ΧΡΗΣΤΟΣ ΛΕΒΑΝΤΑΣ
(1904-1975)
(Αφιέρωμα)
Περιοδικό
ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΗ ΣΤΕΓΗ Νούμερο 32/6, 1985. Τόμος Ε΄, Χρόνος 20ος, σελίδες
203-262. Συνδρομή Ετήσια δραχμές 1000 Τιμή τεύχους δραχμές 250.
ΣΥΝΕΡΓΑΖΟΝΤΑΙ:
ΒΑΛΕΤΑΣ
ΓΙΩΡΓΟΣ, ΓΕΡΑΝΗΣ ΣΤΕΛΙΟΣ, ΓΕΩΡΓΑΚΑΛΟΣ ΝΑΣΟΣ, ΙΑΚΩΒΙΔΗ ΛΙΛΗ, ΚΟΜΗΣ ΓΙΩΡΓΟΣ,
ΚΟΝΤΟΓΙΩΡΓΟΥ- ΛΕΩΝΙΔΑΚΗ ΣΤΕΛΛΑ, ΜΟΣΚΟΒΗΣ ΒΑΣΙΛΗΣ, ΜΟΥΖΑΚΗ ΜΑΧΗ, ΜΠΙΝΙΑΡΗΣ
ΣΤΕΛΙΟΣ, ΤΣΙΑΤΗΣ ΒΑΣΙΛΗΣ, ΧΑΤΖΗΜΑΝΩΛΑΚΗΣ ΓΙΑΝΝΗΣ
Δημοσιεύονται
κείμενα: ΛΕΒΑΝΤΑ ΧΡΗΣΤΟΥ, ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗ ΝΙΚΟΥ, ΞΕΝΟΠΟΥΛΟΥ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ, ΠΕΡΑΝΘΗ
ΜΙΧΑΛΗ, ΤΣΙΡΚΑ ΣΤΡΑΤΗ
ΚΑΙ 14
ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ
Στοιχειοθέτηση-
εκτύπωση: ΕΥΑΓ. Ν. ΜΥΤΙΛΗΝΑΙΟΣ
Εκτύπωση
εξωφύλλου: Γ. ΜΕΝΔΡΙΝΟΣ και ΣΙΑ
Επιμέλεια
έκδοσης: ΓΙΑΝΝΗΣ ΧΑΤΖΗΜΑΝΩΛΑΚΗΣ
-ΒΑΣΙΛΗΣ
ΜΟΣΚΟΒΗΣ, ΧΡΗΣΤΟΣ ΛΕΒΑΝΤΑΣ, 207 (π)
-ΜΑΧΗ
ΜΟΥΖΑΚΗ*, Η ΦΥΣΑΡΜΟΝΙΚΑ ΤΩΝ ΑΝΕΜΩΝ, 208 (π) αφιερωμένο «Στο Χρήστο Λεβάντα»
*Σημείωση: Τα δύο αυτά ποιήματα, γράφτηκαν
ειδικά και απαγγέλθηκαν, για πρώτη φορά, στην τιμητική εκδήλωση για το Χρήστο
Λεβάντα (30.6.1975)
-ΣΤΕΛΛΑ
ΚΟΝΤΟΓΙΩΡΓΟΥ- ΛΕΩΝΙΔΑΚΗ, ΕΚΕΙΝΟ ΤΟ ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ, (208) (π) αφιερωμένο «Στο φίλο
Χρ. Λεβάντα»
*Σημείωση: Τα δύο αυτά ποιήματα, γράφτηκαν
ειδικά και απαγγέλθηκαν, για πρώτη φορά, στην τιμητική εκδήλωση για το Χρήστο
Λεβάντα (30.6.1975)
-ΓΙΑΝΝΗΣ
ΧΑΤΖΗΜΑΝΩΛΑΚΗΣ, ΧΡΗΣΤΟΣ ΛΕΒΑΝΤΑΣ (1904- 1975), 209-222 [Τα πρώτα χρόνια.- Ο
δρόμος προς την ωριμότητα.- Τα τελευταία χρόνια-Η δικαίωση. –Ο άνθρωπος και το
έργο του. Πειραιάς 15 Απριλίου 1985]
-ΓΙΑΝΝΗΣ
ΧΑΤΖΗΜΑΝΩΛΑΚΗΣ, ΣΥΜΒΟΛΗ ΣΤΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΧΡΗΣΤΟΥ ΛΕΒΑΝΤΑ, 223-224. [Α΄ ΕΡΓΑ
ΤΥΠΩΜΕΝΑ ΣΕ ΒΙΒΛΙΑ. –ΜΕΤΑΦΡΑΣΕΙΣ. –ΘΕΑΤΡΙΚΟ. Β΄, ΣΕ ΞΕΝΕΣ ΑΝΘΟΛΟΓΙΕΣ. Γ΄,
ΑΡΘΡΑ- ΜΕΛΕΤΗΜΑΤΑ- ΚΡΙΤΙΚΑ ΣΗΜΕΙΩΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΟ ΧΡ. ΛΕΒΑΝΤΑ (Επιλογή) α)
Μελετήματα-κριτικά σημειώματα. β) Άρθρα σε Λεξικά και Εγκυκλοπαίδειες., γ)
Λοιπές πηγές].
Α΄ ΕΡΓΑ ΤΥΠΩΜΕΝΑ ΣΕ ΒΙΒΛΙΑ:
1), «Στο μεθύσι του πόνου» (διηγήματα).
Σχ. 32/ 58Χ86, σελ. 48 (με ένδεκα διηγήματα) Αθήνα 1923 (Τύποις: Εφημερίδος
«Ναυτικός Κόσμος». Σωτείρας 12 Πειραιεύς).
2), «Ίσιος
Δρόμος» (κ.ά. διηγήματα) Σχ. 16/ 58Χ86, σελ. 72. Έκδοσις: Εφημερ. «Νέοι
Καιροί». Πειραιάς 1932
3). «Η
Φαμίλια του Νώε» (διηγήματα) Σχ. 16/ 58Χ86, σελ. 128 (με 20 διηγήματα).
Εκδόσεις «Νεοελληνική Λογοτεχνία» χ.χ. (1). [έπαινος επιτροπής Κρατικών
Λογοτεχνικών Βραβείων).
4). «Ταξίδι
στο Άγνωστο» (διηγήματα). Σχ. 16/ 58Χ86, σελ. 192 (με 34 διηγήματα και πρόλογο
Γ. Βαλέτα) Αθήνα Εκδόσεις Ράνου 1949.
5). «Δύο
Μορφές- Δημοσθένης Ν. Βουτυράς- Νίκος Ι. Χαντζάρας» (μελέτη- βιβλιογραφία) Σχ.
32/ 70Χ100 σελ. 90 Έκδοση «Πειραϊκών Χρονικών», 1952
6). «Πορεία
κόντρα στον τυφώνα» (αφήγημα) Σχ. 32/ 70Χ100 Σελ. 104 (με προλογικό σημείωμα
Στρατή Τσίρκα). Αλεξάνδρεια 1957 (2).
7). «Πορεία
κόντρα στον τυφώνα» (αφήγημα) Β΄ έκδοση Σχ. 32/ 70Χ100, σελ. 112. Αθήνα
«Δίφρος» 1957.
8).
«Ιστορίες του Πόρτο Λεόνε» (διηγήματα) Σχ. 16/ 58Χ 86, σελ. 168 (με 28
διηγήματα) Αθήνα «Δίφρος» 1960.
9). «Πορεία
κόντρα στον τυφώνα (αφήγημα) Γ΄ έκδοση, Βουκουρέστι 1967 (3).
10). «Εν ώρα
λυκόφωτος…» (Η πειραϊκή δημοσιογραφία κατά τα χρόνια του μεσοπολέμου 1920-1940)
Αναμνήσεις (4). Ανάτυπον εκ της «Φωνής του Πειραιώς» (της 29ης
Δεκεμβρίου 1973). Σχ. 8/ 58Χ86, σελ. 32 (χ.ά).
11). «Θύελλα
στο Μπέϋ- Μπίσκυ» (νουβέλλα κ.ά. διηγήματα). Σχ. 16/ 58Χ86, σελ.224. (με την
ομώνυμη νουβέλλα, 33 άλλα διηγήματα και κρίσεις για το έργο του συγγραφέα).
«Νεοελληνική Λογοτεχνία» Εκδόσεις «Χρυσή Τομή», Αθήνα 1974.
12). «Πορεία
κόντρα στον τυφώνα» (αφήγημα) Δ΄ έκδοση. Σχ. 16/ 58Χ86, σελ. 136 (με αντί για
πρόλογο γράμμα της Λιλής Ιακωβίδη, αναδημοσίευση του προλογικού σημειώματος του
Στρατή Τσίρκα στην Α΄ έκδοση και κρίσεις για το έργο του συγγραφέα). «Ελληνική
Πεζογραφία- Διογένης» Αθήνα 1977 (5).
Σημειώσεις:
1., Κυκλοφόρησε
το 1940
2., Στο
εξώφυλλο αναγράφεται ως χρονολογία έκδοσης 1957. Στην προτελευταία σελίδα του
βιβλίου σημειώνονται τα εξής: «Το τύπωμα του βιβλίου αυτού- φροντισμένο από φίλους του συγγραφέα-άρχισε
και τέλειωσε μέσα στις ιστορικές μέρες του Νοέμβρη του 1956, στην Αλεξάνδρεια
στο τυπογραφείο του Εμπορίου». Απ’ αυτό το γεγονός επηρεασμένος ο Λεβάντας, σε
πίνακες των έργων του, που καταχωρίζονται σε βιβλία του που κυκλοφόρησαν
αργότερα, αναφέρει ως χρονολογία της Α΄ έκδοσης της «Πορείας κόντρα στον τυφώνα»,
το 1956
3., Χωρίς
περισσότερες πληροφορίες (για διαστάσεις και σελίδες του βιβλίου)
4., Ο ίδιος
ο Λεβάντας (Βλ.«Θύελλα στο Μπέϋ- Μπίσκυ» σελ.4) το χαρακτηρίζει ως «δοκίμιο».
5).,
Κυκλοφόρησε μετά το θάνατο του Χρ. Λεβάντα, με επιμέλεια- διορθώσεις Κώστα
Θεοφάνους.
ΜΕΤΑΦΡΑΣΕΙΣ
«Πορεία
κόντρα στον τυφώνα» (αφήγημα). Μεταφρασμένο στα τσέχικα. Εκδοτικός οίκος
«Οντεόν» Πράγα, 1972 (6)
Σημείωση:
6)., Δεν
βρέθηκαν αντίτυπα στη Βιβλιοθήκη του συγγραφέα για περισσότερες λεπτομέρειες.
