ΡΩΣΣΟΙ ΛΥΡΙΚΟΙ

ΡΩΣΣΟΙ  ΛΥΡΙΚΟΙ

απόδοση στα ελληνικά ΕΛΕΝΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ

Αθήνα 1982, σελίδες 64, δραχμές 200

Το βιβλίο αυτό τυπώθηκε στην Αθήνα τον Απρίλη του 1982 από το τυπογραφείο «Το Ελληνικό Βιβλίο» Γερανίου 7. Για λογαριασμό της Ελένης Δημητρίου. Εξώφυλλο: Λουΐζας Μοντεσάντου

    Το βιβλίο αυτό της κυρίας Ελένης Δημητρίου, που περιέχει τον ποιητικό λόγο είκοσι τριών ρώσικων ποιητικών φωνών,-δεκαεννέα αντρών και τεσσάρων γυναικών- είναι μια αξιοσημείωτη εργασία για όσους ενδιαφέρονται να γνωρίσουν τον ποιητικό πολιτιστικό πλούτο της αχανούς αυτής χώρας, της Ρωσίας. Η γενιά μου, γενιά του 1980, θα γράφαμε χαριτολογώντας μετά Λεωνίντ Μπρέζνιεφ γενιά, (ποιος δεν θυμάται την πασίγνωστη και διαδεδομένη αφίσα της εποχής χαρούμενα κρυφογελώντας,-όλες οι εν κρυπτώ αδελφές συναγωνίστριες κομμουνίστριες ψυχές-με τον γενικό γραμματέα της τότε Σοβιετικής Ένωσης να ασπάζεται με ένα επιμανδαλωτό φιλί τον τότε ηγέτη της ανατολικής Γερμανίας Έριχ Χόνεκερ, χωρίς να φοβάται μη τον ξαποστείλουν εξορία στην Σιβηρία), πρωτογνώρισε την τότε Σοβιετική Ένωση-Ρωσία-μέσα από τον πεζογραφικό λόγο του Λέοντος Τολστόι, του μεγάλου θεολόγου-μυθιστοριογράφου Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι, του αντιφρονούντα συγγραφέα Αλεξάντερ Σολζενίτσιν(το αρχιπέλαγος Γκούλακ, και το Μια ημέρα του Ιβάν Ντενίσοβιτς, ήταν τα πιο διαδεδομένα έργα της εποχής της εφηβείας μου), τα μυθιστορήματα του Ιβάν Τουργκιένεφ, τον συγγραφέα του Δόκτωρ Ζιβάγκο Μπορίς Πάστερνακ, του θεατρικού συγγραφέα Άντον Τσέχωφ που έργα του ανέβαζε το Θέατρο Τέχνης του Καρόλου Κουν, τον Μαξίμ Γκόργκι με τους Μικροαστούς του και Τα παιδικά του χρόνια, τον Αρμπούζωφ με την Φθινοπωρινή Σονάτα,(στην γνωστή παράσταση με την Έλλη Λαμπέτη και Μάνο Κατράκη), τα κινηματογραφικά αριστουργήματα του σκηνοθέτη Σεργκέι Αϊζενστάιν, με τις διδακτικές κριτικές και αναλύσεις του κυρού Βασίλη Ραφαηλίδη, αλλά και την μελέτη του συγγραφέα και μεταφραστή Παύλου Ζάννα για τον Ιβάν τον Τρομερό θρυλική ταινία του σκηνοθέτη, με τα απαγορευμένα κινηματογραφικά έργα στην τότε Σοβιετική Ένωση, παραμυθένιες λαϊκές εικαστικές αφηγήσεις του σκηνοθέτη Σεργκέι Παρατζάνωφ, από τις ταινίες του πρόωρα χαμένου Αντρέι Ταρκόφσκι, ποιος δεν θυμάται την ταινία του Αντρέι Ρουμπλιώφ, από τις συνεντεύξεις του για την χώρα του και τις πολιτικές δυσκολίες και κοινωνικές αντιξοότητες που αντιμετώπιζαν οι καλλιτέχνες, ενός από τα πεφταστέρια του παγκόσμιου χορού του Ρούντολφ Νουρέγιεφ,-που τον απολαύσαμε αρκετές φορές στο Ηρώδειο, την κλασική μουσική παράδοση του Τσαϊκόφσκι, του Σοστακόβιτς, του Χασατουριάν και άλλων ρώσων συνθετών. Μάθαμε για την ιστορία της Ρωσίας και την πολιτιστική της περιπέτεια από τα βιβλία των ρώσων θεολόγων της διασποράς, από τον Νικολάι Μπερντιάγιεφ, τον πατήρ Γεώργιο Φλορόφσκι, αλλά και το ογκώδες βιβλίο του Κώστα Σαρδελή Θεοφάνης ο Κρης, την δίτομη ιστορία της Ρώσικης Λογοτεχνίας του Νίκου Καζαντζάκη, την τρίτομη του Μήτσου Αλεξανδρόπουλου, την Ιστορία του D. S. Mirsky, και άλλες μελέτες-όπως αυτές του Τάσου Λειβαδίτη, που ερευνούν διαχρονικά τα πολιτιστικά πράγματα της