ΦΙΛΟΚΑΛΙΑ ΤΩΝ ΙΕΡΩΝ ΝΗΠΤΙΚΩΝ

 

       ΚΕΙΜΕΝΑ  ΜΙΑΣ  ΑΛΛΗΣ  ΕΠΟΧΗΣ  ΚΑΙ ΘΕΩΡΗΣΗ ΖΩΗΣ

                          Φ  Ι  Λ  Ο  Κ  Α  Λ  Ι  Α

                   «Και παρελεύσεται ο βίος ημών ως ίχνη νεφέλης και ως ομίχλη   διασκεδασθήσεται διωχθείσα υπό ακτίνων ηλίου.».

                          Σοφία  Σολομώντος

         Νάξος το εύφορο και μεγαλύτερο νησί των Κυκλάδων, η γεωγραφική της θέση είναι στο κέντρο περίπου του Αιγαίου Πελάγους,  ανατολικά της Πάρου και νότια της Μυκόνου. Η βασίλισσα των Κυκλαδίτικων νησιών, δεσπόζουσα η θέση της ανάμεσα στα άλλα ιστορικά και αρχαιολογικά θησαυρίσματα του Κυκλαδίτικου ελληνικού πολιτισμού. Η «λιπαράν» κατά τον αρχαίο ποιητή Πίνδαρο, η «εύρωστη» κατά τον ιστορικό Ηρόδοτο. Σύμφωνα με την παράδοση πρώτοι κάτοικοί της ήσαν οι Θράκες τους ακολούθησαν οι Κάρες με επικεφαλής τον Νάξο από τον οποίο πήρε το όνομά του το νησί. Σημαντικά τα αρχαιολογικά ευρήματά της, η περίφημη Σφίγγα των Δελφών αφιέρωμα των Ναξίων κατοίκων. Τα έμορφα Νάξια Ειδώλια που προέρχονται από την 3^η  προ Χριστού χιλιετία. Το ενδιαφέρον από αρχιτεκτονικής και όχι μόνο άποψης μαρμάρινο οικοδόμημα του 6 π.Χ. αιώνα, ο αφιερωμένος στη Θεά Δήμητρα Ιερός Ναός στο Σαγκρί. Πλούσια και σημαντικά τα εκθέματα του Αρχαιολογικού Μουσείου της Νάξου εξακολουθούν να εμπλουτίζονται οι αίθουσές του, φιλοξενεί ευρήματα και από τα γύρω κοντινά νησιά. Κουφονήσια, Δονούσα, Κέρος κλπ. Το νησί όπου σύμφωνα με την αρχαία ελληνική των εθνικών παράδοση γεννήθηκε και ανατράφηκε ο μπερμπάντης Δίας. Μεγάλωσε ο πατέρας των Θεών και των Ανθρώπων ο νεφεληγερέτης Ζεύς. Ζας ονομάζεται από τους Ναξιώτες το υψηλότερο βουνό της νήσου, όπου κατά την αρχαία θρησκευτική παράδοση μεγάλωσε ο μπουμπουνιτοκρούστης Δίας. Στη Νάξο εγκατέλειψε κατά την  επιστροφή του από την Κρήτη  ο ήρωας Θησέας την Αριάδνη, η οποία τον βοήθησε να νικήσει τον Μινώταυρο προσφέροντάς του το κουβάρι με το νήμα για να βγει από τον Λαβύρινθο όταν σκότωσε το ανθρωποφάγο ζώο. Ο ήρωας κράτησε την υπόσχεσή του αλλά την εγκατέλειψε στη Νάξο. Εκεί την είδε ο Θεός Διόνυσος την νυμφεύτηκε και την πήρε μαζί του στον Όλυμπο όπου ο Δίας την έκανε αθάνατη. Καρποφόρα η πολιτιστική και ιστορική παράδοση του νησιού στους αιώνες. Μετά την Μικρασιατική Καταστροφή του 1922 η Νάξος, υποδέχτηκε στα χώματά της οικογένειες μικρασιατών προσφύγων οι οποίες αναζωογόνησαν την κοινωνική, οικονομική και πνευματική κίνηση-εικόνα του Νησιού. Από την Νάξο κατάγονταν ο σύγχρονος αντιστασιακός δημοκράτης Νικηφόρος Μανδηλαράς, ο θεατρικός συγγραφέας και ποιητής Ιάκωβος Καμπανέλλης, ο συγγραφέας Πέτρος Γλέζος, η ποιήτρια Διαλεχτή Ζευγώλη Γλέζου, η λαϊκή ποιήτρια Ειρήνη Χάλκου, ο Στυλιανός και ο Μανώλης Κορρές. Ο πανεπιστημιακός, ιστορικός Βασίλης και ο Νίκος Σφυρόερας. Ο ήρωας της εθνικής αντίστασης πολιτικός και συγγραφέας Μανώλης Γλέζος και άλλοι σημαντικοί επιστήμονες, συγγραφείς, ιστορικοί. Η Νάξος διαθέτει το δικό της ξεχωριστό νησιώτικο χρώμα ανάμεσα στις Κυκλάδες αν φέρουμε στη σκέψη μας τους Πύργους και τα καλοχτισμένα Αρχοντικά της.

Σε αυτήν την δοξασμένη από την αρχαιότητα νήσο-των Αρχαίων Θεών- είδε το φως της ζωής ο Άγιος Νικόδημος Χαγκαρίτης, ή Αγιορείτης, του οποίου η μνήμη τιμάται στις 14 Ιουλίου (Νάξος 6/6/1749- Άγιον Όρος 14/7/1809). Ηγετική ασκητική μορφή του κινήματος των Κολλυβάδων ή Κολλυβιστών μαζί με τον επίσκοπο Κορίνθου Μακάριο Νοταρά, τον Αθανάσιο Πάριο, τον Ιάκωβο τον Πελοποννήσιο, τον Αγάπιο τον Κύπριο, τον Χριστόφορο Προδρομίτη, τον Νεόφυτο τον Καυσοκαλυβίτη. Εκκλησιαστικές μορφές δυναμικές και φωτισμένες, οι οποίες όμως έφεραν μεγάλη κοινωνική και εκκλησιαστική αναστάτωση, διαίρεση στους κόλπους της επίσημης εκκλησίας. Δημιούργησαν με τις απόψεις και τα λεγόμενά τους (περί ημέρας τέλεσης των μνημοσύνων) έριδες, αντεγκλήσεις, διαμάχες, συγκλίσεις εκκλησιαστικών συνόδων, επίσημους εκκλησιαστικούς αφορισμούς, πατριαρχικά αναθέματα, αποκλεισμούς και διώξεις, επιτίμια. Έριδες και αντιμαχόμενους φανατισμούς και ακραίες στάσεις ακόμα και μέσα στους Κωνσταντινουπολίτικους κόλπους της φαναριώτικης αριστοκρατίας. Βλέποντας από απόσταση όλα αυτά τα εκκλησιαστικά-στην ουσία τους ιστορικά συμβάντα- σήμερα στις αρχές της τρίτης χιλιετίας της ανθρώπινης ιστορίας, δεν μπορείς να γράψεις με βεβαιότητα αν ήταν μία μερική άνθιση του ελληνικού πνεύματος όλες αυτές οι κινήσεις και διασπαστικές τάσεις ή οι έλληνες που μάλωναν και κοντράρονται για άλλη μία φορά μέσα στην περιπέτεια της καθόλου ιστορίας τους περί όνου σκιάς. Διαίρει και βασίλευε εντός και εκτός του Δούρειου Ίππου όπου ελληνικής γης και πνεύματος. Χρήσιμες ιστορικές πληροφορίες μεταξύ άλλων αντλούμε για τις αιρέσεις και θεολογικές διαμάχες από την εποχή του Κερκυραίου Ιωαννίκιου Καρτάνου, του Μακεδονίτη μοναχού Ματθαίου εκ Μελενίκου έως του Άνδριου Θεόφιλου Καϊρη, του Σίφνιου Απόστολου Μακράκη και άλλων στο Β΄ Κεφάλαιο της «Εκκλησιαστικής Ιστορίας» απ’ αρχής μέχρι σήμερον, του αρχιμανδρίτη πανεπιστημιακού Βασίλειου Κ. Στεφανίδη, εκδόσεις «ΑΣΤΗΡ» Αλέξανδρου και Ευάγγελου Παπαδημητρίου, Αθήνα 1978. Πρώτη έκδοση 1959. Το θυελλώδες μοναστικό κίνημα των Κολλυβάδων ή Κολλυβιστών παρέσυρε και επηρέασε μεγάλες ομάδες του ελληνικού λαού είτε υπέρ είτε κατά, μέχρι να καταλαγιάσουν τα πράγματα και να ξεκαθαριστούν οι θέσεις και φανεί πιά πλευρά θα υπερισχύσει. Οι αγιορείτες κυρίως μοναχοί με τους πύρινους και ακραίους λόγους τους, τις μεταφυσικές φοβέρες τους αντιτάχθηκαν σθεναρά στις αιρετικές και άλλες κακοδοξίες της εποχής τους, αλλά, και στα σύγχρονα επιτεύγματα της επιστήμης, των θετικών επιστημών, των γραμμάτων και της παιδείας, της φιλοσοφίας και της ηθικής, σε ότι με δυό λόγια προέρχονταν από αυτό που ονομάζουμε θύραθεν παιδεία. Τα σύγχρονα και μοντέρνα προτάγματα ζωής, σχέσεων και συμπεριφορών, αντιλήψεων των ανθρώπων, τα φουρτουνιασμένα ρεύματα ανατροπής και αλλαγών του ευρωπαϊκού διαφωτισμού και της αναγέννησης, και των μεγάλων διδασκάλων του νεοελληνικού διαφωτισμού. Μια θρησκευτική κίνηση (ανάμεσα στις άλλες) η οποία πολέμησε τους λόγους, τα συγγράμματα και τα βιβλία, τις ιδέες του θεοστυγή άθεου Βολταίρου και των ακολούθων του στην καθ’ ημάς ορθόδοξη ελληνική βυζαντινή ανατολή και των άλλων ευρωπαίων διαφωτιστών, δασκάλων της Δύσης. Εποχές ταραγμένες από αρκετές πλευρές, τριγμοί ενός Κόσμου που βιαζότανε να αλλάξει, να αφήσει πίσω του μία θεοκρατική θεώρηση της ζωής και των πραγμάτων. Γεωγραφικές εξερευνήσεις, αστρονομικές ανακαλύψεις, νέες φιλοσοφικές αξιακές αρχές, θυελλώδη σύγχρονα ερωτήματα του ανθρώπου μεταφυσικής, οντολογίας, περί καταγωγής του. Έντονη και σχηματική η άγρια διαπάλη των ιδεών ανάμεσα στις επίσημες δογματικές θέσεις της θρησκείας-εκκλησίας, των απόψεων  και μεταφυσικών δοξασιών της, και των ιδεών και οριζόντων της επιστήμης, των γραμμάτων και των τεχνών, της σκέψης των καιρών που ανέτειλαν δυναμικά. Μία ταλάντευση των επίσημων θεσμών της εξουσίας μεταξύ θρησκείας- εκκλησίας και πολιτειακών αρχών και κρατικών της διοίκησης δομών. Αλλά και θεολογικές έριδες εντός των εκκλησιαστικών κόλπων, συμπλεκόμενων συγκρούσεων, βυζαντινισμοί και ίντριγκες, τοπικά και οικονομικά συμφέροντα. Ιστορικοί περίοδοι όπου ο Κόσμος άλλαζε δραματικά, καταλυτικά, διευρύνονταν τα όριά του σε όλους τους τομείς, επανασχεδίαζε και διαμόρφωνε το πρόσωπό του την εικόνα του. Σε ιστορικές ελληνικές περιόδους όπου «το καλαμάρι έγραφε και το χειρόγραφο ωμίλει», η Ρωμιοσύνη-ως η μόνη πολιτιστική κιβωτός παράδοση του Γένους αντιστέκονταν στον δυτικό «παπικό» εκσυγχρονισμό, και την σκλαβιά και τα βάσανα του Έθνους των Ελλήνων από μία μακραίωνη οθωμανική- τούρκικη σκλαβιά μετά την Άλωση του 1453. Η ανεύρεση της ελληνικής αυτοσυνειδησίας, η ιδιοσυστασία και τα ιστορικά χαρακτηριστικά των Ελλήνων, η επιθυμία καθαρότητας της ορθόδοξης πίστης από τα ξένα ζιζάνια ήταν το ζητούμενο των ορθόδοξων χριστιανών διδασκάλων και ασκητών στο ανατολικό σκλαβωμένο πλέον γεωγραφικό τμήμα της πάλαι ποτέ ένδοξης Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Μία συνεχιζόμενη αναζήτηση της αναλλοίωτης εκκλησιαστική και θρησκευτικής της παράδοσης καθαρότητα. Αυτός ο βιωμένος τρόπος και ασκητική έκφραση αυτοθεώρησης μέσω του ιστορικού εκκλησιαστικού φρονήματος, του ορθόδοξου κληροδοτήματος, της αυθεντικής και απαραχάρακτης πίστης, ως μόνη κοινή του καθολικού Ελληνισμού παράδοση μέσω του Πατριαρχείου της σκλαβωμένης Πόλης τα δύσκολα και σκοτεινά χρόνια της σκλαβιάς μετά την Άλωση, το τέλος ιστορικά της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και της εξακτίνωσης των μεταφυσικών και κοινωνικών οραμάτων της στην νέα χοάνη των βαλκανικών κρατών, των σλαβόφωνων περιοχών της αχανούς Ρωσίας και των εκατοντάδων φυλών και λαών της Μικράς Ασίας. Η οικουμενική διάσταση του νέου ελληνισμού όχι μέσω ένδοξων στρατηγών και πολέμων αλλά της χριστιανικής πίστης μπολιασμένης με τα ιερά γράμματα και αξίες του αρχαίου ελληνικού κόσμου. Ο Πλάτων και ο Αριστοτέλης, ο Ηράκλειτος και οι αρχαίοι τραγικοί στέκονται ισότιμα σε τρούλους και τείχους πολλών εκκλησιών και μοναστηριών του αγίου όρους. Το Γένος των Ελλήνων αναζήτησε εκ νέου μέσα στην Ιστορία την ταυτότητά του, το κέντρο αναφοράς του, την πνευματική του ιδιοσυστασία, τα εσωτερικά και εξωτερικά χαρακτηριστικά του, μέσω των ορθόδοξων διδαχών και τρόπων έκφρασης της πίστεως. Πώς μας το διασώζει το Δημοτικό Άσμα: «Όπου υπάρχετ’  Έλληνες, τα ξένα διώξετέ τα/ και τα δικά σας έθιμα δείτε και μάθετέ τα». Μέσα σε αυτό το ιστορικό, θρησκευτικό και πνευματικό πλαίσιο, πλέγμα παιδείας οφείλουμε να δούμε το έργο και την διδασκαλία των μοναχών και ασκητών πατέρων είτε των αγιορειτών είτε εκτός του Άθω. Σπουδαγμένοι μοναχοί, κάτοχοι των  χριστιανικών ορθόδοξων γραμμάτων, αγράμματοι ρασοφόροι, φανατισμένοι με την πίστη τους Έλληνες. Δογματικοί στις απόψεις τους, ακραίοι στις θέσεις τους δεν σήκωναν κουβέντα πάνω σε κανόνες, σε ζητήματα ορθοπραξίας της ορθόδοξης πίστης, δεν ανέχονταν αλλότριες φωνές που παρερμήνευαν( για αυτούς) τα καθαρά μηνύματα της χριστιανικής εκκλησιαστικής παράδοσης πανάρχαιων χρόνων, διδασκαλιών των πατέρων ημών. Δογματισμός, σχολαστικισμός, τυπολατρία, σκέψη μονότροπη, πνευματικοί ορίζοντες και ζωές περίκλειστες σε μοναστικά κάστρα, σκήτες, κελιά αγιοσύνης. Μονοθεματικές φιλοσοφικές ιδέες, ηθικολογικές αντιλήψεις, σκοταδισμός, άρνηση των φυσικών, θετικών επιστημών, μηνυμάτων προερχόμενων από την Δύση που, είχε αρχίσει εδώ και αιώνες να στρέφει το πρόσωπό της και το ενδιαφέρον της στην αρχαία ελληνική κλασική παιδεία και τέχνη. Αισθητική της ζωής, των χαρών της, της απόλαυσής της, της διασκέδασής της και όχι του θανάτου της. Μιά αντίκρουση του ορθόδοξου πνεύματος και στάσης ζωής με τον απτό και ελκυστικό υλισμό του δυτικού ανθρώπου. Ένα άλλο μοντέλο σωτηριολογίας και ανθρωπολογίας της ανθρώπινης ύπαρξης. Μια άλλη, μη βιβλική εκδοχή της δημιουργίας και των πλασμάτων της. Που η αμαρτία και που η αρετή δύσκολο να δώσει κανείς σταθερή απάντηση. Πρόδηλες οι αλήθειες και οι μύθοι και των δύο πλευρών και φιλοσοφιών, βιωμάτων ζωής και εξέλιξης. Και στην ένθεη και την άθεη ζωής διακυβεύονταν πολλά και ιστορικά άγνωστα. Ακατόρθωτη η συγκατοίκηση των ιδεών και του βίου, η θεώρηση του κοσμικού πνεύματος και των υπερφυών του Θεού μυστηρίων. Ζηλωτές της πίστης ή της γνώσης. «Ευρωλιγούρηδες» ή Βυζαντινοεπαίτες; Ανοιχτό το ερώτημα ως σήμερα του «χαμένου κέντρου». Ή τουλάχιστον άλυτο για τον γράφοντα τούτο το σημείωμα εν μέσω φοβερού καύσωνα, και τα χειρότερα ας μην έρθουν.

Έλληνες Μοναχοί και ασκητές από διάφορα γεωγραφικά διαμερίσματα της τότε Ελλάδος, αγράμματοι ρασοφόροι ή λαϊκοί δάσκαλοι κρυφών σχολειών, αυθεντικοί εκπρόσωποι των ηρωικών δοξασμένων ραγιάδων, μοναχοί και ασκητές αγρότες, νησιώτες νεομάρτυρες και μαζί εθνομάρτυρες θυσιασθέντες. Μαρτυρήσαντες, πεσόντες για την πίστη και την λευτεριά του λαού, του έθνους των Ελλήνων. Φωνές άγριες της σύγχρονης ερήμου των μοναστικών πολιτειών, βίοι ασκητικοί, ενός γνωσιοθεωρητικού, μεταφυσικού προβληματισμού μιάς σύζευξης της πλατωνικής και αριστοτελικής οντολογίας με τις δογματικές αρχές της εκκλησιαστικής φιλοσοφίας και βίωσης, όπως διασώθηκε και ζυμώθηκε μέσα από ιερά διατάγματα και εκκλησιαστικούς κανόνες ορθότητας της πίστης από τις εκκλησιαστικές συνόδους, τα μηνύματα λογίων ασκητών της παράδοσης. Αν προβαίναμε σε μία σύγκριση του δυτικού με τον ελληνικό διαφωτισμό, θα αντιμετωπίζαμε δυσκολίες στις ερμηνευτικές μας προσεγγίσεις, αν στέκει αυτό ως ερώτηση, φανταζόμαστε τις ανυπέρβλητες και αξεπέραστες δυσκολίες αν συγκρίναμε την σκέψη και τις ιδέες των ελλήνων (και ευρωπαίων) διαφωτιστών με τις θέσεις και τις απόψεις των νηπτικών πατέρων της εκκλησίας, τα προτάγματα ζωής των ορθόδοξων μοναχών όπως διαπλάστηκαν στην διάρκεια πριν και μετά το πέρας της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Παντελώς διαφορετικές οι θεωρήσεις ζωής, οι φιλοσοφικές παραδοσιακές προτεραιότητες, οι αξιολογήσεις του Έλληνα ανθρώπου από τον Δυτικό. Είτε Εθνικό είτε Ορθόδοξο. Όψεις βίου δυναμικές ζωής, αλήθειες πίστης, κοσμοθεωρητικές αντιλήψεις μιάς άλλης διαφορετικής κοινωνικής και πνευματικής, μεταφυσικής νομοτέλειας. Μία ευδαιμονία και μία κατάρα διαφορετικού μεγέθους. Ίχνη ανθρώπινων εμπειριών και προταγμάτων. Οράματα αναφή ή ψηλαφίσεις εμπιστοσύνης στον μέγα και κεντρικό της χριστιανοσύνης ιδεότυπο. Τι σημασία έχει η καλογερίστικη υποκρισία και οι θρησκευτικοί τύπο, τι σημασία έχουν τα είδη και οι κατηγορίες της λογικής αθεΐας. Από όποια πλευρά και αν επιχειρηματολογούμε ο ανθρώπινος τύμβος θανάτου πλημμυρίζει με οστά γεγυμνωμένα μέσα στην Ιστορία. Η διαφορά μεταξύ ενός πιστού και ενός άπιστου (σύμφωνα με τα λεγόμενά τους και τον αξιακό τρόπο ζωής τους είναι η ελπίδα επανασυνάντησης). Οι εξ αποκαλύψεως διδασκαλίες και ο λόγος της λογικής συναντώνται στο «παν μέτρον Άνθρωπος».

Οι Νεομάρτυρες των περιόδων της σκλαβιάς οι οποίοι προέρχονται από τα σπλάχνα του απλού, ανώνυμου, αγράμματου σκλαβωμένου ελληνικού λαού, μοναχοί, έμποροι, αγρότες, κτηνοτρόφοι,, βοσκόπουλα, επίσκοποι, λαϊκοί τεχνίτες, καραβομαραγκοί, χτίστες, νησιώτες κλπ., είναι Έλληνες που δεν δείλιαζαν μπροστά στα βασανιστήρια και τις κακουχίες του δυνάστη αλλόφυλου και αλλόπιστου εχθρού. Είναι ιερουργοί της ορθόδοξης πίστης τους στο όνομα του εθνικού αγώνα για την κοινή ελευθερία. Εικόνες Σωμάτων και Ψυχής του ψηφιδωτού του πανάρχαιου Ελληνισμού που θυσίαζαν προθύμως την ζωή τους, άντεχαν τα βασανιστήρια, δεν αγωνίζονταν μόνο για την πίστη τους, του «Χριστού την πίστη» αλλά αγωνίζονταν και για την ελευθερία και ανεξαρτησία του Γένους των Ελλήνων από την ξένη οθωμανική σκλαβιά. Είτε βγάλεις το ράσο από την εικόνα των θυσιών τους και των αγώνων τους είτε το αφήσεις το ιστορικό αποτέλεσμα υπήρξε το ίδιο. Ο ηρωικός αγώνας για την Λευτεριά και την Ανεξαρτησία. Ένας θυσιαστικός αγώνας προερχόμενος περισσότερο από τις θείες του Ορθόδοξου Γένους Αποκαλύψεις παρά από Γραφεία- Σπουδαστήρια αστών λογίων και διανοουμένων. Ένας εκκλησιαστικός εμπειρισμός και όχι ένας διανοουμενίστικος αθεϊσμός. Η ενανθρώπιση και ανάσταση του Χριστού μέσα στην ελληνική παράδοση και ιστορία έγινε στις συνειδήσεις και τα μάτια των Ελλήνων αγωνιζομένων ανάσταση και απελευθέρωση του Γένους. Ο θρησκευτικός ζήλος της πίστης τους ήταν και εθνικός. Μέσα σε αυτό το της συνείδησης και ιστορίας πλαίσιο οφείλουμε να δούμε τα εκκλησιαστικά αυτά κινήματα και τις μεμονωμένες ακραίες και φανατισμένες φωνές και διδασκαλίας. Ο Πατροκοσμάς ο Αιτωλός ζητούσε να χτιστούν σχολεία για την μόρφωση του λαού, ο όσιος Νικάνωρ πρίν απομονωθεί σε περιοχή της Δυτικής Μακεδονίας κηρύττει από χωριό σε χωριό τα ελληνικά γράμματα. Ο ιερομόναχος πατρινός λόγιος με το πλούσιο διδακτικό έργο ο Νεόφυτος Καυσοκαλυβίτης, που επηρέασε αρκετούς λόγιους μοναχούς όπως ο Νικόδημος ο Αγιορείτης, διέπρεψε στην φιλοσοφία και εκκλησιαστική γραμματεία. Η αναγέννηση του Γένους προήρθε από το σθένος ελλήνων που πάλευαν για έναν κοινό σκοπό. Τους μαχητές της πίστης και τους μαχητές της ελληνικής παιδείας μέσω ενός ελεύθερου ελληνικού κράτους. Ένας παράλληλος δρόμος του ελληνικού διαφωτισμού στηριγμένος στις γηγενείς δυνάμεις περισσότερο, παρά στις «μετακενώσεις» των Φώτων της Εσπερίας. Ασφαλώς οι θέσεις της εκκλησίας σαν εθνικός θεσμός είναι συντηρητικές μέσα στους αιώνες, ασφαλώς είναι αυστηρά τα προτάγματά της που προτείνει σε μοναχούς και λαϊκους, η ζωή των ανθρώπων όμως δεν περικλείεται μέσα σε θρησκευτικά κουβούκλια η ζωή ρέει, κατρακυλά και ξαναπετιέται όπως μας τραγουδά για την Ρωμιοσύνη ο Γιάννης Ρίτσος, διαμορφώνεται ανάλογα, ζυμώνει τις δικές της ανάγκες, υπογραμμίζει τις δικές της λεπτομέρειες και επιλογές, καταπατεί τα χωράφια των παλαιών θεωριών και θρησκευτικών δοξασιών και σπέρνει καινούργια άνθη. Εμφανίζεται κάθε φορά με νέα ενδύματα πίστης, ιδεών, βιωμάτων. Και κάθε φορά αναγεννάται και διαπλάθει τους κανόνες του νέου παιχνιδιού της ζωής και της ιστορίας, της παράδοσής της.

     Ο μοναχός Νικόδημος υπήρξε αρνητικός, ακραίος στις αντιλήψεις του, επιφυλακτικός απέναντι στην παιδεία, μόρφωση και καλλιέργεια η οποία προέρχονταν από τις νέες επιστημονικές και της τεχνολογίας ανακαλύψεις προερχόμενες από την Εσπερία, τα γράμματα των «αιρετικών» παπικών δυτικών. Αν και, ο νεαρός Νάξιος υπήρξε επιμελής σπουδαστής κατά τους χρόνους της δικής του εκπαίδευσης και αρκετά καλλιεργημένος. Με την παρότρυνση των ευσεβών χριστιανών γονέων του μετέβει στα αιματοβαμμένα ελληνικά ιστορικά χώματα της Μικράς Ασίας και  φοίτησε στην Ευαγγελική Σχολή της Σμύρνης για μια πενταετία εκκλησιαστικά γράμματα, φιλοσοφία, οικονομία, εντρύφησε σε διάφορα επιστημονικά πεδία. Υπήρξε άριστος σπουδαστής, σαν χαρακτήρας έκλεινε προς τον μοναχισμό, την ασκητική ζωή, εκάρει μοναχός εγκαταβιώνοντας στην μονή Αγίου Διονυσίου στο Άγιον Όρος. Κύριο διακόνημά του είχε την αντιγραφή βυζαντινών και εκκλησιαστικών αρχαίων χειρογράφων, χειρόγραφα και κώδικες κειμήλια της ορθόδοξης παράδοσης τα οποία οι ιερές μονές διαφύλασσαν στις βιβλιοθήκες τους. Κλίμα της εποχής και των απόψεων, κοινωνικών αντιδράσεων του κινήματος των Κολλυβάδων, των θέσεών τους, διαβάζουμε σε έργα ελλήνων λογοτεχνών, όπως πχ. του κυρ Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, του Αλέξανδρου Μωραιτίδη και άλλων ηθογράφων συγγραφέων της εποχής του 18^ου αιώνα. Ιστορικό ενδιαφέρον μεταξύ άλλων παρουσιάζουν και τα μελετήματα και η αρθρογραφία του αειμνήστου πατρός Γεωργίου Δ. Μεταλληνού, καθηγητή πανεπιστημίου για το ζήτημα και τις δοξασίες των Κολλυβάδων. Η βιβλιογραφία είναι πλούσια. Ανεξάρτητα από πια σκοπιά βλέπει κανείς το κίνημα αυτό, αποδέχεται ή απορρίπτει τις δοξασίες και τις εμμονές τους. Μετά τις σπουδές του ο Νικόδημος, όπως προαναφέραμε, με την παρότρυνση της οικογένειάς του (της μοναχής μητέρας του) εγκαταβιώνει στο Περιβόλι της Παναγίας στην αρχή στην ιερά μονή αγίου Διονυσίου 1775, κατόπιν στο Κελλί των Σκουρταίων όπου κοιμήθηκε. Για τον βίο, την ζωή και το έργο, την διδασκαλία του, τον ατομικό του τεράστιο μόχθο στην διάσωση και αντιγραφή εκκλησιαστικών χειρογράφων από τον άγιο Νικόδημο τον Αγιορείτη έχουν γραφεί αρκετές και αξιόλογες μελέτες. Όπως πχ. του κυρού μοναχού Θεόκλητου Διονυσιάτη. Έρευνες με σημαντικά αποτελέσματα έχουν διεξαχθεί επίσης για το ποιο ήταν το πραγματικό οικογενειακό του όνομα, την γλωσσομάθειά του, από ποιες και πόσες δηλαδή ευρωπαϊκές γλώσσες ενδέχεται να γνώριζε και μετέφραζε στα ελληνικά. Την μέθοδο που ακολουθούσε στην ανακάλυψη και διάσωση των αρχαίων χειρογράφων. Στο πώς και για πιο σκοπό  διαχειριζόταν το πνευματικό, εκκλησιαστικό και γλωσσικό παλαιό υλικό που είχε μπροστά του φέρνοντας το στην ιστορική επιφάνεια της εποχής του. Ποιες αναμορφωτικές εκκλησιαστικές τάσεις και επιθυμίες τον διακατείχαν σαν άτομο, σαν ιδιοσυγκρασία. Προς τα πού έστρεφε το συγγραφικό του ταλέντο και καλλιέργεια, αν είχε υπόψη του το τι συνέβαινε στις ιερές μονές της καθολικής δύσης, τις προτεσταντικές  εκκλησιαστικές ομάδες ανανέωσης της εκκλησιαστικής ζωής οι οποίες αρνούνταν τα κείμενα της θρησκευτικής παράδοσης και δέχονταν μόνο το κήρυγμα. Παλαιά Χειρόγραφα ίσως και Παλίμψηστα τα οποία επισκεπτόμενος τις ιερές μονές του Όρους αντέγραφε με κόπο, επιμονή, θρησκευτικό ζήλο για την ψυχοφέλεια των ορθόδοξων χριστιανών, την οικοδόμηση της αρχαίας ορθόδοξης διδασκαλίας, την αναγέννησης της πίστης μέσω των νηπτικών ασκητών πατέρων, την αναβάπτιση της εκκλησιαστικής και μοναστικής ζωής, την επαναπροσέγγιση των πλανεμένων. Η συνεισφορά του στην διάσωση έργων και λόγων, βιβλίων εκκλησιαστικών, μοναχών και ασκητών συγγραφέων αν συγκριθεί με τα μέσα και τις κοινωνικές δυσκολίες της εποχής του-και φυσικά των γεωγραφικών συνθηκών, πολιτικών περίοδο της Οθωμανικής σκλαβιάς του Ελληνισμού-υπήρξε τεράστια, πολύμοχθος. Ακάματος εργάτης, φλογερός διασώστης μοναστικών συγγραφικών κειμηλίων που ενδέχεται να είχαν χαθεί ή αλλοιωθεί στην πάροδο του χρόνου και των συνθηκών αν δεν είχαν αντιγραφεί από τον ασκητή και λόγιο Νικόδημο. Μπορεί σήμερα οι νεότεροι ερευνητές να μας μιλούν για επιμέρους ιστορικές παρανοήσεις και χρονολογικές ανακολουθίες των εργασιών του που συναντάμε στις βιογραφικές και άλλες πληροφορίες που μας δίνει σε διασωθέντα έργα, στην αναστήλωση τους, που ο άγιος Νικόδημος μας αφήνει ως πνευματική παρακαταθήκη βλέπε το σημαντικό του έργο «Φιλοκαλία», όμως οφείλουμε να λάβουμε υπόψη μας την θεολογική του φρόνηση, το ακροσφαλές μονοπάτι της ανθολόγησης και της αντιγραφής όπου ο άγιος αντιγραφέας ήταν υποχρεωμένος να ισοζυγιάζεται είτε με το φως της ημέρας είτε με το λύχνο του άστρου της ορθόδοξης πίστης του. Άραγε ένιωσε σαν αντιγραφέας και διασώστης ανασφάλεια ή είχε υπερβολική εμπιστοσύνη στις πνευματικές του δυνάμεις. Τον ξένιζαν απόψεις και θέσεις, επεξεργάζονταν θεολογικά τα κείμενα ή «φόβος Θεού» τον έκανε απλό και άκριτο αντιγραφέα. Η σύναξη, ανθολόγηση, διάσωση, ανάγνωση-αντιγραφή τόσων σημαντικών για την ορθόδοξη εκκλησιαστική παράδοση και εκκλησιαστική- μοναστική ζωή κειμένων, όπως αυτών που συγκεντρώθηκαν στην «ΦΙΛΟΚΑΛΙΑ» είναι μία σπάνια τύχη όχι μόνο για την εκκλησιαστική γραμματεία αλλά και τα ελληνικά γράμματα ευρύτερα, την πνευματική διάδοση της ορθόδοξης πίστης και διδασκαλίας πέρα των ελληνικών ορίων, και αυτό, του το οφείλουμε. Παρά τον φανατισμό του χαρακτήρα του, τις ακραίες θέσεις του σε κοινωνικά ζητήματα και των αρνήσεων αποδοχής των νέων αλλαγών ζωής των ανθρώπων, την εμφατική ηθικολογία του, την άρνηση κατανόησης των σύγχρονων περιπετειών της ζωής, των ανθρωπίνων σχέσεων ζητήματα, οι καθαρά αντιγραφικές του εργασίες και ανθολογήσεις μας είναι ακόμα και σήμερα πολύτιμες. Εξάλλου, δεν κρίνουμε την αγιοσύνη του μοναχού, αλλά τις ηθικολόγες διδασκαλίες ενός μοναχού στην εποχή του, τις απαγορεύσεις και καταδικαστικές του απόψεις στα χρόνια του, που, στην ουσία ήταν οι καταδικαστικές απόψεις και της επίσημης εκκλησίας. Όταν η πίστη δεν αμφιβάλλει για τον εαυτό της γίνεται δόγμα της εξουσίας των θεσμών. Οι γνώσεις του πάνω στις άγιες γραφές μεγάλες, στέρεα η εκκλησιαστική του παιδεία, ασκητική η φύση του. Η μοναστική του ζωή τον πύργωσε με μία πίστη και ομολογία που τον έκανε φορές να εκφράζεται και να διδάσκει με ακραίο τρόπο τις θέσεις του για μοναχό, δογμάτιζε με σκληρότητα ακατανόητη, αν σταθούμε σε ένα άλλο του έργο, το γνωστό μας «Πηδάλιο» που συνέγραψε μαζί με τον Αγάπιο τον ιερομόναχο. Μία συναγωγή όλων των ιερών κανόνων, ερμηνειών και σχολίων πάνω σε αυτούς. Μία “concordancia ” νομικών εκκλησιαστικών απαγορεύσεων.  Ένα έργο που δύσκολα γίνεται αποδεκτό στα γραφόμενά του και τις απαγορεύσεις του, τις υποδείξεις και καταδίκες του, και από τις πλέον ασκητικές μορφές της Θηβαΐδος του ελληνικού χώρου. Φυσικά δεν συγκρίνεται ο παρηγορητικός και ελεήμων, παραβολικός λόγος των Ευαγγελίων, του ιδρυτή της χριστιανικής εκκλησίας με βιβλία σαν το «Πηδάλιο». Ξένο σώμα μιάς στενόμυαλης νομικίστικης ηθικολογίας άνευ λόγου ίσως, κατά την άποψη ενός σύγχρονου αναγνώστη του 2023 μεγαλωμένου σε άλλες κοινωνικές και ιστορικές συνθήκες, πολιτική πραγματικότητα ζωής και ενδιαφέροντα μεταφυσικής τάξεως. Σε ιστορικές συνθήκες μοντέρνες με χαλαρούς κοινωνικούς δεσμούς επιβίωσης, ατομικές και συλλογικές σχέσεις με την ορθόδοξη χριστιανική παράδοση.

     Μαχητής κληρικός, εκκλησιαστική φυσιογνωμία από τις λίγες, μεγάλη παιδεία, ακούραστος, πολυγραφότατος ασκητής ο άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης, τα συγγράμματα που μας κληροδότησε πολλά και ποικίλα. Στην βεντάλια των εκκλησιαστικών του ενδιαφερόντων συγκαταλέγονται κατηγορίες βιβλίων όπως τα: Αγιολογικά, Ασκητικά, Απολογητικά, Ποιμαντικά, Ηθικά, Ερμηνευτικά, τα Λειτουργικά κλπ. Ασχολήθηκε ακόμα με την Ποίηση γράφοντας Επιγράμματα, Ύμνους, Ποιήματα, Εγκώμια κ.α. Από τα γνωστότερα έργα του είναι ο «Αόρατος Πόλεμος», «Ο Κήπος Χαρίτων», ο «Ευεργετινός», το «Πηδάλιον», το «Νέο Μαρτυρολόγιον», η «Φιλολοκαλία» και πολλά άλλα. Το πραγματικό του όνομα ήταν Νικόλαος Καλλιβούρτσης κατά μία εκδοχή. Με την συνεργασία του αγίου Μακαρίου του Νοταρά επισκόπου της Κορίνθιου μας κληροδότησε, αντιγράφοντας εκατοντάδες  αγιορείτικα χειρόγραφα και κώδικες, την εκλεκτότερη μέχρι σήμερα Συναγωγή και Ανθολόγηση Πατερικών Κειμένων. Την «Φιλοκαλία των Ιερών Νηπτικών». Κείμενα που χρονικά εκτείνονται από τον 4^ο έως τον 15^ο μετά Χριστού αιώνα. Αγκαλιάζουν το σύνολο σχεδόν της Βυζαντινής αυτοκρατορίας και εκκλησιαστικής ιστορίας, μοναχών, ασκητών, επισκόπων. Επισκεπτόμενος τις μονές του Αγίου Όρους σαν κύριο διακόνημα είχε την αντιγραφή των αρχαίων χειρογράφων. Ιερή του αποστολή η έρευνα και η διάσωσή τους από την φθορά του χρόνου. Εκατοντάδες ώρες αντιγραφής και έρευνας, εξέτασης του πρωτογενούς εκκλησιαστικού υλικού, διαβάσματος της ελληνικής γλώσσας ερμηνείας των θεολογικών της νοημάτων και ορολογιών, ανασκαλεύοντας χαρτιά, ξεχωρίζοντας, αντιγράφοντας σελίδα την σελίδα με το χέρι, χειρόγραφο το χειρόγραφο, κείμενο το κείμενο, διδαχές και ασκητικές προτροπές εκκλησιαστικών ορθόδοξων συγγραφέων, φωνές της ερήμου και των πόλεων. Τα συγγράμματά τους, τους λόγους τους, τις παραινέσεις τους, τις διδαχές τους, τα βιβλία τους,-των ιερών νηπτικών- τα επιμελήθηκε με ζήλο, σεβασμό και αγάπη. Τα σχολίασε φιλολογικά γράφοντας σχόλια, δίνοντάς μας  χρήσιμες ιστορικές και εκκλησιαστικές πληροφορίες, (έστω και αν συναντάμε ορισμένες ανακολουθίες) που χωρίς τον προσωπικό του ερευνητικό και της αντιγραφής μόχθο, θα είχε στερηθεί η ορθόδοξη χριστιανική όχι μόνο ελληνική αλλά η οικουμενική γραμματεία από πολύτιμα θησαυρίσματά της. Έργα ασκητών πατέρων, μοναχών, ιερωμένων, εκκλησιαστικών λειτουργών, αγίων και οσιομαρτύρων. Κείμενα και λόγια ορθόδοξου φρονηματισμού, μαρτυρίες βιωμένης αλήθειας, μυστικής καθάρσεως του νου και της καρδιάς, της ψυχής. Διδαχές ψυχωφελείς πνευματικής θεώρησης, ησυχαστικής διακονίας ζωής απόκοσμης, νηπτικής καθάρσεως, ασκητικών πρακτικών συμβουλών μοναστικού κυρίως αλλά και λαϊκού βίου. Λόγια ουσιαστικής εμπειρίας μιάς άλλης οντολογικής και θρησκευτικής ιστορικής παράδοσης, των προηγούμενων αιώνων, «τεχνικές» κανόνων άσκησης εσωτερικής νοεράς προσευχής, θεώρηση μιάς χριστοκεντρικής των ανθρώπων κοινωνίας, των ανθρωπίνων σχέσεων ελπιδοφορίας. Βίωση νήψεως της ψυχής, του νου, κάθαρσης των σωματικών και του νοός παθών, έμπρακτης σωματικής και ψυχικής δοξολόγησης του Θεού των πατέρων ημών όπως διασώζει το πρόσωπό του και τις διδαχές του η ορθόδοξη χριστιανική παράδοση μέσα στην Ιστορία, κυρίως στις αγροτικές και νησιώτικες κοινωνίες και ενορίες της ελληνικής επικράτειας. Και αν σύμφωνα με την πίστη και την θεώρηση των Χριστιανών ο Θεός είναι Φως, τα κείμενα της Φιλοκαλίας και η ανάγνωσή τους-βίωσή τους, οι ιερές αυτές γραφές είναι στάδια προσωπικής ασκήσεως, αθλήματα (μοναχών, ασκητών, λαϊκών) για τον έναν και μοναδικό στόχο του πιστού ανθρώπου, «Νύν πάντα πεπλήρωται φωτός, ουρανός τε και γη και τα καταχθόνια…» σύμφωνα με τον λόγο του αγίου Ιωάννη του Δαμασκηνού. Τα κείμενα της «Φιλοκαλίας» δεν εντάσσονται στα αμιγώς λειτουργικά βιβλία της εκκλησίας, στα κανονιστικά, στα δογματικά, στα κείμενα εκείνα της εκκλησιαστικής ορθόδοξης παράδοσης που διαπραγματεύονται θέματα ορθότητα της πίστεως, κανόνων τήρησής της, αποφυγής αιρετικών ερμηνειών της ή παρερμηνειών της μόνο. Τα κείμενα της «Φιλοκαλίας» έχουν προτρεπτικό, συμβουλευτικό θα σημειώναμε χαρακτήρα για τον πιστό, απευθύνονται μεν κυρίως σε μοναχούς και ασκητές αλλά και σε κάθε λαϊκό πιστό που θα ήθελε νε εντρυφήσει σε θέματα πνευματικά, ψυχωφελή, εκκλησιαστικής παρηγορίας,  μοναστικής ανακούφισης. Αθλήματα και παραινέσεις, ασκήσεις φωτισμού, εσωτερικής κάθαρσης για όλους. Λόγια και διδαχές αγίων ώστε ο πιστός να φτάσει «εις μέτρον ηλικίας του πληρώματος Χριστού». Να κατορθώσει δηλαδή ο άνθρωπος μέσω του εσωτερικού του φωτισμού να ατενίσει το άκτιστο φώς που είναι κατά την χριστιανική διδασκαλία ο αναστάντας Χριστός. Μέσω του έμπρακτου μέσα στην ανθρώπινη Ιστορία παραδείγματος που είναι ο εκκλησιαστικός ιδεότυπος Χριστός. Του κεντρικού ιδεότυπου και κύριας αναφοράς της χριστιανικής παραμυθίας και ασκητικής παιδαγωγίας. Να γίνει ο πιστός Χριστός κατά χάρη. Να επανακτήσει τις ρίζες του στον Ουρανό ως προσδοκία και ελπιδοφορία αναστάσεως. Να γίνει ο άνθρωπος συμμέτοχος των θείων χαρισμάτων και δωρημάτων.

Τα κείμενα της «Φιλοκαλίας» είναι μεν πρωτότυπα, τα περιεχόμενά τους όμως, δεν παύουν να είναι γεμάτα από ρήσεις, λόγια, φράσεις και εκφράσεις, εκατοντάδες παραπομπές και χορεία της αγίας γραφής, των βιβλίων της Παλαιάς και της Καινής Διαθήκης. Πολλά επίσης από τα κείμενα και τους λόγους των αγίων πατέρων, στηρίζονται και σε προγενέστερα έργα μεγάλων ασκητών και μοναχών της ερήμου, συγγραφέων οι οποίοι κατέχουν σημαίνουσα θέση μέσα στην εκκλησιαστική γραμματεία και παράδοση. Δίχως αυτό να σημαίνει ότι ο προγενέστερος ιστορικά και συγγραφικά πατερικός λόγος επικαλύπτει τα μηνύματα του νεότερου εκκλησιαστικού συγγραφέα ,οι παλαιότερες ιστορικές διδαχές διοχετεύονται στις  νεότερες, συμπλέκονται οι θέσεις τους, συνεχίζουν το μήνυμα και την διδασκαλία της παράδοσης. Όπως μας λένε οι σύγχρονοι μελετητές και εκδότες της Φιλοκαλίας υπάρχουν εκκλησιαστικές φωνές οι οποίες μεταφέρουν μέσα τους άλλες συγγραφικές φωνές παλαιότερες, κάτι που παραβλέπει κατά τον σχολιασμό και την φιλολογική του εξέταση ο άγιος Νικόδημος Αγιορείτης.  Όπως και νάχει, τα διασωθέντα κείμενα και οι λόγοι αποτελούν αρμονικοί κρίκοι της ορθόδοξης εκκλησιαστικής παράδοσης και ασκητικής. Προτάσεις της εν Χριστώ ζωής.

      Ιερό το πάθος πίστης του καλλιεργημένου και ανήσυχου ελληνικού ορθόδοξου πνεύματος από τη Νάξο. Ενός μοναχού με πολλά πνευματικά χαρίσματα, χριστιανικά εφόδια, δεν ενέπνεαν πάντοτε μόνο το έλεος τα γραπτά του αλλά και τον φόβο. Διέθεται θεολογικές αρετές, δεν επαναπαύτηκε μόνο στα του ασκητικού του βίου μοναστικά καθήκοντα, ιεροπραξίες του μοναστικού βίου όπως τις βίωνε κατά την εγκατάστασή του και διαμονή του στο Άγιον Όρος. Το κελλί του διακρίνεται από τις Καρυές, στέκει πνευματικός φάρος για τους επισκέπτες και τους μοναχούς. Πόθησε την στερέωση της ορθόδοξης πίστης των Ελλήνων μέσω της επαναφοράς στην χρονική επιφάνεια αρχαίων συγγραφικών θησαυρισμάτων, διάσωση της μνήμης των σύγχρονων νεομαρτύρων.

Για πρώτη φορά σε έναν τόμο εκδόθηκε η Φιλοκαλία στη Βενετία το 1782. Θείος ο έρωτας, ιερός ο ζήλος, άγιος ο μόχθος του φωτισμένου μοναχού να μας κοινωνήσει, να μας φέρει σε επαφή με τον σπάνιο χριστιανικό λόγο των χειρογράφων που ανθολόγησε και αντέγραψε, διέσωσε ο άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης. Χειρόγραφα μοναστικά, ησυχαστών και ασκητών πατέρων της ορθόδοξης χριστιανικής παράδοσης μαρτυρίες. Εμπλούτισε και κόσμησε την Εκκλησιαστική γραμματεία με τον συγγραφικό ανθό της μυστικής παράδοσης των Ιερών Νηπτικών. Κείμενα και λόγοι ασκητών Πατέρων. Αντέγραψε τα ιερά αυτά χειρόγραφα από κώδικες μοναστηριών του Αγίου Όρους, τα επεξεργάστηκε φιλολογικώς, τα διόρθωσε, τα παράβαλε με άλλους κώδικες που είχε μπροστά του, παρέθεσε στα παρασέλιδα τις παρατηρήσεις του, σύνθεσε προοίμια, βιογραφικές πληροφορίες για κάθε συγγραφέα. Δύο χρόνια δούλεψε νυχθημερόν  με άσκηση, νηστεία, αδιάλειπτη προσευχή, μελέτη, έρευνα. Όταν θεώρησε ότι ολοκλήρωσε το έργο της σύναξης και ανθολόγησης των Νηπτικών Κειμένων, ο Ναξιώτης καλόγερος παρέδωσε τα ιερά χειρόγραφα στον άγιο Μακάριο. Εκείνος με την σειρά του, πράττοντας το καλό και αγαθό, τα παρέδωσε στον πρίγκηπα της Μολδοβλαχίας Ιωάννη Μαυρογορδάτο τον οποίο  συνάντησε στη Σμύρνη, ο καλλιεργημένος πρίγκιπας ανέλαβε τις δαπάνες της έκδοσης. Το ιερό μονοπάτι προς την κατανόηση της μυστικής ορθόδοξης θεωρίας και έμπρακτης ζωής προς την θέωση είχε καλλιεργηθεί. Ανανίχνευτες και αινιγματικές οι βουλές της ανθρώπινης συνείδησης και ψυχής μέσα στην Ιστορία, να αφήσει τα φθαρτά ίχνη της παρουσίας του στην άμμο του Χρόνου. Πίστη, θέληση, βούληση ελπίδα, εμπιστοσύνη.  Στάδια άθλησης προς την αθανασία. Η φθαρτή ύλη γλώσσα έγινε για να μαρτυρήσει ότι ο Λόγος Σάρξ εγένετο. Ποια η σημασία του ερωτήματος πίστης ή απιστίας, η «Φιλοκαλία» είναι εδώ μπροστά μας και αναμένει την ανάγνωσή μας.

     Το 1984 από τον εκδοτικό οίκο «Το Περιβόλι της Παναγίας» , οδός Πρασακάκη 9 στην Θεσσαλονίκη, ο εφέτης Αντώνιος Γ. Γαλίτης, επιτυγχάνει να μας δώσει έναν σύγχρονο μεταφραστικό άθλο. Μεταφράζει μεταξύ των ετών 1974-1978, σε έναν ρέοντα λόγο, μία στρωτή, κατανοητή, σύγχρονη ελληνική, εύληπτη γλώσσα, πυκνών αλλά όχι δυσνόητων θεολογικών νοημάτων, στριφνών θεολογικών όρων, την «Φιλοκαλία των ιερών Νηπτικών» σε 5 πολυσέλιδους δεμένους τόμους. Η αξιόλογη αυτή έκδοση στη νεοελληνική γλώσσα μέχρι το 2008 έχει πραγματοποιήσει τουλάχιστον Στ’ επανεκδόσεις. Την γενική επιμέλεια της έκδοσης μετά την κοίμηση του εφέτη ακάματου εργάτη των ορθόδοξων χριστιανικών γραμμάτων Αντώνιου Γ. Γαλίτη είχε ο γιός του, θεολόγος πανεπιστημιακός καθηγητής Γεώργιος Αντ. Γαλίτης. Την Εισαγωγή και τα Σχόλια είχε ο μοναχός-συγγραφέας Θεόκλητος Διονυσιάτης. Την γενική Φιλολογική επιμέλεια είχε ο γενικός επιθεωρητής Μ.Ε. φιλόλογος Ιγνάτιος Σακαλής. Ενώ από τον δεύτερο τόμο αναφέρεται και το όνομα του π. Παύλου Πολίτη ως εικονογράφου των τόμων. Μια αρμονική και εποικοδομητική συνεργασία-ταγμένων σε έναν ιερό σκοπό πιστών ορθοδόξων ελλήνων των καιρών μας με θεσπέσια πνευματικά αποτελέσματα. Την άοκνη, σοβαρή σύγχρονη αυτή προσπάθεια επαναπροσέγγισης μας με την σκέψη, τον λόγο τα κείμενα των νηπτικών ασκητών ορθόδοξων πατέρων, μοναχών και λογίων σε μια γλώσσα σύγχρονη και ρέουσα, προσβάσημη στον σύγχρονο αναγνώστη που θέλει να έρθει σε επαφή με τα θρησκευτικά και πνευματικά θησαυρίσματα της εκκλησιαστικής γραμματείας και νηπτικής, μυστικής παράδοσης. Ο αντιγραφικός μόχθος και θρησκευτικός ζήλος του αγίου Νικοδήμου του Αγιορείτου ευτύχησε στα σύγχρονα στρωτά ελληνικά των ημερών μας χέρια και φροντίδα του Αντώνιου Γ. Γαλίτη και των υπολοίπων συντελεστών της έκδοσης. στον σύγχρονο αιώνα μας, στους μοντέρνους καιρούς μας επάξια. Η «Φιλοκαλία των ιερών Νηπτικών» κυκλοφορεί και διαβάζεται και στις δύο γλωσσικές εκδοχές της. Αυτήν που εκδόθηκε στην πρώτη γλωσσική παρουσίασή της από τον εκδοτικό οίκο «Αστήρ» των Ευάγγελου και Αλέξανδρου Παπαδημητρίου και την δεύτερη σε μετάφραση Αντώνιου Γ. Γαλίτη από τις εκδόσεις «Το Περιβόλι της Παναγίας».

      Αντιγράφουμε από την Εισαγωγή του μοναχού Θεόκλητου Διονυσιάτη, ο οποίος κυκλοφόρησε και το βιβλίο «Άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης- Ο βίος και το έργο του»,  εκδόσεις ‘Αστήρ» Αθήνα 1959 και 1978.

«Τα κείμενα αντεγράφησαν προφανώς από χειρόγραφους κώδικες των Μοναστηριών του Αγίου Όρους, αλλά δεν υπάρχουν στοιχεία που να διαφωτίζουν, αν από τα επιλεγέντα αφαιρέθησαν ή προσετέθησαν από τον άγιο Νικόδημο. Πάντως, ο θείος Νικόδημος, αφού διόρθωσε φιλολογικώς τα κείμενα, τα παρέβαλε κριτικώς με άλλους κώδικες, παρέθεσε στα παρασέλιδα μερικές παρατηρήσεις του, έγραψε το Προοίμιο και τις σύντομες βιογραφίες των συγγραφέων και παρέδωσε το όλο έργο ύστερα από μία διετία στον Άγιο Μακάριο. Αυτός στη συνέχεια, κατέφυγε στον γνωστό «καλόν καγαθόν» πρίγκιπα της Μολδοβλαχίας Ιωάννη Μαυρογορδάτο, που συνάντησε στη Σμύρνη, ο οποίος ανέλαβε τις δαπάνες της εκδόσεως.». Η «Φιλοκαλία» είδε το φώς της δημοσιότητας σε έναν τόμο μεγάλου σχήματος στη Βενετία το 1782, «που έλαμψε σαν τηλαυγής πνευματικός φάρος σε όλη την ελληνόφωνη Ορθοδοξία». Συνεχίζει παρακάτω ο αγιορείτης μοναχός:

     «Αργότερα, ο γνωστός Ρώσος ιερομόναχος Παϊσιος Βελιτσκόφσκυ μετέφρασε ολόκληρη τη Φιλοκαλία στη Σλαβονική, που έγινε το εντρύφημα των Ορθόδοξων Μοναχών και Σλαυικών λαών. Τον Παϊσιο ακολούθησε ο Θεοφάνης του Ταμπώφ, κατά το 1877, αλλά καινοτόμησε ο μεγάλος αυτός ασκητής, με την αφαίρεση ολόκληρου του έργου του ιερομάρτυρος Πέτρου του Δαμασκηνού, των Κεφαλαίων του Καλλίστου Καταφυγιώτου και των Πρακτικών Κεφαλαίων του αγίου Γρηγορίου του Παλαμά, τη θέση των οποίων κάλυψε με πρακτικότερα κείμενα των αγίων Εφραίμ του Σύρου, Βαρσανουφίου, Ιωάννη της Κλίμακος και Κατηχήσεων του Θεοδώρου του Στουδίτου.

      Την Φιλοκαλία, βάσει της εκδόσεως του 1782, τύπωσε στην Αθήνα σε δύο τόμους ο Παναγιώτης Τζελάτης το 1893, προσθέσας και τα «περί Προσευχής Κεφάλαια» του πατριάρχου αγίου Καλλίστου. Μετά τον β΄ παγκόσμιο πόλεμο μεταφράζονται στη Δύση αποσπάσματα της Φιλοκαλίας στα Γερμανικά, Αγγλικά και Γαλλικά, ενώ στη Ρουμανία μεταφράζεται ολόκληρο το μέγα αυτό έργο από τον γνωστό θεολόγο π. Δ. Στανιλοάε, διανθίσαντα με θεολογικά σχόλια τα μεταφρασθέντα κείμενα που τυπώθηκαν σε 10 τόμους. ………………………»  

Ο πρώτος τόμος περιέχει τον Πρόλογο του καθηγητή πανεπιστημίου Γεώργιου Α. Γαλίτη. Ακολουθεί η Εισαγωγή του Θεόκλητου μοναχού Διονυσιάτη. Έπεται το Προοίμιο του αγίου Νικοδήμου σε μετάφραση Ιγνάτιου Σακαλή. Ακολουθεί το κύριο σώμα με τα Φιλοκαλικά Κείμενα. Ο τόμος ολοκληρώνεται με Α΄ το Ευρετήριο Εννοιών, και  με Β΄ το Ευρετήριο Αγιογραφικών Χωρίων. Τα Κείμενα είναι των Αγίων:-Άγιος Αντώνιος ο Μέγας.-Άγιος Ησαϊας ο Αναχωρητής.-Μοναχός Ευάγριος ο Ποντικός.-Άγιος Κασσιανός ο Ρωμαίος.-Άγιος Μάρκος ο Ασκητής.-Άγιος Ησύχιος ο Πρεσβύτερος.-Άγιος Νείλος ο Ασκητής.-Άγιος Διάδοχος επίσκοπος Φωτικής.- Άγιος Ιωάννης ο Καρπάθιος.

Ο δεύτερος τόμος περιλαμβάνει Κείμενα των:-Όσιος Θεόδωρος επίσκοπος Εδέσσης.-Άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής.-Όσιος Θαλάσσιος ο Λίβυος.- Άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός.-Αββάς Φιλήμων.- Όσιος Θεόγνωστος.-ΕΥΡΕΤΗΡΙΑ. Εικονογράφηση: π. Παύλος Πολίτης.

Ο τρίτος τόμος περιλαμβάνει Κείμενα των: -Όσιος Φιλόθεος ο Σιναϊτης.- Όσιος Ηλίας ο Έκδικος.- Μοναχός Θεοφάνης.-Όσιος Πέτρος ο Δαμασκηνός.-Άγιος Μακάριος ο Αιγύπτιος.- ΕΥΡΕΤΗΡΙΑ. Εικονογράφηση: π. Παύλος Πολίτης.

Ο τέταρτος τόμος περιλαμβάνει Κείμενα των:-Άγιος Συμεών ο Νέος Θεολόγος.-Όσιος Νικήτας Στηθάτος.-Όσιος Θεόληπτος, Μητροπολίτης Φιλαδελφείας.-Όσιος Νικηφόρος ο Μονάζων.-Άγιος Γρηγόριος ο Σιναϊτης.- Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς.-ΕΥΡΕΤΗΡΙΑ. Εικονογράφηση: π. Παύλος Πολίτης.

Ο πέμπτος τόμος περιλαμβάνει Κείμενα των:-Κάλλιστος και Ιγνάτιος οι Ξανθόπουλοι.- [Κάλλιστος Αγγελικούδης].-Καλλίστου Τηλικούδης.-Καλλίστου Καταφυγιώτη.-Άγιος Συμεών αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης.-[Άγιος Μάρκος ο Ευγενικός].-Ανωνύμου.- Άγιος Συμεών ο Νέος Θεολόγος.-Άγιος Γρηγόριος ο Σιναϊτης.- Απόσπασμα από το βίο του οσίου Μαξίμου του Καψοκαλύβη.- Όλοι οι Χριστιανοί πρέπει να προσεύχονται ακατάπαυστα.- ΕΥΡΕΤΗΡΙΑ.

     Στο Καλοκαιρινό αυτό σημείωμα για την «ΦΙΛΟΚΑΛΙΑ» συμπεριλαμβάνω και ένα καλογραμμένο άρθρο του ποιητή, αρθρογράφου και καθηγητή Παντελή Π. Πάσχου το οποίο είδε το φώς της δημοσιότητας στα πρώτα τεύχη του περιοδικού «ΕΥΘΥΝΗ» του κυρού Κώστα Τσιρόπουλου, τον Απρίλη του 1961.

   ΙΕΡΩΝ ΝΗΠΤΙΚΩΝ   Φ Ι Λ Ο Κ Α Λ Ι Α

Του Παντελή Β. Πάσχου

Περιοδικό ΕΥΘΥΝΗ, φυλλάδιον προβληματισμού της νεότητας. Έτος Α΄ Απρίλιος 1961. Αριθμός Φύλλου 4, σ. 31-32

     Σε κρίσιμους καιρούς σαν τους δικούς μας, που η προσοχή και το ενδιαφέρον των ανθρώπων αστροθεάμονες αθεράπευτοι ταξιδεύουν χωρίς πνευματική ζεστασιά στους ανεξερεύνητους ουρανούς του σύμπαντος, είναι πολύ παρήγορο να επανεκδίδονται στον τόπο μας βιβλία, που φωτίζουν και ζεσταίνουν μέσα μας όλους τους δρόμους για να φτάσωμε στη Βασιλεία των Ουρανών. Που μας αποκαλύπτουν ένα μυστικό σύμπαν: «η Βασιλεία του Θεού εντός υμών εστί»! Και το πρώτο απ’ αυτά τα βιβλία, μετά την Αγ. Γραφή, χωρίς την παραμικρή αμφιβολία, είναι η «Φιλοκαλία».

     Μέσα στη «Φιλοκαλία» βρίσκεται ενσωματωμένος, σαν σε μιά λάρνακα χρυσή, όλος ο πλούτος των Ιερών Νηπτικών της Ορθοδόξου Εκκλησίας. Και αν Μυστικισμός- περ’ από τα νοητικά και φιλοσοφικά επικίνδυνα παιχνίδια του σύγχρονου στοχασμού-είναι η γνώση και η διαρκής μυστική ένωσή μας με τον Ηγαπημένο, η «Φιλοκαλία» είναι η αγία κιβωτός, οπού διέσωσε με τα συγγράμματα των Μυστικών Πατέρων της κατ’ ανατολάς Ορθόδ. Εκκλησίας, άφθορο κι’ ανέγγιχτο από οθνείες επιδράσεις το θείον κάλλος του πραγματικού Μυστικισμού. Και τούτο εδώ το σημειώνουμε, αρχή-αρχή και κάπως βιαστικά, γνωρίζοντας από τα πράγματα, αλλοίμονο, το πόσοι νέοι προικισμένοι με εσωτερική ποιητική διάθεση, με δύναμη καρδιάς και νου και φλόγα μες στα στήθια ασυνήθιστη, ζητώντας πάντα κάτι το ψηλότερο και το καλύτερο, «χαρίσματα κρείττονα», χάνονται κάθε τόσο μέσα στις δαιδαλώδεις ατραπούς των πολυώνυμων μυστικισμών’ μυστικισμών που καμμιά πνευματική λύτρωση και θέωση, ούτε επαγγέλλονται-σοβαρά τουλάχιστον – ούτε μπορούν να προσφέρουν. Οι ιδρυταί και οι συνεχισταί αυτών των μυστικισμών, δίχως μεταφυσικά στηρίγματα, γράφουν και διδάσκουν χίλια δυό, «από λογολεχίας νουθετούντες» και με τους πονητούς κι αποδειγμένα πιά ατελεσφόρητους συλλογισμούς, καταπονούν το πολυπόρευτον της διανοίας του ανθρώπου μέσα σε ζοφερά υπόγεια, όπου η ζείδωρη πνοή του πνεύματος ποτέ δεν εφύσηξε. Οι «φαντασμένοι» έπεσαν ανυποψίαστοι σε τρομερές παγίδες: «αιτία δε της φαντασίας των εικόνων, η ασθένεια και ουχ η καθαρότης εστί του  νοός τούτο συνέβη εν τοίς έξω φιλοσόφοις, επειδή ταύτα ενόμισαν είναι πνευματικά, περί ών διδαχήν αληθινήν εκ του Θεού ούκ εδέξαντο» (αγ. Ισαάκ ο Σύρος).

     Ακριβώς αντίθετη είναι η πνευματική ατμόσφαιρα της «Φιλοκαλίας», όπου ασκητικές Πατερικές μορφές, πάμφωτες από τις ακτίνες του Φωτιστικού και Παναγίου Πνεύματος, ανοίγουν την παράδοση της Ορθοδόξου πνευματικότητας και μας καλούν να τους ακολουθήσουμε στους δρόμους της μυστικής μας ενώσεως με το Θεό. Και αν όλα τα Πατερικά συγγράμματα χαρακτηρίζονται στην εκκλησιαστική φιλολογία ως Άγια, τα έργα των μεγάλων Μυστικών που περιέχει η «Φιλοκαλία» είναι τα Άγια των Αγίων. Η ανθολόγηση των κειμένων της έγινε τον 18^ον αιώνα, από τον επίσκοπο πρ. Κορίνθου Μακάριο Νοταρά και τον άγ. Νικόδημο τον Αγιορείτη. Πρωτοείδε το φώς της δημοσιότητας στη Βενετία, με τον τίτλο: «Φιλοκαλία των Ιερών Νηπτικών, συνερανισθείσα παρά των Αγίων και Θεοφόρων Πατέρων ημών, εν η διά της κατά την πράξιν και θεωρίαν ηθικής φιλοσοφίας, ο νούς καθαίρεται, φωτίζεται και τελειούται». Οι μακάριοι ανθολόγοι της «Φιλοκαλίας» έβαλαν όλο τον άγιο ζήλο τους κι εσύναξαν από τον πλούσιο λειμώνα της Πατερικής γραμματείας, τα εσωτερικώτερα και μυστικώτερα έργα, που με αξιοζήλευτη σαφήνεια βοηθούν το νου και την καρδιά να καθαρθούν από κάθε γήϊνη αίσθηση με την αδιάλειπτη ή νοερά προσευχή (Κύριε Ιησού Χριστέ, υιέ Θεού, ελέησόν με), με τη «νήψι» και με την ακατάπαυστη μνήμη του Θεού (μνημονευτέον του Θεού μάλλον ή αναπνευστέον, ή αγωνισώμεθα μηδέ το ακαρές αναπνείν εκτός μνήμης Θεού). Ο Μυστικισμός και η υψηλή φιλοσοφία τον Ιερών Νηπτικών, βασίζεται στην Κ. Διαθήκη’ είναι δηλ. απόλυτα Χριστοκεντρικός. Μετά το «ζω δε ουκέτι εγώ, ζη δε εν εμοί Χριστός», του Παύλου και το «πετρωμένη η ψυχή μου εκ της αγάπης σου Χριστέ», του Άσματος, έρχεται το «πετεινόν του ουρανού» ο Διονύσιος ο Αρεοπαγίτης που φθέγγεται: εκστατικός ο θείος έρως ουκ εών εαυτών είναι τους εραστάς, αλλά των ερωμένων». Οι ανούσιες «ενδοσκοπήσεις» των Νεοπλατωνικών εξατμίζονται μπρός στις υπερούσιες βιωματικές εμπειρίες των θείων ερώτων, που φλογίζουν τις αγιασμένες ψυχές των Μυστικών της Ορθοδοξίας. Ο Μυστικός δεν λησμονεί πώς κάθε Χριστιανός είναι ένας άγγελος «ελαύνων επί θηρίου». Γι’ αυτό και η άσκηση του σώματός του και του πνεύματος πάνω στις κοφτερές πέτρες του ησυχασμού, με προσευχή και ταπείνωση, του στέκεται σύντροφος παντοτεινός και γλυκύτατος. Μιά πρόγευση του Παραδείσου. Καθώς γνωρίζει τη «γλώσσα των πλασμάτων», παθαίνει την καλή «αλλοίωση» και ανεβαίνει λίγα-λίγα τα σκαλοπάτια της ελλάμψεως και της τελειότητος, οι πόνοι της ασκήσεως σβήνουνε και καταλάμπεται από τις ακτίνες του ακτίστου φωτός, όπως βαθύτατα αναπτύσσει, και αναλύει ο άγ. Γρηγόριος Παλαμάς. Αποκαλύπτεται μπροστά τους, καθώς είναι καθαρμένοι απ’ τα πάθη, όλο το ύψος και το βάθος της θείας σοφίας, και η μέθεξη δεν είναι πιά μακριά’ «Ου γάρ έχει πικρίαν η συναναστροφή της σοφίας του Θεού, ουδέ οδύνην η συμβίωσις αυτής, αλλά ευφροσύνην και χαράν». Όμως αυτή ακριβώς η τελειότης των Μυστικών Πατέρων, δημιουργεί γύρω απ’ τα έργα τους ένα απροσπέλαστο τείχος για μας που είμαστε βουτηγμένοι στις λάσπες των παθών. Κι όσοι θελήσουν να εμβαθύνουν στην καταπληκτική πυκνότητα του περιεχομένου της «Φιλοκαλίας» μόνο με το μυαλό, δίχως προσπάθεια βιώσεως και πνευματικής (νηπτικής) αναβάσεως στη μέθεξη του ακροτάτου των εφετών, αυτοί, χωρίς αμφιβολία, βρίσκουν στους Μυστικούς φιλοσοφία μόνο του Μυστικισμού, έκφραση σε πολλούς ποιητικώτατη, στους πιό πολλούς δεινότητα ψυχολογική απαράμιλλη, και σ’ όλους σχεδόν βαθειά και ασύλληπτα νοήματα. Κάτι ανάλογο  με κείνο που συμβαίνει στο Ευαγγέλιο: «ει δε εστί κεκαλυμμένον το Ευαγγέλιον ημών, εν τοίς απολλυμένοις εστί κεκαλυμμένον» (Παύλος). Είναι πεσμένοι στη γη και «ειδού σκότος σκληρόν εν τη απορία αυτών» (Ησαϊας). Ίσως αυτό το σκότος να καλύπτη και τους αλλοδόξους, πού κατά καιρούς μετέφρασαν μα δε κατάλαβαν το βάθος και το ύψος της «θεωρίας» και της «ευχής», που διδάσκει η «Φιλοκαλία». (Ανεκτίμητη, πρέπει να ομολογηθή, είναι η συμβολή του βιβλίου «Οι περιπέτειες ενός Προσκυνητού» στη γνωριμία μας με την Προσευχή των Νηπτικών). «Η δε της ευχής δύναμις αυτήν ιερουργεί και τελεσιουργεί την του ανθρώπου προς το θείον ανάτασίν τα και ένωσιν» (αγ. Γρηγόριος ο Παλαμάς). Όμως ο χώρος μας τελείωσε και δεν πραλάβαμε ούτε την παντοτεινή επικαιρότητα, που έχει για τους πνευματικούς ανθρώπους η «Φιλοκαλία» να τονίσουμε, ούτε τους φωτεινούς ορίζοντες, να σημαδέψουμε, πού για τους νέους ειδικά ανοίγει, ούτε και μερικά τουλάχιστον από τα επιγραμματικά κεφάλαια να μεταφέρουμε εδώ προς πίστωση των λεγομένων. Ας μας συγχωρήσει ο αγαπητός αναγνώστης’ αλλά νομίζουμε, πώς το κείμενο της «Φιλοκαλίας» είναι τόσο πυκνό και τόσο βαθύ, που είναι προβληματικό αν μιά ζωή ολάκερη έφτανε να μελετηθή και να αναπτυχθή όπως του πρέπει. Γι’ αυτό και θα σταθούμε εδώ. Ας ακουστεί καλύτερα η φωνή του οσίου Νικοδήμου απ’ το μυστικώτατο Προοίμιό του: «Έλθετε τοίνυν, έλθετε’ φάγετε τον εν αυτή γνωστικόν της σοφίας άρτον, και πίετε οίνον τον ευφραίνοντα μέν νοητώς την καρδίαν, εξ στώντα δε πάντων αισθητών ομού τε και νοητών διά την κατ’ έκστασιν θέωσιν, και μεθύσησθε μέθην τω όντι νηφάλιον. Έλθετε πάντες όσοι κλήσεως ορθοδόξου τυγχάνετε μέτοχοι, συνάμα Λαϊκοί τε και Μοναχοί, οι την εντός υμών ούσαν του Θεού βασιλείαν και τον εν τω αγρώ της καρδίας κεκρυμμένον ευρηκέναι σπουδάζοντες θησαυρόν». Γιατί η «Φιλοκαλία» είναι «το της νήψεως ταμείον’ το του νοός φυλακτήριον’ το μυστικόν διδασκαλείον της νοεράς προσευχής της πρακτικής η εξαίρετος υποτύπωσις’ της θεωρίας η απλανής οδηγία’ ο των Πατέρων Παράδεισος’ των αρετών η χρυσή σειρά’ το πυκνόν του Ιησού αδολέσχημα’ η ανακλητική της χάριτος σάλπιγξ, και συνελόντα φάναι, αυτό δή αυτό της θεώσεως όργανον, χρήμα είπερ τι άλλο μυριοπόθητον, και προ πολλών ετών μελετώμενον μεν και ζητούμενον, αλλ’ ούχ ευρισκόμενον».

ΠΑΝΤΕΛΗΣ  Β.  ΠΑΣΧΟΣ.

 Τέλος, παρά την Καλοκαιρινή και του φυσικού Καύσωνος και της Φιλοκαλίας αναγνωστικής ζάλης, θέλω να ευχαριστήσω την πεζογράφο, κριτικό και μεταφράστρια Νατάσα Κεσμέτη για τρία μικρά και από αισθητικής απόψεως ωραία και καλογραμμένα βιβλιαράκια που μου απέστειλε. Μια ανάσα αναγνωστικής δροσιάς για όσους βρίσκουν χρόνο και ακόμα διαβάζουν .

 Α) τα δύο διηγήματα, «ΔΥΟ ΑΦΗΓΗΣΕΙΣ» Ο «ΑΝΑΝΑΣ»- ΤΟ ΚΡΑΣΙ» του Α. Κ. Χριστοδούλου, εκδόσεις Παρασκήνιο, Αθήνα 9, 2019. Της σειράς «Τα πτυχία των Θυρίδων», Λογοτεχνικό και Εικαστικό Περιοδικό που κυκλοφορεί σε άτακτα χρονικά διαστήματα. Τα τεύχη επιμελούνται οι Α. Κ. ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ και ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΤΙΛΗΣ. Και όπως εύστοχα γράφει στην αρχή ο συγγραφέας: «Ένα φίνο βιβλίο είναι όπως ένα κρασί σε φιάλη πολυτελείας, αδιάφορο αν στη γλώσσα η γεύση του είναι στιφή».

Β) Τον καλαίσθητο τόμο 73 σελίδων, εκδόσεις «ΦΡΕΑΡ», Αθήνα 4, 2019.Οι συγγραφείς προέρχονται από την ομάδα των συνεργατών του περιοδικού “manifesto” Πολιτική και Πολιτισμός. Τέσσερα κείμενα αφορμές για να ξαναδιαβάσουμε το ποιητικό έργο του Παντελή Β. Πάσχου. Το μελέτημα με τίτλο «Λέξεις για μιά μικρή αιωνιότητα» Κείμενα για το ποιητικό έργο του Π. Β. Πάσχου, υπογράφουν  τρείς καλλιτεχνικές και ευαίσθητες συγγραφικές φύσεις της εποχής μας. Η Νατάσα Κεσμέτη, «Περί ωραιότης». Της Όλγας Ντέλλας, «Δύο κείμενα»-Η ΚΑΘΗΜΑΓΜΕΝΗ ΕΝΔΟΝ ΣΤΟΛΗ ΤΩΝ ΠΟΙΗΤΩΝ- και το «ΣΠΑΘΙ ΞΕΓΥΜΝΩΜΕΝΟ» Ο έρως των ψυχών και των σωμάτων στη Μικρή αιωνιότητα του Π. Β. Πάσχου. Και τέλος, το κείμενο του Διονύσιου Ι. Μούσουρα, «Μια προσπάθεια προσέγγισης της ουτοπίας στην ποιητική συλλογή του Π. Β. Πάσχου, Επουράνια σκηνώματα. Μας διευκρινίζει η πεζογράφος Νατάσα Κεσμέτη, η οποία υπογράφει και το σύντομο κείμενο του οπισθόφυλλου, για το Κείμενό της: [Στην πρώτη μορφή της η παρούσα εργασία αποτέλεσε ομιλία (μία από τις τρείς που έγιναν) για την παρουσίαση του έργου του Παντελή Β. Πάσχου στον «Αρμό», το 2007. Δημοσιεύτηκε στην Παρέμβαση Κοζάνης τχ. 146- 147, σ. 23-33. Την Άνοιξη του 2014 αφαιρέθηκαν όσα στοιχεία προφορικότητας απαιτεί η ομιλία και έγινε προσθήκη ή διόρθωση ορισμένων διατυπώσεων. Στο σύνολό της η εισήγηση παραμένει η αυτή.]. Το πρώτο κείμενο της Όλγας Ντέλλας δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στο περιοδικό Πάροδος, περίοδος Β΄, τχ.33-34, Ιανουάριος 2010, σ.3883-3887]. Ενώ η δεύτερη συμμετοχή της συγγραφέως δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Παρέμβαση της Κοζάνης, τχ. 146-147, σ.44-51. Τέλος, το τρίτο κείμενο για τον γεννημένο τη Λευκοπηγή Κοζάνης  (1933) ομότιμο καθηγητή της Θεολογικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών που υπογράφει ο Διονύσιος Ι. Μουσούρας δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στην εφημερίδα της Κοζάνης ο Χρόνος, 12.3.2012. Και

Γ) Τέλος, ξεχωρίζει η φιλολογική και προσεκτική μελέτη σελίδες 52 της συγγραφέως κ Χριστίνας Καραντώνη, για το έργο της πεζογράφου και μεταφράστριας Νατάσα Κεσμέτη. Η μελέτη έχει τίτλο «Νατάσα Κεσμέτη: Ευλόγως η χαρά», εκδόσεις Κουκκίδα, Αθήνα, 2022. Επιμέλεια Κώστας Θ. Ριζάκης, έργο εξωφύλλου- σχέδια Φωτεινή Χαμιδιελή.

Παρά του ότι το βιβλίο συγκαταλέγεται στα Φιλολογικά Μελετήματα, ο λόγος και η γραφή της συγγραφέως  Χριστίνας Καραντώνη βρίσκεται μέσα σε ένα κλίμα φιλοσοφίας, σε μία ατμόσφαιρα χριστιανικής προβληματικής, ή ορθότερα ανθρωπιστικής χριστιανικής οντολογίας όπως και το έργο της πεζογράφου, μεταφράστριας και κριτικού Νατάσας Κεσμέτης, σύμφωνα με τις δικές μου αναγνωστικές ερμηνευτικές. Τα κείμενα της Κεσμέτη αν τα δούμε και τα διαβάσουμε, αντιμετωπίσουμε εν συνόλω  διακρίνονται για μία γυναικεία ψυχική ευθραυστότητα . Έναν τρυφερό και αγωνιώδη θρυμματισμό της εικόνας του ανθρώπου πάνω στον καθρέφτη όχι μάλλον του Θεού όσο της δημιουργού Φύσης.  Η πραγματικότητα και η βίωση της αλήθειας και της ανθρωπιάς του ανθρώπινου υποκειμένου, αληθεύει σαν μαρτυρία στο βαθμό της ισορροπίας των σχέσεων του ανθρώπου με τη Φύση. Ασφαλώς διακρίνουμε και σελίδες στην πεζογραφία της όπου η Κεσμέτη ζητά να φτιάξει ένα ιδεατό είδωλο για να απεικονίσει την φθαρτή επικαιρότητα της εποχής της. Είναι οι ενθουσιαστικές προβολές των ανθρωπιστικών και φιλικών συναντήσεών της από διάφορα πεδία της τέχνης και περιοχών της Ελλάδος.  Όμως, για να είμαστε ειλικρινείς με τους εαυτούς μας η ανθρωπογνωσία δεν κατακτάται ούτε μέσα ούτε έξω από τα σύνορα της γραφής, της γλώσσας, είναι πέρα από θεικές επιταγές ανάγνωσης του Κόσμου και αυτό το πανδαιμόνιο μεταλλαγών της λογικής στην επιθυμία του ανθρώπινου νου να εντοπίσει το άπιαστο και ακληροδότητο. Το ιδεώδες της ανθρώπινης θνητότητάς μας ήταν σημαδεμένο από την αρχή της δημιουργίας.

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος

Πειραιάς,

Παρασκευή, 21 Ιουλίου 2023.

ΔΕΝ ΞΕΧΝΩ και ας λησμονούν φίλοι και εχθροί της ΚΥΠΡΟΥ