Αρης Αλεξάνδρου εκλογή ποιημάτων από την συλλογή ΕΥΘΥΤΗΣ ΟΔΩΝ

 

ΑΝΘΟΛΟΓΙΟ  ΠΟΙΗΜΑΤΩΝ  ΤΟΥ  ΑΡΗ  ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ

 

          ε ι μ α σ τ ε   υ π ε υ θ υ ν ο ι

Για να χτίσουν μια καλύβα

Παίρνουν κοκκινόχρωμα νερό ζυμώνουνε τη λάσπη με τα πό-

     δια ρίχνοντας άχυρο τριμμένο για να δέσουν τα πλιθιά

     όταν τ’ αραδιάσουνε στον ήλιο.

Εμείς το μόνο πούχαμε είταν στάχτη αίμα και σκουρια-

     σμένο συρματόπλεγμα.

Χρόνια και χρόνια τώρα πασχίζω να στεριώσω το μικρό

     πλιθί μου μ’ αυτά τα υλικά

Χρόνια πασχίζουμε να χτίσουμε τον κόσμο

           να τον μεταμορφώσουμε

Ζυμώνουμε τη λάσπη και συνεχώς διαλύεται

Απ’ τις προλήψεις τις βροχές τις προδοσίες.

Είμαστε υπεύθυνοι για τα υλικά

Γιατί τις λιποψυχίες μας

Είμαστε υπεύθυνοι για την επιμονή μας

Να ζυμώνουμε ακόμα με τα γυμνά μας πόδια

Τη στάχτη και το αίμα. Σελ. 21

          ε ν  π λ η ρ ε ι   γ ν ω σ ε ι

Σαν τα σκουλίκια συντελέσαμε και μεις

Να υφανθούν ολόγυρά μας τα συρματοπλέγματα.

Όταν σπρωγμένοι απ’ το κορμί μας

Πασχίσαμε να βγούμε

Πολλοί βρεθήκαν κιόλας σκεβρωμένοι μεσ’ στους φούρνους.

Όσοι μένουμε ακόμα

          εν πλήρει γνώσει των στιγμάτων

Μέχρι δευτερόλεπτο της μοίρας

Συνεχίζουμε μονάχοι να θρυμματίζουμε τα δόντια

Ροκανίζοντας το σύρμα.

Εν πλήρη γνώσει για το στίγμα που ορίζει

Τα στρατόπεδα εργασίας τ’ αναμορφωτήρια τις απομονώ-

          σεις και τα κρεματόρια

Συνεχίζουμε σπρωγμένοι απ’ το κορμί μας.

Κάθε διακοπή σημαίνει ασφυξία.

Κάθε σιωπή πληρώνεται με θάνατο.  Σελ. 36

           μ η ν  τ ο υ ς  ε γ κ α τ α λ ε ι ψ εις

Σαν κατεβεί ο Μωϋσής μην τους εγκαταλείψεις

Μην πεις πώς τάχα αυτοί σου ζήτησαν να ποιήσεις τους

     θεούς τους προπορευομένους.

Ο Μωϋσής θα ξαπολύσει τους φανατικούς

Και κείνοι θα διέλθουν όλο το στρατόπεδο

Από τη μιά στην άλλη πύλη θανατούντες

Τον αδελφό τον φίλο τον πλησίον.

Μην αφήσεις να σφαγούν σ’ αυτή την εκκαθάριση

Περίπου τρείς χιλιάδες άνδρες.

Σαράντα τόσα χρόνια μεσ’ στα συρματοπλέγματα

Τους μιλούσες με τα μάτια.

Μην τους εγκαταλείψεις τώρα που ανταποκρίθηκαν

Τώρα που ρίξαν στη φωτιά τη στανική τους αγιωσύνη

Κι αρχίζουν να προφέρουνε τις σκέψεις τους ενάρθρως. Σελ. 40

          Φ λ α β ι ο ς  Μ α ρ κ ο ς  ε ι ς  ε α υ τ ο ν

Βέβαια μπορείς να μεταφράζεις στίχους του Ομήρου.

Είναι κι αυτό μιά ασχολία θεμιτή επικερδής ενίοτε

Κ’ εν πάση περιπτώσει σε βοηθάει για να περνάς στα μά-

      τια μερικών

Ως λόγιος και- με κάποια συγκατάβαση- γνώστης της

      ποιήσεως, περίπου ποιητής.

