Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα-Σαλβαντόρ Νταλί

Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα

Φεδερίκο ντελ Σαγράδο Κοραθόν ντε Χεσούς Γκαρθία Λόρκα

Γρανάδα 5 Ιουνίου 1898-Βιθνάρ 19 Αυγούστου 1936

     Στις 5 Ιουνίου του 1898,-πριν 118 χρόνια-γεννήθηκε στη Γρανάδα(στο Φουέντε Βακέρος) της Ισπανίας, ένας από τους πιο διάσημους Ισπανούς ποιητές και θεατρικός δραματουργός ο Ανδαλουσιανός Federico Garcia Lorca, φέτος, συμπληρώνονται ογδόντα χρόνια 19/8/1936 από την ξαφνική και αναπάντεχη δολοφονία του από τους εθνικιστές φαλαγγίτες του στρατηγού Φράνκο στις αρχές του εμφύλιου ισπανικού πολέμου.

     Εκτός από τα μεταφρασμένα βιβλία του ποιητή στα ελληνικά που έχουν κυκλοφορήσει και τις εκατοντάδες άρθρα που έχουν δημοσιευτεί σε εφημερίδες, περιοδικά, και ποιήματά του σε ανθολογίες, καθώς και τα θεατρικά του έργα που ανεβάστηκαν και εξακολουθούν να παρουσιάζονται με μεγάλη επιτυχία στις ελληνικές κρατικές και ιδιωτικές σκηνές από καταξιωμένους και ερασιτεχνικούς θιάσους, παρακολουθήσαμε σχετικά πρόσφατα, στις ελληνικές οθόνες και στην κρατική ΕΡΤ την ταινία “LITTLE ASHES” (αποκαΐδια), ένα φιλμ του Paul Morrison με την εξαίρετη ερμηνεία των: Javier Beltran, Robert Pattinson, Matthew Mcnulty, Marina Gatell και άλλων ηθοποιών. Κινηματογραφική ταινία, η οποία αναφέρεται για πρώτη φορά, στην πρώιμη νεανική ερωτική σχέση του ομοφυλόφιλου ποιητή Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα με τον σουρεαλιστή ζωγράφο Σαλβαντόρ Νταλί. Η ταινία είναι βασισμένη στις προσωπικές εξομολογήσεις του ζωγράφου την περίοδο εκείνη, που το άστρο του ποιητή και θεατρικού δραματουργού Federico Garcia Lorca ανέτειλε τόσο στην σπαρασσόμενη από τον εμφύλιο πόλεμο πατρίδα του όσο και παγκοσμίως, και την μετάβαση του Salvador Dali, στο Παρίσι για να κάνει διεθνή καριέρα, την γνωριμία του και την ένταξή του στο κίνημα των Σουρεαλιστών-και ιδιαίτερα την φιλική του σχέση με τον ιδρυτή του κινήματος Αντρέ Μπρετόν-την γνωριμία του με την γυναίκα του Μπρετόν, Γκαλά(την ρωσίδα μούσα αρκετών υπερρεαλιστών διανοουμένων της εποχής και ερωτική σύντροφο πολλών) και μετέπειτα μάνατζερ και σύζυγό του στην διάρκεια του υπόλοιπου του βίου τους, όταν ο Σαλβαντόρ Νταλί καταξιωμένος και διάσημος ζωγράφος, ασχολήθηκε με το πώς θα προβάλλει το έργο του διεθνώς, για να κερδίσει όσο μπορεί περισσότερα χρήματα, κάτι που του κόστισε και την διαγραφή του από πολύ νωρίς, από το κίνημα των Σουρεαλιστών και την διακοπή των φιλικών του σχέσεών με τους συμπατριώτες του διανοούμενους και σουρεαλιστές, αλλά και κατά κάποιον τρόπο, την υποστήριξη του καθεστώτος του στρατηγού Φράνκο στα μετέπειτα χρόνια, μέχρι τον θάνατο του δικτάτορα το 1975. Ένας εξαιρετικής ευφυΐας εικαστικός