωμένα στα 100 χρόνια από τη Μικρασιατική Καταστροφή, όπως είχαμε προαναγγείλει με τον καβαφικό στίχο.

            Ω γη της Ιωνίας, σένα αγαπούν ακόμη,

            σένα οι ψυχές των ενθυμούνται ακόμη.

            Σαν ξημερώνει επάνω σου πρωί αυγουστιάτικο

            την ατμόσφαιρα σου περνά σφρίγος απ’ την ζωή των’

     Και άλλοι ποιητές και λογοτέχνες πλήθος αναφέρονται στην απώλεια των πατρογονικών εστιών της Μικράς Ασίας. Την ποίησή τους καταγράφει μεθοδικά στο προηγούμενο και στο παρόν τεύχος ο αείμνηστος Αριστείδης Βουγιούκας. Κι εμείς επιλέγουμε, ενδεικτικά μόνο, στίχους από το ποίημα «Το σπίτι κοντά στη θάλασσα» του Γιώργου Σεφέρη.

            Τα σπίτια που είχα μου τα πήραν. Έτυχε να ‘ναι τα χρόνια δίσεχτα’

            πολέμοι χαλασμοί ξενιτεμένοι΄ κάποτε ο κυνηγός βρίσκει τα διαβατά-

            ρικα πουλιά κάποτε δεν τα βρίσκει’ το κυνήγι ήταν καλό στα χρόνια

            μου, πήραν πολλούς τα σκάγια’ οι άλλοι γυρίζουν ή τρελαίνουνται

            στα καταφύγια…. Ξέρεις τα σπίτια πεισματώνουν εύκολα, σαν τα

            γυμνώσεις.

     Το τεύχος 92 περιλαμβάνει κυρίως λογοτεχνία επηρεασμένη από τη μικρασιατική τραγωδία των Ελλήνων, αφηγήματα, δοκίμια και στο τέλος βιβλιοπαρουσιάσεις….

Ας δούμε ποιοι είναι οι ΕΠΙΒΑΤΕΣ ΤΟΥ 92^ου ΑΠΟΠΛΟΥ και τα περιεχόμενα:

-Αριστείδης Βουγιούκας, Η ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ ΓΙΑ ΤΗ ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ, 396-412. 2^ο μέρος.

-Χρύσα Φάντη, Η ΚΑΤΑΦΥΓΗ, 413-417

-Ευγενία Λαγού, ΚΑΙ ΔΕ ΔΑΚΡΥΖΕΙΣ ΠΟΤΕ ΣΟΥ ΜΑΝΑ ΜΟΥ ΕΛΛΑΣ (1). Μνήμη Ανδρέα Λαγού (1888-1963), 418-419.

-Χαρά Πρεβεδώρου, ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΣΣΑ, 420-423

-Βαγγέλης Δημητριάδης, Ο ΚΥΡ ΒΑΓΓΕΛΑΚΗΣ, (1), 424-426

-Ελπιδοφόρος Ιντζέμπελης*, Ο ΔΗΜΗΤΡΟΣ ΑΠΟ ΤΗ ΦΩΚΑΙΑ ΤΗΣ Μ. ΑΣΙΑΣ, 427-429

-Ελένη Ε. Νανοπούλου*, ΤΑ ΔΥΟ ΑΔΕΡΦΙΑ, 430-432

-Αγγελική Τζανή Κουκούλη, ΑΧ! ΑΥΤΕΣ ΟΙ ΤΗΓΑΝΙΤΕΣ, 433-435

-Οδυσσέας Λ. Σπαχής, ΤΟ ΑΛΦΑΒΗΤΑΡΙ ΤΗΣ ΜΝΗΜΗΣ*, 436-441

-Άννα Ασημίνα, ΤΟ ΚΟΡΙΤΣΙ ΑΠΕΝΑΝΤΙ, 442-445

-Συμεών Γρηγορίου Σταμπουλού*, ΕΝΑ ΕΙΔΥΛΛΙΟ ΑΝΕΥΟΔΩΤΟ ΣΤΙΣ ΩΡΕΣ ΤΗΣ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗΣ, 446-452

-Μιχάλης Γ. Σακελλαρίου, (1912-1919)- ΜΙΑ ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΕΝΤΑΣΕΩΝ ΔΙΧΑΣΜΟΥ ΚΑΙ ΕΞΟΡΙΑΣ, ΟΠΩΣ ΤΗ ΒΙΩΣΕ Ο ΜΙΧΑΛΗΣ Γ. ΣΑΚΕΛΛΑΡΙΟΥ, 453-459

-Σάρα Θηλυκού, ΓΗ Α-ΙΩΝΙΑ, 460-463

-Ανθούλα Δανιήλ, ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑ 1922-2022, 464-467

-Ελπίδα Κατσικογιάννη, Ο ΓΙΑΝΝΗΣ ΧΑΤΖΙΝΗΣ ΣΤΟ ΜΕΤΩΠΟ ΤΗΣ Μ. ΑΣΙΑΣ, 468-475

-Ευσταθία Δήμου, ΖΩΗ ΚΑΙ ΤΕΧΝΗ ΣΕ ΑΝΤΙΣΤΡΟΦΗ: ΣΤΡΑΤΗΣ ΔΟΥΚΑΣ, ΙΣΤΟΡΙΑ ΕΝΟΣ ΑΙΧΜΑΛΩΤΟΥ, 476-480

-Μανόλης Γ. Βαρβούνης, ΤΑ ΠΑΘΗ ΤΗΣ ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗΣ ΡΩΜΙΟΣΥΝΗΣ: ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΑ ΓΙΑ ΤΗ ΓΕΝΟΚΤΟΝΙΑ ΤΟΥ ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ ΤΟΥ 1922, 481-487

-Ντίνος Θ. Κόγιας, ΣΤΟ ΑΙΓΑΙΟ ΑΡΕΣΟΥΝ ΤΑ ΤΣΑΝΑΚΚΑΛΕ, 488-494

ΑΠΟ ΤΙΣ ΣΕΛΙΔΕΣ ΤΩΝ ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΕΩΝ ΕΧΟΥΜΕ:

-Ελένη Στεφανοπούλου, Τα νησάκια της ξηράς ή Το άλλο όνομα της ποίησης. Γιώργος Βέης, Βράχια, Ύψιλον, Αθήνα 2020, σ.495-497

-Βαγγέλης Δημητριάδης, Γιώργος Συμπάρδης, Αδέλφια, Μεταίχμιο, Αθήνα 2018, σ.498-500

-Χρίστος Λάνδρος, Ουρανία Χρυσαφίνου, Περάσματα, Ιωλκός, Αθήνα 2022, σ.500-503

-Νικόλαος Μπουμπάρης, Κοιτάζοντας κατάματα και ψύχραιμα το παρελθόν. Θανάσης Διαμαντόπουλος, Ο Εθνικός Διχασμός και η κορύφωσή του. Η Δίκη των «Έξι», Εξιλασμός ή δικαστικός φόνος; Πατάκη, Αθήνα 2022, σ.503-504

--

Και στο επόμενο διπλό τεύχος 93-94 Φθινόπωρο 2022, συνεχίζεται το αφιέρωμα στη Μικρασιατική Καταστροφή, που οι εκδόσεις και το περιοδικό «Απόπλους» είχαν αρχίσει από το τεύχος 91. Μας λένε οι συντάκτες στο «Ημερολόγιο Καταστρώματος»: «Εμείς ζήσαμε ένα διαφορετικό καλοκαίρι, το καλοκαίρι του 2022! Εκατό χρόνια από τον ξεριζωμό του μικρασιατικού Ελληνισμού, καλοκαίρι μνήμης και στοχασμού! Εφέτος θυμόμαστε τα πάθη του Γένους, τη γη της Ιωνίας, τον πολιτισμό της και είμαστε υπερήφανοι για τους προγόνους και τα έργα τέχνης που κατέλιπαν, τη φιλοσοφία που ανέπτυξαν, τα γράμματα που καλλιέργησαν. Ο Απόπλους από το τεύχος 91 είχε αρχίσει να αναφέρεται στην επέτειο των 100 χρόνων από τη Μικρασιατική καταστροφή. Στα τεύχη 92 και 93-94 συνεχίζει το ειδικό αφιέρωμα με ιδιαίτερη έμφαση στην Καθημαγμένη Σμύρνη. Όμως πριν από αυτά κατόρθωσε, παρά τις αντιξοότητες εγκλεισμού και καραντίνας να ετοιμάσει και να εκτυπώσει το βιβλίο διηγημάτων του αρχιτέκτονα Μιχάλη Τσιμπλάκη Λιμενοβραχίονας και το επιστημονικό βιβλίο του διδάκτορα Ιστορίας Μανόλη Γιαννούτσου με τίτλο Μικρασιάτες πρόσφυγες στη Σάμο 1922-1940.» Και συνεχίζει το «Ημερολόγιο Καταστρώματος» «Το καλοκαίρι που πέρασε η τοπική εκκλησία υπό την αιγίδα της Ιεράς Συνόδου της Εκκλησίας της Ελλάδος τίμησε την επέτειο του 1922 με σειρά λατρευτικών και πολιτιστικών εκδηλώσεων στη Σάμο και στην Ικαρία. Οι πολιτιστικές εκδηλώσεις περιέλαβαν ομιλίες-διαλέξεις, μουσικοχορευτική εκδήλωση στο θέατρο του Άη Γιαννάκη στο Πάνω Βαθύ». Καταλήγοντας με ποιητικό τρόπο: «Ω Γη της Ιωνίας! Ανθίζεις και πάλι στα νησιά σου αλλιώτικα και θα ανθίζεις όσο τιμούν και σέβονται οι κάτοικοί σου τα έργα Τέχνης, του Λόγου και του Πολιτισμού».

     Ας περιδιαβούμε εν συντομία τους Επιβάτες και τα πλούσια και μεστά Περιεχόμενα του διπλού τεύχους, που, όπως θα διαπιστώσουμε, πολλά ονόματα συνεργατών τα συναντάμε και στο τεύχος που προηγήθηκε:

Το αφιέρωμα ανοίγει την αυλαία του με το ποίημα της φιλολόγου ποιήτριας και μεταφράστριας Τασούλας Καραγεωργίου «ΑΠΟ ΞΕΝΟ ΤΟΠΟ», σ.5 όπου η ποιητική γραφή της συνδυάζει το παραδοσιακό τραγούδι και μουσικό ρυθμό με τον τραγικό λόγο της αρχαίας ελληνικής παράδοσης και το νάι της Ρωμιοσύνης.

Από ξένο έρχεται τόπο κι απ’ αλαργινό

κι είναι η μνήμη ένα κορίτσι δώδεκα χρονώ.

«Άπολις είμαι κι έρημος», θα πει, «όπως η Εκάβη»,

καθώς εσείς θ’ αγγίζετε το μυστικό σημάδι,

σαν χάραγμα παλιάς βελόνας γραμμοφώνου’

από το νάι το γλυκύ

-το νάζι της Ανατολής-

απ’ το βιολί που σέρνει την ψυχή

κι από το σάζι.

Από ξένο έρχεται τόπο κι απ’ αλαργινό

κι είναι πάντα η Μικρασία δώδεκα χρονώ.