Μετέφραζε με ζήλον, έστω με επιμέλειαν.

‘Ένα μονάχα ν’ αποφύγεις.

Πρόσεξε μην τύχει και μεταφράσεις στη ζωή σου

Φερσίματα και πάθη των ηρώων

Όσον κι αν φαίνονται δικά σου

Όσο κι αν είσαι σίγουρος πώς θα μπορούσες νάχεις πέσει

     πολεμώντας πρό των τειχών της Τροίας.

Θυμήσου πώς το πίστεψες το ξέρεις τόχεις πιά αποφασίσει

Πώς τελικά

        Εισβάλλοντας στην πόλη

Θάβρισκες

       εσύ

             καπνούς και στάχτη. Σελ. 48

          Χ ε ρ ε φ ω ν  π ρ ο ς  Π ι ν δ α ρ ο ν

Χαράζοντας τους στίχους σου

Πιέζεις δίχως να το θέλεις στο κερί

Το χρυσό σου δαχτυλίδι.

Οι τηλαυγείς ωδές σου

          Επιχρυσωμένες

Θα διατηρηθούν

              θ’ αντιγραφούν

           με πλείστες όσες σημειώσεις

Με αποκαταστάσεις διφορουμένων λέξεων

Με λεπτομερή καταγραφή όλων των ταλάντων

Πού ζήτησες και έλαβες ως αντιμισθία.

Όλοι όσοι συνηθίσαν ν’ αγοράζουν

Τις θέσεις τα παράσημα τη δόξα

Θα σ’ ανακηρύξουν ταλαντούχο ποιητή.

Αυτά που γράφω γρήγορα θα λυώσουν

              σαν τις σάρκες

Όμως αν τύχει και σωθούν λίγες αράδες

Όπως σώζεται στη σκόνη του κρανίου μιά σιαγόνα

Οι παλαιοντολόγοι θα μπορέσουν ν’ αποκαταστήσουν

Την ανθρώπινη μορφή μου. Σελ. 52

               ε ν   σ τ ρ α τ ο π ε δ ω

Ο Γνάθων, πρώην μονομάχος και τώρα ποιητής

Κοιτάει τ’ αστέρια τους σκοπούς του στρατοπέδου

Και γενικά το πνεύμα του είναι καλαμιώνας που τον

     δέρνει ο νοτιάς.

Και πώς να μην ταράσσεται τώρα που έγιναν γνωστά τα

      του στρατηγού των γότθων;

Όχι πώς ευθύνεται ο Γνάθων για τη φυγή του γερμανού.

Αυτός είχε ταιριάξει μοναχά σε προσωδίες και σε μέτρα

Επίθετα που ο Σπάρτακος τάλεγε στους λόγους

Παινέματα που λέγαν στις κουβέντες όλοι οι μονομάχοι

         όταν ο γότθος είταν σύμμαχός τους.

Φυσικά δεν ευθυνόταν.

Κι όμως πολύ θα προτιμούσε να είχε αρκεστεί

Στις λοιδορίες για τη Σύγκλητο της Ρώμης.

Του φτάναν και περίσσευαν η δόξα η ολόμαυρη φοράδα κ’

      οι χρυσοί αναβατήρες που είχε κερδισμένα.

Τί τον ήθελε τον ύμνο προς τιμήν του γερμανού;

Δεν ευθυνόταν φυσικά μα πάλι ποιος ο λόγος που τον

          στραβοκοιτάνε;

Ποιος ο λόγος που του γυρίζουνε την πλάτη και κρυφο-

             κουβεντιάζουν;

Αυτή η αμφιβολία πρέπει να τελειώνει.

Σύντρεξε, Μούσα, με ρυθμούς τον κουρασμένο Γνάθωνα.

Υπόβαλέ του τη μορφή της νέας λοιδορίας. Σελ. 47

               η  α ν α μ ε ν η  λ α μ π α

Εσείς που υπακούτε σε κυβερνήσεις και Π. Γ.

Σαν τους νεοσύλλεκτους στο σιωπητήριο

Θ’ αναγνωρίσετε μια μέρα πώς η ποσότητα της πίκρας

Έτσι που νότιζε για χρόνια τους τοίχους του κελιού

Είταν αναπόφευκτο να φτάσει στην ποιοτική μεταβολή της

Και ν’ ακουστεί

      σαν ουρλιαχτό

              σαν εκπυρσοκρότηση.

