Αρθρογραφία για τον Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα

Αρθρογραφία για τον Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα

Αφιερωμένο στους  ανώνυμους άνδρες και ανώνυμες γυναίκες 49(;) που σκοτώθηκαν τόσο άδικα και φοβερά, και σε αυτούς που θανάσιμα τραυματίστηκαν, στις 12 Ιουνίου από φανατισμένο δολοφόνο στο bar Pulse,  τόπος ψυχαγωγίας και διασκέδασης της κοινότητας των ΛΟΑΤ, στο Orlando της Florida USA-των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής. 

     Συνεχίζοντας την αντιγραφή και την παράθεση στοιχείων για τον Ισπανό ποιητή και θεατρικό συγγραφέα Federico Garcia Lorca, που δολοφονήθηκε άνανδρα από φαλαγγίτες μαζί με άλλους Ισπανούς συμπατριώτες του στις αρχές του Ισπανικού εμφύλιου πολέμου, μεταφέρω εδώ τα άρθρα, τα μελετήματα και τις πληροφορίες για τον ποιητή και το έργο του που γνωρίζω και έχουν δημοσιευτεί σε εφημερίδες και περιοδικά, για όσους ενδιαφέρονται για το ποιητικό, θεατρικό, εικαστικό έργο του ποιητή και τον βίο του. Ίσως τα περισσότερα στοιχεία να είναι γνωστά στους λάτρεις του θεατρικού και ποιητικού λόγου του ισπανού ποιητή, που το έργο του είναι αρκετά γνωστό και αγαπημένο στον ελληνικό χώρο, και μόνο το γεγονός ότι ο ποιητής και στιχουργός Νίκος Γκάτσος έμαθε ισπανικά για να μελετήσει ή μεταφράσει τον Φεδερίκο Γκαρσία Λόρκα, σημαίνει πολλά για τους θιασώτες του ποιητικού και θεατρικού λόγου. Η αρμονική και ποιητική σύνδεση των στοιχείων του σουρεαλισμού με τα παραδοσιακά λαϊκά στοιχεία της χώρας του και της εποχής του είναι κάτι το ανεπανάληπτο, ο ποιητικός και θεατρικός του λόγος μεταφέρει ένα συγκλονιστικό φορτίο συγκίνησης, μια ονειρική μαγεία, ένα δοξαστικό πολυφωνικών λαϊκών φωνών της ανδαλουσιανής παράδοσής του, που δεν γίνεται να σε αφήσει αδιάφορο. Πολλά δραματικά λαϊκά στοιχεία που συναντά κανείς στο έργο του Λόρκα, είναι κοινά στοιχεία των λαών του μεσογειακού πολιτισμού, αυτής της mare nostrum θαλάσσιας μήτρας, που γέννησε αναστημένους θεούς, θεούς του πάσχοντος πόνου και λύτρωσης, καλλιέργησε αργά και σταθερά την διονυσιακή εξοικείωση με το φαινόμενο του σταυρικού θανάτου, διατήρησε ζωντανή και κοχλάζουσα την πίστη και την λατρεία των ανθρώπων στην θηλυκή θεά μητέρα είτε αυτή ονομάζονταν Πότνια Θηρών, είτε άσπιλος παρθένος Μαρία, μια νύμφη ανύμφευτος της κοινής μυστικής παράδοσης των μεσόγειων ανθρώπων, ένα διαχρονικό ιστορικά καταφύγιο ψυχών και αισθήσεων, που ευτυχώς παραμένει «αναλλοίωτο» στο χρόνο μέσα στις καρδιές των ανθρώπων, είτε πεπαιδευμένων είτε αγράμματων. Μια λαϊκή πανμεσογειακή τράπεζα σοφίας ονείρων και εμπειριών, ενοχών και προσδοκιών, ελπίδων και οραμάτων, κοινής ιστορίας και καθημερινών βιωμάτων, πέρα από τα παραδοσιακά δόγματα των θρησκειών της μεσογειακής λεκάνης και τις ιστορικές εθνικές του έθνους τους παραδόσεις λαών που γέννησε, έθρεψε και κήδεψε αυτή η τροφός και μοιρολογήτρα θάλασσα. Στο έργο του Λόρκα, συναντάμε αυτήν την τελετουργική ιεροτελεστία πανηγυριώτικης λαϊκής ατμόσφαιρας και οικουμενικής πανδαισίας φωνών ανθρώπων, πουλιών, λουλουδιών, πανάρχαιων βιωμάτων της προαιώνιας παράδοσης της κοινής μοίρας και πορείας των ανθρώπων, με δυό λόγια, των μυστικών, αινιγματικών και αποκαλυπτικών φωνών της γης του ουρανού του θαλάσσιου στοιχείου που αενάως μελωδούν τις ανθρώπινες αισθήσεις και κανοναρχούν τις ζωές των ανθρώπων. Τα φολκλορικά στοιχεία στο έργο του δεν ανήκουν μόνο στην παράδοση της πατρίδας του, αλλά είναι κοινή πηγή πολιτιστικής και πολιτισμικής αναφοράς, όπως είναι τα δραματουργικά έργα των αρχαίων ελλήνων τραγικών ποιητών,-τα θεατρικά του έχουν συγγενικά στοιχεία με τις αρχαίες τραγωδίες, το ισπανικό ντουέντε, που αναφέρει συχνά, έχει κοινές αναφορές με το έργο η μυστική βίβλος των νεκρών του Αιγυπτιακού πολιτισμού, η λατρεία του αίματος των νεκρών ταύρων μέσα στις αρένες, με την ιερή βίβλο της ιουδαϊκής παράδοσης του Θεού των προγόνων, το μοιρολόϊσμα του νεκρού σώματος του νεαρού ταυρομάχου, είναι το κοινό μοιρολόι με άλλον συγγραφικό τρόπο, του Πάσχοντος Ιησού του σταυρωμένου Θεού των Χριστιανών, πολλά επίσης στοιχεία της λαϊκής παράδοσης του Αραβικού πολιτισμού διακρίνονται στο έργο του. Ο Λόρκα, έγινε ο χρησμένος από την Μοίρα ποιητής της χώρας του, που μεταφέρει μέσα στο έργο του όλες αυτές τις φωνές των μεσόγειων ανθρώπων έστω και ασυναίσθητα. Συναντά ο αναγνώστης το πολύ σύγχρονό μας στοιχείο, το άλογο στοιχείο του υπερρεαλισμού, που αναγνωρίζουμε και στον αρχαίο θεατρικό λόγο, ένα στοιχείο που ενώ στην αρχαία τραγωδία φτάνει στην Ύβρις για να επέλθει η Νέμεσις  και η ισορροπία και τάξη μέσα στην κοινότητα, στο έργο του Λόρκα, το άλογο δεν γίνεται παράλογο όπως συμβαίνει σε έργα σκληρών και ακραίων σουρεαλιστών, που κόβουν κάθε κοινωνία και επικοινωνία με την προηγούμενη από αυτούς παράδοση, αλλά ενδύεται τα συμβολιστικά και μεταφορικά στοιχεία αυτής της προαιώνιας παράδοσης, τα ανατρεπτικά και γονιμοποιά με τα οποία σπονδυλώνει τον δικό του ποιητικό οραματισμό με τρόπον ώστε, να αρχίζει μια νέα συνομιλία μαζί τους. Η σύζευξη αυτή των παραδοσιακών στοιχείων με τον σύγχρονο ελεγχόμενο από τον ποιητή σουρεαλιστικό κόσμο είναι που δίνει αυτήν την μαγευτική εικόνα και αίσθηση στο έργο του. Ο λόγος του δεν είναι ονειρικός όπως συμβαίνει με άλλους ευρωπαίους ποιητές αλλά ονειρώδης, δηλαδή μελωδός των κοινών εμπειριών και εκπλήξεων που εκφορτίζονται διαρκώς από τις υπόγειες μυστικές φωνές της μάνας-γης. Ο