Ο ποιητικός κόσμος της ποιήτριας, μεταφράστριας, εικαστικού Παυλίνας Παμπούδη

 

Περιοδικό  Ο  Σίσυφος,

περιοδικό λογοτεχνίας και πολιτισμού

τεύχος 20/ Δεκέμβριος 2022,  σελίδες 160, Εκδόσεις Κοράλλι τιμή 12 ευρώ. Διεύθυνση Αγίου Αντωνίου 3 Ηράκλειο Αττικής. Διευθυντής Γρηγόρης Τεχλεμετζής. Βοηθός σύνταξης: Σοφία Παπαχριστοφίλου. Εκδόσεις ΚΟΡΑΛΛΙ, Πατησίων & Πολυτεχνείου 1. Αθήνα.

Το τεύχος κοσμούν πίνακες του Λεωνίδα Μιχαλάκου

               Αφιέρωμα

          ΠΑΥΛΙΝΑ ΠΑΜΠΟΥΔΗ

Επιμέλεια αφιερώματος: Γρηγόρης Τεχλεμετζής

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

-Χειρόγραφο της Παυλίνας Παμπούδη, 8

       ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

Τότε, Παρασκευή ίσως

Μ’ έκοψαν πάλι

Πρόχειρα, παιδί από χρόνο

Σταυρό από πεντάλφα

Βαφτιστικά λουστρίνια από μαύρο ζώο

Φιόγκο από μυαλό

Φόρεμα άλλο μέγεθος

Λόγια πετούμενα

Χεράκια παγωμένα με μολύβι-

 

Έπρεπε γρήγορα να μεγαλώσω πάλι

Δε χωρούσα στο χαρτί μου

 

Έπρεπε να γυρίσω το χαρτί

Πίσω στο δέντρο

Με τις δέκα κατευθύνσεις των κλαδιών

Έπρεπε

Ζωντανό

Να μοιραστώ στα φύλλα-

      (Από το: ΤΑ ΧΙΛΙΑ ΦΥΛΛΑ)

-Χρήστος Δ. Αντωνίου: Παυλίνα Παμπούδη. Αυτός Εγώ. Εκδόσεις Εγνατία/Τραμ. Θεσσαλονίκη 1977, 9-13

-Δημήτρης Βαρβαρήγος: Παυλίνα Παμπούδη Παράξενες κι ακόμα πιο παράξενες ιστορίες, 14-19

-Γιώργος Βέης: Μετασχηματισμοί: έλξη και ανατροφοδότηση, 20-23

-Αναστάσης Βιστωνίτης: Για την Παυλίνα Παμπούδη μικρός χαιρετισμός, 24-26

-Ανθούλα Δανιήλ: Παυλίνα Παμπούδη, 27-37

-Δημήτρης Δασκαλόπουλος: Λίγα λόγια για την Παυλίνα, 38-39

-Διώνη Δημητριάδου: Με ρίζες στην άβυσσο αναγνωστικές προσεγγίσεις και αποκλίσεις στην ποίηση της Παυλίνας Παμπούδη, 40-46

-Ευσταθία Δήμου: Θεατρικές Σημάνσεις στην ποίηση της Παυλίνας Παμπούδη, 47-52

-Γιάννης Ευσταθιάδης: Η ποιήτρια που κάνει περισσότερα απ’ όσα μπορεί να φανταστεί, 53-57

-Βαλεντίνη Χρ. Καμπατζά: Η λειτουργία της Ποίησης και του Χρόνου μέσα από την ερμητική γραφή της Παυλίνας Παμπούδη στο έργο της Τιμαλφή, 58-65

(Β. Χρ. Κ., Αναπληρώτρια Καθηγήτρια στο Διεθνές Πανεπιστήμιο της Ελλάδος και Δρ. Συγκριτικής Λογοτεχνίας Α.Π.Θ.)

-Τασούλα Καραγεωργίου: Τα λάφυρα της μνήμης, 66-70

-Αγγελική Κομποχόλη, Φιλόλογος, Δρ. Πανεπιστημίου Αθηνών: «Το χρώμα στην ποίηση της Παυλίνας Παμπούδη» Κριτικές σκέψεις με αφετηρία το έργο της, 71-75

 -Κοσμάς Κοψάρης, Δρ. Κ. Κ., κριτικός: Μια ερμηνευτική ξενάγηση στην πρώτη ποιητική συλλογή της Παυλίνας Παμπούδη: Σχεδόν χωρίς προοπτική δυστυχήματος (1971), 76-78

-Κωνσταντίνος Μπούρας, Δρ. Κ. Μ., Επισκέπτης Καθηγητής Θεατρικής Κριτικής στο ΕΚΠΑ: Παυλίνα Παμπούδη, Νυχτολόγιο, εκδόσεις Ροές/ Ποίηση, Αθήνα, Δεκέμβριος 2021, 79-81

-Σοφία Παπαχριστοφίλου: Παυλίνα Παμπούδη: Παράξενες και ακόμα πιο παράξενες ιστορίες, Καλειδοσκόπιο, Αθήνα 2020. «Ταξιδεύοντας στον ονειρικό κόσμο των ιστοριών της Παυλίνας Παμπούδη», 82-84

-Βάλτερ Πούχνερ: Εικονικότητα και ηχο-ποίηση στο λογοτεχνικό έργο της Παυλίνας Παμπούδη, Αναδρομικοί στοχασμοί, 85-91

-Έρη Σταυροπούλου: Ευφρόσυνες ιστορίες, παράξενες και γοητευτικές, 92-96

-Ασημίνα Ξηρογιάννη: Νυχτολόγιο της Παυλίνας Παμπούδη, 97-100

        ΓΙΑ ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ «ΔΗΘΕΝ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ» (όπως η ίδια τα ονομάζει)

-Μάνος Κοντολέων: Η….. κάπως περίεργη Παυλίνα, 101-103

-Μαρίζα Ντεκάστρο: Η Παυλίνα των παιδιών, 104-106

-Αδημοσίευτο ποίημα της Παυλίνας Παμπούδη: «Τα προφανή», 107 (ποίηση)

                     ΛΟΓΟΤΕΧΝΗΜΑΤΑ

Μετάφραση ποιημάτων του Robert Herrick από τη Μαρία Λουίζα Νικολή: «Στις Παρθένες για να αδράξουν τον Χρόνο», «Απόλαυση στην Αταξία», 108-109 (ποιήματα)

-Γιάννης Δ. Στεφανάκις: «Πρίν σκόνη γίνω», «Του Κάλαμι η Σφίγγα κι ο κόσμος της θαλάσσης», 110-111 (ποιήματα)

-Σοφία Παπαχριστοφίλου: 5 Χαϊ- κου και 4 ποιήματα, 112-113 (ποιήματα). ΚΑΤΕΧΟΜΕΝΑ/ ΟΥΚΡΑΝΙΑ/ ΑΔΙΚΟ ΠΑΙΧΝΙΔΙ/ ΧΕΙΡΟΥΡΓΕΙΟ.

-Δέσποινα Καϊτατζή- Χουλιούμη: «Σίσυφος», 114 (ποίηση)

-Φωτεινή Βασιλοπούλου: «38^ος  παράλληλος», 115-116 (πεζό)

-Κώστας Λιννός: «Το άλλο μάθημα», «Η ανθρώπινη σπορά», 117 (ποιήματα)

-Μαρώ Τριανταφύλλου: «Τα κόκκινα χέρια», 118-124 (πεζό)

-Άγγελος Βασιλείου Γιάνναρος: «Αποκάλυψη», 125-126 (ποίηση)

-Γιάννης Βούρος: «Το βεραμάν καλτσάκι και ο Κοκκινούλης», «Ο Ζαχαρένιος», 127-129 (πεζά)

                            ΒΙΒΛΙΟ

-Ανθούλα Δανιήλ, Δρ. Φιλολογίας, κριτικός Λογοτεχνίας: Αναστάσιος Αγγ. Στέφος, Γεωργίου Δροσίνη «Σταλακτίται». Σταλαγματιές Αγάπης. Εκδόσεις, Σύλλογος «Οι Φίλοι του Μουσείου Γ. Δροσίνη», Κηφισιά 2022, 130-135

-Μαρία Γκασούκα, Ομότιμη Καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Αιγαίου: Ο καθηγητής Μανόλης Βαρβούνης και η ελληνική λαογραφία. Σκιαγράφηση προσώπου και έργου, 136-139

(Ομιλία κατά την τελετή απονομής στον Καθηγητή Μαν. Βαρβούνη του Χρυσού Σταυρού της Ιεράς Μητροπόλεως Δημητριάδος και Αλμυρού, από τον Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη Δημητριάδος και Αλμυρού κ. Ιγνάτιο (Ιούνιος 2018), κατά τη λήξη των μαθημάτων Λαογραφίας της «Ακαδημίας Λαϊκού Πολιτισμού και Τοπικής Ιστορίας» του φορέα πολιτισμού «Μαγνήτων Κιβωτός», στο Βόλο.)

-Αγγελική Κομποχόλη, Φιλόλογος Δρ. Πανεπιστημίου Αθηνών: Η απήχηση του Αισχύλου στην σύγχρονη ποιητική γραφή. Το παράδειγμα της Π. Χριστοφή, 140-143

-Δέσποινα Καϊτατζή- Χουλιούμη: Χριστίνα Αργυροπούλου, Ψηφίδες ζωής, Ποίηση. Εκδόσεις Έναστρον, 2022, 144-149

(Η Δέσποινα Καϊτατζή- Χουλιούμη είναι κλινικός ψυχολόγος (Msc), μέλος της Εταιρείας Λογοτεχνών Θεσσαλονίκης και εγκεκριμένη μεταφράστρια στο μητρώο του Εθνικού Συμβουλίου Πολιτισμού της Σουηδίας (Kulturradet). Έχει εκδώσει 5 ποιητικές συλλογές, μία συλλογή διηγημάτων και δύο βιβλία μετάφρασης σουηδικής ποίησης, ενώ δημοσιεύει, ποιήματα, μεταφρασμένα, διηγήματα και κριτικές αναγνώσεις σε έντυπα και ηλεκτρονικά λογοτεχνικά περιοδικά. Τελευταίο της βιβλίο είναι η συλλογή διηγημάτων Ο τόπος μέσα μας, Εκδόσεις Αρμός, 2020)

-Αγγελική Κομποχόλη, Φιλόλογος- Δρ. Πανεπιστημίου Αθηνών: Πάρης Κατσίβελος: Με πυξίδα το Φως. Η περιπέτεια της ανθρώπινης ύπαρξης και η φωτεινή δικαίωση της, 150-152

-Αναστάσιος Αγγ. Στέφος, δ.φ. Αντιπρόεδρος της Πανελλήνιας Ένωσης Φιλολόγων και του Συλλόγου «Οι Φίλοι του Μουσείου Γ. Δροσίνη»: Σοφία Παπαχριστοφίλου, Αναπνέοντας με λέξεις. Κοράλλι 2021, 153-155

-Γρηγόρης Τεχλεμετζής: Φύση και  μύθοι, Φωτεινή Βασιλοπούλου, Φυτρώνει άγρια ζάχαρη, εκδόσεις Κουκίδα 2021, 156-157

Βιογραφικό σημείωμα του ζωγράφου Λεωνίδα Μιχαλάκου, 158.

Σημειώσεις:

     Πρώτη φορά πιάνω στα χέρια μου το λογοτεχνικό περιοδικό «Ο Σίσυφος» των εκδόσεων «Κοράλλι» και οφείλω να ομολογήσω ότι η πρώτη εντύπωση είναι θετική. Φιλικό πρόσωπο- συγγραφέας και κριτικός είχε την καλοσύνη να μου το ταχυδρομήσει. Η ευγενική της χειρονομία στάθηκε η αφορμή να έρθω σε επαφή με το χορταστικό σε άρθρα και μελετήματα, ποιήματα, βιβλιοκριτικές περιοδικό το οποίο μεγάλο μέρος των σελίδων του αφιερώνει στην καλή και αγαπητή μας ποιήτρια και μεταφράστρια, στιχουργό και εικαστικό της Γενιάς του 1970 Παυλίνα Παμπούδη. Για όσους και όσες ενδιαφέρονται για την ελληνική ποίηση και τις σημαντικές γυναίκες εκπροσώπους της, ιδιαίτερα της τρίτης μεταπολεμικής γενιάς, της Γενιάς του 1970, το αφιέρωμα του περιοδικού «Ο Σίσυφος», μπορεί να προσμετρηθεί σαν μία ακόμα θετική ερευνητική ματιά και συνεισφορά πάνω στη δουλειά της αξιόλογης πολυτάλαντης δημιουργού, μετά την μελέτη του πανεπιστημιακού καθηγητή-θεατρολόγου κυρίου Βάλτερ Πούχνερ για το έργο της. Βλέπε τον τόμο Βάλτερ Πούχνερ, Η ΛΕΠΤΟΥΡΓΟΣ. Επιστήμη και μύηση στο ποιητικό έργο της Παυλίνας Παμπούδη, Με μια προσθήκη για το χιούμορ εκδόσεις Ροές, Αθήνα, Ιούλιος 2021, σελίδες 248, ευρώ 14. Πολύ καλή και εμπεριστατωμένη εργασία που μας φωτίζει το έργο της και ξεκλειδώνει σημεία του. Έχουμε σε ένα διάστημα δύο χρόνων, την κυκλοφορία μίας συγκεντρωτικής μελέτης για την δουλειά της και την κυκλοφορία ενός αφιερωματικού τεύχους ενός περιοδικού στην βραβευμένη ποιήτρια. Είναι ευτυχές το γεγονός ότι ακόμα αρκετοί και αρκετές από τους εκπροσώπους της Γενιάς του 1970 εξακολουθούν να γράφουν, να δημοσιεύουν, να μετέχουν στα κοινά, να δίνουν ομιλίες και διαλέξεις, να επιμελούνται εκδόσεις, να παραμένουν με δύο λόγια ακμαίοι και χρήσιμοι συγγραφικά και μεταφραστικά, εκδοτικά. Ένας μεγάλος εκδοτικός οργασμός τα τελευταία χρόνια επικρατεί στην χώρα μας, παρουσιάζοντάς μας το συνολικό έργο της Γενιάς του 1970, την συγκέντρωση σε τόμους κριτικών αποτιμήσεών της παρουσίας της, συγγραφής μονογραφιών για ποιητές και ποιήτριες της Γενιάς αυτής, της τελευταίας μάλλον πολιτικοποιημένης γενιάς που όρθωσε το ανάστημά της στην επτάχρονη δικτατορία. Στην Γενιά που άνοιξε τα φτερά της, αγκάλιασε και ασχολήθηκε, και διέπρεψε, σε πολλά είδη και μορφές της καλλιτεχνίας πέρα από την ποίηση. Είναι επίσης θετικό το γεγονός ότι πανεπιστημιακοί, ερευνητές-μελετητές της ελληνικής ποίησης και ειδικότερα της Γενιάς του 1970, έχουν αρχίσει τα τελευταία χρόνια να ασχολούνται και να σπουδάζουν την γυναικεία ποιητική παρουσία, την συμβολή και την παρουσία της Γυναικείας Γραφής στο καθόλου σώμα της ελληνικής ποιητικής γραμματείας διαχρονικά. Να υπενθυμίσουμε παρενθετικά για άλλη μία φορά την εργασία της ποιήτριας και λαογράφου Αθηνάς Ταρσούλη για τις «Ελληνίδες Ποιήτριες». Επιβάλλεται. Η θηλυκή ποιητική φωνή και παρουσία στην πατρίδα μας έχει πλέον καταξιωθεί στις συνειδήσεις μας, έχει κερδίσει επάξια το μερίδιό της ως ένα ξεχωριστό και σημαντικό κεφάλαιο στα ελληνικά γράμματα. Υπάρχουν φυσικά και εκείνοι ή εκείνες (μελετητές και δοκιμιογράφοι, γραμματολόγοι) οι οποίοι/ες δεν συμφωνούν με τον διαχωρισμό σε αντρική και γυναικεία ποίηση. Σε αντρική και θηλυκή γραφή. Δεν πιστεύουν σε αυτόν τον διαχωρισμό, αυτό όμως είναι ένα άλλο κεφάλαιο προς εξέταση. Κατά πόσο δηλαδή είναι λειτουργικός αυτός ο ποιητικός-της βιολογίας διαχωρισμός. Ο γράφων αποδέχεται τον διαχωρισμό, όπως τον διάβασε από παλαιότερους ερευνητές και τις αντίστοιχες εργασίες και βιβλία τους. Ελπίζω να μην μας απαγορευτεί στο μέλλον η αναφορά σε αυτόν τον διαχωρισμό όπως έγινε και για αρκετά άλλα κοινωνικά ζητήματα, λέξεις και ορολογίες, φράσεις και γλωσσικές διατυπώσεις στο όνομα της σύγχρονης μοντέρνας αμερικάνικης πολιτικής, της τέχνης και της λογοτεχνίας, του παγκόσμιου πολιτισμού ορθότητας. Μπορεί ο Μεγάλος Ερωτικός του Μάνου Χατζιδάκι να προήλθε από το ταλέντο και την ευαισθησία ενός έλληνα άντρα μαϊστορα του μουσικού μας πολιτισμού και παράδοσης αλλά το ποίημα Σ’ αγαπώ βγήκε από τα χείλη και την αισθαντικότητα μιάς γυναικείας ύπαρξης, της ποιήτριας Μυρτιώτισσας. Αλλά ας μην ξεστρατίσουμε από το κεντρικό θέμα μας που είναι ο ποιητικός και συγγραφικός κόσμος της ποιήτριας Παυλίνας Παμπούδη και το αφιέρωμα του περιοδικού «Ο Σίσυφος». 