Εσείς που άλλα λέγατε στους φίλους κι άλλα στην καθο-

       δήγηση

Θ’ αναγνωρίσετε μια μέρα πώς εγώ

Είμουνα μονάχα  παραλήπτης

Των όσων μούστελναν γραμμένα με λεμόνι

Οι φυλακισμένοι

         και των δύο ημισφαιρίων.

Αν μου πρέπει τιμή

Είναι γιατί κράτησα τη λάμπα αναμμένη μέσα στην κάμα-

   ρά μου

Κ’ έκανα την εμφάνιση των μυστικών τους μηνυμάτων

Κρατώντας τις λογοκριμένες τους γραφές πάνω από τη

       φλόγα. Σελ. 51     

                  Φ ρ ο ν τ ι σ ε

Φρόντισε οι στίχοι σου να σπονδυλωθούν

Με τις αρθρώσεις των σκληρών των συγκεκριμένων λέξεων.

Πάσχισε νάναι προεκτάσεις της πραγματικότητας

Όπως κάθε δάχτυλο είναι μιά προέκταση στο δεξί σου χέρι.

Έτσι μονάχα θα μπορέσουν σαν την παλάμη του γιατρού

Να συνεφέρουν με χαστούκια

Όσους λιποθύμησαν

           μπροστά στο άδειο πρόσωπό τους. σελ. 16

         Δ α μ ω ν   ο   ε θ ν ι κ ο ς

Γυρίζοντας ο Δάμων στην πόλη της Κορίνθου

Βρήκε τους πρώην οπαδούς του Παραβάτη μουδιασμένους.

Η Μάρθα η γυναίκα του τη νύχτα

Σηκώνοντας τα πόδια ευλαβικά

(Μην τύχει και ο ίσκιος τους πέσει στις άγιες εικόνες)

Είπε πνιχτά, σαν να ξομολογιόταν.

«Πρέπει να πάς στον εφημέριό μας και να υποσχεθείς

Πώς η καρδιά σου του λοιπού

Θα είναι ταπεινή-ως δρόσος επί χλόης.

Δέχεται μου είπε να γίνω εγώ ο κομιστής της θεαρέ-

      στου αγγελίας,,,.

 

Όσο περνούν οι μέρες, υποπτεύεται ο Δάμων

Πώς ο θυμός κ’ η πορφυρή παραφορά του

Δεν έπεισαν την Μάρθα.

Όσο περνούν οι μήνες, όλο και βεβαιώνεται

Πώς πήγε-στα κρυφά- σε κείνον τον τραγόπαπα.

Σαν εθνικός θα πρέπει να ρωτήσει να εξακριβώσει να

         διαψεύσει.

Θυμάται όμως νοιώθει την υγρασία του νησιού βαθιά

        στα κόκκαλά του.

Κι εδώ οι πρώην οπαδοί του Παραβάτη

Αναθαρρήσαν ξεμουδιάζουν εμπορεύονται.

Ώχ αδερφέ! Για υποψίες θα χολοσκάμε τώρα;

Κ’ εξ άλλου, στο κάτω-κάτω της γραφής

Μήπως υποσχέθηκε ο ίδιος; Σελ.58

          τ α   σ υ ν ν ε φ α

Τα σύννεφα διαβαίνουν χαμηλά

Τόσο που κ’ ένα κάγκελο νάτανε σπασμένο

Θα μπορούσες νάπλωνες το χέρι και ν’ αγγίξεις

Τη διαβατική

               θηλύτητά τους. σελ. 14

         γ υ μ ν α σ μ α

Δοκίμαζε, συνέχιζε τα γυμνάσματά σου.

Κοίτα που κ’ η θάλασσα ανακατεύει συνεχώς

Ουρανό και φύκια

Πασχίζοντας να βρει το σωστό της χρώμα. Σελ. 21

              τ ε κ μ η ρ ι ο

Μια μέρα τούτο το βιβλίο

Θα βρίσκεται στην έδρα του δικαστηρίου

Δίπλα σε σκουριασμένους σιδεροσωλήνες οδηγούς ρητορικής

      σε χάρτες επιτελικούς κομμάτια ασβέστη από

      σπασμένα αγάλματα.

Θα βρίσκεται κι αυτό κιτρινισμένο δίπλα στα τεκμήρια

Σαν νεκροκεφαλή

Της δεκαετίας μου

Πού σείς δολοφονήσατε

Εσείς

Πολεμοκάπηλοι

Εσείς

Ψευτοκομμουνιστές. Σελ.19

            κ τ η μ α   φ υ λ α κ η ς

Κάθε αυγή και κάθε δύση

Μαζεύω το χρυσάφι τ' ουρανού

Και το σφραγίζω

        σε προφίλ

Με το πραγματικό

     τ' αληθινό μου

          πρόσωπο.

Με την ελευθερία μου

Ένα χρυσάφι μη δεκτόν παρά τοις εμπόροις

Πληρώνω κάθε νύχτα

        τό πρόσκαιρό μου

             κτήμα τάφου. σελ. 15

            υ π ο σ η μ ε ι ω ση

φίλε ή αντίπαλε μην τ’ αναγγείλεις πουθενά.

Δεσμώτης τήδε ίσταμαι τοις ένδον ρήμασι πειθόμενος. Σελ. 64

           μ ε  τ ι  μ α τ ι α  τ ω ρ α  π ι α

Βιάστηκες μητέρα να πεθάνεις.

Δε λέω, είχες αρρωστήσει από φασισμό

Κ’ είταν λίγο το ψωμί έλειπα κ’ εγώ στην εξορία

Είτανε λίγος ο ύπνος κι ατέλειωτες οι νύχτες

Μα πάλι ποιός ο λόγος ν’ απελπιστείς προτού κλείσεις

       τα εξηντατέσσερα

Μπορούσες νάσφιγγες τα δόντια

Έστω κι αυτά τα ψεύτικα τα χρυσά σου δόντια

Μπορούσες ν’ αρπαζόσουνα απόνα φύλλο πράσινο

Απ’ τα γυμνά κλαδιά

Απ’ τον κορμό

Μα ναι το ξέρω

Γλυστράν τα χέρια κι ο κορμός του χρόνου δεν έχει φλού-

       δα να πιαστείς

Όμως εσύ να τάμπηγες τα νύχια

Και να τραβούσες έτσι πεντέξι-δέκα χρόνια

Σαν τους μισοπνιγμένους που τους τραβάει ο χείμαρρος

Κολλημένους στο δοκάρι του γκρεμισμένου τους σπιτιού.

Τι βαραίνουν δέκα χρόνια για να με ξαναδείς

Να ξαναδείς ειρηνικότερες ημέρες και να πάς

Στο παιδικό σου σπίτι με τον φράχτη πνιγμένον στα λου-

         λούδια

Να ζήσεις μεσ’ στη δίκαιη γαλήνη

Ακούγοντας τον πόλεμο

Σαν τον απόμαχο αχό του καταράχτη

Νάχεις μια στέγη σίγουρη σαν άστρο

Να χωράει το σπίτι μας την καρδιά των ανθρώπων

Κι από τη μέσα κάμαρα-

Όμως εσύ μητέρα βιάστηκες πολύ

Και τώρα με τί χέρια ναρθείς και να μ’ αγγίξεις μέσ’ από

        τη σίτα

Με τί πόδια να ζυγώσεις εδώ πούχω τριγύρω μου τις πέτρες

      σιγουρεμένες σαν ντουβάρια φυλακής

Με τί μάτια τώρα πιά να δεις πώς μέσα δω χωράει

Όλη η καρδιά του αυριανού μας κόσμου

                 τσαλαπατημένη

Κι από τον δίπλα θάλαμο ποτίζει η θλίψη

Σαν υγρασία σάπιου χόρτου. Σελ. 9-10

                 Η αναμμένη λάμπα της κριτικής

      Η  προσωπική αυτή ανθολόγηση ποιημάτων του ποιητή Άρη Αλεξάνδρου, έγινε από την τρίτη του συλλογή «ΕΥΘΥΤΗΣ ΟΔΩΝ» εκδόσεις Homo Humanus, Αθήνα 1959, σελίδες 68. Οι σελίδες που αναγράφονται στο τέλος των ποιημάτων αντιστοιχούν στην πρώτη αυτή έκδοση και όχι στις κατοπινές συγκεντρωτικές συμπληρωμένες. Η πρώτη συγκεντρωτική έκδοση είχε απαγορευτεί από την δικτατορία. Διαβάζουμε στον κολοφώνα: «Η «ΕΥΘΥΤΗΣ ΟΔΩΝ», ΓΡΑΦΤΗΚΕ ΤΟ 1954-58 ΣΤΙΣ ΦΥΛΑΚΕΣ ΤΗΣ ΑΙΓΙΝΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΓΥΑΡΟΥ ΤΥΠΩΘΗΚΕ ΤΟΝ ΑΠΡΙΛΗ ΤΟΥ 1959 ΣΕ 200 ΑΝΤΙΤΥΠΑ ΓΙΑ ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΟ ΤΟΥ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ ΣΤΟ ΤΥΠΟΓΡΑΦΕΙΟ «ΠΟΡΦΥΡΑΣ»». Ενώ στην σελίδα 67 έχουμε τα «Παροράματα» της έκδοσης. Οι διαστάσεις της συλλογής είναι 15Χ22. Ο τίτλος της πρώτης σελίδας και αυτός της κόχης είναι γραμμένος με ανοιχτό κόκκινο, ενώ το ονοματεπώνυμο του ποιητή, η λέξη Ποιήματα και του άγνωστου εκδοτικού οίκου καθώς και τα στοιχεία των Ποιημάτων με μαύρα. Τα ποιήματα είναι γραμμένα στο πολυτονικό ενώ οι τίτλοι γράφονται με μικρά γράμματα άτονοι. Στην έκδοση συναντάμε ορισμένα ορθογραφικά λαθάκια τα οποία δεν διόρθωσα, παρά ελάχιστα «κραυγαλέα» που ενδέχεται να είναι και του τυπογραφείου. Στην σελίδα 4 κάτω από «Του ιδίου» αναγράφεται μόνο η δεύτερη ποιητική του συλλογή «Άγονος γραμμή», 1953 αλλά όχι η πρώτη του: «Ακόμα τούτη η άνοιξη», εκδόσεις Γκοβόστη, Αθήνα 1946. Η τρίτη στη σειρά ποιητική συλλογή του Άρη Αλεξάνδρου είναι η πλέον ποιητικά και τεχνικά άρτια σε σχέση με τις άλλες δύο και η πιο ενδιαφέρουσα. Εκφράζει την ποιητική του και την πολιτική του στάση και επιλογές. Το Καβαφικό ιστορικό και ειρωνικό προσωπείο-δεκαπέντε περίπου ποιήματα και τα μοτίβα σκηνών προερχόμενα από την Παλαιά Διαθήκη ορισμένων ποιημάτων, είναι έντονα και κυριαρχούν στις 41 αυτές έντιτλες ποιητικές μονάδες, και συμπληρώνουν το ποιητικό κλίμα της ποιητικής φωνής του Γιάννη Ρίτσου, δραστική επιρροή που διαθέτουν οι δύο προηγούμενες συλλογές του. Επιρροές έχουμε ακόμα από την ρυθμικότητα των στίχων της Δημοτικής ποίησης, την μουσική ρυθμική των στίχων του Κωστή Παλαμά και την απαισιόδοξη «λογικότητα» του μικρασιάτη πρόσφυγα νομπελίστα ποιητή Γιώργου Σεφέρη. Στον Γιάννη Ρίτσο μάλιστα αφιερώνει ένα ποιητικό του πεζό ενώ, μότο του Γιώργου Σεφέρη, του Κώστα Βάρναλη κ.α., μας εισάγουν στο κλίμα της διαπραγματευτικής θεματολογίας των συγκεκριμένων ποιημάτων. Αν παραβλέψουμε την πρώτη συλλογή, που κυκλοφόρησε «επίσημα» από τον παλαιό γνωστό εκδοτικό οίκο Γκοβόστη, με τον οποίο σαν μεταφραστής συνεργάζονταν ο νεαρός αντισυμβατικός πάντα, ασυμβίβαστη ηθική προσωπικότητα Αρης Αλεξάνδρου, οι άλλες δύο κυκλοφόρησαν για λογαριασμό του συγγραφέα στην Αθήνα σε λίγα σχετικά αντίτυπα. Η δεύτερη, δεν κυκλοφόρησε από εκδοτικό οίκο, ενώ η τρίτη και πάλι για λογαριασμό του συγγραφέα από έναν ανύπαρκτο εκδοτικό οίκο. Η λατινική ονομασία Homo Humanus του ανύπαρκτου εκδοτικού οίκου που χρησιμοποιεί ο Αλεξάνδρου δεν είναι τυχαία. Ταιριάζει στην γενικότερη ιδιοσυγκρασία και πολιτική φιλοσοφία, ανθρωπιστικό οραματισμό και ιδεώδη του Άρη Αλεξάνδρου. Στις σύντομες αλλά καίριες απαντήσεις που δίνει ο Αλεξάνδρου στον πειραιώτη δοκιμιογράφο Δημήτρη Ραυτόπουλο, στο πρώτο τεύχος του λογοτεχνικού περιοδικού "Ηριδανός" τον Σεπτέμβρη του 1975 , ο ίδιος απαντά: "Δεν ανήκω σε κανένα κόμμα και σε καμιά πολιτική οργάνωση. Δεν είμαι μέλος καμιάς εκκλησίας. Δεν είμαι οπαδός καμιάς θρησκείας. Όπως το 'χω ξαναπεί, Δεσμώτης τήδε ίσταμαι τοις ένδον ρήμασι πειθόμενος. Έχοντας περάσει από τα ξερονήσια και τις φυλακές, νιώθω πώς είμαι συγκρατούμενος όχι μόνο με όσους υποφέρουν στα φασιστικά στρατόπεδα μα και με όσους βασανίζονται στο Αρχιπέλαγος Γκουλάγκ ....." βλέπε "Τα ένδον ρήματα", στο Άρης Αλεξάνδρου, "Έξω απ' τα δόντια Δοκίμια 1937-1975", εκδόσεις Βέργος 1977 και β΄ έκδοση Ύψιλον , Αθήνα 1982. Από αυτήν την τρίτη συλλογή οι μέχρι σήμερα κριτικοί του αντλούν με μεγαλύτερη άνεση και προτίμηση στοιχεία και εσωτερικές συγγενικές πληροφορίες για τις ερμηνευτικές τους αποτιμήσεις στα δημοσιεύματά τους. Το ίδιο θα γράφαμε και για τους ανθολόγους της ελληνικής ποίησης. Η συλλογή «ΕΥΘΥΤΗΣ ΟΔΩΝ» ολοκληρώνει την πνευματική παρουσία του Αλεξάνδρου ως ποιητή, αν και, στην πρώτη συγκεντρωτική έκδοση των Ποιημάτων του, δεκατρία χρόνια αργότερα, «Ποιήματα 1941-1947» που κυκλοφόρησαν από τις εκδόσεις Κείμενα, Αθήνα 1972 προστέθηκαν τα ποιήματα “Exercises de redaction”,  τα οποία γράφτηκαν το 1969 στο Παρίσι. Εννέα ποιήματα γραμμένα στα γαλλικά. τα οποία στην μεταφορά τους δεν μεταφράζονται στα ελληνικά. Η συλλογή λογοκρίθηκε από το στρατιωτικό καθεστώς και αποσύρθηκε από την κυκλοφορία. Στην δεύτερη πανομοιότυπη επανέκδοση των συγκεντρωτικών Ποιημάτων (1941-1974) της έκδοσης των «Κειμένων» από τις εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα 1978, προστέθηκαν και 7 «ΠΑΡΙΣΙΝΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ» τα οποία γράφτηκαν στο Παρίσι μεταξύ 1972-1974, όπως μας πληροφορεί ο ίδιος ο ποιητής. Το πρώτο πεζόμορφο ποίημα «Ανατολή Ηλίου» είναι αφιερωμένο «στον Γιάννη Ρίτσο». Τα άλλα έχουν τίτλο "Επίπλωση", "Τα φωνήεντα", "το αμετάφραστο", "αυτοψία", "διαύγεια πνεύματος" "Σημείο προορισμού". Μετά την έκδοση της τρίτης συλλογής ο Αλεξάνδρου σιώπησε ως ποιητής. Όπως και πάλι ο ίδιος μας λέει στο μακροσκελές ποίημά του "συνομιλω αρα υπάρχω", "Που λές, τα νέα μας εδώ είναι λιγάκι μπερδεμένα./ Θα γραφτούν καινούργιες ιστορίες./ Ίσως και μιά "Περί παραχαράξεων της αλήθειας,,,/ Δε βαριέσαι./ Ένα λήμμα παραπάνω στη βιβλιογραφία." σ. 23. Οι πληροφορίες των μελετητών του έργου του μας λένε ότι οι συλλογές δεν βρήκαν ανταπόκριση από το αναγνωστικό κοινό, ελάχιστα αντίτυπα πωλήθηκαν, έμειναν αδιάθετα. Το κύριο βάρος όμως της πνευματικής, συγγραφικής παραγωγής του Άρη Αλεξάνδρου πέφτει στην μετάφραση βιβλίων από διάφορες γλώσσες. Όλοι οι μελετητές του διαπιστώνουν μέχρι σήμερα, το πόσο σημαντικές είναι οι δεκάδες του μεταφράσεις ξένων μυθιστορημάτων και ποιημάτων και άλλων πεδίων της τέχνης. Να σημειώσουμε ακόμα ότι το μυθιστόρημά του «Το Κιβώτιο», έτυχε περισσότερο μέχρι σήμερα της προσοχής των κριτικών, (και των αναγνωστών), γράφτηκαν επαινετικά σχόλια, ερμηνευτικές κρίσεις και αναλύσεις. Αυτό δεν είναι ούτε τυχαίο ούτε αμελητέο, αν αναλογιστούμε την τομή που έφερε στον χώρο της ελληνικής πεζογραφίας το μοναδικό αλλά εμβληματικό αυτό μυθιστόρημα στην εποχή του. Μάλιστα ο κριτικός Σπύρος Τσακνιάς σε κριτική του, βρίσκει κοινά στοιχεία,  λέξεις κλπ. μεταξύ του θεατρικού έργου του Αλεξάνδρου «Αντιγόνη» με «Το Κιβώτιο». Σίγουρα πάντως θα υπάρχουν και κοινοί δρόμοι επικοινωνίας και ανάγνωσης μεταξύ των ποιητικών του μονάδων και του πεζού του  λόγου. Ενδιαφέρον επίσης παρουσιάζει το γεγονός ότι μέσα στο σύνολο ποιητικό του λόγο, και των τριών συλλογών, ο Αλεξάνδρου μας μιλά για τον ρόλο και την αξία της Ποίησης, τον ρόλο του Ποιητή μέσα στην Κοινωνία, και κάνοντας την δική του αξιολόγηση μιλά για την δική του αξία σαν Ποιητή. Πολλοί κριτικοί αυτήν την ποιητική του αυτομεμψία την θεωρούν ταπεινότητα και σεμνότητα του Αλεξάνδρου σαν ποιητή. Αν ξεφύγουμε από αυτήν την παλαιότερη ερμηνευτική λογική, δίχως να την παραβλέπουμε, το σύγχρονο κατά την γνώμη μου ερώτημα είναι αν ο Άρης Αλεξάνδρου σαν ποιητής και τα ποιήματά του ξεπερνούν την ιστορική και πολιτική επικαιρότητα της εποχής του. Έχει δηλαδή τα εχέγγυα η "μονοθεματική" πολιτική ποίηση του Αλεξάνδρου να συνομιλήσει με τον σημερινό αναγνώστη, ο οποίος έχει διαφορετικές πολιτικές και κοινωνικές προσλαμβάνουσες και οι ιστορικές καταστάσεις είναι εντελώς διαφορετικές σήμερα; Και κατ’ επέκταση, μπορεί να γραφεί σήμερα πολιτική ποίηση; Ή μήπως είναι ένα είδος, μία κατηγορία στην ιστορία του ποιητικού λόγου η οποία πρόσφερε ότι πρόσφερε και έκλεισε τον κύκλο της; ή όπως και πάλι μας λέει ο Αλεξάνδρου "Η ποίηση λοιπόν είναι μιά υπόθεση αντικοινωνική"... βλέπε το εισαγωγικό ποίημα της συλλογής "εισηγηση". Και αν κάποιος ποιητής ή ποιήτρια σήμερα, σε αυτό το σύστημα της αστικής δημοκρατίας που ζούμε, των ανοιχτών κοινωνιών και ελεύθερων πολιτικών προταγμάτων θελήσει να γράψει πολιτική ποίηση με ποια εφόδια θα το πράξει, τι μηνύματα θα στείλει; Τι εικόνες θα χρησιμοποιήσει, τι συμβολισμούς θα εκπέμπει, ποιες καταστάσεις θα καθρεφτίσει ο πολιτικός ποιητικός λόγος σήμερα, το 2023; Ερωτήματα και διλήμματα ενδέχεται αδιάφορα, ανεδαφικά. Ο χρόνος και η σύγχρονη ποιητική παραγωγή θα τα επαληθεύσει ή θα τα διαψεύσει.

