Εις Κάλβον του Κωνσταντίνου Δοσίου

Λίγα προσωπικά “Scriptoria” 

για τον Ανδρέα Κάλβο

     Οφείλουμε ευγνωμοσύνη στον καθηγητή και συγγραφέα κύριο Γιώργο Ανδρειωμένο που συνέταξε την πρώτη ολοκληρωμένη Βιβλιογραφία του ποιητή Ανδρέα Κάλβου. «Βιβλιογραφία Ανδρέα Κάλβου 1818-1988», εκδόσεις Ελληνικού Λογοτεχνικού και Ιστορικού Αρχείου, Αθήνα 1993. Μια πολύχρονη και κοπιώδη προσπάθεια για τον Ζακυνθινό ποιητή που δεν μας έχει διασωθεί ούτε μία φωτογραφία του, ένα σχεδίασμα που θα μας φανέρωνε το παρουσιαστικό του. Η εικόνα του προσώπου του μας είναι άγνωστη, σαν αρχαίου πανάρχαιου ποιητή ορατών και αοράτων θεού, θα μείνει αιώνιο μυστήριο για τους πιστούς της ποίησης, μόνο τις «θεουργές» ενέργειες της ποίησής του μπορούμε να γευτούμε. Του έλληνος αυτού ποιητή που: «ο ήλιος κυκλοδίωκτος/ ως αράχνη μ’ εδίπλωνε/ και με φως και με θάνατον/ ακαταπαύστως» φώτισε ως μυστήριο ξένον την ζωή του. Το σχέδιο για ένα φανταστικό πορτραίτο του Ανδρέα Κάλβου-Ιωαννίδη που μας έδωσε ο ηλιοπότης νομπελίστας μας ποιητής Οδυσσέας Ελύτης ίσως τον αδικεί, ίσως πάλι, εκφράζει την βαθύτερη αληθινή εικόνα της χθόνιας και πνευματικής του παρουσίας.  Παράδοξον φαινόμενο στέκει μέσα στο λειμωνάριο της ελληνικής ποίησης ο ποιητικός λόγος του Ανδρέα Κάλβου, μοναχικό αστέρι που τρεμοσβήνει μέσα στον ποιητικό και ερευνητικό, φιλολογικό και γλωσσικό μύθο που τον περιβάλλει εδώ και χρόνια, ή τουλάχιστον του προσέδωσαν οι κατά καιρούς μελετητές και αναγνώστες του. Τεχνίτης της ποίησης που δεν άφησε αδιάφορους ούτε τους πατριώτες ποιητές της πρώτης αθηναϊκής σχολής, ούτε την αστική πεπαιδευμένη γενιά του 1930, ούτε την ανατρεπτική και κάπως ξενομερίτικη σουρεαλιστική γενιά των ελλήνων ποιητών. Αγκάθι γλωσσικό για τους ακραιφνούς δημοτικιστές, αδιάφορο ποιητικό πρόβλημα για τους καθαρευουσιάνους θιασώτες των ηρώων και μαρτύρων του επαναστατημένου γένους-των ευκλεώς πεσόντων-«Μακράν και σκοτεινήν/ ζωήν τα παλληκάρια/μισούν’ όνομα αθάνατον/θέλουν και τάφον έντιμον/αντίς διά στρώμα.», εκλεκτικιστικό και πατριωτικό φαινόμενο για τους αριστερούς ομοτέχνους τους δημιουργούς. Παράξενη και ιδιόμορφη η ποιητική του έκφραση, θρησκευτική βούληση πνοής ουρανίας διαπνέει πολλούς στίχους του, «Ένας θεός και μόνος/αστράπτει από τον ύψιστον/θρόνον’ και των χειρών του/επισκοπεί τα αιώνια/ άπειρα έργα»/-«Κρέμονται υπό τους πόδας του/πάντα τα έθνη, ως κρέμεται/βροχή έτι εναέριος/ενώ κοιμώνται οι άνεμοι της οικουμένης.», ιδεαλιστικοί χρωματισμοί, σε διάφορους τόνους και επιτονισμούς σχεδιάζουν την πλαστικότητα της ποιητικής του εικονογραφίας, με σκιές και φωτισμούς υπέρλαμπρης καθαρότητας. Μοναχικό και ιδιαίτερο το βάδισμα του ύφος του στέκει απόμακρο από τον βηματισμό των άλλων ποιητών της εποχής εκείνης, ελλήνων και ίσως και ξένων. Εμβληματική η ποιητική του αρετολογία δεν την συναντάμε συχνά στον ποιητικό λόγο, περίτεχνα σχεδιασμένη η λαμπρή εικονικότητα της ποίησής των Ωδών του. «Ούτως από τον ήλιον,/ωσάν πυρός σταλάγματα,/πέφτουσιν εις την θάλασσαν/των αιώνων, και χάνονται/δια παντός ή ώραι.». Ουράνιος μοιάζει σαν δόλωμα ιχθύος για μας τους αναγνώστες ο ποιητικός του λόγος, που αν μας αγκιστρώσει δύσκολα του ξεφεύγουμε. «Επί το μέγα ερείπιον/η Ελευθερία ολόρθη/προσφέρει δύο στεφάνους’/εν’ από γήϊνα φύλλα,/κ’ άλλον απ’ άστρα.», Υμνεί την μοναδικότητα της ζωής, δοξάζει την φωτεινή και την σκοτεινή της ολότητά. «Ελεύθερος ή δούλος/τι χρησιμεύει αν είναι,/μόνον ας ζήση ο άνθρωπος,/ότι είναι η γη παράδεισος,/και η ζωή μία.». 
--
«Δυστυχησμένα πλάσματα
της πλέον δυστυχησμένης
φύσεως, τελειώνομεν
ένα θρήνον και εις άλλον
πέφτομεν πάλιν.».
Επιλεκτικός ο υμνητικός του λόγος 
«Φυλάξατε τους ύμνους
διά τους δικαίους’ μόνον
εις αυτούς την ειρήνην,
και τους χρυσούς στεφάνους
εις αυτούς δότε.».

Λέξεις Καλβικής έμπνευσης ή ερανισμένες με τις οποίες υφαίνει το ποιητικό του υφαντό, όπως: «τέϊον μέλος», «το έϊα μάλα», «τα κάλλη των παρθένων θεοειδέων», «το θαυμάσιον χώμα σεβάζον», «καθό», «αεροκινούμαι», «αιόλιος», «ατρέμα», «φοιβήϊος», «σίμβλος», «ποταμηδόν», «ουρανομήκης», «δύσφημος», «Σήμερον κείσαι», «αμβροσίοδμον» και άλλα παράξενα μελωδικά ακούσματα, αλληγορικών εικόνων, πατριωτικών ελληνικών στεναγμών, λυρικά χάσματα γραμματικών κανόνων, που σπονδυλώνουν τις στροφές του δροσίζουν τα βάθη της ψυχής μας, μας παρασέρνουν σε κόσμους αλλοτινούς, μαζί του, με όλους μας, και μας θυμίζουν αενάως όσο μιλιέται ο ελληνικός λόγος-της ποίησης-ποιος υπήρξε ο Ανδρέας Κάλβος που:

Δεν με θαμβόνει πάθος

κανένα’ εγώ την λύραν

κτυπάω, και ολόρθος στέκομαι

σιμά εις του μνήματός μου

τ’ ανοικτόν στόμα.          

     Ανάμεσα στα άλλα μελετήματα του Γιώργου Ανδρειωμένου που έχουν δημοσιευτεί και γνωρίζω για τον «άγνωστο» διπλανό μας της ποίησης, είναι η μικρή του μελέτη «ΚΑΛΒΙΚΑ ΔΙΑΦΟΡΑ» Άμφισσα 1988. Ένα μικρό ανάτυπο από το περιοδικό ΤΕΤΡΑΜΗΝΑ τεύχος 36-37, σελίδες 2341-2352, που με τον παραπάνω γενικό τίτλο μας παρουσιάζει την πρωτογενή έρευνά του Α΄ «Το ποίημα «Εις Κάλβον» του Κωνσταντίνου Δοσίου» από χειρόγραφο που είναι κατατεθειμένο στην Βιβλιοθήκη της Βουλής των Ελλήνων υπ΄ αριθμό 109 και περιέχει διάφορα έργα και σκέψεις του λόγιου του περασμένου αιώνα Κωνσταντίνου Δοσίου όπως μας γράφει ο Ανδρειωμένος. Μια ενδιαφέρουσα παρουσίαση και παράθεση του ποιήματος με διευκρινιστικές σημειώσεις. Το Β΄ μικρό μελέτημά του με τίτλο «Στο περιθώριο δύο Καλβικών μελετημάτων» διαπραγματεύεται και «διορθώνει» παλιότερο δημοσιευμένο κείμενό του «Η «μύηση» του Κάλβου στο επαναστατικό και φιλελληνικό κίνημα της εποχής του» που είχε δημοσιευτεί στο λογοτεχνικό περιοδικό Περίπλους χρόνος Β΄ τεύχος 8 Χειμώνας του 1986 σ.217-232, και σε μια δεύτερη εργασία του «Η συμμετοχή του Ανδρέα Κάλβου στα επαναστατικά και φιλελληνικά κινήματα της Ευρώπης», που είχε παρουσιαστεί στο περιοδικό Τετράμηνα τχ. 30 Άνοιξη 1986 σ.1995-2025.

     Το δεύτερο ανάτυπο από το λογοτεχνικό περιοδικό Τετράμηνα που έχω διαβάσει, Γιώργος Ανδρειωμένος «Η πρόσληψη του Κάλβου από τη Νεοελληνική Κριτική: Μερικές εισαγωγικές παρατηρήσεις» Άμφισσα 1991 σ.3099-3105. είναι όπως αναφέρει ο ίδιος η «συνεπτυγμένη μορφή της ανακοίνωσης “The reception of Kalvos by modern Greek criticism: Some introductory remarks”, την οποία έκανα στα 1991 Postgraduate Colloquium της SCOMGIU στο Kings’ College του Πανεπιστημίου του Λονδίνου (15 Μαΐου 1991)».

      Η διδακτορική διατριβή του καθηγητή Γιώργου Ανδρειωμένου «Η πρόσληψη του Κάλβου από τη Νεοελληνική Κριτική: Μερικές εισαγωγικές παρατηρήσεις» κινείται σε θεωρητικά καθαρά πλαίσια ερμηνείας, υιοθετεί την γνωστή μας «Θεωρία της Πρόσληψης» (Reception Theory) στον χώρο της έρευνας, και στηρίζεται στις μεθοδολογικές προσεγγίσεις και το μοντέλο θεωρητικής έρευνας των «έξι κατηγοριών του Reader-Response Criticism, οι οποίες έχουν προταθεί από τους Susan Suleiman και Inge Crosman, η πιο κατάλληλη για μια τέτοια εργασία θα ήταν εκείνη που αναφέρεται σαν historical (κάτι σαν ιστοριογραφική) και που εκπροσωπείται από τον Γερμανό θεωρητικό Hans Robert Jauss, ειδικότερα στο σημαντικό δοκίμιό του “Literaturgeschichte als Provokation der Literaturwissenschaft” όπως αναφέρει και πάλι ο δοκιμιογράφος ερευνητής.
Η διαπραγμάτευση του συγκεκριμένου θέματος με τις ως άνω αρχές που υιοθετείται για τον ποιητή Ανδρέα Κάλβο, θεωρώ ότι μπορεί να χρησιμοποιηθεί και σαν ενδεικτικό μοντέλο έρευνας και άλλων, πέρα από τον Κάλβο ελλήνων ποιητών εκείνης της περιόδου αλλά και μεταγενέστερα. Ένα σταθερό πλαίσιο που μπορεί να «χωρέσει» τα ερωτήματα και τις απορίες που αναφύονται σε παρόμοια φιλολογικά και λογοτεχνικά προβλήματα. Η σπουδή πάνω σε παρόμοια πρωτογενή θέματα οφείλει να πατά πάνω σε γερές ερευνητικές βάσεις, να διαθέτει έγκυρα και εμπεριστατωμένα πεδία λογοτεχνικών αναφορών, κατοχή των πηγών, γνώση της περιρρέουσας καλλιτεχνικής και πολιτιστικής ατμόσφαιρας, καθώς και ανιδιοτελή αγάπη και ενδιαφέρον για τον ποιητή ή συγγραφέα που εξετάζει ο εκάστοτε μελετητής. Τα λογοτεχνικά και «τεχνικά» ερευνητικά αυτά εφόδια, τα θεωρητικά κλειδιά, διαθέτει ο καθηγητής και μελετητής Γιώργος Ανδρειωμένος όπως μας έχουν δείξει και οι μεταγενέστερες εργασίες του.

