αρχιμανδρίτης Θεωνάς

Από την εμπειρία της στοχαστικής μνήμης

              Μνήμη Κώστα Λασπάκη

     Ο αρχιμανδρίτης Θεωνάς, κατά κόσμο Κώστας Λασπάκης, γεννήθηκε στον Πειραιά, και ήταν παιδί τριμελούς οικογένειας, η πατρική του μονοκατοικία βρίσκονταν στην περιοχή της αγίας Σοφίας,-περιοχή που ο πειραιώτης συγγραφέας Κώστας Μουρσελάς στήνει το σκηνικό του βιβλίου του «Βαμμένα κόκκινα μαλλιά»,  και κατοικούσαν ο πειραιώτης ποιητής και δημοσιογράφος Δημήτρης Γιατράκος, και για ένα διάστημα, ο διηγηματογράφος Βελισσάριος Μουστάκας, και ο γνωστός ρεμπέτης τραγουδιστής Γενίτσαρης-πίσω σχεδόν από την εκκλησία(τώρα είναι πολυκατοικία), ο Κώστας είχε άλλες δύο αδερφές και μια καταπληκτική «αγία» μητέρα, από αυτές τις παλαιές βιβλικές μορφές που διαβάζεις στα εκκλησιαστικά κείμενα. Μια μεγάλης ηλικίας γυναίκα, την κυρία Μαρία, εντελώς άκρως αντίθετο πρότυπο ανθρώπου, γυναικείου χαρακτήρα και συμπεριφοράς από αυτόν που ο κυρ Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης εικονογραφεί στο έργο του, τις γνωστές μέγαιρες κουτσομπόλες γραίες του. Ο Κώστας, όταν γνωριστήκαμε,-ήταν μερικά χρόνια μεγαλύτερός μου-εργάζονταν στην εταιρεία «Αιγαίο», αυτήν που τόσο εύστοχα διαφήμιζε η τραγουδίστρια Μαριάννα Τόλη. Θυμάμαι όταν πρωτοσυναντηθήκαμε μέσα στο λεωφορείο της γραμμής-τότε 21 σήμερα 909-κατεβήκαμε στο παλαιό τέρμα της οδού Καλλέργη, και αφού περπατήσαμε μέχρι τα σκαλάκια της οδού Χαϊδαρίου, ήταν ζεστό και πυρφόρο  ελληνικό Καλοκαιράκι, μείναμε σχεδόν μέχρι τις πρωινές ώρες και συζητούσαμε για ότι μπορεί να σκεφτεί ο ανθρώπινος νους. Κατεβάσαμε τα βιβλία όλων των βιβλιοθηκών που είχαμε επισκεφτεί, και των εμπειριών ζωής μας. Ήταν ένα ωραίο παλληκάρι, ψηλό, ευθυτενές και κάπως γεμάτο, με πολλαπλά ενδιαφέροντα και εμπειρίες. Κάπνιζε ο μπαγάσας πάρα πολύ, μου θύμιζε τον άλλο φίλο αρειμάνιο καπνιστή τον Σωκράτη Ζερβό. Ο υποφαινόμενος, την έβγαζε με ηδύποτα λικέρ και τσίχλες. Τα κοινά μας πνευματικά και καλλιτεχνικά ενδιαφέροντα μας έφεραν κοντά, και εξ αιτίας του ότι μέναμε και κοντά, οι φιλικές μας συναντήσεις ήσαν συχνές καθώς και οι αμοιβαίες επισκέψεις στις οικίες μας. Είχαμε παρακολουθήσει αρκετές θεατρικές παραστάσεις μαζί καθώς και ξένες ποιότητας ταινίες που τότε, οι κινηματογράφοι του Πειραιά έφερναν στην πόλη μας για τους φαν του ποιοτικού καλού κινηματογράφου. Μετά την γνωριμία μας-αν θυμάμαι σωστά, είχαν περάσει δύο με τρία χρόνια πάνω κάτω-ένας παιδικός του φίλος, νομίζω και συνάδερφος στην εργασία του, τον πείθει να γίνει μοναχός. Ο Κώστας δίνει εξετάσεις στην Θεολογική Σχολή, την τελειώνει και γίνεται με την πάροδο του χρόνου αρχιμανδρίτης. Η φιλική μας σχέση κράτησε για μεγάλο χρονικό διάστημα, και τα κοινά μας αναγνωστικά και ερευνητικά ενδιαφέροντα στον χώρο της θεολογίας και της θρησκειολογίας, μας έδεσαν στενά. Ο αρχιμανδρίτης Θεωνάς, μια κάποια στιγμή μέσα στον κύκλο της εκκλησιαστικής του σταδιοδρομίας, αποφασίζει να ενταχθεί στην αρχιεπισκοπή Βορείου και Νοτίου Αμερικής, νομίζω ήταν ακόμα αρχιεπίσκοπος, αυτή η δυναμική και επιβλητική ελληνική προσωπικότητα ο κυρός Ιάκωβος. Φεύγει για τον Καναδά και σταδιοδρομεί στην εκεί ελληνορθόδοξη εκκλησία. Σε αυτήν την αχανή και παγωμένη για εμάς τους μεσόγειους χώρα, όπου πέθανε, τόσο νέος, και ένας άλλος φίλος πειραιώτης ο καθηγητής Αντώνης Σταυροπιεράκος, από την παλαιά εφηβική παρέα εκείνων των χρόνων. Ο Κώστας, μου έκανε αρκετές κρούσεις να ενδυθώ το ράσο και να πάω κοντά του στον Καναδά, αλλά η νεανική μου τρέλα, και το αεράκι πνευματικής ελευθερίας που φυσούσε μέσα μου, δεν μπορούσε να χωρέσει μέσα στα στενά όρια της αναστάσιμης πίστης και τους κανόνες των εκκλησιαστικών χριστιανικών δογμάτων. Γνώριζε την αγάπη και τον σεβασμό μου προς την ορθόδοξη παράδοση του τόπου μας, αλλά και τις ενστάσεις και αμφιβολίες πάνω σε ουσιαστικά θέματα μεταφυσικής αναφοράς. Ήσαν δύο μάλλον κοινές ανθρώπινες πορείες αναζήτησης και ερωτηματικού στοχασμού, αλλά που έκλειναν σαν στόχοι ζωής σε διαφορετικές ανθρωπολογικές αναφορές. Η ορθόδοξη παράδοση είναι μια μεγάλη δεξαμενή ιστορικών, πνευματικών, καλλιτεχνικών και βιωματικών εμπειριών με την οποία όλοι μας έχουμε ζυμωθεί από τα παιδικά μας χρόνια, και ο κάθε έλληνας ξεχωριστά και ανεπανάληπτα, βιώνει την πίστη του, προσωπικά και ιδιαίτερα. Ο Κώστας, πίστευε σαν Θεό τον χριστιανικό και εκκλησιαστικό Ιδεότυπο, τον Ιησού, έτσι η εκκλησιαστική του πίστη και αναφορά ήταν Χριστοκεντρική. Εγώ σαν άλλος «σαλός» της ελληνικής ζωής, προσπαθούσα να οικοδομήσω μια θεολογία χωρίς Θεό, έναν αποφατικό αιτιατό λόγο που οδηγεί στα μυστικά της ποίησης και της θεολογίας της. Κρατούσα τα πανάρχαια θεατρικά τελετουργικά της εκκλησιαστικής παράδοσης, αποδεχόμουν τον τεράστιο πνευματικό και καλλιτεχνικό πλούτο της ορθοδόξου ιστορικής διαδρομής, την αμύθητης ομορφιάς ποιητική της υμνογραφία, την εικαστική της μαγεία, αλλά, όλα κατέληγαν στην αρχαία πίστη των παλαιών ελλήνων. Ο Θεός υπάρχει μέσα στην Φύση, και πέραν αυτής το αινιγματικό σκοτάδι που μας περιμένει, κτιστά και άκτιστα επιτεύγματα και οικοδομήματα της ανθρώπινης και φυσικής συμπαντικής περιπέτειας. Έμενε κοινό πάντως σε όλους μας, το στοίχημα του Μπλαζέ Πασκάλ περί ανθρώπινης συμπεριφοράς του ατόμου μέσα στην Ιστορία, όπως διατυπώνεται στις «Σκέψεις» του. Ωραία εφηβικά πειραιώτικα χρόνια, όταν ακόμα οι διάφορες αμφιβολίες του καθημερινού μας βίου, δεν είχαν γίνει μπετόν αρμέ της παρούσας ζωής μας, αλλά άφηναν το λυκόφως της μεταφυσικής αμφιβολίας να σημαδεύει με τις αχνές ακτίνες του το μέλλον. Τον Κώστα, τον κέρδισε η πίστη, εμένα η ποίηση. Όταν έρχονταν στην Ελλάδα, βλεπόμασταν και κάναμε θερμή παρέα, είχε νοικιάσει, αγοράσει; δεν θυμάμαι καλά, ένα σπίτι στην Αθήνα και έμενε όταν έρχονταν από τον Καναδά. Το εφηβικό αυτό φιλικό πρόσωπο από τα χρόνια εκείνα στον Πειραιά, είναι ένα από τα τρία πρόσωπα που σταδιοδρόμησαν στο εξωτερικό και μου είχαν προτείνει να φύγω μαζί τους και να ζήσω εκτός Ελλάδος κάποτε. Η προσωπική μου Μοίρα όμως, μου επεφύλασσε να διαβώ διαφορετικό μονοπάτι ζωής και σταδιοδρομίας, και αυτές οι ευκαιρίες-το να ζήσεις στο εξωτερικό-δεν σου παρουσιάζονται συχνά. Άλλες ατραπούς ακολούθησα και διάβηκα. Ας είναι.

      Εδώ και χρόνια, ένα πρωινό κτυπά το τηλέφωνο και ακούω την αδερφή του Κώστα να μου αναφέρει με συγκίνηση και δάκρυα, ότι ο αδερφός τους ο Κώστας, ο αρχιμανδρίτης Θεωνάς, σκοτώθηκε σε αυτοκινητιστικό δυστύχημα σε μια μεγάλη και παγωμένη λεωφόρο του Καναδά.

Αυτό ήταν το άδοξο τέλος της εδώ ανθρώπινης μικρής και τυχαίας περιπέτειας ενός εφηβικού φίλου και Πειραιώτη, που, ίσως να υπάρχει, το προσευχητικό του στίγμα κάπου στον άξενο θόλο του ουράνιου στερεώματος. Και έμεινα πίσω εγώ, να αγωνίζομαι να κατανοήσω την αιδήμονα σιωπή του Σύμπαντος, και να μικρουμνολογώ αυτές τις ευλογημένες πνευματικές στιγμές της ατομικής μου-μας μνήμης. Αν και πλείστες φορές, αυτό το Πλατωνικό «Ουκ έχω λέγειν» με βασανίζει και με δεσμεύει αβάσταχτα. Μια πρόσκαιρη μικρή ανθρώπινη κουκκίδα μνήμης ρέουσας άμμου που κυλά ακόμα μέσα στον περιορισμένο χρόνο της ζωής και θυμάται. Και με λέξεις και γράμματα του γενεσιουργού Λόγου, προσπαθεί να κρατήσει στην επιφάνεια του Χώρου και του Χρόνου πρόσωπα και γεγονότα, καταστάσεις και βιώματα, ιδέες και εικόνες, εμπειρίες και στοχασμούς, πληγές και αναμνήσεις, όνειρα και οράματα ανθρώπων και τόπων, προθέσεις ματαιότητας και ελπίδες χθόνιας ανάστασης. Το ανθρώπινο Ον εδώ και αιώνες, σπέρνει το προσωπικό χωράφι της ζωής του, με τους σπόρους μιας κολασμένης μεγαλοσύνης, ενός ελπιδοφόρου και μεγάλου στοχασμού που « πρέπει δεινώς να πλανάται», όπως ποιητικά αναφέρει ο δυσερμήνευτος και σκοτεινός φιλόσοφος Μάρτιν Χαίντεγκερ, «Wer grob denkt, mub grob irren».

     Αυτές οι προσωπικές μνήμες της ζωής μου, ήρθαν στον νου καθώς διάβαζα το βιβλίο του Μάρτιν Χάιντεγκερ «ΔΙΑΜΟΝΕΣ-ΤΟ ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ»  με την εξαίρετη «εισαγωγή στον Χάιντεγκερ για τους Νεοέλληνες» και στην στρωτή και κατανοητή μετάφραση του Γιώργου Φαράκλα. Αλλά και τους είκοσι δύο ποιητικούς στοχασμούς του φιλοσόφου, «Από την εμπειρία του στοχασμού» μεταφρασμένες στα ελληνικά από τον Κώστα Σαρρόπουλο. Μια ανάγνωση που μου ξύπνησε μνήμες ανθρώπων, χώρων και ενός χρόνου παλαιού που εκρέει ακόμα παραστάσεις βίου. Γιατί όπως και πάλι σκοτεινά ψιθυρίζει ο γερμανός φιλόσοφος:

Ο δρόμος και η ζυγαριά

το γεφυράκι και ο θρύλος

βρίσκονται στην ίδια πορεία

--

Προχώρα φορτωμένος

λάθη κι απορίες πάνω

στο μοναδικό σου μονοπάτι.

Weg und Waage,

Steg und Sage

finden sich in einen Gang.

--

Geh und trage

Fehl und Frage

Deinen einen Pfad entlang.

Σημείωση: Αναφέρω τον πρώτο στοχασμό και στην γερμανική του γραφή, όχι τόσο για τους γνωρίζοντας την γερμανική γλώσσα, όσο για να ευχαριστηθούμε τον ρυθμό και την μουσικότητα των ομοιοκατάληκτων αυτών στοχαστικών στίχων.

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος

Πρώτη γραφή σήμερα, 27/11/2016

Πειραιάς, μια πόλη που πλέον δεν μπορείς να κυκλοφορήσεις ούτε πεζός ούτε με αμάξι.