Να συμπληρώσουμε, ότι πρόσφατα η ποιήτρια κυκλοφόρησε την αξιόλογη και προσεγμένη μεταφραστική της εργασία, πάνω στο ποιητικό σώμα της αρχαίας ποιήτριας ΣΑΠΦΩ, την Δέκατη Μούσα όπως μας λέει ο Πλάτων «Εννέα τάς Μούσας φασίν τινες’ ως ολιγώρως’ ηνίδε και Σαπφώ Λεσβόθεν η δεκάτη». Μεταφραστικά δείγματά της Αλεξανδρινής ποιήτριας και φιλολόγου Τασούλας Καραγεωργίου και σχολαστική έρευνα πάνω στην λυρική φωνή της, μας είχε δώσει σε προγενέστερες δουλειές της. «ΣΑΠΦΩ» ΤΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ. ΠΡΟΛΟΓΟΣ-ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ-ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΤΑΣΟΥΛΑ ΚΑΡΑΓΕΩΡΓΙΟΥ, εκδόσεις Κέδρος, Αθήνα, Ιούνιος 2022, σελίδες 196. Η δίγλωσση έκδοση περιλαμβάνει 192 αρχαία σπαράγματα της Σαπφούς, και άλλα από «Τα νέα ποιήματα της Σαπφώς» και από τα «Ποιήματα της Σαπφώς από άλλες εκδόσεις του έργου της».

Καλογραμμένος και ευαίσθητος είναι ο ποιητικός λόγος που ακολουθεί και των άλλων ποιητριών και ποιητών. Η ποιήτρια Άννα Γρίβα μας δίνει το «ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 1922», σ.6-7 το οποίο αφιερώνει «Στους προγόνους μου: στον Αβραάμ, που χάθηκε στα «αμαλέ ταμπουρού» μαζί με τους γιους του, στη Ρεβέκκα, που ήταν σίγουρη μέχρι τέλους ότι θα τους ξαναδεί ζωντανούς.» Ας δώσουμε ορισμένους στίχους:

Όλοι έχουμε ακούσει

για τα κλειδιά που θάβονται στους κήπους

για το λίγο χώμα που κρυβόταν στις τσέπες

για το τελευταίο βλέμμα προς το σπίτι

 

Πολλοί έχουμε ακούσει

για τις αλυσίδες που κόβονταν από τους λαιμούς

για τα δάχτυλα που κόβονταν απ’ τα χέρια

για τα παιδιά πού ρίχνονταν στα πηγάδια……….

Η ποιήτρια Έλσα Κορνέτη αφιερώνει το δικό της ποίημα «Ο ΘΑΥΜΑΣΤΟΣ ΜΕΤΑΞΟΣΚΩΛΗΚΑΣ», σ.8-9 «Στη μνήμη της προγιαγιάς μου Κατίνας Σεμίζογλου»

Στης προγιαγιάς

τα όνειρα τα τελευταία

στον βυθό της κάθε προσευχής

όλα τα χρόνια του ξεριζωμού

μια έγνοια και μια παράκληση

συγκατοικούσαν.

Εκείνο το δίπατο το σπίτι το σφαλιστό

με τα χειροποίητα μεταξωτά χαλιά

και το σιντριβάνι στην αυλή

χωρίς σκεπή τι θ’ απογίνει;

Κι όλοι εκείνοι οι μεταξοσκώληκες

που αναδεύονται στα κουκούλια τους

στο εκτροφείο και στο εργαστήρι

μεταξιού;……..

Ενώ και η ποιητική φωνή του πρεσβευτή και μεταφραστή Γιώργου Βέη, μας λέει στην δική του ποιητική συμμετοχή, «ΟΧΙ, ΠΟΤΕ ΞΑΝΑ» σ.10

Όχι, ποτέ ξανά

Μα πώς είναι δυνατόν

Ποτέ ξανά;

Εδώ κάθε μέρα καίγεται αυτή η πόλη

Σα να είναι απέραντη χώρα

Από την παραλία της,

Ως εκεί που φτάνει τ’ όνειρο

Φλέγεται διότι θέλει να τη θυμόμαστε

Όχι ως καταστροφή

Αλλά ως αντίσταση  στα μεγάλα λάθη

Καίγεται η Σμύρνη, 1922-2022

Εγκαυστική των παθημάτων

Δεν χάνεται όμως μέσα στα κύτταρά μας

Μια πόλη μνήμη

Γι’ αυτό δεν είναι ορφανή

Αλλά κομμάτι μας.

Στο προηγούμενο τεύχος όπως αναφέρουμε παραπάνω, στις σελίδες «βιβλιοπαρουσίαση» η Πατρινή νομικός και ποιήτρια, βιβλιοκριτικός Ελένη Στεφανοπούλου, μας παρουσιάζει την ποιητική συλλογή «Βράχια» του δημιουργικού πάντα Γιώργου Βέη.

     Η Δέσποινα Βασίλη Χατζηανδρέου, από το Κελεμπέσι της Μικράς Ασίας, πρόσφυγας  στη Σάμο το 1922 μας δίνει τις συγκλονιστικές αφηγήσεις της στο «ΔΕΣΠΟΙΝΑ ΣΟΦΟΥΛΗ, ΚΕΛΕΜΠΕΣΙΩΤΙΣΣΑ», σ.11-20, η απομαγνητοφώνηση έγινε από τον Χ. Λάνδρο, σ.11-20.

Οι μαθήτριες Τζουλιάνα Αμπαζί και Ισμήνη Χατζηνικολάου, παίρνουν συνέντευξη από την εγγονή της «ΧΡΙΣΤΙΝΑΣ ΑΣΒΕΣΤΑ ΚΟΥΦΟΥΔΑΚΗ» την Ελευθερία Ασβεστά, σ.21-23.

Ο Σαμιώτης πρόσφυγας δεύτερης γενιάς Βασίλης Παπακοσμάς, στην δική του συνέντευξη «ΕΝΑΣ ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΗΣ ΕΛΛΗΝΑΣ ΣΤΗ ΣΑΜΟ» μας μιλά για τις περιπέτειες της ζωής του. Η απομαγνητοφώνηση έγινε από τον Χ. Λάνδρο., σ.24-27

Ο Μανόλης Κ. Γιαννούτσος, μαγνητοφωνεί και απομαγνητοφωνεί τον «ΠΑΠΑ ΜΑΝΟΛΗ ΣΑΡΔΗ», σ.28-31.