ΘΕΑΤΡΙΚΟ
«Το βράδυ με
τη θύελλα» (Μονόπρακτο) (7)
Σημείωση:
7).,
Παρουσιάστηκε από το «Καινούριο Θέατρο» το 1926 και 1927, στον Πειραιά. (Βλέπε
Γιάννη Χατζημανωλάκη: «Χρήστος Λεβάντας», στο τεύχος αυτό). Αναφέρεται (Βλ. «Η
φαμίλια του Νώε», σελ.4) και με τον τίτλο «Ένα βράδυ με τη θύελλα».
-ΚΟΡΥΦΑΙΕΣ
ΜΟΡΦΕΣ ΤΩΝ ΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΜΑΣ ΓΙΑ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΧΡΗΣΤΟΥ ΛΕΒΑΝΤΑ., 225-228 (Κριτικό
Ανθολόγιο) [ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ ΞΕΝΟΠΟΥΛΟΣ (1), ΓΙΩΡΓΟΣ ΒΑΛΕΤΑΣ (2), ΣΤΡΑΤΗΣ ΤΣΙΡΚΑΣ (4),
ΝΙΚΟΣ ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗΣ (5), ΜΙΧΑΛΗΣ ΠΕΡΑΝΘΗΣ (6), ΛΙΛΗ ΙΑΚΩΒΙΔΗ (8)].
Σημειώσεις:
(1)., Γ.Ξ.
Από κριτικό σημείωμα για τη συλλογή «Η Φαμίλια του Νώε» (εφημ. «Αθηναϊκά Νέα»,
8.10.1940)
(2)., Γ. Β.
Από τον πρόλογο σε συλλογή διηγημάτων «Ταξίδι στο Άγνωστο» (1949)
(4).,
Πρόλογος στην πρώτη έκδοση της «Πειραιάς κόντρα στον τυφώνα» (Αλεξάνδρεια,
1957)
(5)., Ν. Κ.
Γράμμα του στο συγγραφέα μετά την πρώτη έκδοση της «Πορείας κόντρα στον τυφώνα»
(6.4.1957)
(6)., Μ. Π.
«Ελληνική Πεζογραφία» (Τόμος Ε΄, σελ. 857)
(8)., Γράμμα
που στάλθηκε στον συγγραφέα, λίγο πρίν φύγει από τη ζωή (25.9.1975). Δημοσιεύτηκε
«αντί προλόγου» στην Δ΄ έκδοση της «Πορείας κόντρα στον τυφώνα» (Αθήνα 1977).
-ΧΡΗΣΤΟΣ
ΛΕΒΑΝΤΑΣ, Η Λιολιόκα, 229-230 (Διήγημα)
-ΣΤΕΛΙΟΥ
ΜΠΙΝΙΑΡΗ*, Ο ποιητής- Ο Πειραιολάτρης- Ο άνθρωπος, 231-233
*Αποσπάσματα
από ομιλία του στην εκδήλωση «μνήμης» για το Χρήστο Λεβάντα, που οργάνωσε η
«Φιλολογική Στέγη» (Γαλλικό Ινστιτούτο Πειραιά 19.12.1984).
-ΣΤΕΛΙΟΥ
ΓΕΡΑΝΗ*, Ο απλός και ηθικός κόσμος του Χρ. Λεβάντα, 234-236
*Από τη
«Μεγάλη Εγκυκλοπαίδεια Νεοελληνικής Λογοτεχνίας» του Χάρη Πάτση (τόμος 9ος,
σελ. 409-420)
-ΧΡΗΣΤΟΥ
ΛΕΒΑΝΤΑ, Τέσσερα ποιήματα. [ΥΠΑΡΧΕΙ ΕΝΑΣ ΘΑΝΑΤΟΣ.-ΖΗΤΕΙΤΑΙ ΟΝΕΙΡΟ.-Η ΓΡΙΑ
ΜΑΝΑ.-Η ΩΡΑ ΤΟΥ ΤΣΙΡΚΟΥ], 237-239
-ΒΑΣΙΛΗ Ε.
ΤΣΙΑΤΗ, Ένας «Τζέντλεμαν» των Πειραϊκών Γραμμάτων, 240-242
-ΧΡΗΣΤΟΣ
ΛΕΒΑΝΤΑΣ, Η ΑΞΙΟΠΡΕΠΕΙΑ, 242 (π)
-ΧΡΗΣΤΟΣ
ΛΕΒΑΝΤΑΣ, ΤΟ ΤΡΙΤΟ ΠΑΤΩΜΑ, 243-246 (Διήγημα)
-ΝΑΣΟΣ
ΓΕΩΡΓΑΚΑΛΟΣ*, Ο ΜΕΓΑΛΟΣ ΡΕΠΟΡΤΕΡ, 247-248
*Αναδημοσίευση
από τη «Φωνή του Πειραιώς», 12.11.1975
-ΓΙΩΡΓΟΣ
ΚΟΜΗΣ, Ο Λεβάντας όπως τον έζησα, 249-251
-ΠΩΣ ΕΓΙΝΑ
ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΟΣ. Μια αυτοβιογραφική σελίδα του Χρήστου Λεβάντα*, 251-253
*Από το
βιβλίο του Χρ. Λεβάντα «Εν ώρα λυκόφωτος» με ορισμένες αναγκαίες περικοπές.
-ΧΡΗΣΤΟΣ
ΛΕΒΑΝΤΑΣ, Από την «Πορεία κόντρα στον τυφώνα». (Απόσπασμα από το αφήγημα του
Χρήστου Λεβάντα), 253-256
ΧΡΟΝΙΚΑ, 256-258
ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ
ΑΝΑΒΑΘΜΙΣΗ
Με την ανακήρυξη της Αθήνας ως
πολιτιστικής πρωτεύουσας της Ευρώπης, Το Υπουργείο Πολιτισμού (υπουργός Μελίνα
Μερκούρη) με την συνεργασία του Δήμου Πειραιά (δήμαρχος Γιάννης Παπασπύρου) και
των επικεφαλής της Διοίκησης του ΟΛΠ κ.κ. Αλ. Ζαρκάδα και Γ. Πρασιανάκης διοργανώνουν
στο εκθεσιακό κέντρο του κτηρίου του ΟΛΠ (Επιβατικού Σταθμού) Έκθεση με θέμα
«Ελλάδα και Θάλασσα» 21/6/1985. Το Εκθεσιακό υλικό θα παρουσιάζεται σε
τέσσερεις μεγάλες ιστορικές ενότητες από την αρχαιότητα μέχρι των ημερών μας.
ΠΕΙΡΑΪΚΗ
ΜΝΗΜΟΣΥΝΗ
Σχόλιο σχετικά με τους Σκοπούς και το
Χρέος της «Φιλολογικής Στέγης Πειραιά», και σχετική αναφορά για τα εκτενή ή
μικρά Αφιερώματα του ομώνυμου περιοδικού σε πειραιώτες λογοτέχνες και
επετείους. Γράφονται σχετικά: «Χρέος της «Φιλολογικής Στέγης», ανάμεσα σ’ άλλα,
είναι και η συντήρηση της πειραϊκής μνημοσύνης, στον ιστορικό- γενικά- και
ειδικότερα στον πνευματικό και καλλιτεχνικό χώρο. Και εκτός από τις ανάλογες
εκδηλώσεις, προσπαθεί, με όσες δυνάμεις και δυνατότητες διαθέτει, να εκπληρώνει
αυτό το χρέος με ειδικά τεύχη του
περιοδικού της ή αναμνηστικές εκδηλώσεις της, που αναφέρονται σε πειραϊκά
θέματα και σε μορφές της τοπικής πνευματικής παράδοσης……….».
Η «ΒΡΑΔΥΝΗ»
ΓΙΑ ΤΟ ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΟ ΠΕΙΡΑΙΑ
Σχόλια και αναφορά στην εφημερίδα «Η
Βραδυνή» η οποία στο Κυριακάτικο φύλλο της 10/3/1985 αφιερώνει μια σελίδα στον
«Φιλολογικό Πειραιά» («Το χθες και το σήμερα») με αναδρομή στην πλούσια
παράδοση του τόπου και αναφορά σε κορυφαίους Πειραιώτες. (Πορφύρα, Νιρβάνα,
Βεάκη, Λεβάντα, Καββαδία, Βουτυρά και πολλών άλλων). Συντάκτης του αφιερώματος
ο Π. Κασιμάτης ο οποίος δημοσιεύει και δύο συνεντεύξεις. Με τον Γιάννη Ε.
Χατζημανωλάκη και τον Κώστα Θεοφάνους.
Τέλος, η ύλη του περιοδικού κλείνει με
κείμενο για την απώλεια στα 83 του ζωγράφου μπάρμπα Σπύρου Βασιλείου. Διαβάζουμε
ενδεικτικά:
ΣΠΥΡΟΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ
«Με την απώλεια του Σπύρου Βασιλείου δεν έχασε μόνο η ελληνική ζωγραφική
έναν από τους κορυφαίους της και ο νεοελληνικός λαϊκός πολιτισμός-όσα ίχνη του,
έστω, συντηρούνται ως τις μέρες μας-έναν από τους τελευταίους πιστούς του.
Χάθηκε κ’ ένας αντιπροσωπευτικός, θα λέγαμε, τύπος νεοέλληνα, με πίστη στις
αξίες και τα ιδανικά αυτού του τόπου, με έρωτα στην ζωή και την τέχνη, που την
υπηρέτησε με συνέπεια εξήντα ολόκληρα χρόνια. Μια τέχνη που ξεκινούσε από το
λαό και κατέληγε- δεν είναι υπερβολή- στο λαό. Χωρίς ν’ αρνηθεί ν’ αμφισβητήσει
ποτέ τις νέες αισθητικές τάσεις και τα ρεύματα, που διαμορφώθηκαν στον
ευρωπαϊκό χώρο, στους ταραγμένους καιρούς που έζησε,- ακόμα και την «Ποπ- Αρτ»
της δεκαετίας του 50- έμεινε, ωστόσο, στα βασικά γνωρίσματα του έργου και της
όλης πνευματικής και καλλιτεχνικής παρουσίας του, ο πιο σημαντικός-και
ουσιαστικός συνεχιστής της ντόπιας παράδοσης κ’ ένας από τους κύριους
συντελεστές της διαμόρφωσης της πολιτιστικής φυσιογνωμίας του τόπου μας και του
λαού μας……….»
