Η ηθοποιός και θεατρική συγγραφέας Τιτίκα Σαριγκούλη

ΤΙΤΙΚΑ    ΣΑΡΙΓΚΟΥΛΗ

Μια «γιαγιά» με την φλόγα της επανάστασης αναμμένη στα στήθη της

   Σερφάροντας  όπως θα έλεγαν οι νέοι στις μέρες μας στο διαδίκτυο, πληροφορήθηκα την απώλεια της ηθοποιού και συγγραφέως Τιτίκας Σαριγκούλη. Αθήνα 30/11/1934-Αθήνα 22/1/2021). Μία ακόμα στιγμή της κοινής μας εθνικής πολιτιστικής μνήμης πέρασε στην αιωνιότητα. Η παλαιά φρουρά των ελλήνων και ελληνίδων καλλιτεχνών, τερματίζει τον βιολογικό της κύκλο παραδίδοντας την σκυτάλη της τέχνης τους στους νεότερους, με τις νέες αξίες, οράματα και πρότυπα ζωής. Η γενιές του πολέμου και της κατοχής, της εθνικής αντίστασης, του εμφύλιου σπαραγμού, ολοκλήρωσαν την πορεία του βιολογικού τους κύκλου μετά πολλών κοινωνικών δυσκολιών, ατομικών κόπων και προσωπικών βασάνων. Τα σκληρά χρόνια του Πολέμου της Κατοχής και των ακόμα σκληρότερων, του Εμφύλιου που ακολούθησε, καθόρισαν την ιστορική μοίρα αυτών των γενεών, διέπλασαν τον χαρακτήρα τους, διαμόρφωσαν την κατοπινή τους προσωπικότητα, προσδιόρισαν το βλέμμα τους. Τα σκοτεινά αυτά χρόνια και οι δύστοκες κοινωνικές συνθήκες, σκλήρυναν τις γενιές αυτές, τις έκαναν απόλυτες στις επιλογές τους, σκληρές στις κρίσεις και αποφάσεις τους, λιγότερο προσαρμοστικές στις νέες συνθήκες που διαμόρφωσαν οι γενιές των νικητήριων ιδεολογικά δυνάμεων. Τους πείσμωσαν πολιτικά σε σημείο προσωπικής φθοράς, τους αγκύλωσαν σε ιδέες που δεν έλεγαν τίποτα στους νεότερους. Τους έκαναν να ρέπουν προς τον δογματισμό και τον μανιχαιστικό τρόπο σκέψης. Είτε θα είσαι μαζί μας είτε θα είσαι εναντίον μας. Μια δημόσια και ατομική συμπεριφορά που απλώνονταν και πέρα των ορίων της πολιτικής, της ιδεολογίας που υποστήριζαν, άγγιζε και ξεπερνούσε τα κράσπεδα της οικογενειακής τους ζωής, του ιδιωτικού τους βίου, των ιδιαίτερων προσωπικών τους σχέσεων. Οι γενιές αυτές των Ελλήνων και Ελληνίδων ευτυχώς, άντεξαν, κατόρθωσαν να επιβιώσουν και να βγουν, με μεγάλες ασφαλώς σωματικές, ψυχικές, διανοητικές και άλλες απώλειες από την κάμινο του πολέμου, της κατοχής, του εμφύλιου διχασμού και των δύσκολων μετεμφυλιακών χρόνων. Είτε ανήκες στην ηττημένη παράταξη είτε στην νικητήρια, τα εμφύλια τραύματα είχαν διασπαρθεί- σαν κοινές αιμάσσουσες πληγές-στο σύνολο ελληνικό σώμα. Δεν εξισώνουμε απλά διαπιστώνουμε εμείς οι νεότεροι εκ των υστέρων που δεν ζήσαμε αυτές τις καταστάσεις. Αδελφοκτόνος διχασμός, εμφύλια μίση, οικογενειακές βεντέτες, δολοφονικές ενέργειες, εξορίες και στιγματισμοί, έριδες και πάθη κοινά των Ελλήνων, στο όνομα της ελευθερίας, της δημοκρατίας της κοινωνικής δικαιοσύνης, της ισότητας. Εξαίρεση αποτελεί η μικρή μερίδα του πληθυσμού που συμμάχησε με τους ξένους κατακτητές την περίοδο του πολέμου και της κατοχής. Τους προσκυνημένους. Η πλειοψηφία των ελλήνων και ελληνίδων αγωνίστηκε κάτω από την ιδεολογική πολιτική σημαία που του επέβαλαν τα ατομικά του πιστεύω, τον προηγούμενο αιώνα, για την καλυτέρευση της ζωής τους. Παντοδύναμες μέσα στην Ιστορία Ιδεολογίες του προηγούμενου αιώνα, εφαλτήρια παθιασμένων αγώνων, διχαστικών πολιτικών, ανελεύθερων κοινωνικών ερμηνειών περί κράτους και οργάνωσης της πολιτείας, που καταργούσαν εν μία νυχτί συγγένειες αίματος, οικογενειακούς δεσμούς, φιλικές σχέσεις, αδελφικές επαφές, όλα αυτά τα κοινά πιστεύω ήθη και έθιμα που σπονδυλώνουν ένα έθνος, μια φυλή, ένα κράτος. Ελλάδα, ένα έθνος, εμβαπτισμένο στα εμφύλια πάθη, αδελφοκτόνα τραύματα, κοινά οικογενειακά πένθη. Ελληνικός εμφύλιος, ένας πόλεμος αμέσως μετά τον άλλον, τον ξενόφερτο πόλεμο. Μια διπλή κατάρα της φυλής μας που αργήσαμε να απαλλαγούμε, αν απαλλαγήκαμε κατά βάθος ποτέ. Ακόμα και σήμερα, εν έτι 2021 υπάρχουν φωνές και πολιτικές δυνάμεις που διατηρούν ανοιχτές τις πληγές. Ακούγονται οιμωγές ανεξαρτήτου παρατάξεως που ξυπνούν εφιαλτικές του σώματος και των σκέψεων μνήμες. Ιδεολογίες άλλων εποχών και ιστορικών συνθηκών, που, οι τότε έλληνες και ελληνίδες πίστεψαν με πάθος, ακολούθησαν ψυχή τε και σώματι χωρίς να αναρωτηθούν το γιατί και για ποιους. Αφιέρωσαν την ζωή τους και την ζωή των παιδιών τους. Καθόρισαν το μέλλον τους δίχως μέλλον. Η Ιστορία όμως συνεχίζεται τροπαιοφόρα πέρα από τα δικά μας εφήμερα θέλω, πέρα από τους στιγμιαίους οραματικούς στόχους μας. Συνεχίζεται μέσα στη ροή του χρόνου ακάθεκτη, δεν στέκεται σε εμφύλια ρήγματα και μίση, αναδεικνύοντας κάθε στιγμή νέους ήρωες, καινούργια σύμβολα, άλλα πρότυπα δοξαστικά της ανθρώπινης περιπέτειας για να δαφνοστεφανώσει. Εκκολάπτει τα νέα κοινωνικά και πολιτικά και καλλιτεχνικά πρότυπα. Τις νέες φουρνιές των σύγχρονων ανθρώπων. Των ελλήνων και ελληνίδων της μελλοντικής της ελλάδος ιστορίας.