Την μαρτυρία του ενενηντάχρονου Κώστα Σιταρόπουλου, καταγράφει η Έλσα Χίου στο «ΑΣΥΝΟΡΗ ΜΝΗΜΗ», σ.32-36. Μας λέει στην αρχή: «Η καταγωγική αίσθηση των αλησμόνητων πατρίδων αποτυπώθηκε στις συνειδήσεις της εποχής. Έναν αιώνα μετά παραμένει ζωντανή μέσω της προφορικής μνήμης των μαρτυριών. Πρόσφυγες στρατιώτες, πολεμικοί ανταποκριτές, απλοί άνθρωποι του ξεριζωμού, και καταξιωμένοι της γραφής αφηγήθηκαν και κατέγραψαν καταστάσεις, αλλαγές, φαινόμενα συμπεριφορών, και ιστορικά λάθη, που εξακολουθούν να ερευνώνται και ν’ αναλύονται. Είναι εντυπωσιακές οι διηγήσεις που απομυθοποιούν τη νοσταλγία της παραδείσιας ζωής σε αγροτοποιμενικές περιοχές ή σε φτωχογειτονιές της Σμύρνης και άλλων πόλεων»…..

Ακολουθούν οι παρουσίες του ποιητή Νίκου Σουβατζή με το ποίημα «ΑΙΩΝΙΑ ΔΥΣΗ»,σ.37

Όσες θάλασσες κι αν ταξιδέψω,

με όσα μάτια

κι αν αντικρίσω τον κόσμο,

όσες πολιτείες κι αν περιδιαβώ,

όσες λεωφόρους κι αν διασχίσω,

η καρδιά μου θα βρίσκεται

αιώνια

στο λιμάνι της Σμύρνης

Σεπτέμβρης του ’22 ήτανε

όταν ο ήλιος μας

έδυσε για πάντα

Ο Αρκάς διδάκτορας του τμήματος επικοινωνίας ΜΜΕ και Πολιτισμού του Παντείου Πανεπιστημίου, ποιητής και διηγηματογράφος Χρίστος Δάλκος μας δίνει με ένα χαρακτηριστικό σκίτσο το «ΤΙ ΘΛΙΒΕΡΟ», σ.38. «Τι θλιβερό το κατά «Τουρκοφάγων» μένος μιας κοινωνίας Τουρκοφαγωμένων».

Η ποιήτρια και νομικός Αθανασία Καραγιάννη,-πρώτη της ποιητική συλλογή «Η Εκδίκηση των Λέξεων» συμμετέχει με το σατιρικό (;) μιας «Καρυωτακικής ατμόσφαιρας» ποίημα «ΠΑΡΑΔΕΙΣΙΑ ΟΝΕΙΡΑ», σ.39

Σε εξωτικά νερά έχει πνιγεί

Αυτή η εφηβεία

Σε όνειρα ρηχά

Μιας αποτυχημένης πειρατείας

Που δίχως έφηβους

Και δίχως πειρατές

Σε μνήμες αψεγάδιαστες

Θα πλέει

Από της Καραϊβικής

Τα παραδείσια νησιά

Νεκρή στην Ιωνία

 Η πατρινή συγγραφέας και βιβλιοκριτικός, συνεργάτης του περιοδικού Ελένη Στεφανοπούλου, αφιερώνει στον παππού της «Μνήμη Γιάννη Μαυρίδη, του παππού που δεν γνώρισα ποτέ» το ποίημα «ΣΤΗ ΓΗ ΤΗΣ ΙΩΝΙΑΣ», σ.40 του ποιητικού σπαράγματος προηγείται το δίστιχο «ΟΔΩΝΥΜΙΚΟΝ» του λυρικού γερμανού ποιητή Φρίντριχ Χέλντερλιν.

Ακολουθούν: ο Σταύρος Παπλωματάς με το πεζό ποίημα «ΣΧΙΣΜΕΝΟ ΔΕΛΤΑΡΙΟ», σ.41. 

Η Ελένη Σκριβάνου με την συνοπτική εικόνα «ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑ 1922-2022» σ.42-43. 

Η ποιήτρια Φωτεινή Ταλαιπώρου μας δίνει το «ΝΟΣΤΟ», σ.44. 

Ο  Βαγγέλης Δημητριάδης μας μιλά για μία καταδίωξη των Τούρκων «ΣΤΗ ΜΕΘΟΡΙΟ», 45-46. 

Η διηγηματογράφος από την Θεσσαλονίκη Ιφιγένεια Θεοδώρου γράφει το «ΝΑ ΑΚΟΥΩ ΤΙΣ ΨΥΧΕΣ ΤΟΥΣ…», σ.47-51. 

Ο κοινωνιολόγος συγγραφέας Δημήτρης Μαγριπλής, ψευδώνυμο Φώτης Αδάμης, μας δίνει μια κοινωνιολογίζουσα ματιά στο κείμενό του «ΑΛΛΟ Ο ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΑΛΛΟ Ο ΕΚΤΟΠΙΣΜΟΣ», σ.52-54. 

Η Λίλια Τσούβα, δημοσιεύει το «ΣΤΑΣΗ ΑΠΟΛΥΜΑΝΤΗΡΙΑ», σ.55-56 «Η μέρα έγερνε προς τη δύση και η παραλία βάφτηκε  στα χρώματα της ίριδας. Οι ανεμόσκαλες της σκέψης μας έβγαλαν στην Ιωνία, την Προποντίδα, την Καππαδοκία, τον Πόντο. Ο αιγαιοπελαγίτικος πολιτισμός, με την έντονη ελληνική παρουσία από τη Μυκηναϊκή ακόμη εποχή. Η κοσμοπολίτικη Σμύρνη. Η μικρασιατική καταστροφή. Μνησιπήμων πόνος, είπε ο θείος. Συμφωνήσαμε.». 

Η Ηρώ Νικοπούλου αφιερώνει το κείμενό της «ΜΙΣΗ» στη «Μνήμη Έλλης Ζιζίκου». Του κειμένου προηγείται ποιητικό μότο από τον εκ Θεσσαλονίκης ποιητή Γιάννη Καρατζόγλου, σ.57-59. 