Πάντως οφείλουμε να ομολογήσουμε ότι ο πειρασμός της αντιγραφής ολόκληρης της συλλογής υπήρξε μεγάλος, όπως αντίστοιχα και ορισμένα από τα μελετήματα του Άρη Αλεξάνδρου. Όσον αφορά το πολιτικό του χρονικό για την Κρονστάνδη αποτελεί μία μάλλον ιδιαίτερη περίπτωση εξέτασης. Εδώ να διευκρινίσουμε ότι δεν είναι απαραίτητο ένας αναγνώστης να ταυτίζεται στις πολιτικές του ιδέες και ιδεολογικά πιστεύω με εκείνα του συγγραφέα. Δεν θαυμάζεις την ποίηση και το έργο του Γιάννη Ρίτσου επειδή υπηρέτησε και μίλησε για μία συγκεκριμένη πολιτική ιδεολογία, είναι μεγάλος και σπουδαίος γιατί το έργο του είναι μεγάλο και σημαντικό. Το ίδιο ισχύει και για το έργο του Ίωνα Δραγούμη, του Γιώργου Θεοτοκά, του Γιώργου Σεφέρη, του Νίκου Καζαντζάκη, του Στρατή Τσίρκα κλπ. Όσον αφορά το καλογραμμένο θεατρικό του «Αντιγόνη» θα άξιζε μια αυτόνομη, σχολιασμένη έκδοση και μία παράστασή του σε ελληνική σκηνή. Τέλος, ξεχωριστή αξία θα είχε μία εργασία πάνω στο σύνολο των μεταφραστικών του εργασιών από διάφορες γλώσσες τις οποίες έκανε ο Άρης Αλεξάνδρου για καθαρά βιοποριστικούς λόγους.