Το τεύχος περιλαμβάνει ασπρόμαυρες
Φωτογραφίες από διάφορες χρονολογικά στιγμές του πειραιώτη λογοτέχνη Χρήστου
Λεβάντα με την συντροφικά άλλων λογοτεχνών. – σ. 207. Φωτογραφία του Κυριάκου
Χατζηδάκη πραγματικό όνομα του Χρήστου Λεβάντα γεννημένου το 1904 στον Πειραιά
με καταγωγή από το Φόδελε του Νομού Ηρακλείου της Κρήτης. Σελ. 213 «Πειραϊκή
πνευματική συντροφιά, στο σπίτι του Λεβάντα, το 1930. Διακρίνονται όρθιοι στη
μέση ο Χρήστος και η Ευαγγελία Λεβάντα και καθιστοί από αριστερά προς τα δεξιά
εκτός από τις δύο κυρίες, οι Θ. Λιαρούτσος, Βαράγκης. Τ. Μπαρμπάτος, Κώστας
Σούκας, Α. Χρυσαφόπουλος, Κ. Λαμπαδάριος και Γ. Μπουκουβάλας. Σελίδα 215 «Στους
θερινούς κήπους των Ανακτόρων της Σόφιας, σ’ ένα διάλειμμα του Α΄ Συνεδρίου
Βαλκανίων Λογοτεχνών. Ο Χρήστος Λεβάντας με τη Μελισσάνθη και το Γ. Άμποτ».
Σελίδες 218 και 219 Συγκέντρωση εορτασμού για τα πενήντα χρόνια του Χρήστου
Λεβάντα 30/6/1975. Μεταξύ άλλων διακρίνουμε τους Τάσο Βουλόδημο (Δήμαρχο τότε
Πειραιά), τον πεζογράφο Ζήση Σκάρο, τον Γιάννη Ε. Χατζημανωλάκη, του Γεωργίου
Δρόσου, του Γιάννη Σκορδίλη διευθυντή της «Φωνής του Πειραιώς», του Λάμπη Αναγνωστόπουλου, του Στέλιου
Μπινιάρη, του βουλευτή Τάσου Νεράτζη, του Νίκου Κατσικάρου γενικού γραμματέα
του Δήμου, Γ. Αράπη πρόεδρου του Δημοτικού Συμβουλίου, του γενικού διευθυντή
του Υ. Πολιτισμού Γεώργιου Καρνούτου. Σελ. 233 Ο Χ. Λεβάντας (1924;) με τον
Γρηγόρη Θεοχάρη και Γ. Μπουκουβάλα (από τους ιδρυτές της «Φωνής του Πειραιώς»).
Σελ. 236 Εκδρομή στο Μπογιάτι (1938). Διακρίνονται οι δημοσιογράφοι Νάσος
Γεωργάκαλος και Τάκης Τζουνάκος «Ιδρυτές της Φωνής του Πειραιώς», ο
δημοσιογράφος Δημοσθένης Νικολαϊδης., Ι. Κομνηνός, Λίζα Τζουνάκου, ο διευθυντής
της εφημερίδας «Σφαίρας» Σπύρος Γεωργόπουλος, ο συγγραφέας και δημοσιογράφος
Νίκος Μαράκης με την σύζυγό του. Σελ. 242. Σε εκδρομή στο Ναύπλιο (1965) με
τους Γιώργο Σταμπολή, Γιώργο Μακαρόνα κ.ά. Σελ. 245. Στα εγκαίνια του
Δημαρχείου Κερατσινίου (1962) με τον Δήμαρχο Δ. Μισαηλίδη, τον Γιάννη
Παπασπύρου και τον διευθυντή της εφημερίδας «Νέοι Σκοποί» Γ. Πιτσάκη. Σελ. 249
Με τον παπά Γιώργη τον Πυρουνάκη και τον Γιάννη Δαλέντζα (1970)
Και τέσσερεις Διαφημίσεις: -Κατάστημα
Μαλλιών και Κεντημάτων Ιωάννη Σωτηρίου & Υιός, Τσαμαδού 35.- Γραφείο
Ταξιδίων «ΔΑΣ» του Γεωργίου Ι. Λοντόρφου, Ακτή Μιαούλη 17.- Γουναρικά Στεργίου,
Αλκιβιάδου 111 και –Εκδόσεις της Εθνικής Τραπέζης Ελλάδος.
Υπάρχει
ένας θάνατος
Υπάρχει ένας θάνατος.
Ο φίλος που πέθανε
χτες,
πάνω στη γαλανή ώρα,
που απόγερνε ο χρυσός
ήλιος,
πέρα απ’ το παράθυρό
μας
και μείς, οι άλλοι,
συνεπαρμένοι, φλυαρούσαμε
για μιάν εξαίσια δύση…
Υπάρχει ένας θάνατος.
Μα ποιός θάνατος;
Αυτός, που πρόβαλε χτες
και μας έδειξε το
πρόσωπό του,
τόσο αιφνίδια, τόσο
απρόσμενα;
(Όμως, μπορεί να ‘ναι
κείνος, πού
κουβαλούσαμε
ανειδοποίητα μέσα μας).
Όχι, πέστε μου,
ακαρτερώ.
Ποιός μα ποιός θάνατος;
Γιατί, σας το
μπιστεύομαι;
Έχω την παράδοξη
αίστηση
πώς κείνος, τώρα, μ’
ακολουθεί.
Ακούω κιόλας τα βήματά
του
να ηχούν στο δάπεδο.
Θαρρείς στο πλάϊ μου.
Έτσι, που νομίζω
πώς συνοδοιπορούμε
αχώριστα, μαζί.
Υπάρχει ένας θάνατος…
Ως τόσο, πολύ, σας
παρακαλώ:
Είναι καιρός ν’
αλλάξουμε ομιλία.
Κι ας υπάρχει, ναι, άς
υπάρχει.
Κι ας μ’ ακολουθεί.
(1966)
ΠΕΙΡΑΪΚΕΣ ΜΝΗΜΕΣ
Δύο τόποι συνεργάζονται
Κρητικό
Πειραιώτη Χρήστο Λεβάντα
για
να τιμήσουν την μνήμη Σου.
Συμπληρώθηκαν φέτος στις 10 Νοεμβρίου, πενήντα
χρόνια από τον θάνατο του δημοσιογράφου και πεζογράφου Χρήστου Λεβάντα.
Γεννήθηκε στον Πειραιά στις ;/10/1904- και εγκατέλειψε τα εγκόσμια στις 10
Νοεμβρίου του 1975. Η εξόδιος ακολουθία τελέστηκε στον Ιερό Ναό του Αγίου
Σπυρίδωνα την επομένη και η ταφή του έγινε στο κοιμητήριο του Πειραιά, την Ανάσταση,
που βρίσκονται οι τάφοι γηγενών Πειραιωτών και αρκετών συγγραφέων της Πόλης. Το
πραγματικό του όνομα ήταν Κυριάκος Χατζιδάκης και η καταγωγή του έλκει από το
Φόδελε του Νομού Ηρακλείου της Κρήτης. Στα ελληνικά γράμματα και την
δημοσιογραφία μας είναι γνωστός, καθιερώθηκε με το όνομα Χρήστος Λεβάντας, αν
και συναντάμε και άλλα του κατά καιρούς ψευδώνυμα που χρησιμοποίησε ως
δημοσιογράφος, ανταποκριτής του Αθηναϊκού τύπου στον Πειραιά. Ορισμένα
αναφέρονται από τον συγγραφέα Κυριάκο Ντελόπουλο στο γνωστό βιβλίο του για τα
«Ψευδώνυμα», άλλα τα επισημαίναμε στις έρευνές μας, κυρίως το «Ω», και ένα δύο
ίσως ακόμα, τα ακούγαμε ή μας τα έλεγαν γνωστοί λογοτέχνες του Πειραιά τις
δεκαετίες 1980-1990. Ο Χρήστος Λεβάντας, αν και ορφάνεψε από μικρός και από
τους δύο γονείς του, ήταν παιδί πολύτεκνης οικογένειας. Πατέρας του ο Δημήτρης
Χατζηδάκης από το χωριό Φόδελε του Ηρακλείου της Κρήτης, έφυγε από την ζωή από
φυματίωση το (1917) όταν ο Χρήστος Λεβάντας ήταν ακόμα παιδί. Η μητέρα του, η
Ειρήνη Ευσταθίου-Ελευθερίου ήταν Σαντορινιά την έχασε ένα χρόνο μετά την
απώλεια του πατέρα του το (1918), ενδέχεται από την Ισπανική γρίπη που εκείνα
τα χρόνια θέριζε την Ευρωπαϊκή Ήπειρο και οδήγησε στον τάφο εκατομμύρια
Ευρωπαίων κατοίκων. Από τα τέσσερα αδέρφια, τα δύο μικρά έφυγαν νωρίς, επέζησε
ο ίδιος και η αδερφή του Ελένη Χατζηδάκη γεννημένη στις (6/1/1911- 5/4/2002).
Ανιψιός του Χρήστου Λεβάντα ήταν ο γνωστός Πειραιώτης δημοσιογράφος και
συγγραφέας Γιώργος Κόμης. Ο Γιώργος Κόμης ήταν γιός της Ελένης από τον γάμο της
με τον Ευάγγελο Κόμη (1901-1970) από την Κύμη. Εδώ να συμπληρώσουμε ότι
ορισμένες από τις πληροφορίες για την Οικογένεια Λεβάντα μας τις είχε δώσει σε
ερωτήσεις μας ο συγχωρεμένος συγγραφέας Γιώργος Κόμης, τον οποίο εκτιμούσα και
διατηρούσαμε φιλικές Πειραιώτικες σχέσεις όσο ζούσε. Τα στοιχεία τα διασταύρωσα
και με αυτά που παραθέτει και ο φίλος ερευνητής και συλλέκτης Δημήτρης
Κρασονικολάκης γνωστός για το πάντα ενημερωμένο Αρχείο του, στο τελευταίο
τεύχος του περιοδικού «Πειραϊκό Ορόσημο» που πριν λίγες μέρες κυκλοφόρησε. Επανερχόμενοι,
τα δύο μικρά ορφανά παιδιά, ο Χρήστος και η Ελένη Λεβάντα-μετά τον θάνατο των
γονιών τους τα μεγάλωσαν και τα στήριξαν οι εύποροι δύο θείοι τους από την
πλευρά της μητέρα τους. Οι δύο μπαρμπάδες του, Μάρκος και Μανόλης, ανέλαβαν την
ανατροφή και την ανάλογη εκπαίδευσή τους επιθυμώντας να αναλάβει μετά την
ενηλικίωσή του την επιχείρηση τους. Παρά την επιθυμία των θείων του να εργαστεί
και να πάρει τα ηνία της εμπορικής επιχείρησης των συγγενών του, ο έφηβος
Χρήστος Λεβάντας δεν έδειξε την προσδοκώμενη προθυμία. Δεν του «πήγαιναν» ούτε
οι ανάλογες σπουδές ούτε η εργασία. Το «ζιζάνιο» της δημοσιογραφίας και της
γραφής τον οδηγούσε και τον οδήγησε τελικά σε άλλα της επαγγελματικής του
εξέλιξης μονοπάτια και ευτυχώς, γιατί, τόσο η Ελληνική Δημοσιογραφία όσο και τα
Ελληνικά Γράμματα κέρδισαν έναν άξιο εκπρόσωπό τους, επίλεκτο μέλος, σοβαρό και
υπεύθυνο παθιασμένο ρεπόρτερ και έναν άριστο διηγηματογράφο, σημαντικό χειριστή
της συγγραφικής πένας, και η Πειραϊκή Διανόηση, η Πειραϊκή Λογοτεχνική Σχολή έναν
από τους σημαντικότερους, τιμημένους και δραστήριους αντιπρόσωπό της. Το όνομα
και η συγγραφική παρουσία του Χρήστου Λεβάντα είχε υπερβεί τα χρονικά όρια της
γενιάς του και της εποχής του από τον προηγούμενο κιόλας αιώνα.