Με την ηθοποιό, σκηνοθέτη και θεατρικό συγγραφέα Τιτίκα Σαριγκούλη, δεν συναντηθήκαμε ποτέ, ούτε είχα την τύχη να παρακολουθήσω παράστασή της. Αγνοούσα την ύπαρξή της. Μου δόθηκε όμως η ευκαιρία-αρχές της δεκαετίας του 2000-, σε υπαίθριο παζάρι στο Μοναστηράκι να βρω ορισμένα της βιβλία, και συγκεκριμένα ορισμένα θεατρικά της, να πωλούνται, σε μια «εξευτελιστική τιμή». Φυσικά, όσα συνάντησα, τα αγόρασα. Ένα θεατρικό της βιβλίο ήταν και Ο «ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΑΣ ΙΟΥΛΙΑΝΟΣ» Αθήνα 1992. Πάντοτε συγκέντρωνα και διάβαζα βιβλία και μελετήματα που αφορούσαν την τραγική ζωή του Έλληνα Αυτοκράτορα, που οι χριστιανοί απεκάλεσαν παραβάτη θέλοντας να σπιλώσουν την μνήμη του μέσα στην Ιστορία, και εν μέρει το πέτυχαν. Αυτού του νεαρού ονειροπόλου φιλόσοφου βυζαντινού αυτοκράτορα, των αρχών της οικοδόμησης του ανατολικού τμήματος της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Του στωικού φιλοσόφου και ηθικολόγου, ενάρετου ηγέτη. Αν διαβάσουμε τους λόγους του που μας διασώθηκαν και ιχνομυθήσουμε τους δρόμους της σκέψης του και των κοινωνικών και άλλων ιδεών που πρέσβευε, του οράματός του για τον τότε Κόσμο και την Κοινωνία, θα αναγνωρίσουμε έναν πολιτικό και κοινωνικό αναμορφωτή ηθικολόγο ηγέτη, που θέλησε να αλλάξει τον ρου της ιστορίας στην εποχή του. Ένα ενάρετο πρόσωπο, μάλλον συντηρητικών αρχών, αν τον συγκρίνουμε με τα κοινωνικά δεδομένα και τα πρότυπα των αρχαίων εθνικών ελληνικών. Σαν μία νεανική μεταγενέστερη εκδοχή του Μάρκου Αυρηλίου, παρά έναν διορατικό στρατιωτικό ηγέτη με πυγμή, με την σιδηρά πειθαρχία βασιλέα, ευφυή διπλωμάτη αυτοκράτορα. Έναν «νέο Μέγα Αλέξανδρο» που είχε επιτακτική ανάγκη-στα χρόνια του-η Βυζαντινή Αυτοκρατορία, που αντιμετώπιζε τόσο εσωτερικούς όσο και εξωτερικούς εχθρούς και έριδες. Ο Ιουλιανός, υπήρξε ένας νεαρός σε ηλικία αυτοκράτορας-που σώθηκε από την απόπειρα δολοφονίας του από τύχη-ο οποίος ζώντας σε μια ασκητική «κραιπάλη», ανέβηκε στον αυτοκρατορικό βυζαντινό θρόνο, και κυβέρνησε ελάχιστα, περισσότερο σαν αρχαίος έλληνας περιπατητικός φιλόσοφος στην Αθηναϊκή Αγορά, παρά σαν των ημερών του Ρωμαίος ηγέτης. Οραματίστηκε να αναβιώσει την λατρεία των Παλαιών Αρχαίων Θεών της Ελλάδας, (και μάλιστα, της θεολογικά παρακμάζουσας εθνικής εποχής) θέλησε να δώσει ξανά, κοινωνική και θρησκευτική αίγλη στους Ναούς τους. Να στρέψει τους ετερόκλητους λαούς και εθνότητες του Βυζαντίου στο δωδεκάθεο. Όταν η γενεαλογία αυτή των αρχαίων Θεών είχε ξεπέσει στα μάτια τόσο των μεγάλων μαζών όσο και από τις συνειδήσεις των μορφωμένων και φιλοσοφούντων Ελλήνων. Ο Κόσμος της εποχής του Ιουλιανού, ήταν στο σύνολό του μεταφυσικά και θεολογικά άστεγος. Η Αυτοκρατορία ήταν μία τεράστια αρένα πάλης μεταξύ παλαιότερων θρησκευτικών μυστηριακών δοξασιών και της νέας προερχόμενης από τον ιουδαϊσμό θρησκείας του Ναζωραίου. Ή ορθότερα, μεταξύ των διαφορετικών εκδοχών πρόσληψης και δογμάτων της χριστιανικής θρησκείας. Κατά την σύντομη βασιλεία του διατήρησε δε όλο το Imperium την ανεξιθρησκεία, δηλαδή, την παράλληλη λατρεία των παλαιών Θεών και των νέων ή του νέου που είχε βρει πιστούς και υποστηρικτές στα κυβερνητικά κλιμάκια και στα στρατιωτικά σώματα. Παρά τις ενδόμυχες επιθυμίες του Ιουλιανού, παρά τις εσωτερικές της συνείδησης του ανάγκες και την βούλησή του να αναβιώσει τους Αρχαίους Θεούς, η προσπάθεια αυτή ήταν αναμενόμενο να αποτύχει. Ο φουρτουνιασμένος ποταμός της Νέας Χριστιανικής Θρησκείας, της λατρείας του ρακένδυτου και πλάνη Ιησού που σταυρώθηκε για να σωθεί το ανθρώπινο γένος και αναστήθηκε, πλημμύριζε τα εδάφη της αυτοκρατορίας και διάβρωνε τα θεμέλια του παλαιού Εθνικού Κόσμου των Ελλήνων. Με τα γνωστά μας μέσα στην Βυζαντινή Ιστορία αποτελέσματα. Ο πολυπολιτισμικός κόσμος των Βυζαντινών, δεν είχε ανάγκη από φιλόσοφους βασιλείς, ενάρετους ηγέτες, αλλά από σιδηράς πυγμής στρατιωτικούς αυτοκράτορες για να κατορθώσει να κερδίσει το στοίχημα της γεωγραφικής του και εδαφικής ακεραιότητας. Να αποτρέψει δυναμικά και αποτελεσματικά τις επιβουλές των εξωτερικών εχθρών και γειτονικών λαών που επιβουλεύονταν τα εδάφη του. Οι Αυτοκρατορίες, όπως μας φανερώνουν τα κατοπινά δελτάρια της Ιστορίας, δεν διατηρούνται με φιλοσοφικές αξίες περιπατητών διανοητών ή φιλοσόφων, (η μνήμη της πολιτικής προσπάθειας του μέγιστου των φιλοσόφων Πλάτωνα να ιδρύσει την Πολιτεία του, ήταν ακόμα νωπή η αποτυχία του, και το ατελέσφορο του εγχειρήματός του) αλλά με στρατιωτική και οικονομική επεκτατική ισχύ. Με αμυντικούς ή επιθετικούς πολέμους κατάκτησης ή αποτροπής. Πολέμους που ηγούνται στρατιωτικοί ηγέτες, με την διορατικότητα και ευφυΐα κυβερνητών-δικτατόρων, και όχι πνευματικούς κληρονόμους της Πλατωνικής Πολιτείας. Ο Ιουλιανός, δεν ήταν από την πάστα ούτε του Λάμαχου ούτε διέθετε το κληρονομικό χάρισμα ενός Μεγάλου Αλεξάνδρου, πολιτιστικού κατακτητή. Ο Ιουλιανός ήταν ένας νεαρός, κατατρεγμένος και ορφανός διάδοχος αυτοκράτορας, που διαπαιδαγωγήθηκε από χριστιανό ιερέα παιδαγωγό, και ανήλθε στον αυτοκρατορικό θρόνο, όπως φαίνεται, μάλλον παρά την θέλησή του. Καθώς δολοφονήθηκαν οι στενότεροι κληρονόμοι συγγενείς του, παρέμεινε ο μόνος εν ζωή. Κυνηγήθηκε και γλύτωσε θα σημειώναμε από θαύμα, (τον έκρυψαν) από δολοφονικές ενέργειες μελών της ίδιας του της οικογένειας, στην άμετρη φιλοδοξία τους να κερδίσουν και διατηρηθούν στον Βυζαντινό θρόνο. Απόγονος και ο ίδιος αυτοκρατορικής φαμίλιας, έλαβε πλούσια αρχαιοελληνική παιδεία και μόρφωση. Ο Ιουλιανός, δεν διέθετε την πολιτική διορατικότητα του Μεγάλου Κωνσταντίνου, που υιοθέτησε σαν ενοποιητικό ιστό της αυτοκρατορίας την νέα θρησκεία, που ήδη το ιερατείο του ανθούσε στις ακτές της μεσογειακής λεκάνης. Είχε την διλημματική ατολμία που διακρίνει τους στοχαστές και διανοητές. Ήταν άνθρωπος των γραμμάτων γιαυτό και μονήρης. Αδυνατούσε να κατανοήσει τις μηχανορραφίες των άλλων γύρων του. Είτε προέρχονταν από τα στρατιωτικά κλιμάκια, των φρουρών της αυτοκρατορίας είτε των ιερέων της παλαιάς θρησκείας είτε των ιερέων της νέας θρησκείας. Τόσο οι Εθνικοί όσο και οι Χριστιανοί τον ήθελαν με το μέρος τους και για το δικό τους συμφέρον. Ακόμα και η δολοφονία του ,κατά την διάρκεια της εκστρατείας του εναντίον των εχθρών της αυτοκρατορίας, παραμένει ένα ιστορικό μυστήριο. Το πάρθιο βέλος εικάζεται μόνο από πού προήλθε και πέτυχε τον στόχο του. Δολοφονήθηκε κάτω από ύποπτες συνθήκες. Με τον θάνατό του, η χριστιανική βυζαντινή αυτοκρατορία θα βάδιζε ανενόχλητη από Εθνικές ενοχλητικές κληρονομιές και δοξασίες  των παλαιών Θεών. Το ιστορικό της μεγαλείο θα στηρίζονταν για αιώνες στον ένα της πυλώνα, αυτόν του Χριστιανισμού, και μάλιστα της ανατολικής εκδοχής του. Ο στωικός αυτοκράτορας της γενιάς των Φλαβίων, θα περνούσε στον θρύλο της Ιστορίας σαν ένα «ξένο» προς τους σύγχρονους καιρούς σύμβολο. Ο Ιουλιανός, που τόσο άρτια έχει εικονογραφήσει μέσα στα ποιήματά του ο αλεξανδρινός ποιητής Κωνσταντίνος Καβάφης, μαζί με τον μεταγενέστερο Έλληνα Φιλόσοφο Γεώργιο Γεμιστό Πλήθωνα, θα γίνουν η κλασική αντιπρόταση πολιτισμού και σκέψης των Εθνικών Ελλήνων έναντι της Χριστιανικής Βυζαντινής παράδοσης. Δύο ιδιαίτερες φυσιογνωμίες μέσα στην ροή της ελληνικής Ιστορίας, που έμειναν μάλλον γνωστές, περισσότερο μέσα στις σελίδες των ποιητών και των λογοτεχνών, των φιλοσόφων και στοχαστών, τις αρνητικές κρίσεις και σπιλώσεις των χριστιανών εκκλησιαστικών συγγραφέων, παρά μέσα στους δαφνοστεφανωμένους παπύρους της καθόλου ιστορίας. Της ιστορικής διαδρομής, και τα κλέη ηγετικών ελληνικών μορφών. Δύο του ελληνικού πνεύματος πρόσωπα που φωτοστεφανώθηκαν αρνητικά στην πορεία του χρόνου, από την κυρίαρχη του ελληνικού έθνους χριστιανική παράδοση και εκκλησία. Όμως η Ιστορία, δεν κινείται με τα ψυχικά ή συνειδησιακά θέλω του ενός (μόνο) αλλά, τις παντοειδείς ανάγκες των πολλών.

     Στα μέσα της δεκαετίας του 2000, και για την ακρίβεια το 2005, δέχτηκα ένα τηλεφώνημα. Μια άγνωστή μου γυναικεία φωνή ζήτησε να μου μιλήσει για να με ευχαριστήσει για κάτι που είχα γράψει για ένα θεατρικό της έργο. Η γυναικεία αυτή φωνή ήταν της ηθοποιού και συγγραφέως Τιτίκας Σαριγκούλη. Εκείνη την περίοδο, είχα δημοσιεύσει ένα κείμενο για το θεατρικό έργο του Νίκου Καζαντζάκη «Ιουλιανός». Το κείμενο δημοσιεύτηκε στο περιοδικό του πειραιώτη ποιητή Γιώργου Χρονά, την γνωστή Οδός Πανός τεύχος 127/ 1,2,3, 2005, σελίδες 65-77, με τίτλο «Με αφορμή την τραγωδία Ιουλιανός του Νίκου Καζαντζάκη». Το λογοτεχνικό περιοδικό έκανε ένα μικρό αφιέρωμα στον Κρητικό συγγραφέα, και ανάμεσα στα άλλα κείμενα δημοσιεύτηκε και η εργασία μου. Παρ’ ότι εκείνη την χρονική περίοδο ήταν δύσκολα τα πράγματα σε οικογενειακό επίπεδο, φροντίδα κατάκοιτης με απανωτά εγκεφαλικά-προσπάθησα αν και έγκλειστος, να αναζητώ πνευματικούς διεξόδους για να αντέξω το βάρος της φροντίδας. Θυμάμαι όταν σκέφτηκα να γράψω το κείμενο για το θεατρικό έργο του Νίκου Καζαντζάκη-περισσότερο μάλλον να εκθέσω τις θέσεις μου για τον αυτοκράτορα Ιουλιανό-ζήτησα από γνωστό μου βιβλιοπώλη αν είναι εύκολο να μου βρει το θεατρικό πρόγραμμα από παράσταση του Εθνικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος για τον Ιουλιανό. Ο πάντα πρόθυμος σε αυτά Αντώνης, ευσυνείδητος παλαιός βιβλιοπώλης βρήκε την πηγή και μου έφερε το θεατρικό πρόγραμμα. Εφοδιασμένος με τις σχετικές πληροφορίες-θεατρικά έργα που είχαν σαν θέματα τους τον Ιουλιανό-στρώθηκα στην δουλειά. Ανάμεσα στα βιβλία που είχα μπροστά μου, ήταν και της Τιτίκας Σαριγκούλη. Δεν γνωρίζω πώς έφτασε στα χέρια της το κείμενό μου, ποιος την πληροφόρησε, ή αν αγόραζε το λογοτεχνικό περιοδικό Οδός Πανός. Το σίγουρο πάντως είναι, ότι είδε το κείμενο, συγκινήθηκε με τα σχόλια για το έργο της, ευχαριστήθηκε και έψαξε να με βρει να μου τηλεφωνήσει και να με ευχαριστήσει. Δεν χρειάζεται να αναφέρω ότι συγκινήθηκα και ένιωσα κολακευμένος που μια μεγάλης ηλικίας γυναίκα συγγραφέας, άγνωστή μου μέχρι τότε-έψαξε με βρήκε με πήρε τηλέφωνο και με ευχαριστούσε για τα ελάχιστα που έγραψα για κείνη. Το τηλέφωνο έγινε η αφορμή, να γνωρίσω μιά ενδιαφέρουσα και με πνευματικά ενδιαφέροντα γυναίκα. Μια ελεύθερη και ανεξάρητη ύπαρξη που, δεν έπαυσε, παρά τα χρόνια της να αγωνίζεται και να παλεύει για τα δίκαια των ανθρώπων γύρω της. Δεν χρειάζεται να γράψω τι κολακευτικά μου είπε, τα παραβλέπω, σημασία έχει ότι μιλήσαμε για το ελληνικό θέατρο και τα προβλήματα που ταλανίζουν τους έλληνες ηθοποιούς. Όταν, μάλιστα, κατάλαβε ότι τρέφω αγάπη και σεβασμό για την θεατρική τέχνη, είχε την καλοσύνη, να πακετάρει και να μου αποστείλει αρκετούς τόμους από τα δεκάδες θεατρικά της. Βιβλία που τα δαχτυλογραφούσε, τα μοντάριζε, τα σελιδοποιούσε, τα έστηνε μπροστά σε μια οθόνη υπολογιστή, τα τύπωνε μόνη της. Θυμάμαι όταν μου πρωτομίλησε για αυτήν της την εργασιακή δραστηριότητα, έμεινα έκθαμβος, την ζήλεψα. Ένιωσα μικρός μπροστά της, που δεν ήμουν σε θέση να γνωρίζω γρι, από τα δεκάδες μυστικά των ηλεκτρονικών υπολογιστών, που βοηθούσαν τους σύγχρονους ανθρώπους στις εργασίες τους. Μόνη της έμαθε τον χειρισμό του ηλεκτρονικού υπολογιστή, όπως μου εξομολογήθηκε, για να γλυτώσει τα έξοδα της έκδοσης των βιβλίων της. Μόνη της έκανε τον σχεδιασμό και το στήσιμο των σελίδων. Έδινε το μέγεθός του, την φόρμα του. Μόνη της έκανε τις διορθώσεις που τύπωνε. Η ίδια έφτιαχνε τα εξώφυλλα. Φοβερά δραστήρια γυναίκα. Ακόμα, ανέβαινε-παρά την ηλικία της-στην στέγη του σπιτιού της και διόρθωνε την κεραμοσκεπή της που έσταζε. Επειδή, δεν είχε χρήματα να πληρώσει μαστόρους. Σουβάντιζε το σπίτι της, το έβαφε, έκανε ένα σωρό χειρονακτικές δουλειές, μόνη της. Όπως μου έλεγε-τότε-δεν της ζητούσαν να συμμετάσχει σαν ηθοποιός σε έργα. Την είχαν παραμελήσει, ένιωθε η ίδια παραμελημένη καλλιτεχνικά. Το εστίαζε ότι ήταν κομμουνίστρια. Δεν την ήθελαν. Προσπάθησα να κατανοήσω τα παράπονά της, αν και, της ξεκαθάρισα ότι εγώ δεν είμαι κομμουνιστής. Δεν θα μπορούσα να ζήσω κάτω από τέτοια κλειστά καθεστώτα. Στην αρχή αντέδρασε και προσπάθησε να με φέρει «στον ίσιο δρόμο» πολιτικά, που ένας πνευματικός άνθρωπος οφείλει να ακολουθεί. Όταν σε μετέπειτα τηλεφωνική μας επικοινωνία κατάλαβε ότι δεν ενδιαφέρομαι για τις πολιτικές-κομματικές θέσεις της και επιλογές της, μιλούσαμε για προσωπικά θέματα και περισσότερο, την ρωτούσα για την σχέση της με το θέατρο, την συγγραφή θεατρικών έργων, τις άλλες της καλλιτεχνικές δραστηριότητες.  