     Με το τρίτο αυτό σημείωμα για τον Άρη Αλεξάνδρου,-το πρώτο στα Λογοτεχνικά Πάρεργα, το δεύτερο στο ηλεκτρονικό περιοδικό «Κίνημα» τχ. 13/7, 2023, σ.52-59, "Το μαρτύριο και η μαρτυρία της εξορίας" του δημοσιογράφου και συγγραφέα Νίκου Λαγκαδινού-, μάλλον ολοκληρώνω το μικρό αφιέρωμα στη μνήμη του Άρη Αλεξάνδρου. Σε αυτό έμεινα καθαρά στην αντιγραφή ποιημάτων του που με συγκίνησαν και μου άρεσαν περισσότερο, ξύπνησαν μνήμες και παραστάσεις, εικόνες σήμερα, εν έτη 2023 που διάβασα ξανά το έργο του και πολλές από τις παλαιές κριτικές. Βιβλία, μελέτες, βιβλιοκριτικές. Όπως την μονογραφία του Δημήτρη Ραυτόπουλου. 

Άρης Αλεξάνδρου και ποιήτρια Καίτη Δρόσου μία ακόμα τρυφερή αγωνιστική πολιτική και συγγραφική περιπέτεια ανοιχτή στον χρόνο. Μία «ποιητική και πολιτική ηθική» όπως μας πρωτομίλησε ο Δημήτρης Ν. Μαρωνίτης και όχι μόνο.

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος

Πειραιάς 6/7/2023

ΥΓ. Κυκλοφόρησε πρόσφατα η νέα ποιητική συλλογή «Εξόδιος Αέρας» της ποιήτριας Μαρίας Κούρση, εκδόσεις Εκδοτική Αθηνών. Ένας ποιητικός λόγος από τους αξιολογότερους της γενιάς της και της εποχής μας. Καταξιωμένη γυναικεία ποιητική φωνή, ευγενική φύση και διακριτική προσωπικότητα. Γράφει και εργάζεται σχεδόν αθόρυβα και κάθε φορά που δημόσια εκθέτει την ποιητική της παρουσία μας δίνει πραγματικά ποιοτικά αποτελέσματα.