ομόδοξης αυτής με την Ελλάδα χώρας, της Τρίτης Ρώμης, της πρώην Μέκκας του Κομμουνισμού. Για την περίοδο που επεκράτησε η Μαρξιστική Λενινιστική ιδεολογία και πολιτική στην τότε Σοβιετική Ένωση, στον χώρο της ποίησης είχαμε τις μεταφράσεις του αγωνιστή κομουνιστή ποιητή Γιάννη Ρίτσου, που μετέφρασε δεκάδες κομμουνιστές ποιητές όχι μόνο της Σοβιετικής Ρωσίας, αλλά και άλλων κομμουνιστικών χωρών της Ανατολικής Ευρώπης που εκδόθηκαν από τον Κέδρο. Υπήρχε ακόμα η έκδοση του αφιερωματικού τόμου Χαίρε Ρωσία, μια ανθολογία ελλήνων και ελληνίδων ποιητών και ποιητριών που έγραψαν ποιήματα αφιερωμένα στην Σοβιετική Σοσιαλιστική Ρωσία, σε επιμέλεια του Νίκου Παπανδρέου, και κυκλοφόρησε με την ευκαιρία των 60 χρόνων από την Οκτωβριανή Επανάσταση από την Σύγχρονη Εποχή. Εκδόθηκαν και κυκλοφόρησαν επίσης, δεκάδες ιστορικά βιβλία και μελέτες, που αναφέρονταν στην περίοδο του Κομμουνισμού στην Ρωσία, όπως ήταν η δίτομη ιστορία του Λέοντος Τρότσκι, οι μελέτες για την ιστορία του κομμουνισμού που εκδόθηκαν από τις εκδόσεις Ράππα, η ιστορία της Οκτωβριανής Επανάστασης από τις εκδόσεις Πάπυρος, του πρώτου πρωθυπουργού μετά την κατάρρευση της δυναστείας των Ρωμανόφ του Κερένσκι, τα βιβλία της Ρόζας Λούξεμπουργκ, και, μέχρι το σύγχρονό μας ενδιαφέρον μελέτημα της Έλλης Παππά, της συζύγου του εκτελεσθέντος Νίκου Μπελογιάννη και αδελφή της συγγραφέως Διδώς Σωτηρίου, Μύθος και Ιδεολογία στη Ρώσικη Επανάσταση, Οδοιπορικό από το Ρώσικο Αγροτικό Λαϊκισμό στο Λαϊκισμό του Στάλιν, που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Εστία, το ενδιαφέρον για την ιστορία και την πολιτιστική εξέλιξη από τους έλληνες διανοούμενους, συγγραφείς και αναγνώστες για την χώρα αυτή, υπήρξε αμείωτο και συνεχές. Τόσο για την προ, όσο και για την μετά, κομμουνιστική περίοδο. Στον χώρο της λογοτεχνίας, τα σκήπτρα όσον αφορά τις μεταφράσεις και τις μελέτες για το έργο του, κρατά ο Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι. Η ποιήτρια και πεζογράφος Μαρίνα Τσβετάγιεβα στις μέρες μας, είναι γνωστή από τις εξαιρετικές μεταφράσεις του Γιώργου Κοροπούλη, της Άννας Μπακάλη, της Μίλια Ροζίδη και άλλων, ο Γιώργος Κεντρωτής μεταφράζει στις μέρες μας τον σοβιετικό Βλαντίμιρ Μαγιακόφσκυ, το ποιητικό έργο του Πάστερνακ μεταφράζει επίσης ο ποιητής Κοροπούλης, ο συγγραφέας Μήτσος Αλεξανδρόπουλος μας γνωρίζει τον Όσιπ Μάντελσταμ, η ποιήτρια Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ μας γνωρίζει την ποιητική φωνή του Γιόζεφ Μπρόντσκι, όπως και ο Δημήτρης Τριανταφυλλίδης με το Υπερασπίζοντας τον Καβάφη, τέλος, για να κλείσουμε την συνοπτική αυτή αναφορά, την μεγάλη Μούσα της Ρώσικης ποίησης την Άννα Αχμάτοβα μετέφρασε από τα ρώσικα η Ελένη Δημητρίου, που αποδίδει στα ελληνικά και τους ποιητές της παρούσας ανθολογίας, ο Θεόδωρος Άδραστος, ο Γιάννης Αντίοχος και πολλοί άλλοι. Όπως βλέπουμε, από τις μεταφράσεις της Ελένης Δημητρίου και το βιβλίο της Ρώσσοι Λυρικοί Αθήνα 1982, έως την ανθολογία Ρώσοι ποιητές του 20^ου αιώνα του Γιώργου Μολέσκη, Μεσόγειος 2004, ο κατάλογος είναι μακρύς και η ελπίδα ζωντανή για συνέχιση της σύσφιγξης των ελληνορωσικών πολιτιστικών και ιστορικών σχέσεων.

    Ας επανέλθουμε στις εξαιρετικές μεταφράσεις των Ρώσων Λυρικών, που μεταφράζει από τα ρώσικα η Ελένη Δημητρίου. Οι περισσότεροι μεταφραστές που μεταφράζουν Ρώσους συγγραφείς στα ελληνικά, δεν γνωρίζουν ρώσικα, τα έργα μεταφράζονται συνήθως είτε από τα Γαλλικά είτε από τα Αγγλικά, ή και ορισμένα, από τα Γερμανικά, ελάχιστοι και ελάχιστες μεταφέρουν τα έργα απευθείας από τα Ρώσικα. Η Ρώσικη γλώσσα είναι μια μάλλον δύσκολη γλώσσα για τους έλληνες διανοούμενους και συγγραφείς, πράγμα που καθορίζει και την γλωσσική επιλογή των μεταφραστικών τους φιλοδοξιών, αν εξαιρέσουμε τον σημαντικό συγγραφέα Μήτσο Αλεξανδρόπουλο, ακόμα και οι θιασώτες της κομμουνιστικής ιδεολογίας συγγραφείς και ποιητές ή δοκιμιογράφοι, μεταφράζουν συνήθως τους ομοϊδεάτες τους συγγραφείς ή ποιητές από δεύτερες ή τρίτες γλώσσες, αυτό έχει σαν συνέπεια μάλλον να χάνεται ένα μέρος από την μαγεία του πρωτότυπου κειμένου, να μην αποδίδεται σε όλη του την μαγεία το ύφος του δημιουργού. Τα μεταφραστικά προβλήματα είναι πολλά και ορισμένες φορές δυσεπίλυτα.  Κατά την γνώμη μου όμως, καλύτερα να έχουμε και να διαβάζουμε μια έστω και κακή μετάφραση ενός κειμένου, παρά να μην έχουμε την δυνατότητα να διαβάσουμε καθόλου το αυθεντικό κείμενο. Ποιος από την γενιά μου, δεν θυμάται τις λαϊκές μεταφράσεις των εκδόσεων Δαρεμά του Άγγλου δραματουργού Ουίλιαμ Σαίξπηρ, ή μέρος του Φάουστ του Γκαίτε; Το πρόβλημα τίθεται σε άλλη βάση, παραδείγματος χάριν, γιατί οι περισσότεροι θιασώτες της Παπαδιαμαντικής διηγηματικής μαγείας, δεν αναφέρουν τις μεροληψίες του κυρ Αλέξανδρου όσον αφορά το έργο Έγκλημα και Τιμωρία του Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι; Γιατί δεν μνημονεύουν ότι ο ίδιος ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης που μεταφέρει το έργο από δεύτερη γλώσσα, πολλές φορές εξασκεί πάνω στο κείμενο «προληπτική λογοκρισία», κόβει δηλαδή τα κείμενα εκεί που θεωρεί ότι δεν ταιριάζουν στην φυσιογνωμία και τον χαρακτήρα ενός χριστιανού ορθόδοξου πιστού αναγνώστη. Και γιατί θα πρέπει να φοβόμαστε να εκφράσουμε δημόσια την άποψη, ότι η μετάφραση του κυρ Αλέξανδρου του συγκεκριμένου έργου του ρώσου μυθιστοριογράφου που εκδόθηκε το 1992 από τις εκδόσεις Ιδεόγραμμα, είναι κατώτερη από εκείνη του Μήτσου Αλεξανδρόπουλου που γνωρίσαμε από τις γνωστές κλασικές εκδόσεις Γαλαξίας, που κυκλοφόρησε το 1968, το γνωστό μας κόκκινο βιβλίο. Δεν χάνεται η αγάπη μας για τον Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη, αν τον αντιμετωπίζουμε μακρά του φωτοστέφανου που τον έχουν περιβάλλει εντεύθεν κακείθεν της ορθοδόξου πίστεως και παράδοσης συγγραφείς και μελετητές. Η αγάπη μας για το έργο του ποιητή Οδυσσέα Ελύτη είναι τεράστια και διαρκής, αλλά οι μεταφραστικές του προθέσεις στο βιβλίο του Δεύτερη Γραφή, όζουν περισσότερο ύφος και γλώσσα Οδυσσέα Ελύτη, παρά τον κόσμο των πρωτότυπων ποιητών. Ας φέρουμε παραδείγματος χάριν στο νου τις μεταφράσεις του Νίκου Γκάτσου, όσον αφορά τον ισπανό λυρικό ποιητή Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα, και αυτές του Ελύτη, θα δούμε την διαφορά, ή το έργο του Φουτουριστή Βλαντίμιρ Μαγιακόφσκι, του Τζιουζέπε Ουνγκαρέτι και τις μεταφράσεις του ιταλού ποιητή από τον Φοίβο Ι. Πιομπίνο, μακρύς ο κατάλογος, των συμφωνιών και των καλοπροαίρετων ενστάσεων, όσον αφορά τις μεταφραστικές προσπάθειες των ελλήνων δημιουργών να μας γνωρίσουν τους αγαπημένους τους συγγραφείς και ποιητές, είτε για επαγγελματικούς λόγους είτε για το κέφι τους. Το αποτέλεσμα παραμένει η απόλαυση του κειμένου, μια που δεν μπορεί κανείς μεταφραστής να δουλεύει την μετάφραση του για τριάντα πάνω κάτω χρόνια, όπως έπραξε ο ποιητής Γιώργος Σεφέρης με την γνωστή αρχαία τραγωδία, όπως ο ίδιος μας αναφέρει.

     Μέσα σε αυτό το πλαίσιο των εξαίρετων μεταφραστικών προτάσεων, οφείλουμε να εντάξουμε και τις αποδόσεις των ρώσων λυρικών της ποιήτριας και μεταφράστριας Ελένης Δήμου, που, χρησιμοποιεί έναν λόγο βατό, μια γλώσσα εύληπτη, λέξεις ποιητικές, με ρυθμό ή χωρίς να ακολουθούν τους κανόνες της ομοιοκαταληξίας, που μας δίνουν την μαγεία των ποιητικών φωνών, χωρίς να χάνουν κάτι μάλλον από την βαρύτητα των ποιητικών τους νοημάτων. Γνωρίζοντας ρώσικα η Ελένη Δημητρίου, και όντας η ίδια ποιήτρια, μπορεί και πατά σταθερά πάνω σε δύο γλωσσικές και ποιητικές βάρκες. Το πολυτονικό που χρησιμοποιεί για να αποδώσει τον ποιητικό λόγο, την βοηθά μάλλον να επεξεργαστεί ανετότερα τις ποιητικές καταθέσεις, καθώς και ο ελεύθερος στίχος που υιοθετεί στα ελληνικά όταν της χρειάζεται. Οι προτάσεις είναι μικρές, καθώς και οι περισσότερες λέξεις, συνήθως οι στίχοι κρατούν τον ρυθμό της αναπνοής, το σημείο στίξεως (,) που πρυτανεύει στις μεταφράσεις δίνει τον απαραίτητο χρόνο στον αναγνώστη να κατανοήσει το ποιητικό νόημα, χωρίς να χάνεται ο ρυθμός της γλώσσας, χωρίς να κοπιάζουν οι λέξεις να μεταφέρουν το στίγμα του ποιητή. Τα ουσιαστικά, το ρήμα σε διάφορους χρόνους, οι προθέσεις είναι περισσότερες από τα επίθετα, και βαραίνουν θετικά στην απόδοση. Οι λέξεις που δανείζεται η μεταφράστρια από το ελληνικό ποιητικό πάνθεο, δεν είναι εξεζητημένες, δεν κουβαλούν πάνω τους μεγάλα εννοιολογικά φορτία, πράγμα που τους δίνει την δυνατότητα να αποδώσουν ανετότερα το ποιητικό μεταφυσικό ή θρησκευτικό νόημα-όπου υπάρχει-των ρώσων ποιητών. Οι στίχοι ορισμένες φορές έχουν μια πεζότητα χωρίς να είναι στεγνοί, διατηρούν την ποιητική ψυχή του μεταφερμένου στα ελληνικά ποιήματος. Η συγκίνηση δίνεται με τέτοιον τρόπο, ώστε να μην χάνει στην απόδοση, ούτε την σοβαρότητά της, ούτε το βάθος της ευαισθησίας της η ποιητική πνοή που διατηρεί το δικό της χρωματισμό. Ορισμένες φορές εκτός από τα μακροσκελή ποιήματα, έχουμε και δίστιχα εν ήδη αποφθεγμάτων, ποιητικές μονάδες που μπορούν να σταθούν και μόνες τους σαν ποιητικές ρήσεις του δημιουργού, όπως παραδείγματος χάριν το ποίημα αφιερωμένο ΣΤΟΝ ΠΟΥΣΚΙΝ του Φ. Ι. Τιούτσεφ. Εκείνο που ξεχωρίζει στις ελληνικές αυτές αποδόσεις της Ελένης Δημητρίου, των Ρώσων Λυρικών είναι μια ποιητική συναισθηματική συγγένεια μεταξύ των ποιημάτων, μια θα γράφαμε εκλεκτική μαγευτική ποιητική ευαισθησία, μια ποιητική αν μου επιτρέπεται παραμυθία του ποιητικού ρώσικου λυρικού λόγου, πέρα που εκφράζει τα μύχια της σλάβικης ρώσικης φυλής και παράδοσης, χωρίς να αλλοιώνεται η ποιητική αισθηματοποίηση της κεντρικής φλόγας και των συμβόλων, που κεντρίζουν το ενδιαφέρον του ποιητή. Η Δημητρίου, δεν αναδομεί την ρωσική ποιητική γλώσσα-όπως φαίνεται από το σύνολο ποιητικό νόημα κατά την απόδοση-δεν αναζητά την καθαρή και τέλεια έννοια των λέξεων κατά την μεταφορά τους στα ελληνικά, το απόλυτο γλωσσικό νόημα του μεταφραζόμενου κειμένου μόνο από νεκρούς και αποστεωμένους μεταφραστές μπορεί να επιχειρηθεί, πράγμα ανέφικτο και σίγουρα άχαρο και άσκοπο. Το θέμα είναι μάλλον να μην αποκηρυχθεί η ποιητική συνείδηση του πρωτοτύπου, και αυτό το επιτυγχάνει η ποιήτρια Ελένη Δημητρίου, μας δίνει την αυθεντικότητα της τραγικότητας της φωνής των ρώσων δημιουργών, και αυτό το κατανοεί ο έλληνας αναγνώστης, και ας μην γνωρίζει ρώσικα, και ας διακρίνει με μεγάλη ευκολία, ότι δεν υπάρχουν έλληνες μεταγενέστεροι ποιητές που ο λόγος τους να επηρεάστηκε από το έργο των ως άνω ποιητών. Ο ποιητικός προσανατολισμός των ελλήνων ποιητών και ποιητριών, ακόμα και αυτών που στάθηκαν σταθεροί στην κομματική τους ιδεολογία και αγωνίστηκαν και με το έργο τους από το κόκκινο μετερίζι, ήταν πάντα στραμμένος προς την Δύση, αν εξαιρέσουμε τον Βλαντίμιρ Μαγιακόφσκυ και ίσως τον Αλεξάντερ Μπλοκ, που μετέφερε στα ελληνικά ο Γιάννης Ρίτσος. Οι έλληνες ποιητές και διανοούμενου, ορμώμενοι από τους πολιτικούς και κοινωνικούς τους αγώνες, πήραν περισσότερο μάλλον την επαναστατική φλόγα της κόκκινης επανάστασης, την προτροπή για μια ριζική αλλαγή της κοινωνίας, παρά για μια μεταρρύθμιση στην τέχνη, και ιδιαίτερα στον ποιητικό λόγο. Μπορεί η ατομική κοινωνική και πολιτική φιλοδοξία του έλληνα κομμουνιστή δημιουργού να ίπταται πάνω σε σύννεφα κόκκινης ιδεολογίας, η κατάσταση όμως της ποιητικής του δημιουργίας, ήταν ονειρική και σίγουρα, εμβαπτισμένη μέσα στην δυτική ποιητική παράδοση. Ο χώρος και ο χρόνος της ποιητικής τους δημιουργίας, ανήκε αποκλειστικά στα δυτικά οράματα των ευρωπαίων δημιουργών που διαμόρφωσαν τον δυτικό τρόπο σκέψης και όχι μόνο. Ο μαρξιστικός ποιητικός λόγος, πολύ γρήγορα κουράστηκε, επήλθε ένας επαναλαμβανόμενος κορεσμός των νοημάτων του και των ιδεολογικών του διακηρύξεων, αντίθετα, ο ποιητικός λόγος των πριν την Επανάσταση και αυτών που ακολούθησαν μετά το τέλος αυτής, κατόρθωσε να διατηρήσει την αυθεντικότητά του, κατόρθωσε να καταλαγιάσει τις ανησυχίες της ρώσικης σλάβικης ψυχής, να κατευνάσει ή να συνθέσει ανετότερα τις αντιθέσεις μεταξύ σλαβόφωνων και ευρωπαϊστών. Ορισμένες φορές, στην ποιητική φωνή των ρώσων λυρικών, είτε αυτή που μας παρουσιάζει η Ελένη Δημητρίου, είτε άλλων, ο ορθόδοξος αναγνώστης των Βαλκανίων, μπορεί να διακρίνει έναν θρησκευτικό μηδενισμό στον ποιητικό και πεζό λόγο πολλών ρώσων δημιουργών, έναν μηδενισμό όμως παραγωγικό της τέχνης, μια στάση ζωής που δεν γκρεμίζει οτιδήποτε ζωντανό και ακμαίο φέρει μέσα της η ρώσικη παράδοση, έναν εθνικοπατριωτικό στοχασμό, για το όχι που βαδίζει ο δημιουργός ο ίδιος, αλλά η φυλή του ολάκερη, προς τα πού είναι προσανατολισμένη η οντολογία ζωής του ρώσου πολίτη και κατ΄ επέκταση και των ρώσων δημιουργών. Αντίθετα, η μαρξιστική άποψη για την Τέχνη, ξεχαρβάλωσε ότι δημιουργικό και ρέων υπήρχε στην παράδοση των ρώσων. Οι ματαιώσεις ζωής των πνευματικών ανθρώπων της Ρωσίας την περίοδο της Οκτωβριανής Επανάστασης, είναι πάμπολλες όπως μας φανερώνουν τα εκατοντάδες μελετήματα για την περίοδο αυτή. Πολλοί αυτοκτόνησαν, άλλοι φυλακίστηκαν, οι περισσότεροι εξορίστηκαν. Ο ποιητικός σπόρος όμως της προεπαναστατικής Ρωσίας, έδωσε τους καρπούς του στα μετέπειτα χρόνια. Η Ρώσικη ποιητική περιπέτεια είτε περιπλανήθηκε στους κόλπους της γλώσσας, με τα πειράματα της Ρώσικης πρωτοπορίας και των φουτουριστών, είτε βούτηξε με πείσμα και θάρρος στα νερά της προγονικής της παράδοσης, δεν έπαψε να εκφράζει αυτήν την ιστορικά μακραίωνη αναζήτηση περί ρωσικής ταυτότητος και σλαβικής αυτοσυνειδησίας. Ο ποιητικός λόγος των ρώσων λυρικών εκφράζει μια οντολογία που διαφέρει από αυτή των δυτικών μεταφυσικών ποιητών, όχι τόσο στην τεχνική της φόρμας του, όσο στην ουσία του και στο περιεχόμενο των αναζητήσεών του. Πολλές φορές, ο ποιητικός ρώσικος λόγος μάλλον αυτολογοκρίνεται, αυτοπεριορίζεται όσον αφορά τις οραματικές του δυνατότητες, όμως, δεν ξεστρατίζει από τον κεντρικό του στόχο που είναι η ανεύρεση της ταυτότητάς του. Θα σημειώναμε με καθαρά θεολογικούς όρους ότι σχοινοβατεί μεταξύ της προσωπικής αβύσσου του δημιουργού και της κολασμένης κοινωνικής πραγματικότητας μέσα στην οποία ζει και δημιουργεί. Παρόλο όμως τον ποιητικό εκμηδενισμό, πολλές φορές του ρώσου δημιουργού, είτε του πεζού είτε του ποιητικού λόγου, η πρωταρχική του βούληση και αισιοδοξία δεν ηττάται. Ο ρώσικος ποιητικός λόγος, τουλάχιστον όπως μας έχει μεταφερθεί στην ελληνική γλώσσα μέχρι σήμερα, είτε απευθείας από τα ρώσικα είτε από δεύτερες μεταφράσεις, σκοπό έχει να σώσει το είναι του ίδιου του ποιητή, να τον αναδημιουργήσει, και μέσω αυτού την ρώσικη ψυχή. Η ποιητική γλώσσα για τον ρώσο ποιητή είναι μια βαρύτατη ευθύνη απέναντι στην πατρίδα του και την παράδοσή της. Είναι η λυρική της μεταποίηση, που αναδύει τις κρυφές της αλήθειες αλλά και ενοχές, παραστρατήματα και ένδοξες στιγμές. Είναι η ψίχα του αμυγδάλου της παράδοσής του, που έχει καθήκον να συνεχίσει με όποιον τρόπο μπορεί. Ο ρώσος δημιουργός εν έχει χρόνο να ασχοληθεί μετά τα διάφορα κατά καιρούς παιχνίδια της τέχνης, όπως πράττει ο δυτικοευρωπαίος δημιουργός, ο ρώσος δημιουργός αναζητά το ρήμα της προσωπικής του καθάρσεως και της χώρας του. Η φιλοσοφία της ποίησης των ρώσων είναι στατικά υπαρξιακή, γιατί ο χρόνος ο ποιητικός είναι ο χρόνος ο ιστορικός της πορείας της ίδιας της μητέρας πατρίδας των.

Ο ανθρώπινος πόνος και η χαρά, οι διάφορες οδύνες και μικροχαρές της ζωής, οι υπαρξιακοί φόβοι και οι θρησκευτικές αναζητήσεις, οι χώροι και τα πρόσωπα, οι αρχαίοι μύθοι και οι ένδοξες πόλεις της αρχαιότητας, τα νιάτα και τα γηρατειά, η τρυφερότητα και το όνειρο, ότι μπορεί να αγγίξει την ψυχή του ανθρώπου στο σύντομο της ζωής πέρασμά του, μετατρέπονται σε ποιητική συνείδηση, σε λόγο ευαισθησίας που τόσο εύστοχα μας μεταφέρει στα ελληνικά η Ελένη Δημητρίου.

    Αυτά και άλλα πολλά, ήρθαν στο νου μου, καθώς διαβάζω την απόδοση των Ρώσων Λυρικών στα ελληνικά της Ελένης Δημητρίου.

Ας δούμε ποιους και ποιες ποιήτριες περιλαμβάνει η ανθολογία αυτή με τα ποιήματά τους:

•Άννα Αχμάτοβα,

Ο ΠΟΙΗΤΗΣ

Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΟΥ ΠΟΙΗΤΗ

Άσπιλο χαρτί μου.

Στίχοι στη σειρά.

Πόσες φορές σούβαζα

μόνη μου φωτιά.

•Ευγ. Βινοκούροφ,

ΠΕΡΙΠΑΤΟΙ ΤΑ ΜΕΣΑΝΥΧΤΑ

Καιρός να βάλω το παλιό μου το καπέλο

και την ομπρέλα μου στο χέρι να κρατώ

να βγω τόσο αργά στους έρημους τους δρόμους,

γιατί αυτό κάνει καλό μας λένε οι γιατροί.

•Α. Βοζνεσένσκι,

ΜΕΤΑ

«Ο άνθρωπος είναι η έννοια της υφηλίου….

ΠΕΡΑΣΕ Η ΒΡΟΧΗ

ΕΞΑΜΕΤΡΟ

ΝΤΕΡΖΑΒΙΝ

Στη σκοτεινή τη σιωπηλή τη χώρα,

ωραία μοναξιά όταν πετάς!

Δικέφαλε αϊτέ μου, σε ζηλεύω,

εσύ μπορείς με σένα να μιλάς.

•Ε. Γεφτουσένκο,

Άτιτλο

Κάτω από την ιτιά, στην όχθη

συλλογίστηκα κάτι εγώ,

πώς να δώσω χαρά στην καλή μου,

που αυτό ίσως να μην το μπορώ.

ΑΥΤΟΣΥΜΠΟΝΕΣΗ

•Ν. Ν. Γκόγκολ,

ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ

Η γη κλασσικών ωραίων έργων,

της δόξας και της λευτεριάς η γη,

Αθήνα μου, με ενθουσιασμό και δέος

Σε σένα προσηλώνομαι εγώ.

•Β. Γκορσκόφ,

άτιτλο

Κι’ έτσι φθάσαμε στα γηρατιά.

Μόνο εσύ τα’ αψηφάς για καλά.

Όλο πάνω τραβά η πίεσή μας,

τα νεφρά απ’ τις πέτρες πονάν.

Αν και η σάρκα σου αργολειώνει,

δεν αξίζει γι’ αυτό να μιλάς.

Γιατί μέσα σου μεγαλώνει

κάθε χρόνο ο πόθος να ζεις.

•Ίννα Κασεζόβα,

ΒΡΟΧΗ ΣΤΟΝ ΠΑΡΝΑΣΣΟ

ΜΥΚΗΝΕΣ

ΕΠΙΔΑΥΡΟΣ

….Και η Τέχνη ας μένει

γιατρειά στην ψυχή.

•Βαλεντίν Κουζνετσόφ,

Ο ΑΡΤΟΣ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ

Μη σπαταλάς τον άρτο της ψυχής,

με κόπο είναι μαζεμένος….

•Μ. Γ. Λέρμοντοφ,

ΤΟ ΑΡΜΕΝΟ

•Σεργκέι Μιχαλκόφ,

Η ΖΩΝΤΑΝΗ ΠΗΓΗ

•Αλέξανδρος Μπλόκ,

άτιτλο                                   

Πίστεψε στα όνειρά σου

και στης μοίρας το γραφτό.

Δέχεται η καρδιά τον πόνο,

δέχεται και τη χαρά!.....

•Αντρέι Ντεμέντιεφ,

άτιτλο

•Βλαδίμηρος Ναμπόκοφ,

Άτιτλο

•Σεργκέι Ορλόφ,

Η ΜΑΝΑ

άτιτλο

…. Όπως τα δάση θροϊζουν κι’ όπως

γεννιώνται παιδιά,

κλαιν’ οι βροχές κι’ οι αυγές ροδίζουν.

Έτσι αιώνια θα ζει το τραγούδι

κι αν δεν το γράφει ποτέ του κανείς.

•Βόρις Πάστερνακ,

Άτιτλα

Κι η ζωή είναι μόνο μια στιγμή,

μόνο μια διάλυση.

Η διάλυση μας μεσ’ στους άλλους,

ένα δώρημα σ’ αυτούς.

-

Τεχνίτη, μην κοιμάσαι,

Να γρηγορείς εσύ,

Σαν όμηρος του χρόνου

κι αιχμάλωτος μαζί.

-

Στις μέρες μας μυρίζει θάνατο κι ο αγέρας,

μάτια ν’ ανοίξεις-φλέβες ν’ανοίξεις.

•Α. Σ. Πούσκιν,

ΤΟ ΠΟΥΛΑΚΙ

•Βσέβολοντ Ρόζντέστβενσκι,

ΜΗ ΧΑΝΕΙΣ ΟΥΤΕ ΣΤΙΓΜΗ

…..Κι η ζωή κλειστό είναι βιβλίο μπροστά σου,

δεν θα μοιάζει η μια μέρα με άλλη ποτέ.

Τράβα μπρός και μη χάνεις από κοντά σου

στιγμή μια. Δεν τη βρίσκεις, παιδί μου, ποτέ.

•Ρόμπερτ Ροζντέστβενσκι,

ΑΚΤΙΝΑ ΔΡΑΣΗΣ

Έχουν ακτίνες δράσης

η οργή και το θράσος.

Έχουν ακτίνες δράσης

η αλήθεια και το ψέμα.

Έχουν ακτίνες δράσης

η παλιανθρωπιά και το μίσος

υπόκωφες

μύχιες,

που προμηνάνε συμφορά.

Έχει ακτίνες δράσης

η μοναδική λέξη,

Κι’ εγώ όλη μου τη ζωή την αναζητώ.

Και, ίσως, τη βρω.

•Λιουντμίλα Στσιπάχινα,

ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΗΛΙΚΙΑ

….Η ηλικία –είναι βλακεία,

όταν έχεις ψυχή νεαρή.

Λιγοστεύει το φως του ο ήλιος,

μήπως τ’ άστρα αλλάζουν ρυθμό;

Η λικία- τι σημασία;-

όταν έχεις ψυχή νεαρή.     

•Α. Τ. Τβαρντόφσκι,

Άτιτλο

Της δόξας το φθαρτό δεν θέλγει

και της αρχής το πάθος το φτηνό….

•Φ. Ι. Τιούτσεφ,

ΣΤΟΝ ΠΟΥΣΚΙΝ

Εσένα σαν την πρώτη αγάπη

δεν θα ξεχάσει της Ρωσσίας η καρδιά.

•Μαρίνα Τσβετάγιεβα,

ΠΡΟΣΕΥΧΗ

Χριστέ, Θεέ! Κάνε το θαύμα

σε μια στιγμή, σ’ αυτήν εδώ,

να φύγω όσο είμαι νέα

και σαν βιβλίο η ζωή.

….Θέλω σταυρό, μετάξι, κάσκα,

ίχνος στιγμής είναι η ψυχή,

Ήμουν παιδί ευτυχισμένο.

Ας φύγω στα δεκαεφτά.

ΣΤΗΝ ΕΠΟΜΕΝΗ

•Ρίμμα Τσερνάβινα,

Ο ΗΛΙΟΣ

Από προαίσθημα η ψυχή πονούσε.

     Αυτές είναι οι 23 Ρώσικες Λυρικές φωνές που μας απέδωσε στα ελληνικά η ποιήτρια Ελένη Δημητρίου και οι τίτλοι των ποιημάτων τους από τα ρώσικα. Ακολουθεί σύντομο βιογραφικό σημείωμα για τις δεκαεννέα από αυτές, που συμπληρώνουν τις πληροφορίες για τους δημιουργούς και το έργο τους.

Θαυμάσιο ποιητικό ταξίδι στην αχανή χώρα του βορρά, που, εκτός από την κοινή πίστη, μας ενώνουν και μακραίωνες σχέσεις φιλίας και πολιτισμού. Ένα κόσμος, ένας πολιτισμός, μια παράδοση και μια κουλτούρα, που ίσως, ακόμα αναζητά την ταυτότητά της, μέσα στην πανσπερμία των φυλών που την κατοικούν και τους υπόλοιπους λαούς της δυτικής Ευρώπης. Η πολική αρκούδα του βορρά, όπως έλεγαν οι παλαιότεροι, έχει να μας προσφέρει ακόμα πολλά στον χώρο του πολιτισμού και της τέχνης. Ο Αντρέι Ρουμπλιώφ και ο δάσκαλός του Θεοφάνης ο Κρης, είναι η ζώσα γέφυρα ζωής, μεταξύ της δικής τους και της δικής μας παράδοσης. Εκεί που το χέρι του Βλαντίμιρ Μαγιακόφσκυ συναντά εκείνο του Γιάννη Ρίτσου, και η θρησκευτική φωνή της Μαρίνας Τσβετάγιεβνα συνοδοιπορεί με εκείνη της Όλγας Βότσης, κάτω από το λαμπερό ποιητικό βλέμμα της Άννας Αχμάτοβα.

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος

Πρώτη γραφή σήμερα, Κυριακή 15 Μαΐου 2016

Πειραιάς 15/5/2016
ΥΓ. η μεταφράστρια και ποιήτρια Ελένη Δημητρίου, έχει εκδώσει και τις εξής ποιητικές συλλογές
Περάσματα1968
Ηλιαχτίδες 1970
Χαιρετισμοί 1971
Το άλλο σκαλοπάτι 1972
Στάχια 1973
Στίχοι 1974
Αγάπη 1975
Λυρικοί Λογισμοί 1976
Σταλαγματιές 1981.
--
Τα παιδικά
Άνοιξη 1974
Τα τραγούδια μας 1975      

και έχει μεταφράσει Άννα Αχμάτοβα, Αλέξανδρο Σολτζενίτσιν, Ιβάν Τουργκένιεφ, Οστρόφσκι, και άλλους ρώσους συγγραφείς και ποιητές