ΔΙΑΜΟΝΕΣ- ΤΟ ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

ΜΑΡΤΙΝ ΧΑΙΝΤΕΓΓΕΡ

ΔΙΑΜΟΝΕΣ

ΤΟ ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Πρόλογος, μετάφραση: Γιώργος Φαράκλας

Επιμέλεια: Νίκος Καλταμπάνος

Εκδόσεις ΚΡΙΤΙΚΗ 1998

Martin Heidegger, Aufenthalte

Editor, Vittorio Klostermann, Φραγκφούρτη  1989.

     Το ενδιαφέρον αυτό βιβλίο ταξιδιωτικών εμπειριών και στοχαστικών αναλύσεων, δεν προέρχεται από έναν συνηθισμένο-καθημερινό ταξιδευτή του κόσμου, ούτε από έναν περιπλανώμενο έμπορο που πουλά την πραμάτεια του σε διάφορους τόπους, και φυσικά, ούτε από έναν ρομαντικό φιλέλληνα ποιητή, συγγραφέα ή εικαστικό, από αυτούς που έχουμε συνηθίσει να επισκέπτονται την χώρα μας από τα μέσα του 18^ου αιώνα μέχρι των ημερών μας, και μας άφησαν θαυμάσιες και πολύτιμες πολιτιστικές περιγραφές του ελληνικού τοπίου, των κατάσπαρτων ανά την ελλάδα αρχαιοτήτων, των αρχαίων ναών και μαντείων, των αρχαίων διασωθέντων θεάτρων αλλά και των βυζαντινών εκκλησιών, του άνυδρου και φτωχού συνήθως αλλά πάντα φιλόξενου νησιωτικού χώρου, με τις δαντελωτές του παραλίες και τα σταχοφόρα και αμπελοφυτεμένα πεζούλια του, της ελληνικής μαγευτικής φύσης και υπαίθρου με το καθαρό ελληνικό φως να δεσπόζει πάνω στις ελληνικές κορυφογραμμές και να ζωοδοτεί αενάως την πανίδα και την χλωρίδα του ελλαδικού χώρου, σκιάζοντας γαλήνια κάθε ζωντανό οργανισμό, δημιουργώντας την γνωστή νωχέλεια του βίου μας. Εικόνες και στιγμιότυπα ζωής των παλαιών κατοίκων, καθημερινές τους ασχολίες και συνήθειες εθιμικές, ενδυμασίες ανθρώπων και λαϊκή αρχιτεκτονική των σπιτιών, μουσικά όργανα και εργαλεία αγροτικών εργασιών, νεανικά ειδύλλια και φορεσιές των επαναστατών ηρώων του 1821, οικόσιτα ζώα και φτωχοί κάτοικοι, τόσο των μεγάλων πόλεων όσο κυρίως της υπαίθρου, κρυσταλλώθηκαν μέσα στις συνειδήσεις των ευρωπαίων επισκεπτών όσο και μέσα στις σελίδες της ταξιδιωτικής ιστορίας και εμπειρίας από Φιλέλληνες ταξιδιώτες και καλλιτέχνες, που είτε με τον χρωστήρα και την παλέτα τους, είτε με τον φωτογραφικό τους φακό, είτε με την συγγραφική τους πένα, αποτύπωσαν και εικονογράφησαν χώρους και ανθρώπους της ελληνικής ιστορικής περιπέτειας. Ύμνησαν την Ελλάδα, και έγραψαν χιλιάδες σελίδες αφιερωμένες στην πατρίδα μας και τους Έλληνες. Σελίδες ονείρου και άκρατου ρεαλισμού, σελίδες μυθικής φαντασίας και σκληρής ιστορικής πραγματικότητας.

Πως αποτυπώνει όμως τις εντυπώσεις του πάνω στις σελίδες των αναμνήσεών του ένας από τους μεγαλύτερους φιλόσοφους του προηγούμενου αιώνα, ο Γερμανός Μάρτιν Χάιντεγκερ όταν επισκέπτεται για πρώτη φορά, το 1962, την χώρα μας; Πως εξέλαβε το βλέμμα του το τοπίο και τους ανθρώπους, με τι τους συνέδεσε, τι εντύπωση του έκαμε η σύγχρονη-για την εποχή του-αναπτυσσόμενη εκείνες τις δεκαετίες χώρα μας, ποιοι συνειρμοί σκέψεων αναπτύχθηκαν μέσα σε αυτή την φοβερή και τρομαχτική φιλοσοφική συνείδηση; Τι εικόνες πέρασαν από το σκληρό και αυταρχικό αυτό μυαλό καθώς πάτησε το ελληνικό χώμα και αντίκρισε τους νεοέλληνες; Ένας συνδυασμός φιλοσοφικής ανάλυσης και στοχασμού, ένας θαυμασμός και μια αφηγηματική περιπέτεια μεταξύ Ομήρου και Χέλντερλιν βλέπουμε να αποτυπώνονται μέσα στο γραπτό του καθώς επισκέπτεται διάφορα ελληνικά μέρη. Ένα φιλοσοφικό βλέμμα που κινείται με ευκολία μεταξύ Πινδάρου και Αισχύλου, Πλάτωνα και σύγχρονών μας φιλοσοφικών στοχασμών. Ένα ταξίδι μέσα στον κόσμο, μιας «πλανητικής σκέψης» θα τολμούσαμε να γράφαμε, όπως θα μας έλεγε και ο Έλληνας φιλόσοφος Κώστας Αξελός, για το πραγματικό Είναι του Κόσμου. Για αυτό το “Sein und Zeit”, που αγωνίστηκε να προσδιορίσει στην διάρκεια του φιλοσοφικού του συγγραφικού βίου, συνεχίζοντας την αρχαία ελληνική φιλοσοφική παράδοση. Αυτό το ισόβιο πάντα παρόν ερώτημα, «Τι Είναι το Είναι των Όντων». Μπορεί η οντολογία σαν ένα περιφραγμένο σύστημα φιλοσοφικών αξιών, να ηγεμονεύσει της πολιτικής και με τι επιπτώσεις; Μια σκοτεινή οντολογία χωρίς ανθρωπιστικές χαραμάδες,  ακρωτηριασμένη από ηθικά στηρίγματα, χωρίς θεολογικά οντολογικά ερείσματα σωτηρίας, ένας οντολογικός λόγος γυμνός και παγωμένος, φοβερά εσωστρεφής και κρημνώδης, παγιδευμένος μέσα στην αυτάρκεια της λεκτικής του αποσπασματικής μάλλον διατύπωσης, χωρίς ανοίγματα στις αλήθειες του κόσμου, μόνο ρωγμές εννοιών που οδηγούν σε ένα οντολογικό σφάλμα, που είναι το Ον μέσα στην Ιστορία. Μια περιγραφή ελληνικών χώρων ενός φιλόσοφου που σίγουρα, δεν προσομοιάζει ούτε με αυτήν του Γάλλου Ζαν Πωλ Σάρτρ, ούτε με αυτήν του Χέρμπερτ Μαρκούζε, ούτε με άλλων σύγχρονων Ευρωπαίων φιλοσόφων που επισκέφτηκαν κατά καιρούς την χώρα μας και μας εξιστόρησαν το εδώ πέρασμά τους. Αν ο Κόσμος μας είναι ένα πανάρχαιο εργαστήρι επαναστατικών ιδεών και φιλοσοφικών στοχασμών, η χώρα μας, η φιλοσοφική της παράδοση και το μυθολογικό της πρόσωπο, η ποιητική της δημιουργία και η γλυπτική της παρακαταθήκη, από την εποχή των Προσωκρατικών και του θείου Πλάτωνα και Αριστοτέλη, είναι ένα άλλο μικρό δημιουργικό εργαστήρι και αιώνιο οντολογικό ερωτηματικό περί του «Τι το Ον» μέσα στις εργαστηριακές σχολές και στοές του Κόσμου μας.

     Το παγκόσμιο αυτό πνεύμα που ονομάζεται Μάρτιν Χάιντεγκερ, γεννήθηκε στις 26 του Σεπτέμβρη του 1889 στο χωριό Mebkirch στην περιοχή του Μπάντεν της νοτιοδυτικής Γερμανίας, μια περιοχή κοντά στο Freiburg, όπου και πέρασε σχεδόν το μεγαλύτερο μέρος του χρόνου του βίου του και πέθανε στις 26 Μαΐου του 1976 στον γενέθλιο τόπο του. Τα τελευταία χρόνια της ζωής του τα πέρασε σε μια εσωτερική αυτοεξορία και σιωπή, στην περιοχή του Μέλανα Δρυμού στην τοποθεσία Todtnauberg. 
Στην χώρα μας, το έργο του Γερμανού φιλοσόφου, αυτού του κορυφαίου στοχαστή που στάθηκε κατά παράξενο σε εμάς τρόπο, για μικρό διάστημα, φιλικά προσκείμενος προς το δικτατορικό ναζιστικό καθεστώς της πατρίδας του την περίοδο εκείνη, και υποστηρικτής του εθνικοσοσιαλισμού, (ο φιλόσοφος που υπήρξε στον ατομικό του βίο ένας διαρκής αντισημίτης, αλλά και αυτός που ύμνησε την «αλήθεια και το εσωτερικό μεγαλείο του εθνικοσοσιαλισμού») μια και το 1933 σαν πρύτανης Πανεπιστημίου στην έδρα του Husserl-του ιδρυτή της «Φαινομενολογίας»-«συνεργάστηκε» με τους Ναζί, μας τον γνώρισε ο φιλόσοφος και στοχαστής Χρήστος Μαλεβίτσης. Ο Γιάννης Τζαβάρας επίσης, μετέφρασε στα ελληνικά το κυριότερο δίτομο έργο του «Είναι και Χρόνος» που εκδόθηκε από τις εκδόσεις Δωδώνη το 1975 και 1978 αντίστοιχα. Ο Χρήστος Μαλεβίτσης έχει γράψει και ένα κατατοπιστικό μελέτημα για τον Γερμανό φιλόσοφο «Η φιλοσοφία του Χάιντεγκερ» που εκδόθηκε επίσης από τις εκδόσεις Δωδώνη το 1974.

Αναφέρω ενδεικτικά έργα στα ελληνικά του Martin Heidegger που γνωρίζω, καθώς και μελέτες για το έργο του:

•Εισαγωγή στη Μεταφυσική, εκδόσεις Δωδώνη 1973

•Είναι και Χρόνος, δίτομο, εκδόσεις Δωδώνη 1975/1978

•Φαινομενολογία και Θεολογία, εκδόσεις Εποπτεία 1979

•Τι είναι Φιλοσοφία, εκδόσεις Άγρα 1986

•Η προέλευση του Έργου Τέχνης, εκδόσεις Δωδώνη 1986

•Επιστολή για τον Ανθρωπισμό, εκδόσεις Ροές 3/1987

•Ένας στοχαστής στον σύγχρονο κόσμο, εκδόσεις Εστία 1989

•Για τον Ουμανισμό, εκδόσεις University Press 1989

•Επιστήμη και Διαλογισμός, εκδόσεις Έρασμος 1990

•Η γλώσσα στην ποίηση(στον τόμο Georg Takl O Sebastian), εκδόσεις Ρόπτρον 1990

•Από μια συνομιλία για τη γλώσσα, εκδόσεις Ρόπτρον 1991

•Από την εμπειρία του στοχασμού, εκδόσεις Γκοβόστη 1993

•Ο Χαίλντερλιν και η ουσία της ποίησης, εκδόσεις Υπερίων 1997

•ΔΙΑΜΟΝΕΣ, Το ταξίδι στην Ελλάδα, εκδόσεις Κριτική 1998

ΜΕΛΕΤΗΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΧΑΙΝΤΕΓΚΕΡ

•Γρηγόρης Φιλ. Κωστάρας, Martin Heidegger ο φιλόσοφος της μερίμνης, εκδ. Αθήνα 1973

•Χρήστος Μαλεβίτσης, Η Φιλοσοφία του Χάιντεγκερ, 4κδ. Δωδώνη 1974

•Lucien Goldmann, Εισαγωγή στον Lukacs και Heidegger, εκδ. Έρασμος 1975

•Χρήστος Γιανναράς, ΧΑΙΝΤΕΓΓΕΡ ΚΑΙ ΑΡΕΟΠΑΓΙΤΗΣ, ή περί απουσίας και αγνωσίας του Θεού, εκδ. Δόμος 1988 (δεύτερη έκδοση αναθεωρημένη)

•Γιάννης Τζαβάρας, Ο Καντιανός χρόνος κατά Χαίντεγκερ, εκδ. Δωδώνη 1989

•Karl Lowith, Οι πολιτικές συνέπειες του Υπαρξισμού του Χάιντεγκερ, εκδ. Έρασμος 1991

•Walter Biemel,  Χάιντεγκερ, εκδ. Πλέθρον 29/1993

•Αναστασία Δήμου Τζαβάρα, Η κατανόηση ως ανοιχτότητα κατά Χάιντεγκερ, εκδ. Δωδώνη 1995

•Ο Heidegger και το πρόβλημα της Οντολογίας, εκδ. Κριτική 1995

•Peter Sloterlijk, Κανόνες για το ανθρωποπάρκο(μια απάντηση στην επιστολή του Μάρτιν Χάιντεγκερ), εκδ. Scripta 2001

     Στο βιβλίο του «ΔΙΑΜΟΝΕΣ»-ΤΟ ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ο Γερμανός φιλόσοφος, αναφέρεται και στην Πόλη μας, τον Πειραιά, στην σελίδα 77. Δεν είναι κάποια σημαντική εικόνα της πόλης που μας περιγράφει ο αινιγματικός στην πολιτική του σταδιοδρομία φιλόσοφος, η πληροφορία που μας δίνει είναι το «αναγκαστικό του» ταξιδιωτικό από εδώ πέρασμα για την πρωτεύουσα, και την επίσκεψή του στον ιερό χώρο της Ακρόπολης. Είναι το στιγμιαίο βλέμμα του από την γέφυρα του καραβιού, καθώς αυτό εισπλέει και ετοιμάζεται να προσδεθεί στο αγκυροβόλιο του λιμένος. Ας μην λησμονούμε, ότι στις αρχές της δεκαετίας του 1960 η χώρα μας, βρίσκεται σε οικονομική και βιομηχανική ανάπτυξη, είναι ένας ελκυστικός τουριστικός τόπος διαμονής και αναψυχής για τους Ευρωπαίους και τους πολίτες της αμερικάνικης ηπείρου. Η ηθοποιός Μελίνα Μερκούρη με τον σύζυγό της Γάλλο σκηνοθέτη Ζυλ Ντασσέν συμμετέχει στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου των Καννών με την κινηματογραφική διασκευή του μυθιστορήματος «Ο Χριστός Ξανασταυρώνεται» του Νίκου Καζαντζάκη λίγα χρόνια νωρίτερα, η ταινία «Ποτέ την Κυριακή» επίσης κάνει γνωστή την τουριστική Ελλάδα και τα αξιοθέατά της στο εξωτερικό. Ο Μελωδός των Ονείρων μας Μάνος Χατζιδάκις βραβεύεται για το μουσικό του έργο τα «Παιδιά του Πειραιά», η Πειραιώτισσα τραγωδός Κατίνα Παξινού βραβεύεται με το δεύτερο Όσκαρ για την συμμετοχή της στην ταινία «Για ποιόν κτυπά η καμπάνα». Στο εσωτερικό, μετά από παρότρυνση του πρωθυπουργού Κωνσταντίνου Καραμανλή ο πειραιώτης ποιητής αρχιτέκτονας Δημήτρης Πικιώνης αναπλάθει την περιοχή της Πλάκας και όχι μόνο, και ο αρχιτέκτονας Άρης Κωνσταντινίδης, οικοδομεί τα μεγάλα του ξενοδοχειακά συγκροτήματα. Ο δε πειραιώτης ηθοποιός και σκηνοθέτης Δημήτρης Ροντήρης, διαδίδει και μεταλαμπαδεύει τον αρχαίο θεατρικό ελληνικό λόγο στο εξωτερικό με το «Πειραϊκό Θέατρο» στις γνωστές του περιοδείες, το ίδιο πράττουν και ο θεατρικός δάσκαλος Κάρολος Κουν με το Θέατρο Τέχνης καθώς και το σημαντικό επιτελείο του Εθνικού Θεάτρου. Στην πολιτική σκηνή, η ΕΔΑ με τον ιστορικό της ηγέτη Ηλία Ηλιού, γίνεται αξιωματική αντιπολίτευση.

Η έκδοση είναι δίγλωσση(γερμανικά στην αριστερή σελίδα και δεξιά η μετάφραση). Ας αντιγράψουμε την δίγλωσση αυτή μικρή πληροφορία για την πόλη μας που αναφέρει ο διεθνούς φήμης αλλά συντηρητικός φιλόσοφος Μάρτιν Χάιντεγκερ, ο δάσκαλος της φιλοσόφου και πολιτικής επιστήμονος Γερμανοαμερικανίδας Hannah Arendt-Χάνα Άρεντ(14/10/1906-4/12/1975).

     «Το ταξίδι στην Ελλάδα πρέπει να περιλαμβάνει την διαδρομή ενός παρόμοιου διαλογισμού, αν δεν θέλουμε ν’ αποτελεί ταξίδι αναψυχής και επιμόρφωσης.

     Νωρίς το πρωί πήγαμε στην γέφυρα, για να παρακολουθήσουμε την είσοδο στον Πειραιά. Ένα θολό φως εμποδίζει την θέα. Το νέφος πάνω από την σύγχρονη μεγαλούπολη συγκάλυπτε κάθε τι το ελληνικό. Μονάδες του αμερικανικού στόλου της Μεσογείου ήταν αγκυροβολημένες στον κόλπο. Μακριά από τη σύγχυση της πόλης του λιμανιού φάνηκαν αρκετά θαμπά ο Λυκαβηττός και η Ακρόπολη.

     Ενισχύθηκε η βεβαιότητα ότι θα πρέπει να διαπεράσουμε πολλά παραπετάσματα, να ξεπεράσουμε πολλά πράγματα που αποσπούν την προσοχή, να εγκαταλείψουμε συνηθισμένες παραστάσεις, προκειμένου να επιτρέψουμε στον ελληνισμό που αναζητούμε να φανεί έως και την ίδια την Αθήνα.

     Ευτυχώς, όταν το πλοίο αγκυροβόλησε στον Πειραιά, μας υποδέχτηκε μια οικογενειακή φίλη και μας ανέβασε με το αυτοκίνητο στην Ακρόπολη διασχίζοντας την συνοικία του λιμανιού και ακολουθώντας τους φαρδείς δρόμους της σύγχρονης πόλης. Φθάσαμε εκεί, μόλις άνοιγε η είσοδος του αρχαιολογικού χώρου. Εκτός από μερικούς οικοδόμους δεν φαινόταν άνθρωπος. Με τη λάμψη του πρωινού ήλιου, κάτω από έναν γαλήνιο ουρανό και έχοντας αφήσει πίσω μας το νέφος, ανηφορίσαμε μέσα σε μια ξένη προς την πόλη ησυχία, καθυστερώντας ολοένα, από τα προπύλαια προς τον οίκο της θεάς, το όνομα της οποίας φέρει η πόλη»

“Die Griechenlandfahrt mub den Kurs solcher Besinnung einhalten, wenn sie anderes sein soll as eine Vergnugungs-und Bilduungsreise.

     Fruh am Morgen suchten wir die Brucke auf, um die Einfahrt in den Piraus zu verfolgen. Ein trubes Licht verwehrte den Ausblick. Der Duns tuber der modernen Grobstadt verhullte alles Griechische. Auf der Reede ankerten Einheiten der amerikanischen Mittelmeerflotte. Uber das Gewirr der Hafenstadt hinweg zeigten sich undeutlich genug der Lykabettos und die Akropolis.

     Die Gewibheit verstarkte sich, dab viel Verdeckendes durchbrochen, Ablenkendes ubergangen, gewohnte Vorstellungen zuruckgelassen werden mubten, sollte das gesuchte Griechentum noch in Athen selbst erscheinen durfen,

     Zum Gluck wurden wir, nachden das Schiff im Piraus angelegt hatte, von einer Freundin unseres Hauses abgeholt und sogleich mit dem Wagen durch das Hafenviertel auf breiten modernen Straben der Stadt zum Burgberg hinaufgefahren. Wir kamen oben gerade an, als man den Zugang zum Tempelbezirk offnete. Auber wenigen Bauarbeitern war kein Mensch zusehen. Im Glanz der Morgensonne, unter heiterem Himmel und uber dem Dunst stiegen wir durch eine stadtferne Stille, immer wieder verweilend, durch die Propylaen zum Haus der Gottin, deren Namen die Stadt tragt.”

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος

Πειραιάς, 21/11/2016

ΥΓ. Θέλω να ευχαριστήσω από το μπλοκ μου τον ομότιμο καθηγητή πανεπιστημίου πατήρ Γεώργιο Μεταλληνό, για την καλοσύνη που είχε να μου στείλει το νέο του βιβλίο, Αγίου Αθανασίου του Πάριου «ΑΛΕΞΙΚΑΚΟΝ ΦΑΡΜΑΚΟΝ» Και η επιστολή στον Κοραή ΠΕΡΙ ΝΗΣΤΕΙΑΣ. Προλεγόμενα: πατήρ Γεώργιος Μεταλληνός, εκδόσεις Γρηγόρη 2016

Θέλω να ευχαριστήσω επίσης από το μπλοκ μου τον ομότιμο καθηγητή πανεπιστημίου Νάσο Βαγενά, για την καλοσύνη που είχε να μου ταχυδρομήσει την νέα του ποιητική συλλογή «Πανωραία», εκδόσεις Κέδρος 2016

Και ακόμα, θέλω να ευχαριστήσω τον έγκριτο δημοσιογράφο και συγγραφέα τον Δραπετσωνίτη(;) Νίκο Χ. Λαγκαδινό, για την καλοσύνη που είχε να μου προσφέρει τα δύο εκδοθέντα βιβλία του, το «Καλύτερα τύψεις παρά απωθημένα» εκδόσεις Άγκυρα, και τα αφηγήματα με τίτλο «Είσαι Παράνομος Ρε» εκδόσεις Δυτικός Άνεμος 2015.

Μαζί με άλλα που αγόρασα, περιμένουν και αυτά το διάβασμά τους και ευελπιστώ και τον σχολιασμό τους. Όπως και να έχει τους ευχαριστώ.