Η Αθηναία φιλόλογος και ποιήτρια Βασιλική Κοντογιάννη συμμετέχει με τις οικογενειακές αναμνήσεις «ΓΙΑΓΙΑ ΣΟΦΙΑ» Αυτοβιογραφικές σημειώσεις και οικογενειακές μαρτυρίες, σ.60-63. 

Ο Δημήτρης Θρασυβούλου, ορμώμενος από ένα διήγημα του αξέχαστου πεζογράφου Γιώργου Ιωάννου, «Στου Κεμάλ..» από την συλλογή του «Η μόνη κληρονομιά» εκδ. Ερμής 1974, συνθέτει το δικό του αφήγημα για την κυρία Μαρίκα, «ΤΡΕΙΣ ΦΟΡΕΣ ΠΡΟΣΦΥΓΑΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ  ΓΙΑ ΤΗ ΖΩΗ ΜΙΑΣ ΔΑΣΚΑΛΑΣ ΑΠΟ ΤΑ ΣΩΚΙΑ ΤΗΣ ΜΙΚΡΑΣ ΑΣΙΑΣ», σ.64-75. 

Την Κατερίνα Παναγιωτοπούλου, την γνωρίζουμε ως συγγραφέα από τα διηγήματά της που κυκλοφόρησαν από τις εκδόσεις του «Εντευκτηρίου», στο αφιέρωμα του «Απόπλους» μας μιλά για την Σμυρνιά Κατίνα στο «ΣΤΗ ΓΗ ΤΗΣ ΙΩΝΙΑΣ ΓΕΡΝΑΕΙ Η ΨΥΧΗ ΜΟΥ», σ.76-81. 

Ο Λαρισαίος ποιητής Γεώργιος Καραγιάννης συμμετέχει με το «ΣΑΝ ΤΗ ΣΜΥΡΝΗ ΚΑΜΙΑ», 82-83. 

Ο φιλόλογος Φίλιππος Κολυβάκης, στην ιστορία που μας διηγείται «ΣΤΗ ΜΕΓΓΕΝΗ ΤΗΣ ΜΝΗΜΗΣ», σ.84-97, μας εξιστορεί τα της οικογένειάς του Τάκη Κολυβάκη, η οποία περνάει από την Πόλη στην Κοκκινιά και από την Ανατολή στη Δύση, από το χθες στο σήμερα και το αντίθετο. Η καλογραμμένη διήγηση έχει σχέση και με την πόλη μας, τον Πειραιά, και την ευρύτερη περιφέρειά του, μια και στην σελίδα 88 μας μιλά για τον ερχομό τους στον Πειραιά, ενώ στις παρακάτω σελίδες αναφέρεται «ΣΤΗΝ ΚΟΚΚΙΝΙΑ ΤΗΣ ΠΡΟΣΦΥΓΙΑΣ» και «ΣΤΗΝ ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΗ ΝΙΚΑΙΑ». Χρήσιμες πληροφορίες αντλούμε από την ιστορική διήγηση του Φίλιππου Κολυβάκη γιου του Τάκη Κολυβάκη που του αφιερώνει την διήγηση. 

Ο Χρήστος Λάνδρος μας μιλά για τις διώξεις των Οθωμανών ή των Τούρκων  εναντίον των Ελλήνων της Μικράς Ασίας και των άλλων περιοχών. Με αφορμή και πάλι την έκδοση ενός ιστορικού βιβλίου του Γερμανού Χανς Ρίχτερ, "Ο Ελληνισμός στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Εκτοπισμοί, Διωγμοί και ξεριζωμός 1913-1923", εκδόσεις Γκοβόστη 2021. Βλέπε «ΤΑ ΔΕΙΝΟΠΑΘΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ ΤΗΣ ΣΜΥΡΝΗΣ ΜΙΑ ΔΕΚΑΕΤΙΑ ΠΡΙΝ ΑΠΟ ΤΗ ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ», σ.98-105. 

Ο Μανόλης Κ. Γιαννούτσος μας δίνει την μελέτη του «ΟΨΕΙΣ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ, ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣ ΤΩΝ ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΩΝ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ ΣΤΗ ΣΑΜΟ ΤΟΥ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΥ», σ.106-117. 

Η Ουρανία Χρυσαφίνου γράφει τα «ΦΩΤΑ ΕΞ ΑΝΑΤΟΛΩΝ», σ.118-123. 

Η φιλόλογος και μεταφράστρια από την Αμαλιάδα Χρύσα Ευστ. Αλεξοπούλου μας δίνει το κείμενο «ΜΕ ΤΑ ΜΑΤΙΑ ΤΗΣ HORTENSE WOOD», σ.124-130. Είναι οι ημερολογιακές εξομολογήσεις της «σεβάσμιας γεροντοκόρης Ορτάνς Γουντ». Από τον Μπουρνόβα. Πολύτιμες μαρτυρίες για τα μαρτυρικά γεγονότα που εκτυλίχθηκαν στην πόλη της Σμύρνης. 

Η Χριστίνα Χατζημιχάλη γράφει για «1922: ΕΤΟΣ ΜΗΔΕΝ ΓΙΑ ΤΗ ΜΙΚΡΑΣΙΑ», σ.131-142. Μας δίνει το ερευνητικό της στίγμα στην αρχή «Η συγκρότηση Ψηφιακής πύλης αρχείων για το 1922 από τα Γενικά Αρχεία του Κράτους και η έκδοση εντύπου οδηγού των αρχειακών πηγών της χώρας που σχετίζονται με τη Μικρασιατική Καταστροφή, που θα είναι έτοιμος και θα αναρτηθεί στην Ιστοσελίδα των Γ.Α.Κ. εντός του 2022, οδήγησε και το δικό μας Αρχείο σε μια προσπάθεια αναζήτησης των σχετικών πηγών που υπάρχουν και στη Σάμο, καθώς το νησί υπήρξε πύλη εισόδου προσφύγων καθ’ όλη τη διάρκεια του σκληρού εκείνου πολέμου που ξεκίνησε πολύ πρίν το ’22 αλλά και τόπος εγκατάστασής τους». Μια ουσιαστική και χρήσιμη καταβύθιση στο ιστορικό παρελθόν και  τα παθήματα του Μικρασιάτικου Ελληνισμού, μέσα από σημαδιακές ημερομηνίες και συγκλονιστικές εικόνες. 