Με έπαιρνε τηλέφωνο και μιλούσαμε με τις ώρες, για θέματα καθημερινά, προβλήματα που απασχολούν τους απλούς ανθρώπους. Μιλούσαμε για τα γραπτά της, με ρωτούσε για τις επιλογές των θεατρικών ηρώων της. Με ρωτούσε για τα δικά μου γραπτά. Με συμβούλευε, τις ανέφερα τους ενδοιασμούς μου για την επιλογή επικαιρικών θεμάτων μέσα στην θεατρική της ύλη. Ότι κατέστρεφε την θεατρική της φόρμα, παρατόνιζε το ενδιαφέρον του αναγνώστη από το θεατρικό παιχνίδι στην στείρα πολιτική και πολλές φορές προπαγανδιστική καταγγελία. Μου αντέτεινε ότι κάνει πολιτικά θέατρο, ότι γράφει και ασχολείται με πολιτικά ζητήματα της εποχής της δανειζόμενη μορφές και πρόσωπα από την αρχαία, ρωμαϊκή και βυζαντινή ιστορία, θρησκευτικές προσωπικότητες της Βίβλου. Διαφωνούσαμε όχι τόσο για αυτά που της έλεγα αλλά, επειδή η Τιτίκα Σαριγκούλη υποστήριζε με ζήλο τον κομματικό της χώρο. Της ανέφερα ότι πέρασε η εποχή που γραφόταν θέατρο του Βουνού. Τον Βασίλη Ρώτα τον γέννησε η εποχή του και οι δύσκολες συνθήκες της εποχής του. Οι καιροί άλλαξαν, το ίδιο και οι κοινωνικές συνθήκες που θα γεννούσαν έργα με κομματικό προπαγανδιστικό περιεχόμενο. Είχε την άποψή της, διατηρούσα τις απόψεις μου δίχως να συμφωνούμε. Μου μιλούσε και για τα χρόνια της κατοχής, του εμφύλιου. Η Τιτίκα Σαριγκούλη ήταν αυτό που θα λέγαμε χρησιμοποιώντας μια πολιτική ορολογία «βαμμένη» κομμουνίστρια. Ήθελε με θάρρος και πείσμα να διαδώσει τα κόκκινα μηνύματά της. Μέσα μου γελούσα για το μεγάλο της πάθος αλλά δεν της το φανέρωνα. Της μιλούσα για το πατριωτικό Πασοκ και τον Αντρέα. Μου τα έψελνε μητρικά. Σε τηλεφωνήματά της, μου αφηγούνταν περιστατικά από δικές της παραστάσεις, από ίντριγκες άλλων συναδέλφων της, και πάντα, μα πάντα, κατέληγε να μου υμνήσει τον αγώνα των κομμουνιστών ηθοποιών για τα εργασιακά τους δικαιώματα, για την έλλειψη συνδικαλισμού στον χώρο τους. Από την μεριά μου, αντιμετώπιζα την Τιτίκα Σαριγκούλη σαν μια πολυγραφότατη θεατρική συγγραφέα. Τ ης έλεγα ότι δεν γίνεται να γράφεις σημαντικές ιστορικές και θρησκευτικές ηγετικές μορφές, που ο συμβολισμός τους είναι πολύ έντονος και προσδιορισμένος πλέον μέσα στον χρόνο της παράδοσης, και να μου βάζεις στα λόγια τους σχολιασμούς επικαιρικούς και εφήμερους. Καταστρέφεις την διαχρονικότητα του θεατρικού μηνύματος. Αποπροσανατολίζεις τον θεατή ή αναγνώστη, από τον κεντρικό πυρήνα και στόχο της θεατρικής σύνθεσης που είναι η ανάδειξη των σκέψεων και των θέσεων των ηρώων, και όχι ο δικός της πολιτικός σχολιασμός. Διαφωνούσαμε, δεν επέμενα. Την άκουγα να μου εκθέτει τις απόψεις της και προσπαθούσα να βρω τις γέφυρες που ενώνουν την πολιτική της σκέψη με την θεατρική της σύγχρονη πρόταση. Πολιτικολογούσε υπερβολικά μέσα στα έργα της, αφαιρούσε τα πρόσωπα από το κάδρο της ιστορίας και τα έθετε στο κάδρο της σύγχρονης πολιτικής. Μόνο που η εποχή μας, εποχή της τρίτης χιλιετίας, τον άνθρωπο δεν τον κινεί η ιστορία αλλά η διαφημιστική εικόνα της τηλεόρασης και των διαδικτύων. Ο σύγχρονος άνθρωπος δεν είναι υποκείμενο της ιστορίας αλλά των διαφημιστικών προτάσεων. Του εικονικού κόσμου της διαφήμισης και εμπορικής κατανάλωσης. Η οικονομία έχει αντικαταστήσει την αρχαία Αγορά της συνέλευσης και των διαβουλεύσεων. Το θεατρικό παιχνίδι έχει υποστεί και αυτό την σχετική αλλοίωση. Η οικονομία έχει διαβρώσει και την θεατρική τέχνη. Δεν γράφονται πλέον θεατρικά έργα του διαμετρήματος μιας Λούλας Αναγνωστάκη, ενός Γιώργου Μανιώτη, ενός Βασίλη και Ελένης Κεχαϊδη, ενός Ιάκωβου Καμπανέλλη, μιας Μάρως Βαμβουνάκη. κλπ. Τα τελευταία χρόνια, το βάρος του θεατρικού παιχνιδιού δεν το σηκώνει στους ώμους του ο θεατρικός συγγραφέας αλλά ο σκηνοθέτης και η δική του εκδοχή του θεατρικού λόγου, η σκηνική πολλές φορές παραποίηση της θεατρικής γραφής και του κεντρικού μηνύματός της. Οι ηθοποιοί και οι αυτοσχεδιασμοί τους πέρα από το κείμενο, οι ενδυματολογικές προτάσεις των σχεδιαστών μόδας, που υπερβαίνουν την λιτότητα του θεατρικού λόγου, τα αφαιρετικά σκηνικά. Ακόμα και η μουσική επένδυση αντί να συνοδεύσει τον θεατρικό λόγο ακολουθεί πολλές φορές διαφορετική ενδιαφέρουσα μεν αλλά διαφορετική διαδρομή. Ο θεατρικός λόγος έχει υποχωρήσει στο όνομα της τηλεοπτικής αναγνωρισιμότητας των ηθοποιών που κινούνται με τηλεοπτικές ατάκες. Πολλές φορές παρακολουθώντας μια κλασική παράσταση ότι έχεις την αίσθηση ότι η υπόθεση οδεύει προς ένα είδος επιθεωρησιακής απόδοσης. Ίσως κάνω λάθος. Το σίγουρο πάντως είναι ότι, ο θεατρικός λόγος, η θεατρική γραφή έχει υποχωρήσει στις μέρες μας. Μάλλον γιαυτό έχουμε πολλές θεατρικές διασκευές μυθιστορημάτων. Την θεατρική γραφή αναπληρώνει η μυθιστορηματική.