Η ποιήτρια και εκδότρια, επιμελήτρια, συνεχίζει να παραμένει όχι μόνο ενεργή συγγραφικά και δημιουργικά-καλλιτεχνικά αλλά και να μας εκπλήσσει κάθε φορά που αποφασίζει να εκδώσει ή κυκλοφορήσει, δημοσιεύσει εργασία της. Ατομική ή συμμετοχική. Κάθε φορά που μας παρουσιάζει δημόσια την εργασία της μένουμε έκπληκτοι με την πολυχρωμία του κόσμου των ονείρων της, τον πλούτο των ιδεών της, την ευρηματικότητα των συλλήψεών της, την γυναικεία της αισθαντικότητα και ευαισθησία, την ευστοχία των μεταφραστικών της καταθέσεων, των άλλων ενασχολήσεών της, όπως είναι η συγγραφή παιδικών βιβλίων, που κάθε άλλο παρά αφορούν ή διαβάζονται μόνο από παιδιά. Η ποιήτρια εξακτίνωσε το ταλέντο της, την ευφυΐα της, την πορεία και τις αναζητήσεις του φύλου της σε πολλές πτυχές της τέχνης και πέτυχε επάξια σε όλες. Μας πρόσφερε και συνεχίζει να προσφέρει ένα πολυπρισματικό έργο που από όποια πλευρά και αν θελήσεις να το προσεγγίσεις, να το εξετάσεις, να το γνωρίσεις, τα αποτελέσματα θα είναι ευχάριστα και θετικά στα μάτια του μεγάλου και του μικρού αναγνώστη. Είναι η ελληνική εκδοχή της Αλίκης στην χώρα των θαυμάτων της τέχνης. Ας μην φανεί υπερβολικό. Από παλαιότερα, όταν την συνάντησα για πρώτη φορά στην ζωή μου, δίπλα στον σύντροφό της θεατρικό συγγραφέα Βασίλη Ζιώγα είχα την αίσθηση αυτή. Μια γυναικεία παρουσία η οποία αναπνέει και ζει μέσα σε ένα σύμπαν ονειρικό, πολύχρωμο, πολύπτυχο καλλιτεχνικά, θαυμάτων ατμόσφαιρα και σε αυτό θέλει να μας κάνει κοινωνούς. Μου έρχεται στο νου ακόμα το κινηματογραφικό έργο του Ίνγκμαρ Μπέργκμαν όπου ο σκηνοθέτης μικρό παιδί παρακολουθεί γεμάτος θαυμασμό το κουκλοθέατρο που παίζεται από τους μεγάλους μέσα στο αρχοντικό και πλούσιο οικογενειακό του σπίτι. Το θεατρικό παιδικό παιχνίδι με τις Μαριονέτες δεν τελειώνει μετά την παράσταση αλλά συνεχίζεται στις ζωές των μελών της οικογένειας. Τα παιδιά καθώς μεγαλώνουν δεν χάνουν αυτό του παιχνιδιού θάμβος. Ο ποιητικός της λόγος σύμφωνα με την δική μου αναγνωστική επάρκεια (από τις πρώτες της συλλογές που διάβασα) δεν είναι και τόσο εύκολα προσβάσιμος, είναι δύσβατος ερμηνευτικά, γλωσσικά παράξενος, κατακερματισμένο το φορτίο των λέξεών της. Το στοιχείο του παράλογου και του παράδοξου διακρίνεται σε πολλές της συνθέσεις, αρχιτεκτονεί συνθέσεις και ενότητες της ποίησής της. Μεγάλη η ποικιλία και πολυδιάστατη η τοιχογραφία της. Την ισχυρή εικονοποιία της αμέσως αναγνωρίζεις ότι η ποιήτρια την ζωγραφίζει με λέξεις, θραυσμάτων φράσεις τον ποιητικό της καμβά, με την διπλή της ιδιότητα, της ποιήτριας και της ζωγράφου. Από ενότητα σε ενότητα και από συλλογή σε συλλογή παρακολουθούμε την συναισθηματική της εξέλιξη, την χαρτογράφηση των ιδεών της, τον εσωτερικό της ψυχισμό να ξεδιπλώνεται σε μία ορισμένες φορές «ταραγμένη» γραφή. Ο κόσμος της άλλοτε είναι κόσμημα και άλλοτε φυλακή. Το ύφος της δεν είναι μόνο θρηνητικό αλλά και παιγνιώδες. Βιώνει την πραγματικότητα της ζωής και με το λευκό και με το μαύρο της πέπλο τυλιγμένη. Το λευκό και οι φωτεινές αποχρώσεις του δεν είναι ανθεκτικότερο από το μαύρο και τις σκιές του, είναι ισόμοιρα στις συλλήψεις της. Απορίας σημάδια αφήνει και το ένα και το άλλο χρώμα στην συνείδησή της, διαμορφώνει την ματιά της. Χαράσσει τον κόσμο της δίχως προτεραιότητας στίγμα. Το παιχνίδισμα από την άλλη του ύφους της, και οι μικρές πινελιές σαρκασμού της ίδιας της ζωής δίνει μία χαροποιό διάθεση στην ανάγνωσή μας, ενώ ταυτόχρονα σε τρομάζει στην σύλληψή του το ποιητικό της όραμα. Η γοητεία του λόγου της δεν σε εμποδίζει να αντιληφθείς και το σκοτεινό μέρος του ποιητικού της προσώπου, την ανήλιαγη πλευρά του σύμπαντός της. Ζωή και Θάνατος, παιχνίδι και λογική, παράτολμο και εξωπραγματικό, παράλογο και άχρονο, ονειρικό και μυθικό, βιωμένο και φανταστικό, πραγματικό και της γραφής «απαίτηση». Λυρισμός και πανάρχαιες μυθικές ρίζες, άγονο υπέδαφος και ποιητική ύλη καλλιεργήσιμη. Συγκρούσεις και γαλήνιες στιγμές, πεπρωμένο και μοιραίο, πυρπόληση των αισθήσεων και της σκέψης, αλλά και ένας εγκεφαλισμός, οργανώνουν το ποιητικό σύμπαν της ποιήτριας. Τελειότητα στην έκφραση και αφαίρεση στην τεχνική και χρήση της γλώσσας που γυμνώνεται όσο της επιτρέπει η μνήμη, επιλογή λέξεων που δείχνουν την ποιητική της από συλλογή σε συλλογή, πειραματισμός και ολοκληρωμένο αποτέλεσμα. Αίσθηση απρόσμενης έκπληξης και ενθουσιασμός, πολλά στρώματα θλίψης και μία αλληλουχία εσωτερικών της στοχασμών και βιοφιλοσοφίας, όλα όσα με δύο λόγια υφαίνουν το υφαντό της ποίησής της και εν γένει της γραφής της τα οποία καθιστούν την ποιήτρια Παυλίνα Παμπούδη μία από τις εμβληματικές γυναικείες παρουσίες της ελληνικής ποίησης και της Γενιάς του 1970. Δεν θα ήθελα στην παρουσίαση ενός αφιερωματικού τεύχους, στην να επαναλάβουμε ταλαντούχο και προικισμένη ελληνίδα ποιήτρια, να αναφερθώ συσχετικά και σε άλλες ομότεχνες της Γενιάς της. Εξάλλου, δεν έχω δει και διαβάσει τις τελευταίες της ποιητικές συλλογές και βιβλία της για "παιδιά". Δεν θέλω να βαδίσω στα λιβάδια της σύγκρισης, της ποιητικής αντιπαράθεσης, της ποιητικής αξιολόγησης μεταξύ των γυναικείων ποιητικών φωνών. Όλοι μας γνωρίζουμε, ή τουλάχιστον αυτοί που ασχολούνται συστηματικά και ερευνητικά με την ελληνική ποίηση ότι η Γενιά του 1970 ευτύχησε να κυοφορήσει σημαντικές αντρικές και γυναικείες ποιητικές παρουσίες οι οποίες διακρίθηκαν τόσο στον ποιητικό λόγο όσο και στις άλλες ερασιτεχνικές, επαγγελματικές ή δημιουργικές ενασχολήσεις τους. Τα σχετικά μελετήματα και τα αφιερώματα των περιοδικών και των εφημερίδων για την Γενιά της αμφισβήτησης μας δίνουν τα απαραίτητα στοιχεία για να την προσεγγίσουμε καλύτερα. Να μνημονεύσουμε όμως την συχωρεμένη ποιήτρια Μαρία Κυρτζάκη και τις εξαιρετικές της επιμέλειες σε εκδόσεις πέραν της ποίησης. Την Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ και το εύρος των ποιητικών της συλλήψεων και την γυναικεία της προσωπικότητα. Την ποιήτρια Τζένη Μαστοράκη και τις εξαιρετικές της μεταφράσεις. Την ποιήτρια και ανθολόγο Μαρία Λαϊνά που εξακολουθεί να ποτίζει τον γυναικείο της ποιητικό μυριόπνοο ανθώνα. Την ποιήτρια και κριτικό, επιμελήτρια Έλενα Χουζούρη, την πάντα ακούραστη και παραγωγική. Την Ρέα Γαλανάκη που έστρεψε το ενδιαφέρον της πετυχημένα στον χώρο της μυθιστορίας. Την ερωτικά τολμηρή και «προκλητική» Βερονίκη Δαλακούρα της οποίας η ετερότητα της γυναικείας φωνής της είναι χαρακτηριστική. Να μνημονεύσουμε ακόμα την Θεσσαλονικιά ποιήτρια Ρούλα Αλαβέρα που και εκείνη, «πειραματίζεται» πάνω στο παράλογο. Σε αυτόν τον Μπεκετικό κόσμο της αλαλίας των σύγχρονων καιρών μας. Της ανθρώπινης φωνής που φιλοδοξεί να περιγράψει με λέξεις, να αποτυπώσει την σιωπή της, τις παύσεις της, τα σκοτεινά κενά της. Να καθρεφτίσει το κενό της πάνω στο «κενό» της αφήγησης. Το μεταιχμιακό σημείο μεταξύ ζωής και θανάτου, άναρθρης κραυγής πόνου και ψελλισμάτων ζωής που ανατέλλει από το πουθενά, ή μάλλον, από την ανθρώπινη γραφή, όπως έχουμε και στην περίπτωση της ποιήτριας Παυλίνας Παμπούδη. Να θυμηθούμε την περίπτωση της ποιήτριας Δήμητρας Χριστοδούλου και της ποιήτριας Αθηνάς Παπαδάκη σίγουρα περισσότερο ευκολοχώνευτες στις ποιητικές τους καταθέσεις. Την περίπτωση της Νατάσας Χατζιδάκι και τα γλωσσικά της αλματικά κενά, αλλά και την δοκιμιογράφο και ποιήτρια Άντεια Φραντζή η οποία θητεύει και στις δύο της γραφής βάρκες, της ποίησης και του δοκιμίου, και ορισμένες άλλες θηλυκές γραφίδες των τελευταίων δεκαετιών οι οποίες μαζί με τους άντρες ομότεχνους της Γενιάς τους κοσμούν και σχηματίζουν το σύγχρονο μωσαϊκό της ελληνικής ποίησης πρόσωπο.

     Η ποίηση και οι άλλες δημιουργίες και ενασχολήσεις της ποιήτριας Παυλίνας Παμπούδη, θεωρώ ότι μέσα σε αυτό το ποιητικό και του ελληνικού πολιτιστικού κάδρου οφείλει να εξεταστεί, να ερευνηθούν οι κομβικοί εκείνοι αρμοί του ποιητικού της λόγου ώστε να γίνουμε μέτοχοι των ποιητικών της-έστω και θρυμματισμένων-θαυμάτων, των ονειρικών εκπλήξεων. Γιατί η Παυλίνα Παμπούδη δεν αναζητά μόνο την αρχική πηγή των λέξεων, τις ρίζες τους αλλά και τα θραύσματά τους, τα θρύψαλά τους, την σκόνη τους από την ανθρώπινη και της ζωής χρήση. Κρατά όλο το υλικό για να σχηματίσει τις εικόνες της, να σχεδιάσει το πορτραίτο της. Κατορθώνει να οικοδομήσει μέσα από τα ερείπιά τους το δικό της παλάτι της τέχνης και της ομορφιάς, του παιχνιδιού και της παρηγοριάς, της απόλαυσης του παραμυθιού της ζωής που είναι τόσο αληθινό όσο η φθορά της ίδιας της ζωής, η απώλειά της, το τέλος της. Ακόμα και όταν πεζολογεί η ποιήτρια δεν χάνει τον ποιητικό βηματισμό της, την ρυθμικότητα του στίχου της, την εσωτερική της μελωδία όπου χρειάζεται. Ο λυρισμός της φωνής της είτε βρίσκεται ανάμεσα στα κενά των προτάσεών της, είτε στους παραληρηματικούς τόνους της φωνής της, δεν κρύβει ούτε τους εφιάλτες της ούτε την ελεγχόμενη αισιοδοξία της. Πώς θα μπορούσε να γίνει διαφορετικά, και να έχουμε τέτοιας ποικιλίας και ειδικής συγγραφικής παραγωγής έργο που παραμένει και ευτυχώς ακόμα ανοιχτό στην σύλληψή του και την έκδοσή του. Η Παυλίνα Παμπούδη έκανε κάτι έξυπνο αν δεν λαθεύω, διέσπασε την ποιητική της μορφή- φόρμα και την διοχέτευσε με την ίδια μαεστρία και καλλιέπεια λόγου, ποιότητα εκφραστική στον πεζό της λόγο, τις αφηγήσεις της, στα παιδικά χαριτωμένα και γουστόζικα βιβλία για μικρά και μεγάλα παιδιά, στις εξαιρετικές αγγλικές της μεταφράσεις, στους στίχους της που έτυχαν εύστοχης μελοποίησης. Είτε μας παρουσιάζεται η ίδια-βλέπε τις πρώτες της ποιητικές συλλογές-όπου το ποιητικό της πρόσωπό είναι εμφανές στην πρώτη γραμμή, άμεσο και ισχυρό το βλέμμα της-είτε στις κατοπινές της συλλογές, όπου φαίνεται το ποιητικό υποκείμενο σαν να αποσύρεται από το προσκήνιο, να καταφεύγει στα ενδότερα και παρατηρώντας από εκεί μας αφηγείται τις ιστορίες και τις περιπέτειες, τα άγχη της και τις φοβίες της, τις στιγμές απελπισίας της, ο οραματικός της στόχος είναι ένα και αυτός. Η ρομαντική της διάθεση και η μουσικότητα του λόγου της παραμένει σταθερή και ισότονη ακόμα και όταν βαδίζει πάνω στα χαλάσματα των λέξεων, του ποιητικού της υλικού. Η Παμπούδη πενθεί με έναν τρόπο όχι Σιβυλλικό μάλλον, με έναν προφητικό λόγο που δεν θα τον καταλάβαινε κανείς στις μέρες μας-μια και δεν έχουμε μόνο τον «θάνατο της τραγωδίας» και το ανέβασμα του αρχαίου τραγικού λόγου στις θεατρικές σκηνές ως αστικό δράμα, αλλά και το τέλος της τραγικότητας του φαινομένου της ίδιας της ζωής όπως φαίνεται στην τρίτη του ανθρώπου χιλιετία, όπου το φαινόμενο της ζωής δεν είναι παρά ένας σκοτεινός πειραματισμός της επιστήμης και της τεχνολογίας, της οικονομίας-αλλά με έναν τρόπο ενορατικό όπως έχει ο λόγος των παραμυθιών των γιαγιάδων. Αυτός ο τόσο αγαπητός στα αυτιά και τις παιδικές αισθήσεις παραμυθιακός λόγος γαλήνης και καταλλαγής. Ο ποιητικός λόγος της Παυλίνας Παμπούδη εξαγνίζει το κακό που  κυριαρχεί γύρω της και γύρω μας, την φθορά και την σήψη, την αλλοίωση των πρωταρχικών της ζωής προτεραιοτήτων με την ποιητική της «χρυσόσκονη». Αν και φορές το ύφος της συσκοτίζει την θέα μας, έστω και αν δεν μπορούμε να παρακολουθήσουμε πάντα με ευκολία τα άλματά της, η ποιήτρια, με το παιχνίδι και την χαρμολυπική της διάθεση και ποιητική ατμόσφαιρα που μας δημιουργεί «εκμηδενίζει» ή τουλάχιστον λειαίνει το πέπλο του κακού που σκεπάζει τον κόσμο και την φύση, την ανθρώπινη ύπαρξη, τις ανθρώπινες σχέσεις. Ίσως και την ίδια την Ποίηση, την λειτουργίας της. Οι νότες γυναικείου αισθησιασμού που διακρίνουμε στην φωνή και τα ποιήματά της δεν μας απαλείφουν τον πόνο και την θλίψη, τον εφιάλτη, την σκοτεινή πλευρά της ζωής. Γιατί τα δομικά της υλικά, δεν έχει σημασία αν προέρχονται από βιβλικές εικόνες ή παραστάσεις της καθημερινότητας και των αδιεξόδων της, αυτή η αγχώδης κατάσταση της ανθρώπινης ύπαρξης, αυτή η σκληρή πραγματικότητα που δεν εξαντλείται με την αποτύπωσή της, αυτά τα αρχέγονα υλικά με τα οποία είναι φτιαγμένη η ανθρώπινη φύση. Των πρωτογενών στοιχείων της ταυτότητας των δύο φύλων. Η πάλι θανάτου και κυριαρχίας, επικράτησης και επιβίωσης μέσα στην φύση. Αυτές οι πανάρχαιες της φύσης λειτουργίες έκφρασης και εκδηλώσεις, της ζωής φανερώματα ως παρουσία πρόσκαιρη και τυχαία, ανυπεράσπιστη, φοβισμένη και τρομαγμένη. Τα κατακερματισμένα αυτά δομικά υλικά της ποίησής της είναι η Μοίρα της ανθρώπινης ύπαρξης που άφησε το «Ναό» της Ζωής μισοτελειωμένο. Συνειδητοποιώντας αυτήν την της Φύσεως ατέλεια, αυτό το ερειπωμένο οπτικό μεγαλούργημα ο άνθρωπος και ιδιαίτερα ο καλλιτέχνης, αγωνίζεται να σουλουπώσει, να κρατήσει τα δοκάρια της ζωής όρθια. Από εδώ ενδέχεται να πηγάζει και το πένθιμο ποτάμι μέσα στο οποίο η ποιήτρια εμβαπτίζει τις λέξεις και τα νοήματά τους, πολλές από τις εικόνες της, την σκέψη και την μνήμη της. Είναι η Μοίρα που καθορίζει τόσο την ανθρώπινη ύπαρξη όσο και τις κάθε είδους και μορφής δημιουργήματά της. Η αμάχη μεταξύ του αρσενικού και του θηλυκού είναι η πρώτη προσέγγιση, όχι αμελητέα και αδιάφορη, πίσω όμως από την ωριμότητα του φύλου της, την διεκδίκηση, καιροφυλαχτεί η μαρτυρία και το μαρτύριο της αμφισβήτησης της ζωής ή καλύτερα, του διαρκούς πένθους της, όπως μεταφέρεται στη γραφή. Δεν είναι η του φύλου της ταυτότητα που κάνει την διαφορά, είναι μάλλον η οντολογική της μεταβίβαση αποδοχής του ερέβους ως μόνη πραγματικότητα. Μόνο που το μέσα και έξω μας σκοτάδι η Παυλίνα Παμπούδη το ξορκίζει όχι μόνο με τις λέξεις αλλά με το παιχνίδι των λέξεων που τις βάζει να παίζουν μεταξύ τους. Συνήθως αυτό το παιχνίδι το διαχειρίζεται εύστοχα, κινεί τα νήματά του και ρυθμίζει τους κανόνες του με επιτυχία, υπάρχουν και οι στιγμές εκείνες που το παιχνίδι αυτό των λέξεων και της ποίησης είναι κάπως ερμητικό για εμάς τους αναγνώστες του. Δυσκολευόμαστε να το κατανοήσουμε. Ίσως να φταίει η δική μας ποιητική ανωριμότητα, ίσως θα πρέπει να επανεξετάσουμε κάτω από έναν άλλο φακό το έργο της. Ίσως να μετατονίζουμε το βλέμμα μας από την ποίησή της στον παιδικό της λόγο που ασφαλώς δεν απευθύνεται μόνο σε παιδιά. Το σίγουρο πάντως είναι ότι την φυσική και του χρόνο φθορά η ποιήτρια Παυλίνα Παμπούδη χειρίζεται με μαεστρία, ποιητική δυναμική, γοητευτική και θαυμαστή τελειότητα. Με έναν αφαιρετικό λόγο σπονδή στις αόρατες κοσμικές δυνάμεις του σύμπαντος που είτε με την θυσιασμένη στους καιρούς ζωή μας είτε με το παιχνίδι της ψευδαίσθησης αθανασίας των μαύρων κουκίδων που ονομάζουμε λέξεις δεν κερδίζεται ο Χρόνος- Κρόνος. Ίσως γιατί ο ποιητικός λόγος, η ανθρώπινη γραφή γενικότερα δεν είναι παρά μία αυταπάτη. Ναι, μία αυταπάτη που δεν θέλουμε να το παραδεχτούμε και γιαυτό συνεχίζουμε να γράφουμε, να δημοσιεύουμε να δημιουργούμε, να περιμένουμε την αναγνώριση, να νικήσουμε αλλιώς τον θάνατο. Να ψυχογραφούμε τους εαυτούς μας στα «Μαύρα Άλμπουμ» της κοινής μας μνήμης. Να στέλνουμε «Καρποστάλ» ευχετήρια με τα πένθη μας και τις καταβασίες μας στα ανήλιαγα μέρη που, οι λέξεις δεν φωσφορίζουν και κατοικούν οι νεκροί προπάτορές μας, οι πρόγονοί μας που ανοίγουν συνομιλίες μαζί μας μέσω της Τέχνης!. Συνεχίζουμε να επενδύουμε στην οικοδόμηση ενός μοντέλου πολιτισμού λησμονώντας ότι είμαστε καταδικασμένοι να είμαστε «Ένοικοι» σε αυτήν την Γη του Χρόνου. Όμως όπως και η ποιήτρια, έτσι και εμείς οι αναγνώστες της ποίησής της και εν γένει θιασώτες της ανθρώπινης τέχνης και δημιουργίας, προσφέρουμε τα μόνα «Τιμαλφή» που διαθέτουμε ικετήρια προσφορά στο σκοτεινό άγνωστο που μας κυκλώνει, τα καλούδια και τα παιχνίδια της εφήμερης τέχνης ενίοτε και της αγάπης. Αρματωμένος με τον θάνατο το ανθρώπινο ον από την εμφάνισή του πάνω στη γη, το μόνο που κάνει είναι να σχεδιάζει κάθε φορά μέσα στην ροή της ιστορίας του την αρματωσιά του. Και αυτό δεν είναι λίγο ούτε αδιάφορο, έστω και αν πάντα η αρματωσιά σκουριάζει, οξειδώνεται από της ζωής εμπειρίες μας πριν ολοκληρωθεί. Και το παιχνίδι της παραμυθίας ανακυκλώνεται με θάμπος και θλίψη.

    Κυκλωτικά ας τελειώσουμε αυτό το σημείωμα. Τα τελευταία χρόνια υπάρχει ένας έντονος συγγραφικός και εκδοτικός «οργασμός», πάνω στους εκπροσώπους και τα έργα των ποιητών και ποιητριών της Γενιάς του 1970. Το γεγονός αυτό, εν πρώτοις, είναι ευχάριστο και αρκετά χρήσιμο στους ασχολούμενους μελετητές και αναγνώστες της ελληνικής ποίησης όσο και σε αυτούς ή αυτές που διατρίβουν περισσότερο στην Γενιά αυτή και τους εκπροσώπους της. Στους μελετητές που εξερευνούν την συμβολή της και τις επιδράσεις της στην νεότερη ιστορία της ελληνικής γραμματείας, Δεν μπορώ να προεικάσω εάν η συγγραφική και εκδοτική αυτή παραγωγή θα κατορθώσει να συμπεριλάβει στους στόχους της όλους τους εκπροσώπους-πανελλαδικά της Γενιάς του 1970, περίπου σύμφωνα με τους καταλόγους  90 με 100 έλληνες και ελληνίδες ποιητές και ποιήτριες. Εάν φέρει στην επιφάνεια και δημιουργούς της από την επαρχία- τα άλλα γεωγραφικά της ποίησης διαμερίσματα της Ελλάδος, Ποιητές και Ποιήτριες οι οποίοι μας είναι μάλλον σχετικά άγνωστοι και αδιάβαστοι, ή η σύγχρονή μας εκδοτική παραγωγή θα επικεντρώσει-προς το παρόν-τα ενδιαφέροντά της, «μόνο» σε αυτούς και αυτές που κατοικούν στο Κλεινόν Άστυ και είναι, δίχως διάθεση αρνητικού σχολιασμού, οι πλέον προβεβλημένοι και κυριαρχούν στο προσκήνιο τις δεκαετίες μετά την πολιτική μεταπολίτευση του 1974, με το πρωτότυπο ποιητικό και συγγραφικό τους έργο, τις μεταφράσεις τους, τις εκδοτικές τους δραστηριότητες (κυκλοφορίες λογοτεχνικών περιοδικών κλπ.), τις βιβλιοκριτικές τους κ.ά. Και αν οι οικονομικές και άλλες εκδοτικές συνθήκες επιτρέψουν στους αρμοδίους και επιμελητές των σφαιρικών και ανθολογικών αυτών εργασιών, να μας παράσχουν όλο το ποιητικό πανόραμα της Γενιάς. Το αποτέλεσμα πάντως θα είναι θετικό τόσο για την ίδια τη Γενιά του 1970 και τους εκπροσώπους της όσο και για εμάς τους αναγνώστες. Δημιουργοί που ακόμα παράγουν έργο, συμπληρώνουν τα κενά των ενδιαφερόντων τους, ίσως και να επαναπροσδιορίζουν την ποιότητα της γραφής τους, ανανεώνουν την θεματολογία τους. Αυτό το ζήτημα (εάν υφίσταται ασφαλώς) αφορά ένα άλλο κεφάλαιο εξέτασης και προβληματισμού για το που βαδίζει ο ελληνικός ποιητικός λόγος, εάν έχει μέλλον η ελληνική ποίηση στους σύγχρονους και σκοτεινούς, άγριους καιρούς που διανύουμε ή έκλεισε τον κύκλο της και δεν θέλουμε να το αποδεχτούμε. Αν βρίσκεται στο αναγνωστικό ενδιαφέρον των ξένων αναγνωστών της ευρωπαϊκής και αμερικάνικης ηπείρου και ευρύτερα. Τέλος, ποιους και ποιες θα επιλέξουν οι «αρμόδιοι», οι ιστορικοί της ελληνικής λογοτεχνίας, οι ανθολόγοι να διασώσουν το όνομά τους στο μέλλον.

     Μπορεί το 20^ο τεύχος του περιοδικού «Ο Σίσυφος» να μην αφιερώνει όλες του τις σελίδες στην ποιήτρια και μεταφράστρια Παυλίνα Παμπούδη (όπως της άξιζε), όμως και πάλι, αυτές οι 9-107 σελίδες του περιοδικού είναι αρκετές για να μας φέρουν κοντύτερα και να θελήσουμε να γνωρίσουμε (όσοι δεν έτυχε να γνωρίσουν) την ποιητική της και όχι μόνο παρουσία. Η ποιότητα και το εύρος εξέτασης όλων των κειμένων, τα σοβαρά και ενδελεχή κείμενα, τα συμμετέχοντα ονόματα αντρών και γυναικών διακεκριμένα το καθένα στο χώρο τους μελετητών και ποιητών, προεξοφλούν το θετικό του εγχειρήματος και το ευφρόσυνο του αποτελέσματος. Ορισμένα από αυτά τα ονόματα έχουν γράψει παλαιότερα για την ποιήτρια βλέπε πχ. ποιητής Γιώργος Βέης, περιοδικό Ποίηση τ.21/Άνοιξη-Καλοκαίρι 2003 "Ποιήματα, 1971-1993". Καθηγητές, ποιητές και ποιήτριες, κριτικές φωνές και συγγραφείς παιδικών βιβλίων συμμετέχουν και γράφουν για την ποιήτρια, ενώ, ορισμένοι από τους συμμετέχοντες στο αφιέρωμα, δημοσιεύουν τις κρίσεις τους και στις άλλες δύο ενότητες της ύλης του τεύχους «Λογοτεχνήματα» και «Βιβλίο». Δες κριτικό και φιλόλογο Ανθούλα Δανιήλ. Αρμονικά δένουν με την σύνολη ύλη του τεύχους και οι εικαστικές παραστάσεις του Μανιάτη εικαστικού Λεωνίδα Μιχαλάκου, από τον Κότρωνα της Μάνης. Το σύντομο βιογραφικό του σημείωμα που κλείνει την ύλη του τεύχους, δηλώνει την εργατικότητα και την ποιότητα των εικαστικών του προτάσεών και συμμετοχών του. Την αναγνώρισή του τόσο εντός όσο και εκτός Ελλάδος 

Με την πλούσια ύλη του περιοδικού «Ο Σίσυφος» το μελέτημα του Βάλτερ Πούχνερ, και ας μας επιτραπεί ενδεικτικά να συμπληρώσουμε και ορισμένα ακόμα παλαιότερα κριτικά δημοσιεύματα για το έργο της ποιήτριας Παυλίνας Παμπούδη, πχ. του Βασίλη Στεριάδη, εφ. Η Καθημερινή 10/8/1978 και 28/6/1984, τώρα στο βιβλίο "Η Τέχνη της Ανάγνωσης", Γαβριηλίδης 2004, της Μάρης Θεοδοσοπούλου, «Από την αμφισβήτηση στην πραγματικότητα» περιοδικό Αντί τχ. 434/5-4-1990 (συνεξετάζει 4 γυναικείες ποιητικές φωνές Τζένη Μαστοράκη/ Αθηνά Παπαδάκη/ Γλυκερία Μπασδέκη)και εφημερίδα Το Βήμα 9/2/2003, "Ιδιωτικό χρονικό του αιώνα" (για την Χάρτινη Ζωή). Για την ίδια συλλογή την κριτική του Παντελή Μπουκάλα, εφημερίδα Η Καθημερινή 3/6/2003, "Εικόνες και πρόσωπα από τον εικοστό αιώνα" (συνεξέταση μαζί με την συλλογή "Σα σπασμένα φτερά" του Τάσου Χατζητάτση), και της Μαρίας Α. Τσάτσου, "Χέρι-χέρι μύθος και ρεαλισμός", εφημερίδα Η Καθημερινή 12/1/2003. Του Γιάννη Ζέρβα, "Το στοιχειωμένο σπίτι της ποίησης" στο περιοδικό Ποίηση τχ. 15/ Άνοιξη 2000 (για "Το μαύρο άλμπουμ») Του Γιώργου Α. Παναγιώτου, "Η νοσταλγία του μέλλοντος" κριτική για την ίδια συλλογή στην εφημερίδα Η Εποχή 18/6/2000. Του Ευγένιου Αρανίτση, "Το βιβλίο των φωτοσκιάσεων" στην εφημερίδα Ελευθεροτυπία Τετάρτη 14/6/1995, του Γιάννη Κουβαρά, "Ο "λεπτουργός" της Π, Παμπούδη" στην εφημερίδα Η Καθημερινή 21/10/1997 και της Δήμητρας Παυλάκου, "Η βασιλεία των ουρανών" στην εφημερίδα Η Αυγή 10/3/1996 και οι τρείς κριτικές για την συλλογή της «Ο Λεπτουργός», καθώς και του πειραιώτη Τάκη Μενδράκου, "Η απομυθοποίηση του μύθου" στην εφημερίδα Η Αυγή 30/8/2001 για το βιβλίο της «Μύθοι για πολύ μεγάλα παιδιά», και του Κωστή Παπαγιώργη, για το ίδιο βιβλίο, περιοδικό Αθηνόραμα τχ. 71/21-9-2001, ενώ Προδημοσίευση του βιβλίου έχουμε στην εφημερίδα Αδέσμευτος της Κυριακής 8/4/2001, για να σταθούμε σε ελάχιστα συμπληρωματικά κριτικά κείμενα για το έργο της, θα έχουμε μία σχετική επαρκή εικόνα του πολύπλευρου ταλέντου της που συνεχίζεται με επιτυχία.

      Τέλος, αν περιδιαβούμε την ύλη του αφιερώματος στην Παυλίνα Παμπούδη και διαβάσουμε τα κείμενα, ας μας επιτραπεί να σταθούμε σε ορισμένα τυπογραφικά λαθάκια του περιοδικού όχι για να επαναεπιβεβαιώσουμε την πεποίθησή μας ότι γραπτό κείμενο δίχως λαθάκια δεν υπάρχει, (μία τέτοια ύλη θα έμοιαζε με ένα παγερό μαυσωλείο, κατά την κρίση μας), αλλά για να εκφράσουμε την πίκρα μας σε όλους αυτούς τους αρχαιολόγους της ορθογραφικής τελειότητας οι οποίοι μας κουνούν διαρκώς τις ορθογραφικές τους περγαμηνές καταδίκης και μας στέλνουν στο πυρ το εξώτερο της μη αποδοχής τους. Ούτε πάλι τα αναφέρω για να υποδείξω κάτι στον συγγραφέα, τον επιμελητή ή τον εκδότη του περιοδικού,-αυτά είναι αστεία πράγματα- αλλά για να αποφύγω τον αρνητικό σχολιασμό μου από όσους και όσες ενδεχομένως δουν ή καταδεχτούν να διαβάσουν αυτό το σημείωμα, και παρατηρήσουν τις σχετικές επεμβάσεις μου και μου χρεώσουν τα φαύλα. Στην σελίδα 82 στον τίτλο διορθώνω το «ΣΤΟΝ ΕΝΕΙΡΙΚΟ ΚΟΣΜΟ», στην σελίδα 101 στον τίτλο το «ΔΗΘΕΝ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ» είναι δίχως εισαγωγικά όπως στα Περιεχόμενα. Στην σελίδα 107 αν δεν κάνω λάθος δημοσιεύεται ένα ποίημα της ποιήτριας κάτω από τον τίτλο «ΤΑ ΠΡΟΦΑΝΗ» έτσι έγραψα αδημοσίευτο ποίημα… και όχι αδημοσίευτα ποιήματα που έχουμε στην μαρκίζα. Στην σελίδα 139 το επίθετο της ομότιμης καθηγήτριας γράφεται με (κ) Γκασούκα, ενώ στα Περιεχόμενα με (λ) Γκασούλα. Το επίθετο είναι με (κ). Στην σελίδα 153, το όνομα της ποιήτριας αναγράφεται με δύο ΠΠΑΧΡΙΣΤΟΦΙΛΟΥ. Αυτά τα ελάχιστα που δεν αλλοιώνουν ούτε σκιάζουν την ποιότητα της ύλης του περιοδικού, την τελική του εμφάνιση και αποτέλεσμα.

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος

Πειραιάς, 26 Δεκεμβρίου 2022

ΥΓ. Αξίζουν πολλαπλά συγχαρητήρια και ευχαριστίες, πρώτον στον εκδοτικό οίκο «ΚΙΧΛΗ» και τους εκδότες και υπεύθυνους για τον τεράστιο δυσθεώρητο όγκο που επεχείρησαν στο να εκδώσουν σε δύο πολυσέλιδους και ογκώδεις τόμους «ΤΑ ΔΗΜΟΣΙΕΥΜΕΝΑ ΕΡΓΑ» του Κώστα Κουλουφάκου. Τόμος 1ος, Πρωτότυπα, σ.1320, 23,5 ευρώ και Τόμος 2ος Μεταφρασμένα, σ.1076, σ.22 ευρώ. Ο πρώτος τόμος είναι αφιερωμένος "Του Πέτρου και της Γεωργίας-Χρύσας", ενώ ο δεύτερος εις "Μνήμη Παναγιώτας Κουλουφάκου-Ανδρειωμένου". Δεν είναι μόνο η αρτιότητα της δίτομης έκδοσης αλλά να τονίσουμε και το χαμηλό κόστος αγοράς της (λιγότερο από 50 ευρώ) για ένα τέτοιου μεγέθους έργο, σχεδόν 2.500 χιλιάδων σελίδων. Ας μην το ξεχνάμε αυτό στους δύσκολους καιρούς που περνούμε. Και επίσης, αξίζουν συγχαρητήρια στον καθηγητή  και συγγραφέα κύριο Γιώργο Ανδρειωμένο ο οποίος ανέλαβε την Φιλολογική επιμέλεια και το επίμετρο της δίτομης έκδοσης. Πραγματικά μία αξιέπαινη και πολύμοχθη, τολμηρή εργασία, ένας εκδοτικός και συγγραφικός άθλος που έφεραν εις πέρας τόσο οι εκδόσεις όσο και ο κύριος Ανδρειωμένος. Το σκόρπιο υλικό πρωτότυπο και μεταφραστικό του Κώστα Κουλουφάκου έρχεται για πρώτη φορά συγκεντρωμένο στα χέρια μας και αναμένει την υπομονή μας, το αναγνωστικό πείσμα μας και επιμονή μας να το εξερευνήσουμε και να το χαρούμε αναγνωστικά στο χρόνο. Σημαντική δουλειά.

Καλή Χρονιά

       

Αφιέρωμα του περιοδικού ΓΡΑΜΜΑΤΑ στον ποιητή Κωστή Παλαμά

 

Γ Ρ Α Μ Μ Α Τ Α

ΜΗΝΙΑΙΟ  ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ

ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ:  ΚΛΕΑΡΧΟΣ ΣΤ. ΜΙΜΙΚΟΣ

Έκδοση: ΑΡΧΑΙΟΣ ΕΚΔΟΤΙΚΟΣ ΟΙΚΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΔΗΜΗΤΡΑΚΟΥ

ΑΘΗΝΑΙ 1943, σελίδες 318

       ΤΕΥΧΟΣ  ΕΠΙΜΝΗΜΟΣΥΝΟ

                 ΤΟΥ

   ΚΩΣΤΗ  ΠΑΛΑΜΑ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΤΗΣ ΣΥΝΤΑΞΗΣ: «Το  χρέος μας», 3-4

     Ο ΑΝΑΓΝΩΣΤΗΣ-πού τον έχουν κατά καιρούς ευφράνει ανάλογες εκδόσεις, αρκετές μάλιστα αναμνηστικές του ίδιου τιμώμενου κ’ εδώ Ποιητού- πρέπει σήμερα να προειδοποιηθή για το «Τεύχος Κωστή Παλαμά»: Δεν θα τον καταπλήξει αυτό. Δεν είναι α συλλαλητήριο μνημοσυνικό, όπου συνήθως ο λιβανωτός θολώνει τα βλέμματα και της νεκρολόγησης οι ειρμοί υπερβάλλουν σε «διαπασών», παραβιάζοντας τα όρια της φυσικότητας του αληθινού. Υπερβάσεις, άλλωστε, του είδους αυτού-πού καταντούν, μοιραία ίσως, πάντως δε άδικα, συγκαταβάσεις-δεν χρειάζεται ο μεγάλος Νεκρός των ελληνικών γραμμάτων, πού η πολύχορδη λύρα του, ρητορική ακριβώς και πολυρρήμονη, δεν χάνει ωστόσο το βασικό της ειλικρίνειάς της τόνο και πείθει πάντοτε, ακόμη και όταν δεν συγκινεί με λυρικούς κραδασμούς.

     Ο βαρύς εδώ τόμος δεν έγινε για τον εμπορικό σκοπό κατανάλωσης-(και σε τούτο πρέπει ο αναγνώστης να βεβαιωθή, πώς του τεύχους η τιμή δεν καλύπτει το κόστος του). Δεν ήταν φροντίδα μας να συγκεντρώσουμε άκριτους πανηγυρικούς κ’ εύκολα λογοκοπήματα, εμφανίζοντας μ’ ένα φόρτο υπογραφών, εξαρθρωμένο το έργο του Κ. Παλαμά σε πρόχειρης ανάλυσης θέματα.

     Αντίστροφα, εδώ, συνενούμενα σ’ ένα κριτικό επίκεντρο, με διάγραμμα δωρικής, θα ελέγαμε, αυστηρότητας, αντικρίζονται, τοποθετούνται κ’ εξετάζονται τα σημαντικά, κατά τα κύρια είδη της τέχνης του και προς το γενετικό της πυρήνα συναρτημένα, κεφάλαια της πνευματικής προσφοράς του Κωστή Παλαμά.

     Δεν επρόκειτο, δηλαδή, απλά να δειχτή, να οριστή ειδικά ο, εκτιμημένος άλλωστε, Ποιητής-και ο τίτλος δεν ορίζει: περιορίζει το βαθύτερο πνευματικό κ’ εθνικό νόημα της προσφοράς του, όταν παραβλέπεται η έκταση κ’ η ένταση της δημιουργίας του στην ευρύτερην σκοπιμότητά της και δεν προσέχεται το αντιφέγγισμα της όλης φυσιογνωμίας του σ’ ένα σωρό εκφάνσεις της ως τώρα πνευματικής ζωής του τόπου μας. Ο Κ. Παλαμάς, περισσότερο και από πλάστης του Στίχου, το πιστεύουμε βαθύτατα, είναι για την Ελλάδα μας πολύτιμος, που έγινε ο Διαφωτιστής, ο Τροφός, ο Πρωταγωνιστής του πνευματικού της βίου, σ’ ένα ευρύ διάστημα, 50 τόσων χρόνων. Και αυτή προπάντων η σημασία, πού από το σύνολο έργο του ακτινοβολεί προς τον εξελικτικό δρόμο της εθνικής μας παράδοσης, πρέπει να γνωστή και γόνιμα να μελετηθή. Να φωτιστή ψυχολογικά η γενική του προσωπικότητα, αυτή, η μαρτυρική, ανάμεσα σ’ ένα πλέγμα αντιφάσεων και αντιθέσεων, και συνάμα ηρωική στον αγώνα της πνευματικής ολοκλήρωσης κ’ επιβολής της. Να ζυγιστή η συνείδηση και η ορμή του, που μας άνοιξαν εδώ το ρεύμα των ιδεών. Να ερμηνευτή ο βαθύς erudit, ο περιπαθής αυτός κ’ ευάλωτος μελετητής και στοχαστής, ο φανατικός της φιλολογικής τεκμηρίωσης, ο γραμματικός και συγκομιστής σ’ εμάς κ’ εξηγητής της παγκόσμιας γνώσης-ο αληθινός Δάσκαλος.

     Μόνο με όλων αυτών των καταστάσεων κ’ επιδράσεών της το πολύμορφο νόημα, ίσως και με το πεπρωμένο ενός Προμηθέα, καταξιώνεται στα ελληνικά γράμματα η αλησμόνητη αυτή Μορφή, κ’ έτσι βέβαια έπρεπε να προβληθή στον τόμον αυτόν εδώ- δηλαδή, όπως ερμηνεύεται και κρίνεται η καλλιτεχνική της δημιουργία μέσα στο χαρακτήρα του ιστορικού καιρού, όπου, αν με το μακάριο τέλος του Ποιητού συμπληρώνεται κ’ ένας ακόμη κύκλος του εθνικού μας Πνεύματος, δεν χάνονται ωστόσο τα βιώσιμά της στοιχεία-ίσα ίσα, αναπτύσσονται εκείθε νέες απόψεις και ωριμάζουν νέα προσκτήματα για τους κατοπινούς.

     Με το πνεύμα, λοιπόν, της ευθύνης μας έναντι του ιστορικού καιρού, ωργανώθηκε το «Τεύχος Κωστή Παλαμά» και με το ίδιο χρέος οι συνεργάτες των «Γραμμάτων», οι οι εγκυρότεροι που έχομε σε αρμοδιότητα να το αναδειχτούν, εξεπλήρωσαν άξια το έργο τους.

     Ο αναγνώστης πρέπει, συνεπώς, να προετοιμαστή για τον ανά χείρας τόμο: να τον θεωρήση και με το ιδικό του χρέος. Να τον μελετήση, δηλαδή, χωρίς δισταγμούς ή προλήψεις, δίχως αισθηματισμούς.

     Ν α  τ ο ν  κ α τ α ν ο ή σ η.

                      ΤΑ  «ΓΡΑΜΜΑΤΑ»

ΚΛΕΑΡΧΟΥ ΣΤ. ΜΙΜΙΚΟΥ: «Επιτάφιο του Κ. Παλαμά», 4 (ποίημα)

ΚΩΣΤΗ ΠΑΛΑΜΑ

«Ήθελα» (ανέκδοτο ποίημα), 5

«Ο Σάτυρος ή το γυμνό τραγούδι», 6-7 (ποίημα)

«Ίαμβοι και ανάπαιστοι-37», 7 (ποίημα)

«Ο Νεκρός», 8 (ποίημα)

          Α.  Ο ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΣ  ΑΝΘΡΩΠΟΣ

Ν. Ι. ΛΟΥΒΑΡΗΣ, ΚΩΣΤΗΣ  ΠΑΛΑΜΑΣ, Ο ΣΤΟΧΑΣΤΗΣ 11-16 (μελέτη)

ΚΩΣΤΗΣ ΠΑΛΑΜΑΣ, ΛΑΜΠΡΗ, 16 (ποίημα)

Ι. Μ. ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ,  Η ΣΟΦΙΑ ΚΑΙ ΤΟ ΠΑΘΟΣ, 17-70 (μελέτη)

ΚΩΣΤΗΣ ΠΑΛΑΜΑΣ, ΑΠΟ ΠΑΝΩ ΑΠΟ ΤΑ ΔΕΝΤΡΑ, 70 (ποίημα)

ΑΙΜΙΛΙΟΣ  ΧΟΥΡΜΟΥΖΙΟΣ,  Ο  ΚΡΙΤΙΚΟΣ, 71-150 (μελέτη)

          Β.  Ο  ΠΟΙΗΤΗΣ

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Θ. ΔΗΜΑΡΑΣ, Η ΜΕΤΑΡΣΙΩΣΗ ΤΟΥ ΡΥΘΜΟΥ ΣΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΚΩΣΤΗ ΠΑΛΑΜΑ (ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΑΙΣΘΗΤΙΚΗΣ ΤΟΥ), 151-168 (μελέτη)

(Α΄ Η θέση.-Β΄ Η δέηση- Γ΄ Η λύση- ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ)

ΚΩΣΤΗΣ ΠΑΛΑΜΑΣ, «ΕΚΑΤΟ ΦΩΝΕΣ» 7/ 46, 168 (ποιήματα)

ΑΝΤΡΕΑΣ  ΚΑΡΑΝΤΩΝΗΣ, Ο  ΠΟΙΗΤΗΣ, 169-189 (μελέτη)

ΤΕΛΛΟΣ  ΑΓΡΑΣ,  ΤΑ ΚΥΡΙΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΗΣ ΠΟΙΗΤΙΚΗΣ ΤΟΥ, 190-208 (μελέτη)

ΛΙΝΟΣ  ΠΟΛΙΤΗΣ,  Ο  ΣΤΙΧΟΣ ΤΟΥ (ΜΕΤΡΙΚΑ  ΚΑΙ  ΡΥΘΜΟΛΟΓΙΚΑ), 209-238 (μελέτη)

( 1.-«Τα τραγούδια της πατρίδος μου».- 2. «Ο δεκαπεντασύλλαβος στον «Ύμνον εις την Αθηνάν» και στα «Μάτια της ψυχής μου».- 3. «Οι «Ίαμβοι και ανάπαιστοι» και «Ο Τάφος»».-4. «Τα μετρικά στάδια της «Ασάλευτης ζωής». Ο ελεύθερος στίχος του «Δωδεκάλογου»».- 5. «Ο δεκαπεντασύλλαβος της «Φλογέρας του Βασιλιά» και των «Βωμών»».-6. «Ο ενδεκασύλλαβος και ο δεκατρισύλλαβος» -7. «Ο πεντασύλλαβος. Ο δεκαεφτασύλλαβος».-8 «Ο τροχαίος».-9. «Τα τρισύλλαβα μέτρα. Ανάπαιστος, Δάχτυλος, Αμφίβραχυς».-10. «Η Στροφή. Ο Αντίλογος»- ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ).

ΚΩΣΤΗΣ ΠΑΛΑΜΑΣ, ΚΑΣΣΙΑΝΗ, 238 (ποίημα)

ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ  ΚΡΙΑΡΑΣ,  Η  ΓΛΩΣΣΑ ΤΟΥ, 239-251 (μελέτη)

(1., Κατάχτηση του οργάνου.-2. Εξέλιξη και διαμόρφωση της γλώσσας του. Οι τελευταίες επιφυλάξεις.-3. Φορέας της δημοτικής γλωσσικής παράδοσης. Λεξιλόγιο,/Τυπολογικά,/Φωνητικά,/ Σύνταξη)

ΚΩΣΤΗΣ ΠΑΛΑΜΑΣ,  ΑΠΟ ΤΑ «ΔΕΚΑΤΕΤΡΑΣΤΙΧΑ» 27, 251 (ποίημα)

          Γ.  ΤΟ ΑΛΛΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ

ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ  ΞΕΝΟΠΟΥΛΟΣ,  Η  ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ ΤΟΥ, 255-261 (μελέτη)

ΚΩΣΤΗΣ  ΠΑΛΑΜΑΣ,  ΡΟΔΟΥ  ΜΟΣΚΟΒΟΛΗΜΑ, 261 (ποίημα)

ΛΕΩΝ  ΚΟΥΚΟΥΛΑΣ, Η  «ΤΡΙΣΕΥΓΕΝΗ» ΤΟΥ ΚΩΣΤΗ ΠΑΛΑΜΑ (ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΚΑΙ ΚΡΙΤΙΚΗ ΤΟΠΟΘΕΤΗΣΗ), 263-272 (μελέτη)

ΤΑΚΗΣ Κ. ΠΑΠΑΤΖΩΝΗΣ,  ΤΟ  ΜΕΤΑΦΡΑΣΤΙΚΟ ΤΟΥ ΕΡΓΟ, 273-280, (μελέτη)

ΚΩΣΤΗΣ  ΠΑΛΑΜΑΣ,  ΣΤΟΧΑΣΜΟΙ  ΤΗΣ ΧΑΡΑΥΓΗΣ, 280 (ποίημα)

          Δ. Ο  ΑΓΩΝΙΣΤΗΣ

ΡΗΓΑΣ  ΓΚΟΛΦΗΣ,  Ο  ΔΗΜΟΤΙΚΙΣΤΗΣ, 284-291 (μελέτη)

(Εισαγωγή- Πρώτα χρόνια- Δισταγμοί και αμφιβολίες- Το «Ταξίδι» του Γιάννη Ψυχάρη.- Γλωσσική κρίση- Ηρωικοί καιροί.- Η τελευταία γλωσσική του στάση.- Η πνευματική διαθήκη του.) (μελέτη)

ΚΩΣΤΗΣ  ΠΑΛΑΜΑΣ, ΕΝ’ ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΑΠΟ ΤΟ Β΄ ΜΕΡΟΣ ΤΗΣ «ΤΡΙΣΕΥΓΕΝΗΣ», 291

ΓΙΩΡΓΟΣ  ΒΑΛΕΤΑΣ, ΤΟ ΞΕΚΙΝΗΜΑ ΤΟΥ (ΠΡΩΤΕΣ ΡΙΖΕΣ, ΔΙΑΜΟΡΦΩΤΙΚΑ ΧΡΟΝΙΑ), 293-316 (μελέτη)

(ΠΡΟΛΟΓΙΚΑ-ΚΑΤΑΒΟΛΕΣ: 1. Τα προγονικά του.-ΤΑ ΠΑΤΡΙΚΑ ΤΟΥ:-2. Άμεσες καταβολές-ΠΡΩΤΑ ΧΡΟΝΙΑ: 3, Πάτρα-ΔΕΥΤΕΡΗ ΠΑΙΔΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ: 4. Μεσολόγγι,-5. Σχολική ζωή.-6. Ζωή και φύση.-ΕΦΗΒΙΚΑ ΧΡΟΝΙΑ. 7. Ερωτισμός.-8. Καθοσίωση ζωής,-9. Πρωτόλεια, -10. «Ερώτων έπη»,-11. Ρήτορας και γραμματικός,-12. Πατριωτισμός.-ΦΟΙΤΗΤΙΚΑ ΧΡΟΝΙΑ. 13. Αθήνα.- ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ)

ΤΗΣ ΣΥΝΤΑΞΗΣ:

ΣΗΜΕΙΩΜΑ  ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ  ΤΟΥ  ΚΩΣΤΗ  ΠΑΛΑΜΑ, 317

ΕΚΔΟΣΕΙΣ  ΕΡΓΩΝ  ΤΟΥ  ΚΩΣΤΗ  ΠΑΛΑΜΑ, 318

ΕΠΙΜΕΤΡΟ, 318

-Όλες οι πρωτότυπες εδώ μελέτες εγράφηκαν για τον τόμο αυτόν και δεν επιτρέπεται αναδημοσίευσή τους, χωρίς την άδειαν των συγγραφέων

-Το ανέκδοτο που δημοσιεύουμε ποίημα «Ήθελα του Κωστή Παλαμά μας έχει ανακοινώσει ευγενικά η κ. Αύρα Σπ. Θεοδωροπούλου, με την άδειαν των κληρονόμων του Ποιητού.

-Από τους ίδιους κληρονόμους μας εδόθηκε πρόθυμα το χειρόγραφο στίχων του, πού φωτοτυπημένο δημοσιεύεται εκτός κειμένου, ως και η συγκατάθεσή τους να περιληφθή εδώ η εκλογή πού εκάναμε από το λυρικό έργο του Κ. Παλαμά.

-Οι φωτογραφίες του Ποιητού πού δημοσιεύουμε μας εδόθηκαν από τον καλλιτέχνην φωτογράφο κ. Ευάγγ. Ευαγγελίδην.

-Το σκίτσο του Κ. Παλαμά είχε κάμει ο ζωγράφος Κ. Μαλέας

-Του τόμου αυτού ετυπώθηκαν διακόσια αντίτυπα σε διαλεχτό χαρτί, αριθμημένα από Ν 4 ως 200.

Εικόνες εκτός κειμένου

4γχρωμη εικόνα του Κωστή Παλαμά, (Στο εσώφυλλο)

Ο Ποιητής,   (έναντι σ.64)

Κ. Παλαμάς,  (σκίτσο του ζωγράφου Κ. Μαλέα),   (έναντι σ.128)

Φωτοτυπία χειρογράφου του της «Βραδυνής φωτιάς»,   (έναντι σ.292)

Ο Ποιητής στο γραφείο του,  (έναντι σ.256)

                 “Pro captu lectoris habent sua fata libelli”

     «Σύμφωνα με τις δυνατότητες του αναγνώστη τα βιβλία έχουν την μοίρα τους» μας λέει το αρχαίο λατινικό ρητό, πόση αλήθεια κρύβει μέσα της η ρήση αυτή του Λατίνου συγγραφέα άραγε διαχρονικά, μέσα στην ιστορία της ανθρώπινης γραφής και ανάγνωσης. Κάθε βιβλίο ή ευρύτερα, κάθε καλλιτεχνικό προϊόν, δεν ακολουθεί όπως φαίνεται μόνο την μοίρα που του προεξοφλεί το ταλέντο, το τάλαντο, η φήμη, η συγγραφική ικανότητα, η δημοσιότητα που χαίρει ο όποιος συγγραφέας- «κατασκευαστής» του, αλλά, και τι του προαναγγέλλει η αναγνωστική αποδοχή-μοίρα του αναγνώστη ή των αναγνωστών του. Και γεννούνται τα εξής ερωτήματα αν σαν υπόθεση εργασίας αποδεχτούμε ως «αξίωμα» τη λατινική αρχαία πρόταση, των επτά αυτών λέξεων. Σημαίνει δηλαδή ότι μειώνεται, ακυρώνεται ο οραματισμός, η φιλοδοξία, η επιθυμία, η πρόθεση του συγγραφέα να γράψει ένα βιβλίο, να κατασκευάσει ο καλλιτέχνης ένα έργο μικρής ή μεγάλης εμβέλειας έργο, και το καλλιτεχνικό αυτό προϊόν-που δίνεται σε εμάς τους αναγνώστες, αγοραστές του-να κερδίσει τον χρόνο; Να παραμείνει κτήμα της πολιτιστικής μας παράδοσης εσαεί; Να κρατηθεί στην επιφάνεια της χρονικής επικαιρότητας και πέρα από τα κράσπεδα της διάρκειας που σπαταλήθηκε για την συγγραφή του από τον συγγραφέα, και τους άλλους της κυκλοφορίας του παράγοντες που εμπιστεύτηκαν αυτόν και την δημιουργία του; Τα άτομα που εργάστηκαν για την τεχνική και εκτυπωτική υλοποίησή του, την έκδοση και κυκλοφορία του, συμβάλλουν στην υπέρβαση του χρόνου έκδοσής του; Ο χρόνος αναγνώρισής του, αποδοχής του ώστε να ενταχθεί σε αυτό που ονομάζουμε κλασικό, διαρκεί όσο θέλει, αποφασίζει, (ανάλογα με τα γούστα του, τις πνευματικές του ανάγκες, ενδιαφέροντα) ο διαχρονικά τυχαίος, άγνωστος του συγγραφέα-δημιουργού αναγνώστης μέσα στην Ιστορία; Εξαρτάται η μοίρα ενός βιβλίου από την παιδεία, την έφεση για διάβασμα, γνωστική επάρκεια, εργασιακές ανάγκες μόνο, γιατί όχι και περιέργεια, ενδιαφέρον και εφόδια που έχει ή ενδέχεται να διαθέτει ο αποδέκτης του όποιου καλλιτεχνήματος, στην δεδομένη ερώτηση αναγνώστης; Από την διαφημιστική πίτα που του παραχωρείται ξεχωριστά, και το κυριότερο, σε ποιο βαθμό επηρεαζόμαστε εμείς οι τυχαίοι και άγνωστοι αναγνώστες του από την διαφήμιση και προβολή του. Πόσο αποτυπώνεται στις συνειδήσεις ημών των αναγνωστών η εικόνα του ως ένα ακόμα καταναλωτικό προϊόν; Και η ερασιτεχνική ή επαγγελματική πρόθεση των ενδιάμεσων μεσολαβητών υλοποίησής του, διαφήμισής του, προώθησής του, οι εργαζόμενοι στα τυπογραφεία, οι κατασκευαστές εξώφυλλων, οι βιβλιοδέτες, οι εκδότες, οι εργαζόμενοι στα βιβλιοπωλεία-παλαιοπωλεία, είναι απλά εκτελεστικά όργανα ενός εργασιακού χώρου για την κυκλοφορία του μόνο; Και οι βιβλιοκριτικοί τι θέση έχουν σε αυτό της ανάγνωσης και διάδοσης ενός βιβλίου του πολιτισμού παιχνίδι; Οι Βιβλιοκριτικοί οι οποίοι μας προτείνουν το συγκεκριμένο πνευματικό προϊόν προς αγορά και ανάγνωση, τον τάδε ή τον δείνα παλαιό ή νέο συγγραφέα μέσα από τις σελίδες των περιοδικών και εφημερίδων, τηλεοπτικών ή ραδιοφωνικών εκπομπών (στις μέρες μας και ηλεκτρονικών ιστοσελίδων που αναρτώνται και δημοσιεύονται κριτικά κείμενα, προτείνονται τίτλοι), κατά πόσο διαμορφώνουν, επηρεάζουν ή αναστέλλουν την πορεία της μοίρας ενός βιβλίου; Την ποδηγετούν θετικά ή αρνητικά, ή απλά γράφονται για να γράφονται κριτικές να τις δουν και ενδεχομένως να τις διαβάσουν (την κριτική) μόνο οι φίλοι και ομότεχνοι «κουλτουριάρηδες» από το «σινάφι» των βιβλιοκριτικών, δημοσιογράφων, δημοσιογραφούντων, και να γεμίσει το ντοσιέ της νέας έκδοσης ο εκδότης του βιβλίου. Τυχερότερα σίγουρα είναι τα βιβλία, αν δεν λαθεύω,-οι τίτλοι εκείνοι, και τα έργα των οποίων οι συγγραφείς τους επιλέγονται από τις πανεπιστημιακές σχολές, τα ανάλογα ερευνητικά τμήματα, τους πανεπιστημιακούς διδάσκοντες ως ύλη, δίδονται ως σπουδαστική και  ερευνητική εργασία. Ο φοιτητής ή η φοιτήτρια κατά την διάρκεια των σπουδών του οφείλει να γνωρίσει, να διαβάσει, να εξερευνήσει το έργο ενός έλληνα ή αλλόγλωσσου συγγραφέα, να εργαστεί πάνω σε αυτό. Να εκπονήσει την διδακτορική του διατριβή, την εργασία του με το συγγραφικό υλικό-τον συγγραφέα- που θα του προτείνει ο πανεπιστημιακός και επιβλέπων δάσκαλος. Όπως φυσικά και οι συγγραφικές εργασίες και τα δημοσιεύματα των ίδιων των διαφόρων βαθμίδων πανεπιστημιακών. Με τα παραπάνω, θέλω να πω ότι, μήπως θα πρέπει να επαναπροσδιορίσουμε την μοίρα του Βιβλίου, ενός καλλιτεχνικού έργου, να προβληματιστούμε πάνω σε αυτό κάτω από μία διαφορετική προοπτική ώστε να παρατείνουμε στο χρόνο την μοίρα του, πέρα από την πρόσκαιρη αναγνώρισή του ή ανάγνωσή του;

     Αν έχουν κάποια σημασία τα λεγόμενα του γράφοντος της μικρής αυτής ιστοσελίδας για την ποίηση και τη λογοτεχνία, την τέχνη, τότε μπορούμε να εντάξουμε το πολύπλευρο έργο του ποιητή και δασκάλου Κωστή Παλαμά στους κλασικούς της ελληνικής και παγκόσμιας ποίησης; Μπορεί ο έλληνας ποιητής Κωστής Παλαμάς να σταθεί ισάξια και ισότιμα δίπλα σε μεγάλα ποιητικά μεγέθη του ευρωπαϊκού και του παγκόσμιου ποιητικού πανθέου; Βίκτωρ Ουγκώ, Ουώλτ Ουίτμαν, Έζρα Πάουντ, Πάμπλο Νερούδα, Ταγκόρ κ. ά. Ή μήπως την τύχη αυτή στην ελληνική ποιητική παράδοση την επιφύλαξε η ποιητική και λογοτεχνική αναγνωστική μοίρα μόνο στους δύο Νομπελίστες μας Ποιητές, τον Γιώργο Σεφέρη και τον Οδυσσέα Ελύτη, το ένα από τα δύο βραβεία Λένιν, τον ποιητή Γιάννη Ρίτσο, ο οποίος κατά μία ερευνητική προβληματική είναι-ένα μέρος του ποιητικού του μεγέθους- «συνεχιστής» του, συγγενεύει σε αρκετές ποιητικές του πτυχές μαζί του. Μία τέτοιου εύρους και ίσως συγγραφικού διαμετρήματος διερεύνηση, συνεξέταση του ποιητικού υλικού, διακειμενικές προσεγγίσεις, απαιτεί και βαθειά γνώση και χρόνο ώστε να εξαχθούν τα ανάλογα συμπεράσματα, είτε θετικά είτε αρνητικά. Ακόμα μπορεί να μην ευσταθεί καν η ερώτηση, να είναι μία παρανάγνωση του γράφοντος, έλλειψη επαρκών γνώσεων του υπογράφοντος του τεράστιου και ποικιλόμορφου έργου του ποιητή και δασκάλου Κωστή Παλαμά. Να είναι ίσως μία ενστικτώδη αναγνωστική θέση-ερώτηση, πάνω στα ποιητικά διαβάσματα και τις επιδράσεις που δέχτηκε στα εφηβικά του χρόνια, να θέλει να διατηρήσει στην διάρκεια του χρόνου το έργο του Κωστή Παλαμά στην επιφάνεια. Να μην του αμφισβητεί την έννοια του κλασικού και διαχρονικού, του οικουμενικού ποιητή, όταν αναφερόμαστε στον έλληνα ποιητή της Ρωμιοσύνης και του Ελληνισμού Κωστή Παλαμά. Να πιστεύει ότι δεν έχει να ζηλέψει τίποτα από αντίστοιχα ποιητικά μεγέθη ευρωπαίων και άλλων ηπείρων ποιητών ακόμα και συγγραφέων βραβευμένων με το βραβείο Νόμπελ. Ας μου συγχωρεθεί η άποψη-εξάλλου, ποιος ασχολείται από τους υψηλά ιθύνοντες έχοντες μία οικονομική άνεση-με τις θέσεις που εκφράζει αυτή η μικρή ιστοσελίδα τα «Λογοτεχνικά Πάρεργα», ένας πειραιώτης φλύαρος, ανορθόγραφος, προχειρολόγος που «μπάταρε» πολιτικά όπως υποστηρίζουν, (εδώ γελάμε, αλλά άσε, μην χάσουμε και τα 250 ευρώ εορταστικής ενίσχυσης που λάβαμε χθες ως χαμηλοσυνταξιούχοι και δεν έχουμε και τα ευρωπαϊκά κονέ), να θεωρώ τον ποιητή Κωστή Παλαμά σπουδαίο και μεγάλου μεγέθους ποιητή και ας μην βραβεύτηκε με το Νόμπελ, ας μην ίσως υποστηρίζεται και τόσο (αν δεν κάνω λάθος) το έργο του, όσο αυτό του αλεξανδρινού ποιητή Κωνσταντίνου Π. Καβάφη, του μυθιστοριογράφου και παραμυθά (με θετικό πρόσημο) Νίκου Καζαντζάκη από τους σημερινούς αναγνώστες μάλλον. Ασφαλώς πραγματοποιούνται συνέδρια και ημερίδες για το έργο του, κυκλοφόρησαν τα πρακτικά, δόθηκαν ομιλίες για το έργο του τα τελευταία χρόνια, κυκλοφόρησαν τόμοι που διερευνούν από το ξεκίνημά του την συγγραφική του παρουσία. Ας μνημονεύσουμε μόνο δύο τίτλους το: «Εισαγωγή στην Ποίηση του Παλαμά. Επιλογή Κριτικών Κειμένων» επιμέλεια Ευριπίδης Γαραντούδης, εκδόσεις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης 2019.  Έχουμε ένα ανθολόγιο κριτικών κειμένων και θέσεων, 32 το σύνολο, για την σύνολη παρουσία του. Και τα δύο μελετήματα για τον ποιητή του Γιώργου Ανδρειωμένου, «Ο Παλαμάς και ο Πολιτικός φιλελευθερισμός», 2022 και «Ο Παλαμάς και η Πολιτική Στην πρώιμη και ύστερη φάση της ζωής του», 2014 και τα δύο από τις παλαιές και καλές εκδόσεις του Ιωάννη Σιδέρη, που έχω πάνω στο τραπέζι. Η πρώτη μελέτη είναι αφιερωμένη "Στον Π. Δ. Μαστροδημήτρη παλαιά οφειλή", ενώ η δεύτερη "Στόν φίλο Σταμάτη Τσαρουχά". Και φυσικά, δεν μπορούμε να παραβλέψουμε την εργώδη προσπάθεια και ενδιαφέρον των υπευθύνων του Ιδρύματος Κωστή Παλαμά, να επανεκδώσουν εκ νέου τα «Άπαντά» του που εμείς οι παλαιότεροι γνωρίσαμε από τις εκδόσεις Μπίρη-Γκοβόστη 16 τόμοι.

     Δεν επιθυμούσα αυτό το μικρό δεύτερο σημείωμα να είναι φιλολογικό ή κριτικό, ή συγκριτικό, αποδελτιωτικό τις εορταστικές αυτές μέρες. Ήθελα να κάνω μία μικρή μόνο μνεία, για ένα επόμενο σημείωμά μου για τον ποιητή και το έργο του σε σχέση με την πόλη μας, τον Πειραιά και τους Πειραιώτες δημιουργούς. Εν τάχει, ας αναφέρουμε τα εξής: Μία μικρή ανάγνωση της πρώτης Παλαμικής εργογραφίας και βιβλιογραφίας που μας δόθηκε από τον σταθερό Παλαμιστή Γιώργο Κατσίμπαλη, «Βιβλιογραφία Κ. ΠΑΛΑΜΑ» σελίδες 375-471, του αφιερωματικού τεύχους της «Νέας Εστίας» τόμος ΛΔ τεύχος 397, Χριστούγεννα 1943, χρονιά που πεθαίνει ο ποιητής, θα αναγνωρίσουμε ότι στα 3.409 πρώτα αυτά λήμματα που μας παραθέτει ο Γιώργος Κατσίμπαλης, μία κάποια όχι μεγάλη, αλλά ουσιαστική για τον Πειραϊκό χώρο σχέση του Κωστή Παλαμά με τον Πειραιά. Εκδίδονται έργα του (ανάτυπα) από το πειραιώτικο λογοτεχνικό περιοδικό «Το Περιοδικόν μας» του Γεράσιμου Βώκου, νούμερο 7, εκδίδει εργασία του από το φημισμένο για την εποχή του Τυπογραφείο «Τύποις Σ. Ν. Ταρουσοπούλου» που στεγάζονταν στην περιοχή του Φαλήρου, νούμερο 55. Από το ίδιο Τυπογραφείο κυκλοφόρησε και ποιητική του συλλογή ο Γιώργος Σεφέρης και αρκετοί άλλοι έλληνες ποιητές. Δίνει διαλέξεις και γράφει προλόγους, βιβλιοκρίνει βιβλία πειραιωτών συγγραφέων. Παύλος Νιρβάνας, (στο περιοδικό «Τέχνη» και όχι μόνο. Για τους Θεόδωρο Βελλιανίτη, Ζουφρέ, Μήτσο Παπανικολάου (πέθανε στην Κατοχή στην περιοχή της Νίκαιας). Μιλά στην Ακαδημία Αθηνών για το έργο και την παρουσία του πειραιώτη ποιητή Λάμπρου Πορφύρα, νούμερα 56,63 κλπ. Δεν μένει μόνο εδώ ο γεραρός δάσκαλος Κωστής Παλαμάς, όπως καλά γνωρίζουμε, δημοσιεύει ποιήματά του και κείμενά του στο περιοδικό «Απόλλων», νούμερα 206, 208, 223. Δημοσιεύει στο «Πασχαλινόν Λεύκωμα» του Δημητρόπουλου- Σεφερλή στον Πειραιά, στην εφημερίδα «Αναγέννηση», νούμερα 349, 364. Συνεργάζεται με το Φιλολογικόν Ημερολόγιον «Η Κυψέλη» του Σ. Μανούσου και Άγγελου Κοσμή» που εκδίδεται στον Πειραιά το 1901, 1902 λήμμα 412, 423. Κείμενά του και ποιήματά του έχουμε σε αρκετά τεύχη του περιοδικού «Το Περιοδικόν» μας του Γεράσιμου Βώκου, βλέπε και τα αντίστοιχα νούμερα λημμάτων. 399, 400, 401, 403, 405,408, 410 και άλλα νούμερα λημμάτων. Αφιερώνει στο περιοδικό «Ο Νουμάς» κείμενό του στον Αλέξανδρο Πάλλη για την «Ιλιάδα» του, νούμερο 453. Γράφει στο γνωστό πειραιώτικο Ημερολόγιο «Παρθενών», νούμερο 499. Συνεργάζεται με το γνωστό περιοδικό «Πειραϊκά/ Γράμματα» των Κλέαρχου Μιμίκου και Ισιδώρας Καμαρινέα, βλέπε τα αντίστοιχα λήμματα. Δημοσιεύει επιστολές στην εφημερίδα «Εμπρός» για τον Θεόδωρο Αφεντούλη, νούμερο 1816. Γράφει απαντητική επιστολή στον ποιητή Γεώργιο Στρατήγη στην εφημερίδα «Εστία», νούμερο 1979. Δίνει διάλεξη 16/11/1917 στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά, νούμερο 1972. Στέλνει Γράμμα του στο Δήμαρχο Πειραιώς, εφημερίδα «Ελεύθερον Βήμα» 10/2/1931, νούμερο 3036. Γράφει για την «Μεγάλη Ιδέα» στην πειραϊκή εφημερίδα «Νέοι Καιροί» 24/3/1933, στην «Σαρωνική Πνοή» της Σαλαμίνας νούμερα 3093, 3168. Και άλλες συμμετοχές του. Όπως εν τάχει βλέπουμε ο Κωστής Παλαμάς, μέσα από την καταγραφή της Εργοβιβλιογραφίας του από τον Γιώργο Κατσίμπαλη αλλά και από τις μεταγενέστερες συμπληρωματικές χρονολογικά Βιβλιογραφίες του που συντάχθηκε από τον Κ. Γ. Κασίνη, διατηρεί συγγραφικούς και πνευματικούς δεσμούς με τον Πειραιά και αρκετούς από τους πνευματικούς εκπροσώπους του εκείνη την εποχή του προηγούμενου αιώνα. Δημοσιεύει κείμενά του σε πειραϊκές εφημερίδες και σε γνωστά μας πειραϊκά περιοδικά, σε Λευκώματα και Ημερολόγια κλπ. Η παρουσία του Κωστή Παλαμά είτε με πρωτότυπα έργα του είτε με κριτικές και μελέτες για το έργο του, είναι παρούσα και σταθερή.

      Θα μπορούσαμε να χωρίσουμε την Πειραϊκή παρουσία του Κωστή Παλαμά στην Πειραϊκή επικράτεια, σε τρείς τομείς. Α) στα πειραϊκά περιοδικά με τα οποία συνεργάζεται και δημοσιεύει κείμενά του ή του αφιερώνουν τεύχος τους και δημοσιεύονται μελέτες για το έργο του. Βλέπε εκτός από τους παλαιότερους τίτλους το περιοδικό «Θερμοπύλες», «Το Περιοδικόν μας», (Βελιώτης/ Γεράνης), «Φιλολογική Στέγη» του γνωστού Φιλολογικού Σωματείου της πόλης, το περιοδικό «Πολιτιστική Πράξη», (Κουκολιάς) τα σύγχρονα «Πειραϊκά Γράμματα» έκδοση του Πειραϊκού Συνδέσμου (Σκαράκης/ Μπούτου). Ο δεύτερος τομέας έρευνας είναι οι διάφορες ομιλίες που δόθηκαν για το έργο του, βλέπε πχ. ποιητής Στέλιος Γεράνης, ο οποίος ακόμα, εκτός από την επιμέλεια του περιοδικού αφιέρωμα στον Κωστή Παλαμά, «Θερμοπύλες»  χρόνος δεύτερος, τχ. 7/1,2,1963, μαζί με τον συγγραφέα Χρίστο Αδαμόπουλο εξέδωσαν και βιβλίο για τον ποιητή. Μία εξερεύνηση στον πειραϊκό τύπο και τα περιοδικά θα μας προσφέρει στοιχεία και πληροφορίες που τεκμηριώνουν την σχετική έρευνα. Τέλος, συνοπτικά να μνημονεύσουμε έχουμε τους Πειραιώτες πανεπιστημιακούς, παιδαγωγούς, συγγραφείς, μελετητές, οι οποίοι είτε κυκλοφόρησαν μελέτες τους για τον Κωστή Παλαμά, είτε κυκλοφόρησαν ανάτυπα από συμμετοχές τους σε συνέδρια για τον ποιητή, δημοσιευμένα σε αθηναϊκά περιοδικά, είτε έγραψαν κριτικές για το έργο του ή επιμελήθηκαν επανεκδόσεις έργων του. Ας αναφέρουμε κατά αλφαβητική σειρά τους κυριότερους Πειραιώτες συγγραφείς των νεότερων γενεών, αφήνοντας την έρευνα ανοιχτή για μία μελλοντική διεξοδικότερη επισήμανση και αποδελτίωση, καταγραφή των στοιχείων, καταγραφή των βιβλίων και εργασιών τους. Χρίστος Αδαμόπουλος, Βαγγέλης Αθανασόπουλος, Άγγελος Βογάσαρης, Στέλιος Γεράνης, Βρασίδας Καραλής, Δημήτρης Κόκορης, Εμμανουήλ Κριαράς, Ευάγγελος Ν. Μόσχος, Γιώργος Χ. Μπαλούρδος, Τούλα Μπούτου, Ευάγγελος Παπανούτσος, Νίκος Χαντζάρας και άλλοι.

         Κλείνοντας το σύντομο αυτό εορταστικό σημείωμα-το δεύτερο-στον ποιητή και δάσκαλο Κωστή Παλαμά, να υπενθυμίσουμε το γεγονός ότι πρώτοι (;) οι Πειραιώτες, τίμησαν την απώλειά του  Φλεβάρης του 1943 με την έκδοση του πλούσιου τεύχους των «ΓΡΑΜΜΑΤΩΝ»,- που αποδελτιώνω- ενώ ακολούθησε το αφιέρωμα του περιοδικού «Νέα Εστία».

   Τέλος θα ήθελα να ευχαριστήσω τον άγνωστό μου μεταφραστή κύριο Γιώργο Βάρσο, ο οποίος στην δίγλωσση έκδοση που εξέδωσαν οι εκδόσεις Gutenberg, Αθήνα 2022, «ΠΟΙΗΣΗ Εκλογή από το έργο του ΤΖΩΝ ΚΗΤΣ» μετάφραση-σχόλια-επίμετρο Γιώργος Βάρσος, στα «Στοιχεία Βιβλιογραφίας» σ. 295-299, και στην «Ελληνική  πρόσληψη» του άγγλου ρομαντικού ποιητή μνημονεύει την προγενέστερη εργασία μου, «Το κακορίζικο Αηδόνι του Αγγλικού ρομαντισμού» που δημοσιεύτηκε πρώτα στο περιοδικό «Οδός Πανός» τχ. 143/1,2,3, 2009 και κατόπιν στα «Λογοτεχνικά πάρεργα». Τον ευχαριστώ για την επιστημονική και ερευνητική του ευσυνειδησία.

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος

Πειραιάς 22 Δεκεμβρίου 2022

                    

 

Σεργιάνι στο Παλαμικό έργο πριν το τέλος του χρόνου

 

               Σεργιάνι στο Παλαμικό έργο πριν το τέλος του χρόνου

       Όπως είθισται στο τέλος κάθε χρονιάς, οι εφημερίδες και τα περιοδικά, οι εκφωνητές και δημοσιογράφοι ραδιοφωνικών εκπομπών θα μας συστήσουν, θα μας προτείνουν καινούργιες κυκλοφορίες και τίτλους βιβλίων που αξίζει να αγοράσουμε, να διαβάσουμε, να κάνουμε δώρο στον εαυτό μας, στα φιλικά μας πρόσωπα στα μέλη της οικογένειάς μας, στα παιδιά μας. Δεκάδες τίτλοι βιβλίων και ανάλογοι εκδοτικοί οίκοι διαφημίζονται στις οθόνες των τηλεοράσεων γίνεται λόγος για αυτούς σε ραδιοφωνικές εκπομπές. Ημερήσιες πολιτικές εφημερίδες προσφέρουν στο αναγνωστικό τους κοινό παλαιότερους τίτλους βιβλίων, τίτλους ιστορικούς μια και τιμούμε φέτος τα 100 χρόνια από την Μικρασιατική Καταστροφή του 1922. Πολύ καλές ενημερωτικές εκπομπές βιβλίου της δημόσιας τηλεόρασης, πχ. «Βιβλιοβούλιο» και οι έμπειροι συνεργάτες και κριτικοί τους, μας παρουσιάζουν την καινούργια εκδοτική παραγωγή. Προσκαλούν συγγραφείς, συνομιλούν μαζί τους για το έργο τους, την συγγραφική διαδρομή τους το μέλλον της ποίησης της λογοτεχνίας. Ενώ άλλες, όπως το κλασικό «Μονόγραμμα»  μας γνωρίζει τον βίο και την συγγραφική πορεία ελλήνων δημιουργών και καλλιτεχνών. Είναι εύλογο και το Βιβλίο και οι τρόποι προβολής του, να «εντάσσονται» μέσα σε ένα ευρύ πλαίσιο διαφήμισης ενός  καταναλωτικού προϊόντος. Εξάλλου το βιβλίο σαν φορέας γνώσης, είναι ένα πνευματικό προϊόν μόρφωσης και καλλιέργειας, εκπαίδευσης, το οποίο πρέπει να καταναλωθεί, δεν εκδίδεται για να τοποθετηθεί αδιάβαστο στα ράφια μιάς δημόσιας βιβλιοθήκης ή ενός βιβλιοπωλείου. Όλοι μας γνωρίζουμε ότι για να εκδοθεί ένα βιβλίο και να κυκλοφορήσει στο εμπόριο, να φτάσει στα χέρια μας, δεν αρκεί μόνο το ταλέντο και η πρόθεση του συγγραφέα του, χρειάζεται να δουλέψουν για αυτό μία σειρά από άτομα διαφόρων επαγγελμάτων και ειδικοτήτων, της εμπορικής διακίνησής του.

   Την χριστουγεννιάτικη και εορταστική κυρίως  περίοδο, οι άνθρωποι συνηθίζεται να αγοράζουν και να προσφέρουν δώρα. Το δώρο ενός βιβλίου αποτελεί μία ευαίσθητη χειρονομία, εκδήλωση και μοίρασμα της επαφής μας με τον άγνωστό μας πολύχρωμο κόσμο των λέξεων, των εικόνων, των θεμάτων, ιδεών, θέσεων, πληροφοριών. Αναφέρομαι πάντα στην πληθυσμιακή εκείνη ομάδα των ανθρώπων που αγαπούν το διάβασμα, είναι βιβλιόφιλοι ή «βιβλιοφάγοι» και προτιμούν την συντροφιά των σελίδων ενός βιβλίου από την ανοικτή οθόνη της τηλεόρασης με τους χιλιάδες θεμιτούς ή αθέμιτους πειρασμούς και περισπάσεις της. Αυτό, για να είμαστε ειλικρινείς, συνέβαινε ανέκαθεν και τις παλαιότερες εποχές. Όποιος φιλαναγνώστης έχει μία σχετικά επαρκή εποπτεία των λογοτεχνικών περιοδικών των προηγούμενων δεκαετιών και των διαφημίσεών τους τις εορταστικές περιόδους,-των εσωτερικών σελίδων των εφημερίδων και των ένθετων- θα συμφωνήσει με την διαπίστωση, βλέπε πχ. το καλό παλαιό λογοτεχνικό περιοδικό «Διαβάζω» και τα τεύχη των εορταστικών ημερών κ.ά.. Στις μέρες μας είναι εκατοντάδες οι νέοι τίτλοι βιβλίων που εκδόθηκαν (διαφόρων ειδών και κατηγοριών, θεματολογίας) ακόμα και κατά την περίοδο της διετούς καραντίνας της πανδημίας, κοινωνικών, οικονομικών και πολιτικών δυσκολιών και συνθηκών. Από το με «ένα Άρλεκιν ξεχνιέμαι» διαφημιστικό σποτ των προηγούμενων δεκαετιών στο «αγοράσετε ότι εκδίδεται» του σήμερα. Προσφέρονται επίσης βιβλίων τίτλοι από ραδιοφωνικούς παραγωγούς και εκπομπές στους ακροατές τους καθώς και θεατρικές προσκλήσεις δωρεάν. Ελκυστικές προτάσεις (και  οικονομικές) ώστε να αυξηθεί η ακροαματικότητα μιάς εκπομπής ενός προγράμματος. Τίτλοι ευπώλητων μυθιστορημάτων τα οποία μεταφέρθηκαν στην μικρή οθόνη και αγαπήθηκαν από το μεγάλο και υπέρτερο τηλεοπτικό κοινό βρίσκονται στην πρώτη ζήτηση των αναγνωστών και αναγνωστριών. Πρόσφατες άρτι μεταφρασμένες βιογραφίες και προεδρικά απομνημονεύματα ξένων ηγετών της Εσπερίας. Βιβλία ψυχανάλυσης και παιδοψυχιατρικής, που αφορούν την εξωτερική πολιτική της πατρίδας μας και διπλωματίας. Ο γράφων, σποραδικά αγοράζει καινούργιους τίτλους κυρίως ποιητικών συλλογών, ελλήνων και ξένων ποιητών και ποιητριών, δοκίμια και ιστορικές μελέτες. Μια και κατανοεί σαν παλαιός βιβλιόφιλος αναγνώστης, ότι είναι οικονομικά πλέον και χρονικά, δύσκολο, να αγοραστεί το σύνολο της σύγχρονης εκδοτικής παραγωγής, και το κυριότερο τώρα πια, να αφομοιωθεί. Έτσι έχει μία μικρή, ενδεικτική σύγχρονη εικόνα του ποιητικού λόγου, των ποιητικών συλλογών και νεοελληνικών μυθιστορημάτων που κυκλοφόρησαν και κυκλοφορούν, παράλληλα όμως, διαβάζει εκ νέου παλαιότερους ποιητές και ποιήτριες, έλληνες και ξένους συγγραφείς. Ας μνημονεύσουμε και ας σταθούμε σε αυτό το σημείωμα-λίγες μέρες πριν την αλλαγή του χρόνου- στην ποίηση του Κωστή Παλαμά, και ας ευχηθούμε να βάλουμε ξανά την Ποίηση και την αποστολή της στην ζωή μας, όπως θα μας υπενθύμιζε από τις στοές του χρόνου ο αντι-Παλαμιστής Γιάννης Αποστολάκης.

     Κάνοντας μία αναδρομή στην ποιητική μας παράδοση να σημειώσουμε ότι αποτελεί ευχάριστο και θετικό γεγονός ότι επανακυκλοφορούν σε νέα έκδοση τα «ΑΠΑΝΤΑ» του Κωστή Παλαμά από το Ίδρυμα Κωστή Παλαμά στην Αθήνα, στην οδό Ασκληπιού όπου ο ποιητής και η οικογένειά του έζησε. Στο σπίτι αυτό υπάρχει το γραφείο και  η βιβλιοθήκη του. Στεγάζονται οι επιστήμονες και λογοτέχνες οι οποίοι είναι υπεύθυνοι των Παλαμικών εκδόσεων. Οι παλαιότερες γενιές ελλήνων αναγνωστών της ποίησης και της λογοτεχνίας,-μετά την  μεταπολίτευση του 1974- γνώρισαν το πολύτομο πολυδιάστατο και πολυπρισματικό έργο του-16 τόμοι- από τις παλαιές εκδόσεις «Μπίρη». Μία σειρά που όλοι μας θέλω να πιστεύω, επιθυμούσαμε να αποκτήσουμε, όταν είμασταν έφηβοι, να βαπτιστούμε μέσα στις χιλιάδες σελίδες της ποιητικά, κριτικά, γλωσσικά, φιλολογικά, φιλοσοφικά, ακόμα ίσως και πολιτικά. Να ιχνηλατήσουμε την Παλαμική σκέψη, να διαβάσουμε τις ιδέες του, την Ποιητική του, να ακούσουμε την ποιητική του φωνή, τις κριτικές του θεωρίες, τις απόψεις και θέσεις του για τον ποιητικό λόγο τον ρόλο και σημασία της ποίησης. Να πορευτούμε μαζί του πλημμυρισμένοι με τις εικόνες του, τους ποιητικούς του σχεδιασμούς, τις συλλήψεις, τον οραματισμό του, την πατριδολατρεία του. Κλείναμε ευλαβικά το γόνυ στον έλληνα ποιητή που μας γνώρισε τον Διονύσιο Σολωμό, τον Ανδρέα Κάλβο, μας μίλησε για τον Κώστα Κρυστάλλη, τον Αριστοτέλη Βαλαωρίτη και άλλα ποιητικά μεγέθη του ελληνικού και του ευρωπαϊκού Παρνασσού. Μίλησε επαινετικά για τον βάρδο της Ρωμιοσύνης αγωνιστή Γιάννη Ρίτσο, έγραψε προλόγους για νέους και νέες της εποχής του ποιητές. Τον Κωστή Παλαμά, πριν ακόμα διαβάσουμε το σύνολο έργο του, τον θεωρούσαμε δάσκαλο. Όταν κουβεντιάζαμε μεταξύ μας δεν λέγαμε απλά ο Ποιητής του Έθνους μας αλλά ο Δάσκαλος, ο ποιητής του Γένους των Ελλήνων. Η σύνθεσή του «Ο Τάφος» (1898), (πού υφάνθηκε για τον θάνατο του μικρού παιδιού του Άλκη) ήταν αυτή που τουλάχιστον τον γράφοντα, εισήγαγε στο ποιητικό του ξάστερο σύμπαν. Ο Παλαμάς ήταν ένα είδος «γκουρού» της ελληνικής ποίησης και δεν σκιαζόμασταν να το ομολογήσουμε. Δεν ντρεπόμασταν να το αναγνωρίσουμε τις δεκαετίες εκείνες που εισέβαλαν δυναμικά στα ποιητικά και καλλιτεχνικά μας ενδιαφέροντα, στην αισθητική μας, στις προτιμήσεις μας, η ερωτική και ιστορική ποίηση του Αλεξανδρινού Κωνσταντίνου Π. Καβάφη, το χαροποιό και φωτεινό ποιητικό σύμπαν του νομπελίστα Οδυσσέα Ελύτη, (Ποίηση, Μεταφράσεις, Ανοιχτά Χαρτιά) του επίσης νομπελίστα Μικρασιάτη Γιώργου Σεφέρη ο ποιητικός λόγος (κυριότερα ίσως οι πολύτομες Ημερολογιακές του Ημέρες και οι δίτομες Δοκιμές)-και οι δύο από τις εκδόσεις Ίκαρος-, του αγωνιστή ποιητή Γιάννη Ρίτσου, (Η Τέταρτη Διάσταση και άλλες συλλογές του που κυκλοφορούσαν από τις εκδόσεις «Κέδρος») του Κώστα Βάρναλη (Το Φώς που Καίει, και οι Διχτάτορες) της Μυρτιώτισσας μέσω του Μελωδού των Ονείρων μας Μάνου Χατζιδάκι κ.ά. Ο Κωστής Παλαμάς ήταν ο μεγάλος θρήνος και η τρανή δόξα του Έθνους μας μαζί για τις εφηβικές μας συνειδήσεις. Ο ποιητής της συνέχειας της φυλής μας, της διάρκειας της ράτσας μας, των αξιακών πολιτιστικών αρχών της πατρίδας μας. Η ορθόδοξη Ρωμιοσύνη και η πολυθεϊστική εθνική Ελλάδα συνυπήρχαν αρμονικά σαν ενιαία ταυτότητα στο πολύστικτο και πολύχρωμο έργο του. Οι αντιλήψεις του γίνονταν και αντιλήψεις μας καθώς ανοίγαμε τα υπαρξιακά και πολιτιστικά φτερά των οριζόντων μας. Η ποιητική του πολυπραγμοσύνη και στιχουργική ευχέρεια, ρευστότητα, γίνονταν και δική μας «ποιητική φλυαρία» δίχως να δυσανασχετούμε, χωρίς να νιώθουμε μειονεκτικά. Εξάλλου η εφηβεία ρέπει προς την ακατάσχετη γλωσσική έκθεση. Τιτιβίζει περί πάντων ασύστολα. Οι ποιητικές του ανισότητες δεν μας εμπόδιζαν να σταθούμε με υπομονή και προσοχή στην ποίησή του, στις θεωρίες του, τις ιδέες του, την διδασκαλία του, στην Ποιητική του. Ο Παλαμάς ήταν ο ποιητής και ταυτόχρονα ο δάσκαλος του πως οφείλουμε να διαβάζουμε και να γράφουμε ένα ποίημα, ανεξάρτητα αν το επιτυγχάναμε. Ένα ποιητικό πολυκάντηλο της ελληνικής ποιητικής παράδοσης που ακόμα, όλα τα καντήλια του φώτιζαν την χώρα και τον χώρο μας.

     Στις δύσκολες πολιτικά, κοινωνικά και οικονομικά μέρες μας, ακόμα και αν δεν μπορέσουμε να προμηθευτούμε τόμους της σειράς των «Απάντων» του,-λόγω οικονομικών δυσκολιών-οφείλουμε να ομολογήσουμε ότι η σταδιακή επανέκδοση του συνόλου των έργων του, (Ποίηση, Κριτική, Θεωρητικές του διδαχές, Σονέτα, Βιβλιοκριτικές, Μεταφράσεις, Αλληλογραφία, Πεζά του, Χρονογραφήματά, Αρθρογραφία, Προλόγους, Θεατρικά έργα κλπ.) αποτελεί όχι μόνο έναν εκδοτικό άθλο άξιο θαυμασμού και προσοχής μας αλλά, και ένα εκδοτικό και πολιτιστικό ελληνικό ορόσημο για τα ποιητικά πράγματα του άξενου, άφιλου και άφυλου καιρού μας. Μία καλή ευκαιρία να αναδιφήσουμε στην σκέψη του, να σταθούμε στις λεκτικές και στιχουργικές υπερβολές του, τις καίριες ποιητικές παρεμβάσεις του, στα δοκίμιά του, τις θέσεις και απόψεις του για τα πολιτιστικά πράγματα της εποχής του, το τι μας λέει για άλλους έλληνες και ευρωπαίους ποιητές, να χαρούν τον μαχητή αγωνιστή της δημοτικής λαλιάς. Του «τραγουδιστή» ποιητή που του άρεσε να αποκαλεί τα ποιήματα τραγούδια. Να επαναπροσεγγίσουμε τον φουρτουνιασμένο λυρισμό του σε μέρες τόσο παγερές και στεγνές για όλους μας γύρω μας. Να διαβάσουμε και πάλι αυτόν, τον ας μου επιτραπεί με σεβασμό, «βαθύγερο» των ελληνικών γραμμάτων, που έζησε μέσα στο κελλί του, την εστία του περιτριγυρισμένος από  χιλιάδες τίτλους βιβλίων. Αυτό το αντίθετο του Μπορχεσιανού ήρωα, του βιβλιοθηκονόμου Χόρχε, γιατί ο έλληνας «βιβλιοθηκάριος» ποιητής, δεν σκέφτηκε ούτε στιγμή στην διάρκεια του προσωπικού και συγγραφικού του βίου να αποκρύψει τα μυστικά της Ποίησης, να στερήσει τους έλληνες και τις ελληνίδες αναγνώστες και αναγνώστριες από τα αγαθά της, την τεχνική της, τους κανόνες συγγραφής της, τον προφητικό ρόλο της, την ευεργετική αποστολή-συντροφιά της. Τις ατομικές δεσπόζουσες ιδέες και κρίσεις του για την λειτουργία του ποιητικού λόγου. Ήταν ένας σεμνός δάσκαλος πρώτος ανάμεσα σε άλλους ομοτέχνους της γενιάς του και όχι μόνο. Ο Ποιό μορφωμένος και καταρτισμένος. Δώριζε και δίδασκε τα προικιά της ποίησής του, αυτά που με μαεστρία και μόχθο ύφαινε για χρόνια. Μοίραζε απλόχερα στους νεότερούς του την σοφία του, και δεν ήτανε λίγοι οι νέοι και  οι νέες έλληνες ποιητές και ποιήτριες που τον πλησίαζαν και αναζητούσαν την συντροφιά του, τις συμβουλές του, άκουγαν τις υποδείξεις του, τον σέβονταν. Ήταν ο πολύπειρος και καταδεκτικός «παππούς» στο ποιητικό παραγώνι των ελλήνων και ελληνίδων τον προηγούμενο αιώνα. Έτσι η επανέκδοση των «Απάντων» του κάτω από σύγχρονες επιμέλειες και τεχνικά δεδομένα φαντάζομαι, θα αποτελεί ένα ευτυχές γεγονός μέχρι την ολοκλήρωσή τους. Χωρίς να παραβλέπουμε τις κατά καιρούς εκδόσεις, αυτόνομων τόμων των ποιητικών του συλλογών και πεζών, με τις ενδιαφέρουσες εισαγωγές και επιμέλειες από παλαιότερους και σύγχρονους Παλαμιστές. Βλέπε την περίπτωση του ποιητή Ηλία Λάγιου. Δίχως να λησμονούμε επίσης τον ογκώδη τόμο της «Παλαμικής Ανθολογίας» που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Πατάκη 2004 σε επιλογή Κ. Γ. Κασίνη. Να ξανασυναντήσουμε την σκέψη, τον ποιητή, διαθέτοντας έστω και κατ’ ελάχιστο την αγάπη που έτρεφε για τον ποιητή και δάσκαλο ο Κολοσσός του Μαρουσιού, ο Εργογράφος και Βιβλιογράφος του Γιώργος Κατσίμπαλης. Να απολαύσουμε τον ποιητή, τον σονετογράφο, τον διηγηματογράφο, τον χρονογράφο, τον αρθρογράφο, τον θεατρικό συγγραφέα, τον σχολιαστή της πολιτιστικής και καλλιτεχνικής, πολιτικής καθημερινότητας, τον μελετητή, τον κριτικό, τον θεωρητικό, τον μεταφραστή, τον επιστολογράφο. Τον γλωσσοπλάστη και επιθετολάτρη, τον στοχαστή και σκεπτόμενο έλληνα. Αυτόν που από το περιγιάλι της ζωής του ατένιζε τις παγκόσμιες ιδέες, την εξέλιξη των επιστημών, τα νέα ρεύματα της καλλιτεχνίας και της ποίησης στον δυτικό κόσμο. Τον ερωτικά «μπερμπάντη» και λάτρη του θηλυκού ποδόγυρου. Τον για ορισμένους κριτικούς του σαρκολάτρη. Τον «ερωτόβλητο», «Ερωτοβλήτου Ημερολόγιον» επιγράφει το Ημερολόγιό του. Τον πατριδολάτρη και ευλογημένο των Μουσών, τον ακόρεστο «βιβλιοφάγο». Αυτόν που χώρεσε όλη του την ζωή μέσα στις σελίδες των βιβλίων. Τον διαβαστερό ποιητή. Αυτόν που αποτύπωσε την βιολογική του παρουσία ανάμεσα στις μικρές μαύρες κουκκίδες της ελληνικής αλφαβήτου. Χώρεσε την Φύση στο κελί του, στα βιβλία που πύργωναν την ύπαρξή του, σαν αρχαίος προφήτης, με αγάπη, στοργή, ενδέχεται και ανυπεράσπιστο καημό. Τον ποιητή που μας μίλησε με τα τραγούδια του, την παιανική φωνή του, την γαλήνια στοχαστική φωνή του, την ποιητική του αυτοκριτική και ένα είδος ποιητικής ανασφάλειας που διακρίνουμε στα λόγια του. Τον ερμηνευτή και αναλυτή της σύγχρονης ευρωπαϊκής-γαλλικής φιλολογίας και ποίησης της εποχής του. Τον καθρέφτη της συνείδησης του Νέου Ελληνισμού. Τον έλληνα ποιητή της «Ασάλευτης Ζωής»(1904), των «Βωμών» (1915), των «Ίαμβων και Ανάπαιστων» (1897), των «Σατυρικών Γυμνασμάτων» (1912), της σύνθεσης «Η Πολιτεία και η Μοναξιά» (1912), των « Παθητικών Κρυφομιλημάτων»(1925), της «Φλογέρας των Βασιλιά» (1910), των «Χαιρετισμών της Ηλιογέννητης» (1900), της συλλογής «Ο Κύκλος των Τετραστίχων» (1929), του «Ο Δωδεκάλογος του Γύφτου» (1907) του αφηγήματος «Ο Θάνατος του παλληκαριού» και άλλων συνθέσεών του και συγγραφών του, όπως η θρυλική και άρτια αρχιτεκτονημένη «Φοινικιά». Πάνω στο δικό του κιβούρι την περίοδο της Γερμανικής σκλαβιάς ακούμπησε όχι μόνο όλη η Ελλάδα-όπως είπε ο Άγγελος Σικελιανός- αλλά και η ελπίδα Ανάστασης του Νέου Ελληνισμού, του Γένους μας. Για δεκαετίες το καθαρό και πεπαιδευμένο βλέμμα αυτού του πολυκάντηλου Μεσολογγίτη ποιητή, αυτού του ορφανού παιδιού που είδε το φως της ζωής στην Πάτρα 13/1/1859 και βυθίστηκε στο σκοτάδι στην Αθήνα 27/2/1943, υπήρξε και βλέμμα των ελλήνων ποιητών και ποιητριών μετά την Α΄ Αθηναϊκή Σχολή. Με το δικό του ποιητικό ένστικτο γαλουχήθηκαν γενιές ελλήνων, την δική του ποιητική αίσθηση και αισθητική, την Ποιητική του, ακολουθούσαν και ενστερνίστηκαν οι νέοι και οι νέες ποιητές στην Ελλάδα. Διάβαζαν ότι διάβαζε. Η Μεγάλη Ιδέα όχι μόνο του Έθνους μας αλλά και της Ελληνικής Ποίησης υπήρξε ο Κωστής Παλαμάς. Ο αφουγκραστής ήχων παλιών και γνώριμων, ρυθμών και γλωσσικών μελωδιών. Η ελληνική γη και η ελληνική παράδοση είναι καταστατικό συστατικό της κοσμοθεωρίας του. Σημαίνον ακλόνητο σημείο της ψυχοσύνθεσής του. Ο Κωστής Παλαμάς είναι ο Ακρίτας υπερασπιστής της ελληνικής παράδοσης, της ελληνικής ταυτότητας, των ελληνικών τοπίων, του χώματος και πνεύματος του σύγχρονου Ελληνισμού. Το ιδανικό και το αγνό ρομαντικό συναίσθημα του Έλληνα. Κάτω από τις δικές του φτερούγες κούρνιασαν νεαροί  νεοσσοί ποιητές και ποιήτριες, βρήκαν φροντίδα και συμπαράσταση. Βάδισαν στα δικά του εκφραστικά μονοπάτια αναζητήσεων, συμβολισμών, μετρικών κανόνων, θρήνησαν και ύμνησαν μαζί του την πατρίδα μας. Παθιάστηκαν και συνταιριάστηκε ο λόγος τους με τον δικό του ενθουσιασμό και ιδέες. Ανέμεναν με αγωνία την προσωπική του απάντηση στην αποστολή τους, στον δάσκαλο ποιητή, των ποιητικών τους συλλογών. Αναζητούσαν τον κριτικό του σχολιασμό, την επιδοκιμασία του, την γνώμη του. Ήλπιζαν να δουν Πρόλογό του να συνοδεύει τα βιβλία τους. Περίμεναν την επιβράβευσή τους από τα χείλη του. Μπορεί ορισμένοι κριτικοί του έργου του να ιχνεύουν ανάμεσα στα θετικά στοιχεία της ποίησής του και αρκετά αρνητικά (πχ. Πάνος Καραβίας)-που και ο ίδιος ο ποιητής συνειδητοποιούσε-όμως δεν πρέπει να μας διαφεύγει ο όγκος και η ποικιλία της δουλειάς του. Ο Κωστής Παλαμάς είναι κυρίως και πρωτίστως Ποιητής. Και αυτό οφείλουμε να είναι το κύριο κριτήριό μας στην ανάγνωση της πολύστικτης δουλειάς του, στις ερμηνείες του, παρά τις όποιες ξένες προς την ποίηση εμβιώσεις και ιδεολογικές προσχώσεις που έχουμε στο έργο του. (Το ίδιο δεν συμβαίνει και στο έργο του Γιάννη Ρίτσου, στον πεζό λόγο του Γιώργου Σεφέρη, τον «λουστραρισμένο» (η λέξη θετικά φορτισμένη) του Οδυσσέα Ελύτη! Προϋπόθεση των προσεγγίσεών μας οφείλουμε να είναι τα σημαίνοντα χαρακτηριστικά της ποίησης, το ποιητικό ένστικτο που διέθετε ο Παλαμάς και αλήθευε στο ευρύ μέγεθος των στίχων του, σχεδιασμών του. Ο Κωστής Παλαμάς δεν περιόρισε τα ποιητικά του όρια, η ποιητική του γεωγραφία υπήρξε τεράστια, ανοιχτή, ίσως ο ελληνικός ποιητικός λόγος του προηγούμενου αιώνα να ενηλικιώθηκε μαζί του, να έκοψε (και ο ίδιος σαν ποιητής) το χρέος του/μας απέναντι στις γενέθλιες του έθνους ποιητικές Σολωμικές καταβολές, γιαυτό και ήταν για πολλές δεκαετίες ο έλληνας πρεσβύτης συμβουλάτορας και διδαχός, πρεσβευτής της Ελληνικής ποίησης και των ελληνικών γραμμάτων πέρα των ελληνικών συνόρων. Κάποτε, αν θυμάμαι σωστά, ο μουσικοσυνθέτης Μίκης Θεοδωράκης είπε ότι «Ο λόγος του Κωστή Παλαμά ήταν εγκυρότερος και είχε μεγαλύτερη αξία από τον λόγο δέκα πρωθυπουργών», και αυτό δεν ήταν υπερβολή. Ο λόγος του Παλαμά είναι μία καταιγίδα με απρόβλεπτα αποτελέσματα. Υπήρξε πρωτοπόρος μαχητής του Δημοτικισμού και γλωσσοπλάστης, (παρά του ότι έγραψε στα πρώτα του βαδίσματα κείμενα σε γλώσσα καθαρεύουσα) ήταν λάτρης της Δημοτικής μας Ποίησης και των αστείρευτων πνευματικών και γλωσσικών θησαυρών της. Ο πνευματικός του ορίζοντας και καλλιέργεια-σαν άτομο και χαρακτήρας- ξεπερνά τα όρια της ποίησής του και πολλών σύγχρονων ομοτέχνων του. Η πληθωρική στιχοποιία του, η μικρής φόρμας στίχοι του, (τετράστιχα), το ορισμένες φορές δημότροπο ύφος του, η τραγουδιστική λαλιά του, (αποκαλούσε τα ποιήματα τραγούδια) το πολυσύνθετο της σκέψης του, ο όχι αρκετές φορές διανοητισμός του και η μεγαλοστομία του, διακρίνονται, και οι θετικές και οι «αρνητικές» πλευρές του από πρωτοτυπία. Ο λαμπρός συμβολισμός της γραφής του, η ευρεία γκάμα της εικονοποιϊας και των θεμάτων που σπουδάζει, οι μεγάλες του συνθετικές ποιητικές τοιχογραφίες, (ιστορικών και άλλων γεγονότων), ο πανηγυρικός του λόγος σε πολλά σημεία και περιόδους της δουλειάς του, ο υμνητικός δοξασμένων στιγμών της ελληνικής φυλής, ο τόνος της φωνής του, η σημασία και προσοχή που έδινε σε κομβικές ηρωικές στιγμές της ελληνικής ιστορίας, σε πρόσωπα και προσωπικότητες, η αμάχη του με τον ίδιο του τον εαυτό, (είναι διάσπαρτα τα σημεία μέσα στο σύνολο ποιητικό του έργο και την πρόζα του η ατομική του αμφιβολία και αποδοχή της ποίησής του). Η πλούσια ρυθμολογία και χρήση μετρικών ειδών στους στίχους του, η αισθητική του. Η χρήση μιάς γλώσσας που θα μπορούσε να τραγουδηθεί από τα λαϊκότερα στρώματα του Ελληνικού Λαού (κάτι που υιοθετεί στο δικό του έργο και ο Γιάννης Ρίτσος) αλλά και από την μορφωμένη τάξη και λόγιους της Ελλάδας. Μία γλωσσική εκφραστικότητα και ένα σύνθετο λεξιλόγιο που ομοιάζει με το Δημοτικό μας Τραγούδι, αυτά όλα και άλλες αρετές του λόγου του στοιχειοθετούν επάξια τον τιμητικό τίτλο που του προσέδωσαν, ως Εθνικός Ποιητής. Ένας ποιητής παιδαγωγός. Η λέξη φαρμακός ενδέχεται να ερμηνευθεί με διπλή σημασία, όσον αφορά το έργο και την παρουσία του Παλαμά, και ως φαρμακοποιός, αξιολόγησης του έργου του Αλεξανδρινού, που θεωρούσε ιατρικές συνταγές τα ποιήματά του. Κρίση για τους ποιητές και λογοτέχνες που έκλειναν το μάτι στον Αλεξανδρινό παραγκωνίζοντας το έργο του Παλαμά. Δυστυχώς η μοίρα το έφερε και ο Κωστής Παλαμάς στάθηκε χρονικά άτυχος, βρέθηκε να μεγαλουργεί ανάμεσα στο αποσπασματικό φωτεινό έργο και εργαστήρι αναγνώρισης του γενάρχη του ελληνικού ποιητικού λόγου του επτανήσιου Διονυσίου Σολωμού, και στις ποιητικές ανατρεπτικές «δαγκάνες» του ιστορικού και ερωτικού αναθεωρητισμού και νέων ευρωπαϊκών αντιλήψεων του ποιητή της ελληνικής περιφέρειας, του Αιγυπτιώτη Έλληνα Κωνσταντίνου Π. Καβάφη. Το ανθρώπινο σώμα οι ανάγκες του, οι απολαύσεις του είχαν πλέον σημασία στους νέους ευρωπαϊκούς καιρούς που ανέτειλαν και όχι ο λόγος περί των ιερών και οσίων της πατρίδας. Θα άξιζε μία συγκριτική μελέτη για το τι είναι και εννοούν με την λέξη ΧΡΕΟΣ οι τέσσερεις μεγάλοι έλληνες ποιητές μας. Ο Διονύσιος Σολωμός, ο Κωστής Παλαμάς, ο Κωνσταντίνος Π. Καβάφης και ο βάρδος της Ρωμιοσύνης Γιάννης Ρίτσος. Η αίσθηση του Χρέους των Ελλήνων όπως φιλοτεχνείται και φανερώνεται μέσα στην ποίησή τους, σε διάφορους κομβικούς σταθμούς της ελληνικής ιστορίας που στάθηκαν και εξέτασαν. Ως ποιητικό τεκμήριο επιβράβευσης των Ελλήνων και Ελληνίδων μέσα στην πανάρχαιη  αγωνιστική διαδρομή και παράδοσή τους/μας. Αν δεν λαθεύω, ο Παλαμάς, στέκει διακριτικά σιωπηλός απέναντι στο έργο του Αλεξανδρινού, ερωτικά ιδιοσυγκρασιακά, σίγουρα δεν θα του πήγαιναν οι ερωτικές «παρεκτροπές» που συναντάμε στην ποιητική του γραφή, αυτό το εκ των υστέρων των χρόνων του ερωτικό αισθησιασμό αλλά και θρήνο σωματικής μνήμης, «θυμήσου σώμα», όμως, σαν πολύπειρος και γλωσσομαθής που ήταν, επικοινωνιακός πνευματικά και καλλιτεχνικά θα είχε υποψιαστεί τις συγκλονιστικές αλλαγές που έρχονταν στον δυτικό κόσμο, τις ρηγματικές ανατροπές στον χώρο του πνεύματος και των τεχνών, των μοντέρνων ρευμάτων στην ποίηση στις ευρωπαϊκές κοινωνίες. Διαισθάνθηκε ότι ο ιστορικός χρόνος της ποίησής του άρχιζε να υποχωρεί στις αναγνωστικές απαιτήσεις και ανάγκες των σύγχρονων ανθρώπων, που ο υλισμός πρυτάνευε στις ανάγκες και διεκδικήσεις των πολιτών. Ο Καβάφης και οι Καβαφίζοντες, οι κάθε είδους φανεροί και κρυφοί έλληνες Καβαφιστές είχαν επιβληθεί στο ποιητικό ελληνικό στερέωμα. Ίσως, για να μην αδικούμε τον Αλεξανδρινό, αν δεν είχαμε την χρονολογική σύμπλευση και παρουσία τους, κάποιος άλλος έλληνας μοντέρνος ή μοντερνιστής δημιουργός θα εκθρόνιζε από το βάθρο του τον Παλαμά. Ο Γιάννης Ρίτσος από τους μεγάλους μας ίσως, συγγενεύει σε αρκετά σημεία μαζί του περισσότερο. Αλλά αυτό είναι ένα άλλο κεφάλαιο διερεύνησης και όχι του παρόντος σημειώματος. Καθώς και το γεγονός αν ο Λευτέρης Πούλιος από την Γενιά του 1970 του έδωσε μέσα στην ειλικρίνεια του λόγου του την χαριστική βολή.

      Ο Κωστής Παλαμάς όμως, δεν είναι ο Εθνικός ποιητής των Ελλήνων μόνο, είναι οικουμενικός, παγκόσμιας εμβέλειας ποιητής. Δεν ανήκει μόνο στην εποχή του και την πατρίδα του, τα υπερβαίνει και τα δύο κατά πολύ. Και αν μας ρώταγαν σήμερα, το 2022 ποιος είναι ο μεγαλύτερος έλληνας ποιητής, σίγουρα δεν θα απαντούσαμε με τον πικρόχολο λόγο του Αντρέ Ζίντ όταν τον ρώτησαν ποιος είναι ο μεγαλύτερος ποιητής της Γαλλίας και εκείνος απάντησε «δυστυχώς ο Βίκτωρ Ουγκώ». Εμείς οι Έλληνες και Ελληνίδες που αγαπάμε την ποίηση, θα δίναμε μπορεί την ίδια απάντηση, χωρίς όμως την λέξη «δυστυχώς». Υπερβολή ίσως; ποιητική αφέλεια και αναγνωστική του γράφοντος αγνωσία ή προτίμηση, ναι. Όμως η απάντησή μας περιέχει αρκετά στοιχεία ιστορικής και αυθεντικής αλήθειας. Ούτως ή άλλως τα ιστορικά ναυάγια μέσα στον χρόνο της ελληνικής παράδοσης δεν προήλθαν από μεγαλόστομους του έθνους μας ποιητές, από τις φωνές Τυρταίων Ποιητών, αλλά, από τα πολιτικά και ιστορικά λάθη των πολιτικών μας ηγεσιών και τις δικές μας άφρονες εκλογικές και κοινωνικές επιλογές. Μόνο που η Αισχύλειος Μοίρα δεν χαρίζεται ούτε σε νικητές ούτε σε ηττημένους και η πολυμήχανος μνήμη των ανθρώπων γνωρίζει να διακρίνει.

     Ας επαναπροσεγγίσουμε το Παλαμικό έργο και ας αφεθούμε στο ποιητικό ταξίδι του όχι ως νοσταλγία αλλά ως πρόκληση και πρόσκληση, υπόμνηση, στις μέρες μας που εκδίδονται εκ νέου τα Άπαντά του. Καθημαγμένη η ιστορική πορεία ζωής του Έλληνα-αλλά και της ανθρώπινης ύπαρξης πάνω σε αυτόν τον πλανήτη ευρύτερα, πάντα όμως θα βρίσκεται ένας Ποιητής που θα εξαγιάζει την διαδρομή και θα στεριώνει και εμψυχώνει τις αναμνήσεις μας.

61

Πάντα ζω; Κάλλιο στον ύπνο των μνημάτων,

της χριστιανικής κόλασης κάλλιο το καμίνι,

παρά του Χάους τριγυριστής με των Πνευμάτων

τη φρίκη, την ερμιά, στην απεραντοσύνη!

Κάλλιο εδώ στο κλουβί, στο λάκκο των πλασμάτων,

ψυχή μαϊμού, μέλισσα, σκύλλα, κανερίνι

μ’ όσα δεινά, παρά φωτιά πνοή που δε σβύνει,

παρά φωτιά των πειρασμών και των κριμάτων,

πνοή πλανήτρα έξω απ’ τη ζήση, πνοή ψυχή

που τελειωμό δεν έχει και δεν έχει αρχή,

πνοή, απ’ την πέτρα τη σισύφεια πιό βαρειά

μ’ όλο το απάνου και το κάτου κύλισμά της…

Μα εγώ από γη, της γης παιδί, στη γη διαβάτης,

Γη, μόνο εσένα ξέρω, μάννα μου και θεά!

                         (ΤΑ ΔΕΚΑΤΕΤΡΑΣΤΙΧΑ)

ΣΠΑΡΑΣΜΟΣ

Γύρω η μαυρίλα,

μέσα η καρδιά μου.

Στο πάτημά μου

τρίζουν τα φύλλα.

   Νερό, αργοκύλα!

Στολίδια γάμου

ξεσκίδια χάμου.

Ανατριχίλα.

    Μεσ’ στο βιβλίο

σκυμμένα μάτια,

και δε διαβάζω.

     Σιωπή, ερμιά, κρύο.

Πέρα; Παλάτια.

Σκοινιά. Σπαράζω.

                    (ΤΑ  ΠΑΡΑΚΑΙΡΑ)

 Η  ΦΑΝΤΑΣΙΑ  ΚΑΙ  Η  ΚΑΡΔΙΑ

Η Φαντασία μας πάει αλλού, στα τάρταρα και στ’ άστρα,

κ’ είναι πλανεύτρα μάγισσα και ξένη ξελογιάστρα’

μόνη δική μας η Καρδιά’ ζωές κι αγάπες δένει

με τις πατρίδες άσφαλτα’ και σαν να μην πεθαίνη.

 

Κορφές, βυθοί, σας γύρεψα την ορφική Ευρυδίκη’

τί πόθος τώρα μέσα μου πρωτόγνωρος και βόγγει;

-Να είμουν, ξυπνώντας ρυθμικά, ψαράς με το σταλίκι,

τα κοιμισμένα σου νερά, καημένο Μεσολόγγι!

                  (ΟΙ  ΚΑΗΜΟΙ ΤΗΣ ΛΙΜΝΟΘΑΛΑΣΣΑΣ)

4

Σκύλος κοκκαλογλύφτης φέρνει γύρα

κρακ! τακ! της γειτονιάς τους τενεκέδες.

Ο ποσαπαίρνης με το θεσιθήρα

 

για την πατρίς καυγά στους καφενέδες.

Οι γάτοι λυγεροί στα κεραμίδια

ταιριάζουν ερωτόπαθους γιαρέδες.

 

Φαγοπότι, ξαπλωταριό, τα ίδια.

Τα θέατρα, τις ταβέρνες, τα πορνεία,

φάμπρικες, μπάνκες, σπίτια, αποκαϊδια,

 

τ’ ανταμώνει αττικώτερη αρμονία.

Και κοιμισμένη στα όνειρά της βλέπει

μουρλή γλωσσοκοπάνα Πολιτεία

 

τον Περικλή. Μα ο Χασέκης της πρέπει.

               (ΤΑ  ΣΑΤΙΡΙΚΑ  ΓΥΜΝΑΣΜΑΤΑ)

17

Καβάλα πάει ο Χάροντας

το Διγενή στον Άδη,

κι άλλους μαζί… Κλαίει, δέρνεται

τ’ ανθρώπινο κοπάδι.

 

Και τους κρατεί στου αλόγου του

δεμένους τα καπούλια,

της λεβεντιάς τον άνεμο,

της ομορφιάς την πούλια.

 

Και σα να μην τον πάτησε

του Χάρου το ποδάρι,

ο  Ακρίτας μόνο ατάραχα

κοιτάει τον καβαλάρη!

        ( ΙΑΜΒΟΙ ΚΑΙ ΑΝΑΠΑΙΣΤΟΙ)

*

Στο δροσάτο μνήμα σου

Κ’ επάνω του και γύρω

Τίποτε ξεχωριστό

Λουλούδι δε θα σπείρω.

 

Τίποτε ξεχωριστό

Λουλούδι δε θανθίση

Κάτω απ’ της φωλίτσας σου

Το μαύρο κυπαρίσσι.

 

Μονάχα ταγνώριστα

Χορτάρια και τα χίλια

Μύρια χρυσολούλουδα

Και τάγρια χαμομήλια.

 

Όμως τα φτωχούλια αυτά

Και τα συνηθισμένα

Πού με δίχως φύτεμα

Και πότισμα κανένα

 

Έχουν μόνο φυτευτή

Κ’ έχουν περιβολάρη

Της δροσιάς το στάλαμα,

Του ηλιού τη θεία χάρη,

 

Όμως τα φτωχούλια αυτά

Στου λάκκου σου την άκρη

Θα σκορπούν κάποιων ματιών

Το φέγγος και το δάκρυ,

 

Θα σκορπούν κάποιων μαλλιών

Τανέμισμα και θάναι

Σαν ψευδά παιδιάτικα

Λογάκια που μεθάνε.

 

Θάχουνε το σάλεμα

Κάποιων χεριών, κι ακόμα

Θα μοιράζουνε φιλιά

Σαν από κάποιο στόμα.

 

Κι όλα τα φτωχούλια αυτά

Και τα συνηθισμένα

Θάχουν κάτι ασύγκριτο,

Κάτι σαν από σένα!

     ---

*

Του Καιρού αυλακώματα,

Του Χάρου συγγενάδια,

Πέρασαν, το πάτησαν,

Ταφίσανε σημάδια.

       ------

*

Ώ καημέ ανιστόρητε,

Και ω μέγα καρδιοχτύπι,

Πάντα να τον καρτεράς

Κάποιο πού πάντα λείπει!

       (Ο  ΤΑΦΟΣ)

      ----

* (Σονέτο)

-Α! η γόησσα Φαντασία μη σε γελά,

Τραγουδιστή, είν από το αίμα σου αίμα,

η πηγή της δε βρίσκεται ψηλά

κι ας πάη ως τάστρα, τάστρα ας βάζη στέμμα,

και αυτοκυβέρνητη όσο κι αν κυλά,

σαν αλλότριο που δεν κρατιέται ρέμα’

καθρέφτης είναι, αντιφεγγοβολά

μέσα τη η καρδιά, γίνεται πνέμα.

Τάνθος θαμπωτικό των παραδείσων

φουντώνει από τη φύτρα που την έχεις

μεσ’ στον κήπο, όποιο κήπο, το δικό σου.

Πάντα εισ’ εσύ, μ’ όποια όνειρα κι αν τρέχης,

των κορφών κυνηγέ και των αβύσσων,

αλυσόδετε με τον εαυτό σου.

                (ΤΑ  ΔΕΚΑΤΕΤΡΑΣΤΙΧΑ)

ΕΚ  ΒΑΘΕΩΝ

Χειμώνες με τα φρύδια τα κατεβαστά

και τ’ αγριεμένα,

οι Απρίληδες, τα πρόσωπα τα γελαστά,

τα ολανθισμένα,

 

Όλα σκληρά, ζωές, ψυχές, πώς να το πω-

τόποι, ώρες, χρόνια,

κόβω λουλούδι την αρρώστια, και καρπό

τα καταφρόνια.

 

Παιδί, και πάω, και δεν τα γνώρισα, τ’ αγνά

τα παιδιακίσια’

τα νιάτα μου αράχνες του τάφου στα λιγνά

τα κυπαρίσσια.

 

Το μέτωπό μου δεν το μύρωσε φιλί

καμιάς μητέρας’

η αγάπη από το πλάϊ μου έφυγε θολή

σαν από τέρας.

 

Του κόσμου με πατά και τ’ άλογο με μιας

και με συντρίβει’

μεσ’ στο καλύβι μου είν’ η γύμνια της ερμιάς,

μεσ’ στο καλύβι.

 

-Εσύ μονάχα μεσ’ στην κόλαση δροσιά

των παναθλίων,

βαθιά στο χρώμα και στη ρίζα χλωρασιά

των ερειπίων,

 

με τη σοφία της Σίβυλλας, με του παιδιού

την αθωότη,

ω Δέσποινα του ονείρου και του τραγουδιού,

στερνή και πρώτη!

Στου νου μου απαλογέρνεις την κακομοιριά

και της καρδιάς μου,

ω Μάννα, τη μονάκριβη παρηγοριά

σταλάζοντάς μου.

        (Η  ΠΟΛΙΤΕΙΑ  ΚΑΙ  Η ΜΟΝΑΞΙΑ)       

ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ

Και με πατεί κάθε αγριμιού και κάθε ανθρώπου φτέρνα,

κ’ είμαι μια χώρα και το φως με λούζει και η δροσιά,

σμίγουν αταίριαστες φωνές απάνου μου η ταβέρνα

πλάϊ πλάϊ κ’ η εκκλησιά.

 

Είδωλα, δαίμονες, ξωθιές, φαντάσματα, σκυλιά,

της νύχτας μέσα μου ο λαός κυλιέται και κουνιέται,

και μέσα στη χιλιόδιπλη καρδιά μου μιά σπηλιά,

κ’ ένας Χριστός γεννιέται.

         (ΔΕΙΛΟΙ  ΚΑΙ  ΣΚΗΡΟΙ  ΣΤΙΧΟΙ)

ΣΗΜΕΙΩΣΗ:

Τα ποιήματα ανθολογούνται από

-Τόμους των Απάντων του Κωστή Παλαμά, εκδόσεις Μπίρης, Αθήνα χχ.

-Ανθολογία Κωστή Παλαμά., Επιλογή Κ. Γ. ΚΑΣΙΝΗ, εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα 2004

-Ο ΤΑΦΟΣ- Ο ΚΥΚΛΟΣ ΤΟΥ ΤΑΦΟΥ- Ο ΠΡΩΤΟΣ ΛΟΓΟΣ ΤΩΝ ΠΑΡΑΔΕΙΣΩΝ, εισαγωγή- σημείωμα Ηλίας Λάγιος, επιμέλεια Χρήστος Α. Δάρρας, εκδόσεις Ιδεόγραμμα, Αθήνα 1998

-ΚΩΣΤΗΣ ΠΑΛΑΜΑΣ, Σονέτα, φιλολογική Επιμέλεια Κάρολος Μητσάκης, εκδόσεις Γκοβόστη, Αθήνα 1994

Γιώργος  Χ.  Μπαλούρδος

Πειραιάς,

Πέμπτη 15 Δεκεμβρίου 2022

ΥΓ. Ούνα ράτσα διπλή φάτσα