Τίποτα
δεν απομένει
Θαρρώ πώς τίποτα
δεν απομένει πιά,
μα τίποτα.
Μονάχα ο αχός των
βημάτων μας
στη γλυστερή άσφαλτο
και τ’ θαμπά, τ’
ασήμαντα
σχήματα.
Ξάλλαξε και η όψη
της πολιτείας ως πέρα
τα μάκρη
καθώς κατακάθισε
σύννεφο από πούσι
στην ανάσα της- δάκρυ.
Ορφανεμένες οι «μνήμες»
αδύναμες πιά ακροβατούν
βυθισμένες στο χτες
και σ’ ένα κομμάτι
ξάστερου ουρανού
π’ αντιφεγγίζει μέσα
μας
-στα σκιερά τα βάθη-
κάποια αίσθηση ζωής
καιρού αλλοτινού….
(1967)
Η Πειραϊκή
γενιά των νέων συγγραφέων και λογίων μετά την μεταπολίτευση του 1974 άκουγε το
όνομά του συχνότατα από τους μεγαλύτερους σε ηλικία πειραιώτες συγγραφείς πάντα
με θετικά σχόλια και κρίσεις και διάβαζε όσα από τα βιβλία του κυκλοφορούσαν
ακόμα και έβρισκε σε παλαιοπωλεία της Αθήνας. Σε πνευματικές συγκεντρώσεις και
καλλιτεχνικές εκδηλώσεις εκείνης της περιόδου, σε λογοτεχνικά στέκια και
πολιτιστικά κέντρα μνημονεύονταν το όνομά του και τα έργα του. Εξάλλου, δεν
είχαν περάσει πολλά χρόνια από την απώλειά του. Ο Πειραιώτης δημοσιογράφος διηγηματογράφος
και κριτικός της πεζογραφίας είχε επάξια και τιμημένα δρασκελίσει τα σκαλοπάτια
του χρόνου και κερδίσει την λογοτεχνική αθανασία. Οι σημαντικότερες φωνές της
Πειραϊκής λογιοσύνης, όπως ο Γιάννης Ε. Χατζημανωλάκης στα κείμενά του και το
περιοδικό της «Φιλολογικής Στέγης» αναφέρονταν πάντα θετικά στο πρόσωπό του, το
ίδιο και ο ποιητής και κριτικός, δοκιμιογράφος Στέλιος Γεράνης ο οποίος μεταξύ
άλλων είχε γράψει το εκτενές λήμμα, σελίδες 409-420 στην Εγκυκλοπαίδεια,
«Λογοτεχνία των Ελλήνων» των εκδόσεων «Χάρη Πάτση». Ο Γεράνης υπογράφει το
περιεκτικό και ακριβοδίκαιο λήμμα, παραθέτει ενδεικτική βιβλιογραφία και μεγάλα
αποσπάσματα από διηγήματά του. Βλέπε: («Η ΓΡΙΑ-ΒΑΒΩ»/ «ΠΑΝΙΟΛΟ»/ «ΕΝΑΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣ
ΜΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ»/ «Ο ΚΙΣΣΟ»/ «Η ΚΑΜΠΑΝΑ ΤΗΣ ΘΕΟΣΚΕΠΑΣΤΗΣ»). Ας μην λησμονούμε ότι ο
έμπειρος κριτικός και σημαντικός Πειραιώτης ποιητής Στέλιος Γεράνης δεν είχε
μόνο φιλικές σχέσεις με τον Λεβάντα, ήσαν μέλη των ίδιων πειραιώτικων
λογοτεχνικών συντροφιών αλλά, είχε συνεργαστεί μαζί του, μαζί με τον ποιητή
Νίκο Βελιώτη, στην έκδοση της δεύτερης περιόδου του «Περιοδικού μας»
(1958-1960). Η Ιδέα της επανέκδοσης του παλαιότερου Πειραιώτικου περιοδικού του
Γεράσιμου Βώκου ήταν του Χρήστου Λεβάντα. Ενός ακούραστου και εργατικότατου
Πειραιώτη λογοτέχνη ο οποίος πρωτοστάτησε καθ’ όλη την διάρκεια της
καλλιτεχνικής του παρουσίας σε δράσεις και ιδρύσεις πολιτιστικών και
πνευματικών σωματείων και κινήσεων. Τις προσωπικές του αυτές δράσεις τις
αναγνωρίζουν όπως διαβάζουμε στο Αφιερωματικό τεύχος της «Φιλολογικής Στέγης»
όσο και όσοι αρθρογράφησαν στον Πειραϊκό τύπο μετά τον θάνατό του. Την αξία και
την σημασία της γραφής του αναγνώρισαν με Προλόγους τους και Γράμματά τους
σπουδαίοι έλληνες και ελληνίδες όπως διαβάζουμε στις επανειλημμένες
επανεκδόσεις βιβλίων του. Νίκος Καζαντζάκης, Λιλή Ιακωβίδη, Στρατής Τσίρκας,
Γιώργος Βαλέτας, Γιάννης Ε. Χατζημανωλάκης ο οποίος Προλόγισε την μεταθανάτια
μοναδική του ποιητική συλλογή που κυκλοφόρησε ο Χρήστος Λεβάντας «ΗΧΕΙΟ»,
εκδόσεις «Λυρική Παρένθεση» Πειραιάς 1988, σελίδες 32. Την ποιητική του συλλογή
(περιλαμβάνει 25 ποιητικές μονάδες) είχαμε την χαρά να μας την δωρίσει η
σύζυγος του κ. Ευαγγελία Λεβάντα, ενώ στην
εφημερίδα «Η Φωνή του Πειραιώς» Δευτέρα 19/9/2005 δημοσιεύσαμε ολοσέλιδο
κείμενο εις μνήμη του. Αντιγράφηκε και αναρτήθηκε στα Λογοτεχνικά Πάρεργα στις
9/11/2013. Στην ιστοσελίδα μας Λογοτεχνικά Πάρεργα, έχουμε αναφερθεί αρκετές
φορές στην παρουσία του Χρήστου Λεβάντα, μέχρι πρόσφατα που ασχοληθήκαμε και
ευρετηριάσαμε τα «Πειραιώτικα» του δημοσιογράφου και ποιητή Νίκου Ι. Χαντζάρα,
βλέπε 19/9/2025 και ακόμα 17/1/2014 Χρήστος Λεβάντας, «Ο Παλαιός Πειραιάς. Το
Καφενείο του Βρυώνη». 22/10/2014 Χρήστος Λεβάντας, «Ο Ελευθέριος Βενιζέλος και
ο Πειραιάς». 22/2/2014 Χρήστος Λεβάντας, «Ο Ναυτικός Πειραιάς», κλπ.
Εκατοντάδες άρθρα, δημοσιεύματα και κείμενα, ρεπορτάζ του Λεβάντα βρίσκονται
διάσπαρτα σε πάρα πολλά Πειραϊκά έντυπα και εφημερίδες ή σε Αθηναϊκές. Τα της
εργασιακής του βιοπάλης δημοσιεύματα φέρουν το όνομά του, ψευδώνυμά του ή είναι
ανώνυμα. Ο Πνευματικός κόσμος του Πειραιά, του οφείλει ακόμα και την διάσωση
του προσωπικού Αρχείου του ποιητή και φίλου του Νίκου Ι. Χαντζάρα, βλέπε μελέτη
του «Δύο Μορφές- Δημοσθένης Βουτυράς- Νίκος Ι. Χαντζάρας».
Η
γριά μάνα
Πώς, ήταν, Θέ μου, κι
έγινε
ν’ αποκάμει η μνήμη,
κι όλα να σβήσουν μέσα
της
σα να τα σκέπασε για
πάντα αδιαπέραστη πάχνη,
μιά βαριά κι
αμετακίνητη αυλαία…
Αχ ναι, πώς ήταν κι
έγινε
ν’ αποκάμει η μνήμη,
κι όλα σβήνουν μέσα
της,
το μακρινό χτες μα και
το σήμερα.
(Οι μέρες οι πολύχρωμες
που πέρασαν
και που- αλλοί- δε θα
ξανάρθουν).
Δύστυχη μάνα, που
απόμεινες
ένα λειψό, άλαλο
χούφταλο.
Δυό μάτια θαμπά,
ανέκφραστα.
(Θαρρείς, μικρές λίμνες
μ’ αρυτίδωτο
ασημί νερό…)
Χωρίς σκιά, ούτε
απορία.
Πώς, ήταν Θέ μου, κι
έγινε
τώρα, που ο δρόμος σου
περίσσεψε
καθώς κι ο χρόνος…
Να σέρνεις τα βήματά
σου, μακριά από μας,
σα να αποζητούσες να
παίξεις την «τυφλόμυγα»
σ’ ετούτη τη στερνή,
την τεφρήν ώρα
πάνω απ’ το χείλος του
βυθού!
ΣΤΟ ΧΡΗΣΤΟ
ΛΕΒΑΝΤΑ
Φτάνει
μεστός ο λόγος σου
απ’ της
Ψυχής τα βάθη
συμπόνια,
συγκατάβαση και δυνατή πνοή
σκορπά μιά
ολάκερη ζωή
μέσα στο
παραμύθι
κι η τέχνη
σου,
προσφέρει
παραμύθι τη ζωή!