     α

Τας χορδάς ας αλλάξωμεν

ω χρυσόν δώρον, χάρμα

Λητογενέος μέγα’

τας χορδάς ας αλλάξωμεν

ιώνιος λύρα.

     β

Άλλα σύρματα δότε

ζεφυροπόδες Χάριτες’

και σεις επί το ξύλον

μελίφρονον, υακίνθινον

βάλετε στέμμα.

     γ

Τάς πτέρυγας απλώνει

ως τ’ όρνεον του Διός,

και υψώνεται το μέτρον

έως τον ουράνιον κήπον

των Πιερίδων.

     δ

Χαίρετε ω κόραι, χαίρετε

φωναί οπού τα δείπνα

των Ολυμπίων πλουτίζετε

με’ χορών ευφροσύνας

κ’ εύρυθμον μέλος.

     ε

Σεις τα αιθέρια νεύρα

της φόρμιγγος κροτείτε,

και τα θηρία, και τ’ άλση

χάνονται από το πρόσωπον

της γης πλατείας.

     στ

Όπου τρέμουσιν άπειρα

τα φώτα της νυκτός,

εκεί υψηλά πλατύνεται

ο γαλαξίας και χύνει

δρόσου σταγόνας.

     Στίχοι ποιητικής πλαστικότητας, στροφές ζωγραφικής αρτιότητας, λες και κάποιος ποιητής ζωγράφος σχεδίασε πάνω στις λευκές σελίδες του ποιητικού σώματος του Ανδρέα Κάλβου. Ποίηση εικαστικής υφής και σύνθεσης, που το ποιητικό κείμενο γίνεται εικόνα και η εικόνα ποιητική έκφραση. Μια αρμονική συζυγία των τεχνών χωρίς όρια. Όπου η εικόνα ενδύεται την ποιητική της μουσικότητα και ο ποιητικός λόγος την εικαστική του αναφορικότητα.

       Το ποίημα του Κωνσταντίνου Δοσίου με τις σχετικές διευκρινιστικές πληροφορίες που μας δίνει ο Γιώργος Ανδρειωμένος δημοσιεύω στο ιστολόγιο μου για αυτούς που αγαπούν ακόμα τον ποιητικό λόγο και ιδιαίτερα, τον κάποτε ίσως παραγνωρισμένο ποιητή Ανδρέα Κάλβο Ζάκυνθος 1792-Αγγλία 3/11/1869. Οφείλουμε να κάνουμε μνεία και στον ποιητή και δοκιμιογράφο δάσκαλο Κωστή Παλαμά, ο οποίος στην γνωστή του διάλεξη στα 1889 πρώτος αυτός, μας μίλησε για τον αγνοημένο ποιητή. Τον επτανήσιο ποιητή που ακολούθησε μια ιδιαίτερη μοναχική και καλλιτεχνική διαδρομή και γλωσσική πορεία.  

Η σπουδή πάνω σε παρόμοια θέματα, οφείλει να στηρίζεται σε γερές ερευνητικές βάσεις, έγκυρα και εμπεριστατωμένα παιδία αναφορών, καθώς και ανιδιοτελή αγάπη και διαρκές ενδιαφέρον για τον ποιητή ή συγγραφέα που εξετάζει ο ενδιαφερόμενος μελετητής, ας μου επιτραπεί να αναφέρω μια ακόμη φορά. Τα πνευματικά και «τεχνικά» της έρευνας αυτά εφόδια διαθέτει ο καθηγητής και μελετητής Γιώργος Ανδρειωμένος όπως μας έχουν δείξει και οι μεταγενέστερες εργασίες του.

Α΄ Το ποίημα «Εις Κάλβον του Κωνσταντίνου Δοσίου»

     Στη «Βιβλιοθήκη της Βουλής των Ελλήνων», είναι κατατεθειμένο το υπ’ αριθμ. 100 χειρόγραφο, το οποίο περιέχει διάφορα έργα και σκέψεις του λογίου του περασμένου αιώνα, Κωνσταντίνου Δοσίου. Μεταξύ άλλων υπάρχει και ένα ποίημα του, αφιερωμένο στον ποιητή Ανδρέα Κάλβο (1792-1869), με τον τίτλο «Εις Κάλβον». Το συγκεκριμένο ποίημα έχει δημοσιευθεί από τον Γ. Θ. Ζώρα (1908-1982), στο γνωστό αφιέρωμα για τον Κάλβο της Νέας Εστίας στα 1960. Νομίζω όμως, ότι δεν θα ήταν άσκοπη μία-έστω-πιο σχολαστική ξαναδημοσίευση του ποιήματος με βάση το πιο πάνω χειρόγραφο αφού, σε ορισμένα σημεία, ο Ζώρας παρεμβαίνει στο κείμενο είτε διορθώνοντας σιωπηρά την στίξη και ορισμένες λέξεις, είτε παραναγινώσκοντας την αρχική γραφή.

                    Ι

     Σχετικά με τον Κωνσταντίνο Δόσιο, οι πληροφορίες που έχουμε στην διάθεσή μας δεν είναι και πάρα πολλές. Γεννήθηκε το 1810 στην Βλάττη της Μακεδονίας. Σπούδασε για αρκετά χρόνια στο Μόναχο και στη Βιέννη, κυρίως κοινωνικές και πολιτικές επιστήμες. Μετά την άφιξη του Όθωνα κατέβηκε στην Ελλάδα (1834) και διατέλεσε σύμβουλος του Υπουργείου Εξωτερικών καθώς και εισηγητής στο Συμβούλιο της Επικρατείας’ από αυτές τις θέσεις συνέβαλε πάρα πολύ στην ετοιμασία της διοικητικής νομοθεσίας της εποχής. Αναμίχθηκε στα Σεπτεμβριανά, εξελέγη πληρεξούσιος των Μακεδόνων και στη συνέχεια βουλευτής Αττικής (1862). Επί κυβερνήσεως Ζ. Βάλβη (1800-1886) χρημάτισε Υπουργός της Παιδείας (12 Φεβρουαρίου-27 Μαρτίου 1863). Συμπορευόμενος με τον Θεόκλητο Φαρμακίδη (1784-1860), δημοσίευσε πύρινα υπέρ της ανακηρύξεως εις αυτοκέφαλον της Εκκλησίας της Ελλάδος. Υπήρξε από τους πρωτεργάτες στην ίδρυση του «Συλλόγου προς διάδοσιν των Ελληνικών Γραμμάτων» και της «Εταιρείας των Φίλων του Λαού». Μετέφρασε εμμέτρως τον «Λάρα», τον «Πειρατή» και τον «Μαμφρέδο» του Βύρωνα (1788-1824), συνεχίζοντας έτσι το έργο της λογίας συζύγου του (Αικατερίνης Δοσίου 1820-1856). Δημοσίευσε διάφορες μελέτες πολιτικής και δημοσιολογικής φύσης, ανάμεσα στις οποίες κυρίαρχη θέση κατέχει ο «Ελληνισμός ή Ρωσσισμός;» που εξέδωσε ανωνύμως το 1854, και που προκάλεσε πολλές συζητήσεις. Το 1868 δημοσίευσε δριμύτατη κριτική κατά της πανεπιστημιακής ερμηνείας του εκλογικού νόμου. «Τα δύο εκλογικά ζητήματα και η γνωμοδότηση των πέντε». Πέθανε στην Αθήνα το 1871 αφήνοντας σημαντικά κληροδοτήματα για εκπαιδευτικούς σκοπούς.

          ΙΙ

     Το χειρόγραφο υπ’ αριθμ. 109 της «Βιβλιοθήκης της Βουλής των Ελλήνων», έχει περιγραφεί από τον Σπυρίδωνα Λάμπρο, με ορισμένες ανακρίβειες. Πρόκειται για χαρτώο κώδικα, αποτελούμενο από 208 συνολικά φύλλα εκ των οποίων το φφ. 1-207 έχουν συνεχή αρίθμηση με μολύβι. Περιέχει αυτόγραφα σημειώματα του Κωνσταντίνου Δοσίου. Οι διαστάσεις των φύλλων είναι 197Χ115mm. Μερικά από τα φύλλα είναι γραμμένα και στις δύο πλευρές, μερικά στη μία πλευρά ενώ άλλα είναι εντελώς λευκά. Τα φύλλα έχουν δεθεί με χοντρό χαρτόνι και στη ράχη του εξωφύλλου υπάρχει η ένδειξη: «Τα περί τον Εύδοξον». Από το χειρόγραφο έχουν παλαιότερα αποκοπεί, όπως είναι εμφανές διάφορα φύλλα.

     Το ποίημα (καλύτερα: το σχέδιο ωδής) «Εις Κάλβον» είναι γραμμένο επί του φ. 20 και καταλαμβάνει ολόκληρο το recto και το πάνω μέρος του verso. Αποτελείται δε από δεκαεννέα στίχους. Στο κείμενο υπάρχουν αρκετές διαγραφές και διορθώσεις, οι οποίες στην πιο κάτω έκδοση σημειώνονται στο κριτικό υπόμνημα.

     Νομίζω, όμως, ότι η δημοσίευση εκ νέου του συγκεκριμένου αυτογράφου του Δοσίου επιβάλλεται και για έναν ακόμη λόγο: Στο εξώφυλλο του κώδικα υπάρχει η τοποχρονολογική ένδειξη: «1824/ Εις Στεφανούπολιν της Τρανσυλβανίας». Ο Δόσιος τότε ήταν δεκατεσσάρων χρόνων. Εάν αληθεύει η πιο πάνω ένδειξη-η οποία έχει γραφεί με το χέρι του Δοσίου-τότε έχουμε το εξής καταπληκτικό: Αμέσως μετά την πρώτη έκδοση των Ωδών του Κάλβου στη Γενεύη (1824), ο Δόσιος μαθητής ακόμα, ευρισκόμενος έξω από τον ελλαδικό χώρο, ενθουσιασμένος από τον ποιητικό λόγο του μεγάλου Ζακυνθίου γράφει μια ωδή αφιερωμένη σ’ αυτόν, προσπαθώντας παράλληλα να τον μιμηθεί ως προς την γλώσσα και το ύφος. Το δίχως άλλο, είναι το πρώτο ποίημα που αφιερώνεται στον Κάλβο και η ίσως η πρώτη ένδειξη θαυμασμού για το ποιητικό του έργο. Το ότι ο Δόσιος έγραψε το ποίημα σε νεαρή ηλικία, ίσως και να αποτέλεσε τον κύριο λόγο για τον οποίο δεν δημοσιεύτηκε ποτέ.

          ΙΙΙ

Φ. 20r                     πνοή βορέως αιθρεγενέτου.

                    Εις Κάλβον

από τώρα ακούω τους μέλλοντες αιώνες να σε υμνούν

εις τον ναόν της δόξης.

5 ώ αετέ Ιώνιε, ώ θείε! Όστις χωρίς να φοβηθής, πετάς

ακτίνες των ηλίων πετάς εις τον ύψιστον ουρανόν, και αφί-

νεις τους πτερωτούς κεραυνούς κατά των

θεών γηγενέων.

Αετέ θείε της Ιωνίας, ο δι’ ηλίου βελών πετάξας

10 εις ύψος (ήλθες) Μουσών αιθέρος;

κ’ εντεύθεν ‘ρίπτεις τους κεραυνούς σου, κατά των τυράννων των

ανθρωποφάγων

μη κοιμάσαι εις καταχλύσεις της φαραγγός σου, τείναξον

τα πτερά σου προς τον θρόνον των αστέρων, διότι ακούω

15 ανέμων βίαν κρότον φερόντων ήχον

πτερών σου κτύπων των ωταρπάγων, εις ναόν

δόξης μελλόντων χρόνων.//

Φ20ν Σύ, μουσική μέλισσα, μόνη ήθροισας από τον

ευάνθεμον παρνασσόν το γλυκύτερον μέλι.

      Στο ΚΡΙΤΙΚΟ ΥΠΟΜΝΗΜΑ σημειώνει σχετικά ο Γιώργος Ανδρειωμένος: Η μορφή του κειμένου, όπως δόθηκε πιο πάνω, είναι η οριστική βούληση του συγγραφέα. Ο Δόσιος επέφερε πλήθος διαγραφών και προσθηκών τις οποίες παραθέτω εν συνεχεία. Μέσα σε αγκύλη,], τίθεται το λήμμα του οριστικού κειμένου και εκτός αυτής κάθε μεταβολή γραφής είτε από τον ίδιο τον Δόσιο είτε στην έκδοση Ζώρα.

4 εις/ως Zoras 5 Ιώνιε/ Ιόνιε Zoras 6 ακτίνες/ ακτίνας Zoras// των ηλίων/ ex του ηλίου facto//πετάς] πετάς Zoras 7 κατά/ ex κατά τυράνων, ultima voce statim deleta 9 Ιωνίας] Ιονίας Zoras// ο δι’ ηλίου βελών πετάξας/ supra lineam scriptum, priore scriptura όστις χωρίς να φοβηθής deleta // Post hunc versum addita sunt θεών τα (κατατρεχοντά σε) βέλη των γηγενών, πετάς postea deleta 10 ήλθες] supra lineam scriptum ex φθάνεις ήλθες, priore voce statim deleta// Μουσών] supra λαμπρού αιθέρος, priore voce statim deleta//αιθέρος] sequuntur και από θρόνον τον αερώδη postea deleta 13 τείναξον] praemittiur αλλά, postea deletum 15 ανέμων] praemittitur τον κρότον, postea deletum//βίαν] supra κρότον scriptum//κρότον] ex κρότον ήχον, posteriore voce deleta 16 κτύπων] ex κτύπου (ων ex ου) facto; Zoras (recte) 19 ευάνθεμον]ενάνθεμον Zoras.

Ακολουθούν έξι και μία μακροσκελή σημείωση, που θεωρώ κάπως κουραστική την αντιγραφή τους. Εξ άλλου, η παρουσίαση από τον Γιώργο Ανδρειωμένο του πρώτου αυτού ποιήματος αφιερωμένο στον Ανδρέα Κάλβο από τον Κωνσταντίνο Δόσιο, έχει βρει την σημασία και την προσφορά του στις περί τον Κάλβον βιβλιογραφικές αναφορές και έρευνες.

     Συμπληρωματικά αναφέρω ότι ο κυρός καθηγητής και μελετητής Γεώργιος Θ. Ζώρας, συμμετέχει με τρία του κείμενα στο γνωστό πλούσιο και μεστό αφιερωματικό τεύχος της Νέας Εστίας, Αθήνα, Σεπτέμβριος 1960, έτος ΛΔ-1960, τόμος εξηκοστός όγδοος. «ΑΝΔΡΕΑΣ ΚΑΛΒΟΣ» (Η επιστροφή στην πατρίδα). Τα «Ανδρέας Κάλβος», «Τα έργα του Ανδρέα Κάλβου» και «Ο Ανδρέας Κάλβος στις πρώτες κριτικές (ΚΡΙΤΙΚΗ ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ 1824-1889)». Στο τρίτο κείμενο του Γεωργίου Θ. Ζώρα, η πρώτη ερευνητική του μελέτη, υποενότητα με τίτλο «Α΄ ΠΟΙΗΜΑΤΑ ΑΦΙΕΡΩΜΕΝΑ ΣΤΟΝ ΚΑΛΒΟ», μας παρουσιάζει δύο ποιήματα στην ιταλική γλώσσα που υπογράφονται από έλληνες με τα αρχικά τους, αφιερωμένα στον Κάλβο, και, ένα ποίημα του Αλέξανδρου Σούτσου, δύο του Κωστή Παλαμά και από ένα ποίημα των Σωτήρη Σκίπη, Κώστα Πασαγιάννη, Κώστα Καρυωτάκη, Γιώργου Θεοτοκά, Άγγελου Σικελιανού και φυσικά του Κωνσταντίνου Δόσιου. Γράφει σχετικά: «Το τέταρτο δεν είναι ακόμη ολοκληρωμένο ποίημα, αλλά μόνο σχέδιο μιας ωδής, που επρόκειτο να αφιερώση στον Κάλβο ο Κωνσταντίνος Δόσιος. Το κείμενο είναι γεμάτο διαγραφές και διορθώσεις, οπωσδήποτε όμως αρκεί για να μας δώση μια γενική ιδέα για την ωδή που ετοίμαζε ο Δόσιος».

Και στην εισαγωγή της παρουσίασης των ποιημάτων τα εξής:

«Ο Κάλβος δεν είναι από τους ποιητές, που μπορούν εύκολα να ενθουσιάσουν ή να συγκινήσουν. Ο αρχαιοπρεπής τόνος της λύρας του και ο κάπως αυστηρός και ψυχρός χαρακτήρας του κρατούν σε απόσταση τους αισθηματικούς τύπους. Όσοι όμως κατόρθωσαν να εισδύσουν στα άδυτα του ηθικού του κόσμου και να αισθανθούν βαθειά τις ωδές, έγιναν γρήγορα ενθουσιώδεις θαυμαστές του. Μερικοί του αφιέρωσαν και ποιήματα, για να του εκφράσουν τον ειλικρινή και εγκάρδιο ενθουσιασμό για το έργο του. Από τα ποιήματα αυτά αναφέρομε κατωτέρω τα σημαντικώτερα, και, κυρίως, εκείνα που γράφθηκαν από γνωστούς δόκιμους ποιητές. Τα πρώτα δύο γράφτηκαν το 1840, όταν ο Κάλβος, μετά πολλούς αγώνες και περιπέτειες, επέτυχε να διορισθή καθηγητής της Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο της Κέρκυρας. Οι ποιητές-θαυμαστές της ποιητικής τέχνης, αλλά και της επιστημονικής αξίας του Κάλβου-υπογράφονται με μόνα τα αρχικά τους «Τ.Σ.» και «Τ. Ζ.»… σ.107.

Τα αποσπάσματα από το έργο του Ανδρέα Κάβου είναι από την έκδοση ΑΝΔΡΕΑ ΚΑΛΒΟΥ, ΩΔΑΙ, Κριτική Έκδοση Filippo Maria Pontani, εκδόσεις Ίκαρος 1970.

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος

Σάββατο Θεοφανείων 6/1/2017

Πειραιάς, 6/1/2017.

 Όχι, στην Κάλυμνο και την Τήνο, δεν παρευρεθήκαμε οικειοθελώς.