     Τα τηλεφωνήματα με την συγγραφέα και ηθοποιό Τιτίκα Σαριγκούλη, για ένα διάστημα ήταν συχνά, μου έστελνε τα θεατρικά της και ζητούσε την γνώμη μου. Την θαύμαζα για την ζωντάνια και εργατικότητά της, το γυναικείο της πείσμα, το κομματικό της φρόνημα, τους μοναχικούς της αγώνες. Ήταν ένας πολύ ζωντανός και δραστήριος άνθρωπος. Με έναν αέρα ανεξαρτησίας και χειραφέτησης που δεν συναντάς πιά. Κεντρική διαφωνία μας ήταν ο πολιτικός χώρος που υποστήριζε αλλά δεν μέναμε εκεί. Η Τιτίκα Σαριγκούλη σαν θεατρική συγγραφέας, επιλέγει πρόσωπα της Ιστορία για να οικοδομήσει έναν πολιτικό λόγο, να φωτίσει τις ταξικές συγκρούσεις μέσα στην κοινωνία, να μας μιλήσει για την πάλη των τάξεων. Να μιλήσει για κοινωνικές συγκρούσεις και διαμάχες. Οι δράσεις των ηρώων της κινούνται σε διάφορα επίπεδα ταυτόχρονα μέσα στον χρόνο. Συνήθως ο θεατρικός της σχεδιασμός έχει να κάνει με θεατρικά ανεβάσματα σε πλατείες, σε ανοιχτούς χώρους.  Εξυπηρετεί άλλες τις πολιτικές και κομματικές πλευρές του εαυτού της. Εντάσσει οικειοθελώς τον θεατρικό της λόγο στην υπηρεσία των κομματικών αναγκών, αν δεν την παρερμηνεύω, όμως αυτό, στην εποχή μας, ηχεί κάπως ρετρό. Το θέατρο δεν είναι πολιτική ντουντούκα αλλά ηχείο πολλών του ανθρώπου φωνών. Ο σκοπός του είναι η παιδαγωγία και όχι η πολιτική ή κομματική καθοδήγηση. Τουλάχιστον, αυτή είναι η προσωπική γνώμη χωρίς να την θεωρώ ούτε ορθή ούτε μοναδική.