Ρήγας Γκόλφης (1957)
Το ποίημα αφιέρωμα του ποιητή Ρήγα Γκόλφη προτάσσεται
στο πολυσέλιδο κείμενο σελίδες 7-19 με τίτλο «ΤΟ ΤΡΙΤΟ ΜΑΤΙ» Για την
πενηντάχρονη προσφορά του Χρήστου Λεβάντα. Στις σελίδες αναφέρονται από το 1923
τίτλοι Βιβλίων του και ονόματα κριτικών κάθε έργου του ξεχωριστά. Την χρήσιμη
αυτή αποδελτίωση συναντάμε στο βιβλίο του «ΘΥΕΛΛΑ ΣΤΟ ΜΠΕΫ- ΜΠΙΣΚΥ και άλλες
ιστορίες της θάλασσας και της στεριάς», εκδόσεις «Χρυσή Τομή», Αθήνα 1974,
σελ.224. δρχ. 200. Επιμέλεια-διορθώσεις Κώστας Θεοφάνους. Και για την πειραϊκή
εκδοτική περιπέτεια αντιγράφουμε: «Στοιχειοθετήθηκε και τυπώθηκε στην Αθήνα τον
Ιούνιο του 1974 στο τυπογραφείο Γεωργίου Λεοντακιανάκου (Δουκ. Πλακεντίας 31
Χαλάνδρι) για λογαριασμό των εκδόσεων Χρυσή Τομή (Γ. Σωτηρόπουλου- Σπ.
Αλεβιζόπουλου, Πανεπιστημίου 56). Ο Βιβλιοπώλης-παλαιοπώλης Γιώργος
Σωτηρόπουλος είναι ο γνωστός μας που διατηρούσε το μαγαζί του στην οδό Κολοκοτρώνη
στο κέντρο του Πειραιά. Έχει εκδώσει και βιβλία του ποιητή και μεταφραστή Κώστα
Θεοφάνους. Όπως τα Θεατρικά του Άντον Τσέχωφ κλπ. Στην εσωτερική σελίδα με τα
άλλα βιβλία του Χ. Λεβάντα αναγράφονται 3 τίτλοι Υπό Έκδοση: «ΗΧΕΙΟ» λυρική
παρένθεση (κυκλοφόρησε). «ΕΝΑΣ ΦΟΛΕΔΙΑΝΟΣ ΣΤΟ ΤΟΛΕΔΟ» ταξιδιωτικό και «ΜΟΡΦΕΣ
ΚΑΙ ΘΕΜΑΤΑ» μελέτη (ανέκδοτα). Το προσωπικό Αρχείο του αξιοσημείωτου
δημοσιογράφου και πεζογράφου Χρήστου Λεβάντα με χειρόγραφά του και αλληλογραφία
του βρίσκεται στην Ένωση Συντακτών στην Αθήνα, βλέπε Διαδίκτυο.
Το
τείχος
Κείνο το πρωί
ο κήπος με τα εξαίσια
χρώματα
ήταν πλάϊ μας.
Κείνο το πρωί
τίποτα δεν μας χώριζε
απ’ τ’ ανθισμένα
παρτέρια
(έσμιγαν οι βαριές
οσμές
με τις ανάσες μας).
Κείνο το πρωί
δική μας φαινόταν
η ώρα
πού ‘χαμε ονειρευτεί…
Όμως μείναμε ασάλευτοι
θαρρείς κι’ ένα αθέατο
τείχος
εμπόδιζε τις πνοές
μας.
Ο Διηγηματογράφος Χρήστος Λεβάντας που η
ποιητική του φλέβα χτυπά διαρκώς μέσα στα πεζά του, εμφανίστηκε στα Ελληνικά
Γράμματα αρχές της δεκαετίας του 1920
περίοδος Μεσοπολέμου-, για την ακρίβεια το 1921 με πεζά του στο περιοδικό
«Μποέμ» που εξέδιδε ο πειραιώτης Κλεόβουλος Κλώνης, έκτοτε, για πάνω από μισό
αιώνα ο ταλαντούχος συγγραφέας δεν έπαψε να διακονεί τον πεζό λόγο. Τα μικρά
περιεκτικά και σύντομα διηγήματά του, οι καλοσχεδιασμένες νουβέλες του, οι
εξαιρετικής υφής ευσύνοπτες αφηγήσεις του, οι αφηγηματικές του μικρές
θαλασσινές ιστορίες, οι πρόζες του, πρόζες, το θεατρικό του έργο, (παραστάθηκε
στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά) τα δημοσιογραφικά του ρεπορτάζ φέρουν την σφραγίδα
μιας σοβαρής και πολύπειρης δημοσιογραφικής γραφίδας της παλαιάς εποχής της
Ελληνικής Δημοσιογραφίας. Ακαταπόνητος και ακούραστος υπήρξε στον ατομικό του
βίο ο βιοπαλαιστής και θεράπων της ελληνικής-πειραϊκής δημοσιογραφίας και
πεζογραφίας. Μας είναι γνωστοί πάνω από 10 τίτλοι Βιβλίων του ενώ, Διηγήματά
του έχουν μεταφραστεί σε διάφορες Ευρωπαϊκές γλώσσες Ρωσικά, Ουγγρικά, Τσέχικα,
Ρουμάνικα, Γερμανικά κ.ά. Έχουν επίσης συμπεριληφθεί σε έγκυρες Ανθολογίες
Διηγήματος της εποχής του πάνω από 11 κάνοντάς το όνομά του γνωστό και πέρα από
τα συγγραφικά γεωγραφικά όρια της Ελλάδας και του Πειραιά. Βλέπε μεταξύ άλλων
τις τελευταίες σελίδες 115-135 του Αφηγήματός του «ΠΟΡΕΙΑ ΚΟΝΤΡΑ ΣΤΟΝ ΤΥΦΩΝΑ»,
Δ΄ έκδοση, εκδόσεις Ελληνική Πεζογραφία «Διογένης- Αθήνα» 1977, σελ. 136
δραχμές 2000 όπως πωλούνταν και άλλα βιβλία του όταν το αγόρασα, από το
παλαιοπωλείο του Αθανάσιου Ζαφειρόπουλου επί της οδού Καραολή και Δημητρίου
δίπλα στον ΟΤΕ. Ασταχυολόγητο και αμάζευτο παραμένει ακόμα μεγάλο μέρος των
δημοσιευμάτων του, όπως προαναφέραμε αναμένει τους ερευνητές και βιογράφους-
εργογράφους της Ελληνικής Λογοτεχνίας και του Πειραιά να επανέλθει στην
επικαιρότητα, όπως έγινε πριν λίγους μήνες στην ιδιαίτερη πατρίδα του το Φόδελε
Ηρακλείου. Αν δεν κάνω λάθος στην Δημοτική Βιβλιοθήκη του Δήμου Πειραιά
υπάρχουν 11 τίτλοι βιβλίων του. Από όπου με την συμπαράσταση της Φόνης (με
όμικρον) Κωστέα κόρης του Πειραιολάτρη Αργύρη Κωστέα φωτοτύπησα την εργασία του
«Εν ώρα λυκόφωτος: η πειραϊκή δημοσιογραφία κατά τα χρόνια του μεσοπολέμου».
Δειλινό
Ακόμα
μιά μέρα έσβησε
μιά μέρα γλύστρησε
μέσα απ’ τις φούχτες
μου.
Κόμπος νερού, πού
στάλαξε στο χώμα.
Πνοή ανέμου,
που ρίπισε το πρόσωπό
μου.
Βιαστική ηλιαχτίδα,
πού άστραψε
στις γλυστερές ράγες,
τη μεγάλη ώρα της
σιωπής.
Πρίν γίνει «χτές» το
σήμερα
κι απλωθεί το σκότος,
πέρα, στην απεραντοσύνη
του άσωτου δρόμου!...
Ο Χρήστος Λεβάντας υπήρξε ένας εξαιρετικός
πειραιώτης διηγηματογράφος του περασμένου αιώνα, των προηγούμενων στυλοβατών
γενεών Πειραιωτών δημιουργών, θεμελιωτών της Πειραϊκής Λογοτεχνικής Σχολής και
Πνευματικής μας παράδοσης. Ένας διακεκριμένος πεζογράφος με ταλέντο, πλούσια
λαϊκή στόφα γραφιά, διέθετε πολύχρωμη φαντασία, γλώσσα στρωτή και λιτή ύφος
απλό, ελκυστικό και ευδιάκριτη ευρηματική θεματογραφία που, αν και τα διηγήματά
του μάλλον ποτέ δεν μας δίνονται σε πρώτο πρόσωπο, είτα άμεσα είτε έμμεσα, είτε
με πλάγιο τρόπο αυτοβιογραφείται σαν δημοσιογράφος και ρεπόρτερ. Σε ορισμένους
τίτλους των διηγημάτων συναντάμε τη λέξη «ρεπόρτερ», ενώ σε πολλά άλλα του στην
λιτή δομή του καλοσχεδιασμένου αφηγήματός του μας εξιστορεί τα εκατοντάδες
εργασιακά προβλήματα και τρεχάματα, τις δυσκολίες, τα ξενύχτια και την σωματική
και ψυχική κούραση των επαγγελματιών δημοσιογράφων. Η ματιά του είναι πάντα
διεισδυτική και ακριβής στις ψυχογραφήσεις των λαϊκών Ηρώων του. Γιατί, πρέπει
να τονίσουμε ότι ο Λεβάντας, δεν δανείζεται τους Ήρωές του από τα πλούσια
σαλόνια, τα εύπορα περιβάλλοντα, τα κληρονομικά τζάκια αλλά από τον λαϊκό κόσμο
του Λιμανιού και του Πειραιά, την φτωχολογιά και τα δεκάδες προβλήματά της, την
ανεργία της, τις απλήρωτες εργασίες της, ζωντανεύει μπροστά μας με μαεστρία και αξιοζήλευτη τεχνική την
εικονογραφία και τις μικρολεπτομέρειες του βίου και της ζωής των φτωχών
οικογενειών, των παιδιών τους που δεν έχουν στον ήλιο μοίρα, την περιπέτεια
ζωής και εργασιακών ενασχολήσεων των φτωχών λαϊκών τάξεων. Ένας ρεαλισμός
ζωντανός, ακμαία φωτογραφική και της γραφής του ανάγλυφης απεικόνισης
αξιοθαύμαστος, που θυμίζει περισσότερο έργα του γάλλου στυλίστα Ονόρε ντε
Μπαλζάκ, παρά στιγματισμένη ιδεολογικά «προλεταριακή λογοτεχνία», ή πάλι,
γνωστούς μας έλληνες ηθογράφους και θαλασσογράφους. Ορισμένες περιπτώσεις Ηρώων
του όπως τις εξετάζει και διαπραγματεύεται η πένα του ξεφεύγουν από τον
ρεαλισμό της αλληγορίας και γίνονται σύμβολα, αποκτούν κοινωνικές διαστάσεις
και ανθρωπογενή στοιχεία άξια θαυμασμού και μίμησης. Οι λαϊκές γειτονιές και
συνοικίες,, τα χαμόσπιτα και οι εργατικές οικογένειες που διαμένουν, το Λιμάνι
και ο «οργασμός» της κίνησής του και των ανθρώπων του, η ατμόσφαιρά του προβάλλουν
μπροστά μας σαν μεγάλοι πίνακες λαϊκού Πειραιώτη ζωγράφου με τα δικά του απλά
και κατανοητά σχέδια και απτές γραμμές, ελκυστικά χρώματα, μουντά τοπία ή ανοιχτά
σε εξωτικούς ορίζοντες, ανθρώπινη ατομική ή οικογενειακή ελπιδοφόρα ζωής ή
μοιρολατρικές αντιλήψεις αντιμετώπισης των δυσκολιών της ζωής. Όμως σταθερά
παραμένει πάντα αθώα η ματιά του, ειλικρινές και φιλάνθρωπο το βλέμμα του,
συγκαταβατική η γνώμη και οι κρίσεις του, ποτέ επικριτικές σε καταστάσεις που
υπερβαίνουν την νομιμότητα των πράξεων των ανθρώπων. Ο λόγος του είναι
προσκλητικά προσανατολισμένος πάντα σε μία λαϊκή φιλανθρωπία και φιλόξενη
διάθεση των απλών ανθρώπων. Δεν υφαίνει τις ιστορίες του με μυθοπλαστικές
αναφορές που θα καθιστούσαν τα λιτά και δωρικά διηγήματά του ακατανόητα στις
συνειδήσεις των αναγνωστών. Τα μοτίβα του είναι συγκεκριμένα και ίσως, αν δεν
λαθεύω, κάπως περιορισμένης έκτασης μέσα σε συγκεκριμένους εργασιακούς και των
συνθηκών τους κύκλων. Ο Χρήστος Λεβάντας, είτε στην πρώτη περίοδο της γραφής
του είτε στην δεύτερη-την ωριμότερή του- είναι ένας καταπληκτικός λαϊκός
ψυχογράφος, δεν πειραματίζεται σε διαφορετικούς σχεδιαστικούς δρόμους για να
οικοδομήσει ένα βιβλίο του, που, δεν αποτελείται από παλαιότερα δημοσιευμένα ή
αδημοσίευτα κείμενά του και αφηγήσεις του. Τα βιβλία είναι οι συνάξεις των
δημοσιευμάτων του που αγαπήθηκαν, κυκλοφόρησαν από διάφορους εκδοτικούς οίκους,
επανεκδόθηκαν και σχολιάστηκαν πάντοτε επαινετικά και επιβραβευτικά μέχρι
τουλάχιστον τα χρόνια της μεταπολίτευσης που μπορώ να γνωρίζω. Και φυσικά να
μην κουραζόμαστε να το επαναλαμβάνουμε ένας από τους θεμελιωτές της Πειραϊκής
παράδοσης και Λογοτεχνικής Σχολής.