διάλογος του ποιητή Λόρκα με τα στοιχεία της φύσης είναι διαρκής. Είναι μια ποιητική συνομιλία όπως των μεσαιωνικών αλχημιστών, που κάθε λέξη-σύμβολο τους, ήταν και ένα στοιχείο της φύσης του ουρανού και της θάλασσας. Οι λέξεις μεταφέρουν τον συμβολισμό ενός πανάρχαιου και ορισμένες φορές ακόμα μη αποκαλυπτικού σε εμάς κόσμου, που υπάρχει ανάμεσά μας, ή καλύτερα εμείς κυκλοφορούμε και ζούμε μέσα στα δικά του όρια και ακολουθούμε τους κανόνες του χωρίς να έχουμε επίγνωση του γεγονότος αυτού. Οι σουρεαλιστές ενώ ανέτρεψαν την λογική σειρά των πραγμάτων, δεν κατανόησαν ότι, η απομάγευση του παλαιού κόσμου του προ μοντέρνου, δεν αρκούσε για να οικοδομήσουν το νέο ρηξικέλευθων αρχών δικών τους. Η ψυχανάλυση με τις αρχές και τα αξιώματά της, δεν αρκούσαν παρά την απελευθερωτική της ζωής των ανθρώπων φιλοδοξία τους, ώστε να γαληνέψουν τις πάντα ταραγμένες και τρικυμιώδεις ανθρώπινες συνειδήσεις, το ίδιο δεν κατανόησε και η μαρξιστική ιδεολογία με την οποία ήταν στενά συνδεδεμένος ο υπερρεαλισμός, η ιστορική ανατροπή δεν προέρχεται από τα επιτελικά γραφεία των ιδεολόγων και τα τσιτάτα τα επαναστατικά, αλλά από τις ίδιες τις παραδοσιακές ρίζες του παλαιού πολιτιστικού εποικοδομήματος. Μια προαιώνια ιστορία ζωής, βιωμάτων και εμπειριών των ανθρωπίνων συνειδήσεων, δεν κόβεται με το σπαθί των ιδεών των ανατρεπτικών της τέχνης κινημάτων ούτε με την αιματοβαμμένη σπάθα των κατά καιρούς ιδεολογιών, δεν μερίζεται η κοινή παράδοση ζωής και θανάτου των ανθρώπων, αλλά διαθλάται και μεταφέρεται με νέους κώδικες στις επόμενες γενιές. Ο λεπτοκαμωμένος αυτός ποιητής με το παπιγιόν ή την γραβάτα, ο ποιητής που φώναζε πάνω από τον τάφο της εκτέλεσής του αφού τον πυροβόλησαν, «Είμαι ακόμα ζωντανός», ο ομοφυλόφιλος ακτιβιστής επαναστάτης του καιρού του, κατανόησε νωρίς τα αδιέξοδα του σουρεαλιστικού κινήματος, πράγμα που τον βοήθησε να αρθρώσει έναν άλλο ποιητικό συνθετικό της παράδοσής του λόγο. Οι αρχές και οι αξίες της ψυχανάλυσης που την περίοδο εκείνη άρχισαν να ανθίζουν, δεν έγιναν επίσης τροχοπέδη του συγγραφικού του λόγου, αλλά οι αρμοί με τους οποίους συνέδεσε τα ουσιώδη και αναγκαία ζωοποιά στοιχεία της ανδαλουσιανής μεσόγειας παράδοσης του δίνοντάς τους την ευκαιρία να ανοίξουν μια εκ νέου συνομιλία στο μέλλον. Ο Λόρκα υπήρξε ένας αυθεντικός δημιουργός, που ίσως εξ αιτίας της αιφνίδιας και άνανδρης δολοφονίας του, λόγω ότι υπήρξε αυτός και η οικογένειά του πολιτικός υποστηρικτής της νόμιμα εκλεγμένης δημοκρατικής κυβέρνησης της χώρας του, και εξ αιτίας της ερωτικής του ζωής, ήταν ανοιχτά ομοφυλόφιλος, ευτύχησε να μην δει την φθορά της συγγραφικής του δημιουργίας που επιφέρει ο χρόνος σε κάθε δημιουργό με την παρέλευση των χρόνων πάνω του. Ο δικαιολογημένος μύθος που δημιουργήθηκε για τον ίδιο μετά την δολοφονία του, μια και το έργο του, ήταν απαγορευμένο στην πατρίδα του μέχρι τον θάνατο του στρατηγού φράνκο, αύξησε την αγάπη του ποιητικού και κυρίως του θεατρόφιλου κοινού για το έργο του και την παγκόσμια προβολή και διάδοσή του. Οι σκοτεινοί εφιάλτες ζωής και ονείρων του συμπατριώτη του ζωγράφου, του Φρανσίσκο Γκόγια όπως αποτυπώνονται στους εξαίσιους πίνακές του, υλοποιήθηκαν ιστορικά την περίοδο του ισπανικού εμφύλιου πολέμου και βιωματικά από τον ίδιο τον ποιητή. Η διαρκής συνομιλία του ποιητή με το πνεύμα την ζωή και τον πολιτισμό των προγόνων του, εκτίναξε και τον ίδιο στο στερέωμα των μεγάλων ποιητών μέσα στην ιστορική καλλιτεχνική πορεία της ανθρώπινης δημιουργίας. Και αυτό το γεγονός της προδρομικότητας και παγκοσμιότητας του έργου που μας άφησε πίσω του, φαίνεται και στον δικό μας πνευματικό χώρο. Ο Οδυσσέας Ελύτης, ο Νίκος Γκάτσος, ο ποιητής μελωδός των ονείρων μας Μάνος Χατζιδάκις, ο Κοσμάς Πολίτης, ο Γιώργος Σεβαστίκογλου, ο Νίκος Καββαδίας, ο Γιάννης Δάλλας, ‘Αρης Δικταίος, Κώστας Τσιροπουλος, Ρήγας Καππάτος, ο Κλείτος Κύρου, η Τζένη Μαστοράκη, ο Νίκος Σπάνιας, ο Τάκης Βαρβιτσιώτης, ο Νίκος Καζαντζάκης, κ.ά. το μεταφράζουν στα ελληνικά. Σκηνοθέτες όπως ο Κάρολος Κουν, ο Αλέξης Σολομός, ο Αλέξης Μινωτής, ο Μήτσος Λυγίζος, ο Γιώργος Λαζάνης, ο Θόδωρος Τερζόπουλος κ. ά. Ανεβάζουν στις ελληνικές σκηνές έργα του. Μουσικοσυνθέτες όπως ο μελωδός των ονείρων μας Μάνος Χατζιδάκις, ο Σταύρος Ξαρχάκος, ο Νίκος Μαμαγκάκης, ο Γιάννης Γλέζος, ο Μίκης Θεοδωράκης, ο Μάνος Λοϊζος, ο Χρήστος Λεοντής, ο Νότης Μαυρουδής, στέκονται με σεβασμό, αγαπούν και μελοποιούν τον λυρικό του λόγο, που τόσο επηρέασε τους έλληνες στιχουργούς και το κλίμα των δεκαετιών μετά το 1950, και μια σειρά άλλων δημιουργών από όλους τους χώρους της τέχνης επηρεάστηκαν από το έργο του και το παρουσίασαν στο ελληνικό θεατρόφιλο, μουσικόφιλο και ποιητικόφιλο κοινό, θεώρησαν υποχρέωσή τους να ανεβάσουν στις ελληνικές σκηνές τα θεατρικά του έργα, το μελοποίησαν, έφτιαξαν σκηνικά για τα έργα του-Γιάννης Τσαρούχης, Γιάννης Μόραλης κ.ά., του αφιέρωσαν ποιήματά τους ή ποιητικές τους συλλογές, Νίκος Εγγονόπουλος κ.ά. Δέκα χρόνια μετά την δολοφονία του, το 1948, το έργο του «Ματωμένος Γάμος» παρουσιάζεται στο ελληνικό κοινό από το Θέατρο Τέχνης του Καρόλου Κουν σε μετάφραση Νίκου Γκάτσου, σκηνογραφίες του Γιάννη Τσαρούχη, μουσική του Μάνου Χατζιδάκι. Ενώ μετέπειτα η μεγάλη Πειραιώτισσα τραγωδός Κατίνα Παξινού, σε σκηνοθεσία Αλέξη Μινωτή μετάφραση Νίκου Γκάτσου και σκηνικά και πάλι του επίσης Πειραιώτη Γιάννη Τσαρούχη, στο Θέατρο Κοτοπούλη, ανεβάζει το «Σπίτι της Μπερνάρντα Άλμπα».  