Η διδάκτωρ του τμήματος φιλοσοφικών και κοινωνικών σπουδών του Πανεπιστημίου Κρήτης Χρυσούλα Αναγνωστοπούλου, γράφει ένα ακόμα και σήμερα ιδιαίτερο εθνικό πολιτικό ζήτημα, ένα θέμα που εξακολουθεί να γεννά συζητήσεις και αντιγνωμίες, αναψηλαφήσεις. Το ιστορικά ενδιαφέρον κείμενό της αναφέρεται στην ιστορική εκτέλεση της δίκης των Έξι, Τρίτη 15 Νοεμβρίου 1922 όπου εκτελέστηκαν για εσχάτη προδοσία τρείς πρώην πρωθυπουργοί, δύο πρώην υπουργοί και ένας αρχιστράτηγος που θεωρήθηκαν υπεύθυνοι για τις συνέπειες από την καταστροφή της Μικρασιατικής εκστρατείας. «Ο ΑΝΤΙΚΤΥΠΟΣ ΤΗΣ «ΔΙΚΗΣ ΤΩΝ ΕΞΙ» ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΑ ΠΡΩΤΟΣΕΛΙΔΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΚΑΙ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΤΥΠΟΥ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ», σ.143-152. Οι έλληνες πολιτικοί που θεωρήθηκαν υπεύθυνοι και λογοδότησαν είναι: ο Δημήτριος Γούναρης, ο Πέτρος Πρωτοπαπαδάκης, ο Νικόλαος Στράτος, ο Νικόλαος Θεοτόκης, ο Γεώργιος Μπαλτατζής και ο Γεώργιος Χατζηανέστης. Τα τελευταία χρόνια οι απόγονοι των καταδικασθέντων και εκτελεσθέντων προβαίνουν σε νομικές ενέργειες ώστε να δικαιώσουν την αμαυρωμένη μνήμη των προγόνων τους. Οι οποίοι εκτελέστηκαν με την ρετσινιά του προδότη. Μία άλλη περίπτωση να σημειώσουμε, υπήρξε η παρουσία και το πρόσωπο του Διοικητή της Σμύρνης Στεργιάδη, αινιγματική του προσωπικότητα με άγνωστες πολλές από τις πολιτικές και ατομικές πτυχές την περίοδο που ήταν διοικητής στη Σμύρνη. Ένα ακόμα ιστορικό αίνιγμα παραμένει και η πολιτική απόφαση του πρωθυπουργού Ελευθερίου Βενιζέλου εν μέσω πολεμικών γεγονότων, να προκηρύξει εκλογές και εν τέλει να τις χάσει και να αναλάβουν τα κυβερνητικά ηνία οι πολιτικοί του βασιλικοί αντίπαλοι. Προφήτευσε το τραγικό για τον ελληνισμό αποτέλεσμα; Θέλησε να αποφύγει τις επερχόμενες πολιτικές ευθύνες, έλλειψη πολιτικής διορατικότητας; Ποιος ξέρει, τα ιστορικά επακόλουθα που ακολούθησαν, δεν έδωσαν ξεκάθαρη λύση. Το σίγουρο πάντως είναι ότι οι μεγάλοι πολιτικοί κάνουν και μεγάλα λάθη, αυτό διδάσκει η Ιστορία.

   Ο Χαλκιδαίος ποιητής και πεζογράφος Δημήτρης Κατσαρός, κλείνει τις σελίδες του μεγάλου και πλούσιου ειδικού αφιερώματος του Σαμιώτικου περιοδικού «ΑΠΟΠΛΟΥΣ» με ένα ποίημα και τις ταξιδιωτικές του εντυπώσεις για το νησί της «ΣΑΜΟΥ», σ.153-154 «Λάμψη ακατανόητη"

ακτίστου φωτός

σκίζει το έρεβος-

η απαρχή της δημιουργίας……..

Ένας ποιητικός λόγος αρμονικής μείξης Βιβλικού λόγου και Ορφικών Ύμνων. Η ποίηση για άλλη μία φορά μας διδάσκει ότι μπορεί να συγχωνεύσει μέσα της τόσο την αρχαία ελληνική ιστορική και πολιτιστική παράδοση των Εθνικών Ελλήνων όσο και την μετέπειτα Χριστιανική- Βυζαντινή, αρμονικά και ισορροπημένα. Δίχως να αναζητούνται εκ των υστέρων αφορμές και αιτίες να πολεμήσει η μία την άλλη ή να υψώσουμε διαχωριστικά τείχη μεταξύ τους.

      Το διπλό τεύχος κλείνει τις σελίδες του με την εύχυμη εικοσασέλιδη «βιβλιοπαρουσίαση» σελίδες 155-175.Κρίνονται και παρουσιάζονται τα εξής βιβλία: 

Ο Χρήστος Λάνδρος μας παρουσιάζει την μελέτη «Βασίλης Κρεμμυδάς. Το Εικοσιένα, μύθοι και πραγματικότητες. Επιλογή άρθρων, επιφυλλίδων και ομιλιών. Επιμέλεια Ευγενία Κρεμμυδά / προλογίζει ο Γιάννης Στουρνάρας", εκδόσεις Καλλιγράφος, Αθήνα 2021, σ.155-158. Επίσης παρουσιάζει το βιβλίο του πειραιώτη πολιτευτή και συγγραφέα Νίκου Μπελαβίλα, «Παλαιόκαστρο Σάμου Σημειώσεις ιστορικής τοπογραφίας". Αθήνα Πανεπιστημιακές εκδόσεις Ελληνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου 2020. σ.158-160 Ο κύριος Μπελαβίλας είναι δραστήριο μέλος και ενεργός πολιτικά δημότης του Δήμου Πειραιά και υποψήφιος δήμαρχος από την πολιτική παράταξη της αξιωματικής αντιπολίτευσης.. Πριν λίγες μέρες προλόγισε και παρουσίασε το βιβλίο του συλλέκτη Κερατσινιώτη συγγραφέα για την Τρούμπα και τα Βούρλα. Ακόμα ο Χ. Λ. παρουσιάζει τον τόμο «Μικρασιάτες πρόσφυγες στη Σάμο 1922-1940» του Μανόλη Κ. Γιαννούτσου εκδόσεις Απόπλους 2022, σ.160-163. 

Ο Βαγγέλης Δημητριάδης κρίνει και παρουσιάζει τα εξής βιβλία. Της ποιήτριας και δοκιμιογράφου Ζωής Σαμαρά, "Παρασκήνια στη κορυφή του Ολύμπου. Μια αλληγορία σε δυο ραψωδίες". Έκδοση University studio press, Θεσσαλονίκη 2022, σ.163-165. Μια σύνθετης των συγγραφικών τεχνών σκηνική παρουσία γραμμένη από μία ποιήτρια η οποία θητεύει χρόνια την τέχνη του Θεάτρου με θετικά συγγραφικά και ερευνητικά αποτελέσματα. Και, Χρύσα Φάντη, "Σε θολά νερά", εκδόσεις Σμίλη 2021., σ.165-167. Μια σειρά από διηγηματικές φαντασιώσεις και οράματα, όνειρα και σουρεαλιστικές διηγηματικές εικόνες που περνούν με ταχύτητα μπροστά από τα μάτια μας. Αν και φανταστικός ο κόσμος της διηγηματογράφου παραμένει ελκυστικός μέσα στο ομιχλώδες κλίμα του. Και, Κατερίνα Παναγιωτοπούλου, "Διάψαλμα", διηγήματα, εκδόσεις Εντευκτηρίου, Θεσσαλονίκη 2021, σ.167-170. Μια άλλη διηγηματική θέαση του φυσικού περιβάλλοντος κάπως ξεκομμένου από τον αστικό ιστό. Και, Γιώργος Καραγιαννίδης, "Η καρδιά μου το όπλο σου", εκδόσεις Αρμός Αθήνα 2022, σ.170-173. Όταν ένας διακεκριμένος επιστήμονας της πληροφορικής αποφασίζει να ασχοληθεί με την συγγραφή ενός μυθιστορήματος τότε, ανοίγεται ένα άλλο παράθυρο στην τέχνη της μυθοπλασίας. Το αποτέλεσμα!!!!. Τέλος ο ειρηνοδίκης Θεόδωρος Δημητρακόπουλος, βιβλιοκρίνει την μελέτη του  Οδυσσέα Σπαχή, "Δίκαιο και Ισχύς στον Ερωτόκριτο του Βιτσέντζου Κορνάρου", εκδόσεις Δρόμων, Αθήνα 2021, σ. 173-175. Από το θέμα που διαπραγματεύεται ο εφέτης συγγραφέας Ο. Σπαχής, φαίνεται ότι ανοίγει νέα μονοπάτια έρευνας στο έργο Ερωτόκριτος του Βιτσέντζου Κορνάρου, του οποίου το γλωσσικό ιδίωμα παλαιότερα, θεωρούσαν έλληνες λόγιοι ότι θα οφείλαμε να μιλήσουμε και χρησιμοποιήσουμε.

          Όπως μας φανερώνει η αφιερωματική ύλη των δύο περιοδικών από τη Σάμο στην Μικρασιατική Καταστροφή και οι σελίδες της βιβλιοκριτικής, βλέπουμε ότι έχουμε μπροστά μας μία αξιόλογη περιοδική έκδοση με συντελεστές γνώστες όχι μόνο της Σαμιώτικης ιστορίας και του πολιτισμού αλλά, και ευρύτερων περιοχών της Ελλάδας. Κάτι ακόμα που αξίζει να επισημάνουμε είναι η άμεση ή έμμεση σχέση ορισμένων Πειραιωτών δημιουργών με το νησί της Σάμου και τα περιοδικά που εκδίδει. Από τον ποιητή Στέλιο Γεράνη μέχρι τους σύγχρονούς μας Πειραιώτες μία πνευματική γέφυρα έχει στηθεί και ενώνει το νησί του Πυθαγόρα με το πρώτο λιμάνι της χώρας. Σίγουρα ο ερχομός και η εγκατάσταση του ξεριζωμένου προσφυγικού πληθυσμού στον Πειραιά, συνέβαλε εποικοδομητικά και δημιουργικά, παραγωγικά στην ανάπτυξη δημιουργικών νησίδων του Μικρασιατικού Πολιτισμού όπως μας δείχνουν οι σχετικές ιστορικές έρευνες αλλά και οι προσωπικές αφηγήσεις και οικογενειακές εξιστορήσεις οικογενειών οι οποίες εγκαταστάθηκαν στον Πειραιά, την Παλαιά και Νέα Κοκκινιά, το Κερατσίνι και το Πέραμα, την Νεάπολη την προσφυγομάνα Νίκαια. Για την ιστορία να αναφέρουμε ότι οι εφημερίδες της Νίκαιας «Παρατηρητής» και άλλες, καθώς και το Μέγαρο της Ποντιακής Στέγης, και άλλοι Μικρασιατικοί φορείς και Προσφυγικά Σωματεία που πρόλαβε η δική μας γενιά, συνέβαλαν καθοριστικά στην διατήρηση μνήμης του Μικρασιατικού Ελληνισμού. Τα κτιριακά και όχι μόνο ίχνη, είναι ακόμα νωπά στις γύρω περιοχές του Πειραιά και μας υπενθυμίζουν την αλήθεια της πανάρχαιης Μοίρας του Ελληνισμού. Θα ήταν ακόμα παράλειψη να μην μνημονεύσουμε ανάμεσα στα εκατοντάδες άλλα πρόσωπα τα οποία με την καλλιτεχνική και πνευματική παρουσία τους και το έργο τους, τα βιβλία που εξέδωσαν και τις προσωπικές τους αφηγήσεις στις συνεστιάσεις και ομιλίες των δεκαετιών 1975-1985 και κατόπιν, που έδωσαν, κράτησαν άσβεστη την ιερή μνήμη και την ταυτότητα του Προσφυγικού Ελληνισμού. Αναφέρομαι στην περίπτωση του συγγραφέα και συστηματικού ερευνητή Νίκου Ε. Μηλιώρη και του βιβλίου του «ΑΠΟΗΧΟΙ ΤΟΥ ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΟΥ ΟΛΕΘΡΟΥ ΣΤΗΝ ΠΟΙΗΣΗ- ΓΙΩΡΓΟΣ ΣΕΦΕΡΗΣ (Επίμετρο)", εκδόσεις Ιωλκός, Αθήνα, Οκτώβριος 1980. Ένα βιβλίο που για την δική μου γενιά έβαλε τις «βάσεις» των ενδιαφερόντων μας και των μικρών ερευνών μας, παράλληλα με τις θερμές και πολύτιμες συζητήσεις με Μικρασιάτες πρόσφυγες παλαιότερα και την ανάγνωση του τοπικού τύπου. Η δεύτερη περίπτωση είναι του ηθοποιού, ποιητή και συγγραφέα Γιώργου Μετσόλη του οποίου το σύνολο θα τολμούσαμε να γράφαμε του ποιητικού και πεζού έργου, είναι μία σημαντική και ουσιαστική αναφορά μνήμης του Ξεριζωμού και της Προσφυγιάς. Αρκετές φορές τον άκουσαν οι Πειραιώτες όχι μόνο να απαγγέλλει ποιήματα σε Πειραϊκές εκδηλώσεις τα νεότερα χρόνια αλλά να εξιστορεί και τα της Μικρασιατικής Καταστροφής. Μία Μικρασιατική φωνή που στέκεται ισάξια δίπλα στις άλλες μικρασιατικές συγγραφικές φωνές όπως είναι: ο Στρατής Δούκας, η Διδώ Σωτηρίου, ο Ηλίας Βενέζης, ο Στράτης Μυριβήλης, ο Φώτης Κόντογλου, ο Πάνος Βαλσαμάκης, ο Αυρήλιος Ευστρατιάδης, ο  Κούλης Κάσης, ο Σωτήρης Σκίπης, ο Άγγελος και Γιώργος Σημηριώτης, η Έλλη Παπαδημητρίου, ο Κωνσταντίνος Τρυπάνης, (με το θεατρικό του «ΟΙ ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ», εκδόσεις των φίλων, Αθήνα 1983). Ο Γιώργος Μ. Πολιτάρχης με τα χρονικά και μυθιστορήματά του, η Όλγα Βατίδου, ο Γιάννης Χατζίνης, με το συγκλονιστικό ΧΡΟΝΙΚΟ ΤΟΥ 1922 «ΔΥΟ ΑΓΝΩΣΤΑ ΧΕΡΙΑ», σ.97-107. Βλέπε Γιάννης Χατζίνης, «Ο Λογοτέχνης και η σκιά του», Β΄ έκδοση, εκδόσεις «Δήμητρα», Αθήνα 1995. Ο σημαντικός κριτικός της Γενιάς του 1930, έζησε ως παιδί-στρατιώτης την υποχώρηση του ελληνικού στρατού στο μέτωπο, και την σφαγή των ελλήνων από τους τσέτες. Ένας προσωπικός νεανικός εφιάλτης στην πρώτη γραμμή του μετώπου που αρκετές δεκαετίες αργότερα κατόρθωσε να σβήσει από την μνήμη του, και εκατοντάδες άλλοι άντρες και γυναίκες Μικρασιάτες συγγραφείς, ποιητές, χρονικογράφοι, ιστορικοί, αφηγητές (αρχόντισσες γιαγιάδες και περήφανοι παππούδες) που κελαηδούν πληγωμένα αηδόνια ακόμα και σήμερα πάνω στα κλαδιά του πλατάνου του Μικρασιατικού Ελληνισμού. 

Ας προσθέσουμε ακόμα τρείς τίτλους μελετημάτων. Την μελέτη της Κωστούλας Σ. Καλούδη, "Η ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΣΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟ", εκδόσεις Δωδώνη, Αθήνα 2001. Τον σύνθετο τόμο για τους τρείς κορυφαίους Μικρασιάτες. "ΦΩΤΗΣ ΚΟΝΤΟΓΛΟΥ-ΗΛΙΑΣ ΒΕΝΕΖΗΣ-ΑΣΗΜΑΚΗΣ ΠΑΝΣΕΛΗΝΟΣ. ΟΡΑΜΑΤΑ ΚΑΙ ΠΑΘΗ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ", Εισηγήσεις Συνεδρίου 26-28/9/2003. Έκδοση Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Ν. Λέσβου, Μυτιλήνη 2005. Σύνδεσμος Φιλολόγων Ν. Λέσβου, και τον τόμο της Πανελλήνιας Ένωσης Φιλολόγων, Σεμινάριο 43. "Ο ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ ΩΣ ΤΙΣ ΜΕΡΕΣ ΜΑΣ: ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ". Επιμέλεια: Αντώνης Ν. Μαστραπάς- Μανώλης Μ. Στεργιούλης εκδόσεις Κοράλλι, Αθήνα 2018. Ο τόμος είναι αφιερωμένος «Μνήμη Δ. Ν. Μαρωνίτη».

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος

Πειραιάς,

8 Νοεμβρίου 2022.

Εκατό χρόνια από την Μικρασιατική Καταστροφή.

ΥΓ. Η αποδελτίωση και καταγραφή των κειμένων του Φώτη Κόντογλου στην εφημερίδα «ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ», δεύτερο μέρος αναβάλλεται, εξαιτίας τεχνικών προβλημάτων της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος και της μη πρόσβασης στο ψηφιοποιημένο αρχειακό υλικό.