Αφιέρωμα του περιοδικού ΓΡΑΜΜΑΤΑ στον ποιητή Κωστή Παλαμά

 

Γ Ρ Α Μ Μ Α Τ Α

ΜΗΝΙΑΙΟ  ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ

ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ:  ΚΛΕΑΡΧΟΣ ΣΤ. ΜΙΜΙΚΟΣ

Έκδοση: ΑΡΧΑΙΟΣ ΕΚΔΟΤΙΚΟΣ ΟΙΚΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΔΗΜΗΤΡΑΚΟΥ

ΑΘΗΝΑΙ 1943, σελίδες 318

       ΤΕΥΧΟΣ  ΕΠΙΜΝΗΜΟΣΥΝΟ

                 ΤΟΥ

   ΚΩΣΤΗ  ΠΑΛΑΜΑ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΤΗΣ ΣΥΝΤΑΞΗΣ: «Το  χρέος μας», 3-4

     Ο ΑΝΑΓΝΩΣΤΗΣ-πού τον έχουν κατά καιρούς ευφράνει ανάλογες εκδόσεις, αρκετές μάλιστα αναμνηστικές του ίδιου τιμώμενου κ’ εδώ Ποιητού- πρέπει σήμερα να προειδοποιηθή για το «Τεύχος Κωστή Παλαμά»: Δεν θα τον καταπλήξει αυτό. Δεν είναι α συλλαλητήριο μνημοσυνικό, όπου συνήθως ο λιβανωτός θολώνει τα βλέμματα και της νεκρολόγησης οι ειρμοί υπερβάλλουν σε «διαπασών», παραβιάζοντας τα όρια της φυσικότητας του αληθινού. Υπερβάσεις, άλλωστε, του είδους αυτού-πού καταντούν, μοιραία ίσως, πάντως δε άδικα, συγκαταβάσεις-δεν χρειάζεται ο μεγάλος Νεκρός των ελληνικών γραμμάτων, πού η πολύχορδη λύρα του, ρητορική ακριβώς και πολυρρήμονη, δεν χάνει ωστόσο το βασικό της ειλικρίνειάς της τόνο και πείθει πάντοτε, ακόμη και όταν δεν συγκινεί με λυρικούς κραδασμούς.

     Ο βαρύς εδώ τόμος δεν έγινε για τον εμπορικό σκοπό κατανάλωσης-(και σε τούτο πρέπει ο αναγνώστης να βεβαιωθή, πώς του τεύχους η τιμή δεν καλύπτει το κόστος του). Δεν ήταν φροντίδα μας να συγκεντρώσουμε άκριτους πανηγυρικούς κ’ εύκολα λογοκοπήματα, εμφανίζοντας μ’ ένα φόρτο υπογραφών, εξαρθρωμένο το έργο του Κ. Παλαμά σε πρόχειρης ανάλυσης θέματα.

     Αντίστροφα, εδώ, συνενούμενα σ’ ένα κριτικό επίκεντρο, με διάγραμμα δωρικής, θα ελέγαμε, αυστηρότητας, αντικρίζονται, τοποθετούνται κ’ εξετάζονται τα σημαντικά, κατά τα κύρια είδη της τέχνης του και προς το γενετικό της πυρήνα συναρτημένα, κεφάλαια της πνευματικής προσφοράς του Κωστή Παλαμά.

     Δεν επρόκειτο, δηλαδή, απλά να δειχτή, να οριστή ειδικά ο, εκτιμημένος άλλωστε, Ποιητής-και ο τίτλος δεν ορίζει: περιορίζει το βαθύτερο πνευματικό κ’ εθνικό νόημα της προσφοράς του, όταν παραβλέπεται η έκταση κ’ η ένταση της δημιουργίας του στην ευρύτερην σκοπιμότητά της και δεν προσέχεται το αντιφέγγισμα της όλης φυσιογνωμίας του σ’ ένα σωρό εκφάνσεις της ως τώρα πνευματικής ζωής του τόπου μας. Ο Κ. Παλαμάς, περισσότερο και από πλάστης του Στίχου, το πιστεύουμε βαθύτατα, είναι για την Ελλάδα μας πολύτιμος, που έγινε ο Διαφωτιστής, ο Τροφός, ο Πρωταγωνιστής του πνευματικού της βίου, σ’ ένα ευρύ διάστημα, 50 τόσων χρόνων. Και αυτή προπάντων η σημασία, πού από το σύνολο έργο του ακτινοβολεί προς τον εξελικτικό δρόμο της εθνικής μας παράδοσης, πρέπει να γνωστή και γόνιμα να μελετηθή. Να φωτιστή ψυχολογικά η γενική του προσωπικότητα, αυτή, η μαρτυρική, ανάμεσα σ’ ένα πλέγμα αντιφάσεων και αντιθέσεων, και συνάμα ηρωική στον αγώνα της πνευματικής ολοκλήρωσης κ’ επιβολής της. Να ζυγιστή η συνείδηση και η ορμή του, που μας άνοιξαν εδώ το ρεύμα των ιδεών. Να ερμηνευτή ο βαθύς erudit, ο περιπαθής αυτός κ’ ευάλωτος μελετητής και στοχαστής, ο φανατικός της φιλολογικής τεκμηρίωσης, ο γραμματικός και συγκομιστής σ’ εμάς κ’ εξηγητής της παγκόσμιας γνώσης-ο αληθινός Δάσκαλος.