Τα
συρτάρια
‘Ανοιξα τα συρτάρια μου
-το «χτές»-
τα κίτρινα χαρτιά
και τις οσμές
από ξερά άνθια,
από πολύφυλλα
τριαντάφυλλα,
γιασεμιά
και μαργαρίτες
από πεθαμένους έρωτες
και μέρες που δε θα
ξανάρθουν!
Πόσες μορφές,
Πόσες φωνές
Κι ακόμα πόσες… σιωπές!
Ο
συναρπαστικός ποιητής- πεζογράφος και μάλλον «κατατρεγμένος» στην
προσωπική του μοίρα ζωής υπήρξε ένας γνήσιος Πειραιολάτρης γραφιάς που η γραφή
και τα βιβλία του, η δημοσιογραφική του δουλειά ευρύτερα, ευωδιάζει το άρωμα
της Πόλης του Πειραιά και του λαϊκού της στοιχείου. Πλημμυρίζει θαλασσινούς
κυματισμούς και θαλασσινά μπουρίνια, υγρή ατμόσφαιρα ναυτοσύνης του Λιμανιού, μαγευτικών,
σκληρών και ανελέητων στιγμών και εργασιακών περιπετειών ανθρώπων του Δήμου.
Δραστηριοποιήθηκε από νωρίς-παιδαρέλι ακόμα- δυναμικά και έντονα συμμετέχοντας
ως ιδρυτικό και ενεργό μέλος σε διάφορα Πολιτιστικά Σωματεία του Δήμου. Υπήρξε
ιδρυτικό μέλος σε αρκετά από αυτά όπως του «Λογοτεχνικού και Καλλιτεχνικού
Ομίλου Πειραιώς», της «Εταιρείας Διανοουμένων Πειραιώς» και άλλων πολιτιστικών
κινήσεων. Την αποφράδα χρονιά, (χρονιά της Μικρασιατικής Καταστροφής) το 1922,
τον βρίσκουμε διευθυντή στην εβδομαδιαία φιλολογική «Εφημερίδα των Νέων» που
συνεργάζονται μαζί της ο νέος πνευματικός ανθός της Πόλης. Το 1928 σε
συνεργασία με τον Αλέκο Φωτεινό αποπειρούνται την ίδρυση του εκδοτικού γραφείου
«Άρτια» που δυστυχώς δεν είχε αίσια εκδοτική και εμπορική εξέλιξη. Έμεινε όμως
η σημαντική τους προσφορά στα Πειραϊκά Γράμματα, με την κυκλοφορία και την
έκδοση ενός τόμου 480 σελίδων με τίτλο «Μεγάλου Οδηγού του Πειραιώς». Ήταν
μέλος για πάνω από δεκαπέντε χρόνια του Διοικητικού Συμβουλίου της Εταιρείας
Ελλήνων Λογοτεχνών συν τοις άλλοις, και δημοσίευε στα εγκυρότερα λογοτεχνικά
περιοδικά της πρωτεύουσας και του επινείου της. Νυμφεύτηκε το 1929 την
Ευαγγελία Ανδρέου από το νησί της Άνδρου και έζησε μαζί της έναν ευτυχισμένο
βίο δίχως να αποκτήσουν παιδιά. Την ίδια χρονιά αρχίζει δυναμικά και η
επαγγελματική του σταδιοδρομία, προσλαμβάνεται ως ανταποκριτής του Πειραιά στην
εφημερίδα «Ακρόπολις» του Βουτσινά. Μετά τον θάνατο του πειραιώτη δημοσιογράφου
και ποιητή Νίκου Ι. Χαντζάρα αναλαμβάνει την θέση του ανταποκριτή στον Πειραιά
των εφημερίδων του συγκροτήματος του Χρήστου Δ. Λαμπράκη, «Τα Αθηναϊκά Νέα» και
το «Ελεύθερον Βήμα» καθώς και στον «Οικονομικό Ταχυδρόμο», προσδίδοντας άλλη
προβολή στην δημοσιογραφική του σταδιοδρομία αλλά και αφάνταστους κόπους,
δυσκολίες, τρεχάματα και ξενύχτια, προσωπικές του αγωνίες. Εργάστηκε ακόμα στην
«Ναυτεμπορική» του Αθανασιάδη. Η εμπειρία που απόκτησε εργαζόμενος στις
εγκυρότερες της εποχής του εφημερίδες, τον εφοδίασε με νέα συγγραφικά εφόδια,
με καινούργιες αντιλήψεις για τον ρόλο του λογοτέχνη στους σύγχρονους καιρούς.
Ανοίχτηκαν οι συγγραφικοί του ορίζοντες και ενδιαφέροντα, να εκπαιδεύσει τον
εαυτό του σε μία γραφή δημοσιογραφικών προδιαγραφών δίχως να χάνει κάτι από
τους κανόνες, το στιλ και το ύφος ενός καθαρόαιμου συγγραφέα. Ο Χρήστος
Λεβάντας διαθέτει μία αξιοζήλευτη ωριμότητα διηγηματογράφου σπάνια τουλάχιστον,
για τα Πειραϊκά δεδομένα. Οι Πειραιώτες σχολιαστές του που τον έζησαν από κοντά
δεν παύουν να μιλούν για τις οφειλές του στο πρόσωπό του, την ανεξικακία του,
την πάντα πρόθυμη διάθεσή του να πει και να γράψει έναν καλό λόγο για έναν
πρωτόβγαλτο δημοσιογράφο ή συγγραφέα. Καθόλου εγωπαθές σαν άτομο μέσα σε ένα
εργασιακό περιβάλλον και πνευματικό-με «ετοιμοπολεμικές» πάντα διαθέσεις και
ενέργειες. Δεν ξέρω αν άφησε δημοσιογραφική ή συγγραφική «σχολή» πάντως άνοιξε
δρόμους πνευματικής συνεργασίας εντός και εκτός του Πειραιά. Ανάμεσα στις άλλες
επαγγελματικές δημοσιογραφικές του ασχολίες τον συναντάμε και στο Γραφείο Τύπου
του Δήμου Πειραιά την δεκαετία του 1930 έως τα μεταπολεμικά χρόνια (1946) που
απολύθηκε για πολιτικούς λόγους από τον Δήμαρχο του Πειραιά Γιώργο
Χαραλαμπόπουλο. Ο Χρήστος Λεβάντας ως δημοσιογράφος και λογοτέχνης ενδέχεται να
είναι ο πλέον πολυταξιδεμένος Πειραιώτης συγγραφέας από τους Πειραϊκούς και
πνευματικούς κύκλους των χρόνων του. Ταξίδευε συχνά και συμμετείχε σε
Λογοτεχνικά και άλλα Συνέδρια και πρωτοβουλίες αλληλογνωριμίας Βαλκάνιων
συγγραφέων. Επισκέφτηκε Βαλκανικές χώρες, την πρώην Σοβιετική Ένωση, το Ισραήλ,
την Ισπανία, την Αγγλία, την Γαλλία και άλλα κράτη. Την δεκαετία του 1950, για
την ακρίβεια το 1953 φτασμένος και αναγνωρισμένος λογοτέχνης, συνεργάζεται με
τον πειραιώτη- Αγιασοφιώτη ποιητή Δημήτρη Γιατράκο στην έκδοση του ολιγοσέλιδου
λογοτεχνικού περιοδικού «Πνευματική Πορεία» με την οποία συνεργάζονται
Πειραιώτες ποιητές και πεζογράφοι γνωστά μας ονόματα. Ένα δυσεύρετο περιοδικό
σήμερα. Σημαντική υπήρξε η συμβολή του και στην ίδρυση της «Φιλολογικής Ομάδας
Νέων» ένα χρόνο μετά, το (1954). Για την πνευματική αυτή Πειραϊκή κίνηση
εξομολογείται χαρακτηριστικά ο Γ. Ε. Χατζημανωλάκης στο εκτενές δοκίμιό του για
τον Χ. Λεβάντα: «στάθηκε η ουσιαστικότερη
ανανεωτική κίνηση της πειραϊκής πνευματικής ζωής, στα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια.
Κι άς μου επιτραπεί την ώρα τούτη, με νοσταλγία αλλά και με κάποια αδιόρατη
μελαγχολία, για τον ανελέητο καλπασμό του χρόνου, που απομακρύνει, με την
αδιάψευστη μαρτυρία των ημερολογιακών ετών, γεγονότα που λες πώς μόλις χθες τα
ζήσαμε, να προσθέσω κ’ εγώ τις προσωπικές μου «μνήμες» από την πρώτη γνωριμία
μου με το Χρήστο Λεβάντα, γύρω στα 1951-1952. Πέρασαν πάνω από τρείς δεκαετίες
από τότε. Αλλά θυμάμαι πάντα τη στοργή και την αγάπη, με την οποία με
περιέλαβε-όπως και όλους τους νέους- στο πνευματικό μου ξεκίνημα. Τον
ενθουσιασμό, με τον οποίο χαιρέτησε τα πρώτα γραφτά μου- τα γραφτά ενός δεκαοχτάχρονου
παιδιού. Κι’ ακόμα πόσες ώρες αφιέρωνε από τον πολύτιμο χρόνο του, στις συχνές
επισκέψεις μου, στο γραφείο της «Ενώσεως Συντακτών», στον Πειραιά, στην οδό
Κουντουριώτου ή στο παλιό σπίτι, της
λεωφόρου Βασιλίσσης Σοφίας 88, για ν’ ακούει τα προβλήματά μου, να συμμερίζεται
τις ανησυχίες μου και να μ’ ενισχύει με τον εγκάρδιο λόγο του για τη συνέχιση
των πνευματικών προσπαθειών μου.». Βλέπε Γ. Ε. Χ-ς «Ο Χρήστος Λεβάντας»
εφημερίδα «Φωνή του Πειραιώς» 2/7/1975, «Ομιλία στην εορταστική εκδήλωση για τα
πενηντάχρονά του».
Λίγα χρόνια αργότερα, το 1958
πρωτοστατεί στην έκδοση του «Περιοδικού μας», μία εκδοτική προσπάθεια να
επανεκδώσει το παλαιότερο πειραϊκό περιοδικό «Το Περιοδικό» των αρχών του αιώνα
του Γεράσιμου Βώκου. Συνεργάτες του «Περιοδικού» (1958-1960, τεύχη 24) ο
ποιητής Νίκος Βελιώτης ως διευθυντής και ο ποιητής, δοκιμιογράφος και κριτικός
Στέλιος Γεράνης ως επιμελητής της ύλης. Ο Χρήστος Λεβάντας ανέλαβε την
επιμέλεια της Πειραϊκής παράδοσης. Κρατώντας και γράφοντας Βιβλιοκριτικά
σημειώματα για έλληνες πεζογράφους. Είναι το αξιολογότερο Πειραϊκό περιοδικό
των μεταπολεμικών χρόνων αν και δεν μακροημέρευσε όπως άλλα.
Τα
Λογοτεχνικά Πάρεργα και ο γράφων- στα Πειραιώτικά του Σημειώματα και
αντιγραφές, έχει αποδελτιώσει και αναρτήσει την ύλη του παλαιού Λογοτεχνικού Περιοδικού.
Έχει καταγράψει τις βιβλιοκριτικές παρουσιάσεις τόσο του Στέλιου Γεράνη όσο και
τις περίπου 150 κριτικές του πεζογράφου Χρήστου Λεβάντα. Ενώ στην πρόσφατη
ενασχόλησή μας- αυτό το τρίμηνο- με τα «Πειραιώτικα» και το έργο του ποιητή
Νίκου Ι. Χαντζάρα αναφερθήκαμε, σχολιάσαμε και αναρτήσαμε τις σκέψεις του από
την γνωστή μελέτη του « Δύο Μορφές. Δημοσθένης Βουτυράς- Νίκος Ι. Χαντζάρας»
βλέπε 19/9/ 2025. Ακόμα, στις 9 Νοεμβρίου 2013 στα Λογοτεχνικά Πάρεργα,
μιλήσαμε και παρουσιάσαμε μία παλιά δημοσιευμένη βιβλιοκριτική μας για την
ποιητική συλλογή του Χρήστου Λεβάντα, «ΗΧΕΙΟ», που κυκλοφόρησε δεκατρία χρόνια
μετά τον θάνατό του, από την «Λυρική Παρένθεση», Πειραιάς 1988, σ. 32 με
πρόλογο του Γιάννη Ε. Χατζημανωλάκη. Η μοναδική ποιητική συλλογή του Χρήστου
Λεβάντα κυκλοφόρησε εις μνήμη του με επιθυμία και φροντίδα της συζύγου του, Ευαγγελίας
Ανδρέου (1908-1996) που μέχρι τον θάνατό της κοιτούσε να διασώζει και να
διαδίδει το έργο του αγαπημένου συγγραφέα συζύγου της.
Η
ώρα του τσίρκου
Το ηχηρό κουδούνι,
σήμανε:
«Απόστρεψον το
πρόσωπον»
από τα μεγάλα και τα
επιθυμητά,
τα εξαίσια!
Φτάσαμε πιά στο τέρμα,
Πολυταξιδευτή εαυτέ
μου.
Τώρα λογάριαζε πολύ
τα βήματά σου.
Δεν απομένει άλλη οδός
απ’ τα συρμάτινα κλωνιά
ν’ ακροβατείς στο θόλο.
Σήμανε
–ωϊμέ-ανεπίστροφα
η ώρα του Τσίρκου!
Και το συναγμένο πλήθος
να παρακολουθεί,
έτοιμοι για το
χειροκρότημα,
μα και το χλευασμό,
σαν τύχει να ‘ρθει
απρόσμενα
η ανελέητη η πτώση!
Η μεταθανάτια αυτή Συλλογή περιλαμβάνει 25
μεγάλα ποιήματά του- ποιήματα μιάς σελίδας- από τα οποία ορισμένα έχουν
δημοσιευθεί μία ή διπλή φορά στο περιοδικό «Φιλολογική Στέγη». Βλέπε: «Η ώρα
του τσίρκου», τχ. 18/2, 1971, «Υπάρχει ένας θάνατος» του 1966 τχ. 16/10, 1966,
«Ζητείται όνειρο» του 1968 τχ. 18/2, 1971, «Η Αξιοπρέπεια» την συναντάμε στο
τεύχος 18/2,1971 και στο 32/ 6, 1985. «Η γριά μάνα» τεύχος 18/2, 1971. Και ένα,
η «Εντύπωση από το «Βυσσινόκηπο» Ποίημα του 1945, σ. 12 στο «Το Περιοδικόν μας»
τχ. 19-20/1,2, 1960. Οι υπόλοιποι τίτλοι είναι οι εξής: «Κραυγή» του 1942,
«Οδύνη» του 1942, «Τα μάτια του θαλασσινού» του 1943, αφιερωμένο «Στον Αιμίλιο
Βεάκη». Τα «Ξεφτισμένα Λάβαρα» και το «Τραγούδι του δρόμου», του 1944. Το «Ο
μισαρός ξένος στον προθάλαμο» Βιετνάμ 1965. Τα «Τίποτα δεν απομένει» και «Το
απολιθωμένο Δάσος» το 1967, «Οι Μύριοι του Ξενοφώντα (402 π.Χ.), το 1972. Η
«Οπτασία», το «Μεσάνυχτα στη νύχτα» και «Το πληγωμένο δέντρο» του 1973. «Η κερά Ανεζιώ», η «Εξομολόγηση», «Τα
συρτάρια», «Το τείχος» το «Δειλινό» και «Ο ξενητεμένος φίλος» είναι δίχως
ημερομηνία γραφής. Τέλος, η συλλογή κλείνει με το ποίημα «Ένα κορίτσι στο
παράθυρο (Ρυθμικός Απόηχος) γραμμένο τον Μάϊο του 1948. Όπως είχαμε αναφέρει
στην έντυπη κριτική μας στην εφημερίδα «Η Φωνή του Πειραιώς» Δευτέρα 19/3/2005,
σ.4 (και αναρτημένη στις 19/11/2013, στα ποιήματα της περιόδου 1942-1973, είναι
εμφανές το κλίμα δύο ελλήνων ποιητών, του Αλεξανδρινού Κωνσταντίνου Π. Καβάφη,
όσον αφορά την λειτουργία της μνήμης και του Μίλτου Σαχτούρη όσον αφορά την
αίσθηση και αποτύπωση του φαινομένου του θανάτου, της οριστικής απώλειας.
Οπτασία
Κίτρινο
λουλούδι
ο θάνατος!
Καρφιτσωμένο
στο πέτο μου.
Θειάφινο
άνθος
με βαριάν
οσμή.
Όμως, σαν
φάνηκες εσύ
μυριοπόθητη
κόρη
(πρωινή
οπτασία)
ξαστέρεψε η
μέρα.
Γιόμισε το
στέρνο μου ομορφιά
πέρα ως
πέρα.
Τίναξε τότε
το κίτρινο
λουλούδι
μακρυά από
μένα
και τη
θανατερή οσμή.
(Ιούλιος
1973)
Αν επίσης
δούμε τις ημερομηνίες μεταξύ (1967-1973) χρόνια της επταετίας θα αντιληφθούμε
και το κλίμα, την ατμόσφαιρα που κινούνται ποιητικές μονάδες. Ο ποιητικός λόγος
του Χρήστου Λεβάντα έχει έντονα στοιχεία δραματικότητας, την μουντάδα της
ατμόσφαιρας των ρομαντικών, την αναπόληση μιας ζωής ηρεμότερης και ίσως
«καλοκερδισμένης», το νύχτιο κλίμα ενός μελαγχολικού ευαίσθητου και κάπως
πεσιμιστή ώριμου και κατασταλαγμένου ποιητή, η «Κραυγή» μιάς πονεμένης και
βασανισμένης ύπαρξης που αισθάνεται γύρω του το Χάος του Κόσμου και αναστενάζει
διψώντας για Φως. Όπως τελειώνει το ποίημά του «Κραυγή». Ένα ποίημα γραμμένο
μέσα στον πόλεμο και την κατοχή, την πείνα του ελληνικού λαού, το 1942 και
έμενε μάλλον «ανέκδοτο». Όμορφες εικόνες λιτές αλλά εκφραστικές, λέξεις
σύνθετες ή απέριττες αλλά όχι σκληρές, πώς δένουν αρμονικά οι αρχαίες φράσεις
με σύγχρονες της δημοτικής ή απόηχους δημοτικών τραγουδιών (σε άλλα του
ποιήματα) και πώς η ατομική περίπτωση της αίσθησης του χρόνου και του χαμού
γίνεται μέρος της αρχαίας ταξιδιωτικής εξερεύνησης για την «μαγική Κολχίδα».
