Ποιήματα για την Μικρασιατική Καταστροφή

Ποιήματα για την Μικρασιατική Καταστροφή

     Ασπίλωτη,

     Γαλαζοαίματη,

     Αγναντεμένη.

                Γιώργος Θέμελης

     Θυμόμαστε εμείς οι Έλληνες και πάλι τις λησμονημένες πατρίδες της πανάρχαιας Γης της Ιωνίας. Γη των Ιώνων, της Μικράς Ασίας που χάνεται μέσα στα βάθη της ελληνικής Ιστορίας και Πολιτισμού. Άστοχες πολιτικές κινήσεις και στρατιωτικές επιχειρήσεις,  ελλήνων ανόητων πολιτικών και στρατιωτικών, καλλιέργησαν τις προϋποθέσεις και τις αντίξοες στρατιωτικές συνθήκες εκστρατείας ώστε να χάσουμε την ιερή Γη των προγόνων μας. Το φταίξιμο ήταν δικό μας. Εθνικά σφάλματα αναπότρεπτης καταστροφής από έκγονα πολιτικών και στρατιωτικών ατόμων. Σκοτεινός ο ρόλος του διοικητή της Σμύρνης Στεριάδη. Ερωτηματική η απόφαση του εθνάρχη Ελευθερίου Βενιζέλου να προκηρύξει βουλευτικές εκλογές, (και να τις χάσει). Αινιγματικά καταστροφική η εξωτερική πολιτική της τότε ελληνικής βασιλικής δυναστείας. Εχθρικός διπλωματικά ο ρόλος των δυτικοευρωπαϊκών τότε συμμαχικών δυνάμεων έναντι των Ελλήνων. Φάνηκε από το ότι μας άφησαν αβοήθητους. Αρνητικός έναντι των Ελλήνων και ο ηγέτης και η κυβερνητική ηγεσία της ρώσικης κομμουνιστικής επανάστασης στην Σοβιετική Ρωσία, συμμάχησε με τους Τούρκους. Μείναμε μόνοι μας, υπερεκτιμώντας τις στρατιωτικές και πολιτικές μας δυνάμεις. Έρμαια πιόνια ξένων συμφερόντων, φανήκαμε. Ο σταχτής λύκος έπραξε ότι πίστευε ορθό για την φυλή και την χώρα του, αντίθετα με εμάς, που ακόμα και σήμερα, προσπαθούμε να κατανοήσουμε αν ήταν δίκαιη η Δίκη των Έξι. Ο Ελληνισμός της Μικράς Ασίας καταστράφηκε, οι Έλληνες ξεριζώθηκαν από τις πατρογονικές τους Εστίες. Από τις αυλές που έπαιζαν και τραγουδούσαν, από τα σοκάκια που περιδιάβαιναν τις σχόλες τους, από τα σχολεία που φοιτούσαν, τα εμπορικά μαγαζιά που πωλούσαν την πραμάτεια τους, από τα κέντρα πολιτισμού που ίδρυσαν συνεχίζοντας μια παράδοση αιώνων ελληνικού διαφωτισμού. Ερημώθηκαν οι Ναοί τους που στέγαζαν τις ελπίδες της φυλής και του γένους. Μια ελληνική ιστορική παράδοση πολιτισμού και μεγαλείου που χάνεται στα βάθη του χρόνου και διασώζει ο Ηρόδοτος και άλλοι έλληνες ιστορικοί και ποιητές. Εκεί που κάποτε οι πολυθεϊστές αρχαίοι Έλληνες οικοδομούσαν τους Ναούς των Δώδεκα Θεών τους, στην Γη της Κυβέλης, εκεί που κάποτε οι βυζαντινοί μονοθεϊστές αυτοκρατορικοί Έλληνες έκτιζαν τις Εκκλησιές και τα Μοναστήρια της νέας θρησκείας τους, αυτή του σταυρωμένου Ναζωραίου, ένθερμοι αγωνιστές πιστοί της ορθόδοξης χριστιανικής πίστης. Εκεί που γλεντούσαν και χόρευαν, τραγουδούσαν πολυποίκιλους ρυθμούς και μουσικά μέλη των προγόνων τους. Ελληνικά εδάφη που ο ρυθμός της ζωής των ανθρώπων, διακρίνονταν για την ακμή και πολιτιστική τους άνθηση, που, ξεπερνούσε ίσως, ακόμα και αυτό των ελλήνων της κεντρικής μητέρας πατρίδας της Ελλάδας. Πάνω από 1.500.000 Έλληνες πρόσφυγες ξεριζώθηκαν από τα αιματοβαμμένα χώματά τους και μετοίκησαν στα νησιά του Αιγαίου πελάγους και την κεντρική και βόρεια χώρα. Κουβαλούσαν μαζί τους οι Έλληνες της Μικράς Ασίας, που ντόπιοι ελληναράδες τους αποκαλούσαν τουρκόσπορους, μόνο την πανάρχαια μνήμη βίου και τον πολιτισμό των προγόνων τους, μέσα στο δισάκι της μνήμης τους φύλαγαν φυλαχτό τις ευχές των παππούδων τους και τις ιερές θρησκευτικές τους εικόνες, τους προστάτες αγίους τους ελπίδα της τσακισμένης ζωής τους. Βασανισμένοι και πεινασμένοι, ταλαιπωρημένοι και εξαθλιωμένοι, ξεριζωμένοι και ρακένδυτοι, με αγνοούμενα τα περισσότερα μέλη των οικογενειών τους ή σκοτωμένα, βάδισαν τον δρόμο της προσφυγιάς με καρτερία, αδικημένη υπερηφάνεια, όμως θαρραλέα ηττημένοι. Χρησιμοποιήθηκαν (αυτός ο πανάρχαιος ελληνισμός της Γης της Ιωνίας) σαν πρόβατα επί σφαγή στην στρατιωτική και διπλωματική σκακιέρα των τότε ευρωπαϊκών πολιτικών και οικονομικών δυνάμεων. Τα Μοναστήρια της Καππαδοκίας μας φανερώνουν το ιερό ταξίδι πίστης ζωής και ελπίδας των ελλήνων μέσα στον χρόνο. Μετά το 1922, ο ελληνισμός δεν ήταν πλέον ο ίδιος. Μα! παρότι έχασε τις πατρογονικές του εστίες στην φιλοσοφομάνα ανατολή, εμπλούτισε και τροφοδότησε με τους Πρόσφυγες το σύγχρονο πολιτιστικό και ιστορικό όραμά της Ελλάδας. Το 1922 ήταν ο σύγχρονος τραγικός σταθμός στην ελληνική ιστορική περιπέτεια, μέσα στις σκοτεινές στοές του χρόνου, όπως μεταγενέστερα, το 1974 ένας άλλος εξίσου δραματικός σταθμός υπήρξε η Κυπριακή τραγωδία και ο ξεριζωμός των Κυπρίων από τις εστίες των προγόνων του. Το Φανάρι στην βασιλίδα των πόλεων έμεινε μόνος βιγλάτορας του σταυρωμένου ελληνισμού, υπερασπιστής των κεκοιμημένων αυτοκρατόρων και πατριαρχών, και των βυζαντινών ελλήνων που θάφτηκαν στα χώματα της Κωνσταντινούπολης. Μοναχικά μνημεία ο Παρθενώνας και η Αγία Σοφία που δηλώνουν τα βιώματα ζωής και πίστης των Ελλήνων. Χάσαμε μια αυτοκρατορία για να στεριώσουμε ένα προτεκτοράτο σύγχρονο κράτος, που δεν αντέχει ούτε εμάς ούτε την εθνική μας συνείδηση. Αλυχτούν οι όμοροι γείτονες «εχθροί», καιροφυλακτούν οι ξένοι δήθεν προστάτες μας, παραμονεύουν οι δυνάστες, το μοιραίο από εμάς και πάλι λάθος.

Μετά την Μικρασιατική Καταστροφή του 1922, τον «υπερασπιστή» των χαμένων δικαίων ανέλαβε ο ποιητικός δημοτικός, λαϊκός και έλλογος λόγος. Χιλιάδες σελίδες γράφτηκαν σε πεζό ή έμμετρο λόγο που θρηνούν τις χαμένες πατρίδες, που αναφέρονται στις δοξασμένες ιστορικές στιγμές τους, τα ηρωικά κατορθώματά των κατοίκων που έζησαν για χρόνια εκεί και μεγαλούργησαν. Θρύλοι και παινέματα για την πληγωμένη Ρωμιοσύνη. Μυθιστορήματα, διηγήματα, ποιήματα, αφηγήσεις, εξιστορήσεις, απομνημονεύματα, θρήνοι, ελεγείες, μοιρολόγια, τραγούδια λαϊκά, στίχοι και ρεμπέτικα, παραμύθια και θρύλοι, συναξάρια πίστης και ζωής απλών ανθρώπων, ελλήνων Μικρασιατών μας εικονογραφούνται με πόνο και δάκρυ, στεναγμό και κρυφό σπαραγμό, νοσταλγία και ελπίδα. Εξιστορούν την ζωή, τα κάλλη του φυσικού τοπίου της Μικρασιατικής Γης. Συνήθειες καθημερινές, κοινωνικών σχέσεων, εμπορικών δραστηριοτήτων. Οικογενειακές στιγμές και θρησκευτικές παραδόσεις των ελληνικών κοινοτήτων, υπερηφανεύονται για την αρχιτεκτονική των σπιτιών τους, την ίδρυση των σχολείων τους, την πλούσια παιδεία τους. Και μετά, μοίρα κακιά για τον ελληνισμό ο μοιραίος πόλεμος, η άφρονη εκστρατεία, ο ξεριζωμός και ο διωγμός, οι καπνοί της φωτιάς, το άταχτο φευγιό των ελλήνων από τις εστίες τους. Η προσφυγιά και η εγκατάσταση στα νέα ελληνικά χώματα. Η Εθνική Μνήμη πάντα εναργή διατηρεί στο πέρασμα του χρόνου αυτό που υπήρξε ως ιερό μέσα στης φυλής το σεντούκι και πνίγηκε μέσα στο ελληνικό αίμα, χάθηκε μέσα στις πολιτικές και διπλωματικές σκοπιμότητες. Και πάλι ο Λόγος που έγινε Σάρξ χρησιμοποιήθηκε να διασώσει αυτό που με την πάροδο του χρόνου σβήνει από τις συνειδήσεις των ανθρώπων καθώς ο ατομικός χρόνος περνά γρήγορα. Εκατοντάδες οι Μικρασιάτες συγγραφείς και ποιητές που έγραψαν για την Μικρασιατική Καταστροφή και τα επακόλουθά της με νόστο και αγάπη. Γη της Ιωνίας που άντεξες πάνω από 2000 χρόνια τον πονεμένο αλλά και ηρωικό βίο, τους καημούς των Ελλήνων, και αλώθηκες μέσα στις φλόγες και τους καπνούς. Ερείπια ζωής που έμειναν αλειτούργητα μετά το 1922. Τάφοι προγονικοί που έσβησε το καντήλι σας. Τοιχογραφίες ναών ιερές που καπνιστήκατε από αλλόθρησκα χέρια. Αρχοντικά που ερημώσατε κάτω από το άγρυπνο φουρτουνιασμένο βλέμμα του Αιγαίου πελάγους. Ναοί που μείνατε έρημοι μέσα στην λευκότητα της μεταφυσικής σας ελπίδας. Φως της Ιωνίας που σβήστηκε η ελληνική δάδα σου. Φωνές ελληνικές των απέναντι παραλιών που δεν ακούγεστε πια. Προσευχές που μείνατε μετέωρες μεταξύ ουρανού και καταστροφής. Διωγμένες μαυρομαντιλούσες μανάδες που αντέξατε την προσφυγιά, κρατήσατε ζωντανή την ιερή μνήμη ζωής των ελλήνων. Πρόγονοι παππούδες  Ίωνες που ο αχός της σκέψης σας έρχεται σαν δροσουλίτης να μας υπενθυμίσει το τι χάθηκε και πως. Τα πάντα μέσα στην Ελληνική Ιστορία μετατρέπονται σε ιερή μνήμη και πίστη ελπίδας. Αγωνίζονται να μείνουν έξω από τον Δούρειο Ίππο. Το χρέος που δεν ξεχνιέται και δεν ξεπληρώνεται. Αισθήσεις μικρασιατικής γης που μεταλαμπαδευτήκατε σε ελληνικά χώματα της απέναντι όχθης και ριζώσατε με ταπεινότητα αλλά και δημιουργική υπερηφάνεια.

      Στην μνήμη την ιερή και άσβεστη των Μικρασιατών Προσφύγων, καταγράφω τα περιεχόμενα της Ανθολογίας του Απόστολου και της Καίτης Μαγγανάρη, «ΘΡΗΝΟΙ ΚΑΙ ΠΑΙΝΕΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΙΣ ΧΑΜΕΝΕΣ ΠΑΤΡΙΔΕΣ», που κυκλοφόρησε το 1988 από τον εκδοτικό οίκο «ΝΕΑ ΣΥΝΟΡΑ». Ο τόμος δεν έχει περιεχόμενα. Οι ποιητές και οι ποιήτριες αναφέρονται κατά αλφαβητική σειρά. Και αυτήν την διάταξη ακολουθώ και εγώ.

Η Ανθολογία αυτή, αν δεν κάνω λάθος, είναι η πρώτη συγκεντρωτική έκδοση ποιημάτων για τις λησμονημένες πατρίδες. Μια πολύοσμη Ανθολογία με μεγάλο εύρος συμμετεχόντων και ποιημάτων, περιλαμβάνει ονόματα γνωστά μας και άγνωστών μας ποιητών. Περιέχει από ανώνυμα στιχουργήματα, θρήνους και μοιρολόγια, ύμνους και παινέματα του έμμετρου λόγου, μέχρι φωνές ποιητικές επώνυμων ποιητριών και ποιητών. Ποιητικές μονάδες που είναι αφιερωμένες στα μέρη και τον πολιτισμό, την ιστορία και την κοινωνία της Ιωνίας, ιδιαίτερα, της ξακουστής πόλης της Σμύρνης. Η Ανθολογία που συνέταξε το ζεύγος Μαγγανάρη, διαθέτει πλούσιο ποιητικό υλικό. Είναι μια ποιητική ανθολογική (και παρακινδυνευμένα θα σημειώναμε εθνολογική) σπουδή πάνω στην Μικρασιατική Καταστροφή, την ζωή των περιοχών που ζούσαν και ανθούσαν οι κοινότητες των Ελλήνων. Είναι μια ποιητική τοιχογραφία ελληνικών συνηθειών και κοινωνικών σχέσεων, λαϊκής πίστης και θρησκευτικής παράδοσης, ποιητικών εξιστορήσεων καθημερινού βίου και πρακτικών, εικόνων και δραστηριοτήτων των κατοίκων πριν την καταστροφή και κατά την διάρκεια της. Εξιστορήσεις βιωμάτων και εμπειριών της προσφυγιάς και του ξεριζωμού, όχι πέρα, αλλά μέσα στην Ιστορία. Η Μικρασιατική Τραγωδία άλλαξε την ροή της ελληνικής ιστορίας. Ο Μικρασιατικός ελληνισμός διασπάρθηκε σε «θετές» πατρίδες, διασκορπίστηκε σε άλλες εστίες του ελληνισμού χωρίς δυνατότητα επιστροφής. Το δάκρυ έγινε ποίημα, ο καημός στίχος, ο πόνος ελεγεία, ο ξεριζωμός μυθιστόρημα, ο διωγμός διήγημα, η αιμάσσουσα μνήμη ποίηση, η ζωή θρηνητικό τραγούδι. Η προσωπική βίωση αυτών των φρικτών για τον ελληνισμό ιστορικών γεγονότων έγινε μελάνι με το οποίο γράφτηκαν οι συγγραφικές κατοπινές μαρτυρίες των πασχόντων-παθόντων ελλήνων μικρασιατών. Η Μικρασιατική Τραγωδία δεν είναι η τραγωδία μιας γενιάς ή ενός αρχοντικού οίκου, μιας βασιλικής δυναστείας, αλλά, η Τραγωδία ενός ολόκληρου Έθνους στα 1922, που συνεχίζεται μέσα στα ποιήματα, τα τραγούδια και τα πεζά κείμενα, τις διηγήσεις και τις αφηγήσεις που διαβάζουμε εμείς οι κατοπινοί έλληνες. Αυτό το ασύλληπτο και φοβερό που συνέβει στον ελληνισμό μέσα στο διάβα της ιστορίας διατηρείται ζωντανό σαν υποχρεωτική εξιλέωση στις μνήμες των μεταγενεστέρων. Είναι η ευκλεή ελληνική φύτρα που αφήνει πίσω της το προζύμι της μνήμης και της υπόμνησης της μέσω του ποιητικού λόγου. Είναι η ποιητική άσβεστη φλόγα που ανάβει τον φάρο της εθνικής μας συνείδησης. Η αλήθεια των κειμηλίων ζωής των ελλήνων που ρίχτηκαν στην θάλασσα χωρίς έλεος και χέρι βοηθείας. Που σφαγιάστηκαν. Τα ποιήματα είναι οι οιμωγές της γης της Ιωνίας καθώς ορφάνεψε από τα παιδιά της. Είναι η βουβή οργή του χώρου της Μικρασίας που στέγνωσε από πολιτισμό και ξεράθηκε από πίστη. Φωνές πονεμένες ανθρώπων που έζησαν τα γεγονότα και δεν αντέχουν να λησμονήσουν. Ποιήματα εικονίσματα με αναμμένο της μνήμης το κεράκι. Μέτοχοι και αμέτοχοι όλοι στο κοινό γαϊτανάκι της Ιστορίας, που μας υπενθυμίζει από πού προερχόμαστε και τι επιθυμούμε. Αλήθειες τραγικότητας βίου αποθησαύρισμα ποίησης μέσα στον χρόνο. Ντοκουμέντα καθαγιασμένα μιας κοινής πορείας προς το αύριο.

     Σημαντική για την ελληνική γραμματεία η συγκεντρωτική αυτή Ανθολογία του Απόστολου και της Καίτης Μαγγανάρη, «θρήνοι και παινέματα για τις χαμένες πατρίδες», μοιάζει με καρποφόρο περιβόλι της εθνικής μας συνείδησης. Μυριόπνοος αμπελώνας που μας μεθά με ιστορική μνήμη, με θυσίες και αγώνες του ελληνισμού. Τίποτα το ρομαντικό, τίποτα το μυθικό, τίποτα το ανακόλουθο της χρονιάς εκείνης, τίποτα το υπερβολικό και εχθρικό προς την άλλη πλευρά που προέβει σε αυτά τα φριχτά γεγονότα. Τα ποιήματα είναι παραμυθία ιστορικής μνήμης που λέγονται σαν παραμύθι από γενιά σε γενιά. Νυν και Αείν. Κάθε ποίημα έχει την αξία του, κάθε λέξη την σημασία της, κάθε στροφή την βαρύτητά της, κάθε στίχος την ιερότητά του. Ποιητικές αφηγήσεις που μας υπενθυμίζουν που, σε ποια ιερά χώματα αναπαύονται οι έλληνες μεγάλοι ανώνυμοι, οι ακρίτες των ελληνισμού.

Και ίσως, ο λόγος του Θουκυδίδη να ταιριάζει σε όλους τους μεταγενέστερους εμάς Έλληνες, και να δένει με τον λόγο της Ανθολογίας: Και γάρ τοις τάλλα χείροσι δίκαιον την ες τους πολέμους υπέρ της πατρίδος ανδραγαθίαν προτίθεσθαι ΄ αγαθώ γαρ κακόν αφανίσαντες κοινώς μάλλον ωφέλησαν ή εκ των ιδίων έβλαψαν»,  να αληθεύει μέσα στις συνειδήσεις μας ο μεταγενέστερος ελληνικός επώνυμος και ανώνυμος ποιητικός λόγος της ανθολογίας αυτής. Η παραπομπή είναι από το Β΄ βιβλίο του Θουκυδίδη κεφάλαιο 42, στίχος 3, των εκδόσεων «Βιβλιοθήκη Αρχαίων Συγγραφέων» των εκδόσεων …Ι. Ζαχαρόπουλος αρ. 26, σ.316.

     Πριν την αντιγραφή, οφείλουμε να αναφέρουμε ελάχιστους τίτλους μελετημάτων από τα εκατοντάδες που κυκλοφόρησαν μετά τα τραγικά αυτά γεγονότα:

Α) Η Κατάρα της Ασίας, του George Horton, Προξένου και Γενικού Προξένου των Ηνωμένων Πολιτειών στην Εγγύς Ανατολή επί τριάντα χρόνια, εκδ. The Bobbs-Merril Company (1926), μετάφραση στα ελληνικά υπό Γεωργίου Λ. Τσελίκα, τυπώθηκε από την ΑΤΛΑΝΤΙΣ- Μ. ΠΕΧΛΙΒΑΝΙΔΗΣ-Αθήνα χ.χ.

Β) Η Μικρασιατική Εκστρατεία (1919- 1922) Από το έπος στην τραγωδία, του Σαράντου Καργάκου, τόμοι 3, Αθήνα 2013. Δόθηκε από την εφημερίδα Realnews.

Γ) Ο Δρόμος προς την Καταστροφή. Εθνικός διχασμός αιτία της Μικρασιατικής Καταστροφής, του Γεωργίου Θ. Κονδύλη, Αθήνα 1979. Επιμέλεια: Θεμ. Γ. Ζαφειρόπουλου

Δ) ΕΤΣΙ ΧΑΣΑΜΕ ΤΗ ΜΙΚΡΑΣΙΑ, του Φάνη Ν. Κλεάνθη, Ιστορική Έρευνα, εκδ. Βιβλιοπωλείον της «ΕΣΤΙΑΣ»- Αθήνα 1984;

Ε) Η Μικρασιατική καταστροφή και η στρατηγική του ιμπεριαλισμού στην Ανατολική Μεσόγειο, της Διδώς Σωτηρίου, εκδ. Κέδρος- Αθήνα 1975

ΣΤ) ΑΠΟΗΧΟΙ ΤΟΥ ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΟΥ ΟΛΕΘΡΟΥ ΣΤΗΝ ΠΟΙΗΣΗ-ΓΙΩΡΓΟΣ ΣΕΦΕΡΗΣ (Επίμετρο) του Νίκου Ε. Μηλιώρη, εκδ. Ιωλκός-Αθήνα 1980.

Ζ) Η ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΚΑΙ ΤΟ ΞΕΡΙΖΩΜΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ, του Τάσου Βουρνά, εκδ. Αφων Τολίδη- Αθήνα 1987

Η) Η ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ. Η Εγγύς Ανατολή μετά τον πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο (1918-1923), του Νίκου Ψυρούκη εκδ. Επικαιρότητα- Αθήνα 1977.

Θ) ΚΛΗΡΟΝΟΜΟΙ ΤΗΣ ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗΣ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗΣ. Η ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΖΩΗ ΤΩΝ ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΩΝ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ ΣΤΟΝ ΠΕΙΡΑΙΑ, της Renee Hirschon-Φιλιππάκη, εκδ.  Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης-Αθήνα 2006.                        

Ανθολογία Απόστολου και Καίτης Μαγγανάρη

ΘΡΗΝΟΙ ΚΑΙ ΠΑΙΝΕΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΙΣ ΧΑΜΕΝΕΣ ΠΑΤΡΙΔΕΣ

Εκδόσεις Νέα Σύνορα-Α. Α. Λιβάνη-Αθήνα 1988, σ.534

-Απόστολος Μαγγανάρης, Εισαγωγή

-ΑΓΝΩΣΤΟΣ ΛΑΪΚΟΣ ΠΟΙΗΤΗΣ,

Όλεθρος

Τι εν τω κακό που γένηκε, τούτο το καλοκαίρι,

που ξεκληρίστη ο ντουνιάς και η Χριστιανοσύνη;

Ο Πόντος ξεριζώθηκε, η Σμύρνη κατεστράφη,

στην Προύσα, στην Αττάλεια δεν έμεινε σημάδι!

Πέρα εις την Καισάρεια, Πέργαμο, Μαγνησία,

δε φαίνεται, δε βρίσκεται, Ρωμιός για να μιλάει.

Οι Τούρκοι τα κουρσέψανε, οι Τούρκοι τα πατήσαν

τη χώρα την κατέστρεψαν, την πλούσια τη Σμύρνη,

που ήταν τ’ άνθι του ντουνιά, καμάρι της Ασίας,

όπου είχε μέσα Έλληνες και μίλαγαν μια γλώσσα,

τη γλώσσα την ελληνική, την ξακουσμένη γλώσσα!

Εξεκληρίσαν τον ντουνιά, κατάστρεψαν τον κόσμο,

έχασε η μάνα το παιδί και το παιδί τη μάνα,

η αδερφή τον αδερφό, ο άντρας τη γυναίκα

και γυναικόπαιδα πολλά γερόντισσες και γέροι

ήρθαν εδώ ξυπόλητοι, γδυτοί και πεινασμένοι.

Μα ένα πουλί, καλό πουλί, ελάλησε και λέει:

-Μην κλαίτε την καταστροφή και μην πολυλυπάστε,

ποιος ξαίρει τι καιροί θα ‘ρθουν, τι χρόνοι θα γυρίσουν,

να πάμε να τα πάρουμε για να πολυχαρούμε…    

-ΑΓΝΩΣΤΟΣ ΛΑΪΚΟΣ ΠΟΙΗΤΗΣ, Ο Θρήνος της Σμύρνης

-ΑΔΑΜΑΝΤΙΔΟΥ ΝΑΤΑΛΙΑ, Χηλή

-ΑΘΑΝΑΣ ΓΙΩΡΓΟΣ, Όρκος, Η ψυχή της Σμύρνης/ Χρυσόστομος,/Το καράβι της ελπίδας/ Τ’ απόρθητα κάστρα.

-ΑΘΑΝΑΤΟΣ ΚΩΣΤΑΣ, Ύμνος στο Αξάρι

-ΑΙΓΑΙΟΥ ΡΗΓΑΣ, Μικρασία

-ΑΛΕΠΗΣ ΚΟΥΛΗΣ, Ανατολίτικο

-ΑΜΗΡΑΣ ΠΑΝΟΣ, Ζωντανές Αφροδίτες

-ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΥ Γ. ΤΑΣΟΣ, Μνήμη Μικράς Ασίας

-ΑΝΤΩΝΙΑΔΗΣ ΑΛΕΞΗΣ-(ΓΙΑΝΝΑΚΟΣ), Ένα παιδί από την Έφεσο/ Μια περγαμηνή τρελή/ Ένας γέρος Φωκιανός.

-ΑΡΓΥΡΑΚΗΣ ΕΥΣΤΡΑΤΙΟΣ-ΖΗΣΗΣ, Μικρά Ασία/ Και ένα επίγραμμα

-ΑΡΓΥΡΟΠΟΥΛΟΣ ΜΙΧΑΗΛ, Οι Έλληνες/ Η Μοιρασιά/ Όχι κι αντίχριστος!/ Χαρίσματα/Ο Άι-Βασίλης της Προσφυγιάς/ Έξοδος

-ΑΡΧΙΓΕΝΗΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ, Τρείς μέρες λαμπάδιασε, ο βωμός της Ιωνίας/ Ύμνος στην Ευαγγελική Σχολή

-ΑΣΤΡΟΥΛΑΚΗΣ ΝΙΚΗΤΑΣ, Φοίνικες από τη στάχτη του ¨22¨

-ΑΤΤΑΛΙΩΤΗΣ ΠΑΝΟΣ, Ξερίζωμα

-ΒΑΛΑΒΑΝΗΣ ΚΥΡΙΑΚΟΣ, Σμύρνη

-ΒΑΛΣΑΜΑΚΗΣ ΠΑΝΟΣ, Πικρή πολιτεία

-ΒΑΜΒΑΚΑΣ ΧΡΗΣΤΟΣ, Η απέναντι ακτή

-ΒΑΣΙΛΑΚΑΚΗΣ ΧΡΗΣΤΟΣ, Χαίρε, Σμύρνη!

-ΒΑΤΙΔΗ ΦΙΛΗ, Σμύρνη Ι, ΙΙ/ Ευσπλαχνία

-ΒΑΤΙΔΟΥ ΟΛΓΑ, Καταστροφή/ 1922-1972/ Εσύ Αλλάχ, εγώ Χριστός Ι, ΙΙ/ Νέα Σμύρνη

-ΒΕΪΚΟΥ-ΣΕΡΑΜΕΤΗ ΚΑΤΙΝΑ, Προσκύνημα

-ΒΙΤΣΑΞΗΣ ΒΑΣΙΛΗΣ, Η γενιά μας

-ΒΛΑΧΟΓΙΑΝΝΗΣ ΝΤΙΝΟΣ, Νίκαια

-ΒΟΓΙΑΤΖΟΓΛΟΥ Ε., Σμύρνη

-ΒΟΝΤΖΑΛΙΔΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ, Αναμνήσεις

-ΒΟΥΔΟΥΡΗ-ΔΟΓΑΝΗ ΣΟΦΙΑ, Γη των Προγόνων μου

-ΒΟΥΤΣΙΚΑΚΗΣ ΘΕΟΔΩΡΟΣ, Μνήμη μαρτύρων

-ΒΡΕΤΤΑΚΟΣ ΝΙΚΗΦΟΡΟΣ, Επίγραμμα

-ΓΑΛΑΝΟΠΟΥΛΟΥ ΣΤΕΛΛΑ, Επίγονοι

-ΓΑΛΑΝΟΣ ΣΟΛΩΝ, Ο λαός της Ιωνίας

-ΓΑΤΣΟΥΛΗ-ΜΠΡΙΟΛΑ ΑΝΤΙΓΟΝΗ, Επτάλοφη Αρχόντισα

-ΓΕΡΑΛΗΣ ΓΙΩΡΓΟΣ, Η κάθοδος

-ΓΕΡΑΣΙΜΟΥ ΑΝΔΡΕΑΣ, Ιωνία

-«ΓΙΑΝΝΙΩΤΙΣΣΑ», Μικρασιάτικο/ Πόλη ‘82/ Μαύρη Θάλασσα ‘82

-ΓΙΑΝΝΑΚΟΠΟΥΛΟΣ ΤΑΚΗΣ, Το σπίτι μας

-ΓΙΟΚΑΡΙΝΗ ΚΟΥΛΑ, Απάτριδες

-ΓΙΟΦΥΛΗΣ ΦΩΤΗΣ, Νταήδες

-ΓΚΑΛΕΚΑΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ, Σπείρα Τατάρων

-ΓΟΥΝΑΡΗΣ ΙΣΙΔΩΡΟΣ, Παιδιά της Ιωνίας!

-ΓΡΑΙΚΟΣ ΚΩΣΤΑΣ, Μικρά Ασία

-ΔΑΜΒΕΡΓΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ, Ο αμνός της Σμύρνης

-ΔΑΥΙΔ, Ψαλμός CXXXVI

-ΔΕΛΗΓΙΑΝΝΗ-ΑΝΑΣΤΑΣΙΑΔΗ ΓΕΩΡΓΙΑ, Διά πυρός και σιδήρου/ Οι Μικρασιάτες

-ΔΕΛΗΣ ΠΑΝΟΣ, Πάλι με χρόνια

-ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΤΗΣ ΤΡΑΠΕΖΟΥΝΤΟΣ, Το πάρσιμο της Πόλης

-Δ.Ι.Α., Η κόρη του Τσεσμέ

-ΔΙΑΚΟΣ ΝΙΚΟΣ, Ξερίζωμα

-ΔΙΑΜΑΝΤΙΔΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ, Δέηση

-ΔΙΚΤΑΙΟΣ ΑΡΗΣ, Επίνικος

-ΔΟΞΑΣ ΑΓΓΕΛΟΣ, Ξαναπερνώντας

-ΔΟΥΚΑΡΗΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ,

Πρόσφυγες

Να είμαστε κυνηγημένοι

να είμαστε εκδιωγμένοι,

πρόσφυγες

αυτό είναι ο υψηλός έπαινος,

το άρτιο φρόνημα του βίου μας ΄

πρόσφυγες

από την κάθε χώρα

που διατρέφει προσεχτικά

τη μοναξιά,

την κάθε χώρα

που αφήνει έξω

από τις υποψίες της

την αγάπη-

από τον κόσμο

που του αρμόζει

ο ακαριαίος θάνατος.

-ΔΡΑΚΟΠΟΥΛΟΥ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ, Σμύρνη/ Στην Καραντίνα Σμύρνης

-ΔΡΟΣΙΝΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ, Πεντ’ αιώνες

-ΕΓΓΟΝΟΠΟΥΛΟΣ ΜΙΧΑΗΛ, Ο Ήλιος δύει στην Επτάλοφο

-ΕΛΕΝΗ, Πρόσφυγας

-ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΔΗΣ ΜΙΜΗΣ, Στη γη του Πόντου

-ΕΛΥΤΗΣ ΟΔΥΣΣΕΑΣ, Μικρή πράσινη θάλασσα

-ΕΞΑΡΧΑΚΗΣ Κ. ΟΔΥΣΣΕΑΣ, Μικρασιατικές πολιτείες

-ΕΠΙΦΑΝΙΟΥ-ΠΕΤΡΑΚΗ ΣΤΕΛΛΑ, Την Πρωτοχρονιά

-ΕΥΣΤΑΘΙΟΥ Ε., Ιωνία

-ΕΥΣΤΡΑΤΙΑΔΗΣ ΑΥΡΗΛΙΟΣ, Σμύρνα

-ΕΦΤΑΛΙΩΤΗΣ ΑΡΓΥΡΗΣ, Ανθώ

-ΖΙΤΣΑΙΑ ΧΡΥΣΑΝΘΗ, Χρυσόστομος Σμύρνης

-ΖΟΛΔΕΡ ΑΝΘΟΥΛΑ, Ασίγαστος παλμός/ Θα σ’ ανταμώσω

-ΘΑΛΑΣΣΙΝΟΣ Ν. ΚΩΣΤΑΣ, Γυναίκες Πρόσφυγες

-ΘΕΜΕΛΗΣ ΓΙΩΡΓΟΣ, Ραψωδία στη θάλασσα του Αιγαίου

-ΘΕΟΦΑΝΟΥΣ ΚΩΣΤΑΣ, Η γυναίκα της Σμύρνης

-ΘΡΑΚΙΩΤΗΣ ΚΩΣΤΑΣ, Ασύνορη Απελπισία/ Ασίγαστη μνήμη

-¨ΙΣΤΟΡΙΚΟ¨ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ, Εσείς Βουνά

-ΙΩΑΝΝΙΔΗΣ Π. ΓΙΑΝΝΗΣ, Γράμματα στην Ιωνία α΄ β΄

-«ΙΩΝ», Πρόσφυγες του ‘22

-ΚΑΒΑΦΗΣ Κ. Π., Ιωνικόν

-ΚΑΛΟΜΟΙΡΗΣ ΜΑΝΩΛΗΣ, Νοσταλγία

-ΚΑΛΛΟΝΑΙΟΣ (ΚΑΡΕΚΟΣ) ΜΙΛΤΟΣ, Λυτρωμός

-ΚΑΛΟΥ ΣΤΕΦΑΝΙΑ, Ασημένια

-ΚΑΛΟΥΔΗΣ ΣΠΥΡΟΣ, Ιωνία φτωχομάνα

-ΚΑΛΟΥΔΗΣ ΣΤΡΑΤΗΣ, Το πατρικό σπίτι

-ΚΑΜΙΤΣΟΣ Κ. ΔΗΜΗΤΡΗΣ, Μηδέ βυζασταρούδι/ Προσφυγικό Πάσχα

-ΚΑΜΠΑΣ ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΗΣ, Η κόρη της Σμύρνης

-ΚΑΝΟΥΛΑ ΥΠΑΤΙΑ, Λευτεριά

-ΚΑΝΟΥΛΑΣ ΜΑΡΙΟΣ, Μάνα, αν μπορούσα…

-ΚΑΠΑΝΤΑΗΣ ΒΑΣΟΣ, Εν Περγάμω/ Τούρκοι κ’ Έλληνες/ Βήμα προς βήμα

-ΚΑΠΕΤΑΝΙΔΟΥ Α.Ε., Στην πολυστέναχτη Σμύρνη

-ΚΑΠΟΓΙΑΝΝΗΣ ΑΝΔΡΕΑΣ, Στους μαρτυρικούς ήρωες

-ΚΑΡΑΪΣΚΑΚΗ ΣΙΤΣΑ, Τούτος ο χρόνος/ Ο Ελιώνας μας/ Κάποτε θα ‘ρτει κι η αυγή

-ΚΑΡΑΚΑΣΗΣ ΛΑΙΛΙΟΣ, Οι δύο Σμύρνες/ Σμυρνιά και Αθηναία/ Ο νεομάρτυρας

-ΚΑΡΑΝΤΩΝΗΣ ΑΝΤΡΕΑΣ, Νέο Ιωνικό

-ΚΑΡΑΡΑΣ ΝΙΚΟΣ, Μπουρνόβας

-ΚΑΡΑΣΟΥΛΗ-ΜΑΣΤΟΡΙΔΟΥ ΑΝΔΡΟΝΙΚΗ, Στο Τερζόρ

-ΚΑΡΑΣΟΥΤΣΑΣ ΙΩΑΝΝΗΣ, Η νοσταλγία

-ΚΑΡΑΤΖΟΠΟΥΛΟΥ ΜΑΡΙΑ, Ευαγγελική Σχολή

-ΚΑΡΑΧΑΛΙΟΣ ΣΩΤΗΡΗΣ, Χαμένες πατρίδες

-ΚΑΡΤΕΡ ΓΙΩΡΓΟΣ, Μικρασιάτικο

-ΚΑΡΥΔΟΓΙΑΝΝΗ ΧΡΙΣΤΙΝΑ, Ύμνος και θρήνος

-ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΚΩΣΤΑΣ, Όταν άνθη εδένατε…

-ΚΑΣΗΣ ΚΟΥΛΗΣ, Μοιρολόι της Αντηλιάς

-ΚΑΤΣΙΓΙΑΝΝΗΣ ΧΡΗΣΤΟΣ, Σύναξη/  Ημέρες του Αυγούστου του 1922

-ΚΑΤΣΙΝΗΣ ΜΗΤΣΟΣ, Ο Πρόσφυγας/ Ξεριζωμένη γενιά

-ΚΕΣΙΣΗ ΜΑΡΙΑ, Σμύρνη

-ΚΕΣΙΣΟΓΛΟΥ ΚΩΣΤΗΣ, Θεία μηνύματα

-ΚΙΟΥΡΚΤΣΟΓΛΟΥ ΑΝΤΙΟΠΗ, Τότε και τώρα ΤΟΤΕ/ΤΩΡΑ

-ΚΛΕΙΔΑΣ ΔΗΜΟΣ, Εξήντα χρόνια προσφυγιάς/ Στους Τσεσμελήδες/ Ιωνικό

-ΚΟΚΩΝΗΣ Α., Σαν θα γυρίσει

-ΚΟΛΙΑΒΑΣ- ΜΩΛΙΟΤΑΚΗΣ ΤΑΚΗΣ, Πικρή μνήμη/ Προσφυγόπουλα του 22

-ΚΟΝΤΟΣ ΤΑΚΗΣ, Γόρδιον

-ΚΟΝΤΟΣΤΑΝΟΣ ΜΕΘΟΔΙΟΣ, Γιατί τόσοι καπνοί;

-ΚΟΝΤΟΥ ΝΑΝΑ, Γη, ιερή της Ιωνίας

-ΚΟΡΙΔΗΣ ΓΙΑΝΝΗΣ, Το τραγούδι της Μικρασίας Ι, ΙΙ, ΙΙΙ, ΙV

-ΚΟΡΦΙΑΤΟΥ-ΜΑΝΟΥΗΛ ΘΕΟΔΟΣΙΑ, Ξεσηκωμός της Θράκης

-ΚΟΥΚΟΥΛΗ Π. ΣΤΕΛΙΝΑ, Μικρασία, Αγάπη μου

-ΚΟΥΝΑΔΗ ΟΥΡΑΝΙΑ-ΝΙΚΗ, Ένα τραγούδι για μια ιστορία

-ΚΟΥΤΣΟΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ Τ., Εκδρομή στη Μικρασία

-ΚΟΥΤΣΟΔΗΜΟΥ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ, Το πικρό παραμύθι

-ΚΟΥΤΣΟΥΠΙΑΔΗΣ Μ. Δ., Κάτι γυρεύει/ Θέλω δεν θέλω

-ΚΟΦΙΝΙΩΤΗΣ ΚΩΣΤΑΣ, Η Σμύρνη στις φλόγες/ Μαγνησιά

-COHENDY CLAUDE, Η αναδυόμενη Σμύρνη. Αυγή/ Εσπέρα/ Νύχτα

-ΚΤΕΝΙΔΗΣ ΦΙΛΩΝ, Η μάνα του Πόντιου ποιητή

-ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙΔΗΣ Κ. ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ, Βιθυνία

-ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙΔΗΣ Κ. ΝΙΚΟΣ, Ακρίτες

-ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙΔΟΥ ΛΟΥΛΑ, Απολεσθείσα Χαναάν

-ΛΑΖΑΡΟΓΛΟΥ ΗΛΙΑΣ, Μικρασία

-ΛΑΪΚΟ ΤΗΣ ΣΙΝΑΣΟΥ, Ο θρήνος της ανταλλαγής

-ΛΑΜΠΑΔΑΡΙΔΟΥ-ΠΟΘΟΥ ΜΑΡΙΑ, Στη μνήμη του πατέρα μου/ Σπίτι μου της Μικρασίας

-ΛΑΜΨΙΔΗΣ ΓΙΩΡΓΟΣ, Επιστροφή

-ΛΑΣΚΑΡΗΣ ΜΙΧΑΛΗΣ, Σμύρνη Αξέχαστη

-ΛΑΣΚΑΡΙΔΟΥ ΕΛΕΝΗ, Τραπεζούντα/ Μεγάλη Τραγωδία

-ΛΕΟΝΤΑΡΙΤΗΣ ΑΠΟΛΛΩΝ, Σμύρνη

-ΛΙΑΚΟΣ Γ., Αιολίδος νόστος

-ΛΙΑΝΙΔΗΣ ΣΙΜΟΣ, Στη μανούλα μου/ Στη χαμένη πατρίδα

-ΛΙΝΟΥ ΚΑΙΤΗ, Και  4^η γενιά

-ΛΟΜΠΙΑΝΚΟ ΜΑΡΙΕΤΤΑ, Εάλω η Κρήνη

-ΛΥΣΙΩΤΗΣ ΞΑΝΘΟΣ, Πρόσφυγες

-ΜΑΓΓΑΝΑΡΗΣ ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ, Ξεκινώντας (Προφητικό)/ Το μήνυμα της συμφοράς/ Ο Φιλόπατρις

-ΜΑΓΓΑΝΑΡΗ-ΚΟΝΤΩΣΗ ΚΑΙΤΗ, Στην καλλίστη των πόλεων

-ΜΑΛΑΚΑΣΗΣ ΜΙΛΤΙΑΔΗΣ, Κατακαημένε Ελληνισμέ!

-ΜΑΛΟΒΡΟΥΒΑ ΙΣΑΒΕΛΛΑ, Σμύρνα Αμαζόνα/ Οι αγνοούμενοι/ Επίκληση

-ΜΑΜΜΕΛΗΣ ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ, Προς τ’ ακρογιάλια/ Οι Τσέτες/ Έλεος

-ΜΑΝΙΑΤΑΚΟΣ ΓΙΩΡΓΟΣ, Αντίκρυ στη Μικρασία

-ΜΑΝΙΚΑΣ ΓΙΑΝΝΗΣ, Ιωνική Γη/ «Τα Βουρλά»

-ΜΑΡΚΑΡΗΣ ΑΝΤΩΝΗΣ, Τα παιδιά της Προσφυγιάς

-ΜΑΡΣΕΛΟΣ ΜΑΝΩΛΗΣ, Ιώνων πατρίδα

-ΜΑΤΣΟΥΚΑΣ ΣΠΥΡΟΣ, Έρμη Σμύρνη!/ Η φυγή/ Ο εκδικητής/ Νεκροί, ξυπνάτε!

-ΜΑΥΡΟΓΙΑΝΝΗΣ ΠΕΡΙΚΛΗΣ, Αντικρίζοντας την Ιωνία

-ΜΑΥΡΟΕΙΔΗ-ΠΑΠΑΔΑΚΗ ΣΟΦΙΑ, Εάλω η Πόλις/ Ελεγείο

-ΜΑΥΡΟΜΙΧΑΛΗ ΡΕΒΕΚΚΑ, Έφεσος

-ΜΕΛΛΙΟΥ ΣΟΦΗ-ΤΟΥΛΑ, Σημάδι για το γυρισμό

-ΜΕΡΙΚΑΣ ΧΡΗΣΤΟΣ, Σμύρνη

-ΜΕΤΑΛΕΙΔΗΣ ΜΙΧΑΗΛ, Νοσταλγία

-ΜΕΤΣΟΛΗΣ ΓΙΩΡΓΟΣ, Στα παραπήγματα της Προσφυγιάς/ Το Ψωμί της Προσφυγιάς/ Όνειρο επιστροφής

-ΜΗΛΙΩΡΗ ΡΙΤΑ, Σμύρνη/ Η Κωνσταντίνου Πόλις/ Πρόσφυγες

-ΜΙΡΖΑΝ ΝΤΟΝ ΕΡΝΕΣΤ, Πανωλεθρία

-ΜΙΣΑΗΛΙΔΗΣ ΚΩΣΤΑΣ, Ο Πολιτισμός/ Νιόβες/ Μακριά απ’ τη γη μας

-ΜΙΧΑΗΛ-ΔΕΔΕ ΜΑΡΙΑ, Ελλάδα 1986 Ι, ΙΙ

-ΜΟΛΥΒΙΑΤΗ ΑΓΑΠΗ, Ασίγαστες φωνές

-ΜΟΥΜΤΖΟΓΛΟΥ-ΔΡΑΚΟΠΟΥΛΟΥ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ, Χαίρε, άγιε Σμύρνης

-ΜΠΑΜΠΙΛΗ ΜΑΡΙΚΑ, Στη χαμένη Σμύρνη

-ΜΠΑΡΑΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ, Επίθυρα Χεράκια

-ΜΠΕΚΕΣ ΟΜΗΡΟΣ, Ηρωικά ρημάδια/ Νύχτα

-ΜΠΟΥΤΣΙΚΑΣ ΑΝΔΡΕΑΣ, Η Σμύρνη

-ΜΠΟΥΦΙΔΗΣ ΧΑΓΕΡ Ν. (ΙΣΑΝΤΡΟΣ ΑΡΗΣ), Τρία παιδιά…

-ΜΥΡΤΙΩΤΙΣΣΑ, Πόλη

-ΝΗΦΑΚΟΣ ΝΙΚΗΤΑΣ, Ιστορία του Φραγκομαχαλά

-ΝΟΤΙΔΟΥ-ΔΡΙΤΣΑ ΑΓΑΘΗ, Η Πόλη στα δεσμά του Κεμάλ

-ΞΕΝΑΚΗΣ (ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙΔΗΣ Κ. ΑΘ.), Τρεχαντήρια

-ΞΥΔΗΣ ΘΕΟΔΩΡΟΣ, Σμύρνη 1922

-ΟΙΚΟΝΟΜΙΔΗΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ, Παιδούλα από την Πόλη

-ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ, Μικρασία ύμνος και θρήνος/  Ιωνία

-ΠΑΛΑΜΑΣ ΚΩΣΤΗΣ, Το τραγούδι των Προσφύγων/ Ύμνος προσφύγων φοιτητών/ Σμύρνη

-ΠΑΛΛΗΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ, Σμύρνη

-ΠΑΝΑΓΗ-ΤΣΟΥΛΗ ΕΙΡΗΝΗ, Το μαστοράκι

-ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ Μ. Ι., Η μια και μόνη στιγμή

-ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΥΝΗΣ ΠΑΝΟΣ, Της γλυκειάς Ιωνίας

-ΠΑΝΤΑΖΙΔΗΣ ΑΓΓΕΛΟΣ, Προσμονή

-ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ Β. Π., Της καταστροφής

-ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΕΛΛΗ, Η Ανατολή (Εισαγωγή στην ιστόρηση)/ Δρασκελισμένη Προσφυγιά

-ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΕΥΘΥΜΙΟΣ, Σμύρνη

-ΠΑΠΑΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΔΗΜΗΤΡΗΣ, Η Βασιλεύουσα/ Μνήμη

-ΠΑΠΑΧΡΗΣΤΟΥ-ΠΑΝΟΥ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ, Σμύρνη αγαπημένη

-ΠΑΠΠΑΣ Κ. ΓΙΩΡΓΟΣ, Ιωνία

-ΠΑΡΑΦΕΝΤΙΔΗΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ, Ξεριζωμός

-ΠΑΡΝΑΣΣΙΟΥ ΘΕΜΟΣ, Ιωνία/ Σμύρνη

-ΠΕΡΔΙΚΟΠΑΝΗΣ ΒΑΣΟΣ, Ο Σμυρνιός νταής

-ΠΕΤΡΙΔΗΣ ΜΙΧΑΗΛ, Επινίκιο/ Θρήνος της Σμύρνης

-ΠΕΤΡΙΤΑΚΗΣ ΓΙΑΝΝΗΣ, Άληστες μνήμες

-ΠΕΤΡΟΥ ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΗΣ, Το καντήλι της Αγια-Σοφιάς

-ΠΗΓΑΔΙΩΤΗΣ ΚΩΣΤΑΣ, Ωδή στο εικοσιδύο

-ΠΙΕΡΙΔΗΣ ΓΙΑΓΚΟΣ, Ιωνία

-«ΠΙΕΡΙΟΣ», Θούριος Ι, ΙΙ

-ΠΟΛΕΜΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ, Μικρασία

-ΠΟΛΙΤΑΡΧΗΣ ΓΙΩΡΓΟΣ, Μνήμη Μικρασίας

-ΠΟΝΤΙΟΥ ΛΑΪΚΟΥ ΣΤΙΧΟΥΡΓΟΥ, Ποντιακό αντάρτικο/ Αλληλεγγύη Ι, ΙΙ

-ΠΟΡΙΩΤΗΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ, Στον ήχο της Μασσαλιώτιδας

-ΠΡΟΚΟΠΙΟΥ ΣΩΚΡΑΤΗΣ, Σεριάνι στα περίχωρα της παλιάς Σμύρνης/ Τουρκομαχαλάδες/ Η Ευαγγελική και άλλα/ Η ελιά της Μικρασίας/ Στον Λαίλιο Καρακάση

-ΡΙΤΣΟΣ ΓΙΑΝΝΗΣ, ΙΙΙ β, IV α

-ΡΟΔΑΣ ΜΙΧΑΗΛ, Τ’ άμοιρα τα ζώα

-ΡΩΝΑΣ ΣΩΚΡΑΤΗΣ, Τα ράσα/ Απ’ τη σφαγή και τη φωτιά

-ΣΑΒΙΝΑ ΖΩΗ, Αιωνόβιο

-ΣΑΚΕΛΛΑΡΗΣ Δ., Προσφυγικός πόνος

-ΣΑΜΑΡΤΖΙΔΗΣ ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΟΣ, Η αγορά της Πόλης

-ΣΑΜΟΥΗΛΙΔΗΣ ΧΡΗΣΤΟΣ, Ελληνισμός της Ανατολής/ Ελπίδα των προσφύγων

-ΣΑΝΤΟΡΙΝΑΙΟΣ ΝΙΚΟΣ, Χαλκά-μπουνάρ

-ΣΑΠΟΥΝΤΖΑΚΗΣ ΧΑΡΗΣ, Για τη Σπάρτη Πισιδίας

-ΣΑΡΔΕΛΗΣ ΚΩΣΤΑΣ, Μικροί Αλέξανδροι

-ΣΕΦΕΡΗΣ ΓΙΩΡΓΟΣ, Το σπίτι κοντά στη θάλασσα/ Χρυσόστομος/ Έφεσος/ Αργοναύτες

-ΣΕΦΕΡΙΑΔΗΣ ΣΤΕΛΙΟΣ, Μοιρολόγι/ Φωτοστέφανο

-ΣΗΜΗΡΙΩΤΗΣ ΑΓΓΕΛΟΣ, Δόξα Σοι!.../ Σμύρνη/ Ιωνία/ Το ανάθεμα των Προσφύγων/ 2 Μαίου 1919