     Μόνο με όλων αυτών των καταστάσεων κ’ επιδράσεών της το πολύμορφο νόημα, ίσως και με το πεπρωμένο ενός Προμηθέα, καταξιώνεται στα ελληνικά γράμματα η αλησμόνητη αυτή Μορφή, κ’ έτσι βέβαια έπρεπε να προβληθή στον τόμον αυτόν εδώ- δηλαδή, όπως ερμηνεύεται και κρίνεται η καλλιτεχνική της δημιουργία μέσα στο χαρακτήρα του ιστορικού καιρού, όπου, αν με το μακάριο τέλος του Ποιητού συμπληρώνεται κ’ ένας ακόμη κύκλος του εθνικού μας Πνεύματος, δεν χάνονται ωστόσο τα βιώσιμά της στοιχεία-ίσα ίσα, αναπτύσσονται εκείθε νέες απόψεις και ωριμάζουν νέα προσκτήματα για τους κατοπινούς.

     Με το πνεύμα, λοιπόν, της ευθύνης μας έναντι του ιστορικού καιρού, ωργανώθηκε το «Τεύχος Κωστή Παλαμά» και με το ίδιο χρέος οι συνεργάτες των «Γραμμάτων», οι οι εγκυρότεροι που έχομε σε αρμοδιότητα να το αναδειχτούν, εξεπλήρωσαν άξια το έργο τους.

     Ο αναγνώστης πρέπει, συνεπώς, να προετοιμαστή για τον ανά χείρας τόμο: να τον θεωρήση και με το ιδικό του χρέος. Να τον μελετήση, δηλαδή, χωρίς δισταγμούς ή προλήψεις, δίχως αισθηματισμούς.

     Ν α  τ ο ν  κ α τ α ν ο ή σ η.

                      ΤΑ  «ΓΡΑΜΜΑΤΑ»

ΚΛΕΑΡΧΟΥ ΣΤ. ΜΙΜΙΚΟΥ: «Επιτάφιο του Κ. Παλαμά», 4 (ποίημα)

ΚΩΣΤΗ ΠΑΛΑΜΑ

«Ήθελα» (ανέκδοτο ποίημα), 5

«Ο Σάτυρος ή το γυμνό τραγούδι», 6-7 (ποίημα)

«Ίαμβοι και ανάπαιστοι-37», 7 (ποίημα)

«Ο Νεκρός», 8 (ποίημα)

          Α.  Ο ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΣ  ΑΝΘΡΩΠΟΣ

Ν. Ι. ΛΟΥΒΑΡΗΣ, ΚΩΣΤΗΣ  ΠΑΛΑΜΑΣ, Ο ΣΤΟΧΑΣΤΗΣ 11-16 (μελέτη)

ΚΩΣΤΗΣ ΠΑΛΑΜΑΣ, ΛΑΜΠΡΗ, 16 (ποίημα)

Ι. Μ. ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ,  Η ΣΟΦΙΑ ΚΑΙ ΤΟ ΠΑΘΟΣ, 17-70 (μελέτη)

ΚΩΣΤΗΣ ΠΑΛΑΜΑΣ, ΑΠΟ ΠΑΝΩ ΑΠΟ ΤΑ ΔΕΝΤΡΑ, 70 (ποίημα)

ΑΙΜΙΛΙΟΣ  ΧΟΥΡΜΟΥΖΙΟΣ,  Ο  ΚΡΙΤΙΚΟΣ, 71-150 (μελέτη)

          Β.  Ο  ΠΟΙΗΤΗΣ

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Θ. ΔΗΜΑΡΑΣ, Η ΜΕΤΑΡΣΙΩΣΗ ΤΟΥ ΡΥΘΜΟΥ ΣΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΚΩΣΤΗ ΠΑΛΑΜΑ (ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΑΙΣΘΗΤΙΚΗΣ ΤΟΥ), 151-168 (μελέτη)

(Α΄ Η θέση.-Β΄ Η δέηση- Γ΄ Η λύση- ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ)

ΚΩΣΤΗΣ ΠΑΛΑΜΑΣ, «ΕΚΑΤΟ ΦΩΝΕΣ» 7/ 46, 168 (ποιήματα)

ΑΝΤΡΕΑΣ  ΚΑΡΑΝΤΩΝΗΣ, Ο  ΠΟΙΗΤΗΣ, 169-189 (μελέτη)

ΤΕΛΛΟΣ  ΑΓΡΑΣ,  ΤΑ ΚΥΡΙΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΗΣ ΠΟΙΗΤΙΚΗΣ ΤΟΥ, 190-208 (μελέτη)

ΛΙΝΟΣ  ΠΟΛΙΤΗΣ,  Ο  ΣΤΙΧΟΣ ΤΟΥ (ΜΕΤΡΙΚΑ  ΚΑΙ  ΡΥΘΜΟΛΟΓΙΚΑ), 209-238 (μελέτη)

( 1.-«Τα τραγούδια της πατρίδος μου».- 2. «Ο δεκαπεντασύλλαβος στον «Ύμνον εις την Αθηνάν» και στα «Μάτια της ψυχής μου».- 3. «Οι «Ίαμβοι και ανάπαιστοι» και «Ο Τάφος»».-4. «Τα μετρικά στάδια της «Ασάλευτης ζωής». Ο ελεύθερος στίχος του «Δωδεκάλογου»».- 5. «Ο δεκαπεντασύλλαβος της «Φλογέρας του Βασιλιά» και των «Βωμών»».-6. «Ο ενδεκασύλλαβος και ο δεκατρισύλλαβος» -7. «Ο πεντασύλλαβος. Ο δεκαεφτασύλλαβος».-8 «Ο τροχαίος».-9. «Τα τρισύλλαβα μέτρα. Ανάπαιστος, Δάχτυλος, Αμφίβραχυς».-10. «Η Στροφή. Ο Αντίλογος»- ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ).

ΚΩΣΤΗΣ ΠΑΛΑΜΑΣ, ΚΑΣΣΙΑΝΗ, 238 (ποίημα)

ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ  ΚΡΙΑΡΑΣ,  Η  ΓΛΩΣΣΑ ΤΟΥ, 239-251 (μελέτη)

(1., Κατάχτηση του οργάνου.-2. Εξέλιξη και διαμόρφωση της γλώσσας του. Οι τελευταίες επιφυλάξεις.-3. Φορέας της δημοτικής γλωσσικής παράδοσης. Λεξιλόγιο,/Τυπολογικά,/Φωνητικά,/ Σύνταξη)

ΚΩΣΤΗΣ ΠΑΛΑΜΑΣ,  ΑΠΟ ΤΑ «ΔΕΚΑΤΕΤΡΑΣΤΙΧΑ» 27, 251 (ποίημα)

          Γ.  ΤΟ ΑΛΛΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ

ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ  ΞΕΝΟΠΟΥΛΟΣ,  Η  ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ ΤΟΥ, 255-261 (μελέτη)

ΚΩΣΤΗΣ  ΠΑΛΑΜΑΣ,  ΡΟΔΟΥ  ΜΟΣΚΟΒΟΛΗΜΑ, 261 (ποίημα)

ΛΕΩΝ  ΚΟΥΚΟΥΛΑΣ, Η  «ΤΡΙΣΕΥΓΕΝΗ» ΤΟΥ ΚΩΣΤΗ ΠΑΛΑΜΑ (ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΚΑΙ ΚΡΙΤΙΚΗ ΤΟΠΟΘΕΤΗΣΗ), 263-272 (μελέτη)

ΤΑΚΗΣ Κ. ΠΑΠΑΤΖΩΝΗΣ,  ΤΟ  ΜΕΤΑΦΡΑΣΤΙΚΟ ΤΟΥ ΕΡΓΟ, 273-280, (μελέτη)

ΚΩΣΤΗΣ  ΠΑΛΑΜΑΣ,  ΣΤΟΧΑΣΜΟΙ  ΤΗΣ ΧΑΡΑΥΓΗΣ, 280 (ποίημα)

          Δ. Ο  ΑΓΩΝΙΣΤΗΣ

ΡΗΓΑΣ  ΓΚΟΛΦΗΣ,  Ο  ΔΗΜΟΤΙΚΙΣΤΗΣ, 284-291 (μελέτη)

(Εισαγωγή- Πρώτα χρόνια- Δισταγμοί και αμφιβολίες- Το «Ταξίδι» του Γιάννη Ψυχάρη.- Γλωσσική κρίση- Ηρωικοί καιροί.- Η τελευταία γλωσσική του στάση.- Η πνευματική διαθήκη του.) (μελέτη)

ΚΩΣΤΗΣ  ΠΑΛΑΜΑΣ, ΕΝ’ ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΑΠΟ ΤΟ Β΄ ΜΕΡΟΣ ΤΗΣ «ΤΡΙΣΕΥΓΕΝΗΣ», 291

ΓΙΩΡΓΟΣ  ΒΑΛΕΤΑΣ, ΤΟ ΞΕΚΙΝΗΜΑ ΤΟΥ (ΠΡΩΤΕΣ ΡΙΖΕΣ, ΔΙΑΜΟΡΦΩΤΙΚΑ ΧΡΟΝΙΑ), 293-316 (μελέτη)

(ΠΡΟΛΟΓΙΚΑ-ΚΑΤΑΒΟΛΕΣ: 1. Τα προγονικά του.-ΤΑ ΠΑΤΡΙΚΑ ΤΟΥ:-2. Άμεσες καταβολές-ΠΡΩΤΑ ΧΡΟΝΙΑ: 3, Πάτρα-ΔΕΥΤΕΡΗ ΠΑΙΔΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ: 4. Μεσολόγγι,-5. Σχολική ζωή.-6. Ζωή και φύση.-ΕΦΗΒΙΚΑ ΧΡΟΝΙΑ. 7. Ερωτισμός.-8. Καθοσίωση ζωής,-9. Πρωτόλεια, -10. «Ερώτων έπη»,-11. Ρήτορας και γραμματικός,-12. Πατριωτισμός.-ΦΟΙΤΗΤΙΚΑ ΧΡΟΝΙΑ. 13. Αθήνα.- ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ)

ΤΗΣ ΣΥΝΤΑΞΗΣ:

ΣΗΜΕΙΩΜΑ  ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ  ΤΟΥ  ΚΩΣΤΗ  ΠΑΛΑΜΑ, 317

ΕΚΔΟΣΕΙΣ  ΕΡΓΩΝ  ΤΟΥ  ΚΩΣΤΗ  ΠΑΛΑΜΑ, 318

ΕΠΙΜΕΤΡΟ, 318

-Όλες οι πρωτότυπες εδώ μελέτες εγράφηκαν για τον τόμο αυτόν και δεν επιτρέπεται αναδημοσίευσή τους, χωρίς την άδειαν των συγγραφέων

-Το ανέκδοτο που δημοσιεύουμε ποίημα «Ήθελα του Κωστή Παλαμά μας έχει ανακοινώσει ευγενικά η κ. Αύρα Σπ. Θεοδωροπούλου, με την άδειαν των κληρονόμων του Ποιητού.

-Από τους ίδιους κληρονόμους μας εδόθηκε πρόθυμα το χειρόγραφο στίχων του, πού φωτοτυπημένο δημοσιεύεται εκτός κειμένου, ως και η συγκατάθεσή τους να περιληφθή εδώ η εκλογή πού εκάναμε από το λυρικό έργο του Κ. Παλαμά.

-Οι φωτογραφίες του Ποιητού πού δημοσιεύουμε μας εδόθηκαν από τον καλλιτέχνην φωτογράφο κ. Ευάγγ. Ευαγγελίδην.

-Το σκίτσο του Κ. Παλαμά είχε κάμει ο ζωγράφος Κ. Μαλέας

-Του τόμου αυτού ετυπώθηκαν διακόσια αντίτυπα σε διαλεχτό χαρτί, αριθμημένα από Ν 4 ως 200.

Εικόνες εκτός κειμένου

4γχρωμη εικόνα του Κωστή Παλαμά, (Στο εσώφυλλο)

Ο Ποιητής,   (έναντι σ.64)

Κ. Παλαμάς,  (σκίτσο του ζωγράφου Κ. Μαλέα),   (έναντι σ.128)

Φωτοτυπία χειρογράφου του της «Βραδυνής φωτιάς»,   (έναντι σ.292)

Ο Ποιητής στο γραφείο του,  (έναντι σ.256)

                 “Pro captu lectoris habent sua fata libelli”

     «Σύμφωνα με τις δυνατότητες του αναγνώστη τα βιβλία έχουν την μοίρα τους» μας λέει το αρχαίο λατινικό ρητό, πόση αλήθεια κρύβει μέσα της η ρήση αυτή του Λατίνου συγγραφέα άραγε διαχρονικά, μέσα στην ιστορία της ανθρώπινης γραφής και ανάγνωσης. Κάθε βιβλίο ή ευρύτερα, κάθε καλλιτεχνικό προϊόν, δεν ακολουθεί όπως φαίνεται μόνο την μοίρα που του προεξοφλεί το ταλέντο, το τάλαντο, η φήμη, η συγγραφική ικανότητα, η δημοσιότητα που χαίρει ο όποιος συγγραφέας- «κατασκευαστής» του, αλλά, και τι του προαναγγέλλει η αναγνωστική αποδοχή-μοίρα του αναγνώστη ή των αναγνωστών του. Και γεννούνται τα εξής ερωτήματα αν σαν υπόθεση εργασίας αποδεχτούμε ως «αξίωμα» τη λατινική αρχαία πρόταση, των επτά αυτών λέξεων. Σημαίνει δηλαδή ότι μειώνεται, ακυρώνεται ο οραματισμός, η φιλοδοξία, η επιθυμία, η πρόθεση του συγγραφέα να γράψει ένα βιβλίο, να κατασκευάσει ο καλλιτέχνης ένα έργο μικρής ή μεγάλης εμβέλειας έργο, και το καλλιτεχνικό αυτό προϊόν-που δίνεται σε εμάς τους αναγνώστες, αγοραστές του-να κερδίσει τον χρόνο; Να παραμείνει κτήμα της πολιτιστικής μας παράδοσης εσαεί; Να κρατηθεί στην επιφάνεια της χρονικής επικαιρότητας και πέρα από τα κράσπεδα της διάρκειας που σπαταλήθηκε για την συγγραφή του από τον συγγραφέα, και τους άλλους της κυκλοφορίας του παράγοντες που εμπιστεύτηκαν αυτόν και την δημιουργία του; Τα άτομα που εργάστηκαν για την τεχνική και εκτυπωτική υλοποίησή του, την έκδοση και κυκλοφορία του, συμβάλλουν στην υπέρβαση του χρόνου έκδοσής του; Ο χρόνος αναγνώρισής του, αποδοχής του ώστε να ενταχθεί σε αυτό που ονομάζουμε κλασικό, διαρκεί όσο θέλει, αποφασίζει, (ανάλογα με τα γούστα του, τις πνευματικές του ανάγκες, ενδιαφέροντα) ο διαχρονικά τυχαίος, άγνωστος του συγγραφέα-δημιουργού αναγνώστης μέσα στην Ιστορία; Εξαρτάται η μοίρα ενός βιβλίου από την παιδεία, την έφεση για διάβασμα, γνωστική επάρκεια, εργασιακές ανάγκες μόνο, γιατί όχι και περιέργεια, ενδιαφέρον και εφόδια που έχει ή ενδέχεται να διαθέτει ο αποδέκτης του όποιου καλλιτεχνήματος, στην δεδομένη ερώτηση αναγνώστης; Από την διαφημιστική πίτα που του παραχωρείται ξεχωριστά, και το κυριότερο, σε ποιο βαθμό επηρεαζόμαστε εμείς οι τυχαίοι και άγνωστοι αναγνώστες του από την διαφήμιση και προβολή του. Πόσο αποτυπώνεται στις συνειδήσεις ημών των αναγνωστών η εικόνα του ως ένα ακόμα καταναλωτικό προϊόν; Και η ερασιτεχνική ή επαγγελματική πρόθεση των ενδιάμεσων μεσολαβητών υλοποίησής του, διαφήμισής του, προώθησής του, οι εργαζόμενοι στα τυπογραφεία, οι κατασκευαστές εξώφυλλων, οι βιβλιοδέτες, οι εκδότες, οι εργαζόμενοι στα βιβλιοπωλεία-παλαιοπωλεία, είναι απλά εκτελεστικά όργανα ενός εργασιακού χώρου για την κυκλοφορία του μόνο; Και οι βιβλιοκριτικοί τι θέση έχουν σε αυτό της ανάγνωσης και διάδοσης ενός βιβλίου του πολιτισμού παιχνίδι; Οι Βιβλιοκριτικοί οι οποίοι μας προτείνουν το συγκεκριμένο πνευματικό προϊόν προς αγορά και ανάγνωση, τον τάδε ή τον δείνα παλαιό ή νέο συγγραφέα μέσα από τις σελίδες των περιοδικών και εφημερίδων, τηλεοπτικών ή ραδιοφωνικών εκπομπών (στις μέρες μας και ηλεκτρονικών ιστοσελίδων που αναρτώνται και δημοσιεύονται κριτικά κείμενα, προτείνονται τίτλοι), κατά πόσο διαμορφώνουν, επηρεάζουν ή αναστέλλουν την πορεία της μοίρας ενός βιβλίου; Την ποδηγετούν θετικά ή αρνητικά, ή απλά γράφονται για να γράφονται κριτικές να τις δουν και ενδεχομένως να τις διαβάσουν (την κριτική) μόνο οι φίλοι και ομότεχνοι «κουλτουριάρηδες» από το «σινάφι» των βιβλιοκριτικών, δημοσιογράφων, δημοσιογραφούντων, και να γεμίσει το ντοσιέ της νέας έκδοσης ο εκδότης του βιβλίου. Τυχερότερα σίγουρα είναι τα βιβλία, αν δεν λαθεύω,-οι τίτλοι εκείνοι, και τα έργα των οποίων οι συγγραφείς τους επιλέγονται από τις πανεπιστημιακές σχολές, τα ανάλογα ερευνητικά τμήματα, τους πανεπιστημιακούς διδάσκοντες ως ύλη, δίδονται ως σπουδαστική και  ερευνητική εργασία. Ο φοιτητής ή η φοιτήτρια κατά την διάρκεια των σπουδών του οφείλει να γνωρίσει, να διαβάσει, να εξερευνήσει το έργο ενός έλληνα ή αλλόγλωσσου συγγραφέα, να εργαστεί πάνω σε αυτό. Να εκπονήσει την διδακτορική του διατριβή, την εργασία του με το συγγραφικό υλικό-τον συγγραφέα- που θα του προτείνει ο πανεπιστημιακός και επιβλέπων δάσκαλος. Όπως φυσικά και οι συγγραφικές εργασίες και τα δημοσιεύματα των ίδιων των διαφόρων βαθμίδων πανεπιστημιακών. Με τα παραπάνω, θέλω να πω ότι, μήπως θα πρέπει να επαναπροσδιορίσουμε την μοίρα του Βιβλίου, ενός καλλιτεχνικού έργου, να προβληματιστούμε πάνω σε αυτό κάτω από μία διαφορετική προοπτική ώστε να παρατείνουμε στο χρόνο την μοίρα του, πέρα από την πρόσκαιρη αναγνώρισή του ή ανάγνωσή του;

     Αν έχουν κάποια σημασία τα λεγόμενα του γράφοντος της μικρής αυτής ιστοσελίδας για την ποίηση και τη λογοτεχνία, την τέχνη, τότε μπορούμε να εντάξουμε το πολύπλευρο έργο του ποιητή και δασκάλου Κωστή Παλαμά στους κλασικούς της ελληνικής και παγκόσμιας ποίησης; Μπορεί ο έλληνας ποιητής Κωστής Παλαμάς να σταθεί ισάξια και ισότιμα δίπλα σε μεγάλα ποιητικά μεγέθη του ευρωπαϊκού και του παγκόσμιου ποιητικού πανθέου; Βίκτωρ Ουγκώ, Ουώλτ Ουίτμαν, Έζρα Πάουντ, Πάμπλο Νερούδα, Ταγκόρ κ. ά. Ή μήπως την τύχη αυτή στην ελληνική ποιητική παράδοση την επιφύλαξε η ποιητική και λογοτεχνική αναγνωστική μοίρα μόνο στους δύο Νομπελίστες μας Ποιητές, τον Γιώργο Σεφέρη και τον Οδυσσέα Ελύτη, το ένα από τα δύο βραβεία Λένιν, τον ποιητή Γιάννη Ρίτσο, ο οποίος κατά μία ερευνητική προβληματική είναι-ένα μέρος του ποιητικού του μεγέθους- «συνεχιστής» του, συγγενεύει σε αρκετές ποιητικές του πτυχές μαζί του. Μία τέτοιου εύρους και ίσως συγγραφικού διαμετρήματος διερεύνηση, συνεξέταση του ποιητικού υλικού, διακειμενικές προσεγγίσεις, απαιτεί και βαθειά γνώση και χρόνο ώστε να εξαχθούν τα ανάλογα συμπεράσματα, είτε θετικά είτε αρνητικά. Ακόμα μπορεί να μην ευσταθεί καν η ερώτηση, να είναι μία παρανάγνωση του γράφοντος, έλλειψη επαρκών γνώσεων του υπογράφοντος του τεράστιου και ποικιλόμορφου έργου του ποιητή και δασκάλου Κωστή Παλαμά. Να είναι ίσως μία ενστικτώδη αναγνωστική θέση-ερώτηση, πάνω στα ποιητικά διαβάσματα και τις επιδράσεις που δέχτηκε στα εφηβικά του χρόνια, να θέλει να διατηρήσει στην διάρκεια του χρόνου το έργο του Κωστή Παλαμά στην επιφάνεια. Να μην του αμφισβητεί την έννοια του κλασικού και διαχρονικού, του οικουμενικού ποιητή, όταν αναφερόμαστε στον έλληνα ποιητή της Ρωμιοσύνης και του Ελληνισμού Κωστή Παλαμά. Να πιστεύει ότι δεν έχει να ζηλέψει τίποτα από αντίστοιχα ποιητικά μεγέθη ευρωπαίων και άλλων ηπείρων ποιητών ακόμα και συγγραφέων βραβευμένων με το βραβείο Νόμπελ. Ας μου συγχωρεθεί η άποψη-εξάλλου, ποιος ασχολείται από τους υψηλά ιθύνοντες έχοντες μία οικονομική άνεση-με τις θέσεις που εκφράζει αυτή η μικρή ιστοσελίδα τα «Λογοτεχνικά Πάρεργα», ένας πειραιώτης φλύαρος, ανορθόγραφος, προχειρολόγος που «μπάταρε» πολιτικά όπως υποστηρίζουν, (εδώ γελάμε, αλλά άσε, μην χάσουμε και τα 250 ευρώ εορταστικής ενίσχυσης που λάβαμε χθες ως χαμηλοσυνταξιούχοι και δεν έχουμε και τα ευρωπαϊκά κονέ), να θεωρώ τον ποιητή Κωστή Παλαμά σπουδαίο και μεγάλου μεγέθους ποιητή και ας μην βραβεύτηκε με το Νόμπελ, ας μην ίσως υποστηρίζεται και τόσο (αν δεν κάνω λάθος) το έργο του, όσο αυτό του αλεξανδρινού ποιητή Κωνσταντίνου Π. Καβάφη, του μυθιστοριογράφου και παραμυθά (με θετικό πρόσημο) Νίκου Καζαντζάκη από τους σημερινούς αναγνώστες μάλλον. Ασφαλώς πραγματοποιούνται συνέδρια και ημερίδες για το έργο του, κυκλοφόρησαν τα πρακτικά, δόθηκαν ομιλίες για το έργο του τα τελευταία χρόνια, κυκλοφόρησαν τόμοι που διερευνούν από το ξεκίνημά του την συγγραφική του παρουσία. Ας μνημονεύσουμε μόνο δύο τίτλους το: «Εισαγωγή στην Ποίηση του Παλαμά. Επιλογή Κριτικών Κειμένων» επιμέλεια Ευριπίδης Γαραντούδης, εκδόσεις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης 2019.  Έχουμε ένα ανθολόγιο κριτικών κειμένων και θέσεων, 32 το σύνολο, για την σύνολη παρουσία του. Και τα δύο μελετήματα για τον ποιητή του Γιώργου Ανδρειωμένου, «Ο Παλαμάς και ο Πολιτικός φιλελευθερισμός», 2022 και «Ο Παλαμάς και η Πολιτική Στην πρώιμη και ύστερη φάση της ζωής του», 2014 και τα δύο από τις παλαιές και καλές εκδόσεις του Ιωάννη Σιδέρη, που έχω πάνω στο τραπέζι. Η πρώτη μελέτη είναι αφιερωμένη "Στον Π. Δ. Μαστροδημήτρη παλαιά οφειλή", ενώ η δεύτερη "Στόν φίλο Σταμάτη Τσαρουχά". Και φυσικά, δεν μπορούμε να παραβλέψουμε την εργώδη προσπάθεια και ενδιαφέρον των υπευθύνων του Ιδρύματος Κωστή Παλαμά, να επανεκδώσουν εκ νέου τα «Άπαντά» του που εμείς οι παλαιότεροι γνωρίσαμε από τις εκδόσεις Μπίρη-Γκοβόστη 16 τόμοι.

     Δεν επιθυμούσα αυτό το μικρό δεύτερο σημείωμα να είναι φιλολογικό ή κριτικό, ή συγκριτικό, αποδελτιωτικό τις εορταστικές αυτές μέρες. Ήθελα να κάνω μία μικρή μόνο μνεία, για ένα επόμενο σημείωμά μου για τον ποιητή και το έργο του σε σχέση με την πόλη μας, τον Πειραιά και τους Πειραιώτες δημιουργούς. Εν τάχει, ας αναφέρουμε τα εξής: Μία μικρή ανάγνωση της πρώτης Παλαμικής εργογραφίας και βιβλιογραφίας που μας δόθηκε από τον σταθερό Παλαμιστή Γιώργο Κατσίμπαλη, «Βιβλιογραφία Κ. ΠΑΛΑΜΑ» σελίδες 375-471, του αφιερωματικού τεύχους της «Νέας Εστίας» τόμος ΛΔ τεύχος 397, Χριστούγεννα 1943, χρονιά που πεθαίνει ο ποιητής, θα αναγνωρίσουμε ότι στα 3.409 πρώτα αυτά λήμματα που μας παραθέτει ο Γιώργος Κατσίμπαλης, μία κάποια όχι μεγάλη, αλλά ουσιαστική για τον Πειραϊκό χώρο σχέση του Κωστή Παλαμά με τον Πειραιά. Εκδίδονται έργα του (ανάτυπα) από το πειραιώτικο λογοτεχνικό περιοδικό «Το Περιοδικόν μας» του Γεράσιμου Βώκου, νούμερο 7, εκδίδει εργασία του από το φημισμένο για την εποχή του Τυπογραφείο «Τύποις Σ. Ν. Ταρουσοπούλου» που στεγάζονταν στην περιοχή του Φαλήρου, νούμερο 55. Από το ίδιο Τυπογραφείο κυκλοφόρησε και ποιητική του συλλογή ο Γιώργος Σεφέρης και αρκετοί άλλοι έλληνες ποιητές. Δίνει διαλέξεις και γράφει προλόγους, βιβλιοκρίνει βιβλία πειραιωτών συγγραφέων. Παύλος Νιρβάνας, (στο περιοδικό «Τέχνη» και όχι μόνο. Για τους Θεόδωρο Βελλιανίτη, Ζουφρέ, Μήτσο Παπανικολάου (πέθανε στην Κατοχή στην περιοχή της Νίκαιας). Μιλά στην Ακαδημία Αθηνών για το έργο και την παρουσία του πειραιώτη ποιητή Λάμπρου Πορφύρα, νούμερα 56,63 κλπ. Δεν μένει μόνο εδώ ο γεραρός δάσκαλος Κωστής Παλαμάς, όπως καλά γνωρίζουμε, δημοσιεύει ποιήματά του και κείμενά του στο περιοδικό «Απόλλων», νούμερα 206, 208, 223. Δημοσιεύει στο «Πασχαλινόν Λεύκωμα» του Δημητρόπουλου- Σεφερλή στον Πειραιά, στην εφημερίδα «Αναγέννηση», νούμερα 349, 364. Συνεργάζεται με το Φιλολογικόν Ημερολόγιον «Η Κυψέλη» του Σ. Μανούσου και Άγγελου Κοσμή» που εκδίδεται στον Πειραιά το 1901, 1902 λήμμα 412, 423. Κείμενά του και ποιήματά του έχουμε σε αρκετά τεύχη του περιοδικού «Το Περιοδικόν» μας του Γεράσιμου Βώκου, βλέπε και τα αντίστοιχα νούμερα λημμάτων. 399, 400, 401, 403, 405,408, 410 και άλλα νούμερα λημμάτων. Αφιερώνει στο περιοδικό «Ο Νουμάς» κείμενό του στον Αλέξανδρο Πάλλη για την «Ιλιάδα» του, νούμερο 453. Γράφει στο γνωστό πειραιώτικο Ημερολόγιο «Παρθενών», νούμερο 499. Συνεργάζεται με το γνωστό περιοδικό «Πειραϊκά/ Γράμματα» των Κλέαρχου Μιμίκου και Ισιδώρας Καμαρινέα, βλέπε τα αντίστοιχα λήμματα. Δημοσιεύει επιστολές στην εφημερίδα «Εμπρός» για τον Θεόδωρο Αφεντούλη, νούμερο 1816. Γράφει απαντητική επιστολή στον ποιητή Γεώργιο Στρατήγη στην εφημερίδα «Εστία», νούμερο 1979. Δίνει διάλεξη 16/11/1917 στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά, νούμερο 1972. Στέλνει Γράμμα του στο Δήμαρχο Πειραιώς, εφημερίδα «Ελεύθερον Βήμα» 10/2/1931, νούμερο 3036. Γράφει για την «Μεγάλη Ιδέα» στην πειραϊκή εφημερίδα «Νέοι Καιροί» 24/3/1933, στην «Σαρωνική Πνοή» της Σαλαμίνας νούμερα 3093, 3168. Και άλλες συμμετοχές του. Όπως εν τάχει βλέπουμε ο Κωστής Παλαμάς, μέσα από την καταγραφή της Εργοβιβλιογραφίας του από τον Γιώργο Κατσίμπαλη αλλά και από τις μεταγενέστερες συμπληρωματικές χρονολογικά Βιβλιογραφίες του που συντάχθηκε από τον Κ. Γ. Κασίνη, διατηρεί συγγραφικούς και πνευματικούς δεσμούς με τον Πειραιά και αρκετούς από τους πνευματικούς εκπροσώπους του εκείνη την εποχή του προηγούμενου αιώνα. Δημοσιεύει κείμενά του σε πειραϊκές εφημερίδες και σε γνωστά μας πειραϊκά περιοδικά, σε Λευκώματα και Ημερολόγια κλπ. Η παρουσία του Κωστή Παλαμά είτε με πρωτότυπα έργα του είτε με κριτικές και μελέτες για το έργο του, είναι παρούσα και σταθερή.

      Θα μπορούσαμε να χωρίσουμε την Πειραϊκή παρουσία του Κωστή Παλαμά στην Πειραϊκή επικράτεια, σε τρείς τομείς. Α) στα πειραϊκά περιοδικά με τα οποία συνεργάζεται και δημοσιεύει κείμενά του ή του αφιερώνουν τεύχος τους και δημοσιεύονται μελέτες για το έργο του. Βλέπε εκτός από τους παλαιότερους τίτλους το περιοδικό «Θερμοπύλες», «Το Περιοδικόν μας», (Βελιώτης/ Γεράνης), «Φιλολογική Στέγη» του γνωστού Φιλολογικού Σωματείου της πόλης, το περιοδικό «Πολιτιστική Πράξη», (Κουκολιάς) τα σύγχρονα «Πειραϊκά Γράμματα» έκδοση του Πειραϊκού Συνδέσμου (Σκαράκης/ Μπούτου). Ο δεύτερος τομέας έρευνας είναι οι διάφορες ομιλίες που δόθηκαν για το έργο του, βλέπε πχ. ποιητής Στέλιος Γεράνης, ο οποίος ακόμα, εκτός από την επιμέλεια του περιοδικού αφιέρωμα στον Κωστή Παλαμά, «Θερμοπύλες»  χρόνος δεύτερος, τχ. 7/1,2,1963, μαζί με τον συγγραφέα Χρίστο Αδαμόπουλο εξέδωσαν και βιβλίο για τον ποιητή. Μία εξερεύνηση στον πειραϊκό τύπο και τα περιοδικά θα μας προσφέρει στοιχεία και πληροφορίες που τεκμηριώνουν την σχετική έρευνα. Τέλος, συνοπτικά να μνημονεύσουμε έχουμε τους Πειραιώτες πανεπιστημιακούς, παιδαγωγούς, συγγραφείς, μελετητές, οι οποίοι είτε κυκλοφόρησαν μελέτες τους για τον Κωστή Παλαμά, είτε κυκλοφόρησαν ανάτυπα από συμμετοχές τους σε συνέδρια για τον ποιητή, δημοσιευμένα σε αθηναϊκά περιοδικά, είτε έγραψαν κριτικές για το έργο του ή επιμελήθηκαν επανεκδόσεις έργων του. Ας αναφέρουμε κατά αλφαβητική σειρά τους κυριότερους Πειραιώτες συγγραφείς των νεότερων γενεών, αφήνοντας την έρευνα ανοιχτή για μία μελλοντική διεξοδικότερη επισήμανση και αποδελτίωση, καταγραφή των στοιχείων, καταγραφή των βιβλίων και εργασιών τους. Χρίστος Αδαμόπουλος, Βαγγέλης Αθανασόπουλος, Άγγελος Βογάσαρης, Στέλιος Γεράνης, Βρασίδας Καραλής, Δημήτρης Κόκορης, Εμμανουήλ Κριαράς, Ευάγγελος Ν. Μόσχος, Γιώργος Χ. Μπαλούρδος, Τούλα Μπούτου, Ευάγγελος Παπανούτσος, Νίκος Χαντζάρας και άλλοι.

         Κλείνοντας το σύντομο αυτό εορταστικό σημείωμα-το δεύτερο-στον ποιητή και δάσκαλο Κωστή Παλαμά, να υπενθυμίσουμε το γεγονός ότι πρώτοι (;) οι Πειραιώτες, τίμησαν την απώλειά του  Φλεβάρης του 1943 με την έκδοση του πλούσιου τεύχους των «ΓΡΑΜΜΑΤΩΝ»,- που αποδελτιώνω- ενώ ακολούθησε το αφιέρωμα του περιοδικού «Νέα Εστία».

   Τέλος θα ήθελα να ευχαριστήσω τον άγνωστό μου μεταφραστή κύριο Γιώργο Βάρσο, ο οποίος στην δίγλωσση έκδοση που εξέδωσαν οι εκδόσεις Gutenberg, Αθήνα 2022, «ΠΟΙΗΣΗ Εκλογή από το έργο του ΤΖΩΝ ΚΗΤΣ» μετάφραση-σχόλια-επίμετρο Γιώργος Βάρσος, στα «Στοιχεία Βιβλιογραφίας» σ. 295-299, και στην «Ελληνική  πρόσληψη» του άγγλου ρομαντικού ποιητή μνημονεύει την προγενέστερη εργασία μου, «Το κακορίζικο Αηδόνι του Αγγλικού ρομαντισμού» που δημοσιεύτηκε πρώτα στο περιοδικό «Οδός Πανός» τχ. 143/1,2,3, 2009 και κατόπιν στα «Λογοτεχνικά πάρεργα». Τον ευχαριστώ για την επιστημονική και ερευνητική του ευσυνειδησία.

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος

Πειραιάς 22 Δεκεμβρίου 2022