Federico Garcia Lorca, Opera

Federico Garcia Lorca

(5 Ιουνίου 1898-19 Αυγούστου 1936)

Συμπληρώνονται φέτος ογδόντα χρόνια από την δολοφονία του ισπανού ποιητή και δραματουργού Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα και εκατόν δέκα οχτώ έτη από την γέννησή του. Ενός δημιουργού, που η φρικτή και αναπάντεχη δολοφονία του από τους φαλαγγίτες στις αρχές του εμφύλιου ισπανικού πολέμου στην πατρίδα του την Γρανάδα, σημάδεψε καταλυτικά την πορεία του έργου του, και οικοδόμησε τον μετέπειτα μύθο του. Σημαντικός ποιητής, κόκκινος επαναστάτης, πολιτικά ενεργός στην διάρκεια του βίου του, αντιφασίστας, δραστήριος κοινωνικά, «ζωγράφος», αλλά πάνω από όλα δραματουργός, ο ισπανός δημιουργός έζησε την πολιτική, στρατιωτική και κοινωνική θύελλα της εποχής του στην πατρίδα του, και μετέχοντας σ’ αυτήν με πάθος, το πλήρωσε με την ίδια του τη ζωή. Όπως μας αναφέρουν οι βιογράφοι του, ο Λόρκα, πέτυχε να κατεβάσει την τέχνη της θεατρικής δραματουργίας στην βάση, στα καφενεία, τις πλατείες, τους χώρους που σύχναζαν οι ισπανοί εργάτες, οι χωρικοί, οι απλοί άνθρωποι του λαού, υπήρξε ένας λαϊκός διαφωτιστής, θα γράφαμε σχηματικά, παθιασμένος με την πλούσια λαϊκή παράδοση της πατρίδας του και του γενέθλιου χώρου του της Ανδαλουσίας, με τα τραγούδια της, τα λαϊκά της δημοτικά άσματα, τους χορούς της, τα πατροπαράδοτα ήθη και τα έθιμά της, τις οικογενειακές της παραδόσεις, τις θρησκευτικές της δοξασίες, τα καθολικά εκκλησιαστικά της τελετουργικά, τις θεατρόμορφες λιτανείες της, τα αρχέγονα σύμβολά της, την τσιγγάνικη αυθεντική έκφραση του πολιτισμού της, τις ταυρομαχίες της και τους λαϊκούς της ήρωες τους ταυρομάχους, τους καλλιτεχνικούς της μύθους, την μουσική του φλαμέγκο, το κουκλοθέατρο ως μέσω έκφρασης και διάδοσης πολιτικών μηνυμάτων, το σκληρό και απάνθρωπο πρόσωπο της εξουσίας της, τον έρποντα συντηρητισμό της, το μελανό αλλά και το πολύχρωμο πρόσωπό της, την ιερά της εξέταση, τους ηλιόλουστους κάμπους της, τους μαγευτικούς ελαιώνες της και τα αμπέλια της, τους σταχυφόρους ορίζοντές της, τα αραβουργήματά της, το άνυδρο μεσογειακό της τοπίο, όλα τελικά τα φανερά και αφανέρωτα συμβάντα, μικρές ανατρεπτικές στιγμές και δυναμικά κοινωνικά γεγονότα των απλών καθημερινών ανθρώπων, που σπονδυλώνουν την ιστορία και τον πολιτισμό μιας χώρας. Η Ιβηρική χερσόνησος, μας θυμίζει την ιστορική της παρουσία και πολιτιστική της ταυτότητα με χιλιάδες τρόπους εδώ και αιώνες, συνένωσε μέσα στην φάτνη της παράδοσής της διάφορες αντιφατικές ορισμένες φορές ιστορικές προθέσεις λαών της μεσογειακής λεκάνης, αφομοίωσε φολκλορικά στοιχεία ετερόκλητων εθνικών μειονοτήτων και δημιούργησε μια ιδιαίτερη εθνική ιδιοπροσωπία, την Ισπανική. Οι αιχμηρές στιγμές της ιστορικής της διαδρομής, έθεσαν τις βάσεις του σκληρού της προσώπου, από την άλλη, το αισιόδοξο και ελπιδοφόρο φρόνημα του λαού της, η χαροποιός του διάθεση, η χορευτική και μουσική του εθνική ανάταση, ο παγανιστικός του μυστικισμός, το λαϊκό και αυθεντικό του ταμπεραμέντο, η εξοικείωσή του με το φαινόμενο του θανάτου-που όπως αναφέρει και ο τροβαδούρος Λόρκα, οι ισπανοί σαν λαός, όταν φανερώνεται ο θάνατος ανοίγουν τις κουρτίνες της ζωής τους να τον υποδεχτούν, σε αντίθεση με τους άλλους λαούς που τις κλείνουν, οι κραυγές των ανέραστων και ερωτευμένων σωμάτων και ψυχών που εικονογραφεί ο δραματουργός μέσα στα θεατρικά αριστουργήματά του, η πολλαπλή κοινωνική καταπίεση των ανθρώπων, αλλά πάνω από όλα, η βαθειά και στέρεα ποιητικότητα της ισπανικής εθνικής ταυτότητας, είναι αυτά και άλλα πολλά, που συναντά κανείς μέσα στο έργο του Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα, του ποιητή που τόλμησε να αναδείξει στην εποχή του, το εσωτερικό δράμα των συμπατριωτών του, και ιδιαίτερα, του γυναικείου πολιτισμού.

     Η δραματουργία του ποιητή Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα, απέχει παρασάγγας από το σκληρό θέατρο του Αντονέν Αρτώ, αφήνει πίσω του την Μπρεχτική αποστασιοποίηση, οι ηρωίδες του δεν είναι σακατεμένες ψυχικά με τον τρόπο που είναι ψυχικά ασθενείς οι ηρωίδες του Τέννεση Ουίλλιαμς, δεν συγγενεύει με τις αστικές θεατρικές τοιχογραφίες του Άντον Τσέχωφ, ίσως έχει συγγενικά στοιχεία με τα υπαρξιακά αδιέξοδα των ηρώων του Αύγουστου Στρίνμπεργκ, και παρότι βαθειά ποιητικό, δεν μπορούμε να το συγκρίνουμε με το ποιητικό θέατρο ενός ας πούμε Πωλ Κλωντέλ. Τα έργα του Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα έχουν από μόνα τους μια στέρεα ποιητική αυτοτέλεια, μια βαθειά λαϊκή δραματουργική τραγουδιστική αφήγηση, μια γονιμοποιό τραγικότητα που θυμίζει αρχαία τραγωδία, ο λόγος τους είναι όχι ανέριστα ενστικτώδης, προέρχεται από μια όχι και τόσο αχαρτογράφητη ενίοτε πατροπαράδοτη αυτοσυνειδησία, πληροί τις παραδοσιακές προδιαγραφές ενός έθνους που φυλετικά δέχτηκε διάφορες και πολυποίκιλες προσμείξεις. Στις θεατρικές του δράσεις, δεν θα συναντήσουμε ψυχικές παραδοξότητες, εφιαλτικούς εντυπωσιασμούς, υποδηλώσεις συμπαθητικής αγωνίας, σκιαγράφηση χάρτινων χαρακτήρων, ετοιμόρροπων προσωπικοτήτων, αλλά, μια θεματική τόσο σφιχτά δεμένη με τις βαθιές ηθικές παραδόσεις της χώρας του, που πολλές φορές μας δίνουν μια εικόνα θρησκοληψίας, μια αίσθηση ασύλληπτου ερωτικού παγανισμού, ακόμα και μέσα στην πιο σκληρή φυσική ξηρότητα της στείρας Γέρμα-Γης. Ο ερωτισμός της γυναικείας προσωπικότητας λαμποκοπά μέσα στις καθημερινές της στιγμές, στις πιο απλές και ακατανόητες δράσεις της, αφοπλίζει με τον δικό της ιδιαίτερο τρόπο, την παντοδυναμία του αρσενικού, η στειρότητά της τον ευνουχίζει μυστικά, η μητρότητά της τον παροπλίζει ερωτικά. Το σώμα της είναι η πάντα παρούσα γονιμοποιός παρουσία της μάνας γης, άνυδρος ή καρποφόρα στέκεται αγέρωχη μπροστά μας, με τις αρίφνητες μυρωδιές των ανθών της, τους μυστικούς χυμούς ερωτικών λουλουδιών της, τις σκοτεινές δυνάμεις της προαιώνιας παρουσίας της. Τίποτα στον θεατρικό λόγο του Λόρκα δεν είναι αφηρημένο, δεν είναι ένα ακόμα μπούκωμα των θεατρικών κενών της δράσης, όλα είναι συνδυαστικά με τις πρωτόγονες δυνάμεις της φύσης, εξακολουθητικές δημιουργικές μεταφορές των αρχετυπικών συμβόλων της Μάνας και Ερωμένης Γης, του ζεστού από ερωτική λαύρα χώματος, του άνυδρου τοπίου της γης ερωμένης, που αναμένει τον αρσενικό οργασμό να την ξεσβολιάσει, να τις ξεχερσώσει τα ερωτικά της ηλιοβασιλέματα. Υφασμένη η δραματουργία του Λόρκα με χιλιάδες λαϊκά στοιχεία της ισπανικής παράδοσης, ζυμωμένη με την σκληράδα και αυθεντικότητα του αγροτικού της προσώπου, χαράσσει με επιμέλεια αξιοζήλευτη την ποιητική της ταυτότητα. Η ποιητικότητα του λόγου του δημιουργού Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα, που στα καθ’ ημάς μεταξύ άλλων ελλήνων ποιητών, απέδωσε με μαγευτικό τρόπο ο ποιητής Νίκος Γκάτσος, είναι μοναδική. Δεν γίνεται να διαβάσεις ποιητικό κείμενο ή θεατρικό μονόλογο ή διάλογο, και να μην διαισθανθείς αμέσως, ότι αυτό είναι Λόρκα, δεν μπορεί να ανήκει σε κανέναν άλλον δραματουργό, παρά στον ισπανό ποιητή Federico Carcia Lorca. Μια συγγραφική τύχη, που ελάχιστοι παγκοσμίως την κατόρθωσαν. Αλλά και ο ποιητικός του λόγος, είτε είναι ωδές, είτε είναι μπαλάντες, είτε είναι μοιρολόγια-θρήνοι, είτε είναι μικρές ποιητικές στιγμές, σαν ερωτικά μανδριγάλια, δεν είναι μια μαριναρισμένη γλωσσική απεικόνιση στιγμών ζωής που τον συγκλόνισαν και άφησαν το αποτύπωμά τους στην συνείδησή του, χάραξαν την προσωπικότητά του ανεξίτηλα, είναι μια ποίηση ζώσα, ένα λάλων ύδωρ που μνημονεύει υμνολογώντας και υμνολογεί θρηνώντας. Ένα ιδιαίτερο μυρμήγκιασμα αισθάνεσαι όταν διαβάζεις την ποίησή του, μια αύρα δροσιάς όταν τραγουδάς μαζί του τα τραγούδια του, ένας χαροποιός ενθουσιασμός σε πλημμυρίζει, όταν αργά και αθόρυβα σου αποκαλύπτονται τα σύμβολά της, οι μεταφορές της, οι δραματικοί της κόμβοι, οι ανθοφορούσα εικονοποιία της, οι κρυφές της αναγωγές σε μυστικά στοιχεία και μεταφορικούς φυσικούς συμβολισμούς, σαν να διαβάζεις ποιητικά κείμενα των αρχαίων αλχημιστών. Όνειρα και ανθρώπινα πάθη, ερωτικά πεταρίσματα και ροές αίματος, φονικά και παντρολογήματα, συντριβές ατόμων και ηρωικοί χαρακτήρες, πειρασμοί και εξιλεώσεις, τοπία με την ερημική τους βιαιότητα και ηλιόλουστοι κάμποι, αρχέγονοι μύθοι που κρατούν ακόμα την θέρμη της συμβολιστικής τους και ανθρώπινα ψυχικά λυκόφωτα, διχασμένες συνειδήσεις και θρησκευτικά τελετουργικά, κλειστές εθνικές παραδόσεις που επιβιώνουν στον χρόνο και άγρια αίσθηση ελευθερίας, διονυσιακός ερωτισμός και ασκητισμός της Παναγιάς Παρθένας Μητέρας Γης, αντανακλάσεις χρωμάτων ζωής και προσήλωση σε παγιωμένες ηθικές επιταγές και παραδόσεις, θανατηφόρα προσωρινότητα και ελπιδοφόρα θανατολαγνεία, βασανισμένες από την περατότητά τους υπάρξεις και χαροποιός αγωνία για το ερωτικό Είναι της ίδιας της ύπαρξης του ανθρώπου, αφοσίωση και άρνηση, αποκρυσταλλώνονται στο ποιητικό και δραματουργικό έργο του Φεδερίκου Γκαρθία Λόρκα, του Ισπανού, που αισθηματοποίησε δυναμικά κάθε κρυφή και φανερή πτυχή των παραδόσεων της χώρας του. Με νέο βλέμμα και ανανεωμένη ερωτική ματιά υαλογράφησε τα μυστικά της πατρίδας του και τα τραγούδησε με το ανδαλουσιανό λαούτο του. Οι λεκτικοί κώδικες του Λόρκα μας δελεάζουν και μας μαγεύουν, μας κεντρίζουν την ευαισθησία και μας υπενθυμίζουν τον δικό τους τρόπο ύπαρξης, την δική τους οντολογική αυτοτέλεια, γιατί δεν ψεύδονται, δεν παραπλανούν, δεν μας ξεγελούν με τερτίπια κάλπικης αναφοράς. Η λυρική τους ποιητικότητα προέρχεται από τους ανερμήνευτους και άπιαστους χυμούς της ίδιας της ζωής.

     Μεγάλη και ελκυστική η συγγραφική πορεία του Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα, άφησε τα ίχνη της και πέρα της Ιβηρικής χερσονήσου της πατρίδας του, μπόλιασε νεότερούς του δημιουργούς παγκοσμίως, και δημιούργησε ένα σύστημα θα σημειώναμε Λορκικών συγγραφικών αναφορών που ίσως και να μην το περίμενε ούτε ο ίδιος ο ποιητής. Ο Λόρκα μας έδειξε με το έργο του, πως είναι να εικονογραφείς όχι μόνον την αλήθεια των καθημερινών και ιστορικών γεγονότων αλλά την αλήθεια των ονείρων του, του κάθε ενός ατόμου ξεχωριστά. Η αγάπη του για τους απλούς ανθρώπους δεν είναι μόνο ανυστερόβουλη και αυθεντική αλλά και πηγαία, αυθόρμητη, λειτουργική για την συγγραφική του πορεία. Επαγρύπνησε χωρίς δισταγμό στις πολιτικές δυσκολίες της πατρίδας του και, χωρίς υποχρεωτικό προσωπικό ή οικογενειακό δισταγμό, στάθηκε απέναντι και επαναστατικά στη φασιστική στρατιωτική λαίλαπα που έζησε να εδραιώνεται στην δημοκρατική του πατρίδα. Αγέρωχα αψήφησε τον φόβο και τον θάνατο, δεν φοβήθηκε την σύλληψή του από τους στρατιωτικούς που κατείχαν την εξουσία στην πόλη του Γρανάδα, και αυτό στάθηκε η αιτία της σύλληψής του και της δολοφονίας του ως κόκκινου επαναστάτη και ομοφυλόφιλου. Ντουφεκίστηκε με άλλους επαναστάτες συμπατριώτες του την αυγή της 19 Αυγούστου του 1936 σε άγνωστη τοποθεσία. Ο τάφος του δεν βρέθηκε, εικασίες μόνον έχουμε περί αυτού, τα οστά του όπως και των άλλων συμπατριωτών του, έγιναν λίπασμα ζωής και πολιτισμού για τις μελλοντικές γενεές όχι μόνο της πατρίδας του της Ισπανίας, αλλά παγκόσμια. Ο μύθος του, απέκτησε περισσότερη ισχύ από τις σφαίρες που τον δολοφόνησαν. Τα ποιητικά του έργα διαβάζονται και τα τραγούδια του τραγουδιούνται διεθνώς και εξακολουθητικά. Τα θεατρικά του έργα στέκονται στις πρώτες γραμμές του παγκόσμιου δραματολογικού ρεπερτορίου. Η εδώ σύντομη παρουσία του, σταδιοδρόμησε παράλληλα με την συγγραφική του δημιουργία. Ο χρόνος που πέρασε, δεν πτώχευσε τίποτα ούτε από τον βίο του, ούτε από την δημιουργία του.

     Όλες οι παγκόσμιες ανθολογίες περιλαμβάνουν αποσπάσματα από το ποιητικό του έργο, το ίδιο συμβαίνει και με τα θεατρικά λεξικά, τις ιστορίες θεάτρου και τα ανθολόγια θεατρικών κειμένων. Η διεθνής βιβλιογραφία περιέχει την έκδοση εκατοντάδων μελετών και άρθρων για το έργο και την ζωή του.

     Στον ελλαδικό χώρο, οι μεταφράσεις ποιητικών συλλογών του Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα, αυτού του βάρδου της ισπανικής ψυχής και ζωής είναι δεκάδες, τα ποιήματά του έχουν μεταφραστεί από τους πιο καταξιωμένους παλαιότερους και σύγχρονους έλληνες δημιουργούς. Από τον νομπελίστα ποιητή Οδυσσέα Ελύτη που τον μεταφράζει στο βιβλίο του «Δεύτερη Γραφή» Ίκαρος 1980 ως τον ποιητή και κριτικό Μήτσο Παπανικολάου,(δες Μεταφράσεις του, εκδόσεις Πρόσπερος) και τον μεταφραστή Ηλία Ματθαίου που τον συμπεριλαμβάνει στην «Ανθολογία Ισπανικής ποίησης» Γνώση 1983. Από τον ποιητή Μανόλη Αναγνωστάκη(δες περιοδικό Ενδοχώρα) ως τον ποιητή Γιώργο Κότσιρα και τον Ρήγα Καππάτο, και από τον ποιητή και στιχουργό Νίκο Γκάτσο που τα τραγούδια του έχουν πάμπολλες συγγένειες με αυτές του ισπανού ποιητή, η επιρροή του είναι εμφανής, έως την ποιήτρια Γιάννα Χριστοφή και την Ιουλία Ιατρίδη, και από τον θεσσαλονικιό ποιητή Κλείτο Κύρου ως την ποιήτρια και μεταφράστρια Τζένη Μαστοράκη, που μετέφρασε την «Γέρμα» για το Θέατρο Τέχνης που ανέβηκε το 1993 και τον σκηνοθέτη και ιστορικό του Θεάτρου Αλέξη Σολομό, η μεταφραστική παράδοση έργων του Λόρκα στα ελληνικά είναι συνεχής. Εξαιρετικές είναι επίσης οι παρατηρήσεις και τα σχόλια του Στάθη Δρομάζου, δες «Ξένο Θέατρο» Κέδρος 1987, του Βάσου Βαρίκα, δες «Κριτική Θεάτρου» Αθήνα 1972, του Τάσου Λιγνάδη, δες «Θεατρολογικά ΙΙ» Μπούρας 1992, του θεατρολόγου που έχει γράψει και την σημαντική και αξεπέραστη μελέτη από το 1964 για τον ισπανό ποιητή, του Κώστα Γεωργουσόπουλου, δες «Από τον Μένανδρο στον Ίψεν» Πατάκη, του Γιάννη Βαρβέρη, δες «Η Κρίση του Θεάτρου» Καστανιώτη 1985 που στις θεατρικές τους κριτικές για τις ελληνικές παραστάσεις με έργα του Λόρκα, δίνουν ενδιαφέρουσες πληροφορίες για τον ποιητή. Οφείλουμε να σημειώσουμε και τα βιβλία του Αλέξη Σολομού «Έστι Θέατρο και Άλλα» Κέδρος 1986 και «Το πολύχρωμο Θέατρο» Καστανιώτη 1997 που αντλεί κανείς πληροφορίες για τον ισπανό ποιητή. Επικουρικά και εν συντομία, αναφέρω τα κείμενα του Μάριου Πλωρίτη στην «Παγκόσμια Λογοτεχνία» τόμος 28^ος της Εκδοτικής Αθηνών 1999, του Φίλιππου Δρακονταειδή στο «Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό» τόμος 5^ος του ιδίου εκδοτικού οίκου, και το μελέτημα της Χαράς Γεωργακοπούλου-Μπακονικόλα, «Θέματα και Πρόσωπα του σύγχρονου δράματος» Πατάκη 1998. Φυσικά, τον ποιητή τον μνημονεύει και ο Αλέξης Μινωτής στο βιβλίο του «Εμπειρική Θεατρική Παιδεία» Εκδόσεις των Φίλων 1972.  Πολλοί δημιουργοί, άντρες και γυναίκες, έχουν αφιερώσει ποιήματά τους στον ποιητή, καθώς και ποιητικά τους βιβλία. Ενδεικτικά αναφέρω τους: Μενέλαο Λουντέμη, Χρήστο Μπράβο, Κώστα Βαλέτα, Γιώργο Χ. Μπαλούρδο, Νίκος Εγγονόπουλος, Πόπη Λαμπροπούλου, και δεκάδες άλλοι. Έλληνες συνθέτες έχουν μελοποιήσει τραγούδια του, όπως ο μελωδός των ονείρων μας Μάνος Χατζιδάκις, ο Σταύρος Ξαρχάκος, ο Μίκης Θεοδωράκης, ο Χρήστος Λεοντής, ο Νίκος Μαμαγκάκης, ο Γιάννης Γλέζος που κυκλοφόρησε τον δίσκο «12 Τραγούδια του Λόρκα» με την φωνή του Γιάννη Πουλόπουλου και της Έλενας Κυρανά, και πολλοί άλλοι. Σημαντικοί σκηνοθέτες έχουν ανεβάσει κατ’ επανάληψη θεατρικά του έργα, με κυριότερο τον δάσκαλο Κάρολο Κουν του Θεάτρου Τέχνης, καθώς και το εκλεκτό επιτελείο του Εθνικού Θεάτρου, ενδεικτικά αναφέρω δύο παραστάσεις του που συζητήθηκαν θετικά από το Εθνικό, την «Γέρμα» το 2000 και την «Δον Ροζίτα» το 1999. Οι σημαντικότερες ελληνίδες ερμηνεύτριες έχουν υποδυθεί ρόλους του και παρουσιάσει πάνω στο σανίδι χαρακτήρες του, με προεξάρχουσα την πειραιώτισσα τραγωδό Κατίνα Παξινού. Ηχεί ακόμα μέσα μας η βροντερή φωνή του Μάνου Κατράκη στον στίχο του ποιητή «Πέντε η ώρα που βραδιάζει»  Όλοι μας λίγο πολύ έχουμε μαθητεύσει στο ποιητικό σχολείο του Λόρκα κατά την διάρκεια της ποιητικής μας διαδρομής. Η συγγραφική του παραγωγή έχει εκδοθεί μέχρι των ημερών μας, από δεκάδες ελληνικούς εκδοτικούς οίκους.

Ευχάριστη ήταν η βραδιά η αφιερωμένη στον ανδαλουσιανό ποιητή στο Μέγαρο Μουσικής στις αρχές του πρώτου δεκαημέρου του 1996, που η κλασική ερμηνεύτρια Μαρία Φαραντούρη ερμήνευσε τραγούδια του Λόρκα, σε σκηνοθεσία του Θόδωρου Τερζόπουλου. Αλλά και η Ορχήστρα των Χρωμάτων έδωσε συναυλία την Μεγάλη Εβδομάδα του 1992 αν θυμάμαι ορθά με έργα του Λόρκα με την φωνή της μεσόφωνου Μαρίας Μαρκέτου.

Πλουτίζουν τις γνώσεις μας για τον ποιητή και το έργο του, το ντοκιμαντέρ που προβλήθηκε στην ΕΡΤ το 1989, αγγλικής παραγωγής «Ο θάνατος και η ζωή του Φεδερίκο Γαρθία Λόρκα» σε σκηνοθεσία του Μάικλ Ντιμπ, αλλά και εκείνο του Χάιμε Καμίνο, ένα δραματοποιημένο ισπανικής παραγωγής ντοκιμαντέρ που αναφέρεται στην ζωή του ισπανού ποιητή ένα χρόνο νωρίτερα. Όπως επίσης, και η σχετικά πρόσφατη ταινία μεγάλου μήκους του Paul Morrison, Little Ashes, που αναφέρεται στον βαθύ έρωτα και φιλία που ένιωσε και έζησε έστω και για σύντομο χρονικό διάστημα ο ποιητής, για τον συμπατριώτη του σουρεαλιστή ζωγράφο Σαλβαντόρ Νταλί. Ενδιαφέρον παρουσιάζει και ένα κείμενο μεταξύ άλλων, που δημοσιεύτηκε στην πρωινή εφημερίδα Το Βήμα της 16 Μαρτίου 1967 με τίτλο «Ευτυχισμένες στιγμές από μια σύντομη ζωή», ενός στενού φίλου του ποιητή του Henri Mengotti Arnaiz.                                           

ΕΡΓΟΓΡΑΦΙΑ

ΠΟΙΗΤΙΚΑ ΕΡΓΑ

•ΠΟΙΗΜΑΤΑ, μτφ. Νίκος Σημηριώτης, Α. Καραβία 1963. Συνοδεύεται με έναν ενδιαφέροντα πρόλογο του μεταφραστή Νίκου Σημηριώτη

• ΛΟΡΚΑ, Ποιήματα, μτφ. Κοσμάς Πολίτης, Α. Καραβία 1964

• ΠΟΙΗΜΑΤΑ, μτφ. Μάριος Λαέρτης, Εκλεκτά Έργα 1970

•ΤΣΙΓΓΑΝΙΚΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙΣΤΑΡΙ(ROMANCERO GITANO), μτφ. Κώστας Ε. Τσιρόπουλος, Οι εκδόσεις των φίλων 1974

• ΤΣΙΓΓΑΝΙΚΟ ΡΟΜΑΝΘΕΡΟ(ROMANCERO GITANO), δίγλωσση έκδοση. Πρόλογος-Μετάφραση Ηλίας Ματαθαίου, Διάττων 1989

•ΠΟΙΗΜΑΤΑ, μετάφραση από τα ισπανικά, πρόλογος και σχόλια Άρης Δικταίος, Σ. Ι. Ζαχαρόπουλος 1980,(F. G. Lorca, “Obras Completas” Aguilar-Madrid 1960)

• ΣΟΝΕΤΑ ΤΟΥ ΣΚΟΤΕΙΝΟΥ ΕΡΩΤΑ και ΟΚΤΩ ΣΟΝΕΤΑ, μτφ. Μάγια Μαρία Ρούσσου, σχέδια Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα, Ωκεανίδα 1986 Υπάρχει εισαγωγή της μεταφράστριας και, Τα κείμενα «Μια άγνωστη πλευρά της ποίησης του Λόρκα» του Φερνάντο Λάζαρο Καρετέρ.  «Ένα Μνημείο στον Έρωτα» του Μιγκέλ Γκαρθία-Ποσάδα. Και τα σχόλια της μεταφράστριας. Η έκδοση είναι δίγλωσση.

• Gederico Garcia Lorca, Oda a Salvador Dali. ΩΔΩ ΣΤΟΝ ΣΑΛΒΑΝΤΟΡ ΝΤΑΛΙ. Με 12 ζωγραφικά έργα των F. G. Lorca and S. Dali. Το κείμενο: ισπανικά, γαλλικά, σε μετάφραση των Paul Eluard και I. Parrot, και ελληνικά, μεταφρασμένο απ’ τη Ράνια Τζεν. Μτφ. Ράνια Τζεν, δημιουργία Απ. Α. Χαρίσης 1991

• ΠΟΙΗΤΗΣ ΣΤΗ ΝΕΑ ΥΟΡΚΗ, εισαγωγή-μετάφραση Βασίλης Λαλιώτης, Σμίλη 1993. Τυπογραφικές διορθώσεις ελληνικών κειμένων Ηλίας Γιούρης. Τυπογραφικές διορθώσεις ισπανικών κειμένων Βασίλης Λαλιώτης.

• ΠΟΙΗΤΙΚΑ ΑΠΑΝΤΑ, τόμοι 2, μετάφραση-σημειώσεις Κοσμάς Πολίτης-Ρήγας Καππάτος, Εκάτη 1997

•Τσιγγάνικα Τραγούδια(Romancero Gitano), με σχέδια του Ποιητή, απόδοση και σημειώσεις Αργύρης Ευστρατιάδης, Καστανιώτης 1998 Η πρωτότυπη αυτή έκδοση είναι δίγλωσση και με ενδιαφέροντα σχόλια, καθώς και ξένη βιβλιογραφία για το μεταφραζόμενο έργο

•ΕΚΛΟΓΗ ΠΟΙΗΜΑΤΩΝ, εισαγωγή-μετάφραση Τάκης Βαρβιτσιώτης, εκδοτικός οργανισμός Λιβάνη 2001

• ΜΟΙΡΟΛΟΙ ΓΙΑ ΤΟΝ ΙΓΝΑΘΙΟ ΣΑΝΤΣΕΘ ΜΕΧΙΑΣ, μτφ. Αργύρης Ευστρατιάδης, εισαγωγή Jose Ramon Irigoyen Larrea-Βαγγέλης Ροζακέας, Ηριδανός χ.χ. (1969;) (Llanto por Ignacio Sanchez Mejias)

• ΜΟΙΡΟΛΟΙ ΓΙΑ ΤΟΝ ΙΓΚΝΑΘΙΟ ΣΑΝΤΣΕΘ ΜΕΧΙΑΣ, μετάφραση-σημειώσεις Γιώργος Γεωργούσης, Διάττων 2002

•ΛΟΡΚΑ Ποιήματα της Ανδαλουσίας (Cante Andaluz), απόδοση-εισαγωγή-σχόλια Χρίστος Γούδης, Π. Τραυλός 2003. Η έκδοση αυτή των ποιημάτων σε απόδοση του Πειραιώτη Χρίστου Γούδη είναι δίγλωσση

•ΛΟΡΚΑ Ποιητής στη Νέα Υόρκη (Poeta en Nueva York), απόδοση-εισαγωγή Χρίστος Γούδης, Π. Τραυλός 2005. Η έκδοση αυτή των ποιημάτων σε απόδοση του Πειραιώτη καθηγητή Χρίστου Γούδη είναι δίγλωσση.

• Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα, ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ ΠΟΙΗΜΑΤΩΝ. Μεταφράσεις των: Κοσμάς Πολίτης, Τάκης Βαρβιτσιώτης, Οδυσσέας Ελύτης, Νίκος Σημηριώτης, Νίκος Γκάτσος, Νίκος Καζαντζάκης, Ρήγας Καππάτος. Ανθολόγηση Κώστας Μηλτιάδης, Εικονογράφηση: Alex Morales-Χριστίνα Κοροντζή, Κοροντζής 2006

• Α. Ι. Λιβέρης, Ο ΦΕΝΤΕΡΙΚΟ ΓΚΑΡΘΙΑ ΛΟΡΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΑΕΙ ΕΛΛΗΝΙΚΑ. Επιλογή από ολόκληρο το ποιητικό του έργο με αντιπαράθεση του ισπανικού κειμένου. Εκδ. Θανάσης Νιάρχος χ.χ. Υπάρχει και ολιγοσέλιδο σημείωμα του μεταφραστή

----

• Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα, ΝΤΟΥΕΝΤΕ(ρόλος και θεωρία), μτφ. Ολύμπια Καράγιωργα, Αθήνα 1986, α΄ έκδοση 1970
• Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα, ΝΤΟΥΕΝΤΕ-Πρακτική και Θεωρία, εισαγωγή-μετάφραση-σχόλια Γιώργος Γεωργούσης, Γαβριηλίδης 2007

•Federico Garcia Lorca, ΓΙΑ ΤΟ ΘΑΝΑΤΟ ΤΗΣ ΜΗΤΕΡΑΣ ΤΟΥ ΣΑΡΛΟ (ανέκδοτο κείμενο), μετάφραση Ξενοφών Α. Κοκόλης-Carlos R. Mendez, επιμέλεια-σημειώσεις: Ξ. Α. Κοκόλης. (εκτός εμπορίου, ειδική προσφορά στους αναγνώστες του 14 τεύχους του περιοδικού «Παρατηρητής»)

• Federico Garcia Lorca, ΑΠΑΝΤΑ, μεταφρασμένα από τα Ισπανικά. Πρόλογος Έλλης Αλεξίου, απόδοση Κώστας Ζαρούκας. Τόμοι 8, Ιστορικές Εκδόσεις Λογοτεχνίας Γ. Μέρμηγκας. χ.χ.

ΘΕΑΤΡΙΚΑ ΕΡΓΑ

•ΣΑΝ ΠΕΡΑΣΟΥΝ ΠΕΝΤΕ ΧΡΟΝΙΑ. Παραμύθι του χρόνου σε τρείς πράξεις και τέσσερις εικόνες, μτφ. Κλείτος Κύρου, Θεσσαλονίκη 1962

•ΑΦΟΥ ΠΕΡΑΣΟΥΝ ΠΕΝΤΕ ΧΡΟΝΙΑ(δράμα σε τρείς πράξεις και τέσσερις εικόνες), μετάφραση και πρόλογος Νίκος Σημηριώτης, Α. Καραβία 1964

•ΤΟ ΣΠΙΤΙ ΤΗΣ ΜΠΕΡΝΑΝΤΑ ΑΛΜΠΑ (Ένα δράμα για τις γυναίκες της Ισπανίας), μτφ. Μάριου Λαέρτη, εισαγωγικό σημείωμα του αδελφού του ποιητή Φραντσίσκο Γκαρθία Λόρκα, Εκλεκτά Έργα 1966

• ΤΟ ΣΠΙΤΙ ΤΗΣ ΜΠΕΡΝΑΝΤΑ ΑΛΜΠΑ, μτφ. Ερρίκος Μπελιές, Ηριδανός 2006

•ΤΟ ΣΠΙΤΙ ΤΗΣ ΜΠΕΡΝΑΡΝΤΑ ΑΛΜΠΑ(La casa de Bernarda Alba), μτφ. Μαίρη Βιδάλη, ειδική έκδοση για την Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία 2010. Δραματολογική ανάλυση Κωνσταντίνου Χέλμη, υπάρχει και το κείμενο του Λέναδρου Πολενάκη «Η θεατρίνα Λόλα»

• ΜΑΤΩΜΕΝΟΣ ΓΑΜΟΣ, ελληνική απόδοση Νίκου Γκάτσου, Ίκαρος 1978

• ΜΑΤΩΜΕΝΑ ΣΤΕΦΑΝΑ (ΜΑΤΩΜΕΝΟΣ ΓΑΜΟΣ), μτφ. Γιώργος Σεβαστίκογλου, Δωδώνη 1989

• ΜΑΤΩΜΕΝΟΣ ΓΑΜΟΣ, μτφ. Πάνος Κυπαρίσσης, Κέδρος 1998  

•ΜΑΡΙΑΝΑ ΠΙΝΕΔΑ. Λαϊκό δραματικό τραγούδι. Σε τρείς ζωγραφιές(εικόνες) και πρόλογο, εισαγωγή-μετάφρασις Κώστας Ζαρούκας, Γρηγόρης 1971

• Δόν Περλιμπλίν και Μπελίσα (ερωτικό ανάγλυφο σε τρεις εικόνες και ένα πρόλογο) Ερμηνεία για θέατρο δωματίου, μτφ. Μάριος Λαέρτης, Εκλεκτά Έργα 1966

•ΠΕΡΛΙΜΠΛΙΝ ΚΑΙ Η ΜΠΕΛΙΣΑ. Ερωτικό αλληλούια σε τέσσερεις εικόνες, ελληνική απόδοση Νίκος Γκάτσος, Ίκαρος 1976, α΄ έκδοση 1960 

•DON CRISTOBAL, Φάρσα για κουκλοθέατρο, μτφ. Φ. Ηλιάδης, περιοδικό Γράμματα τχ.7/12,1977

•ΓΕΡΜΑ, μτφ. Αλέξης Σολομός, Δωδώνη 1986

•ΓΕΡΜΑ, μτφ. Ερρίκος Μπελιές, Ηριδανός 2006

•ΔΟΝΑ ΡΟΖΙΤΑ Η ΓΕΡΟΝΤΟΚΟΡΗ ή Η ΓΛΩΣΣΑ ΤΩΝ ΛΟΥΛΟΥΔΙΩΝ (Γραναδέζικο ποίημα του χίλια εννιακόσια χωρισμένο σε διάφορα περιβόλια, με σκηνές τραγουδιού και χορού), μτφ. Αλέξης Σολομός, Ηριδανός 1986

• ΔΟΝΙΑ ΡΟΖΙΤΑ, η ΑΝΎΠΑΝΤΡΗ ή Η ΓΛΩΣΣΑ ΤΩΝ ΛΟΥΛΟΥΔΙΩΝ, μτφ. Δημήτρης Καλοκύρης, Ύψιλον 1999

•ΔΟΝΙΑ ΡΟΖΙΤΑ, μτφ. Ερρίκος Μπελιές, Ηριδανός 2006

•Η ΘΑΥΜΑΣΤΗ ΜΠΑΛΩΜΑΤΟΥ, μτφ. Αλέξης Σολομός, Δωδώνη 1986

• ΘΕΑΤΡΟ ΚΑΙ ΠΟΙΗΣΗ, ελληνική απόδοση και πρόλογος Νίκος Γκάτσος, β΄ έκδοση, Ίκαρος 1990. Περιέχει τα έργα: ΜΑΤΩΜΕΝΟΣ ΓΑΜΟΣ/ΠΑΡΑΛΟΓΗ ΤΟΥ ΜΙΣΟΥΠΝΟΥ /Ο ΠΕΡΛΙΜΠΛΙΝ ΚΑΙ Η ΜΠΕΛΙΣΑ/ΘΡΗΝΟΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΙΓΝΑΘΙΟ ΣΑΝΤΣΙΕΘ ΜΕΧΙΑΣ/ ΤΟ ΣΠΙΤΙ ΤΗΣ ΜΠΕΡΝΑΝΤΑ ΑΛΜΠΑ.

• ΑΤΙΤΛΟ ΕΡΓΟ. Πρώτη πράξη ενός επαναστατικού άτιτλου και ατέλειωτου δράματος(Comedia sin titulo), μτφ. Δημήτρης Καλοκύρης, Ύψιλον 1991 (περιέχει και πάροδο του μεταφραστή)

•ΤΑ ΜΑΓΙΑ ΤΗΣ ΠΕΤΑΛΟΥΔΑΣ(Κωμωδία σε δύο πράξεις κι έναν πρόλογο(1919)) και, ΟΙ ΦΑΣΟΥΛΗΔΕΣ ΤΟΥ ΚΑΤΣΙΠΟΡΡΑ(Κωμικοτραγωδία του Δον Κριστομπάλ και της Κυρά Ροζίτας. Φάρσα σε έξη εικόνες και μια ανακοίνωση), μτφ. Ιουλίας Ιατρίδη, Δωδώνη χ.χ. Υπάρχει και μια εκτεταμένη εισαγωγή για «Το φαινόμενο Λόρκα» της συγγραφέως και μεταφράστριας Ιουλίας Ιατρίδη
• ΣΚΗΝΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ-Ιδιότυπα Θεατρικά Κείμενα. Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα, Σύντομο Θέατρο. Τσεζάρε Παβέζε, Οι Αργοναύτες, Πάολο Πούππα, Καστέλλο, Κάμπο ντελλα Μπράγκορα, μετάφραση και παρουσίαση Νίκος Γ. Μοσχονάς, Δωδώνη 2006 
• Λουίς Μπουνιουέλ-Σαλβαντορ Νταλί, Ο ΑΝΔΑΛΟΥΣΙΑΝΟΣ ΣΚΥΛΟΣ, μετάφραση Βερονίκη Δαλακούρα. Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα, ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΗ ΣΕΛΗΝΗ, εισαγωγή-μετάφραση Βασίλης Λαλιώτης, Αιγόκερως 2000
• ΦΕΔΕΡΙΚΟ ΓΚΑΡΘΙΑ ΛΟΡΚΑ, Σχέδια, επιμέλεια και σύνταξη καταλόγου Mario Hernandez, μετάφραση Κώστας Ε. Τσιρόπουλος: Καλειδοσκόπιο των λορκιανών σχεδίων, Ιουλία Ιατρίδου: Κατάλογος αρ. 1-126. Σόνια Κουμαντάρου: Κατάλογος αρ. 127-352. Πρόλογοι των: Ανδρέας Χ. Μπούμης, Δημήτρης Παπαστάμος, Manuel Fernandez-Montesinos Garcia, Mario Hernandez.Καλλιτεχνική επιμέλεια: Conzalo Armero, Τεκμηρίωση: Vicente Carmona.  

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

•Άνδρη Χριστοφίδου-Αντωνιάδου, Ο Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα Σε τρείς διαστάσεις. Έρευνα. Λεμεσός-Κύπρος 2000

• Άγγελος Βογάσαρης, ΣΙΩΠΗ… ΚΑΛΥΤΕΡΑ ΣΙΩΠΗ…(Ποιητική Σύνθεση) αφιερωμένη στα σαράντα χρόνια από το θάνατο του Federico Garcia Lorca, Δωδώνη 1977

•Ιάν Γκίμπσον, Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΟΥ ΛΟΡΚΑ(Ian Gibson, The Death of Lorca), μτφ. Βαγγέλης Κατσάνης, Δ. Κ. Ζάρβανος 1974. Ο τίτλος που αναγράφεται στην κουβερτούρα είναι ο εξής: Η ΔΟΛΟΦΟΝΙΑ του Φεντερίκο Γκαρθία ΛΟΡΚΑ και ο Ισπανικός Εμφύλιος πόλεμος

•Ίαν Γκίμπσον, Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα, μτφ. Σπύρος Τσούγκος, Μικρή Άρκτος- Παρασκευάς Καρασούλος 1999

• Agustin Sanchez Vidal, Bunuel, Lorca, Dali: El enigma sin fin. Αγκουστίν Σάντσεθ Βιδαλ, ΜΠΟΥΝΙΟΥΕΛ-ΛΟΡΚΑ-ΝΤΑΛΙ: Το Αίνιγμα δίχως τέλος, μτφ. Ισμήνη Κάνση, Εξάντας 1991
• Τάσος Λιγνάδης, Ο ΛΟΡΚΑ ΚΑΙ ΟΙ ΡΙΖΕΣ, Δίφρος 1964

•Τάσος Λιγνάδης, Ο ΛΟΡΚΑ ΚΑΙ ΟΙ ΡΙΖΕΣ, Έκτυπο 1992

•Πάνος Ν. Παναγιωτούνης, ΚΑΝΤΑΤΑ στο Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα, Δωδέκατη Ώρα 1979. (τα ποιήματα διανθίζονται με σχέδια του ποιητή)

•Βιρχινία Λοπέθ Ρέθιο, ΤΟ ΦΕΓΓΑΡΙ ΤΟ ΜΑΧΑΙΡΙ ΤΑ ΝΕΡΑ. Ο Λόρκα στην Ελλάδα. Virginia Lopez Recio, La Luna el Cuchillo las Aguas. Lorca en Grecia, Οι εκδόσεις των φίλων 2006. Συνοδεύεται με εισαγωγικό σημείωμα του ποιητή, συγγραφέα, μεταφραστή και εκδότη Κώστα Ε. Τσιρόπουλου

• Σαντιάγο Ρονκαλιόλο, Ο Ουρουγουανός εραστής. Μια αληθινή ιστορία.(Santiago Roncagliolo, El amante uruguayo), μετάφραση Κώστας Αθανασίου(μυθιστόρημα)

• Λέσλι Στέιντον, Η μπαλάντα μιας ζωής ΛΟΡΚΑ, (Leslie Stainton, Lorca, A dream of life, μετάφραση Γιάννης Καστανάρας, Πάνος Τομαράς, Μεταίχμιο 2006. Επιμέλεια όρων και παραθεμάτων Βασιλική Κνήτου, γλωσσική επιμέλεια Μαρίνα Κολιτσοπούλου.
• Γιάννης Σουλιώτης : εισαγωγή-μετάφραση-επιλογή-σημειώσεις, Federico Garcia Lorca, Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΟΥ ΠΗΓΑΣΟΥ, Αρμός 2012, (το βιβλίο είναι αφιερωμένο στην ποιήτρια Κική Δημουλά) 

• Σωτήρης Τριβιζάς, Τραγούδια από τον Λόρκα, Εριφύλη 2002

•Πάρις Χατζηκυριάκος, ΦΕΝΤΕΡΙΚΟ ΓΚΑΡΘΙΑ ΛΟΡΚΑ. Αφιερώματα και οι μεγάλοι ποιητές!, Άλφα-ΧΙ 1978. (Πάμπλο Νερούδα/Λουϊ Αραγκόν/Μαγυακόφσκυ/ Ναζίμ Χικμέτ/Κωστής Παλαμάς/Οδυσσέας Ελύτης/Ρήγας Φεραίος)

•Μαρσέλ Ωκλαίρ, ΦΕΔΕΡΙΚΟ ΓΚΑΡΘΙΑ ΛΟΡΚΑ Τα παιδικά χρόνια και ο θάνατος στο έργο του, μτφ. Τούλα Τόλια, Κέδρος 1976 (Marcelle Auclair, “Enfances et mort de Garcia Lorca”, Editions du Seuil Paris 1968)

ΠΕΡΙΟΔΙΚΑ

• Θέατρο τχ. 29-30/9,12,1966, πλήρες αφιέρωμα στον ποιητή και το έργο του

• Φουαγιέ τχ. 10/10,2006, μεστό αφιέρωμα
• Γράμματα τχ.4/5-12,1976. 40 χρόνια από το φονικό της Γρανάδας Ανθολογία Λόρκα 1898-1936. Επιλογή και η Ωδή στον Γουώλτ Χουϊτμαν με σχέδια του Λόρκα. Υπάρχει και ένα κείμενο του Πειραιώτη δάσκαλου της τέχνης Γιάννη Τσαρούχη για «Τα σχέδια του Λόρκα».

• η λέξη τχ. 52/2,1986

• Πνευματική Ζωή τχ. 53-54/7,8,1992, Αφιέρωμα στον ανεπανάληπτο ποιητή. Ελληνικό κείμενο από τα Ισπανικά και σχόλια Α. Ι. Λιβέρη. (Ο Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα τραγουδάει Ελληνικά. Ελεύθερη επιλογή από ολόκληρο το έργο του)

•Αιολικά Γράμματα τχ.196/7,8,2002. Η δολοφονία του Λόρκα. Αφιέρωμα Φεδερίκο Γαρθία Λόρκα.

• Διαβάζω τεύχη 2/3,4,1976 και 92/25-5-1988 αφιέρωμα στον ποιητή

    Στην εργογραφική και βιβλιογραφική αυτή αναφορά για τον ισπανό ποιητή και δραματουργό Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα, στηρίχτηκα μόνο σε βιβλία και μελετήματα που γνωρίζω προσωπικά και έχω μελετήσει, γνωρίζω από το διαδίκτυο και την ιστοσελίδα της Βιβλιονέτ, ότι έχουν μεταφραστεί και άλλα του έργα, όπως επίσης έχουν μεταφραστεί και τα θεατρικά του από νεότερους εκδοτικούς οίκους και μεταφραστές, δεν τα αναφέρω, γιατί δεν τα έχω υπόψη μου. Παραλείπω επίσης, την αρθρογραφία για τον ίδιο και το έργο του που γνωρίζω, και είναι δημοσιευμένη κατά καιρούς, στις διάφορες εφημερίδες και τα περιοδικά, καθώς και τις θεατρικές κριτικές που έχω συγκεντρώσει από παραστάσεις των έργων του στις ελληνικές σκηνές. Μια άλλη φορά, θα συμπληρώσω τα στοιχεία για τον ποιητή που αγαπώ και διαβάζω.

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος

Πρώτη γραφή σήμερα, Κυριακή 5 Ιουνίου 2016

Πειραιάς, ογδόντα χρόνια από την δολοφονία του Φεντερίκο ντελ Σαγράδο Κοραθόν ντε Χέσους Γκαρθία Λόρκα, και εκατόν δέκα οχτώ από την γέννησή του