-ΣΗΜΗΡΙΩΤΗΣ ΓΙΩΡΓΗΣ, Γυρισμός

-ΣΗΜΗΡΙΩΤΗΣ ΝΙΚΟΣ, Ο Μέλης/ Το σύννεφο

-ΣΙΔΕΡΗΣ ΣΤΕΦΑΝΟΣ, Προύσσα/ Μικρασία/ Προσφυγικό βιολί

-ΣΙΔΕΡΙΔΟΥ ΝΙΚΗ, Το σπίτι που γεννήθηκα

-ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ ΑΓΓΕΛΟΣ, Δέηση

-ΣΚΑΛΟΠΟΥΛΟΣ ΕΥΡ., Σαγγάριος

-ΣΚΙΑΔΑΣ ΣΤΕΡΓΙΟΣ, Ανατολίτες/ Σμύρνη/ Ζωγραφιά και ύμνος/ Πρόσφυγες

-ΣΚΙΠΗΣ ΣΩΤΗΡΗΣ, Χαλασμός/ Ταβέρνα/ Μακαρισμένοι

-ΣΜΥΡΝΑΙΟΣ ΦΡΙΞΟΣ, Φανταστικός περίπατος

-ΣΜΥΡΝΙΩΤΗ ΓΟΥΛΑ, Σμύρνη και Νέα Σμύρνη

-ΣΟΥΛΤΑΝΗΣ Ε., Σαμοθράκη

-ΣΟΥΡΛΑΣ ΚΩΣΤΑΣ, Μάτια Σμυρνιάς

-ΣΠΕΡΑΝΤΣΑΣ ΣΤΕΛΙΟΣ, Σμύρνη/ Μια άνοιξη/ Ύμνος για τη Σμυρνιά

-ΣΤΑΗΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ, Τα δέντρα μου

-ΣΤΑΥΡΟΥ ΘΡΑΣΥΒΟΥΛΟΣ, Επιστροφή

-ΣΤΑΥΡΟΥ ΤΑΤΙΑΝΑ, Μεριδοχάρτι

-ΣΤΕΡΓΙΟΥ ΑΡΤΕΜΙΣ, Το προσφυγάκι/ Ηρώο (Για τους πεσόντες το 1922)

-ΣΤΡΟΥΖΑ-ΜΑΡΓΑΡΙΤΗ ΣΤΑΣΑ, Ο καλός ποιμήν

-ΣΥΛΒΙΟΣ (ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ ΑΝΤΡΕΑΣ), Αθήνα-Σμύρνη Ι, ΙΙ/ Ο Σταυρός του Μαρτυρίου/ Το παραμύθι των σκλάβων

-ΣΦΥΡΟΕΡΑΣ ΝΙΚΟΣ, Ιωνική ραψωδία

-ΣΩΣΙΔΗ ΕΥΘΥΜΙΑ, Μοιρολόι/ Κωνσταντινούπολη

-ΣΩΤΗΡΑΚΟΠΟΥΛΟΥ-ΣΧΟΙΝΑ ΑΓΝΗ, Ακρογιάλια γαλανά

-ΣΩΤΗΡΙΟΥ ΑΓΑΜΕΜΝΩΝ, Κ’ οι κανονιές π’ ακούγαμε…

-ΣΩΦΡΟΝΙΑΔΗΣ Σ., Ώ, πόλεων Πόλη!

-ΤΑΓΚΟΠΟΥΛΟΣ ΠΑΝΟΣ, Ανατολή

-ΤΑΚΑΔΟΠΟΥΛΟΣ ΛΑΖΑΡΟΣ, Η Σινασός που έσβησε

-ΤΑΜΠΑΚΕΑΣ ΣΤΑΥΡΟΣ, «Πρόσφυγκας»

-ΤΑΝΤΗΣ ΗΛΙΑΣ, Φλόγα και νιάτα

-ΤΑΣΟΥΛΗΣ ΘΕΜΗΣ, (Απόσπασμα από το «ΜΠΑΛΟ ΓΙΑ ΕΝΑ ΧΟΡΕΥΤΗ ΚΑΙ ΤΟ ΑΣΠΡΟ»)

-ΤΑΣΤΑΝΗΣ ΑΡΗΣ, Δοξαστικό/ Αιολική γη

-ΤΖΑΒΑΡΑ ΦΙΛΙΤΣΑ, Νιμπριώτικο/ Ίμβρος

-ΤΟΥΡΛΙΔΗΣ ΓΙΩΡΓΟΣ, Κοκκινιά/ Σε Σας τους Πόντιους!

-ΤΟΥΤΟΥΝΤΖΑΚΗΣ ΝΙΚΟΣ, Αποσπάσματα από την «Ιωνία» Ι, ΙΙ, ΙΙΙ

-ΤΡΙΑ ΛΑΪΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ, Ι Τι έν κακό που γένηκε…/ ΙΙ Θρήνος για τ’ Αϊβαλί/ ΙΙΙ Ελπίδα για γυρισμό

-ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΥ-ΓΑΒΡΙΗΛ ΝΙΟΒΗ, Χαμένη γη, Ιωνία

-ΤΡΟΒΑΣ ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ, Ψαλμοί οδύνης/ Κλειστά πια τα σχολειά/ Κρήνη

-ΤΡΥΦΩΝΟΠΟΥΛΟΥ-ΘΕΟΔΟΣΗ ΤΟΥΛΑ, Ιωνία

-ΤΣΑΚΙΡΟΠΟΥΛΟΣ ΑΝΤΩΝΗΣ, Τ’ όνειρο

-ΤΣΑΚΥΡΟΓΛΟΥΣ ΜΙΧΑΗΛ, Το νερό του Φασουλά

-ΤΣΑΤΣΟΥ-ΣΕΦΕΡΙΑΔΟΥ ΙΩΑΝΝΑ, Στον τόπο που πρωτογεννήθηκα/ Την τραγωδία την είδα

-ΤΣΑΤΣΟΥΛΑΣ ΣΤΕΦΑΝΟΣ, Στις Εστιάδες της Ιωνίας

-ΤΣΕΒΑΣ ΤΑΣΣΟΣ, Σμύρνη

-ΤΣΙΝΑΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ, Η μάχη στο Αλή-Βεράν

-ΤΣΙΡΚΙΝΙΔΗΣ ΗΛΙΑΣ, Ποντιακοί καημοί. Η Τραβωδία μ΄/ Στυχαρία

-ΤΣΟΥΡΑΣ ΑΝΔΡΕΑΣ, Η Σμύρνη καίεται

-ΤΣΟΥΤΑΚΟΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ, Ο γιος της Ουρανιώς

-ΦΙΛΗΝΤΑΣ ΜΕΝΟΣ, Η προσευχή των Προσφύγων

-ΦΙΛΥΡΑΣ ΡΩΜΟΣ, Ο Θρήνος των προσφύγων

-ΦΛΩΡΟΣ ΠΑΥΛΟΣ, Πρόσφυγες/ Στους νεκρούς της Μ. Ασίας

-ΦΩΤΙΑΔΗΣ ΑΛΕΚΟΣ, Η χώρα που γεννήθηκα

-ΧΑΛΚΙΑΣ ΧΡΗΣΤΟΣ, Αγία- Φωτεινή

-ΧΑΛΛΙΟΡΗΣ ΚΩΣΤΑΣ, Στον χαλασμό του ‘22

-ΧΑΡΟΠΟΥΛΟΥ ΚΑΤΙΝΑ, Σμύρνη/ Μικρασία

-ΧΑΣΙΑΔΟΥ ΣΟΦΙΑ, Η Προύσα

-ΧΑΤΖΗΣΤΑΥΡΗ ΑΜΑΡΥΛΛΙΣ, Σμυρνιωτοπούλα

-ΧΑΤΖΙΔΗΣ ΔΙΟΝΥΣΗΣ, Γκρεμισμένα όνειρα/ Ποιος κλαίει;/ Χαμένη Ορφική Γη

-ΧΕΙΜΩΝΑΣ Β. ΧΡΗΣΤΟΣ, Στον Φώτη Κόντογλου

-ΧΕΛΜΗ ΤΟΥΛΑ, Καίγεται η Σμύρνη

-HORTON GEORGE, Μαρτυρική πόλη!

-ΧΡΥΣΑΝΘΗΣ ΚΥΠΡΟΣ, Χθες, μα χθες, σας λέω!

-ΧΡΥΣΟΧΟΟΥ ΙΦΙΓΕΝΕΙΑ, Χρονικό/ Επίκληση/ Αιχμάλωτοι του ’22.

--

Σημειώσεις:

-Μέχρι την σελίδα 532 δημοσιεύονται τα ποιήματα της Ανθολογίας. Στην σελίδα 533 που κλείνει και ο πολυσέλιδος αυτός τόμος δημοσιεύεται ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ από όπου οι ανθολόγοι άντλησαν το υλικό τους. Αξίζει να αντιγράψουμε ορισμένους τίτλους: Το μελέτημα του Δημήτρη Π. Λιάτσου- 1972, «Η Μικρασιατική καταστροφή στη Νεοελληνική Λογοτεχνία». Του Στρατή Ευστρατιάδη,-έκδοση Σ. Ευστρατιάδη 1982, «Λογοτέχνες του Μικρασιατικού Ελληνισμού». Του Νίκου Μηλιώρη-Ιωλκός 1980, «Απόηχοι του Μικρασιατικού ολέθρου στην Ποίηση», κλπ. Το εξώφυλλο του τόμου σχεδίασε η Ελευθερία Αλογδιανάκη, ενώ την επιμέλεια είχε ο Antonio Gangi. Η Ανθολογία εντάσσεται στην σειρά «ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ» του εκδοτικού οίκου.

Συνολικά παρουσιάζονται 268 ποιητικές φωνές. Από αυτές, 66 είναι γυναικείες, 195 αντρικές. Έχουμε ακόμα 7 λαϊκά στιχουργήματα ή δημοτικά, σελ. 11,12, 102, 139, 235, 372,  480. Η Κύπρος αντιπροσωπεύεται από τον ποιητή Κύπρο Χρυσάνθη. Από τον χώρο του δήμου Πειραιά και της Νίκαιας συναντάμε 7 φωνές: Κώστας Θεοφάνους 134, Γιάννης Π. Ιωαννίδης 140, ο ηθοποιός και ποιητής Γιώργος Μετσόλης 286, ο Αλέξανδρος Πάλλης 334, ο μυθιστοριογράφος Γιώργος Πολιτάρχης 369, ο Χρήστος Σαμουηλίδης 394, ο δημοσιογράφος και ποιητής Παναγιώτης Τσουτάκος 503, ο ποιητής Ρώμος Φιλύρας που έζησε στην πόλη του Πειραιά. Αναγνωρίζουμε επίσης τον καθηγητή της Λατινικής γλώσσας και ποιητή Γεώργιο Τουρλίδη 476 με το ποίημά του «Κοκκινιά». Στον μικρασιάτη μυθιστοριογράφο Ηλία Βενέζη είναι αφιερωμένο το ποίημα «Αιολίδος νόστος» 245, του ποιητή Γ. Λιάκου: 
«Τα χώματα της γης που αγάπησες 
από τη νέα κοιτάς πατρίδα, 
σαν μια ελπίδα που δε χάνεται 
και λάμπει στην καρδιά: ηλιαχτίδα!», 
ενώ στον μικρασιάτη μυθιστοριογράφο και αγιογράφο κυρ Φώτη Κόντογλου αφιερώνει ο ποιητής Χρήστος Β. Χειμωνάς το δικό του ποίημα 524, που φέρει σαν τίτλο το όνομα του Φ. Κόντογλου.: 
«Κόντογλου Φώτη,
Μάστρο- Φώτη απ’ τ’ Αϊβαλί,
κόντρα στα ρεύματα 
και στων καιρών τις σειρήνες,
έγραψες και ζωγράφισες
με της καρδιάς σου το χτύπο οδηγό 
και τον παλμό της Ρωμιοσύνης.». 
Ο ποιητής και ανθολόγος Απόστολος Μαγγανάρης, γράφει το ποίημα «Ο Φιλόπατρις» 256, «Στο ρυθμό του Ανδρέα Κάλβου»:

«Ω φιλτάτη πατρίς,

ω μακαρία Σμύρνα,

Σύ, ηγέρια της μνήμης μου,

Σύ, κυρία των ονείρων μου

χαροκαμένη!

--

Της σκληράς συμφοράς Σου

η δόξα επτερύγισεν

εις του κόσμου τα πέρατα.

--

Θέλγει πάντοτε ο στέφανος

του μαρτυρίου.

--

Φλόγα νυν κατακαίει

τα στήθη των Ιώνων

κ’ ένα νέον αντάμωμα

μένει πόθος διαπρύσιος

των πανελλήνων!

 Από τον προφητάνακτα Δαϊδ 94 έχουμε τον ψαλμό CXXXVI: «Στις ακροποταμιές της Βαβυλώνος, /Εκεί καθήσαμε, και κλάψαμεν, εκεί/ Σαν θυμηθήκαμε την άμοιρη τη Σιών…» σε μετάφραση Σ. Κουκουτσάκη. Τα αποσπάσματα του ποιητή της Ρωμιοσύνης Γιάννη Ρίτσου 384 είναι από το έργο του «Ρωμιοσύνη». Ο νομπελίστας μας ποιητής Οδυσσέας Ελύτης 118 αντιπροσωπεύεται με το ποίημα «Μικρή πράσινη θάλασσα». Ο πρώτος Έλληνας νομπελίστας ποιητής ο μικρασιάτης Γιώργος Σεφέρης 400, συμμετέχει με τέσσερεις ποιητικές μονάδες. Ο μουσικοσυνθέτης Μανώλης Καλομοίρης με το ποίημα «Νοσταλγία» 144, που όπως αναγράφεται πριν τον τίτλο του ποιήματος είναι «Το πρελούντιο από το ορατόριο «Ζωή και καημοί του Καπετάν Λύρα»: «Σμύρνη!/ Σμύρνη! Το περιβόλι θυμάμαι όπου έπαιζα παιδί,/ κάτω από τον ίσκιο της μουριάς,…». Ενώ από τον Ορφικό βάρδο Άγγελο Σικελιανό έχουμε το ποίημα «Δέηση» 426. Από τον ποιητή και ιστορικό της ελληνικής λογοτεχνίας Κώστα Θρακιώτη 136 δημοσιεύονται 2 ποιήματα. Η ποιήτρια και ηθοποιός Θεώνη Δρακοπούλου, η γνωστή μας Μυρτιώτισσα, μεταφράζει το μακροσκελές ποίημα «Πόλη» 311 της γαλλίδας ποιήτριας Κοντές ντε Νοάϊγ.: «Είδα την Πόλη ως ήμουνα παιδί, και τη θυμάμαι/ σαν κάτι ονειρεμένο./ Θυμάμαι κάποιο μιναρέ γαλάζιο, κ’ ένα βάζο/ με σμύρνα γεμισμένο…». Ο τίτλος του ποιήματος «Χηλή» της Ναταλίας Αδαμαντίδου 17 είναι το όνομα κωμόπολης της Μαύρης Θάλασσας. Ο εικαστικός Πάνος Βαλσαμάκης δημοσιεύει το ποίημα «Πικρή Πολιτεία» 48. Κάτω από το ποίημα «Αναμνήσεις» του Γεωργίου Βοντζαλίδη, 69, οι ανθολόγοι σημειώνουν τα εξής: «Το λαϊκό αυτό ποίημα μελοποιήθηκε και τραγουδιέται από τους Σμυρνιούς». Από τον ποιητή Νικηφόρο Βρεττάκο έχουμε το «Επίγραμμα» 74. Ο Νικηφόρος Βρεττάκος ως γνωστόν έμεινε για ένα διάστημα στον Πειραιά, στην οδό Καραϊσκου όπου υπάρχει και προτομή του. Επίσης, διετέλεσε και δημοτικός σύμβουλος της πόλης. Κάτω από το ποίημα «Νταήδες» του ποιητή Φώτου Γιοφύλη 86, οι ανθολόγοι σημειώνουν: «Τα ονόματα είναι αληθινά, όλα παλιά μουρμούρια της Σμύρνης και μου τα είπε στο Χαλάντρι ο Ανέστης ο Καστρίτσης. Από τον διηγηματογράφο Ιωάννη Δαμβέργη, δημοσιεύεται το ποίημα «Ο αμνός της Σμύρνης» 93. Από τον μεταφραστή, ποιητή και ανθολόγο Άρη Δικταίο έχουμε το «Επίνικος» 107, ενώ από τον ποιητή και εκδότη του λογοτεχνικού περιοδικού «Τομές» Δημήτρη Δούκαρη το ποίημα «Πρόσφυγες» 109. Ο αθηναιογράφος ποιητής Γεώργιος Δροσίνης δημοσιεύει το ποίημα «Πέντ’ αιώνες» 112, που έχει σαν θέμα τον τελευταίο βυζαντινό αυτοκράτορα Κωνσταντίνο Παλαιολόγο. «Πέντ’ αιώνες πρόσμενε το Γένος/ τον ερχομό του, που είχε αργήσει/ για να ξυπνήσει ο Κοιμισμένος/ κ’ η Αγιά-Σοφιά να λειτουργήσει…..». Από την ποιήτρια Χρυσάνθη Ζιτσαία από την συμπρωτεύουσα, έχουμε το ομότιτλο ποίημα «Χρυσόστομος Σμύρνης» 127. Για τον εθνομάρτυρα άγιο Χρυσόστομο Σμύρνης διαβάζουμε αφιερωμένα στο όνομα και την προσφορά του και άλλα ποιήματα. Ενώ στο ποίημα της ποιήτριας Ανθούλας Ζόλδερ, «Θα σ’ ανταμώσω» 129 είναι αφιερωμένο «(Στη Μικρασιατική Γη)». Από την πλούσια θεματικά αυτή ανθολογία δεν θα μπορούσε να λείψει και το γνωστό ποίημα «Ιωνικόν» 143 του αλεξανδρινού ποιητή Κωνσταντίνου Π. Καβάφη, ο οποίος και σε άλλο του ποίημα γνωρίζουμε ότι αναφέρεται στην Μικρασιατική περιπέτεια. Το ποίημα «Σμυρνιά και Αθηναία» 167 του Λαίλιου Καρακάση είναι ένα συμπαθητικό διαλογικό ποίημα, ενώ του ίδιου το ποίημα «ο νεομάρτυρας» 169 αναφέρεται στον «Άγιο Αθανάσιο που μαρτύρησε στην Σμύρνη το 1700…».Ο κριτικός και δοκιμιογράφος της γενιάς του 1930 Ανδρέας Καραντώνης δημοσιεύει το ποίημα «Νέο Ιωνικό» 171. Κάτω από τον τίτλο του ποιήματος της Ανδρονίκης Μαστορίδου-Καρασούλη, «Στο Τερζόρ» 173 αναγράφεται: «(Στρατόπεδο των Αρμεναίων γυναικόπαιδων)» «Ατιμί παγλατίμ/ ντελικλί τασσά…». Στην Ευαγγελική Σχολή της Σμύρνης είναι αφιερωμένο το ποίημα με την ομότιτλη επιγραφή «Ευαγγελική Σχολή» 177, «ΣΜΥΡΝΗ 1733-1922. ΝΕΑ ΣΜΥΡΝΗ ΜΕΤΑ ΤΟ 22», της ποιήτριας Μαρίας Καρατζοπούλου. Στην ανθολογία δημοσιεύονται και άλλα ποιήματα που αναφέρονται στην Ευαγγελική Σχολή. Τα περισσότερα ποιήματα της Ανθολογίας αναφέρονται ή έχουν τον τίτλο της πόλεως Σμύρνη, ενώ αρκετά άλλα την λέξη Πρόσφυγες ή αναφέρονται χε αυτούς. Ακολουθούν άλλες γνωστές πόλεις της Μικράς Ασίας και φυσικά της Κωνσταντινούπολης. Μετά το «Υμνος και θρήνος» της ποιήτριας Χριστίνας Καρυδογιάννη 180, που αναφέρεται στην γη της Ιωνίας, έχουμε το ποίημα «όταν άνθη εδένατε…» 183 του αυτόχειρα ποιητή της Πρέβεζας Κώστα Καρυωτάκη. Ωραίο είναι επίσης το «Μοιρολόι της Αντηλιάς» του Κούλη Κάση 184: «Του Μάη μια μέρα σιγανή, μόλις αχνός ο ήλιος,/ γιομίζει τα τζαμόγυαλα κοκκινωπή αχνάδα,/ στρατός ντυμένος στο χακί στη Σμύρνη περπατούσε./ Τότε που το ολόχρυσα ράσα του Χρυσοστόμου/ λάμπανε στις ηλιολαμπές, ανάψαν τα ντουφέκια/ τα τούρκικα και χάλασαν ην ιερή γαλήνη….». Το ποίημα «Η αναδυόμενη Σμύρνη», σε τρία μέρη 224, του Claude Cohendy, είναι σε μετάφραση Γεωργίου Ζερμπίνη. Ξεχωρίζει και το «Λαϊκό της Σινασού» 235, «Ο θρήνος της ανταλλαγής»: 
«Μας διώχνουνε, χρυσό χωριό, και πάμε στην Ελλάδα. 
Χαριτωμένη Σινασό, μας είσαι πάλε μάνα.
Χριστέ των πεθαμένων μας, φύλαξε το χωριό μας
μην τύχει και ρημάξουνε τη μαύρη Σενασό μας!».
Ωραίο είναι και το ποίημα «Οι Τσέτες» 263 του ποιητή Απόστολου Μαμμέλη, αλλά και το ποίημα του μυθιστοριογράφου Γιώργου Μανιατάκου, «Αντίκρυ στη Μικρασία» 265, καθώς και τα ποιήματα του ποιητή Σπύρου Ματσούκα σελίδες 273-276. Ο Ντον Ερνεστ Μιρζαν ήταν ελληνομαθής ισπανός καθολικός ιερέας την περίοδο της Μικρασιατικής Καταστροφής, που δημοσιεύει το ποίημα «Πανωλεθρία» 294. Από την Ανθολογία δεν θα μπορούσε να απουσιάζει και ο δάσκαλος Κωστής Παλαμάς, που συμπεριλαμβάνεται με τα ποιήματα «Το τραγούδι των Προσφύγων» 329, το ποίημα "Ύμνος προσφύγων φοιτητών» 332, και «Σμύρνη» 333:

Πέρα ως πέρα στη γη της Ιωνίας

δοξαστικό αχολόγησε τροπάρι!

Απ’ την Κνωσσό ως την Πέργαμο θεία χάρη

όπου Ελλάδα πηγή της ααρμονίας.

Και ω Σμύρνη πάντα εσύ μαργαριτάρι

στα μαλλιά της νεράιδας Μικρασίας!

Η Μίλητος δεν είναι πια καμάρι

της Ιστορίας, της Δόξας Εφεσίας!,

οι καιροί σβήσαν τη φεγγοβολιά.

Σμύρνη, ξανά γεννήτρες είναι οι Μοίρες

(χτυπήστε Ομήρων ιωνικών οι λύρες)

μεσ’ στη ζεστή της μάνας σου αγκαλιά

που ανοίγεται όλα για να τ’ αγκαλιάσει

και τα σκόρπια τα σπλάχνα της, μια πλάση.

Αλλά και το ποίημα του πειραιώτη δημοτικιστή και μεταφραστή Αλέξανδρου Πάλλη που σταδιοδρόμησε επαγγελματικά εκτός Ελλάδος, «Σμύρνη» 334 έχει κάτι να μας πει, καθώς αρχινά με την γνωστή ευαγγελική ρήση «περίλυπος εστί η ψυχή μου…»:

Περίλυπος εστίν η ψυχή μου μέχρι θανάτου.

Φυσομανάει βοριάς και σύγνεφα σηκώνει

τον κουρνιαχτό του δρόμου ΄

την κάθε μου ελπίδα, το κάθε όνειρό μου

θαρρείς σαρώνει.

Ωραίο είναι και το ποίημα του ποιητή Κώστα Πηγαδιώτη «Ωδή στο εικοσιδύο»

Με της Δόξας τη Σημαία διπλωμένη,

και ανάποδα το χάρτη μιας πορείας,

γυρίσαμε απ’ τη μάχη

--

Άδειοι οι δρόμοι, τα μπαλκόνια,

ούτε ένα γνέψιμο από χέρι φιλικό

στο πέρασμά μας.

--

Μόνο ψίθυροι συμπόνιας

απ’ τις γρίλιες της ψυχής

καθώς στο ηλιοβασίλεμα

παράσημα γεμάτοι οξειδωμένα

αστόλιστη αντικρύσαμε, μια αψίδα

που για μας είχε στηθεί.

Αλλά και το ποίημα «Μικρασία» 368 του ποιητή Ιωάννη Πολέμη δεν υστερεί σε ποιητική ευαισθησία και χάρη: «Ω χώρα ανθοπερέχυτη, μυρόπνοη παραλία,/ που ‘δες μια μέρα των Περσών τ’ αμέτρητα τα πλοία/ να ξεκινούν περήφανα στου Πόντου το λιμένα/ και να γυρίζουν ύστερα συντρίμμια ντροπιασμένα…».. Το ποίημα «Η ελιά της Μικρασίας» 381 του Σωκράτη Προκοπίου, είναι «Στη μνήμη του Σμυρναίου λογίου Στίλπωνος Πιττακή». Αξίζει  να προσεχθεί και το ποίημα «Αιωνόβιο» 389 της ποιήτριας Ζωής Σαβίνας. : «Δώστε μου τις ρίζες μου/ την ισορροπία μου δώστε μου./Περάστε με στο σπέρμα της γενιάς μου/ στο διωγμό του 22,/ Τραπεζούντα, Κιρίς, Χανά/ του πατέρα, της μάνας η πολίχνη…/Του λαού μου τρικυμία λούσε με,/ είμαι το πληγωμένο σου καράβι/ ο σπόνδυλος της πολιτείας σου είμαι/ το δάσος με τις φουντουκιές/ που διηγείται ο πατέρας…». Αναγνωρίζουμε μεταξύ άλλων και το γνωστό ποίημα του Γιώργου Σεφέρη, «Χρυσόστομος» 402:

Σμύρνη, που εγέλας και έπαιζες με το πιο μάγο νάζι

κι όπου τ’ αηδόνι κελαηδεί κι όπου το κύμα σπάζει

τα θέλγητρά σου τα γλυκά ποτέ δε θα ξεχάσω!

--

Μα εσύ δε θα ξαναχαρείς το γέλιο που σου μοιάζει

αιώνες πια σε σύννεφο βαρύ θα σε σκεπάζει

το μαύρο κ’ αιματόβαφο του Χρυσοστόμου ράσο!

Ο πονεμένος λυγμός του ποιήματος «Αργοναύτες» 404 δεν αφήνει κανέναν ασυγκίνητο:

Και ψυχή ει μέλλει γνώσεσθαι αυτήν

εις ψυχήν αυτή βλεπτέον:

τον ξένο και τον εχθρό τον είδαμε στον καθρέφτη.

Είτανε καλά παιδιά οι σύντροφοι, δε φωνάζαν

ούτε από τον κάματο ούτε από τη δίψα ούτε

από την παγωνιά ΄

είχανε το φέρσιμο των δέντρων και των κυμάτων

που δέχουνται τον άνεμο και τη βροχή

δέχουνται τη νύχτα και τον ήλιο

χωρίς ν’ αλλάζουν μέσα στην αλλαγή….».

Ισάξιας αξίας και το ποίημα «Μοιρολόγι» 406 του Στέλιου Σεφεριάδη: «Άη-Νικόλα εσπερινέ,/ μυριόλαμπρη μου πούλια,/ Δελφίνια παιχνιδιάρικα,/ γλαρά θαλασσοπούλια,/Νεράϊδα πρασινόματη,/ γοργόνα αστερομάλλω,/ Της Σμύρνης για να ξαναβρώ νερά/ Πού το τιμόνι της φτωχής/ βαρκούλας μου να βάλω,/ Δεξιά ή αριστερά;…». Συγκινητική είναι και η «Σμύρνη» 408 του ποιητή Άγγελου Σημηριώτη:

«Καλή μου, όταν λαμπάδιασε τ’ ωραίο κορμί σου ως τ’ άστρα,

δε βρέθη Θεός, να σου σταθεί μήτ’ άνθρωπος εσένα,

μον’ κοίταζ΄ η μέρα βουβή κ’ η νύχτα αναγελάστρα,

γιατί οι ανθρώπ’ ήταν θεριά κ’ έλειπε ο Θεός στα ξένα.

Ενώ πάλι, η «Δέηση» 426 του ορφικού Άγγελου Σικελιανού δεν χρειάζεται φιλολογικές συστάσεις: «Πνεύμα του πόνου, που οι θλιμμένοι αγώνες/σε υψώνανε στων αιώνων τους αιώνες/κ’ ευδόκησες ν’ αστράψουνε οι κορώνες,/των αδυνάτων άστρα.»…. Η Δέηση του Άγγελου Σικελιανού έρχεται να συντροφεύσει το ποίημα «Μακαρισμένοι» του ποιητή Σωτήρη Σκίπη 437: «Μακαρισμένοι όσοι στο πάτριο μένουν/ το χώμα τους παρόμοιοι με δεντρά,/ που δεν τους βασανίζει η ανησυχία/κ’ η ξενητιά δεν τους τραβά./ Μακαρισμένοι κι όσοι, αποδημώντας/στου κόσμου αυτού τα πέρατα, μπορούν/στο αγαπητό χωριό τους να γυρίσουν/κάποια φορά σαν κουραστούν….» . Ο ποταμός Σαγγάριος έχει την τιμητική του από την ποιητική πένα του Ευρ. Σκαλόπουλου:

Και κυλάει κυματώντας τα νερά θλιβερά

σαν θα φτάσω και σκοντάψω στα κορμιά!

Έναν χρόνο στο βυθό μου τα κρατώ και γροικώ

τις κατάρες και τους βόγγους και κοιτώ

στοιχειωμένοι να ζητούνε την πνοή με βοή

για να πάρουνε ξοπίσω την τιμή!

     Ο Σταύρος Κουκουτσάκης μεταφράζει το ποίημα «Μαρτυρική πόλη!» που έγραψε ο τότε πρόξενος των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής στην μαρτυρική πρωτεύουσα της Ιωνίας, George Horton

Δόξα και Βασίλισσα της Μεσογείου

ήταν η Σμύρνη, η ωραία πόλη!

Και το ωραιότερο ήταν της Ανατολής μαργαριτάρι!

-ώ Σμύρνη, ωραία πόλη!-

Κληρονόμος πολυάριθμων ιστορικών αιώνων,

μητέρα ποιητών, αγίων και σοφών

ήταν η Σμύρνη η ωραία πόλη…

--

Σιωπηλά και νεκρά είναι τα κωδωνοστάσια

της Σμύρνης, της Χριστιανικής πόλης.

Η μουσική εσίγησε και οι τραγουδιστές πεθάναν

της Σμύρνης της ευτυχισμένης πόλης.

Και τα κορίτσια της, μαργαριτάρια της Μεσογείου,

φύγανε απ’ τα μαρμάρινα παλάτια

της Σμύρνης, της μαγεύτρας πόλης.

--

Πέθανε και σαπίζει μπρος στην Πύλη της Ανατολής

η  Σμύρνη η δολοφονημένη πόλη!

Χαθήκανε οι τεχνίτες της κ’ οι δρόμοι ερημώσαν

-Ω Σμύρνη, δολοφονημένη πόλη!-

Ορφάνεψαν τα παιδιά της και χήρεψαν οι γυναίκες

ενώ χοροπηδούν κάτω απ’ τις πέτρες της

τα βρωμερά ποντίκια!

-Ω Σμύρνη δολοφονημένη πόλη!...

--

Με φωτοστέφανο στεφάνωσαν το Δεσπότη της

εκεί… στη Σμύρνη, τη μαρτυρική πόλη

ενώ η μακρυά λευκή του κόμη ήταν αιματοβαμμένη

-Ώ Σμύρνη μαρτυρική πόλη!...

--

Κ’ έτσι διατήρησε τη χριστιανική της πίστη

απ’ τον Πολύκαρπο έως τον Άγιο Χρυσόστομο

η Σμύρνη, η ανθοστόλιστη πόλη.

     Ας κλείσουμε το σημείωμα αυτό για την Ανθολογία Μαγγανάρη, ΘΡΗΝΟΙ ΚΑΙ ΠΑΙΝΕΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΙΣ ΧΑΜΕΝΕΣ ΠΑΤΡΙΔΕΣ, με τα λόγια από την εισαγωγή του ίδιου του δημοσιογράφου και ποιητή Απόστολου Μαγγανάρη:

«Η Μικρασιατική Τραγωδία, για πολλούς ιστορικούς συγγραφείς και διανοούμενους, παραμένει μια από τις μελανότερες σελίδες της παγκόσμιας ιστορίας.

     Ακόμα κι αυτή η Άλωση της Κωνσταντινούπολης, ωχριά μπροστά της. Δεν υπάρχει προηγούμενο απανθρωπιάς σε βάρος των Ελλήνων Χριστιανών.»

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος

Πειραιάς 9 Σεπτεμβρίου 2019