ΑΝΤΡΕ ΜΑΛΡΩ

ΑΝΤΡΕ ΜΑΛΡΩ

(Γαλλία 3/11/1901-23/11/1976)

     Andre Malraux, ένας από τους ποιο εμβληματικούς Γάλλους πολιτικούς και ένας από τους ποιο μορφωμένους και πολιτισμένους Γάλλους συγγραφείς. Διετέλεσε υπουργός πολιτισμού επί στρατηγού Σαρλ Ντε Γκωλ, και ήταν αυτός, ή τουλάχιστον ο κυριότερος, υποκινητής της ομάδας υποστήριξης του προέδρου Ντε Γκώλ, που κατέβασε τους υποστηρικτές Γάλλους αστούς του στρατηγού στους δρόμους του Παρισιού, όταν την περίοδο του περίφημου Μάη του 1968 από την άλλη πλευρά, της αριστεράς, ο φιλόσοφος  του υπαρξισμού Ζαν Πωλ Σαρτρ, «έχτιζε» στους δρόμους χαρακώματα και πολεμούσε την κυβέρνηση του στρατηγού, καλώντας με την σύντροφό του Σιμόν ντε Μπωβουάρ τους Γάλλους σε επανάσταση ανατροπής του Ντε Γκωλ και του πρωθυπουργού Ζωρζ Πομπιντού. Προσκαλώντας τους διανοούμενους και συγγραφείς να σταματήσουν να γράφουν, να κατέβουν από τις έδρες τους και να εγκαταλείψουν τις αίθουσες των πανεπιστημιακών σχολών οι πανεπιστημιακοί δάσκαλοι και να στήσουν οδοφράγματα στο Παρίσι μαζί με τους εργάτες. Δύο ισχυρές προσωπικότητες, δύο παγκοσμίου φήμης και εμβέλειας πολιτικοί άντρες, δύο συγγραφείς που το έργο τους η πολιτική τους διαδρομή και η διαρκής συμμετοχή τους στα πολιτιστικά κοινά, επέδρασαν καταλυτικά στην εξέλιξη τόσο της πολιτικής όσο και της τέχνης στην εποχή τους και ίσως και στα κατοπινά χρόνια.  Αυτός ο μικροκαμωμένος άνθρωπος που μιλούσε συνεχώς έχοντας ένα αναμμένο τσιγάρο στο χέρι, ο Andre Malraux,  υπήρξε η μεγάλη αγάπη των νέων αγοριών και κοριτσιών της γενιάς μου, που αναζητούσαν τα πολιτιστικά τους στηρίγματα, έστω και αν είχαμε στρατευθεί ως νέοι στην αντίθετη πολιτική κατεύθυνση από εκείνον, βρισκόμασταν ολόψυχα με την πλευρά του Ζαν Πωλ Σαρτρ, που διαβάζαμε-τότε-στα μέσα της δεκαετίας του 1970, οι έφηβοι της μεταπολίτευσης, το κόκκινο βιβλιαράκι του Μάο, το κόκκινο βιβλιαράκι των μαθητών, με την κονκάρδα στο πέτο να απεικονίζει τον Τσε, και δεχόμασταν τις θέσεις του Κον Μπεντίτ. Ο συγγραφέας, ο πολιτικός, ο άνθρωπος Αντρέ Μαλρώ βρίσκονταν στο πολιτικό απυρόβλητο μέσα στις συνειδήσεις μας. Είχα την τύχη να προσκυνήσω τον τάφο του, όταν ζήτησα από φιλικό πρόσωπο-όταν ταξίδεψα για πρώτη και τελευταία φορά στην Πόλη του Φωτός-να πάμε στο κοιμητήριο που ήταν ενταφιασμένος, δυστυχώς δεν πρόλαβα να επισκεφτώ και τον χώρο που αναπαύονταν ο ιρλανδός συγγραφέας Όσκαρ Ουάιλντ.

     Για τον συγγραφέα Αντρέ Μαλρώ και την επιρροή που είχε δεχτεί από το έργο του, μου είχε μιλήσει και ο συγχωρεμένος καταξιωμένος μας πεζογράφος Γιώργος Ιωάννου. Τον λάτρευα μόνο και μόνο γιαυτό.  Εκείνο όμως που μας έκανε να αγαπήσουμε ακόμα περισσότερο εμάς τους τότε έφηβους, τον Γάλλο  διανοητή και συγγραφέα ήταν, όταν μετά την μεταπολίτευση στην ελληνική τηλεόραση προβλήθηκε η σειρά του πολιτιστικού ντοκιμαντέρ «Φανταστικό Μουσείο», μια σπάνιας ποιότητας σειρά, που ο ώριμος Μαλρώ, μιλούσε πάντα με αναμμένο τσιγάρο και παίζοντας με τα δάχτυλά του, για την παγκόσμια ιστορία της Τέχνης, ανέλυε, σύγκρινε, σχολίαζε, εξέθετε τις απόψεις του, πρότεινε ερμηνείες επανεξέτασης των έργων τέχνης, προσδιόριζε καλλιτεχνικές περιόδους, παρέθετε σχολές και βλέμματα, στέκονταν σε ιστορικές τομές μέσα στην παγκόσμια ιστορία της καλλιτεχνίας, συνομιλούσε με τα αγάλματα, αφουγκράζονταν τους εικαστικούς παλμούς των ζωγράφων, χρωμάτιζε τον λόγο ώστε να μας καταστήσει κοινωνούς των πολιτιστικών του οραμάτων, στοχάζονταν καθώς παρατηρούσε τους πίνακες, μιλούσε για τους αγαπημένους του καλλιτέχνες, για τις περιόδους της τέχνης λες και μιλούσε για το τι έφαγε μόλις χθες με την οικογένειά του, αν η μνήμη μου δεν λαθεύει, την αφήγηση την έκανε η ελληνική και κρυστάλλινη φωνή του Αλέξη Κωστάλα. Ο Αντρέ Μαλρώ, ήταν από μόνος του ένα Φανταστικό Μουσείο. Ο παγκόσμιος πολιτιστικός χάρτης, της αρχαιότητας, της μεσαιωνικής περιόδου και της σύγχρονης τέχνης, ξεδιπλώνονταν μπροστά στα μάτια μας, τόσο σοφά, τόσο αποτελεσματικά, τόσο πολύτιμα και αποκαλυπτικά, από αυτό το σοφό άτομο, που ακόμα και η τότε ασπρόμαυρη ελληνική τηλεόραση, έμοιαζε σε εμάς, ένα μαγικό κουτί που από μέσα του ξεπηδούσαν παγκόσμιες πολιτιστικές δυνάμεις, μαγευτικές εικόνες, χρωματικές παραστάσεις, φιλοσοφίες ζωγράφων, βήματα καλλιτεχνών ένθεα, ονειρικά βλέμματα δημιουργών, που φτερούγιζαν μέσα στο πέρασμα των αιώνων και χουχούλιαζαν σαν σπαθάτα χελιδόνια μέσα στην φάτνη της σκέψης του Μαλρώ. Λόγια μεταφερμένα μέσα στην μικρή οθόνη, που σου άλλαζαν την αισθητική της όρασής σου, ή σωστότερα, σου διαμόρφωναν καταλυτικά το βλέμμα σου. Ήταν η επιβολή ενός λόγου γεμάτου συγκίνηση και σοφία. Η μεθοδική και κατανοητή ανάλυση των χρονικών περιόδων της τέχνης και των επιτευγμάτων της, τα αρχιτεκτονικά και γλυπτικά αριστουργήματα των διαφόρων πολιτισμών, ο εύστοχος και καίριος σχολιασμός των πινάκων ζωγραφικής, η συνθετική ερμηνεία της σκέψης του Αντρέ Μαλρώ που ύφαινε ένα συγκινητικό και χαροποιό περιβάλλον, που, με τις ορθές ερωτήσεις του δημοσιογράφου και των συντελεστών της σειράς, διευκόλυναν τον συγγραφέα και πολιτικό να ξεδιπλώσει τις σκέψεις του, το πολιτιστικό του όραμα, το ιδιαίτερο καλλιτεχνικό του βλέμμα, με το οποίο έγραφε την δική του προσωπική παγκόσμια ιστορία της Τέχνης μέσα από την οθόνη της ασπρόμαυρης τηλεόρασης. Η φυσικότητα του Αντρέ Μαλρώ και η απροσποίητη έκφρασή του, το μαγευτικό ολόφωτο ύφος του, η φοβερή ενεργητικότητα που έβλεπες να εκπέμπει αυτό το άτομο, το πάθος με το οποίο υποστήριζε τις θέσεις του σε έκαναν να νιώθεις τυχερός που άκουγες αυτόν τον άνθρωπο να σου μιλά και να χειρονομεί τόσο γοητευτικά για τόσο μεγάλα και παγκόσμια θέματα, και ας μην γνώριζες πολλά από τα πρόσωπα που ανέφερε. Ένα πέλαγος γνώσεων και εσύ ένα μοναχικό και άπληστο για εμπειρίες γλαροπούλι, που ταξίδευε πάνω στα ονειρικά της τέχνης κατάρτια με πλοηγό τον Γάλλο Αντρέ Μαλρώ. Ήταν μια πολιτιστική σειρά, που σε σημάδευε στα κατοπινά σου χρόνια, διαμόρφωνε το βλέμμα σου, ενεργοποιούσε εσωτερικές δυνάμεις μέσα σου και σε παρότρυνε να αναζητήσεις τρόπους να επισκεφτείς και να θαυμάσεις από κοντά τα παγκόσμια αυτά έργα της τέχνης, να τα μελετήσεις, να επισκεφτείς Μουσεία, να αναζητήσεις μελέτες που έχουν γραφτεί για τα έργα αυτά και τους δημιουργούς τους, και να σχηματίσεις το δικό σου πλέγμα αισθητικής προστασίας. Εκπομπές και ντοκιμαντέρ σαν και αυτά που σου άνοιγαν για τους κατοπινούς χρόνους μια χαραυγή πολιτιστικών γνώσεων. Παρότι δεν θυμάμαι ούτε την χρονιά που παίχτηκε στην ελληνική τηλεόραση, παρότι δεν το ξαναείδα ξανά δυστυχώς να προβάλλεται στην δημόσια τηλεόραση σε επανάληψη από τότε. Τέτοια ικανοποίηση ξανάνιωσα διαβάζοντας μετέπειτα την πολύτομη Ιστορία του Ευρωπαϊκού Πνεύματος του δικού μας σοφού πολιτικού και συγγραφέα Παναγιώτη Κανελλόπουλου, και όταν με πολύ στενό και φιλικό μου πρόσωπο επισκεφθήκαμε το σπίτι του έλληνα καλλιτέχνη Ιόλα, μόνο που, η βίλα αυτή των θαυμάτων της σύγχρονης και παγκόσμιας τέχνης, έμοιαζε σαν ένας χώρος που δεν είχε θέση ο επισκέπτης-άνθρωπος, σε καταπλάκωναν τα μεγάλης αξίας αντικείμενα και πίνακες και ο περιβάλλον χώρος. Με το πέρασμα του χρόνου διάβαζα το συγγραφικό έργο του συγγραφέα και πολιτικού Αντρέ Μαλρώ, που έχει μεταφραστεί στα ελληνικά, και αναζητούσα στα παλαιοπωλεία μήπως κατά τύχη βρω και αγοράσω την σειρά αυτών των ντοκιμαντέρ.

     Και συμπληρωματικά σε αυτή την μνημονική κατάθεση για τα σαράντα χρόνια από την εκδημία του, αλλά και τα χελιδόνια χρόνια της νιότης μας που πέρασε, σε αυτές τις όμορφες και ανεπανάληπτες ανεξίτηλες μνήμες στα πάντα φιλόξενα κιτάπια του νου, αναφέρω τα εξής βιβλία που γνωρίζω του Andre Malraux, αυτού του Γάλλου πολιτικού που, ήταν πάντα στην σκιά του στρατηγού και πολιτικού Σαρλ Ντε Γκωλ, όπως αντίστοιχα ο Κωνσταντίνος Τσάτσος στην σκιά του δικού μας Κωνσταντίνου Καραμανλή.

ΒΙΒΛΙΑ

-ΑΝΤΙΑΠΟΜΝΗΜΟΝΕΥΜΑΤΑ, εκδ. Μπεργαδή χ.χ. μετάφραση και σημειώσεις Αιμίλιος Χουρμούζιος (ANTIMEMOIRES)

-Αντιαπομνημονεύματα-Η ΔΡΥΣ, μετάφραση Δημ. Α. Ζορμπαλάς, επιμέλεια και σημειώσεις: Γ. Σπανός- Ελένη Μαρδά, εκδόσεις Μπεργαδή 1972 (Les chenes qu’ on abat…)

-Η ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΟΔΟΣ, μετάφραση Νίκου Βώκου, εκδ. Γεωργίου Φέξη 1960
-Η ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΟΔΟΣ, μετάφραση Γιώργος Παπακυριάκης, εκδ. Καστανιώτη 2000 (La voie royale)
-Η ΕΛΠΙΔΑ, μετάφραση Αλίκη Σ. Βρανά, εκδόσεις ‘Αγκυρα 1973 (L’ espoir)
-Η ΕΛΠΙΔΑ, μετάφραση-επίμετρο: Γιώργος Σπανός, εκδόσεις Εξάντας 1989

-Ο ΠΕΙΡΑΣΜΟΣ ΤΗΣ ΔΥΣΗΣ, μετάφραση χ.χ. εκδόσεις Εξάντας 1974
-Ο ΠΕΙΡΑΣΜΟΣ ΤΗΣ ΔΥΣΗΣΗ, μετάφραση Δημήτρη Δημητριάδη, εκδ. Εξάντας 1987, (La tentation de l' Occident)

-ΟΙ ΚΑΤΑΚΤΗΤΕΣ, μετάφραση Αλέξης Ζήρας, εκδόσεις Πλέθρον 1979 (Les Conquerants)

-ΣΧΕΔΙΑΣΜΑ ΜΙΑΣ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ ΤΟΥ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΥ, μετάφραση-σημειώσεις: Αλέξης Ζήρας, εκδόσεις Ρόπτρον 1988 (Esquisse d’ une psychologie du cinema)

-ΧΡΟΝΙΑ ΚΑΤΑΦΡΟΝΙΑΣ, μετάφραση Άρης Νικολετόπουλος, εκδόσεις Γκοβόστη 1990

-ΛΑΖΑΡΟΣ, μετάφραση Κατερίνα Καλατζάκου, εκδόσεις Ρόπτρον 1991 (Lazare)

-ΤΟ ΦΑΝΤΑΣΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ, πρόλογος Ντένης Ζαχαρόπουλος, μετάφραση Νίκος Ηλιάδης, επιμέλεια Αλεξάνδρα Μακροπούλου, εκδόσεις Πλέθρον 2007 ( Le muse imoginaire)
-Andre Malraux, Carnet d' U.R.S.S.1934, ΣΗΜΕΙΩΜΑΤΑΡΙΟ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΣΣΔ 1934, μετάφραση Έφη Πυρπάσου, επιμέλεια, αποκατάσταση κειμένου, υποσημειώσεις: Francois de Saint-Cheron, πρόλογος Jean Yves Tadie

Και τα εξής μελετήματα:

-Τάκης Θεοδωρόπουλος, ΜΑΛΡΩ-ΟΙ ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΚΡΥΦΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ, έκδοση Γαλλική Πρεσβεία-Γαλλικό Ινστιτούτο Αθηνών-Κέντρο Λογοτεχνικής Μετάφρασης 1996

(TAKIS THEODOROPOULOS, MALRAUX-LES METAMORPHOSES DE LA GRECE SECRETE, ed. AMBASSADE DE FRANCE-INSTITUT FRANCAIS D’ ATHENES)

-Ζαν Φρανσουά Λυοτάρ, «ΜΕ ΤΗΝ ΥΠΟΓΡΑΦΗ ΜΑΛΡΩ» Βιογραφία, μετάφραση-σημειώσεις: Οντέτ Βαρών-Βασαρ, εκδόσεις Καστανιώτη 1998 (Jean Francois Lyotard, Signe Malraux)

-Αλέξης Ζήρας, Η ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ ΛΕΟΝ ΤΡΟΤΣΚΙ-ΑΝΤΡΕ ΜΑΛΡΩ. ΕΝΑ ΧΡΟΝΙΚΟ, εκδόσεις Γαβριηλίδης 2003

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος

Πρώτη γραφή σήμερα, 5/11/2016

Πειραιάς, 5 Νοεμβρίου 2016

Υ.Γ. Ακόμα θυμάμαι τις παρουσίες του Αλέξανδρου Βέλιου ως διευθυντή και του συγγραφέα Τάκη Θεοδωρόπουλου, (νομίζω ήταν καλλιτεχνικός διευθυντής;) στο ραδιοφωνικό σταθμό ΚΑΝΑΛΙ-1 του Πειραιά, ήταν την περίοδο που έκανα την εκπομπή «ΤΑ ΜΑΚΡΑ ΤΕΙΧΗ», είκοσι τέσσερεις συνεντεύξεις και παρουσιάσεις Πειραιωτών δημιουργών. Νομίζω, ότι δεν έμειναν για μεγάλο χρονικό διάστημα στον σταθμό, παραιτήθηκαν.