καλλιτέχνης, που φιλοδόξησε και πέτυχε να κάνει την ονειρική του εικαστική τρέλα εμπορικό προϊόν, πριν τον πατέρα της Ποπ Άρτ αμερικανό εικαστικό και διαφημιστή Άντυ Γουόρχωλ. Προκλητικός και διχαστική προσωπικότητα, αριβίστας και ιδιοφυΐα, συντηρητικός και απολιτίκ(;), λάτρης της πλούσιας και ακριβής ζωής, απροσάρμοστος κοινωνικά και καταπιεσμένος σεξουαλικά, ανατροπέας των κανόνων της τέχνης και θιασώτης της άβα γκαρντ, θεωρούσε πρωτοποριακό μόνο το κίνημα των Dada, δημιουργούσε και κατέστρεφε την ίδια στιγμή ταυτόχρονα, ακόμα και τους ίδιους του τους πίνακές. Ο εικαστικός του κόσμος είναι κάτι το ασύλληπτο, η φόρμα τους είναι θεσπέσια και πολλές φορές απροσδιόριστη, ο λαμπερός χρωματισμός των θεμάτων, μέσα σε ένα σχεδόν άδειο φόντο, οι φωτοσκιάσεις που πλέουν μέσα σε μια δοξαστική ατμόσφαιρα, ο ρέων λυρισμός τους που παρά την κυνικότητα ίσως της σύλληψης του καλλιτέχνη, οι πίνακες, φέρνουν στην μνήμη τοιχογραφίες της Καπέλα Σιξτίνα του Μιχαήλ Άγγελου, κάπως πιο εκλεπτυσμένες σχεδιαστικά, ο διάχυτος ποιητικός τους συμβολισμός που επαναπροσδιορίζει συνεχώς το ερμηνευτικό βλέμμα που τους παρατηρεί, όσες φορές και αν κοιτάξεις πίνακες του Νταλί νιώθεις ότι κάτι σου ξεφεύγει στην κατανόησή τους, κάτι σου λείπει για να κατανοήσεις αυτόν τον εγκεφαλικό ορισμένες φορές αισθησιασμό τους, τα θέματα που επιλέγει να ασχοληθεί, π.χ. «Ο Εσταυρωμένος» του, που αβίαστα θα μπορούσαμε να τον συγκρίνουμε με έργα του δικού μας El Greco, του παππού κυρ Δομήνικου Θεοτοκόπουλου που θα έλεγε και ο Νίκος Καζαντζάκης, και που ξυπνούν όχι μόνο το θρησκευτικό συναίσθημα ενός πιστού χριστιανού, αλλά και την εσωτερική περιέργεια ενός μη πιστού, τα έργα του έχουν όλα τους μια σαγηνευτική πνευματικότητα, αποπνέουν μια μυστηριακή ατμόσφαιρα που δεν φαντάζεσαι ότι μπορεί να προήλθε από το χέρι ενός τόσο κυνικού και αλλοπρόσαλλου ατόμου, και αυτό είναι η μεγάλη έκπληξη αυτού του καλλιτέχνη. «Ο πειρασμός του αγίου Αντωνίου», «τα όνειρα της Γκαλά», "Ο χρόνος που κυλά" και άλλες του συνθέσεις, μπορεί να μην έχουν την επαναστατική πολιτική δυναμική  μιας «Γκουέρνικα» του συμπατριώτη του Πάμπλο Πικάσο, δεν παύουν όμως να μας αναταράσσουν ψυχικά και να μας αφήνουν ενεούς μπροστά σε αυτήν την χρωματική και σχεδιαστική μαγεία και σύλληψη καθώς τις παρατηρούμε. Ο Σαλβαντόρ Νταλί, περισσότερο από τον Τζόρτζιο ντε Κίρικο, που με γεωμετρικό και μαθηματικό σχεδιασμό χαράσσει το καλλιτεχνικό του αποτύπωμά σε μια σειρά εξαιρετικών συνθέσεων, αφήνει πίσω του ένα βαθύ ίχνος χρωματικού μυστικισμού, έναν μυστικισμό, που δεν προέρχεται από την σκοτεινή καλλιτεχνική φύση ενός Καραβάτζιο, που τα πανέμορφα άσπιλα νεανικά και αντρικά του πρόσωπα είναι η οδός της παραδείσιας ερωτικής σωτηρίας, αλλά, μεταφέρει μέσα στους πίνακές του, κατά κάποιον τρόπο, τις σκοτεινές Φροϋδικές αρχές και αξιώματα περί της ανθρώπινης σεξουαλικότητας και ψυχισμού του πατέρα της Ψυχανάλυσης, και αυτό διακρίνεται και από τα επαναλαμβανόμενα πορτραίτα της Γκαλά, που υπήρξε για εκείνον σε όλη του την ζωή, η μητέρα ερωμένη που τον κρατούσε σε μια ισορροπία για να μην οδηγηθεί στην αυτοκαταστροφή καθώς ιχνογραφεί καλλιτεχνικά την άναρχη και τρελή του ονειρική πορεία. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει και η σκιαγράφηση της προσωπικότητας του σκηνοθέτη Λούις Μπουνουέλ από τον σκηνοθέτη, ο οποίος, στην ταινία του «Ανδαλουσιανός σκύλος» που το σενάριο έγραψε ο Νταλί, διακωμωδεί τον Λόρκα και καυτηριάζει την κοινωνική του συμπεριφορά. Ο Μπουνουέλ, παρουσιάζεται στην ταινία σαν ένα αντιδραστικό άτομο(όσον αφορά το θέμα της ομοφυλοφιλίας στην πατρίδα του την περίοδο εκείνη) που αναζητά λύσεις στα δικά του καλλιτεχνικά αδιέξοδα,-ζητούσε από τον καταξιωμένο ήδη ποιητή, να του γράψει ένα σενάριο για το γύρισμα μιας δικής του ταινίας, να ταξιδέψουν μαζί στην Γαλλία και να ανοίξουν τα καλλιτεχνικά τους φτερά πέρα από την μίζερη κοινωνική και πολιτική πραγματικότητά της Ισπανίας την εποχή του Μεσοπολέμου. Η άρνηση του Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα να φύγει από την πατρίδα του, του στοίχισε την ζωή. Ο ανήσυχος σκηνοθέτης ενδόμυχα ζηλεύει, όταν ο Λόρκα ερωτεύεται τον Σαλβαντόρ Νταλί, και αναπτύσσει μαζί του μια έντονη τρυφερή και ρομαντική ερωτική σχέση, περνούν μαζί συγκλονιστικές προσωπικές στιγμές και συνεργάζονται καλλιτεχνικά. Ο Λόρκα γράφει επιστολές και ποιήματα στον Νταλί, και ο Νταλί σχεδιάζει για έργα του Λόρκα. Η ερωτική περιπέτεια μεταξύ του ποιητή και του ζωγράφου δεν κρατά για πολύ, μια και ο ζωγράφος δεν είναι έτοιμος να προσδιορίσει ακόμα την ερωτική του ταυτότητα, και που όπως φαίνεται είναι ευνουχισμένος σεξουαλικά από το οικογενειακό του περιβάλλον και ιδιαίτερα από τον πατέρα του,(εδώ ανοίγοντας παρένθεση, ας θυμηθούμε και πάλι τον Νίκο Καζαντζάκη, που κάπου στην «Αναφορά στον Γκρέκο» γράφει ότι όταν πέθανε ο πατέρας του, απόχτησε μια ελευθερία που δεν γνώριζε τι να την κάνει, και σε άλλο σημείο της Αναφοράς, ο Κρητικός ξύνει το μολύβι με το οποίο γράφει, ένα έντονο σύμβολο ευνουχισμού, κατά τον Σίγκμουντ Φρόυντ), αντίθετα ο Λόρκα, έχει αποδεχτεί την ερωτική του ιδιαιτερότητα παρότι κρατά τα προσχήματα λόγω κοινωνικών και οικογενειακών συνθηκών και, αναμένει την ερωτική ανταποδοτική σπίθα ενός συντρόφου για να ισορροπήσει κοινωνικά και ατομικά. Ας μην ξεχνάμε, ότι πριν μια τριακονταετία περίπου, είχε συμβεί το σκάνδαλο της ερωτικής ομοφυλόφιλης περιπέτειας του Όσκαρ Ουάιλντ, και η μετέπειτα τραγική καταστροφική του συγγραφέα προσωπική πορεία, ας θυμηθούμε ότι ο συγγραφέας Φόρστερ γράφει το έργο του «Μωρίς», χωρίς να δεχτεί να δημοσιευτεί πριν τον θάνατό του, και ο δικός μας ποιητής Κωνσταντίνος Καβάφης, πέρασαν αρκετές δεκαετίες, μέχρι να αποτυπώσει τα δικά του ερωτικά ίχνη, των διαφόρων νεαρών εικοσιπεντάχρονων όμορφων αγοριών των χαμαιτυπείων του. Μπορεί οι διακηρύξεις των Γάλλων Σουρεαλιστών, να ήσαν υπέρ του ελεύθερου έρωτα, των πολλαπλών σχέσεων, υπέρ της ομοφυλοφιλίας, κλπ, η καθημερινή όμως ζωή στην Ευρώπη κυλούσε με άλλους ρυθμούς και ακολουθούσε προαιώνιες ηθικές και θρησκευτικές απαγορεύσεις, που ισχυροποιήθηκαν την πολιτική περίοδο που επεκράτησαν στα Ευρωπαϊκά κράτη και στην Νότιο Αμερική, τα δικτατορικά καθεστώτα της εποχής εκείνης. Έτσι, η σχέση του Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα με τον Σαλβαντόρ Νταλί λήγει άδοξα, ακολουθώντας ο καθένας την δική του προδιαγεγραμμένη από την Μοίρα πορεία ζωής. Ο ένας γίνεται ο επαναστάτης ποιητής και δραματουργός που αγωνίζεται ώστε να μην επιβληθεί η δικτατορία του στρατηγού Φράνκο στην πατρίδα του και το πληρώνει με την ζωή του, ο άλλος μια ευνουχισμένη ιδιοφυία, αποκτά φήμη και πλούτη κλεισμένος μέσα στον συντηρητικό ελεφάντινο πύργο του δημιουργώντας, όπως ο ίδιος είχε πει, για πλούσιους Αμερικανούς, που δεν τους ενδιαφέρει η τέχνη, αλλά το πόσο κοστίζει ένα έργο τέχνης. Από την άλλη, ο διάσημος επίσης Ισπανός σκηνοθέτης Λουίς Μπουνουέλ, που ανήκει στην φιλική συντροφιά μαζί με τον ποιητή, τον ζωγράφο, τον μουσικό Μανουέλ ντε Φάγια-που μαζί με τον Λόρκα διέδωσαν την τέχνη της παντομίμας και του Κουκλοθέατρου-καθώς και άλλους καλλιτέχνες, μετά την κάπως αποτυχημένη συνεργασία του με τον Νταλί-μετά την κοινή τους μετάβασή στην Γαλλία-και στην όπως φαίνεται, χρησιμοποίηση του Μπουνουέλ από τον Νταλί, για να αποκτήσει γνωριμίες και φήμη, ο Μπουνουέλ επιστρέφει στην Ισπανία, λίγο πριν καταλάβουν την εξουσία στην Γρανάδα οι φαλαγγίτες του στρατηγού και επανασυνδέεται με τον επαναστάτη κομμουνιστή ποιητή, και συμπαραστέκεται και αυτός, όπως και άλλοι διανοούμενοι και καλλιτέχνες στον κοινό αγώνα των δημοκρατικών πολιτών, στο να βοηθήσουν την δημοκρατική κυβέρνηση να εδραιώσει την εξουσία της, και να παλέψουν όλοι μαζί ενάντια στην επερχόμενη δικτατορία, επίσης, στέκεται θετικά και στην ατομική και ερωτική χειραφέτηση του ίδιου του ποιητή, καθώς γυρίζει σε διάφορα μέρη, συναναστρέφεται με Ισπανούς εργάτες, καλλιτέχνες και διανοούμενους, συμμετέχει  ενεργά σε διαδηλώσεις και πορείες υπέρ των εργατών, και φροντίζει για την ανύψωση του πνευματικού τους επιπέδου και την διάδοση της ισπανικής λαϊκής παράδοσης, το τελευταίο αυτό διάστημα λίγο πριν την εκτέλεσή του από τους συμπατριώτες του φαλαγγίτες με το επιχείρημα ότι ήταν ομοφυλόφιλος. 
Μια εξαιρετικής αισθητικής και ποιότητας ταινία, όπου ο λυρισμός και η ποιητικότητα των σκηνών, αναδεικνύει την ταυτότητα της νεανικής φοιτητικής φιλικής συντροφιάς και το ερωτικό ειδύλλιο που αναπτύσσεται ανάμεσα στον ποιητή και τον ζωγράφο. Οι χαρακτήρες σκιαγραφούνται με μεγάλη μαεστρία, τα πλάνα είναι εξαίσια, ιδιαίτερα εκείνα μέσα στο νερό που κολυμπούν οι δύο φίλοι, αλλά και οι σκηνές με την ποδηλασία και στην ακροθαλασσιά, ο ψυχικός διχασμός του Νταλί δίνεται με προσοχή χωρίς να στιγματίζεται αρνητικά, η διαφοροποίηση έρχεται μόνον όταν ο Νταλί αρχίζει πλέον να ακολουθεί την δική του καλλιτεχνική πορεία, αν και ο Νταλί, όταν τον επισκέπτεται για τελευταία φορά ο Λόρκα στο Παρίσι και γνωρίζεται και με την Γκαλά, ζητά από τον ποιητή να εγκαταλείψει την Ισπανία και να αρχίσουν και οι τρείς τους μια καινούργια ζωή συμβιώνοντας χωρίς κοινωνικές αναστολές και ταμπού, και έχοντας μια κοινή καλλιτεχνική πορεία παγκοσμίως. Οι πολιτικές θέσεις και απόψεις του Νταλί, που υποστηρίζει την άνοδο στην εξουσία του στρατηγού, ενοχλούν όπως είναι φυσικό τον επαναστάτη και αριστερό Λόρκα, και χωρίζουν για να μην ξαναϊδωθούν ποτέ. Η υπόλοιπη παρέα θα συνεχίσει τον αγώνα της και την καλλιτεχνική της πορεία, μέχρι την είδηση της δολοφονίας του ποιητή που φυσικά, θα τους συνταράξει. Ο ποιητής και δραματουργός Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα, παρουσιάζεται σαν μια συνεσταλμένη παρουσία, που δεν είχε συνείδηση της παγκόσμιας αναγνώρισης του έργου του και του μεγάλου του ταλέντου. Φύση θρησκευτική ο Λόρκα, βαθύτατα πιστός καθολικός, με θρησκευτική πρωτόγονη λαϊκή συνείδηση που φαίνεται όχι μόνο στην ταινία, όταν συνεχώς προσεύχεται στην Madonna, όταν καταλαμβάνεται από ερωτικούς πειρασμούς, αλλά και από την αλληλογραφία του προς τους δικούς του και ασφαλώς τα θεατρικά του έργα, που είναι μια τοιχογραφία της λαϊκής ζωής όχι μόνο της πατρίδας του της Ανδαλουσίας αλλά και ολάκερης της Ισπανικής κοινωνικής επικράτειας την περίοδο αυτή. Υπαρξιακά και εκείνος βαθιά διχασμένος από τους κρυφούς έρωτές του, προς άτομα του ιδίου φύλλου, πίστεψε ότι βρήκε την αδελφή ψυχή στο πρόσωπο του Νταλί, μια εντελώς εξτρίμ προσωπικότητα, τόσο εμφανισιακά όσο και εσωτερικά. Γήινος ο Λόρκα, με τις μυρωδιές της Ισπανικής γης να πλημμυρίζουν τόσο τον ίδιο όσο και το έργο του, με ψυχικές οσμές θανάτου -του ντουέντε-να σκεπάζουν τόσο την ζωή του όσο και τα γραπτά του, ανέδειξε όχι μόνο την Τσιγγάνικη παράδοση γράφοντας τις γνωστές μας Τσιγγάνικες Μπαλάντες, τα πασίγνωστα Romancero Gitano, πράγμα που του έδωσε και το προσωνύμιο ο ποιητής των τσιγγάνων, αλλά άφησε πίσω του, έναν ποιητικό λόγο και μια δραματουργία που, στοίχειωσε θα γράφαμε την σταδιοδρομία των ασχολουμένων με τα θεατρικά πράγματα. Δεν υπάρχει θεατρική ομάδα, επίσημη και καθιερωμένη, ή ερασιτεχνική, που να μην θεωρεί καθήκον της να ανεβάσει τον «Ματωμένο Γάμο» (Bodas de sangre), την «Γέρμα»(Yerma), που εμπνεύστηκε τον τίτλο της από το γνωστό έργο “Waste Land” του άγγλου Τόμας Στερν Έλιοτ, το «Σπίτι της Μπερνάρντα Άλμπα» (La casa de Bernanda Alba), που θυμίζει θεατρικές οικογενειακές στιγμές του αμερικανού Τέννεση Ουίλλιαμς, την «Θαυμαστή Μπαλωματού» (La Zapatera prodigiosa), που φέρνει στον νου το φιλμ «Βιολετέρα» με την τσιγγάνικη ατμόσφαιρα και περιβάλλον. Την «Μαριάνα Πινέδα» (Mariana Pineda) και αρκετά άλλα, που είναι σταθμός στην θεατρική δραματουργία και έκαναν γνωστό τον ισπανικό θεατρικό λόγο και πέρα από τα σύνορα της Ιβηρικής χερσονήσου. Ο Λόρκα, κουβαλούσε μέσα του μέχρι την δολοφονία του, την ευθύνη της συνέχειας της λαϊκής παράδοσης της πατρίδας του, των λαϊκών της θρύλων, των θρησκευτικών της δεισιδαιμονιών και απαγορεύσεων, των σκληρών και σκοτεινών καθολικών ηθών και εθίμων, αποτυπώματα ζωής και πνευματικής εμπειρίας, που δεν προέρχονταν μόνον από τους ύμνους και τις προσευχές της Αγίας Τειρεσίας, αλλά και από την φρικτή περίοδο της ιεράς εξέτασης. Ο γυναικείος ψυχισμός των ηρωίδων του, είναι η ταυτότητα της Ισπανίδας γυναίκας, ερωμένης, μάνας, γιαγιάς, έτσι όπως σήμερα βλέπουμε να ξεπροβάλλει-με ποιο σύγχρονους συμβολισμούς-από τις ταινίες του Πέδρο Αλμοδοβάρ. Η λατρευτική θα γράφαμε ιδιοπροσωπία της Παρθένου Μαρία, που είναι παρών σχεδόν σε κάθε έργο του Λόρκα, και την επικαλείται ο απλός καθολικός ισπανός ή η καθολική λαϊκή γυναίκα, έχει την ξεχωριστή ποιητική της σημασία και δίνει στο έργο του μια έντονη θρησκευτική χρωματική ποιητικότητα. Ο Λόρκα, ζωγραφίζει την Ισπανική γη και τις χθόνιες μακραίωνες παραδόσεις της, όπως Βίνσεντ ο Βαν Γκογκ ζωγραφίζει αυτά τα χρυσαφένια στάχυνα τοπία του. Μυστηριακές δυνάμεις καιροφυλαχτούν να προβάλλουν από τα βάθη της ιστορίας της Ισπανικής γης για να κρατήσουν ζωντανό τον ομφάλιο λώρο που έχει κάθε ισπανός και ισπανίδα μαζί της. Ορισμένες  συγγραφικές αναλογίες, χθόνιας συνομιλίας με τα πνεύματα των νεκρών της παράδοσης, μπορούμε να συναντήσουμε και στην δική μας πεζογράφο, την γυναίκα του Παναγή Λεκατσά, την πεζογράφο Εύα Βλάμη, που γεννήθηκε στον Πειραιά. Το αίμα των ισπανών ταύρων που φονεύονται μέσα στην μήτρα-αρένα, είναι η αιώνια διαπάλη μεταξύ της φύσης και του ανθρώπινου στοιχείου, ο θυσιαζόμενος αμνός, μετατρέπεται σε θυσιαζόμενο ταύρο, για να προβάλλει από τις σκοτεινές ενοχικές σπηλιές της ισπανικής ψυχής, η καθαρτήρια καθολική θεϊκή αποδοχή. Το αίμα των ταυρομάχων επίσης, που χύνεται στην μάχη κατά την διάρκεια του θανατηφόρου παιχνιδιού της ταυρομαχίας, ενός φανερού ανταγωνισμού μεταξύ της αντρικής σεξουαλικότητας και των χθόνιων αρσενικών σεξουαλικών δυνάμεων της φύσης, είναι η λύση του αινίγματος του Μινώταυρου, που κάθε λαός ακολουθώντας την δική του ιδιαίτερη παράδοση, κρατά επίκαιρα ζωντανή και επαναλαμβανόμενη. Ο Θρήνος του ισπανού ποιητή για τον νεαρό Ιγνάθιο Σάντσεθ Μεχίας (Llanto por Ignacio Sanchez Mejias),είναι το αντρικό Ισπανικό Μοιρολόι του δικού μας Θρήνου-Μοιρολόγι της Παναγίας. Κοινοί και αρχέγονοι οι δεσμοί παράδοσης των Μεσογειακών λαών, που προέρχονται από τα βάθη της Ιστορίας, με την λατρεία της Μάνας Παναγιάς, την υμνολογία της αντρικής ρώμης και ομορφιάς, την εξύμνηση της αρσενικής σεξουαλικότητας, την ουρανοποίηση της Μητρικής Μητρότητας, των ιερών και πολύπλοκων τελετουργιών μύησης στα μυστικά της ζωής, την συνεχή μνημόνευση του Θανάτου, σαν τον παλιό φίλο που περιμένουμε να μας επισκεφτεί και να ξαποστάσει από τις αιμοσταγείς παννυχίδες του, να σταθεί και να χορέψει μαζί μας, κάτω από τους ίσκιους των ελαιώνων είτε συρτάκι είτε φλαμένκο, να ξεδιψάσει το μαύρο άτι του, και να πάρει συντροφιά στο ατέλειωτο ταξίδι του και την δική μας ανάμνηση ζωής.

     Ο Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα, αυτός ο επαναστάτης άνθρωπος των γραμμάτων, ο καθολικός ομοφυλόφιλος, η ερωτική αυτή προσωπικότητα, ο δραματουργός που συνέχισε την παράδοση της χώρας του και την έκανε δημόσιο κτήμα, έργα που έχουν κάτι από την ατμόσφαιρα των αρχαίων ελληνικών τραγωδιών, όπου οι γυναικείες ηρωίδες είναι οι πανάρχαιες αρχετυπικές φιγούρες βίου και οικογένειας, ο ποιητής που ανύψωσε τον ισπανικό ποιητικό λόγο κάνοντάς τον λαϊκό τραγούδι στα χείλη χιλιάδων ανώνυμων συμπατριωτών του, αυτός που δεν δίστασε να ανακατευτεί με το ανώνυμο και αγράμματο πλήθος της εποχής του, που αναζήτησε τις βαθιές ρίζες της παράδοσής του και τους ζωοποιούς χυμούς της με τους οποίους πότισε το έργο του, ο συγγραφέας των ανοιχτών χώρων και όχι του γραφείου, ο μελαγχολικός εξομολόγος της λαϊκής ψυχής, έχτισε τον μύθο του με την ξαφνική και αναπάντεχη δολοφονία του. Το έργο του μέχρι το 1975 που πέθανε ο δικτάτορας στρατηγός, ήταν σχεδόν λησμονημένο στην πατρίδα του, μια και πίστευαν ότι ο ποιητής έκανε “Ha hecho mas dano con su pluma que otros sus pistolas”, δηλαδή, ο Federico Garcia Lorca έκανε περισσότερο κακό στο καθεστώς με την πένα του παρά άλλοι με τα πιστόλια τους. Κάτι που ισχύει ανέκαθεν για τα δικτατορικά καθεστώτα, ας θυμηθούμε και τον Πάμπλο Νερούδα και το δικό του τέλος. Και καθώς ο μύθος του ποιητή γιγαντώνονταν διεθνώς, το έργο του μεταφράζονταν και διαδίδονταν με ιλιγγιώδη ταχύτητα, και τα έργα του ανεβάζονταν σε όλες τις μεγάλες σκηνές. Στην Ελλάδα, χαίρει και όχι αδίκως μεγάλης εκτίμησης, από τον ποιητή Οδυσσέα Ελύτη ως τον μουσικοσυνθέτη Μάνο Χατζιδάκι, και από τον ποιητή και τραγουδοποιό Νίκο Γκάτσο ως τον μεταφραστή και ποιητή Άγγελο Σημηριώτη, την ηθοποιό Άννα Συνοδινού και την τραγωδό Κατίνα Παξινού, εκατοντάδες καλλιτέχνες και πνευματικοί άνθρωποι μετέφρασαν, μελοποίησαν, σκηνοθέτησαν το έργο του Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα. Ένας ζωντανός μύθος που θα συνεχίζει να μας κεντρίζει από τα χώματα του άγνωστου μέχρι σήμερα τάφου του, και να μας υπενθυμίζει ότι Ποίηση και ποιητική δημιουργία, είναι προσωπική χειραφέτηση και κοινωνική επανάσταση.

     Αξίζει να παρακολουθήσει κανείς την ταινία Little Ashes, του Paul Morrison, όχι μόνο γιατί είναι μια ενδιαφέρουσα ταινία για τον βίο δύο αξιοσημείωτων ισπανών δημιουργών, του ποιητή και δραματουργού Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα και του ζωγράφου Salvador Dali, αλλά και γιατί η ποιητική της ατμόσφαιρα σε κάνει να χουχουλιάσεις μέσα στα χρώματα και τα ονειρικά πλάνα της ταινίας. Μια ταινία που μαζί με την ταινία «Μωρίς» του Τζέημ Αϊβορι, προάγει την αισθητική μας, καλλιεργεί την ευαισθησία μας, μας προβληματίζει θετικά, και με δυο λόγια, μας δείχνει πως οφείλει ένας σοβαρός και έμπειρος σκηνοθέτης να χειρίζεται τέτοιου είδους προσωπικά θέματα. Θέματα που άπτονται του χώρου των εσωτερικών ψυχικών συγκρούσεων, της χειραφέτησης των ανθρωπίνων ερωτικών επιθυμιών, της πολιτικής και κοινωνικής ταυτότητας των ανθρώπων, της πίστης και των επιρροών της πάνω στις ανθρώπινες συνειδήσεις, της παράδοσης κάθε τόπου και του σεβασμού που οφείλει κάθε καλλιτέχνης ξεχωριστά σε αυτήν, τις ατομικές πνευματικές διχοστασίες των πνευματικών ανθρώπων και καλλιτεχνών γενικότερα, στο που οφείλει ο σκηνοθέτης να εστιάσει την προσοχή του ώστε να μην γίνει η ταινία σκάνδαλο προς αποφυγήν, στο πως στήνει τους ηθοποιούς του μέσα στο κάδρο της ταινίας, πως δημιουργεί την κατάλληλη ατμόσφαιρα, και πως κρατά αμείωτο το ενδιαφέρον του θεατή παρακολουθώντας ένα φίλμ, που δεν έχει τους σημερινούς γρήγορους και βίαιους ρυθμούς των αμερικάνικων και ευρωπαικών κινηματογραφικών ταινιών, αλλά κρατά την ποιητικότητα και τον ρομαντισμό μιας άλλης εποχής, που παρότι έχει παρέλθει, δεν παύει να είναι η προγονική μας παράδοση.

      Για τον ποιητή Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα, που φέτος συμπληρώνονται ογδόντα χρόνια από την βίαιη δολοφονία του και ο έργο του στον ελληνικό χώρο θα επανέλθουμε οσονούπω.

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος

Πρώτη γραφή σήμερα, Σάββατο 4 Ιουνίου 2016

Πειραιάς, 4/6/2016, καθώς το μεσογειακό καλοκαιράκι έχει εισέλθει για τα καλά στην ζωή μας.

Υ. Γ. Πανάρχαιοι οι εμπορικοί, πολιτικοί και πνευματικοί δεσμοί της Ισπανίας με την Ελλάδα, όχι μόνο εξαιτίας της ένωσης των δύο βασιλικών οικογενειών, αλλά και του El Greco. Τολέδο όπως Μάνη.