ΓΙΩΡΓΟΣ ΣΕΦΕΡΗΣ, ΗΜΕΡΕΣ του 1945-1951

              ΤΟ  ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ  ΕΝΟΣ  ΠΟΙΗΤΗ

       Του  LAWRENCE  DURRELL

Εφημερίδα ΤΟ  ΒΗΜΑ 14 Ιουλίου 1974

ΓΙΩΡΓΟΥ ΣΕΦΕΡΗ: «Ημέρες του 1945-1951». Αγγλική μετάφραση του Αθαν. Αναγνωστόπουλου. Εισαγωγή του Γουώλτερ Κάϊζερ. Εκδόσεις του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ. (GEORGE SEFERIS: A Poet’s  Journal . Days 1945-1951. Translated by Athan. Anagnostopoulos).

     Η Γοητεία αυτού του είδους ποιητικού ημερολογίου έγκειται στην πυκνότητα και στο βάθος του αισθήματός του. Δεν πρόκειται για αρχείο γεγονότων (μολονότι καλύπτει συγκεκριμένη περίοδο), αλλά για μιά σειρά σημειώσεις, φαινομενικά ακατάστατες, σχετικά με την επίπτωση του ανθρώπου, της φύσεως και του ιστορικού χρόνου σε έναν βαθιά ευαίσθητο και καλλιεργημένο συγγραφέα, τον μεγαλύτερο σύγχρονο Έλληνα ποιητή. Δεν θα ήταν άστοχο να συγκρίνουμε αυτό το έργο στην λεπτότητα, το πάθος και την οξυδέρκειά του με εκείνο του Βαλερύ που συναντούμε στα «Σημειωματάρια». Τόσο ο Γάλλος όσο και ο Έλληνας ήταν αποφασισμένοι να γράψουν ποίηση με βαθύ αλλά ελεγχόμενο αίσθημα και μεταφυσική λεπτότητα.

     Το Βραβείο Νομπέλ ήταν το καταλληλότερο βραβείο για να τιμηθή το έργο του Γιώργου Σεφέρη (ο οποίος πέθανε το 1971), γιατί μαζί του η ελληνική λογοτεχνία πέρασε το μεγάλο φράγμα και μπήκε στην Ευρώπη όπου αποτύπωσε το στέρεο δικαίωμά της και έγινε μέρος της ευρωπαϊκής συνειδήσεως. Αυτό δεν είναι αποδοκιμασία των μεγάλων Ελλήνων ποιητών των τελευταίων πενήντα χρόνων-κάθε άλλο. Αλλά η ευαισθησία αυτών των ποιητών παραμένει ελληνική με την βαλκανική έννοια, και το έργο τους, αν και είναι λαμπρό, είναι ελλαδικό στο πνεύμα. Οι ποιητές αυτοί δεν ήταν, όπως ήταν ο Σεφέρης, ουσιαστικά κοσμοπολίτικες ψυχές (ο Καβάφης αποτελεί εξαίρεση) και αναρωτιέται κανείς κατά πόσο οι σμυρνέϊκοι δεσμοί του Σεφέρη δεν του έδωσαν την ίδια οπτική γωνία πού έδωσε και η Αλεξάνδρεια στον Καβάφη. Ήταν ακόμη η αρίζωτη ζωή του διπλωμάτη. Ο Σεφέρης ειρωνευόταν πάντοτε τον εαυτό του, σαν πλάνητα, και το προσωπείο ή  ο σωσίας που διάλεξε για τον εαυτό του (όπως ο φίλος του Έλιοτ, που ο  Σεφέρης τον θαύμαζε, είχε διαλέξει τον «Προύφροκ», όπως ο Πάουντ είχε διαλέξει τον «Μώμπερλυ»), ήταν ο «Στρατής Θαλασσινός», ένας ειρωνικός θαλασσινός ταξιδευτής, που ατένιζε την προσωρινότητα και την αφροσύνη της ζωής με την απόμακρη ματιά του ανθρώπου που ξέρει ότι την εγκαταλείπει, ότι τα πλοία του αύριο κάνουν πανιά. Ο θάνατος δεν τον στεναχωρούσε πολύ, ήταν κι αυτός ένα ταξίδι όπως όλα τα άλλα. Ζούσε ανάμεσα στον θάνατο. Ένοιωθε όμως πόσο προσωρινή ήταν η ζωή και πόσο παράλογη.

      Η από ιδιοσυγκρασία σχέση του Σεφέρη με τον Τ. Σ. Έλιοτ δεν μπορεί να διαφύγη από όποιον τους ξέρει και τους δύο, γιατί είχαν πολλά κοινά σημεία. Ήταν και οι δύο τους μεγάλοι κριτικοί, και δούλεψαν και οι δύο τους ψύχραιμα και αθόρυβα σαν μεγάλοι χειρούργοι («σπεύσε βραδέως»). Ήταν και οι δυό τους μύστες και σοφοί. Όταν ο Έλιοτ λέει να βάζουμε «κάθε ουγγιά της παραδόσεως πίσω από κάθε λέξη», σκέπτεται κανείς τον Σεφέρη που ήταν τόσο βαθιά ποτισμένος με τις αρχαίες ελληνικές τραγωδίες, και όμως τόσο σύγχρονος στην προσέγγισή του. Νεαρός σύμβουλος πρεσβείας στο Λονδίνο ο Σεφέρης γνωστοποιούσε σε φίλο του στην Αθήνα ότι είχε βρει εδώ έναν τύπο που θα πρέπει να είχε διαβάσει τα ποιήματά του και που οπωσδήποτε του είχαν κάνει εντύπωση. Το όνομά του ήταν Τ. Σ. Έλιοτ. Πάντως, το ανέκδοτο αυτό ο Σεφέρης το έλεγε δύσκολα. Αργότερα μου εξήγησε γιατί από μια άποψη είχε δίκαιο. Και οι δύο ποιητές ένιωθαν ότι σημείο εκκινήσεώς τους ήταν οι Γάλλοι συμβολιστές, και ιδίως ο Λαφόργκ και  ο Ρεμπώ. Το κατοπινότερο θεωρητικό έργο των υπερρεαλιστών είχε λιγότερη σημασία γι’ αυτούς. Είχαν και οι δυό τους αρκετή πνευματική διαύγεια ώστε να καταλάβουν ότι αυτό το κίνημα, οσοδήποτε γόνιμο και αν ήταν, θα κατέληγε στην πολιτική.

     Ο Σεφέρης στάθηκε τυχερός με τους μεταφραστές του τόσο στα αγγλικά όσο και στα γαλλικά. Το ότι στο Παρίσι τον παρουσίασαν ο Ζακ Λα Καρριέρ και ο Ύβ Μπονφουά, και στο Λονδίνο ο Ρεξ  Γουώρνερ, ήταν μεγάλη βοήθεια τόσο για τον ίδιο όσο και για μας τους αναγνώστες του.

     Μια άλλη ιδιότητα που μοιράζονταν οι δυό μεγάλοι ποιητές, ήταν η ικανότητα να πετάνε παρατηρήσεις για την ζωή και την ποίηση. οι οποίες κατρακυλούσαν στο μυαλό σαν τα χαλίκια σε άδειο πηγάδι και αντιλαλούσαν για χρόνια. Ο Σεφέρης είπε κάποτε ότι η ολοκληρωμένη ζωή του ποιητή, η εσωτερική ζωή του, είναι η ποίηση, και ότι η απλή βιογραφία είναι θέατρο σκιών. Πρόσθεσε ότι, αν ο Άγιος Πέτρος τον σταματούσε στις Πύλες του Ουρανού και του ζητούσε να δικαιολογήση τον καιρό πού πέρασε στη γη, αυτός δεν θα είχε να αναφέρη άλλο από την ποίησή του για να αποδείξη ότι δεν σπατάλησε την ζωή του χωρίς να ζήση!

     Λίγο προτού μαθευτή η είδηση για το Βραβείο Νομπέλ, το 1963, επισκέφτηκα τον Σεφέρη στην Αθήνα για να ανανεώσω μια φιλία που είχε αρχίσει να ξεθωριάζη λόγω των μακροχρόνιων αποχωρισμών. Ο Σεφέρης ήταν ήδη άρρωστος, αλλά όπως πάντα, καρτερικός και γενναιόψυχος. Κάτι είπε για τις οικονομίες που έπρεπε να κάνη, γιατί ήταν πιά συνταξιούχος, και ακόμη και η σύνταξη του πρεσβευτή ήταν σχετικά μέτρια. Πάντως ο Σεφέρης ήξερε ότι στην Ελλάδα θα υπήρχε πάντοτε μια γωνιά σε κάποιο νησί, με λίγες μαύρες ελιές και ένα ποτήρι ρετσίνα. Προσπάθησα να τον κάνω να ευθυμήση  λέγοντάς του, «Μη στενοχωριέσαι. Κάποιο από τούτα τα ωραία χρόνια η Ελλάδα θα πάρη το Νομπέλ. Και δεν υπάρχει άλλος από σένα. Θα το πάρης για το σύνολο του έργου σου, για το ανάστημά του». Ο Σεφέρης βαριαναστέναξε και είπε: «Μη μου το εύχεσαι, αγαπητέ μου Λάρρυ. Αισθάνομαι ότι βαδίζω όλο και περισσότερο προς την ανωνυμία». Λίγο αργότερα ήρθε το μεγάλο βραβείο.

     Ακόμη, ο Σεφέρης μου είπε κάποτε: Εμείς οι Έλληνες ποιητές έχουμε ένα παραπάνω πρόβλημα από εσάς ή τους Γάλλους. Έχουμε μια γλώσσα τόσο κομματιασμένη σε θραύσματα όσο σχεδόν και τα ερείπια της Τροίας. Το μισό λεξιλόγιό μας φθάνει ως τον Όμηρο, το άλλο μισό ως το Βυζάντιο. Είμαστε υποχρεωμένοι να κάνουμε ξεδιάλεγμα και να το διαμορφώνουμε, και καθώς η γλώσσα της υπαίθρου είναι η πιο αγνή και έχει διασώσει ανέπαφες πολλές αρχαίες ελληνικές λέξεις, πού τις χρησιμοποιεί με μεγάλη φυσικότητα, πρέπει να προσπαθήσουμε να κάνουμε την δημοτική θεμέλιό μας στα χείλη των καθηγητών και των δημοσιογράφων». Και συνέχισε με ένα χαμόγελο: «Αλλά είναι τόσο πεισματάρα αυτή η παλιόγλωσσά μας». Τι ωραία η λέξη που χρησιμοποίησε: «πεισματάρα».

     Κάθε τιμή σ’ αυτόν τον μεγάλο ποιητή και στην παλιά και νέα ελληνική παράδοση που αυτός βοήθησε να διαμορφωθή. Αυτό το έξοχο ντοκουμέντο δικαιώνει όλα όσα από χρόνια εμείς οι συγγραφείς πιστεύαμε για τον Σεφέρη.

LAWRENCE  DURRELL,  Το Βήμα 14/7/1974.

Σημείωση του «Βήματος»: Το κείμενο αυτό αποτελεί την κριτική που δημοσιεύθηκε στο φιλολογικό παράρτημα των «Τάιμς της Νέας Υόρκης».

ΥΓ.

Για τους ευσυνείδητους φορολογούμενους Έλληνες και Ελληνίδες.

Για τους νομοταγείς Έλληνες και Ελληνίδες και Αλλοδαπούς κατοίκους της χώρας.

Για τους σταθερούς τηλεθεατές των τηλεοπτικών καναλιών. Των τηλεπαιχνιδιών.

Για τους λάτρεις του ντοκιμαντέρ Εποχές και Συγγραφείς. (ιδιαίτερα της τελευταίας αφιερωματικής εκπομπής, της Τρίτης).

Για αυτούς τους θιασώτες του ποιητικού λόγου, και της τέχνης των Ιδρυμάτων.

Για τους Έλληνες και Ελληνίδες Πολιτικούς όλων των Πολιτικών Κομμάτων, που ρητορεύουν άνευ συστολής περί κομματικής  πάρτης.

Για τους Εκσυγχρονιστές Μας.

Για τους αναμένοντες  εδώ και χρόνια, 150.000 Έλληνες και Ελληνίδες να λάβουν την πενιχρή σύνταξη που δικαιούνται.

Για τους εορτάσαντες τα 200 χρόνια της Εθνικής μας Ανεξαρτησίας με υπερηφάνεια και συγκίνηση.

Για τους συμμετέχοντες στα Κοινά με Κόκκινες Σημαίες και Ταμπούρλα.

Για τους  ξεροσταλιάζοντας την Ουράνια Βασιλεία.

Για μια νέα χρηματοδότηση του Τραπεζικού μας Εθνικού συστήματος.

ΔΕΗ:

Χρεώσεις προμήθειας ΔΕΗ- 80, 19 ευρώ

Ρυθμιζόμενες Χρεώσεις- 44,57 ευρώ  (ΑΔΜΗΕ-4.55/ΔΕΔΔΗΕ-17.89/ΥΚΩ-8.30/ΕΤΜΕΑΡ-13.77 /Λοιπές Χρεώσεις-0.06 ευρώ).

Έναντι Κατανάλωσης- ΜΗΔΕΝ

Διάφορα- (-0,43 ευρώ)

ΦΠΑ-7.49 ευρώ

ΔΗΜΟΣ ΠΕΙΡΑΙΩΣ-32.66 ευρώ

ΕΡΤ-5.52 ευρώ

ΣΥΝΟΛΟ 170.00 ΕΥΡΏ

Δηλαδή, 80 ευρώ για την κατανάλωση της ΔΕΗ +90 ευρώ τα υπόλοιπα.

ΖΗΤΩ Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ

Έλληνες Γρηγορείτε. ΜΙ ΤΟΥ-ΜΙ ΤΟΥ.

Πειραιάς, 2 Απριλίου 2021.