     Κρατήσαμε επαφή για μερικά χρόνια, ώσπου μία ημέρα εντελώς τυχαία, μου τηλεφώνησε και με ρώτησε αν παρακολουθούσα ένα σήριαλ στην τηλεόραση. Και αν ναι, πως μου φάνηκε το παίξιμό της. Της είπα ότι δεν το παρακολουθούσα αλλά αφού είχε την καλοσύνη να με ενημερώσει θα το παρακολουθήσω και θα της απαντήσω. Όπερ και εγένετο. Την ηθοποιό και θεατρική συγγραφέα Τιτίκα Σαριγκούλη την έβλεπα επιτέλους έστω και έμμεσα, μέσα από την ερμηνεία της σε σήριαλ της τηλεόρασης.  Διατηρήσαμε επαφές ώσπου μία ημέρα σε ένα τηλεφώνημά μας, της εξέφρασα την δυσαρέσκειά μου για το γεγονός ότι το κόμμα που υποστήριζε ανήρτησε ξανά την φωτογραφία του σοβιετικού πατερούλη στα Γραφεία του. Της ανέφερα ότι ιστορικά, το πολιτικό αυτό πρόσωπο ανήκει στις μελανές σελίδες της ρώσικης κόκκινης επανάστασης. Ότι κυβέρνησε σαν δικτάτορας με πολιτικές πρακτικές που αμαύρωσαν την εικόνα των αγώνων των ιδρυτών της κομμουνιστικής επανάστασης. Ότι το πολιτικό άγος των εξόριστων αντιφρονούντων στην Σιβηρία θα θυμίζει τα ιστορικά λάθη και ατοπήματα του πατερούλη. Φυσικά όπως ήταν αναμενόμενο, η Τιτίκα σαν ελληνίδα κομμουνίστρια «Πασιονάρα» αντέδρασε δυναμικά και μου είπε αυτά που μου είπε, υποστηρίζοντας τις αποφάσεις του κόμματος. Μετά από εκείνο το τηλεφώνημά μας, δεν ξανά μιλήσαμε. Μου έκοψε και την καλημέρα. Ούτε και εγώ ασφαλώς θέλησα να της τηλεφωνήσω ξανά. Ούτως ή άλλως, ούτε εκείνη θα άλλαζε στρατόπεδο ούτε εγώ θα γινόμουν κομμουνιστής. Το θέατρο δυστυχώς, δεν κατόρθωσε να ενώσει δύο άτομα με διαφορετική πολιτική ιδεολογία.

      Την Τιτίκα Σαριγκούλη όμως, θα την θυμάμαι σαν μια γυναίκα που παρά τα χρόνια της, διατηρούσε ακμαίο το πολιτικό ηθικό της, το κομματικό αγωνιστικό της φρόνημα, την επιθυμία της να καλυτερεύσει τον κόσμο, να εξαλείψει τις αδικίες των ανθρώπων, να παλέψει για τα συνδικαλιστικά της δικαιώματα και αυτά των συναδέλφων της ηθοποιών. Να αλλάξει την Κοινωνία. Ήταν πάντα με την πλευρά των αδικημένων έστω και αν το εκδήλωνε αυτό με τρόπο κάθετο και απόλυτο. Η Τιτίκα Σαριγκούλη ήταν μια αγωνίστρια που προέρχονταν από έναν άλλον ελληνικό κόσμο, ενός περασμένου αιώνα. Όμως τα προτάγματα των του Κόσμου αυτού, ανήκουν πλέον στις σελίδες των βιβλίων που γεμίζουν τα ράφια των βιβλιοθηκών. Ο κομμουνισμός σαν πολιτικό σύστημα απέτυχε στην ιστορική εφαρμογή του. Ευτύχησε να μπει και αυτός στα πανεπιστημιακά σπουδαστήρια των καθηγητών και των φοιτητών-όπως και τα άλλα πολιτικά συστήματα της εποχής του-και να γίνει σπουδαστική και ερευνητική εργασία για εκπόνηση διδακτορικών διατριβών. Οι πολιτικές διδαχές του σχετίζονται με τις απόψεις και τις πολιτικές θέσεις άλλων οικονομολόγων και κοινωνιολόγων, και λαμβάνουν την σωστή τους θέση μέσα στην ανθρώπινη τοιχογραφία της ιστορίας της ανθρώπινης περιπέτειας. Όσο για το θεατρικό παιχνίδι, ε, αυτό πια, κάθε ανθρώπινη ύπαρξη και ένα θεατρικό προσωπείο.  

     Η ηθοποιός και συγγραφέας Τιτίκα Σαριγκούλη είναι μάλλον η πολυγραφότερη ελληνίδα γυναίκα συγγραφέας στην ιστορία του ελληνικού θεάτρου. Πέρα από τον βαθμό ποιότητας των θεατρικών της έργων. Η παραγωγή της αριθμεί περί τα 60 βιβλία, που εξέδιδε μόνη της με μεγάλη φροντίδα και αγάπη. Σε ένα θεατρικό της έργο, στο «ΗΛΙΑΣ Ο ΘΕΣΒΙΤΗΣ», Αθήνα 2005, είχε την καλοσύνη να συμπεριλάβει και τον μικρό σχολιασμό που έκανα στο προηγούμενο έργο της «Ιουλιανός». Αντιγράφω ορισμένους τίτλους έργων της .

-ΜΟΡΦΕΣ ΚΑΙ ΧΡΟΝΟΣ, 1963, ΠΟΙΗΣΗ

-ΒΑΣΙΛΙΑΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Ο ΜΕΓΑΣ, 1965, ΘΕΑΤΡΟ

-ΠΑΥΣΑΝΙΑΣ Ο ΣΤΡΑΤΗΓΟΣ, 1972. ΘΕΑΤΡΟ

-ΠΑΥΛΟΣ Ο ΙΟΥΔΑΙΟΣ, 1972, ΘΕΑΤΡΟ

-ΠΙΛΑΤΟΣ Ο ΣΤΡΑΤΗΓΟΣ, 1972, ΘΕΑΤΡΟ

-ΠΟΜΠΗΙΟΣ Ο ΣΤΡΑΤΗΓΟΣ, 1972, ΘΕΑΤΡΡΟ

-ΔΑΥΙΔ Ο ΒΑΣΙΛΙΑΣ, 1972, ΘΕΑΤΡΟ

-ΑΓΑΘΩΝΑΣ Ο ΔΙΑΠΙΣΤΕΥΜΕΝΟΣ, 1972, ΘΕΑΤΡΟ

-ΣΤΑΘΜΟΣ, 1974, ΘΕΑΤΡΟ

-ΣΩΚΡΑΤΗΣ, 1977, ΘΕΑΤΡΟ

-ΦΙΛΟΠΟΙΜΕΝΑΣ Ο ΣΤΡΑΤΗΓΟΣ, 1979, ΘΕΑΤΡΟ

-ΝΑΒΟΥΧΟΔΟΝΟΣΩΡ Ο ΒΑΣΙΛΙΑΣ, 1981, ΘΕΑΤΡΟ

-ΤΑ ΚΑΒΟΥΡΙΑ, 1981, ΘΕΑΤΡΟ

-Ο ΙΩΣΗΦ ΚΑΙ Τ’ ΑΔΕΡΦΙΑ ΤΟΥ, 1982, ΘΕΑΤΡΟ

-ΓΡΑΚΧΟΙ, 1983, ΘΕΑΤΡΟ

-ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ, 1984, ΘΕΑΤΡΟ

-ΜΙΛΤΙΑΔΗΣ Ο ΣΤΡΑΤΗΓΟΣ, 1985, ΘΕΑΤΡΟ

-ΤΑ ΜΠΡΟΚΟΛΑ, 1985, ΘΕΑΤΡΟ

-ΜΩΗΣΗΣ, 1987, ΘΕΑΤΡΟ

-ΣΥΜΠΟΣΙΟ, 1988, ΘΕΑΤΡΟ

-ΔΗΜΑΡΑΤΟΣ Ο ΒΑΣΙΛΙΑΣ, 1989, ΘΕΑΤΡΟ

-ΣΟΛΩΝΑΣ, 1990, ΘΕΑΤΡΟ

-Ο ΓΚΟΡΜΠΑΤΣΩΦ ΚΑΙ ΤΟ ΣΟΙ ΤΟΥ, 1991, ΘΕΑΤΡΟ

-ΜΠΟΥΡΝΟΒΑΣ ΑΘΗΝΑ, 1991, ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ

-ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΑΣ ΙΟΥΛΙΑΝΟΣ, 1992, ΘΕΑΤΡΟ

-ΣΤΟΝ ΙΣΚΙΟ ΤΟΥ ΕΓΩΙΣΜΟΥ- Ν. ΒΟΥΤΖΑ, 1992, ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ

-ΓΡΑΜΜΑΤΑ ΣΤΟ ΚΚΕ-ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗ-ΚΚΣΕ., 1992, ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ

-ΑΙΝΕΙΑΣ, 1993, ΘΕΑΤΡΟ

-Ο ΑΓΓΕΛΟΣ ΓΑΒΡΙΗΛ ΣΤΡΑΤΟΛΟΓΕΙ. (Άσσαμ, Σόφια 1985), 1993, ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ

-ΛΥΚΟΥΡΓΟΣ Ο ΒΑΣΙΛΙΑΣ, 1994, ΘΕΑΤΡΟ

-ΑΡΘΡΑ-ΓΡΑΜΜΑΤΑ Τόμ Β΄, 1994

-Ο ΚΡΟΥΤΣΩΦ ΔΗΜΑΡΧΟΣ (ή τα Ποντίκια), 1995, ΘΕΑΤΡΟ

-Ο ΘΗΣΕΑΣ, 1995, ΘΕΑΤΡΟ

-ΔΕΚΕΜΒΡΗΣ ’44, 1996, ΘΕΑΤΡΟ

-ΗΡΑΚΛΗΣ, 1997, ΘΕΑΤΡΟ

-ΞΕΝΟΦΩΝΤΑΣ, 1998, ΘΕΑΤΡΟ

-ΝΕΡΩΝΑΣ, 1999, ΘΕΑΤΡΟ

-ΤΑ ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΧΙΛΙΟΜΕΤΡΑ ΤΟΥ ΟΔΗΓΟΥ, 1999, ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ

-ΤΟ ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ ΜΙΑΣ ΘΕΑΤΡΙΝΑΣ, 2000, ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ

-ΕΠΙΓΡΑΜΜΑΤΑ ΚΑΙ ΑΝΑΛΥΣΕΙΣ ΣΥΛΛΟΓΗ Α΄, 2000, ΜΕΛΕΤΗ

-ΚΑΣΣΙΑΝΗ, 2001, ΘΕΑΤΡΟ

-ΦΙΛΟΘΕΗ Αθηναία, 2001, ΘΕΑΤΡΟ

-ΕΠΙΓΡΑΜΜΑΤΑ ΚΑΙ ΑΡΘΡΑ ΣΥΛΛΟΓΗ Β΄, 2001

-ΑΡΓΟΝΑΥΤΕΣ, 2002, ΘΕΑΤΡΟ

-ΕΠΙΓΡΑΜΜΑΤΑ ΚΑΙ ΔΙΔΑΧΗ ΣΥΛΛΟΓΗ Γ΄, 2002,

-ΒΑΣΙΛΙΑΣ ΙΟΥΓΟΥΡΘΑΣ, 2003, ΘΕΑΤΡΟ

-ΟΙ ΤΑΞΙΚΕΣ ΡΙΖΕΣ ΣΤΙΣ ΚΩΜΩΔΙΕΣ ΤΟΥ ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΗ, 2003, ΜΕΛΕΤΗ

-ΦΩΚΙΩΝΑΣ Ο ΣΤΡΑΤΗΓΟΣ, 2004, ΘΕΑΤΡΟ

-ΕΠΙΓΡΑΜΜΑΤΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΣΥΛΛΟΓΗ Δ΄, 2004

-ΗΛΙΑΣ Ο ΘΕΣΒΙΤΗΣ, 2005, ΘΕΑΤΡΟ

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος

Πειραιάς, Παρασκευή 29/1/2021

ΥΓ. Ευχαριστώ τον ποιητή και εκδότη κύριο Αντώνη Φωστιέρη, διακεκριμένο ποιητή της γενιάς του 1970 για την καλοσύνη που είχε να μου αποστείλει την νέα του ποιητική συλλογή «ΘΑΝΑΤΟΣ Ο ΔΕΥΤΕΡΟΣ», εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα Σεπτέμβριος 2020, σελίδες 62, καθώς και την μελέτη ανθολόγιο του κριτικού κυρίου Βαγγέλη Χατζηβασιλείου, «ΑΝΤΩΝΗΣ ΦΩΣΤΙΕΡΗΣ» εκδόσεις Γκοβόστη, Αθήνα 2020. Ο τόμος εντάσσεται στην σειρά των εκδόσεων «ΕΛΛΗΝΕΣ ΠΟΙΗΤΕΣ» Η Γενιά του 1970. Υπεύθυνος της σειράς είναι ο κριτικός κύριος Κώστας Γ. Παπαγεωργίου, ενώ η μακέτα του εξωφύλλου φιλοτεχνήθηκε από τον κύριο Πέτρο Τσαλπατούρο. Σελίδες 168.