     Η πιστολιά της 18ης Αυγούστου τα χαράματα του 1936 στο χωριό Βιθνάρ, σημάδεψε επί τα βελτίω τα ποιητικά και θεατρικά πράγματα της εποχής του διεθνώς, όπως και ο για άλλους λόγους, ήχος του όπλου που ακούστηκε στην Πρέβεζα από τον έλληνα ποιητή Κώστα Καρυωτάκη, σημάδεψε τις μετέπειτα ποιητικές εξελίξεις στην χώρα μας. 38 χρόνια επίγειου βίου, ήταν αρκετά για να δημιουργήσουν μια παράδοση που συνέχιζε την παράδοση αιώνων. Σύμβολα, εικόνες, μεταφορές, μεταστοιχειώσεις, λυρισμός, ποιητικότητα, όνειρο, αχαρτογράφητα πεδία φαντασίας και λέξεις σύμβολα κλειδιά μιας επίγειας ανθρώπινης τραγικότητας, μιας τραγικότητας που δημιουργεί η ίδια η ανθρώπινη ύπαρξη στο διάβα των αιώνων μέσα στην ιστορία έτσι όπως μας την έμαθε ο κοινός παππούς μας Σοφοκλής, και επαναλαμβανόμενα δημιουργεί την ανθρώπινη μοίρα, είναι αυτό που άφησε πίσω του ο Ισπανός ποιητής Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα. Ένα ποιητικό σώμα που δημιούργησε με το επαναστατικό του πάθος, ακολουθώντας με σεβασμό και δέος μια φύση υφαντουργό και κομμώτρια κοινών ανθρώπινων εμπειριών και βιωμάτων. Μια φύση και μια ποίηση που είναι το πρυτανεύον θηλυκό της στίγμα και ένας θάνατος και ένας πνευματικός φασισμός που είναι το αρσενικό της αντίστοιχο που του στέρησε το νήμα της ζωής του.                                          

ΑΝΩΝΥΜΩΣ

• εφ. Τα Νέα 21/8/1976, 100.000 δραχμές πρόστιμο λόγω…Λόρκα! Ποιητής τόλμησε να τον απαγγείλει

• εφ. Τα Νέα 23/8/1976, Τιμή στον Λόρκα με καθυστέρηση 40 ετών

• εφ. Ελευθεροτυπία 6/5/1980, «Εγώ έθαψα τον Λόρκα»

• εφ. Το Βήμα 2/11/1980, Η Ισπανία ανακαλύπτει τώρα τον ποιητή της…

• εφ. Ελευθεροτυπία 19/7/1981, Το αηδόνι που έπνιξαν οι φασίστες

• εφ. Ελευθεροτυπία 3/2/1989, Τα παιδιά, ο Λόρκα, η Χιλή. 3ημερο συμπόσιο στην Κόρινθο

• εφ. Η Απογευματινή 9/7/1989, Δεν βρέθηκε ποτέ το πτώμα του Λόρκα

• εφ. Τα Νέα 14/12/1991, Με ράσο για την ωδή στον Λόρκα

• εφ. Η Αυγή 12/1/1992, Της ζωής και της τέχνης

• εφ. Εξόρμηση 26/10/1995, Εδώ έζησε ο Λόρκα. Ο μεγαλύτερος ποιητής της Ισπανίας

• εφ. Η Ναυτεμπορική 31/7/1996, Βαρόμετρο της κοινωνίας το θέατρο έλεγε ο Λόρκα

• εφ. Τα Νέα 21/8/1996, Προσκυνητές για τον Λόρκα. 60 χρόνια από τον θάνατο του ποιητή και η μνήμη του μένει ζωντανή

• εφ. Η Αυγή 13/12/1996, Η Ισπανία του πολιτισμού στην Αθήνα

• εφ. Τα Νέα 13/12/1996, Όταν ο Λόρκα συνάντησε τον Νταλί. Έκθεση στο Πολιτιστικό κέντρο του Δήμου Αθηναίων

• εφ. Η Κυριακάτικη Αυγή 24/5/1998, Ο Λόρκα έχει μια δεύτερη πατρίδα…

• εφ. Η Αυγή 21/6/1998, Ο ποιητής του θανάτου

• εφ. Η Καθημερινή 9/7/1998, Ή άσβηστη τέχνη του Λόρκα. 100 χρόνια από τη γέννησή του

• εφ. Η Αυγή 27/10/2002 Λόρκα επί τρία

• εφ.  Τα Νέα(;) Αύγουστος 1976, Νέα διαμάχη ξέσπασε για τον Γκαρθία Λόρκα. Έντονη αντίδραση των Φρανκικών συναντά η κίνηση για να τιμηθεί η μνήμη του μεγάλου ποιητή στην πατρίδα του

Α

• Σμαράγδα Αγορογιάννη: απόδοση, ΘΑΝΑΤΟΣ ΚΑΤΩ ΑΠ’ ΤΗΝ ΕΛΙΑ-Γκαρθία Λόρκα: η σύντομη ζωή ενός μοναδικού ποιητή, Η Αυγή 8/2/1998

• G. Altman, Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα, περ. Ελεύθερα Γράμματα 49/15-8-1946, σ.240

• Κάτια Αρφαρά, Λόρκα-Νταλί. Μια προδομένη φιλία, εφ. Το Βήμα 15/12/1996

• Κάτια Αρφαρά, Εκατό χρόνια από τη γέννηση του Λόρκα, εφ. Το Βήμα 3/5/1998

Β

• Βάσος Βαρίκας, Κριτική Θεάτρου, Αθήνα 1972

• Βάσος Βαρίκας, Η κρίση του Θεάτρου, Καστανιώτη 1985

• Άννα Βλαβιανού, Η ελληνική παρουσία του Λόρκα, Το Βήμα 7/1/1996

• Νίκος Βρατσάνος, Θρήνος για τον Άυρτον Σένα ντα Σίλβα, περ. Αντί 551/13-5-1994

• Νικηφόρος Βρεττάκος, περ. Γράμματα 7/7,1945, «Το τραγούδι του Ταϋγέτου» σ.23

Γ

• Rod Usher, LORCA: ΜΙΑ ΖΩΉ ΠΈΡΑ ΑΠΌ ΤΟ ΘΑΝΑΤΟ-Συγκινεί ακόμη η πιο γνωστή «φωνή» της Ισπανίας. Το έργο και ο βίος του λυρικού ποιητή, εφ. Η Καθημερινή 12/7/1998

• Μαρία Ντολόρες Γκαρθία, «Δεν θέλουμε να ξεχάσουμε αυτό που έγινε»-50 χρόνια από τη δολοφονία του Λόρκα, εφ. Η Αυγή 19/8/1986

• Α. Γ., Λόρκα ο Έλληνας(Με την ευκαιρία του εορτασμού των 100 χρόνων από τη γέννηση του Φ. Γ. Λόρκα), περ. Ραδιοτηλεόραση 1478/13-6-1998

• Χαρά Μπακονικόλα-Γεωργοπούλου, Θέματα και Πρόσωπα του σύγχρονου δράματος, Πατάκη 1998

• Χαρά Μπακονικόλα-Γεωργοπούλου, Κανόνες και Εξαιρέσεις. Κείμενα για το Νεοελληνικό Θέατρο, Ελληνικά Γράμματα 2000(Η τύχη του θεατρικού Λόρκα στις ελληνικές μεταφράσεις του, σ.181-)

• Χαρά Μπακονικόλα-Γεωργοπούλου, Πτυχές της Ευρωπαϊκής Δραματουργίας, Επτάλοφος 2003(Η Ισπανική παράδοση στις διαλέξεις του Federico Garcia Lorca, σ. 171-179, 53)

• Κώστας Γεωργουσόπουλος, Από το Μένανδρο στον Ίψεν, Πατάκη

• Μάριο Γκαλλέττι, Τι αφηγείται ο άνθρωπος που έθαψε τον Λόρκα, εφ. Η Αυγή 25/3/1980

• Δήμητρα Γκουντούνα, Σκότωσαν τον γελαστό ποιητή. Την νύχτα της 18^ης Αυγούστου 1936 ο μεγάλος Λόρκα εξετελέσθη από τους «Φαλαγγίτες», εφ. 18/8/1973

Δ

• Γιώργης-Βύρωνας Δάβου, Προφητική ποίηση και επικαιρότητα, Κυριακάτικη Αυγή 8/9/2002 (Συνειρμικά μου ήλθαν στο μυαλό οι περιπτώσεις του Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα και του Βλαντιμίρ Μαγιακόφσκι, δύο ποιητών που σε ανύποπτο χρόνο είχαν ταξιδέψει στη Νέα Υόρκη….)

•Γκράτσια Σπύρου Δεπούντη, Φρεντερίκο Γκαρθία Λόρκα(1899-1936), περ. Φιλολογική Πρωτοχρονιά τ.60/2003

• Φίλιππος Δρακονταειδής, Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό, Εκδοτική Αθηνών 1999, τ.5^ος

• Φίλιππος Δρακονταειδής, Παγκόσμια Λογοτεχνία, Εκδοτική Αθηνών 1999, τ.28^ος

• Στάθης Δρομάζος, Ξένο Θέατρο, Κέδρος 1987

Ε

• Οδυσσέας Ελύτης, Δεύτερη Γραφή, Ίκαρος 1976, σ.169-181, (μεταφράσεις ποιημάτων)

• Οδυσσέας Ελύτης, Ανοιχτά Χαρτιά, Αστερίας 1974, σ.108,148,149,299,313,315,367,373,399,484-492

• Εφημερίδα Ελευθεροτυπία 3/7/1998. Αφιέρωμα 100 χρόνια Λόρκα. Με τις συνεργασίες των: Βασίλη Καλαμαρά, Οδυσσέα Ελύτη, Πέπη Ρηγοπούλου, Αλέξης Σολομός

Ζ

• Αναστασία Ζενάκου, Όχι μόνο δάκρυα για τον Λόρκα, εφ. Το Βήμα 31/8/1986

Θ

• Ρένα Θεολογίδου, Τιμές στον Λόρκα. Η Ισπανία θυμάται τον ποιητή της, περ. Επίκαιρα 413/1-7-1976

• Μαρία Θωμαδάκη, «Αυτά τα δέντρα δε βολεύονται», εφ. Ριζοσπάστης 13/12/1998

Κ

• Νίκος Καζαντζάκης, «Είναι όλο νιότη και ζωή», εφ. Ελευθεροτυπία 19/8/2006

«Ο Νίκος Καζαντζάκης πρωτομεταφράζει ποιήματα του Λόρκα στο περιοδικό «Κύκλος» του Απόστολου Μελαχρινού το 1933. Γνωρίζει τον ποιητή στο δεύτερο ταξίδι του στην Ισπανία το 1932, ως απεσταλμένος της «Καθημερινής» τον οποίο περιγράφει σε επιστολή του προς τον Παντελή Πρεβελάκη: «Είναι όλο νιότη και ζωή». Μετά την επιστροφή του από το τρίτο ταξίδι του στην Ιβηρική, αφιερώνει το άρθρο «Φρειδερίκος Γκαρθία Λόρκα. Ο Ισπανός ποιητής που σκοτώθηκε», στην «Καθημερινή»(11/1/1937): «Είχα γνωρίσει τον Λόρκα ένα βράδυ σε μια σάλα του Πανεπιστημίου της Μαδρίτης. Είχε οργανώσει έναν ερασιτεχνικό θίασο από φοιτητές και παρίστανε τη βραδιά εκείνη ένα «Μυστήριο» του Καλδερόν. Νεότατος, τσιγγάνικη ομορφιά, ανησυχία και δύναμη. Έλαμπε. Ονειροπολούσε μια πνευματική αναγέννηση της πατρίδας του, σύμφωνα με τις παραδόσεις της ράτσας του[…]».

• Βασίλης Κ. Καλαμαράς, Μια νύχτα χωρίς φεγγάρι. Και, Ο Λόρκα στην Ελλάδα,  εφ. Ελευθεροτυπία 19/8/2006

• Ματίνα Καλτάκη, «Η Ελλάδα στην Ισπανία-Η Ισπανία στην Ελλάδα», εφ. Ο Κόσμος του Επενδυτή 7/10/1996

• Ματίνα Καλτάκη, Αφιέρωμα στον Λόρκα. «Αί Φεδερίκο στην οικία Κλεάνθους στην Πλάκα, εφ. Ο Κόσμος του Επενδυτή 30/5/1998

• Ελένη Καρασαββίδου, Η φωνή των διωκομένων. Ο Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα έμαθε πως πυροβολούν-κυρίως-τους ποιητές

• Παρασκευή Κατημερτζή, Ο Φρεντερίκο Γκαρθία Λόρκα ζωγραφίζει την ποίησή του, Μια μεγάλη έκθεση εγκαινιάζεται την Τετάρτη στην Εθνική Πινακοθήκη,  εφ. Η Αυγή 4/10/1987

• Ξενοφών Α. Κοκόλης, Λόρκα-Σεφέρης-Ελύτης, περιοδικό Ο Παρατηρητής 11-12/

• Γιάννης Κολοβός, Ο ματωμένος ΛΟΡΚΑ, εφ. Η Καθημερινή-περιοδικό Κ. 169/27-8-2006

• Νίκος Κολοβός, Ένας Έλληνας και μοναχικός Λόρκα, εφ. Η Αυγή 14/4/2001

• Πέγκυ Κουνενάκη, Λόρκα, ο ποιητής της γης του έρωτα και του θανάτου. Η 100 επέτειος από τη γέννησή του γιορτάζεται με λαμπρότητα στην Ευρώπη

• Μαρία Κουτσουδάκη, Ο «διονυσιασμός» στις τραγωδίες του Λόρκα, εφ. Η Αυγή 29/5/1988

• Αγγελική Κώττη, Ο θάνατος μονάχα αυτός, εφ. Κυριακάτικος Ριζοσπάστης 19/8/1990

• Αγγελική Κώττη, «Δεν είχεν άρχοντα η Σεβίλια μπροστά του για να παραβγεί», εφ. Ο Ριζοσπάστης 15/8/1992

Λ

• Νίκος Χ. Λαγκαδινός, Καλύτερα τύψεις παρά απωθημένα, Άγκυρα 2005, (στις μικρές ιστορίες του συγγραφέα Νίκου Χ. Λαγκαδινού, υπάρχει και μία με τίτλο «Ο Λόρκα της Ναυτικάς»)

• Τάσος Λιγνάδης, Ο Λόρκα και οι ρίζες, Δίφρος 1964

• Τάσος Λιγνάδης, Θεατρολογικά ΙΙ, Μπούρας 1992

• Τάσος Λιγνάδης, Μυστήριο, Κάλλος και Ιθαγένεια Τοπίου, Ακρίτας 1996

Μ

• Δώρα Μεντή, Η μεταφραστική τύχη και απήχηση του Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα στην ελληνική μεταπολεμική ποίηση. 70 χρόνια από τη δολοφονία του ποιητή, εφ. Η Αυγή 15/8/2006. (το κείμενο της φιλολόγου Δώρας Μεντή, είναι «Στη μνήμη Μανόλη Αναγνωστάκη»)

• Μιχάλης Μητσού, Ο Λόρκα εξακολουθεί να ενοχλεί, εφ. Τα Νέα 29/6/1998

• Τατιάνα Γκρίτση Μιλλιέξ, Ο Λόρκα τραγουδάει Ελληνικά, περ. Τομές 17/10,1977

• Τατιάνα Γκρίτση Μιλλιέξ, Η ακτινοβολία του Λόρκα στη ζωή του Νταλί, εφ. Ελευθεροτυπία 15/6/1980

• Αλέξης Μινωτής, Εμπειρική Θεατρική παιδεία, Οι Εκδόσεις των Φίλων 1972, (Ο Βάρδος της Μεσογείου, σ.253-)

• Φωτεινή Μπάρκα, «Η μουσική δεν μπορεί να σταματήσει» Ο Αμερικανός συνθέτης και πρόεδρος του διαγωνισμού «Δημήτρης Μητρόπουλος» Τζορτζ Κράμπ μιλάει στην Ελευθεροτυπία, εφ. Ελευθεροτυπία 16/12/1999. (Ο Λόρκα είναι η ποίηση…)

• Λουίς Μπουνιουέλ, Σαν τον άγιο Συμεών σε κάποιο… μπαρ, εφ. Το Βήμα 11/4/1982

• Κώστας Μπουρναζάκης, Φεδερίκος Γκαρθία Λόρκα, περ. Νέα Εστία 1752/1,2003

Ν

• Αλλαρντάϋς Νίκολ, Παγκόσμια Ιστορία Θεάτρου, τ. 3^ος Πνοή

• Φ. Βέγκα Ντίας, Οι τελευταίες στιγμές του Γκαρθία Λόρκα. Μια ενδιαφέρουσα μαρτυρία, εφ. Τα Νέα 1/9/1990

Ξ

• Στέλιος Ξεφλούδας, Σημειώσεις, περ. Πειραϊκά Γράμματα 6/12,1942, σ.313-

Π

• της Ν. Παυλοπούλου, «Ισπανικός εμφύλιος» πάνω από το μνήμα του Λόρκα, εφ. Τύπος της Κυριακής 28/12/2003

• Αριστοτελία Πελώνη, Χάνεται ο παράδεισος του Λόρκα…, εφ. Τα Νέα 10/9/2002

• Της Φάνης Πετραλιά, Και μεγάλος φεμινιστής, μιλάει στα «ΝΕΑ» ο σκηνοθέτης Ρίκαρντ Σάλβατ, εφ. Τα Νέα 21/1/1980

• Μάριος Πλωρίτης, Παγκόσμια Λογοτεχνία, τ.28^ος Εκδοτική Αθηνών 1999

• Λέανδρος Πολενάκης, 60 χρόνια από τη δολοφονία του Λόρκα, Ένα κάποιο φως στις συνθήκες θανάτου του, εφ. Η Κυριακάτικη Αυγή 1/9/1996

• Λέανδρος Πολενάκης, Ένα κάποιο φως στις συνθήκες θανάτου του Φ. Γ. Λόρκα, εφ. Η Κυριακάτικη Αυγή 8/9/1996

• Λέανδρος Πολενάκης, Ρήγας, Σολωμός και Λόρκα, Μια γέφυρα πάνω απ’ τα τοπία της πείνας, εφ. Η Κυριακάτικη Αυγή 4/10/1998

Ρ

• Virginia Lopez Recio, Ο Λόρκα με διαβατήριο ελληνικό, εφ. Η Καθημερινή-περιοδικό Κ 169/27-8-2006

• Πέπη Ρηγοπούλου, Πρώτες σκέψεις για τα 100 χρόνια από τη γέννηση του Λόρκα, εφ. Ελευθεροτυπία 2/6/1998

• Πέπη Ρηγοπούλου, Κι όμως είμαι ζωντανός…, εφ. Ελευθεροτυπία 3/7/1998

Σ

• Κ. Σισμάνης, Γκαρθία Λόρκα, 52 χρόνια από την εκτέλεσή του, εφ. Η Καθημερινή 31/8/1988

• Αλέξης Σολομός, Πολύχρωμο Θέατρο, Καστανιώτη 1997

• Αλέξης Σολομός, Έστι Θέατρον κα Άλλα, Κέδρος 1986

• Αλέξης Σολομός, Ο ποιητής που μίλησε με τη γλώσσα των λουλουδιών, εφ. Ελευθεροτυπία 3/7/1998

• της Πάρης Σπίνου, Ο Ελληνικός Λόρκα. Σκηνικά παραστάσεων αλλά και σχέδια του Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα σε έκθεση για τα 100 χρόνια από τη γέννησή του, εφ. Κυριακάτικη 24/5/1998

• Κώστας Σταματίου, ΑΠΟ ΤΗ ΓΡΑΝΑΔΑ, ΣΤΗ ΣΕΒΙΛΛΗ. Το περιβόλι του Λόρκα θα γίνη πολυκατοικία; Οι δύο Ισπανίες των αδελφών Ματσάδο, Εφ. Τα Νέα 2/4/1975

• Δανάη Στρατηγοπούλου, «Δάφνις και Χλόη», πηγή έμπνευσης για τον Λόρκα, εφ. Ελευθεροτυπία 19/8/2000

• Άννα Συνοδινού, Πρόσωπα και Προσωπεία. Αυτοβιογραφικό χρονικό, Αδελφοί Γ. Βλάσση 1998

• Μαρία Αρβανίτη-Σωτηροπούλου, ΓΙΑ ΤΟΝ ΓΥΝΑΙΚΕΙΟ ΛΟΓΟ ΣΤΗΝ ΤΕΧΝΗ. Αν ο Λόρκα ήταν γυναίκα, περ. Αντί 519/16-4-1993

Τ

• Κώστας Ι. Τσαούσης, Φεδερίκο Γκαρσία ΛΟΡΚΑ. Αυτός που τραγούδησε τη ζωή και το θάνατο. Ο όμορφος μελαχρινός ποιητής: ανέμελος για τη ζωή και παθιασμένος για την ποίηση

• Στρατής Τσίρκας, Όρκος των ποιητών στον Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα, εφ. Η Εποχή 25/3/1995

Φ

• Φίλιππος Φιλίππου, Σύλληψη στη Γρανάδα, εφ. Ελευθεροτυπία 20/8/1995

• Φίλιππος Φιλίππου, Ο Θάνατος του Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα. «Είθισται να δολοφονούν τους ποιητάς…», εφ. Κυριακάτικη Αυγή 27/8/1995

Χ

• Φύλλις Χάρτνολ, Ιστορία του Θεάτρου, Υποδομή 1980

• Ναταλί Χατζηαντωνίου, ΝΤΑΛΙ-ΛΟΡΚΑ, Ντοκουμέντα μιας φιλίας, εφ. Ελευθεροτυπία 4/12/1996

• Ν. Χατζηαντωνίου: επιμέλεια, Όταν ο Λόρκα οργίστηκε με Νταλί-Μπουνιουέλ, εφ. Ελευθεροτυπία 30/4/1998

• Γιώργος Χρονάς, Έγκλημα στην πρώτη σελίδα, εφ. Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία 13/9/1998

• Αλεξάνδρα Χυδηριώτη, Ποιος σκότωσε τελικά τον Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα;, εφ. Espresso της Κυριακής 27/8/2006

Ψ

• Βαγγέλης Ψυρράκης, Η δολοφονία του ΛΟΡΚΑ χωρίς μυστήριο, εφ. Ελευθεροτυπία 31/10/1976

• Βαγγέλης Ψυρράκης, Ο πιο «ζωντανός»-νεκρός της Ισπανίας, εφ. Απογευματινή/ ΑΝ τχ.79/11-8-1996

Ω

• Μαρσέλ Ωκλαίρ, Σύλληψη και εκτέλεση του Φεντερίκου Γκαρθία Λόρκα, περ. Τομές 10/1975

     Αυτό είναι το τρίτο σύντομο σημείωμα παραθέσεων στοιχείων και βιβλιογραφικών παραπομπών που παραθέτω για τον ισπανό ποιητή Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα καθώς ξαναδιαβάζω την ποίηση και τα θεατρικά του έργα, αφιερωμένο στην κοινότητα των ΛΟΑΤ, στο άκουσμα της είδησης της δολοφονίας 49 ατόμων από αμερικανό μουσουλμάνο τρομοκράτη στο Ορλάντο της Φλόριντας στις 12 Ιουνίου, πριν μερικές μέρες. Στο σημείωμα αυτό δεν αναφέρω θεατρικές κριτικές που γνωρίζω για το έργο του, θα το πράξω αργότερα. Την εργογραφία του και την ενδεικτική βιβλιογραφία του την αναφέρω στα δύο άλλα προηγούμενα σημειώματά μου.

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος

Πειραιάς, Κυριακή, 19 Ιουνίου 2016

Υ. Γ. Είθε οι Ποιητές να φέρουν στους ανθρώπους,… την των τοιούτων παθημάτων κάθαρσις.