«Το χάος, Θέ μου, το χάος» το γύρω μας και μέσα μας χάος και πώς θα το
διαχειριστούμε;
Κραυγή
Απόψε ήρθε η νύχτα…
Με βρήκε μονάχο
(βεργοκαλαμιά στην
όχθη)
και με σκέπασε.
Ήρθε αλαφρά,
ακροπατώντας
σαν τις νιφάδες του
χιονιού.
Κι έγινε μιά σκοτεινή
θάλασσα
χωρίς αχτίδα φωτός,
χωρίς άσπρο σημάδι.
Ένα μαύρο πέλαγος
όπου το «παν απώλετο».
Ήρθε σα μιά βαρωνέζα
αληθινή, μ’
αξιοπρέπεια.
Κι έγινε τέφρα μιά ζωή
το γλυκό όνειρο, η
αγκούσα.
Χορός από ξερά φύλλα
οι μέρες μου, η μαγική
Κολχίδα….
Ήρθε έτσι, που τρέμει
μου
σαν ξώβεργα η καρδιά,
και η φωνή λιγώνει:
Ποιός ν’ ακούσει το αχό
της;
Το χάος, Θέ μου, το
χάος.
Κι εγώ διψούσα για φώς!
Χρήστος Λεβάντας, ένας Πειραιώτη που ορθώς τον
εντάσσουν οι γραμματολόγοι κριτικοί του στους προοδευτικούς δημιουργούς της
γενιάς του.
Ενδιαφέρουσα συγγραφική περίπτωση ο
Πειραιώτης Χρήστος Λεβάντας, ήταν αναγκαία και σωστή η πρωτοβουλία να τον
τιμήσει ο ιδιαίτερος τόπος καταγωγής του το Φόδελε του Νομού Ηρακλείου της
Κρήτης, με Ομιλίες και Εκθέσεις. Στο διαδίκτυο είναι αναρτημένες οι Εκδηλώσεις.
Από την πόλη μας, τον Πειραιά, ήσαν προσκεκλημένοι δύο ομιλητές. Ο νυν πρόεδρος
της «Φιλολογικής Στέγης Πειραιώς» και ο δημοσιογράφος-συλλέκτης ανεξάρτητος
ερευνητής πειραϊκής ιστορίας και λογοτεχνίας Δημήτρης Κρασονικολάκης, ο οποίος
έλκει την καταγωγή του από το Ηράκλειο της Κρήτης. Ο Κρασονικολάκης έδωσε ένα
χρονικό περίγραμμα στην δική του Ομιλία, της ζωής και των εκδόσεών του, από τα
δικά του Βιβλία του Χρήστου Λεβάντα που έχει στο Αρχείο της Πειραιώτικης
Βιβλιοθήκης του.
Ο ξενητεμένος φίλος
Χρόνια περίμενε
το γυρισμό του.
Ήταν μιά ιστορία,
ένας δεσμός, που
αναπολούσε
απ’ τα εφηβικά του
χρόνια.
Τότε, πού ήτανε παιδιά
και φλέγονταν απ’
όνειρα!
Όμως, σαν πέρασαν οι
καιροί
και κείνος γύρισε,
είδαν κι οι δύο
πώς ήταν πιά αργά,
πώς τίποτα δεν είχανε
να πούν.
Ούτε μιά λέξη
απ’ όσα πάντα σχεδίαζαν
να μιλήσουν.
Και ξαναχώρισαν…
Αμίλητοι, σιωπηλοί.
Χωρίς, αποχαιρετισμούς.
Χωρίς τουλάχιστον,
ένα σφίξιμο των χεριών.
Κι άς ήταν σίγουροι
πώς δε ξανάσμιγαν
ποτέ.
Ο φίλος και πνευματικός- εργασιακός
συνοδοιπόρος του Νίκος Ι. Χαντζάρας σε μία μονόστηλη βιβλιοκριτική του στο
περιοδικό «Πειραϊκά Γράμματα» τχ.3/ 7,8,9, 1940 για το βιβλίο των Διηγημάτων
του «Η Φαμίλια του Νώε» θεωρεί την έκδοση «Φιλολογικό γεγονός» και δεν
υπερβάλει ο πειραιώτης δημοσιογράφος και ποιητής. Διαβάζουμε:
ΧΡΗΣΤΟΥ
ΛΕΒΑΝΤΑ: «Η Φαμίλια του Νώε» (Διηγήματα)
Από τις πρώτες σελίδες του βιβλίου «Η
Φαμίλια του Νώε» σχηματίζει κανείς την αντίληψη, πώς έχει να κάνει με
διηγηματογράφο. Ο κ. Χ. Λεβάντας ξέρει και μπορεί να διηγηθή.
Στον τόπο μας το διήγημα έχει μεγάλην
ιστορία, μεγάλο παρελθόν. Πρό του Παπαδιαμάντη έχουμε έναν περίφημο
διηγηματογράφο, τον Βιζυηνό. Η γλώσσα, που έγραψε τα διηγήματά του, δεν
ελαττώνει τη μεγαλωσύνη της εργασίας του.
Μα δεν πρόκειται, διαβάζοντας κανένας
τον κ. Λεβάντα, νάν του αναγνωρίση μονάχα την ικανότητα να διηγήται μιάν
ιστορία.
Οι ιστορίες του μυρίζουν χώμα, θέλω να
πω πραγματικότητα. Κι’ έχει τη δύναμη να παίρνη από τα πράγματα τα κυριώτερα
στοιχεία, που διακρίνει μέσα τους. Κι’ έτσι τα βλέπουμε ζωντανά στη διήγησή
του.
Διηγήματα με φωτογραφική απόδοση της
ζωής, στην εντελώς εξωτερική εμφάνισή της, είναι μέσα στο νέο βιβλίο του κ. Λεβάντα
μονάχα δύο τρία Κομμάτια, που έχουνε πολλή σχέση με το χρονογράφημα και λίγη ή
καμμιά με την τέχνη. Μα και σ’ αυτά δε λείπει η ικανότητα του διηγηματογράφου.
Όλα του τα άλλα διηγήματα είναι
όμορφα, με ιδιαίτερα χαρίσματα το καθένα. Προκαλούνε το ενδιαφέρον μας και το
βαστάνε ίσαμε το τέλος.
Να η «Λιολιόκα» του: Μιά ιστορία
σπιτιού, με κύριο πρόσωπο τη μητέρα της, που με τα κερβερικά μάτια της ζητάει
να εξερευνήση τον ψυχικό κόσμο της κόρης της.
Η «Πρόβα» πάλι μιά ιστορία κακομοιριάς
σπιτιού, πολύ ζωντανά αποδομένη, θλιβερή και καταπιεστική.
Με το «Λιμάνι» του ο κ. Λεβάντας μας
χαρίζει όλα τα καλά της θάλασσας. Τα χαιρόμαστε με τα αισθητήρια ενός μικρού
αλανιού, μαγεμένου από αυτήν. Λίγο καλύτερα αν έκλεινε το διήγημά του αυτό, θα
ήτανε αληθινό έργο τέχνης.
Το «Διαολοκόριτσο» είναι μία
συγκινητική μικρή ιστορία κάποιου ναυτόπουλου. Όταν ξεκίνησε για ταξίδι με
φορτηγό, η αδελφούλα του κρυφά έβαλε μέσα στα ρούχα του ένα κλωνάρι
αγριοτριανταφυλλιάς, για να μην ξεχάση τους δικούς της στην ξενιτειά.
Μιά τραγική ιστορία μας λέει το
διήγημα που έχει τον τίτλο «Εκείνος που δε γύρισε ποτέ». Όλα τα κακά του
πολέμου στο πρόσωπο του Δημητρού, κλεισμένου στο τρελλοκομείο. Κι’ όλος ο
τρομερός αντίκτυπος, στο πρόσωπο της νεαρής γυναίκας του.
Άλλη τραγική ιστορία κοινωνικής
κατάντιας ο «Θάνατος της Ρηνούλας». Ήτανε της μοίρας της να βρη το θάνατο
νιόνυφη, μόλις ένιωσε με χαρά, πώς θα γινότανε με τον καιρό μητέρα.
Κι άλλες όμορφες ιστορίες.
Θα έλεγα πώς
ο κ. Λεβάντας, συνεχίζοντας τη λογοτεχνική δουλειά του, με την ίδια συγκέντρωση
και αφιέρωση στην τέχνη, θα μας παρουσιάση ένα σύνολο εργασίας εξαιρετικού
διηγηματογράφου. Δεν του το εύχομαι, γιατί το περιμένω. Το τάλαντό του είναι γνήσιο
και γερό. Κι’ η γλώσσα του γνήσια, καθαρή δημοτική.
Το νέο βιβλίο του κ. Λεβάντα νομίζω πώς
πρέπει ναν το χαιρετήσουμε σαν φιλολογικό γεγονός.
Το βιβλίο που βιβλιοκρίνει ο Ν. Ι. Χαντζάρας
περιέχει 20 μικρά και πολυσέλιδα διηγήματα και εκδόθηκε από τις εκδόσεις «Νεοελληνική
Λογοτεχνία» το 1940, έπειτα από 9 χρόνια θα φύγει από την ζωή ενώ ο Λεβάντας θα
διασώσει το Αρχείο του και θα το παραδώσει στον Δήμο.
Πριν λίγες μέρες κυκλοφόρησε το νέο
τεύχος του περιοδικού «ΠΕΙΡΑΪΚΟ ΟΡΟΣΗΜΟ» περιοδικό Αρχαιολογίας και Πολιτισμού.
Τεύχος 92/ Ιούλιος-Σεπτέμβριος 2025. Το περιοδικό είναι Τριμηνιαίο και είναι
έκδοση του Συλλόγου «ΦΙΛΟΙ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΚΑΙ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΧΩΡΩΝ-
ΜΝΗΜΕΙΩΝ ΠΕΙΡΑΙΑ». Στις σελίδες 21-23 δημοσιεύεται η Ομιλία του Δημήτρη
Κρασονικολάκη, «Χρήστος Λεβάντας: 50 χρόνια από την εκδημία του». Το κείμενο
διανθίζεται με φωτογραφίες των εξωφύλλων των Βιβλίων του Χ. Λεβάντα από το
Αρχείο του μισό πειραιώτη, μισό- κρητικού συλλέκτη και ερευνητή.
Διατήρησα
την ορθογραφία των κειμένων.
Γιώργος Χ.
Μπαλούρδος
Πειραιάς
Πέμπτη 9-14/11/2025.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου