1ο Λύκειο Βριλησσίων
Η ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΑΣ ΣΤΗ ΝΕΟΤΕΡΗ
ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ
Προσέγγιση στα πλαίσια του ΚΕΘΙ
Υπεύθυνη Αλεξάνδρα Μπουφέα, δ.φ.
ΑΘΗΝΑ 2005
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Το πιο γνωστό σλόγκαν των δικών μας μαθητικών χρόνων ήταν το «ανοίξτε ένα παράθυρο να μπει λίγο φώς στο φέρετρο της σχολικής μας νιότης». Σήμερα κυριαρχεί το «η τάξη ένα κλουβί με παπαγάλους». Κι όμως κάποια προγράμματα σαν αυτά που προωθεί το ΚΕΘΙ έρχονται να διαψεύσουν ευχάριστα και τις πιο απαισιόδοξες Κασσάνδρες. Τότε τα βιβλία γίνονται κρίνα, ο δάσκαλος ποιητής, για να θυμηθούμε τον Παλαμά, και η τάξη ένα θερμοκήπιο που βοηθά τα τρυφερά κλειστά λουλούδια των μαθητικών ψυχών ν’ ανθίσουν.
Το έναυσμα για το θέμα που επέλεξα να προσεγγίσω με τους μαθητές μου του Α2 Τμήματος του 1ου Λυκείου Βριλησσίων «Η θέση της γυναίκας στη νεότερη γυναικεία ελληνική ποίηση» μου είχε δοθεί διδάσκοντας το ποίημα της Κικής Δημουλά «Σημείο αναγνωρίσεως» που περιλαμβάνεται στο βιβλίο «Νεοελληνική Λογοτεχνία» θεωρητικής κατεύθυνσης της Γ΄ Λυκείου. Εδώ και τουλάχιστον τρία χρόνια είχα ξεκινήσει να συγκροτώ μια ανθολογία με ποιήματα ποιητριών που αποτύπωναν την ιδιαίτερη θέση της γυναίκας στο κοινωνικό γίγνεσθαι και εξέφραζαν τη συνειδητοποίηση μιας τέτοιας διαφορετικότητας.
Κρίνοντας επαρκές το υλικό που ήδη είχα συγκεντρώσει, δε θεώρησα σκόπιμο να αναλώσουν οι μαθητές χρόνο και μόχθο διαβάζοντας και ξεφυλλίζοντας ανθολογίες και συλλογές (δυσεύρετες οι περισσότερες) για τη συγκέντρωση περαιτέρω υλικού. Η προσπάθειά μας έτσι επικεντρώθηκε και λόγω του περιορισμένου χρόνου στην επεξεργασία και προσέγγιση των ποιημάτων. Χωρίς την υιοθέτηση διδακτικών μοντέλων εκ μέρους μου-άλλωστε σχεδόν για όλα τα ποιήματα δεν υπάρχουν διδακτικές προσεγγίσεις- αλλά και χωρίς το άγχος του εξεταστικού βρόγχου εκ μέρους των παιδιών απολαύσουμε τα κείμενα τα οποία έγιναν αφετηρία να ταξιδεύσουμε στο χρόνο και να προβληματιστούμε σχετικά με τη θέση της γυναίκας στην ελληνική κοινωνία.
Το έντυπο που κρατάτε στα χέρια σας δεν είναι παρά προϊόν αυτής της συλλογικής δουλειάς. Περιλαμβάνει μια ανθολογία, βιογραφικά των ποιητριών και κάποιες ενδεικτικές σκέψεις των μαθητών, όπως αυτές διατυπώθηκαν στα ασφυκτικά χρονικά πλαίσια δύο διδακτικών ωρών στο σχολείο. Κλείνει με το ποίημα μιας μαθήτριας (δημοσιεύεται με ψευδώνυμο), για την οποία όλη αυτή η προσπάθεια λειτούργησε ως πηγή έμπνευσης. Συνειδητά δεν ήθελα να δώσω εργασίες για το σπίτι που θα κατέληγαν πιθανόν σε αγγαρεία χωρίς να αποκλείσουμε και τυχόν έξωθεν επεμβάσεις. Δεν μπορεί φυσικά εδώ να αποτυπωθεί η γοητεία και το άρωμα από τις προφορικές συζητήσεις και τα σχόλια που έγιναν κατά τη διάρκεια δύο μηνών στο μάθημα και στα διαλείμματα, με τις αυθόρμητες απορίες όλων ανεξαιρέτως των παιδιών, την έκπληξή τους για τις κοινωνικές καταστάσεις που θίγονται, ακόμη και τις λεξιλογικές επιλογές των ποιητριών, αλλά και τη διαπίστωση για τον πολλαπλό ρόλο της λογοτεχνίας. Όσα λοιπόν δεν γράφονται και τα κρατάμε ζωντανά μέσα μας είναι αυτά που αναδεικνύουν ένα σχολείο δημιουργικό και φωτεινό σαν κι αυτό που ονειρευόμαστε να φτιάξουμε. Ευχαριστούμε λοιπόν και πάλι το ΚΕΘΙ που μέσα από τη δυνατότητα υλοποίησης αυτού του προγράμματος μας έδειξε ότι μπορεί να γίνει πραγματικότητα. Κινδυνεύαμε να το ξεχάσουμε.
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Η τέχνη και ειδικότερα η ποίηση είναι ένας από τους τομείς στους οποίους αντικατοπτρίζονται οι ανισότητες των δύο φύλων στην ελληνική κοινωνία. Οι σχέσεις των δύο φύλων, ο διαφορετικός ρόλος τους στη διαμόρφωση του κοινωνικού γίγνεσθαι και ιδιαίτερα οι μεταξύ τους ανισότητες απετέλεσαν συχνά αντικείμενο της τέχνης γενικότερα, της λογοτεχνίας ειδικότερα και μάλιστα της ποίησης από την Αρχαιότητα. Δεν είναι λίγες οι αναφορές για τη θέση της γυναίκας που υπολανθάνουν στα ποιήματα της Σαπφούς, στις τραγωδίες κυρίως του Σοφοκλή και του Ευριπίδη και βέβαια στις κωμωδίες του Αριστοφάνη και αργότερα του Μένανδρου. Από τα Βυζαντινά χρόνια θα άξιζε να ανατρέξουμε στη λεγόμενη «θύραθεν» ποίηση της Κασσιανής, αυτή δηλαδή που δεν αφορά εκκλησιαστικά-θρησκευτικά θέματα αλλά και στα ιπποτικά μυθιστορήματα και στα δημοτικά τραγούδια, στις Παραλογές και τα Ακριτικά και αργότερα στα Κλέφτικα (Της Δέσπως, της Λένως Μπότσαρη κ.ά.) για να δούμε πως αποτυπώνεται η γυναικεία ψυχή και εκφράζεται σαφώς η διαφορετική στάση ζωής των γυναικών έναντι των ανδρών, που όμως σε οριακές καταστάσεις αναδεικνύονται σε μορφές ισότιμες και ισάξιες των ανδρών.
Γενικά πάντως η θέση της γυναίκας παρουσιάζεται διακριτικά προσδιορισμένη και οριοθετημένη, εκ προοιμίου δε δεδομένη και κατώτερη από τον άνδρα, αφού δεν της επιτρέπεται να παίρνει μέρος στα κοινά, να νομοθετεί, να εξουσιάζει, να αποφασίζει. Είναι συνήθως ο αφανής ήρωας, ο υποβολέας μεγάλων ανδρών (λ.χ. Ασπασία του Περικλή, Θεοδώρα του Ιουστινιανού κ.α.) κάποτε όμως αν και ελάχιστες φορές και ο πρωταγωνιστής (ας θυμηθούμε τις αυτοκράτειρες Ειρήνη και Θεοδώρα του Βυζαντίου που με την αποφασιστικότητά τους έθεσαν οριστικά τέλος στην εικονομαχία).
Από τις αρχές του 20ου αιώνα και σε όλη τη διάρκεια του είναι έκδηλο ότι η μείωση του γυναικείου αναλφαβητισμού, η βελτίωση εν γένει του βιοτικού επιπέδου, οι τριγμοί του κοινωνικού εποικοδομήματος και κυρίως οι απόηχοι ων γυναικείων κινημάτων, που και στην Ελλάδα βρίσκουν φανατικές θαυμάστριες (από την Καλλιρρόη Παρρέν και την Εφημερίδα των Κυριών ως την ανώνυμη του δημοφιλούς λαϊκού άσματος «Εγώ είμαι η νέα γυναίκα που θα καπνίζω…» επιτρέπουν στις γυναικείες φωνές να αρθρώσουν τον δικό τους προσωπικό λόγο και κυρίως να ακουστούν ως altera vox σε αυτή τη μονοφωνική συμφωνία των ανδρών. Πρόκειται για λόγο διαμαρτυρίας που καταγγέλλει με παράπονο τη θέση της γυναίκας που ζει στη σκιά του άνδρα, στο περιθώριο, στη σιωπή.
Μπορούμε μάλιστα να καταθέσουμε από την έρευνά μας τα ακόλουθα συμπεράσματα που αφορούν τη νεοελληνική λογοτεχνία του 20ου αιώνα:
-Αυξάνεται θεαματικά ο αριθμός των γυναικών που γράφουν, δημοσιεύουν σε περιοδικά και εκδίδουν λογοτεχνικά έργα, περισσότερα βέβαια βιβλία ποίησης. Πλάι στους μεγάλους του είδους Παλαμά, Σικελιανό, Καρυωτάκη, αλλά και αυτούς της γενιάς του ’30 Σεφέρη, Ελύτη, Ρίτσο, δειλά δειλά ψιθυρίζουν η Γαλ. Καζαντζάκη, η Μελισσάνθη, η Μυρτιώτισσα, η Πολυδούρη κι αργότερα η Δημουλά, η Γώγου κ.ά.
Οφείλουμε πάντως να σημειώσουμε ότι οι έγκυρες ιστορίες της λογοτεχνίας (Δημαράς, Πολίτης) αγνοούν επιδεικτικά τις γυναίκες δημιουργούς, ενώ σε κάποιες άλλες (Κορδάτος, Κουτσούκαλης) επισυνάπτονται επιμέρους κεφάλαια με τίτλους «Οι Ελληνίδες στη λογοτεχνία», ή «Γυναίκες ποιήτριες και πεζογράφοι» λες και οι γυναίκες πρέπει σαφώς να διαχωριστούν από τους άνδρες δημιουργούς που όπως φαίνεται πρωταγωνιστούν στις σελίδες της ιστορίας.
-Αρχίζει να διαμορφώνεται, αν και από πολλούς μελετητές αμφισβητείται, ένας ιδιαίτερος τρόπος γυναικείας γραφής, όχι τόσο στη μορφή και στην τεχνοτροπία των ποιημάτων- στοιχεία στα οποία οι γυναίκες μάλλον φαίνεται να παραμένουν περισσότερο προσηλωμένες έναντι των ανδρών- όσο στην ανεπιτήδευτη έκφραση της ευαισθησίας και του αγνού λυρισμού.
-Τα θεματικά μοτίβα που απασχολούν ποιητές-ποιήτριες δεν παρουσιάζουν μεγάλες αποκλίσεις, με εξαίρεση βέβαια αυτά που αποτυπώνουν τη θέση της γυναίκας. Τα τελευταία είναι αριθμητικά ελάχιστα. Ξέρουν προφανώς οι ποιήτριες ότι κατά κύριο λόγο οι αναγνώστες είναι άνδρες και λίγο τους αγγίζουν τέτοια θέματα. Διστάζουν ίσως και οι ίδιες να θίξουν ακανθώδη ζητήματα ή μήπως έχοντας οι ίδιες διαπράξει την υπέρβαση ξεφεύγοντας από την συνηθισμένη θέση των γυναικών θεωρούν ανώφελα να μεμψιμοιρούν; Γεγονός είναι ότι τα ποιήματα αυτά παρουσιάζουν εξαιρετικό ενδιαφέρον αφού και μόνο λόγω θέματος αποστασιοποιούνται από τα συνήθη, αλλά και διαβάζοντας τα ως σύνολο στην ανθολογία αυτή, συνθέτουν ένα ψηφιδωτό αποκαλυπτικό της θέσης της γυναίκας σε όλες της τις εκφάνσεις ως ερωμένης, εργαζόμενης, μάνας, εργαζόμενης-νοικοκυράς, ασκούσης το αρχαιότερο επάγγελμα κ.λ.π.
Η ανθολογία αυτή φυσικά και δεν εξαντλεί το θέμα το οποίο ασφαλώς αξίζει να ερευνηθεί και το πώς προσεγγίζεται από την πλευρά των ποιητών και πεζογράφων. Ως αφετηρία έμπνευσης λοιπόν και υποθήκη για συνέχεια κλείνουμε με το απόσπασμα από τη Σονάτα του Σεληνόφωτος του Γιάννη Ρίτσου:
Το ξέρω η ώρα πια είναι περασμένη. Άφησέ με,
Γιατί τόσα χρόνια μέρες και νύχτες και πορφυρά μεσημέρια
Έμεινα μόνη
Ανένδοτη, μόνη και πάναγνη
Ακόμη και στη συζυγική μου κλίνη πάναγνη και μόνη…
Αλεξάνδρα Μπουφέα δ.φ.
Α Ν Θ Ο Λ Ο Γ Ι Α
Μέλπω Αξιώτη
Σύμπτωση
Κύματα μας τα φέρνανε κύματα μας τα παίρνανε τα όνειρά μας
Πέστε μου, σε όλα τούτα εμείς τι να κάνομε,
Εμείς είμαστε γυναίκες.
Πέστε μου τι μπορούσαμε εμείς να κάνομε, κι όταν νομίζαμε ότι
Είμαστε πουλιά,
Αλλά είμαστε γυναίκες.
Για μας τα χρόνια δεν περνούσανε, ήταν πάντα καλοκαίρι,
Δεν αγοράζαμε παπούτσια για να μπορούμε να σου πούμε σ’ αγαπώ
Όταν δεν είχαμε αληθινά-τίποτα εμείς! Βγάζαμε ψεύτικα γαρύφαλλα
Στο παράθυρο
Κι ας ήθελε μας είχαν ξεφυτρώσει αγκάθια
Ωσάν αγριόγατοι ανάμεσα από τα μεριά-τίποτα εμείς σας
Αγαπούσαμε.
Σούρουπο εγκαταλείπαμε τις κλινικές και τα παιδιά μας τότε
Πια να μη μας γνωρίζουνε,
Εμείς τι άλλο θέλατε από εμάς
Εμείς είμαστε γυναίκες
Πολύ μας πικράνατε.
Αλίκη Γιατράκου- Fossi
Η νοικοκυρά
Το πλυντήριο δουλεύει
Άδειασα τα αποτσίγαρα
Πήρα τη σκόνη
Ξαράχνιασα τη φαρδιά πολυθρόνα
Τίναξα το χαλί της φιγούρας
Τέλειωσα τις δυνάμεις μου
Θα πάω ως τη γειτόνισσα
Να σταματήσει και ο νους μου
Να δουλεύει.
Κατερίνα Γώγου
Θολούρα
Σηκώθηκε και τους ετοίμασε τέλεια το πρωινό
Με μαθηματικές κινήσεις.
Τους χαιρέτησε: στο καλό σας αγαπάω μην αργήσετε
Απ’ το σοφά γυαλισμένο κεφαλόσκαλο.
Τίναξε το χαλί έπλυνε φλιτζάνια και τασάκια
Μιλώντας μόνη της.
Έβαλε το φαϊ στην κατσαρόλα και άλλαζε το νερό στα βάζα.
Ένιωσε έξυπνη στο μανάβικο
Χαμογέλασε συγκαταβατικά στην κομμώτρια
Αλλοτριώθηκε στην αποθήκη καλλυντικών
Κι αγόρασε εκδόσεις ΚΥΤΤΑΡΟ τη ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ ΤΗΣ
ΓΥΝΑΙΚΑΣ ΣΤΟΝ ΑΝΔΡΙΚΟ ΚΟΣΜΟ.
Έστρωσε το τραπέζι την ώρα
Πού χτύπαγε το κουδούνι
Όμορφη έξυπνη κι ενημερωμένη στα κοινά.
Το παιδί κοιμήθηκε
Κι ο άντρας…
Αυτή χαχάνισε όπως είχε δει σε ένα διαφημιστικό
Και του ‘πε με χοντρή σεξουαλική φωνή: Έλα
Η γυναίκα σηκώθηκε με προσοχή για να μην τον ξυπνήσει
Έπλυνε τα πιάτα μιλώντας μόνη της
Άνοιξε τα παράθυρα να φύγει η τσικνίλα.
Έκανε τσιγάρο, άνοιξε το βιβλίο και διάβασε
«μόνο όταν οι γυναίκες απαιτήσουν ενεργητικά
θα υπάρξει ελπίδα για αλλαγή»
και πιο κάτω
ΝΑΙ ΑΛΛΑ ΤΙ ΕΚΑΝΕΣ ΣΗΜΕΡΑ ΧΡΥΥΣΗ ΜΟΥ
ΤΙ ΕΚΑΝΕΣ ΣΗΜΕΡΑ;
Σηκώθηκε με προσοχή
Πήρε το καλώδιο της ψήστρας
Το ‘σφιξε καλά στο λαιμό του άντρα της
Κι έγραψε κάτω από την ερώτηση
Του φεμινιστικού κινήματος ΕΠΝΙΞΑ ΕΝΑΝ
Ύστερα πήρε το 100 και μέχρι να ‘ρθουν
Κοίταξε το ωροσκόπιο της στη ΓΥΝΑΙΚΑ.
Αιμιλία Δάφνη
Γυναίκα
Ξεκίνησα απ’ τα βάθη των αιώνων
Με την υδρία στον ώμο, ταπεινή Ρεβέκκα,
Στη δίψα σου έγειρα να πιείς κ’ εμπρός σου
Στέκω συμβολική Γυναίκα.
Εσύ του νου τα θεία δώρα
Μου σκόρπισες στα πόδια και στα χέρια
Κι άστραψε ο πόθος της ψυχής στα μάτια
Όπως στις σκοτεινές νυχτιές τα’ αστέρια.
Με την υδρία στον ώμο ακολουθώ σε
Και με της βιβλικής γυναίκας την απλότη,
Κάμε από φως να φέγγει μου το βήμα
Κι απ’ τη σοφή χαρά μου η νιότη.
Έτσι μας τώγραψεν η μοίρα πάντα:
Μέσα στην πλάση δυάδα τρισαγία,
Εσύ του νου να μου σκορπάς τα δώρα,
Κι εγώ στη δίψα σου να γερνώ την υδρία.
Κική
Δημουλά
Σημείο Αναγνωρίσεως
Άγαλμα γυναίκας με δεμένα
χέρια
Όλοι σε λένε κατευθείαν άγαλμα,
Εγώ σε προσφωνώ γυναίκα κατευθείαν
Στολίζεις κάποιο πάρκο.
Από μακριά εξαπατάς.
Θαρρεί κανείς πως έχεις ελαφρά ανακαθίσει
Να θυμηθείς ένα ωραίο όνειρο που είδες,
Πως παίρνεις φόρα να το ζήσεις
Από κοντά ξεκαθαρίζει το όνειρο:
Δεμένα είναι πισθάγκωνα τα χέρια σου
Μ’ ένα σκοινί μαρμάρινο
Και η στάση σου είναι η θέλησή σου
Κάτω να σε βοηθήσει να ξεφύγεις
Την αγωνία του αιχμαλώτου.
Έτσι σε παραγγείλανε στο γλύπτη:
Αιχμάλωτη.
Δεν μπορείς
Ούτε μια βροχή να ζυγίσεις στο χέρι σου
Ούτε μια ελαφριά μαργαρίτα.
Δεμένα είναι τα χέρια σου.
Και δεν είναι μάρμαρο μόνο ο Άργος.
Αν κάτι πήγαινε να αλλάξει
Στην πορεία των μαρμάρων,
Αν άρχιζαν τα αγάλματα αγώνες
Για ελευθερίες και ισότητες,
Όπως οι δούλοι,
Οι νεκροί
Και το αίσθημά μας,
Εσύ θα πορευόσουνα
Μες στη κοσμογονία των μαρμάρων
Με δεμένα πάλι τα χέρια αιχμάλωτη.
Όλοι σε λένε κατευθείαν άγαλμα
Εγώ σε λέω γυναίκα αμέσως.
Όχι γιατί γυναίκα σε παρέδωσε
Στο μάρμαρο ο γλύπτης
Και υπόσχονται οι γοφοί σου
Ευγονία αγαλμάτων
Καλή σοδειά ακινησίας.
Για τα δεμένα χέρια σου που έχεις,
Όσους πολλούς αιώνες σε γνωρίζω,
Σε λέω γυναίκα
Σε λέω γυναίκα
Γιατ’ είσ’ αιχμάλωτη
Αγγελική Ελευθερίου
Είχανε μάθει πια
Και τρέχανε τα μάτια της μοναχά τους
Δεν κλαίει
Το ξέρει
Δεν είναι δάκρυα αυτά
Είναι πηγές ερημικές
Συλλογιέται τις μέρες της ανομβρίας
Όταν που θα ‘ρχονται με τη σειρά
Να βρέξουνε τα χείλη τους οι άνθρωποι
Και το ρεμπέτικο θα τραγουδάνε ωσαννά
Τα ματόκλαδά σου λάμπουν
Αυτή που σχέ-δι-ο δεν έκανε κανένα
Ούτε που καταδέχτηκε ποτέ προοπτικές
Ήταν όλα μες στην τάξη
Γι’ αυτό δεν τις στερεύει
Γι’ αυτό και έκοψε το κρεβάτι της στα δύο
Το συζυγικό της το κρεβάτι με τσεκούρι
Κι έβαλε κάτω από το μαξιλάρι της μαχαίρι
Για να μη σφάξει τα παιδιά της
Πολυαγαπημένη μου αδερφή
Πόσο αγάπησες
Ποιος ήτανε της Μήδειας ο άντρας
Θα ‘ρθει
Λιλή
Ιακωβίδη –Πατρικίου
Έλα, και την πνοή μου μοσκοβόλησε,
Έλα και το κορμί μου πότισέ μου,
Έλα και την ψυχή μου νεκροανάστησε
Καλέ μου!
Έλα και κάνε με ό,τι θες: Γυναίκα σου,
Ερωμένη σου, αρραβωνιαστικιά σου
Ή δέσποινα ή δουλεύτρα, είμαι στα πόδια σου
Δικιά σου..
Έλα σε με σα χάρος ή σαν άγγελος
Με το δρεπάνι ή το κρίνο, δράμε
Για θερισμό ή για βλάστηση είμαι ολόγυμνη
Και να ‘μαι!
Γαλάτεια Καζαντζάκη
Αμαρτωλό
Στη Σμύρνη Μέλπω,
Ηρώ στη Σαλονίκη,
Στο Βόλο Κατινίτσα έναν καιρό,
Τώρα στα Βούρλα με φωνάζουν Λέλα.
Ο τόπος μου ποιος ήταν; Ποιοι οι δικοί μου;
Αν ξέρω, ανάθεμά με.
Σπίτι, πατρίδα έχω τα μπορντέλα.
Ως κι οι πικροί μου χρόνοι, οι παιδικοί μου,
Θολές, σβησμένες ζωγραφιές,
Κι είναι αδειανό σεντούκι η θύμησή μου.
Το σήμερα χειρότερο απ’ το χτες,
Και τα’ αύριο απ’ το σήμερα θε να’ ναι.
Φιλιά από στόματ’ άγνωστα, βρισιές,
Κι οι χωροφύλακες να με τραβολογάνε.
Γλέντια, καυγάδες, ως να φέξει,
Αρρώστιες, αμφιθέατρο του Συγγρού,
Κι ενέσεις 606.
Πνιγμένου καραβιού σάπιο σανίδι,
Όλη η ζωή μου του χαμού.
Μ’ από την κόλασή μου σου φωνάζω:
Εικόνα σου είμαι, Κοινωνία, και σου μοιάζω!
Ζωή
Καρέλλη
Η
άνθρωπος
Εγώ γυναίκα, η άνθρωπος,
Ζητούσα το πρόσωπό Σου πάντοτε
Ήταν ως τώρα του ανδρός
Και δεν μπορώ αλλιώς να το γνωρίσω.
Ποιος είναι και πως
Πιο πολύ μονάχος,
Παράφορα, απελπισμένα μονάχος,
Τώρα, εγώ ή εκείνος;
Πίστεψα πως υπάρχω, θα υπάρχω,
Όμως πότε υπήρχα δίχως του
Και τώρα
Πως στέκομαι σε ποιο φως,
Ποιος είναι ο δικός μου ακόμα καημός;
Ω, πόσο διπλά υποφέρω,
Χάνομαι διαρκώς,
Όταν Εσύ οδηγός μου δεν είσαι.
Πως θα ιδώ το πρόσωπό μου,
Την ψυχή μου πως θα παραδεχτώ,
Όταν τόσο παλεύω
Και δεν μπορώ ν’ αρμοστώ
«ότι δια σου αρμόζεται
Γυνή τω ανδρί»
(Αντιθέσεις 1957)
Αλεξάνδρα Μπακονίκα
Απαίτησε
Όταν πλάγιασα μαζί του θυμάμαι τη φράση του:
«Σήκω να μου δείξεις τα κάλλη σου».
μου φάνηκε σαν προσταγή και δεν μου καλοάρεσε.
Ήρθε και το χειρότερο:
καθώς ντυνόμασταν απαίτησε
να του φέρω τα παπούτσια.
Λες και ήμουν υπνωτισμένη
του έκανα το χατήρι.
Σέρνοντάς τα προσεκτικά με το πόδι μου
-απ’ τη γωνιά που ήταν πεταμένα-
του τα έφερα.
Θύμωσε που δεν έσκυψα
και δεν τα πήγα με το χέρι.
Το θεώρησε παράλειψη εκ μέρους μου:
έπρεπε να σκύψω.
Χωρίς σκύψιμο δεν μετριέται η υποταγή.
Σοφία
Μαυροειδή- Παπαδάκη
Η δασκάλα
Πόσες φορές αποτραβιέται
Μονάχη, πέρα απ’ τα παιδιά
Και πικραμένη συλλογιέται
Όσα της σφίγγουν την καρδιά
Ω! τα χρυσά που εφύγαν νιάτα,
Μ’ όνειρα πόσα ήταν γεμάτα!
Προβιβασμός, υποτροφία,
Κάποια της τύχης αλλαγή,
Δυο τρία χρόνια υπηρεσία
Κι ένας λεβέντης μιαν αυγή,
Που θα την κλειούσε αρχόντισσά του
Στο σπίτι του και στην καρδιά του.
Μα ‘ταν φτωχό το σπιτικό της
Και καρτερούσαν να θραφούν
Γονοί κι αδέρφια απ’ το μισθό της
Και χρέη παλιά να πλερωθούν.
Κι αυτός, μικρός, δεν επαρκούσε
Κι όλο πιο μπρος τον εξοφλούσε
Έχει σβηστεί στο πρόσωπό της
Κάθε της νιότης ομορφιά.
Κι όσα διδάσκει στο σχολειό της.
Δεν τα πιστεύει εκείνη πια.
Κι όλο και γίνεται η δασκάλα
Πιο νευρική και πιο ασπρομάλλα.
Άλλες, μαθήτριες παντρεύτηκαν
Άλλες παιδάκια εγίναν νιές
Από τη μνήμη της σβηστήκαν
Πόσες εδίδαξε γενιές
Στη νιότη τους, που ανθεί και δένει
Μετράει τα χρόνια της θλιμμένη
Κι’ όμως στην έδρα της εκείνη
Για λευτεριά για δικαιοσύνη
Διδάσκει πάντα και κηρύττει,
Με ραγισμένη τη φωνή,
Π’ όλο και βγαίνει πιο βραχνή
Από το χρόνιο φαρυγγίτη.
Ώρες αγάπης 1934
Δώρα
Μοάτσου- Βάρναλη
Όξω χιονίζει κι είναι πέντε η ώρα.
Ανάψαν μες στο διάδρομο το γκάζι
Εδώ μέσα η ζωή μας όλων μοιάζει
Σαν έξω από το χρόνο κι απ’ τη χώρα.
Παρθένες καρτεράμε τ’ άξια δώρα
Να ‘ρθουνε σ’ όλες όπως μας ταιριάζει.
Τα βράδυα την ψυχή μας την ταράζει
Της ηδονής η αναμονή κι η γνώρα.
Τίνα ‘ναι της αγάπης το μυστήριο;
Και το κορμί μου τρέμει με τη σκέψη
Και το μυαλό δε θέλει να δουλέψει,
Και γίνεται σωστό βασανιστήριο…
Δε θα βρεθεί κανείς να με κοιτάξει;
Μέσ’ σ’ ένα χρόνο κλείνω τα δεκάξι
Αθηνά
Ταρσούλη
Μέσα μας κλείνουμε ένα θέατρο, ένα τσίρκο
Με πολυποίκιλες χρωματιστές σκηνογραφίες
και με πολύμορφο προσωπικό από θεατρίνες,
τους διάφορούς μας εαυτούς.
Σύμφωνα με το ρόλο του ο καθένας
Παίζει το μέρος του μπρος στο κοινό.
Τις περισσότερες φορές αθέλητα γελάμε
Για να μη μάθουνε τι κρύβουμε οι άλλοι
Στα βάθη μας και μας προδώσουνε
Και μας μολύνουνε τα ιερά μας.
Μπορούμε ωστόσο και τούμπες στον αέρα
-που λέει ο λόγος- να κάνουμε
όπως οι αρλεκίνοι στα ιπποδρόμια,
που τους χτυπούν και τους κλωτσούν
για του κοσμάκη την ηλίθια διασκέδαση,
ενώ εκείνοι στην ψυχή τους κρυφοκλαίνε,
κάτω από τη μάσκα της μορφής τους,
τη χαζή, τη γελαστή και…
τίποτα δε λένε
Μυρτιώτισσα
Στη
γυναίκα
Όλα τα νιώθω της ζωής. Ο Έρωτας
Ξέρω τι δύναται να δώση.
Μα ξέρω και με πόση μαστοριά,
Γρήγορ’ αργά, θα σε πληγώση.
Απ’ τα συγγενολόγια σου ποτέ
Πάρα πολλά να μη γυρεύεις
Δε θα τα βρης και θα ‘σαι δίπλα τους
Πάντοτε σα να ζητιανεύεις.
Πρόσεχε, αγάπα τα παιδιά σου! Μα άκουσε
-πικρή η αλήθεια που σου λέω-
μην τα λατρέψεις δίχως μέτρο κι όριο,
για να μην κλάψης, καθώς κλαίω!
Σαν τα ιερά, παλιά εικονίσματα,
Φύλαε το γέρο σου πατέρα,
Κι απάνω απ’ όλα, τη μανούλα σου
Απ’ του θανάτου τη φοβέρα!
Κι όταν τους χάσης, καίγε πάντοτε,
Μες στης ψυχής το θυμιατήρι, το μοσκολίβανο της θύμησης
Γι’ αυτούς, κάθε που ο ήλιος γείρη.
Κι ύστερα, αν δεν μπορείς μονάχη σου
Να τον σηκώνης το σταυρό σου,
Αν σου χρειάζετ’ ένας σύντροφος
Άλλος από τον εαυτό σου,
Στρέψε τη σκέψη και τον πόθο σου
-τ’ άλλα ξεγέλασμα, ειρωνεία-
και δώσε την καρδιά σου ολάκερη
προς την αγνότητα φιλία!
Ω φιλενάδες, ω ψυχούλες άγρυπνες
Γύρω απ’ την άχαρη ζωή μου,
Ιωνικές κολόνες που στηρίζετε
Τη ραγισμένη ύπαρξή μου,
Για σας, Καλές μου, βγαίνουνε στο φως
Τα πικραμένα μου τραγούδια,
Έτσι ως ανθού μες στα χαλάσματα
Κάποια φτωχότατα λουλούδια…
Μαρία
Πολυδούρη
Μόνο γιατί
μ’ αγάπησες
Δεν τραγουδώ, παρά γιατί μ’ αγάπησες
Στα περασμένα χρόνια.
Και σε ήλιο, σε καλοκαιριού προμάντεμα
Και σε βροχή, σε χιόνια,
Δεν τραγουδώ παρά γιατί μ’ αγάπησες
Μόνο γιατί με κράτησες στα χέρια σου
Μια νύχτα και με φίλησες στο στόμα,
Μόνο γι’ αυτό είναι ωραία σαν κρίνο ολάνοιχτο
Κι έχω ένα ρίγος στην ψυχή μου ακόμα
Μόνο γιατί με κράτησες στα χέρια σου.
Μόνο γιατί τα μάτια σου με κύτταξαν
Με την ψυχή στο βλέμμα,
Περήφανα στολίστηκα το υπέρτατο
Της ύπαρξής μου στέμμα,
Μόνο γιατί τα μάτια σου με κύτταξαν.
Μόνο γιατί μ’ αγάπησες γεννήθηκα
Γι’ αυτό η ζωή μου εδόθη
Στην άχαρη ζωή την ανεκπλήρωτη
Μένα η ζωή πληρώθη.
Μόνο γιατί μ’ αγάπησες γεννήθηκα.
Μονάχα γιατί τόσο ωραία μ’ αγάπησες
Έζησα, να πληθαίνω
Τα ονείρατά σου, ωραίε, που βασίλεψες
Κι έτσι γλυκά πεθαίνω
Μονάχα γιατί τόσο ωραία μ’ αγάπησες.
Δήμητρα Παυλάκου
Η κρύπτη με
τις φτέρες
Ο Μπάρτον απαγγέλλει Σαίξπηρ
Ο Τσώρτσιλ συζητά με τον Ωνάση
περί θεμάτων φιλοσοφικών.
Εκείνη καθισμένη
στο βελούδινο μαξιλάρι του χολ,
ψάχνει το χέρι του Πατέρα
το δάκρυ της Μητέρας
που δεν έσταζε ποτέ καυτό
στο μάγουλό της.
Σαν ρουμάνικη ραψωδία
του Ενέσκου
η αναδίπλωση
στις εσωστρωμματώσεις
του ΕΓΩ,
μόνο κάτι αμφεταμίνες
συνάντησε καθ’ οδόν.
Κι ένα χαμόγελο τραγικό
που το διέθετε σε κάθε ζήτηση.
ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ ΠΟΙΗΤΡΙΩΝ
Μέλπω Αξιώτη
(1905-1973)
Γεννήθηκε στην Αθήνα, αλλά μεγάλωσε στη Μύκονο. Το πρώτο της βιβλίο Δύσκολες νύχτες τιμήθηκε με το πρώτο βραβείο γυναικείας πεζογραφίας. Αργότερα εξέδωσε και ποιήματα όπως και πεζογραφήματα, νουβέλες, χρονικά, δοκίμια και μεταφράσεις που την καταξίωσαν στην ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας. Οι ιδεολογικοί της προσανατολισμοί την εξανάγκασαν να φύγει από την Ελλάδα μετά την απελευθέρωση και να ζήσει για πολλά χρόνια στην Ανατολική Γερμανία. Επέστρεψε στην Αθήνα τα τελευταία χρόνια της ζωής της όπου και πέθανε.
Αιμιλία Δάφνη
(1881-1941)
Φιλολογικό ψευδώνυμο της Αιμιλίας Κούρτελη- σύζυγο του ποιητή Στέφανου Δάφνη. Γεννήθηκε στη Μασσαλία και πέθανε στην Αθήνα. Ιδιαίτερα ενθουσιαστικά μιλάει για το έργο της ο Κ. Παλαμάς. Έγραψε ποιητικές συλλογές, μυθιστόρημα και θεατρικά έργα και μετέφρασε Σέρβους, Κροάτες και Σλοβένιους ποιητές.
Αλίκη Γιατράκου- Fossi
Γεννήθηκε στη Σπάρτη και το 1960 μετανάστευσε στο Παρίσι όπου ζει και σήμερα. Επιλογή από το ποιητικό της έργο συγκεντρώθηκε στην έκδοση Ποιήματα 2000. Έγραψε επίσης μελέτες, δοκίμια και μεταφράσεις.
Κατερίνα Γώγου
Γεννήθηκε στην Αθήνα και έγινε γνωστή κυρίως από τη θητεία της στο θέατρο και τον κινηματογράφο (βραβείο ερμηνείας στο φεστιβάλ Θεσσαλονίκης). Έχει εκδώσει τις ποιητικές συλλογές: Τρία κλικ αριστερά 1979 (γνώρισε αλλεπάλληλες επανεκδόσεις στη μεταπολίτευση), ιδιώνυμο, Το ξύλινο παλτό, Ο μήνας των παγωμένων σταφυλιών, κ.ά.
Κική Δημουλά
Γεννήθηκε στην Αθήνα το 1931 και εργάστηκε στην Τράπεζα της Ελλάδος. Με ένα ανυποχώρητο πάθος ζωής η ποιήτρια επιμένει να βρίσκεται συνεχώς και ακάλυπτη στη γραμμή του πυρός. Μεταγράφει την καθημερινότητα σε ποιητικά σήματα με έναν ιδιότυπο και προσωπικό τρόπο γραφής. Για τις συλλογές της «Το λίγο του κόσμου» και «Χαίρε ποτέ» τιμήθηκε με Κρατικό βραβείο ποίησης, ενώ σχετικά πρόσφατα αναγορεύτηκε ακαδημαϊκός.
Αγγελική Ελευθερίου
Γεννήθηκε στη Σύρο και είναι αδελφή του ποιητή και στιχουργού Μάνου Ελευθερίου. Είναι ηθοποιός. Το πρόβλημα της θέσης της γυναίκας την απασχολεί έντονα στις συλλογές της Μια Γυναίκα 1978, Ωδίνες 1982.
Γαλάτεια Καζαντζάκη
(1877-1962)
Γεννήθηκε στο Ηράκλειο της Κρήτης και πέθανε στην Αθήνα. Μεγαλωμένη σε οικογένεια λογίων με πατέρα τον διανοούμενο Στέλιο Αλεξίου, αδελφή τη συγγραφέα Έλη Αλεξίου και αδελφό το λογοτέχνη Λευτέρη Αλεξίου, παντρεύτηκε το Νίκο Καζαντζάκη και διατήρησε το όνομά του και όταν χώρισε, ενώ δεύτερος σύζυγός της υπήρξε ο συγγραφέας και κριτικός Μάρκος Αυγέρης Έγραψε διηγήματα, μυθιστορήματα, θεατρικά έργα και ποιήματα, αλλά και παιδικά διηγήματα, παραμύθια και σχολικά αναγνωστικά. Είναι από τις πιο σημαντικές προσωπικότητες του Γυναικείου Κινήματος στην Ελλάδα, ενώ πήρε μέρος και στο κίνημα της Εθνικής Αντίστασης.
Ζωή Καρέλλη
(1901-2003)
Φιλολογικό ψευδώνυμο της Χρυσούλας Αργυριάδη. Γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη και ήταν αδερφή του Νίκου Γαβριήλ Πεντζίκη. Θεωρείται η κατ’ εξοχήν ποιήτρια της Α΄ μεταπολεμικής γενιάς, αφού υπερβαίνοντας τα όρια της κοινωνικής και νεοϋπερρεαλιστικής ποίησης επεδίωξε να κατονομάσει τις εσωτερικές διαθέσεις και καταστάσεις του σύγχρονου ανθρώπου (ουσιαστική ποίηση). Εξέδωσε πάνω από 10 ποιητικές συλλογές που συγκεντρώθηκαν σε 2 τόμους.
Αλεξάνδρα Μπακονίκα
Γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη όπου και εργάζεται στη Μέση Εκπαίδευση. Έργα της: Το γυμνό ζευγάρι (1990), Θείο Κορμί (1994), Μαυλιστικά (1997)
Μυρτιώτισσα
(1883-1968)
Φιλολογικό ψευδώνυμο της Θεώνης Δρακοπούλου. Γεννήθηκε στην Κων/πολη και πέθανε στην Αθήνα, αφού δοκίμασε την πίκρα να χάσει σε νεότατη ηλικία το μοναχογιό της, έξοχο ηθοποιό Γιώργο Παππά.
Χαρακτηρίστηκε «νέα Σαπφώ». Η ποίησή της συγκίνησε τους σύγχρονούς της και την ανέδειξε σε ηγερία και μούσα μεγάλων ποιητών (Παλαμά, Μαβίλη, Μαλακάση). Ο έρωτας έχει κεντρική θέση στο έργο της που είναι κυρίως ποιητικό.
Μαρία Πολυδούρη
(1902-1930)
Γεννήθηκε στην Καλαμάτα και πέθανε στην Αθήνα από φυματίωση σε ηλικία 28 ετών. Η γνωριμία της με τον ποιητή Κώστα Καρυωτάκη και ο έρωτάς της για εκείνον σημάδεψε τη ζωή της. Αν και έφυγε στο Παρίσι για να ξεφύγει από την πραγματικότητα που την πλήγωνε, δεν μπόρεσε να προσαρμοστεί και ξαναγύρισε στην Αθήνα. Η αυτοκτονία του Καρυωτάκη (21-7-1928) τη συγκλόνισε. Στις ποιητικές της συλλογές αποτυπώνεται η ευαισθησία και η ανάγκη αναζήτησης εμπιστοσύνης στον άνθρωπο και στη ζωή, αλλά και η απογοήτευση από τα όνειρα που συντρίβονται και οδηγούν στην κατάρρευση.
Δήμητρα Παυλάκου
Γεννήθηκε στην Αθήνα. Σπούδασε Κοινωνιολογία- Ψυχανάλυση εδώ και στο Παρίσι. Εργάζεται στη Μέση Εκπαίδευση.
Δώρα Μοάτσου- Βάρναλη
(1895-1979)
Γεννήθηκε στην Κων/πολη από γονείς Κρητικούς και πήγε στο Παρίσι για ανώτερες σπουδές. Σύζυγος του ποιητή Κώστα Βάρναλη, διακρίθηκε για τα λεπταίσθητα ποιήματά της, ενώ και στο πεζογραφικό και θεατρικό έργο της αποτυπώνεται με ρεαλισμό η γυναικεία ψυχή.
Λιλή Ιακωβίδη-
Πατρικίου (1900-1985)
Γεννήθηκε στην Αθήνα και σε νεαρή ηλικία γνώρισε τον Κωστή Παλαμά που είχε μεγάλη επίδραση στην πνευματική της εξέλιξη. Τα ποιήματά της επαινέθηκαν από τους κριτικούς για το λυρισμό τους αλλά και τη ρεαλιστική τους τόλμη, ενώ βραβεύτηκε και για τα θεατρικά της έργα. Η αυτοκτονία της κόρης της το 1960 τη συγκλόνισε και σχεδόν εγκαταλείποντας την παραδοσιακή ποίηση στράφηκε στον ελεύθερο στίχο.
Σοφία Μαυροειδή
Παπαδάκη (1905-1977)
Γεννήθηκε στην Κρήτη και αν και η οικογένειά της ήταν φτωχή κατόρθωσε να τελειώσει το διδασκαλείο Ηρακλείου. Δούλεψε ως δασκάλα για πολλά χρόνια ενώ σπούδασε αργότερα φιλολογία στην Αθήνα και διορίστηκε καθηγήτρια στην Χαροκόπειο σχολή. Οι κριτικοί την υποδέχτηκαν με ενθουσιασμό στων Ιδεών την πόλη και το ποίημά της «Η Δασκάλα» (που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Λόγος που διεύθυνε ο Άγγελος Τερζάκης) την έκανε αμέσως γνωστή. Στα χρόνια της Κατοχής έγραψε μια σειρά αντιστασιακών ποιημάτων. Έργα παιδικής λογοτεχνίας, ταξιδιωτικές εντυπώσεις και μεταφράσεις συμπληρώνουν το έργο της.
Αθηνά Ταρσούλη (1884-1975)
Ποιήτρια, πεζογράφος, κριτικός και ζωγράφος. Άφησε πίσω της έργο που τιμά τα νεοελληνικά γράμματα. Πέρα από τις ποιητικές της συλλογές υπηρέτησε με πάθος την ελληνική λαϊκή παράδοση και την πρόβαλλε σε παγκόσμια κλίμακα. Έργα διακοσμημένα από το χέρι της και γραμμένα με αγάπη και πόνο, ανασταίνουν θρύλους και παραδόσεις της ελληνικής γης. Άξιες λόγου και οι ιστορικές μονογραφίες της που αφορούν διάσημες ελληνίδες περασμένων χρόνων.
ΕΠΙΛΕΓΜΕΝΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ
ΜΑΘΗΤΩΝ
Οικονομίδου Ελπίδα, Γιαννακούλια Δήμητρα, Πετράτου Κατερίνα, Νικολή Άρτεμις
-Η Μέλπω Αξιώτη, ‘Σύμπτωση», μας παρουσιάζει τη γυναίκα-σύζυγο που ακόμη κι αν τα ψυχικά της αποθέματα είναι μηδαμινά προσπαθεί πάντα να αντλεί δυνάμεις προκειμένου να στηρίξει, να ανακουφίσει τον άνδρα της και να δημιουργήσει ένα ευχάριστο κλίμα στη δύσκολη καθημερινότητα και στις σχέσεις της με τον σύζυγό της. Η γυναίκα δίνει την αγάπη της ανιδιοτελώς παρ’ όλες τις οικονομικές αντιξοότητες της εποχής εκείνης. Θυσιάζει τις επιθυμίες-ανάγκες της για να μην επιβαρύνει τη δύσκολη θέση του άνδρα της. Από την υπερβολική της αγάπη δεν εξωτερικεύει την πίκρα για τη ζωή που ζει.
-Για τις γυναίκες της εποχής εκείνης ήταν μεγάλη κατάντια να ασκούν το επάγγελμα της πόρνης. Παραδειγματική τιμωρία γυναίκας που διέπραττε μοιχεία στη δεκαετία του 1920 ήταν ο δημόσιος εξευτελισμός της με το να την δέσουν πάνω σ’ έναν γάϊδαρο και να την λιθοβολούν στην πλατεία δημοσίως. Οι γυναίκες αυτές ήταν υποχρεωμένες, όπως βλέπουμε και στο ποίημα «Αμαρτωλό» της Γαλ. Καζαντζάκη να αλλάζουν ονόματα αλλά και τόπους διαμονής προσπαθώντας να ξεφύγουν από την ντροπή. Αντίθετα οι άνδρες που έκαναν το ίδιο θεωρούνταν πρότυπα των υπόλοιπων ανδρών. Οι γυναίκες τραυματίζονταν από αυτές τις εμπειρίες όσο κι αν προσπαθούσαν να ξεφύγουν κι ένιωθαν κατατρεγμένες κι αμαρτωλές σε μια κοινωνία που τις ανάγκαζε να ζήσουν στο περιθώριο.
-Όνειρο κάθε γυναίκας της εποχής εκείνης ήταν να παντρευτεί και να δημιουργήσει μια σωστή οικογένεια με ένα άντρα που θα την έχει αρχόντισσα στο σπίτι και την καρδιά του. Παρόλα αυτά υπάρχουν πρότυπα γυναίκας που θυσιάζονται για τους γονείς και τα αδέρφια τους αναλαμβάνοντας όλα τα έξοδά τους και παύοντας να έχουν προσωπική ζωή. Μια τέτοια γυναίκα είναι η «Δασκάλα» της Σ. Μαυροειδή- Παπαδάκη. Χαρακτηριστικό των γυναικών αυτών είναι η πίκρα, η απογοήτευση και η αίσθηση ενός παντοτινού σφιξίματος στην καρδιά καθώς σβήνεται από το πρόσωπό τους «κάθε νιότης ομορφιά» και χάνουν τις ελπίδες τους. Παύουν να πιστεύουν στα ιδανικά που προσβλέπουν στις όμορφες στιγμές της ζωής και καταντούν άδειες ψυχικά, χωρίς ενδιαφέρον για την ύπαρξή τους. Θυσιάζουν το είναι τους, δεν ολοκληρώνονται σαν προσωπικότητες με αποτέλεσμα ένα μεγάλο κενό να τις κυνηγάει στη μοναχική ζωή τους.
-Το ποίημα της Λιλής Ιακωβίδη- Πατρικίου αντιπροσωπεύει κάθε ερωτευμένη γυναίκα στο απόγειο των συναισθημάτων της. Όταν βρίσκεται στην κορύφωση των ερωτικών επιθυμιών και γίνεται έρμαιο της σφοδρής της ανάγκης να δοθεί στον αγαπημένο της. Δηλώνει πλήρη υποταγή και αφοσίωση στο έτερο ήμισυ των ονείρων της. Το ερωτικό αυτό ποίημα θα μπορούσε να εμπνεύσει κάθε καλλιτέχνη με αποτέλεσμα να δημιουργήσει άρτια έργα γλυπτικής, ζωγραφικής, μουσικού περιεχομένου που θα το συνόδευαν επάξια.
-Διαβάζοντας το ποίημα της Δώρας Μοάτσου-Βάρναλη σκεφτόμαστε την εποχή εκείνη, που τα κορίτσια ονειρεύονταν από τη μικρή τους ηλικία να βρεθεί ο κατάλληλος άνδρας που όχι μόνο θα τις αποκαταστούσε αλλά θα τις ολοκλήρωνε και ως υπάρξεις. Επικρατούσε το στερεότυπο του άντρα- οικογενειάρχη, ιππότη πάνω σε ένα άσπρο άλογο που θα τις κάνει βασίλισσες στην καρδιά και στο μυαλό του. Πετυχημένες ήταν οι γυναίκες που παντρεύονταν σε μικρή ηλικία, άντρες όμορφους αλλά και ευκατάστατους με κύρος και δύναμη. Απαραίτητη προϋπόθεση για κάθε γυναίκα ήταν η αγνότητα. Μέχρι την πολυπόθητη στιγμή του γάμου οι γυναίκες ονειρεύονταν τη στιγμή που θα γνώριζαν τις χαρές του έρωτα. Οι γυναίκες τότε είχαν πλήρη άγνοια του μυστηρίου της αγάπης και πρόσμεναν διακαώς να γευτούν κάθε τι που θα τους πρόσφερε ο αγαπημένος τους.
Γαρμπής Νίκος, Πολύζος Νίκος, Πουλικάκος Κλεομένης, Τσάκαλος Ανδρέας
-Στο ποίημα της Κατερίνας Γώγου «Θολούρα» η γυναικεία μορφή παρουσιάζεται ως αντικείμενο εκμετάλλευσης και ηδονής, η οποία τελικά οδηγείται σε αδιέξοδα και δολοφονεί τον άνδρα της.
-Την ψυχική κατάσταση μιας γυναίκας με κολασμένη και αμαρτωλή ζωή που αντικατοπτρίζει τη διαφθορά της κοινωνίας μας αποκαλύπτει το «Αμαρτωλό» της Γαλ. Καζαντζάκη, ενώ η Δώρα Μοάτσου- Βάρναλη μας μιλά για τον τύπο της γυναίκας που καρτεράει τον ιδανικό σύντροφο, προσπαθώντας να αναλύσει το μυστήριο της αγάπης.
-Χαρακτηριστικό είναι το ποίημα «Στη Γυναίκα» της Μυρτιώτισσας στο οποίο το κύριο πρόσωπο, μία γυναίκα προτρέπει τις άλλες γυναίκες να μην δίνονται ολοκληρωτικά στην οικογένειά τους, γιατί θα πληγωθούν. Στη συνέχεια πιστεύει με την ευτελή λογική της “sic” ότι οι φιλενάδες της θα της προσφέρουν πραγματική στήριξη. Αυτό ως ένα σημείο γίνεται, αλλά η συμπεριφορά των φίλων αλλάζει σύμφωνα με τις υπάρχουσες συνθήκες και χαρακτηρίζεται από ιδιοτέλεια.
Παπαγιανακοπούλου Σταυρούλα, Περδικάκη Μάρθα, Πιταρίδη Χαρά, Πλατουνάρη Μαρία
-Η κοπέλα στην οποία αναφέρεται το ποίημα της Λ. Ιακωβίδη- Πατρικίου δηλώνει εξαρτημένη από τον άνδρα που είναι ερωτευμένη Υποδηλώνει ότι πρέπει να είμαστε, οι γυναίκες, έρμαια, ποδηγετούμενα και χειραγωγούμενα όντα στα χέρια όλων αυτών των φαλλοκρατών.
-Η Δώρα Μοάτσου-Βάρναλη αναφέρεται σε μια κοπέλα που προφανώς έχει ξεπεράσει το όριο ηλικίας γάμου. Σύμφωνα με το κατεστημένο εκείνης της εποχής, ένα κορίτσι έπρεπε να παντρεύεται από μικρή ηλικία, πιθανότατα στ 14 της. Συνεπώς η ψυχολογική της κατάσταση δεν είναι καλή και βέβαια σύμφωνα με τα πρότυπα της σημερινής κοινωνίας είναι αδικαιολόγητη. Η σημερινή γυναίκα πρέπει να φροντίσει πάνω από όλα για τη μόρφωσή της, η οποία στο μέλλον θα της εξασφαλίσει την ανεξαρτητοποίησή της. Ο γάμος δεν θα πρέπει να είναι στα άμεσα σχέδιά της.
-Το ποίημα «Θολούρα» της Κ. Γώγου εκφράζει ξεκάθαρα την εκμετάλλευση της γυναίκας από τον άνδρα. Ο σημερινός άνδρας ενδιαφέρεται περισσότερο για τα σωματικά κάλλη της γυναίκας παρά για τα ψυχικά της χαρίσματα. Δεν υπάρχει κανένας σεβασμός επί το πλείστον. Έτσι η γυναίκα που σύμφωνα με την ποιήτρια παρατήθηκε από τον άνδρα ο οποίος πρωτύτερα την εξαπάτησε, τον σκότωσε. Όμως πολύ λάθος κίνηση. Είναι απαράδεκτη!!! Εμείς οι γυναίκες πρέπει να φροντίζουμε για την ανεξαρτητοποίησή μας διεκδικώντας την δημοκρατικά, αλλιώς δεν θα ισχυροποιηθούμε ποτέ.
-Η Μ. Πολυδούρη αναφέρεται στα συναισθήματα αγάπης μιας γυναίκας προς έναν άνδρα. Τα συναισθήματα αυτά εκφράζονται με ποιητικό τρόπο και πολύ ρομαντισμό. Αναμφισβήτητα η γυναίκα είναι ερωτευμένη. Δεν υπερβάλλει.
-Η Κ. Δημουλά εκφράζει τη θέση της γυναίκας πριν κάποια χρόνια, όταν αυτή βρισκόταν σε μειονεκτική κατάσταση και ήταν μεταφορικά αιχμάλωτη μέσα στην κοινωνία που μεγάλωσε. Σίγουρα η θέση της γυναίκας παλιά ήταν απαράδεκτη και δεν υπήρχε κανένας σεβασμός στο πρόσωπό της. Ο λόγος της και η άποψή της ουσιαστικά δεν είχε καμία σημασία και η αιτία η οποία την είχε υποβιβάσει τόσο χαμηλά στην κοινωνική ιεραρχία ήταν για να παντρεύεται και να γεννάει παιδιά κατά προτίμηση αγόρια. Αναμφισβήτητα η θέση της γυναίκας με την πάροδο του χρόνου ισχυροποιήθηκε και πρέπει όλοι και όλες να αγωνιστούμε για να εξισωθούνε επιτέλους τα δύο φύλα. Πιστεύουμε ότι ήδη αποδείξαμε ότι μπορούμε να τα καταφέρουμε και μόνες μας με την ικανότητά μας. Τα έχουμε καταφέρει!!! Μπράβο στην Κ. Δημουλά η οποία μας ξεσηκώνει υπενθυμίζοντάς μας τη θέση της γυναίκας στο παρελθόν για να αγωνιστούμε για την απόλυτη ανεξαρτητοποίησή μας στο μέλλον.
-Φανερή και ξεκάθαρη είναι η απογοήτευση της γυναίκας από την αντιμετώπιση που έχει από την κοινωνία των ανδρών στο ποίημα της Μ. Αξιώτη. Εκφράζει επίσης όπως και στα άλλα ποιήματα την αντιμετώπιση που έχει αλλά και την επιθυμία για την εξίσωση με το άλλο φύλο. Κατά συνέπεια έχουμε την ψυχική οδύνη του, σύμφωνα με την κοινωνία ασθενούς φύλου. Όμως θα ήταν παράλειψη να μην τονίσουμε ότι η αντιμετώπιση που δέχεται λειτουργεί ως το αίτιο της επαναστατικότητάς της με την οποία με την πάροδο του χρόνου χρησιμοποιώντας την ως όπλο κατάφερε να ισχυροποιήσει τη θέση της και να αποδείξει ότι και εκείνη είναι εποικοδομητικό μέλος της κοινωνίας και μπορεί να προσφέρει στην ανάπτυξη και εξελικτικότητά :sic” της.
-Είναι ευρέως γνωστό ότι όταν θέλουμε να αναφερθούμε στο ανθρώπινο είδος χρησιμοποιούμε τη λέξη ο άνθρωπος, όμως γιατί να αναφερόμαστε και στα δύο φύλα χρησιμοποιώντας αρσενικό γένος από τη στιγμή που γραμματικά έχουμε δεσμευτεί πως για τους άνδρες έχουμε το αρσενικό γένος και για τις γυναίκες το θηλυκό. Επομένως δεν είναι ορθολογιστικός ο όρος ο άνθρωπος καθώς θα έπρεπε για τις γυναίκες να χρησιμοποιούμε η άνθρωπος. Αυτό το γεγονός θίγει και προσβάλλει την προσωπικότητα και την ανεκτίμητη αξία της γυναικείας ύπαρξης. Ας αγωνιστούμε όλοι και όλες μας για την πραγματοποίηση της παραλλαγής αυτής στον όρο αυτό. ΞΕΣΗΚΩΘΕΙΤΕ, ΑΓΩΝΙΣΤΕΙΤΕ. Μπορούμε να τα καταφέρουμε και θα το κάνουμε!!! Η Ζωή Καρέλλη με το ποίημά της «Η άνθρωπος» μας άνοιξε το δρόμο.
-Σύμφωνα με τα παραπάνω διαφαίνεται ότι συγκριτικά με το παρελθόν, η θέση της γυναίκας μέσα από τους συνεχείς αγώνες για την ανεξαρτητοποίησή της κατάφερε να ισχυροποιηθεί. Αξίζει όμως να αναφέρουμε ότι τα δύο φύλα δεν έχουν την ίδια αντιμετώπιση και κατά συνέπεια δεν έχουν εξισωθεί λ.χ. στον επαγγελματικό τομέα ακόμα καθώς σύμφωνα με μερικούς οπαδούς του φαλλοκρατικού κινήματος υποστηρίζεται ότι σε ορισμένα επαγγέλματα οι γυναίκες είναι ανίκανες να ανταποκριθούν στα εργασιακά τους καθήκοντα. Αναμφισβήτητα αυτή η αντίληψη δεν ισχύει. Έχουμε αποδείξει ότι μπορούμε να ανταπεξέλθουμε στα προβλήματα της σύγχρονης κοινωνίας, ανεξαρτήτως συγκυρίας. Σταματήστε λοιπόν να μας κατηγορείτε και να μας κατακρίνετε. Αξίζουμε πολύ περισσότερα από όσα μας καταλογίζετε.
Αγγελική Πέτρου, Λία Ποργιάζη, Δημήτρης Ηλίας, Κατερίνα Ηλιάκη, Φοίβη Παπέλη
-Στο «Σημείο αναγνωρίσεως» η ποιήτρια Κική Δημουλά εμπνευσμένη από το άγαλμα της αιχμάλωτης γυναίκας που βρίσκεται στην Πλατεία Τοσίτσα, γράφει αυτό το ποίημα απευθυνόμενη σ’ αυτό και θέλοντας να εκφράσει ορισμένες σκέψεις για τη θέση της γυναίκας. Μας λέει λοιπόν πως αυτό το άγαλμα παριστά μια αιχμάλωτη γιατί έτσι έχει κατασκευαστεί από το γλύπτη. Ωστόσο εκείνη πίσω από το άγαλμα βλέπει τη γυναίκα γι’ αυτό και το θεωρεί ελεύθερο. Πράγματι η γυναίκα από την αρχαιότητα και σε όλες σχεδόν τις κοινωνίες θεωρείτο κατώτερο ον που όφειλε να υπηρετεί τους πάντες χωρίς αντίδραση, σαν αιχμάλωτη. Ελάχιστοι ήταν αυτοί που έβλεπαν πως μια τέτοια θέση δεν άξιζε στη γυναίκα γιατί από τη φύση της είναι προικισμένη από το θεό με το χάρισμα να φέρνει στον κόσμο νέες ζωές.
-Η ερωτική επιθυμία και αγάπη είναι ικανά να αμβλύνουν τον εγωισμό και να κάνουν τα δύο φύλα υπόδουλα το ένα στο άλλο. Η σεξουαλική καταπίεση εκφράζεται έντονα στο ποίημα της Γ. Καζαντζάκη «Αμαρτωλό» και στο ποίημα της Κ. Γώγου «Θολούρα». Αυτή κατάσταση που εμφανίζεται κυρίως στις παλαιότερες κοινωνίες μπορεί να καταστρέψει τον ψυχικό κόσμο της γυναίκας και να μειώσει την αυτοεκτίμησή της, καθώς εκπληρώνοντας τα συζυγικά και μη καθήκοντά της φτάνει σε μια ώριμη ηλικία που έχει συνειδητοποιήσει ότι τα παιδικά της όνειρα έχουν καταρρεύσει και ότι όλες οι επιθυμίες της έχουν ισοπεδωθεί μπροστά στις ανάγκες των υπολοίπων.
-Στη «Δασκάλα» της Σ. Μαυροειδή- Παπαδάκη διαφαίνεται ξεκάθαρα η αντίληψη κυρίως των παλαιότερων εποχών ότι η γυναίκα εξαρτάται οικονομικά από τον άνδρα και η επιτυχία της στη ζωή σχετίζεται με την επιτυχία του γάμου της. Στην τρίτη στροφή του ποιήματος παρουσιάζεται η αντίληψη ότι ο μορφωμένος της οικογένειας πρέπει να θυσιαστεί και να προσφέρει στα οικονομικά υπόλοιπα μέλη έστω και καταπατώντας τον εαυτό του.
-Αξιοσημείωτο είναι ότι σήμερα συνεχίζοντας την επικρατούσα παράδοση της αρχαιότητας ανά τον κόσμο τις περισσότερες θεότητες τις εικονίζουμε ή τις φανταζόμαστε με ανδρική μορφή. Βέβαια υπήρχαν πάντοτε εξαιρέσεις όπως στην Μινωϊκή Κρήτη που λατρευόταν η γυναικεία θεά της γονιμότητας. Έντονος είναι ο συσχετισμός μεταξύ ανθρώπου και θείου στο ποίημα «Η άνθρωπος» της Ζ. Καρέλλη. Η ποιήτρια περικλείει συχνά το πρόσωπο του απόντα άντρα με το θεό με τον οποίο δυσκολεύεται να επικοινωνήσει. Προσπαθεί να πείσει τους γύρω της πως είναι ανεξάρτητη από τον άντρα και μπορεί να γίνει ευτυχισμένη και να λάμψει ως προσωπικότητα χωρίς να έχει δίπλα της την υποστήριξη του άλλου φύλου. Αυτό έχει ως συνέπεια να εναντιώνεται ακόμα και στη χριστιανική θρησκεία που υποστηρίζει πως η γυναίκα είναι αναπόσπαστο κομμάτι του άντρα, αφού προήλθε από την πλευρά του και χωρίς αυτόν δεν μπορεί να υπάρχει.
Χρύσανθος Στεργιόπουλος, Ρία Μπούζα Κωνσταντίνος Παπαχαραλάμπους, Κέλλυ Μαργούδη.
-Στο «Αμαρτωλό» της Γ. Καζαντζάκη θίγεται το κοινωνικό φαινόμενο του εμπορίου λευκής σαρκός. Η ποιήτρια περιγράφει γλαφυρότατα τον κοινωνικό διασυρμό που υφίσταται η ηρωϊδα. Μας εξιστορείται η ζωή και οι λόγοι που την οδήγησαν σ’ αυτή την κατάσταση. Εν κατακλείδι η ηρωίδα χωρίς να είναι ικανοποιημένη με αυτό που κάνει κατακεραυνώνει και στηλιτεύει την ποιότητα της κοινωνίας μέσα από τις συνθήκες ζωής που δημιουργεί οδηγώντας τους ανθρώπους σε παρόμοια αδιέξοδα.
-Το ποίημα «Θολούρα» της Κ. Γώγου αναφέρεται στην περίπτωση μιας γυναίκας που καταπιεσμένη από τον άνδρα της και τη μονότονη ρουτινιασμένη ζωή της οδηγείται σε ένα απονενοημένο διάβημα, στη δολοφονία του συζύγου της. Γεγονός είναι ότι οι άνθρωποι κάτω από ψυχοφθόρες συνθήκες πολλές φορές οδηγούνται σε ακραίες πράξεις με αποτέλεσμα βέβαια την ψυχική και συναισθηματική τους εξαθλίωση. Γενικά όλα τα ποιήματα που μελετήσαμε αναφέρονται στην κοινωνική θέση και κατάσταση της γυναίκας. Αποτελούν δημιούργημα μας παλαιότερης μακρινής εποχής που θέλουμε να πιστεύουμε πως μας άφησε ανεπιστρεπτί. Μέσα σε εκείνη την εποχή η γυναίκα ζούσε σε μια άθλια κατάσταση και σε κατώτερο επίπεδο από τον άνδρα. Δεν ορίζει η ίδια τη μοίρα της, ήταν περιορισμένη χωρίς ελευθερίες επιλογής, απομονωμένη από τις κοινωνικές εκδηλώσεις και φυσικά χωρίς τη δυνατότητα επαγγελματικής καταξίωσης, ένα υποχείριο στις επιθυμίες του άνδρα. Αντίθετα στη σημερινή εποχή η γυναίκα είναι χειραφετημένη και ανεξάρτητη.
Γεωργία Ρούκη, Νικολέτα Μελετίου, Ειρήνη Σαρδέλη, Αγγελική Κωττάκη, Θεανώ Μόκαλη.
-Στο Αμαρτωλό της Γ. Καζαντζάκη παρουσιάζεται η γυναίκα ως υποχείριο του ανδρός που προσπαθεί απλά και μόνο να τον ευχαριστήσει χωρίς να έχει προσωπική ζωή, ούτε οικογένεια ούτε σπίτι. Η κοινωνία που ζει αυτή η γυναίκα είναι έτσι φτιαγμένη ώστε να μην σέβεται τα δικαιώματά της.
-Η Πολυδούρη στο «Μόνο γιατί μ’ αγάπησες» είναι ο τύπος της γυναίκας που ζει μόνο και μόνο γιατί αγαπήθηκε, ζει για τη στιγμή που φιλήθηκε στο στόμα, βρίσκει νόημα στη ζωή της μόνο και μόνο γιατί κάποιος την αγάπησε, όπως και η Λ. Ιακωβίδη που όντας ερωτευμένη θέλει να δοθεί στον άνδρα που αγαπάει με όλο της το είναι.
Η Κ. Γώγου παρουσιάζει τον άνδρα να θέλει τη γυναίκα όμορφη μόνο γι’ αυτόν και όχι για τον εαυτό της. Να θέλει τη γυναίκα παρούσα στο σπίτι οποιαδήποτε στιγμή χωρίς να νοιάζεται για τις δικές της επιθυμίες. Η γυναίκα αυτή ξεφεύγει από το κατεστημένο του άνδρα και κάνει την επανάστασή της σκοτώνοντάς τον. Εκείνη τη στιγμή φαίνεται να είναι πραγματικά ευτυχισμένη.
-Γενικά τα περισσότερα ποιήματα καταδεικνύουν την υποταγή της γυναίκας στον άνδρα, την παρουσιάζουν να χάνει τα προσωπικά της θέλω και τις επιθυμίες της και να βιώνει την καταπίεση. Προσπαθώντας να ξεφύγει, φτάνει ακόμα και στη δολοφονία. Δυστυχώς ακόμα και η κοινωνία παρουσιάζεται να συμφωνεί με την καταπάτηση των δικαιωμάτων της γυναίκας που μένει στιγματισμένη και κατώτερη από τον άνδρα. Δεν λείπουν και ποιήματα όπου βλέπουμε το τρυφερό αίσθημα της γυναικείας αγάπης προς τον άνδρα. Σ’ αυτά η γυναίκα υπολογίζει το σύντροφό της, τον θέλει κοντά της και πιστεύει ότι με αμοιβαίο σεβασμό και αγάπη μπορούν να ξεπεραστούν όλα τα εμπόδια.
ΑΝΤΙ ΕΠΙΛΟΓΟΥ
Γυναίκα
Από τη Φόνισσα ως τις γυναίκες του Λωτρέκ, είσαι
Παντού γυναίκα.
Από τα χείλη τα απαλά ως τους θερμούς γοφούς, δηλώνεις
Τη γυναίκα
Σαν όμορφο τριαντάφυλλο που θα δοθεί σε όποιον αγαπηθεί
Πραγματικά. Κλωνάρι το κορμί με τέλεια μορφή, λαιμός,
Μεθυστικός ως το σαμιώτικο κρασί, θα φιληθεί με ορμή
Σαν κάνεις πως σηκώνεις βλέμματα να δεις
Το εξαίσιο άνθος, γυναίκα είναι κι αυτό, για
Κάθε πέταλο και αγκαλιά. Πολύ την όψη του
Λατρεύεις, μα τους άγνωστους τους κόσμους
Η μυρωδιά της θα τους δώσει.
Μέχρι να φτάσεις να μυρίσεις μια γυναίκα,
Να χαϊδέψεις όλα τα άγρια αγκάθια πρώτα πρέπει.
Καθένα από τούτα, από ανθρώπους που δεν αγάπησαν
Τα τριαντάφυλλα είναι, και στέκουν άγρυπνα εκεί
Για να φυλούν το άνθος από δαύτους.
Τώρα θα έμαθες πώς ένα αγκάθι και πληγή.
Να τις προσέχεις τις όμορφες μη
Τους γεννήσεις κι άλλο.
Άλλο στο νου σου άρωμα δεν θα έχεις, κι όταν
Μυρίσεις τα τριάντα πέταλα, θα καταλάβεις γυναίκα τι είναι!
Φαίδρα Παππά
-
Συγγράφοντας:
Ήταν Νοέμβρης του 2006, πρίν δεκαέξι χρόνια. Αλήθεια, πώς περνούν οι χρόνοι. Πώς μακραίνει η σβηστή σειρά των κεριών του προσωπικού μας χρόνου που θα μας έλεγε και ο Αλεξανδρινός ποιητής. 13 Νοεμβρίου 2006 όταν η εκπαιδευτικός και συγγραφέας Αλεξάνδρα Μπουφέα μου δώρισε ένα μικρό, λιλιπούτειο βιβλιαράκι εικοσιτεσσάρων σελίδων. Διαστάσεις 14Χ20,5 δίχως σελιδαρύθμιση σε σπιράλ δέσιμο. Κυκλοφόρησε εκτός εμπορίου από το Σχολείο που τότε δίδασκε. Το εξώφυλλο του πλούσιου σε νεανικά αισθήματα και κριτικό-κοινωνικό ενθουσιασμό, όνειρα και εφηβικά οράματα, έχει χρώμα κόκκινο και αναφέρονται τα εξής: «10 Λύκειο Βριλησσίων. Η ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΑΣ ΣΤΗ ΝΕΟΤΕΡΗ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ. Προσέγγιση στα πλαίσια του ΚΕΘΙ. Υπεύθυνη Αλεξάνδρα Μπουφέα, δ.φ. ΑΘΗΝΑ 2005». Μέσα σε κύκλο που καταλαμβάνει σχεδόν το μισό του εξωφύλλου, υπάρχει η φιγούρα μίας αρχαίας γυναίκας καθήμενη σε ανάκλιντρο. (προφανώς ερανισμένη από αρχαία παράσταση). Στο οπισθόφυλλο μία έγχρωμη φωτογραφία αποτυπώνει τα χαμογελαστά νεανικά πρόσωπα 27 μαθητών και μαθητριών να ποζάρουν με την καθηγήτριά τους μπροστά από την ανοιχτή πόρτα του Σχολείου τους. Αγόρια και κοριτσόπουλα μαζί με την καθηγήτριά τους απαθανατίζονται στον χρόνο και στην μελλοντική μνήμη του καθενός και κάθε μίας ξεχωριστά και ασφαλώς, στο ατομικό μνημολόγιο της καθηγήτριας Αλεξάνδρας Μπουφέα την εκπαιδευτική εκείνη χρονιά. 8 αγοριών και 19 κοριτσιών εφηβικά ημερολόγια ελπίδας και ξένοιαστης ζωής, πολύχρωμης ονειροφαντασίας, μαθητικής δημιουργικότητας, ανεμελιάς, μπρος στον φακό ενός άγνωστου-τότε-ατομικού τους μέλλοντος και σταδιοδρομίας. Φιλικά αγκαλιάσματα, νεανικά χέρια να απλώνονται στους ώμους των συμμαθητών τους, κοριτσίστικες τρυφεράδες στις παριές των συμμαθητριών τους, που δεν έχουν να ζηλέψουν τίποτα από την φρεσκάδα και το μπρίο του μαθητόκοσμου των αξέχαστων ταινιών της Αλίκης Βουγιουκλάκης, με την μουσική του Μάνου Χατζιδάκι και το σκηνοθετικό βλέμμα του Αλέκου Σακελλάριου. (Μόνο που στις ταινίες έχουμε μόνο κοριτσόπουλα). Αν δεν κάνω λάθος, η Μία ξανθή κοπέλα η τρίτη από τα δεξιά που στέκεται όρθια ανάμεσα στα αγόρια και η πρώτη καθήμενη αριστερά της δεύτερης σειράς είναι μαθήτριες και όχι καθηγήτριες (;). όπως και νάχει, η θέαση είναι συγκινητική και προκαλεί ευχάριστα συναισθήματα.
Η μικρή συλλογική αυτή εργασία και συνεργασία των μαθητών και μαθητριών (σε ομάδες τεσσάρων και πέντε μεικτών φύλων μαθητών) μιάς τάξης, μιάς Σχολικής μονάδος- του 1ου Λυκείου Βριλησσίων- όπως την ονειρεύτηκε και την σχεδίασε η καθηγήτριά τους, φιλόλογος Αλεξάνδρα Μπουφέα πέρα από την συμβολή- συναρίθμησή της στην σειρά των Ελληνικών Ανθολογιών που έχουν θέμα τους τον Γυναικείο Ποιητικό λόγο, την Γυναικεία ποιητική παρουσία στις Ελληνικές Ανθολογίες, είναι και μία εκπαιδευτικών προδιαγραφών μέθοδος μάθησης και εκπαίδευσης κοινωνικοποίησης των νεαρών μαθητών και μαθητριών που επιτυγχάνεται με φυσικό, αβίαστο και αχειραγώγητο τρόπο και μέθοδο διδασκαλίας. Ένας δρόμος προσέγγισης της Ποίησης και του Γυναικείου ζητήματος. Του ρόλου και την θέση της Ελληνίδας Γυναίκας μέσα στην Ελληνική Κοινωνία και το οικογενειακό και φιλικό, εργασιακό περιβάλλον στην χώρα μας. Του μισού Σύμπαντος όπως μας είπαν για το θηλυκό φύλο οι αρχαίοι Κινέζοι φιλόσοφοι. Όταν οι καθηγήτριες ή οι καθηγητές της δημόσιας και όχι μόνο εκπαίδευσης είναι προικισμένοι με εφόδια και πέραν των συνόρων των Προγραμμάτων εκπαίδευσης που "επιβάλλει" το Υπουργείο Παιδείας, είναι «φωτισμένα» μυαλά, τότε όπως λέγαμε και εμείς στα μαθητικά μας νιάτα, γίνονται «παπάδες». Η μαθητική τάξη-η ώρα διδασκαλίας- δεν είναι αγγαρεία, είναι χαρά και παιχνίδι γνώσης, ώρα για θερμή επαφή με την εκπαιδευτική περιπέτεια. Ένα καράβι με συνταξιδιώτες όλους τους μαθητές της Τάξης και καπετάνιο τον χαρισματικό δάσκαλο ή δασκάλα, στο ταξίδι μας σε άγνωστά μας μέρη και απάτητες ηπείρους της Τέχνης, της Ποίησης, του Μυθιστορήματος της Ανάγνωσης. Συναντήσεις μας με συγγραφείς άγνωστούς μας. Ούριοι οι άνεμοι της μαθητικής μας φαντασίας αυτές τις διδακτικές στιγμές με οδηγό τους εξέχοντες εκπαιδευτικούς άντρες και γυναίκες που μεταλαμπαδεύουν την δική τους έφεση, το δικό τους μεράκι, τον ατομικό τους ζήλο για διάβασμα. Την εμπειρία τους, που μοιράζονται επαναληπτικά και προκαλούν αβίαστα την προσοχή μας και το ενδιαφέρον μας, παρά τον φόρτο των υπόλοιπων μαθημάτων. Καθηγητές και Καθηγήτριες που μας φιλοξενούν αφιλοκερδώς και χωρίς παράπονο στο φιλόξενο πανδοχείο των λογοτεχνικών τους ενδιαφερόντων. Και ποιος ή ποια δεν θυμάται τους ξεχωριστούς εκείνους δασκάλους των μαθητικών του χρόνων, τις ξεχωριστές προσωπικότητες που μας εμφύσησαν την προσωπική τους αγάπη για την ποίηση, την λογοτεχνία, το διάβασμα, την ζωγραφική, τις θετικές επιστήμες, στα δημόσια θρανία και αίθουσες. Την προνομιακή μας θέση να έχουμε τέτοιους καθηγητές σε σχέση με άλλους εκπαιδευτικούς που τιμούν τυπικά και αυστηρά μόνο το επαγγελματικό τους καθήκον. Σηματωροί δάσκαλοι των παιδικών και νεανικών μας χρόνων που στάθηκαν πυξίδες στα κατοπινά μας χρόνια, έστω και αν δεν ακολουθήσαμε κατά γράμμα τις διδαχές Εκείνων, μας έκαμψαν τα διάφορα ζιζάνια της ζωής και της μοίρας. Ο σπόρος είχε φυτρώσει και τα πολύχρωμα και εύοσμα άνθη της Τέχνης και της Δημιουργίας άνθισαν και κάρπισαν ποικιλοτρόπως και στον καθένα και κάθε μία ξεχωριστά και στον ιδιαίτερο βαθμό πρόσληψης των Εκείνων μαθημάτων και λόγων, συμβουλών. Εντέλει, τίποτα δεν πάει χαμένο από τα μαθητικά μας χρόνια, τα πάντα συμβάλλουν στο να σχηματιστεί το κατοπινό ψηφιδωτό του βίου μας. Οι βάσεις μπαίνουν τα οικοδομήματα ή τα ερείπια των κατοπινών χρόνων της ζωής μας ακολουθούν. Τα Σχολικά όμως θεμέλια είναι παρόντα μέσα στις ψυχές, τις καρδιές και τις συνειδήσεις όλων μας. Ανήκουν σε μία άλλη κοινότητα ανθρώπινων σχέσεων και ονείρων, μιας αχαρτογράφητης παιδικής και εφηβικής φαντασίας που όμως, εξακολουθούν να μας συντροφεύουν στον εσπερινό του μέλλοντος χρόνου μας.
Στον Πρόλογο η υπεύθυνος της έκδοσης και εργασίας εκπαιδευτικός μας δίνει το γενικό σχεδιασμό της κοινής τους συνεργασίας- καθηγήτριας και μαθητών και μαθητριών, του Α2 Τμήματος του 1ου Λυκείου Βριλησσίων,. Σημειώνει: «Το έναυσμα για το θέμα που επέλεξα…. ‘Η θέση της γυναίκας στη νεότερη γυναικεία ελληνική ποίηση» μου είχε δοθεί διδάσκοντας το ποίημα της Κική Δημουλά «Σημείο αναγνωρίσεως» που περιλαμβάνεται στο βιβλίο «Νεοελληνική Λογοτεχνία» θεωρητικής κατεύθυνσης της Γ΄ Λυκείου. Εδώ και τουλάχιστον τρία χρόνια είχα ξεκινήσει να συγκροτώ μια ανθολογία με ποιήματα ποιητριών, που αποτύπωναν την ιδιαίτερη θέση της γυναίκας στο κοινωνικό γίγνεσθαι και εξέφραζαν τη συνειδητοποίηση μιας τέτοιας διαφορετικότητας». Να λοιπόν πώς μία καθαρά επαγγελματική διδακτική υποχρέωση, μπορεί να μετατραπεί σε εφαλτήριο αναγνωστικής, συγγραφικής και κριτικής δημιουργίας μέσα στην μαθητική τάξη ενός δημόσιου σχολείου. Και αυτό επιτυγχάνεται, πέρα από συνδικαλιστικές ή κομματικές επιλογές και ιδεολογικές αξιώσεις, ωράρια εργασίας, σχετικές αρνήσεις, που ενδεχομένως, μπορεί να προβάλλει ένας δημόσιος λειτουργός που ενδέχεται να μην διαθέτει τον υπερβάλλοντα ζήλο και ενδιαφέρον, τα εφόδια. Ένα διδακτικό υλικό δεν συγκεντρώνεται εν μία νυκτί, ούτε είναι εύκολο να προσελκύσεις το ενδιαφέρον μικρών σε ηλικία μαθητών και μαθητριών, να τους εστιάσεις την προσοχή, όταν μάλιστα, βρίσκονται στο κρίσιμο στάδιο της ενηλικίωσής τους και το αίμα τους βράζει, η φαντασία τους γυρίζει σαν σβούρα και τα πρώτα δειλά φλερτ μεταξύ των δύο φύλων προκαλούν την προσοχή τους. Ενώ, ένα ολόκληρο και "συμπαγές" εκπαιδευτικό δημόσιο σύστημα ζητά να τους «μαντρώσει» σε αίθουσες πολλές φορές κλουβιά για να ακούσουν, μάθουν και εξεταστούν σε κάτι που δεν τους ενδιαφέρει άμεσα. Το άγχος και τα προβλήματα είναι και από τις δύο πλευρές, του Διδάσκοντος και των Διδασκομένων. Ο σκόπελος όμως αυτός ξεπερνιέται όταν υπηρετούν εκπαιδευτικοί στη δημόσια εκπαίδευση οι οποίοι όπως έγραψα παραπάνω, είναι «φωτισμένοι», ή αν θέλετε «πυροβολημένοι» με την Ποίηση και την Λογοτεχνία όπως αποκαλούσαν τους δασκάλους αυτούς οι νέοι της δικής μου γενιάς κοροϊδευτικά, αλλά με έναν σεβασμό που τον συνειδητοποιούσαμε δίχως να μας φοβίζει. Η Αλεξάνδρα Μπουφέα μας μιλά για την μέθοδο που ακολούθησε και προπάντων για το ότι δεν ήθελε να κουραστούν, να φορτώσει με εξωσχολικές εργασίες και έρευνες, οι έφηβοι μαθητές και μαθήτριες. Ήθελε οι συμμετέχοντες μαθητές της να συμμετάσχουν σε ένα εκπαιδευτικό παιχνίδι γνωριμίας τους με την Γυναικεία Ποίηση και μέσω αυτής να δουλέψουν ομαδικώς και να εκφράσουν την προσωπική τους γνώμη για την θέση της Ελληνίδας Γυναίκας μέσα στην ελληνική κοινωνία στο διάβα της ιστορίας και του χρόνου. Το πείραμα πέτυχε το αποτέλεσμα υπήρξε έξοχο, εποικοδομητικό, χρήσιμο, ευχάριστο και προπάντων, παραδειγματικό και για άλλες εκπαιδευτικές μονάδες. Μάλιστα, αυτό φαίνεται, πέρα από το κοινό της συνεργασίας τους εκπαιδευτικό αποτέλεσμα που κράτησε ελάχιστο εκπαιδευτικό χρόνο, σε σχέση με το σύνολο των εκπαιδευτικών ωρών διδασκαλίας που προτείνει το Υπουργείο Παιδείας σε έναν δημόσιο λειτουργό, και από την ευαίσθητη διαπίστωση που κάνει και για την οποία μας μιλά η Μπουφέα: «Όσα λοιπόν δεν γράφονται και τα κρατάμε ζωντανά μέσα μας είναι αυτά που αναδεικνύουν ένα σχολείο δημιουργικό και φωτεινό σαν κι αυτό που ονειρευόμαστε να φτιάξουμε». Να λοιπόν πως μπορεί με τον καλύτερο και αποδοτικότερο τρόπο να επιτευχθεί η υλοποίηση ενός προγράμματος υπαγορευόμενου από το ΚΕΘΙ και να κάνει το «Όνειρο πραγματικότητα», όπως διαλαλούσαν οι φοιτητές και οι φοιτήτριες του περιβόητου Μάη του 1968. (Δίχως να λησμονούμε και το βιτριολικό πολιτικά «τα πτυχία είναι τα διαπιστευτήρια της άρχουσας τάξης»). Συνεργασία, έρευνα, ομαδική εξέταση της ύλης, κοινές κρίσεις και θέσεις, κοινά βαδίσματα παιδικών γνωμών, αλληλοβοήθεια, ερμηνείες καθαρού και άδολου βλέμματος της Ποίησης, αποδοχής, διαφωνίες, νεανική αυτενέργεια, κοινό διάβασμα, προβληματισμός, κοινωνικοποίηση, σύσφιξη των φιλικών μαθητικών σχέσεων, ίσως και κρυφά χαμόγελα και κοκκινίσματα για ορισμένους στίχους και ποιήματα, αλλά, όλα αυτά και άλλα τόσα που δεν θα μάθουμε ποτέ, (από τις ιδιαίτερες συζητήσεις τους) συγκεφαλαιώνονται σε έναν σκοπό. Στον σκοπό της γνωριμίας της εφηβικής ψυχής και περιέργειας με τον ποιητικό λόγο και μέσω αυτού της συνειδητοποίησης των κοινωνικών προβλημάτων, αντιξοοτήτων και αδιεξόδων, στιγματισμό που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες στην επιθυμία τους να κατακτήσουν την ανεξαρτησία τους, την ελευθερία τους, τον απεγκλωβισμό τους από το άλλο φύλο, να κατοχυρώσουν τον ρόλο τους μέσα στο κοινωνικό σώμα, την σωματική και ερωτική και των αισθημάτων τους αυτοδιάθεση και αυτοδιαχείριση. Ένα θέμα διαρκώς επανερχόμενο στην ιστορική και κοινωνική επιφάνεια καθώς το λεγόμενο «ισχυρό» φύλο, δεν κατανόησε ακόμα ότι κακοποιώντας και απορρίπτοντας τις επιθυμίες μίας γυναίκας, είναι σαν να κακοποιεί τον άλλο μισό του ανεκδήλωτο εαυτό και επιθυμίες. Και ασφαλώς την κοινωνική στάση του μαθητή και της μαθήτριας μέσα στην Κοινωνία καθώς ενηλικιώνεται και αναζητά-διεκδικεί την θέση του σε αυτήν.
Στην Εισαγωγή της η Αλεξάνδρα Μπουφέα, γνώστης της ελληνικής ποίησης,-όπως μας δείχνουν και οι κατά διαστήματα συγγραφικές της δραστηριότητες- μας δίνει ένα γενικό σχεδιάγραμμα του γυναικείου ποιητικού και κοινωνικού βαδίσματος στην χώρα μας. Μας μιλά για τα ποιητικά μοτίβα των ελλήνων και ελληνίδων δημιουργών δίχως να καταφεύγει σε φιλολογικές υπερφορτώσεις, κουραστικές και άγνωστες στους μαθητές και μαθήτριες μίας σχολικής τάξης. Προτιμά το «πρώτο» ερέθισμα, αυτό το ήρεμο αεράκι γυναικείου λυρισμού και ευαισθησίας το οποίο εκφράζεται διαφορετικά από θηλυκή σε θηλυκή γραφίδα, πηγαία, ανεπιτήδευτα με τον δικό του χαρακτηριστικό πολιτικό και κοινωνικό προσανατολισμό δίχτυ αναφορών και ερμηνευτικό στερέωμα. Το μικρό αυτό Ανθολόγιο, η κοινή σύμπλευση συνεργασίας (και συναλληλία γνωμών) καθηγήτριας και μαθητών και μαθητριών μία σχολικής τάξης, περιλαμβάνει 16 Ελληνίδες ποιητικές Φωνές από όλο το ιστορικό φάσμα του προηγούμενου αιώνα στην πατρίδα μας. Από την ερωτική φωνή της Μυρτιώτισσας έως την πλέον προκλητική της Γαλάτειας Καζαντζάκη. Και από την πιο σκληρή και απόλυτη φωνή της αναρχικής Κατερίνας Γώγου έως την φιλοσοφικότερη και οντολογικότερη φωνή της Ζωής Καρέλλη, και από της νεότερης φωνής της Αλεξάνδρας Μπακονίκα έως την ποιητική φωνή της κοινωνιολόγου και κριτικού Δήμητρας Παυλάκου. Από την πρώτη ανθολόγο και διδάξαντα ποιήτρια, λαογράφο και εικαστικό Αθηνά Ταρσούλη έως την σεμνή και διακριτική Αγγελική Ελευθερίου. Γυναικείες φωνές που αντιλαμπίζουν ποιητικά από διάφορα διαμερίσματα της Ελλάδος και του εξωτερικού. Γαλλία, Αλίκη Γιατράκου- Fossi. Με το δικό τους γλωσσολογικό και ποιητικό πλούτο, ιδίωμα και ύφος γραφής, το διαμορφωμένο ποιητικό τους πρόσωπο, την χαρακτηριστική ποιότητα της στιχουργικής τους τέχνης και τεχνικής. 16 Λυρικές Φωνές που όλες τους ανθολογούνται με κεντρικό άξονα την εικόνα της ΓΥΝΑΙΚΑΣ, της Ελληνίδας Γυναίκας μέσα στην Κοινωνία και στο πως την αντιμετωπίζει και της συμπεριφέρεται το άλλο φύλο.
Δεν θα ήταν πρέπον, να σχολιάσω τις απόψεις των νεαρών μαθητριών και μαθητών, στην κοινή τους προσπάθεια και ερμηνεία των 16 αυτών ποιητικών μονάδων, να παρέμβω εκ των υστέρων, και να συμπληρώσω «φιλολογικά» και «γραμματολογικά» τα λεγόμενά τους ή να τα θέσω κάτω από την εξονυχιστική ματιά μίας ποιητικής δημοσκόπησης. Το ίδιο ισχύει και για την επιλογή και τις πληροφορίες, τα στοιχεία που δίνει ή δεν δίνει στα παιδιά (εννοώ χρονολογίες και εργογραφικές πληροφορίες) η υπεύθυνη ανθολόγος καθηγήτριά τους. Θα ήθελα μόνο να σημειώσω ότι αν διαβάσουμε προσεχτικά σε ποιες ποιήτριες και σε ποια ποιήματα επαναληπτικά και συχνά στέκονται και επανέρχονται το σύνολο των παιδιών-μαθητών, θα κατανοήσουμε καλύτερα τόσο τους εσωτερικούς τους προβληματισμούς και άγχος ζωής, την αλήθεια των συναισθημάτων τους, τις θέσεις τους για την θέση της Γυναίκας, τις δικές τους απόψεις και αντιλήψεις, ακόμα και κρίσεις με καταγγελτικό τόνο, τι διαπιστώνουν για την κοινωνία και τους θεσμούς μέσω των ποιητικών στίχων, και στο τι θέλουν να μας πουν διαβάζοντας και ερμηνεύοντας τα παλαιά αυτά και νεότερα ποιήματα. Σε τι κόσμο ονειρεύονται να μεγαλώσουν, να ζήσουν, να σταδιοδρομήσουν, να κάνουν οικογένεια, να ονειρευτούν και ερωτευθούν, να αγαπήσουν, να επιλέξουν τους συντρόφους τους, να οικοδομήσουν τις φιλίες και διαπροσωπικές τους σχέσεις, οι μαθητές και οι μαθήτριες εκείνης της χρονιάς. Ελληνίδες και Έλληνες ακαδημαϊκοί πλέον πολίτες, που θα θυμούνται σίγουρα με νοσταλγία και συμπάθεια, τρυφερότητα, τόσο τις σχολικές τους εμπειρίες, τις φιλικές τους παρέες, τις μαθητικές καζούρες και τα πειράγματα μεταξύ τους. Την πενθήμερη εκδρομή τους. Και κάπου μέσα στην όχι και τόσο ακόμα ομιχλώδη κατάσταση της πρόσφατης μνήμης τους, θα υπάρχει η φωτεινή μορφή της καθηγήτριάς τους, της Αλεξάνδρας Μπουφέα και του 1ου Λυκείου Βριλησσίων.
ευχαριστώ την φιλόλογο Αλεξάνδρα Μπουφέα για την άδεια αντιγραφής του μικρού πονήματος τους.
Γιώργος Χ. Μπαλούρδος
Πειραιάς,
2 Οκτωβρίου 2022.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου