Αριστείδης Ν. Δουλαβέρας, Ο καθηγητής Μιχάλης Γ. Μερακλής ως Νεοελληνιστής

 ΑΡΙΣΤΕΙΔΗΣ  Ν. ΔΟΥΛΑΒΕΡΑΣ

Ο ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Μ. Γ. ΜΕΡΑΚΛΗΣ ΩΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΣΤΗΣ

Η ΕΡΓΟΓΡΑΦΙΑ ΤΟΥ ΚΑΤΑ ΕΤΗ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗΣ

Εκδόσεις: ΕΚΔΟΤΙΚΟΣ ΟΙΚΟΣ Κ. & Μ. ΣΤΑΜΟΥΛΗ, Θεσσαλονίκη, 2023, σελίδες 204, τιμή 15, 90 ευρώ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΠΡΟΛΟΓΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ, 7-10

     ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ

Ο ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Μ. Γ. ΜΕΡΑΚΛΗΣ ΩΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΣΤΗΣ, 11-15

Α. Βιβλία-Μελέτες για θέματα και πρόσωπα της λογοτεχνίας, 16-22

Β. Βιβλία για την Ιστορία της Σύγχρονης Ελληνικής Λογοτεχνίας 23-28

Γ. Βιβλία για την ερμηνεία λογοτεχνικών έργων, 29-36

Δ. Εκδόσεις Ανθολογιών, 37-39

Ε. Εκδόσεις έργων διαφόρων λογοτεχνών, 40-41

ΣΤ. Άλλες εκδόσεις, 42

Ζ. Μελέτες και άρθρα για θέματα της λογοτεχνίας και λογοτέχνες, 43-44

Η. Βιβλιοκρισίες για λογοτεχνικά έργα, 45-46

Θ. Ο Μ. Γ. Μερακλής και το Συμπόσιο Ποίησης, 47-48

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ, 49-53

ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ, 53-54

      ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ

Η ΕΡΓΟΓΡΑΦΙΑ ΤΟΥ ΚΑΘΗΓΗΤΗ Μ. Γ. ΜΕΡΑΚΛΗ ΚΑΤΑ ΕΤΗ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗΣ, 55-164

ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΗ ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ, 164-165

           ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

 ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ ΕΞΩΦΥΛΛΩΝ ΤΩΝ ΒΙΒΛΙΩΝ ΤΟΥ Μ. Γ. ΜΕΡΑΚΛΗ ΩΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΣΤΗ, 167-178

ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΣΤΑ ΑΓΓΛΙΚΑ (SUMMARY), 179-181

ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΠΡΩΤΟΥ ΜΕΡΟΥΣ, 183-189

ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟΥ ΜΕΡΟΥΣ, 190-203

                   ΠΡΟΛΟΓΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

     Στις 16 Ιουνίου 2022 η Πανελλήνια Ένωση Φιλολόγων τίμησε, σε ειδική Εκδήλωση στον Φιλολογικό Σύλλογο «Παρνασσός», τον Ομότιμο Καθηγητή Πανεπιστημίων Αθηνών και Ιωαννίνων Μ. Γ. Μερακλή, για το σύνολο της προσφοράς του στα Ελληνικά Γράμματα. Ο κ. Μερακλής, πέρα από αυτό, είχε διατελέσει Πρόεδρος της ΠΕΦ για δύο συνεχείς θητείες, με αξιόλογο έργο.

     Με ιδιαίτερη χαρά λοιπόν δέχτηκα την πρόταση της Προέδρου της ΠΕΦ κυρίας Μαρίας Πεσκετζή και του Διοικητικού της Συμβουλίου να μιλήσω για τον Νεοελληνιστή Μ. Γ. Μερακλή. Δύο άλλοι εκλεκτοί συνάδελφοι θα συμπλήρωναν το πάνελ των ομιλητών. Ο Ομότιμος Καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών Μηνάς Αλ. Αλεξιάδης, που θα παρουσίαζε τον λαογράφο Μ. Γ. Μερακλή και τη συμβολή του στη Νεωτερική Λαογραφία, και ο Επίτιμος Σχολικός Σύμβουλος και Αντιπρόεδρος της ΠΕΦ, δρ. κλασικής φιλολογίας, Αναστάσιος Στέφος, ο οποίος ανέλαβε να μιλήσει για τον Μ. Γ. Μερακλή ως κλασικό Φιλόλογο.

     Οι τρείς ανακοινώσεις δημοσιεύτηκαν στο Αφιέρωμα της «Φιλολογικής» (1) για τον Μ. Γ. Μερακλή. Η δική μου όμως ανακοίνωση περιορίστηκε εκεί στην παρουσίαση των 24 βιβλίων του Μ. Γ. Μερακλή και σε παρατηρήσεις και διαπιστώσεις για την Εργογραφία του σε περιοδικά, τιμητικούς τόμους, εφημερίδες κ.ά. Δεν ήταν όμως δυνατόν, λόγω της έκτασής της, να συμπεριληφθεί στην ανακοίνωσή μου όλη η Εργογραφία του Νεοελληνιστή Μερακλή.

     Θεώρησα όμως απαραίτητο, λόγω της έκτασής της και της σπουδαιότητάς της, να δημοσιεύσω σε αυτοτελές βιβλίο, τόσο το κείμενο της αρχικής ανακοίνωσής μου, όσο και το σύνολο της Εργογραφίας, που πλησιάζει τον αριθμό 900 κειμένων.

     Ομολογώ ότι, στο στάδιο της αρχικής έρευνάς μου στην αναζήτηση των διαφόρων κειμένων του, περνούσα από έκπληξη σε έκπληξη. Και ενώ κάθε τόσο νόμιζα ότι έφτανα στο τέλος της αναζήτησης των κειμένων του Μ. Γ. Μερακλή, τόσο και έβρισκα νέα κείμενά του.

      Στο Πρώτο Μέρος του βιβλίου επισημαίνεται από εκλεκτούς συνοδοιπόρους του Μερακλή, η αθόρυβη συμβολή του στην μελέτη της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας και στην Νεοελληνική Κριτική, χωρίς όμως, κατά τη γνώμη μας-αλλά και άλλων-να έχει γενικά αξιολογηθεί επαρκώς αυτή η προσφορά.

      Το Πρώτο Μέρος του βιβλίου αποτελείται από εννέα ενότητες. Σε αρκετά από τα βιβλία αυτά παρουσιάζουμε τα περιεχόμενά τους καθώς και αποσπάσματα από βιβλιοκρισίες και βιβλιοπαρουσιάσεις.

     Η Πρώτη Ενότητα περιλαμβάνει πέντε βιβλία- μελέτες για θέματα και πρόσωπα της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας.

     Στη Δεύτερη Ενότητα τρία βιβλία αναφέρονται στην Ιστορία της Σύγχρονης Λογοτεχνίας.

     Στην Τρίτη Ενότητα παρουσιάζονται τρία βιβλία που ασχολούνται με την ερμηνεία λογοτεχνικών έργων.

     Η Τετάρτη Ενότητα περιλαμβάνει τρείς εκδόσεις ανθολογιών που επιμελήθηκε ο Μ. Μερακλής.

     Η Πέμπτη Ενότητα περιέχει ονομαστικά τα έργα οκτώ λογοτεχνών, την έκδοση των οποίων επιμελήθηκε ο Μ. Γ. Μερακλής.

     Ακολουθούν στην Έκτη Ενότητα άλλα δύο βιβλία (Συντακτικό της δημοτικής γλώσσας και το Λεξικό Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, όπου ο Μ. Γ. Μερακλής ήταν συνεπιμελητής με τέσσερις άλλους).

     Στην Έβδομη Ενότητα γίνεται λόγος για τις πολλές μελέτες και τα άρθρα του (γύρω στα 264) για θέματα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας και Νεοελληνικής Κριτικής, ενώ στην Όγδοη για τις 608 βιβλιοκρισίες του για λογοτεχνικά έργα.

     Τέλος, στην Ένατη ενότητα σχολιάζεται και αξιολογείται η προσφορά του Μ. Γ. Μερακλή στο Συμπόσιο Ποίησης της Πάτρας.

     Το Δεύτερο Μέρος περιλαμβάνει όλη την Εργογραφία του Νεοελληνιστή Μ. Γ. Μερακλή κατά χρονολογική σειρά έκδοσης. Σε κάθε δημοσίευμά του υπάρχουν όλα τα βιβλιογραφικά δεδομένα. Το τελευταίο δημοσίευμά του έχει αριθμό 896!

     Η Εργογραφία περιλαμβάνει ό,τι κυκλοφόρησε με μορφή βιβλίου (σημειώνονται με ΚΕΦΑΛΑΙΑ και ΠΛΑΓΙΑ), όσα άρθρα και μελετήματα δημοσιεύτηκαν σε διάφορα περιοδικά, οι συνεργασίες του σε συλλογικούς τόμους και αφιερώματα για λογοτέχνες και λογοτεχνικά θέματα, οι συνεργασίες του σε πρακτικά συνεδρίων και οι βιβλιοκρισίες του.

     Δεν συμπεριλαμβάνονται στην Εργογραφία όσα κείμενά του έχουν δημοσιευθεί σε Εγκυκλοπαίδειες και Εγκυκλοπαιδικά Λεξικά, οι Πρόλογοί του σε έργα λογοτεχνών, οι Παρουσιάσεις ποιητών στο Συμπόσιο Ποίησης Πάτρας, οι Παρεμβάσεις σε θέματα του Συμποσίου και τα Κλεισίματα των Συμποσίων.

      Ακολουθεί Παράρτημα με τις φωτογραφίες των εξωφύλλων 23 από τα 24 βιβλία, που αναφέρονται στην Εργογραφία [δεν ήταν εύκολη η αναζήτηση του βιβλίου του Συντακτικό της Δημοτικής Γλώσσας (1965). Φυσικά, δεν λείπει η Αγγλική Περίληψη του βιβλίου.

     Τα Ευρετήρια είναι δύο ειδών: Το ένα αφορά στο Πρώτο Μέρος, ενώ το Δεύτερο αποκλειστικά την Εργογραφία, ώστε να είναι εύκολη η αναζήτηση των συγγραφέων και περιοδικών στα πολλά δημοσιεύματα του συγγραφέα.

     Η παρούσα έκδοση φιλοδοξεί να παρουσιάσει στην πράξη το μέγεθος της συμβολής του Μ. Γ. Μερακλή στη μελέτη της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας και Νεοελληνικής Κριτικής. Συγχρόνως όμως θα είναι επωφελής στους Νεοελληνιστές, στους λογοτέχνες (ποιητές και πεζογράφους), στους εκδότες λογοτεχνικών περιοδικών, τους φοιτητές και γενικά σε όσους ασχολούνται με τα ελληνικά Γράμματα.

     Από τη θέση αυτή θέλω να ευχαριστήσω θερμά τον Εκδοτικό Οίκο Κ. & Μ. Σταμούλη της Θεσσαλονίκης, που στέγασε και αυτό το σημαντικό βιβλίο στις αξιόλογες εκδόσεις του.

                  Α. Ν. ΔΟΥΛΑΒΕΡΑΣ, σελίδες 7-10

           Μια στατιστική εργασία ως μοντέλο έρευνας

      Οφείλουμε πολλαπλές ευχαριστίες στον επιστήμονα και πανεπιστημιακό Αριστείδη Ν. Δουλαβέρα αναπληρωτή Καθηγητή Λαογραφίας του Τμήματος Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Διαχείρισης Πολιτισμικών Αγαθών του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου, για την σημαντική ερευνητική εργασία του πάνω στον ογκώδη, πολυεπίπεδο και πολύπτυχο εργογραφικό πολυετή συγγραφικό μόχθο του ομότιμου καθηγητή των Πανεπιστημίων Ιωαννίνων και Αθηνών καθηγητή και δάσκαλου Μιχάλη Γ. Μερακλή ως Νεοελληνιστή. Μία μορφή αυτής της δύσκολης-αλλά όχι ακατόρθωτης σε έμπειρα όπως αποδείχτηκε χέρια- εργασίας όπως μας λέει ο κ. Δουλαβέρας είχε δημοσιευθεί στο περιοδικό «Φιλολογική» της ΠΕΦ, με την ευκαιρία της τιμητικής βραδιάς στον καθηγητή. Η ερευνητική δουλειά που περιλαμβάνει το βιβλίο αυτό των 204 σελίδων που πρόσφατα κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις « Κ. & Μ. Σταμούλη» της συμπρωτεύουσας, έρχεται να προστεθεί ως μία πρωτογενής ερευνητική αποτίμηση του Μ. Γ. Μερακλή στον ευρύτερο χώρο της νεοελληνικής γραμματείας. Αναμένουμε ακόμα την συγκέντρωση των μεταφραστικών εργασιών του Μ. Γ. Μερακλή από την αγγλική, γερμανική γλώσσα, τα αρχαία ελληνικά και τα λατινικά, τις εισαγωγές και προλόγους του σε διάφορα μυθιστορήματα και δοκίμια, μελέτες, (πάνω από 50), τα διδακτορικά που είχε αναθέσει ως καθηγητής (πάνω από 30), την επικαιρική και δημοσιογραφική του αρθρογραφία σε διάφορες εφημερίδες, (Ο Ριζοσπάστης, Εβδόμη, Έθνος), τις παρεμβάσεις του σε διάφορα συνέδρια και παρουσιάσεις του νέων αντρικών και γυναικείων λογοτεχνικών φωνών σε συμπόσια και δημόσιες ομιλίες, συμμετοχές. Τέλος, το δυσεύρετο βιβλίο του, του 1968 για την ελληνική γραμματική το οποίο συνέγραψε όταν ο Μιχάλης Γ. Μερακλής υπηρετούσε ως καθηγητής στην Σχολή Μωραϊτη. Η ερευνητική εργασία του σχολικού συμβούλου και συγγραφέα Αριστείδη Ν. Δουλαβέρα, έρχεται για πρώτη φορά να προστεθεί σε έναν συμπληρωματικών κριτικών εργασιών τομέα του καθηγητή Μ. Γ. Μερακλή, τον οποίο όπως μας δείχνουν οι δεκάδες πληροφορίες και στοιχεία θήτευσε με επιμέλεια και αφοσίωση ο εκ Καλαμάτας προερχόμενος κριτικός και πανεπιστημιακός, ιστορικός της ελληνικής λογοτεχνίας. Ο κύριος Αριστείδης Ν. Δουλαβέρας, διδάκτωρ της Λαογραφίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων και αριστούχος πτυχιούχος της Φιλοσοφικής Σχολής του ίδιου Πανεπιστημίου και όχι μόνο, κατόρθωσε εργαζόμενος με ευσυνειδησία, ερευνητική εντιμότητα, επιστημονική εγκυρότητα, αγάπη και μεράκι, σύγχρονη μεθοδολογία, να διαβάσει εκατοντάδες σελίδες, ανατρέξει σε δεκάδες πρωτογενείς πηγές, να συγκεντρώσει πρωτότυπο δημοσιευμένο υλικό, αποδελτιώσει περιοδικά και εφημερίδες, καταγράψει τίτλους βιβλίων και μελετημάτων, σύμμεικτους τόμους, δημοσιεύσεις και ανακοινώσεις όλο το άτακτο, διάσπαρτο, πολύστικτο και ενδιαφέρον υλικό του Μ. Γ. Μερακλή, να το ταξινομήσει κατά έτη έκδοσης και κυκλοφορίας του, κατηγορίες και είδη και να μας προσφέρει μία πλήρη και εύρωστη Εργογραφία του κλασικού φιλόλογου και λαογράφου. Βιβλία, μελέτες, κριτικά και βιβλιογραφικά σημειώματα, εργογραφικές αναφορές, ένα πλούσιο συγγραφικό- κριτικό και μεταφραστικό έργο το οποίο στην πολυετή πανεπιστημιακή και συγγραφική του σταδιοδρομία μας κληροδότησε σαν πολιτιστική παρακαταθήκη ο καθηγητής Μιχάλης Γ. Μερακλής ως Νεοελληνιστής, φωτίζοντας και εμπλουτίζοντας αρκετές άγνωστες πλευρές της ελληνικής γραμματείας. Για την ανεύρεση του συγκεντρωμένου υλικού που διαχειρίστηκε ο Αριστείδης Ν. Δουλαβέρας, προσέφυγε σε έντυπες δημοσιεύσεις αλλά και σε πληροφορίες και πηγές οι οποίες έχουν δημοσιευτεί στον ηλεκτρονικό τύπο και σε διάφορες σύγχρονες ηλεκτρονικές ιστοσελίδες στο διαδίκτυο και συγγραφείς οι οποίοι ασχολήθηκαν με την κριτική και άλλη παρουσία του καθηγητή Μερακλή. Εδώ, οφείλουμε να υπενθυμίσουμε ότι πρίν είκοσι χρόνια, Αθήνα, Μάιος 2002 κυκλοφόρησε με την συνεργασία του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών και του Πανεπιστημίου των Ιωαννίνων, ο τόμος «ΘΗΤΕΙΑ» ΤΙΜΗΤΙΚΟ ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗ Μ.Γ. ΜΕΡΑΚΛΗ, σελίδες 810. Την επιστημονική επιμέλεια του αφιερωματικού τόμου είχε ο καθηγητής πανεπιστημίου κ. Μηνάς Αλ. Αλεξιάδης. Στον τόμο αυτό ο πανεπιστημιακός Μηνάς Αλ. Αλεξιάδης, υπογράφει και το κείμενο «Ο Καθηγητής της Λαογραφίας Μ.Γ. Μερακλής και το επιστημονικό του έργο». Στις σελίδες 32-70 ο επιμελητής του τόμου μας παραθέτει μία εκτενή χρονολογική καταγραφή των Λαογραφικών εργασιών και δημοσιεύσεων του καθηγητή Μερακλή σε ελληνικά και ξενόγλωσσα έντυπα. Από το 1961 έως το 2002. Πράγμα που σημαίνει ότι έχουμε μία χρήσιμη αποδελτίωση του Λαογραφικού συγγραφικού ψηφιδωτού, του ιστορικού της νεοελληνικής λογοτεχνίας και νεοελληνιστή. Την ιδιότητά του αυτή, ενδέχεται, άγνωστη στους σύγχρονους μελετητές, έρχεται να καλύψει αποδελτιωτικά το βιβλίο του καθηγητή Αριστείδη Ν. Δουλαβέρη.

     Ο Μιχάλης Γ. Μερακλής υπήρξε ένας σημαντικός δάσκαλος και μέντορας όχι μόνο των εκατοντάδων φοιτητών του, (κατά την διάρκεια της πανεπιστημιακής του καριέρας) αλλά και των ανθρώπων που τον πλησίαζαν, έρχονταν σε επαφή μαζί του και του ζητούσαν την βοήθειά του, τις συμβουλές του, είτε στις πνευματικές και καλλιτεχνικές τους ενασχολήσεις είτε στους καθημερινούς τους αγώνες και άλλες δραστηριότητες της ζωής όπου σαν ενεργός πολίτης και ο ίδιος συμμετείχε. Ο Μ. Γ. Μερακλής, ένας από τους σημαντικότερους κλασικούς φιλολόγους της γενιάς του, βάδισε πάνω στα ίχνη παλαιότερων κλασικών ελλήνων φιλολόγων όπως πχ. ο Ιωάννης Συκουτρής, ο Ιωάννης Κακριδής, ο Αριστόξενος Σκιαδάς κ.ά. Οι μεταφράσεις του, των αρχαίων και λατινικών έργων και κειμένων, οι εισαγωγές του είναι υποδειγματικές. Το ίδιο θα σημειώναμε και τα διάφορα λήμματά του σε Λεξικά και Εγκυκλοπαίδειες, δηλώνουν τον κριτικό του εφοδιασμό, το συνθετικό του τάλαντο, την επαφή του με κλασικά έργα της ελληνικής και παγκόσμιας γραμματείας. Ο Μιχάλης Γ. Μερακλής σαν άτομο και κριτικός κατόρθωσε να συνδυάσει την γνώση με την πράξη. Την πνευματική ενασχόληση με την ενεργό συμμετοχή του στα κοινά, την πανεπιστημιακή ιδιότητα με την καθημερινή τριβή με την πολιτική και πολιτιστική δραστηριότητα της εποχής του, την επικαιρότητα των γεγονότων. Παλαιός κομμουνιστής, στιγματίστηκε και «κυνηγήθηκε» από την κυβερνητική εξουσία της νικητήριας του εμφύλιου σπαραγμού παράταξης, δίχως ποτέ του να υπερηφανευτεί για την όποια προσφορά του. Έχεις την αίσθηση όταν συζητάς μαζί του ότι ακόμα νιώθει «ενοχές» για το τι του ζητούσαν οι αρχές της επτάχρονης δικτατορίας να απαρνηθεί για να μπορέσει να βιοποριστεί (να εργαστεί) αυτός και η σύζυγός του. Παρέμεινε πάντα και παραμένει στρατευμένος με το ΚΚΕ στους διαρκείς καθημερινούς αγώνες των ελλήνων. Στάθηκε συμπαραστάτης σε ομοϊδεάτες του αλλά και σε ιδεολόγους συναγωνιστές από άλλες πολιτικές παρατάξεις. Συστρατεύθηκε για το δίκαιο και τον άρτο τον επιούσιο του εργάτη. Δεν απέκλειε κανέναν από τις συζητήσεις του-τουλάχιστον όπως εγώ γνωρίζω-νέο ή νέα που διέβλεπε σε αυτούς πάντα την καλή πλευρά του εαυτού τους, την έφεσή τους για τα γράμματα που τον χαροποιούσε, την ονειροπόλησή τους, τον ενθουσιασμό τους, τον οραματισμό τους. Αναδείκνυε με την σοφή παιδαγωγία του την φιλοτεχνία τους, την φιλομάθειά τους, το ταλέντο τους στη συν-γραφή, την ποίηση, τον πεζό λόγο, το δοκίμιο. Δεν έκανε διακρίσεις ούτε είχε την έπαρση που έχουν πολλοί κριτικοί και άνθρωποι του πνεύματος, οι οποίοι θέλουν να είναι καθοδηγητές ή να διατηρούν και να ανήκεις στην «αυλή τους». Ήταν και παραμένει απλός και προσηνής. Ανοιχτό μυαλό, φιλεύσπλαχνος σαν χαρακτήρας, ακέραιος σαν προσωπικότητα, συνεπής στην ιδεολογία που πίστεψε και υπηρέτησε δίχως ποτέ του να το κρύψει. Συνομιλούσε με τους πάντες, δεν το «έπαιζε» διανοούμενος ή κουλτουριάρης. Είναι ρεαλιστής και πραγματιστής, ενώ νότες μελαγχολίας διακρίνει ο συνομιλητής του στην προφορική του λαλιά. Σαν η χροιά της φωνής του να θέλει να εκφράσει τον πόνο μιας ανεκπλήρωτης ελπιδοφορίας μιας κοινωνικής και πολιτικής ουτοπίας που την σκέπασε η σκόνη της ιστορίας και την απαρνήθηκαν οι άνθρωποι. Σαν ο ιδεολογικός του καθρέφτης να μην μπορεί πλέον να ερμηνεύσει την αντανάκλαση της πραγματικότητας όπως μας την προτείνει το συγγραφικό προϊόν ενός συγγραφέα. Παρ’ όλη την απογοήτευσή του δεν αποστρατεύθηκε ποτέ των ανθρωπιστικών του επιταγών. Ο θεωρητικός του εξοπλισμός είναι μεγάλος και όπως συμβαίνει-αν τον ερμηνεύω ορθά-κατανοεί και ερμηνεύει το αποτέλεσμα της συγγραφικής τέχνης-όπως οι θεωρητικοί του μαρξισμού-, πχ. Λένιν, Λουνατσάρσκι, Πλεχάνωφ, Τρότσκι κλπ. Την τέχνη σαν ένα κοινωνικό φαινόμενο στην ιστορική εξέλιξη του ανθρώπου. Αναζητά ίσως όχι πάντοτε, την εφαρμογή του κανόνα του «ιστορικού υλισμού» ως μέτρο ερμηνείας της κριτικής του λογοτεχνικού φαινομένου, της συγγραφικής παραγωγής εν γένει, όπως οι παλαιότεροι έλληνες μαρξιστές κριτικοί, βλέπε Γιάννης Κορδάτος, Νίκος Παππάς, ιστορικοί και αυτοί της ελληνικής λογοτεχνίας. Η δική του όμως ματιά, προυποθέτει μεγάλες δόσεις κατανόησης της ανθρώπινης κατάστασης και ουσιαστικού κατασταλάγματος της ανθρώπινης τραγωδίας. Μεγάλα κοιτάσματα ανθρωπιάς. Αποδοχή των δύσκολων συνθηκών μέσα στις οποίες το ανθρώπινο ον κινείται και δρα χωρίς να μπορεί να τις υπερβεί γιαυτό και βασανίζεται. Ενώ άλλοτε, όπως διαβάζουμε σε κριτικά του σημειώματα και αναλύσεις νεοελληνικών έργων, αποδέχεται ότι η αισθητική συγκίνηση και απόλαυση ενός κειμένου δεν είναι απαραίτητο να συστρατευθεί με την μαρξιστική ερμηνευτική, να διαθέτει ιδεολογικό πρόσημο. Δεν είναι αμελητέες και οι συμμετοχές του στις διάφορες επιτροπές βράβευσης του υπουργείου πολιτισμού που κατά καιρούς λάβαινε μέρος. Ένα άλλο ρεύμα που επίσης διατρέχει τον κριτικό του λόγο, είναι ένα είδος «χριστιανικής» φιλανθρωπίας, αν διαβάσουμε τι έχει γράψει για ορθόδοξους έλληνες πεζογράφους. Μία κριτική φωνή η οποία θα λέγαμε ότι συμπυκνώνει τον επιστημονικό θετικισμό της εποχής του-της γενιάς του, με το αναθεωρητικό βλέμμα και σύγχρονη αισθητική του νέου ανθρώπου της μεταδικτατορικής περιόδου. Του ανθρώπου που παγιδεύτηκε από τα επιτεύγματα της τεχνολογίας και αλλοιώθηκε το ανθρώπινο πρόσωπό του και χαρακτηριστικά. Η γραφή του διαθέτει μία διαφορετική ερμηνευτική οικονομία από αυτήν των παλαιότερων μαρξιστών ιστορικών και κριτικών της λογοτεχνίας. Που, όπως φαίνεται, λησμονήθηκαν στο χρονοντούλαπο της ελληνικής λογοτεχνικής ιστορίας ή έγινα αδιάβαστη υποσημείωση μιάς συνθετότερης εργασίας. Δεν έχει την προπαγανδιστική υφή των ιστορικών της ελληνικής λογοτεχνίας που ασπάζονται δίχως αμφιβολία και αμφισβήτηση το δόγμα του ιστορικού υλισμού, το μοντέλο της προλεταριακής λογοτεχνίας, όπως π.χ. ο μαρξιστής ιστορικός Γιάννης Κορδάτος. Έχει τα της μαρξιστικής ιδεολογίας «ραγίσματα» της φωνής του Κώστα Κουλουφάκου, του Δημήτρη Ραυτόπουλου και ευτυχώς για εμάς τους νεότερους, τους άκαπνους της σοσιαλιστικής επανάστασης. Ο πληγωμένος πολλαπλά και ρακένδυτος ανθρωπιστικά μοντέρνος κόσμος μας δεν έχει ανάγκη πλέον από το παγερό είδωλο της κόκκινης ιδεολογίας που ιχνογραφείται πάνω στον καθρέφτη της Ιστορίας, δροσίζεται μάλλον με νεοϊδεοκρατικά ρεύματα, με την στυγνότητα ενός αφιλοσόφητου νεοπλατωνισμού ο οποίος αρνείται κατά βάθος τις πλατωνικές πηγές του. Με μεταφυσικές προβολές ενός ενοχικού φαντασιακού των ανεκπλήρωτων επιθυμιών του. Οι διακειμενικές απηχήσεις των μαρξιστών θεωρητικών είναι ασφαλώς ξεκάθαρες μέσα στις κριτικές του νεοελληνιστή καθηγητή, ενώ παράλληλα πρόδηλες είναι και οι προσλήψεις του από την γερμανική ιδεαλιστική επικράτεια και την γαλλική κουλτούρα. Ανεξίκακος σαν άνθρωπος και φιλάνθρωπος σαν χαρακτήρας, με πνευματική ωριμότητα και κατασταλαγμένη σοφία είναι παρών για πάνω από μισό αιώνα δίχως να μας κουράζει, χωρίς ίσως ακόμα να επαναλαμβάνεται ο λόγος του. Διορατικός και ευγενής, πράος και εργατικός. Η επιστημονική του επάρκεια είναι γνωστή και θαυμαστή πέραν των πανεπιστημιακών τειχών. Η μαθητεία του σε γερμανικά των σπουδών του περιβάλλοντα είναι εμφανής, χωρίς κατ’ ανάγκη να είναι Καντιανός όπως π.χ. ο Κωνσταντίνος Τσάτσος, ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος κλπ. Η Γερμανική του ματιά επιζεί κυρίως, στις μελέτες του για την Λαογραφία και τον Λαϊκό Πολιτισμό. Η ερευνητική του ακεραιότητα τον έκανε αγαπητό και σεβαστό όχι μόνο στον στενό κύκλο των πανεπιστημιακών και των φιλολόγων συναδέλφων του, αλλά και των κριτικών της ελληνικής λογοτεχνίας, των εκδοτών των διαφορετικών ειδών περιοδικών που του ζητούσαν συνεργασία αφιλοκερδώς. Είναι εκείνος που πρότεινε στο εκδότη του Λεξικού της Ελληνικής Λογοτεχνίας, Στέφανο Πατάκη, να δεχθεί ως συνεργάτη του στην ολοκλήρωση του έργου, τον πολύπειρο κριτικό Αλέξη Ζήρα.

     Οι δημοσιεύσεις του Μιχάλη Γ. Μερακλή σε φύλλα καθημερινών ή κυριακάτικων εφημερίδων ανεξαρτήτου ιδεολογικής και κομματικής προέλευσης είναι πάρα πολλές. Βλέπε πχ. εφημερίδα «Έθνος», «Εβδόμη», «Ο Ριζοσπάστης» κλπ. Σε έντυπα του επαρχιακού τύπου. Θυμάμαι ότι πάντα μου τόνιζε όταν τον ρωτούσα γιατί δημοσιεύει σε «λαθρόβια έντυπα», δίνοντάς μου την ίδια απάντηση. «Ο μεγάλος γάλλος συγγραφέας Ονόρε ντε Μπαλζάκ έγραφε στην εφημερίδα των Αμπελουργών στην εποχή του». Δεν αισθάνθηκε ποτέ του ότι ανήκε στην ελληνική κομματική ή κριτική ιντελιγκέντσια, ότι αποτελεί κάτι το ξεχωριστό επειδή έκανε καριέρα ως πανεπιστημιακός. Γιαυτό και είχε πικραθεί όταν τον λογόκριναν και τον έκοψαν οι ιδεολογικοί του σύντροφοι. Οι έλληνες Ζντάνοφ που καιροφυλακτούν σε κάθε ευκαιρία να κατακεραυνώσουν τους μικρούς και τους μίνορες συγγραφείς, να λογοκρίνουν τους μεγάλους και σπουδαίους. Πάντα διακριτικός και ίσως, κάπως φοβισμένος, ενοχικός έναντι του εαυτού του, εξαιτίας του ότι δεν άντεξε την βία την περίοδο της δικτατορίας. Όμως αγωνιστές ως κοινωνικά παραδείγματα για εμάς τους ανώνυμους πολίτες δεν είναι μόνο οι θυσιασθέντες, αλλά οι πάσης φύσεως αντιστεκόμενοι στην κατάλυση της αστικής δημοκρατίας. Ποτέ του δεν μου παραπονέθηκε όταν του έλεγα ότι δεν πιστεύω και δεν θα μπορούσα να ζήσω σε καθεστώτα που αποδέχονταν και υποστήριζε. Πάντα μου μιλούσε πολιτικά και με συμβούλευε πατρικά όπως έπραττε και με άλλους μαθητές του όπως γνώριζα. Ευτύχησα να έχω δύο βιβλία μου με δικούς του προλόγους. Το ένα μαζί με πρόλογο του ομότιμου καθηγητή πανεπιστημίου, ποιητή και θεωρητικού της λογοτεχνίας Νάσου Βαγενά. Επίσης ανοιχτού μυαλού, ανθρώπινης προοδευτικής συμπεριφοράς, σημαντικού κριτικού.  Έλληνες Καθηγητές όπως οι οσάνω αλλά και άλλοι που γνώρισε η γενιά μου κόσμησαν την ελληνική εκπαίδευση και τα ελληνικά γράμματα. Μία σημαντική γέφυρα επικοινωνίας μεταξύ εμού και του καθηγητή και κριτικού Μιχάλη Γ. Μερακλή υπήρξε η κοινή μας αγάπη για τον κριτικό και ποιητή Κωστή Παλαμά και το έργο του. Ένα μεγάλο κεφάλαιο της ελληνικής ποιητικής και κριτικής μας παράδοσης για τον οποίο πάντα μιλά θετικά και επαινετικά ο κριτικός και ιστορικός της ελληνικής λογοτεχνίας Μιχάλης Γ. Μερακλής. Η ποικιλία των ενδιαφερόντων του μεγάλη, όπως μεγάλο και το πλήθος των παλαιότερων και νεότερων συγγραφικών φωνών και των έργων τους των οποίων βιβλιοκρίνει και μας μιλά στις νεοελληνικές κριτικές εργασίες του ο νεοελληνιστής καθηγητής Μ. Γ. Μερακλής. Μια αξιοζήλευτη κριτική παραγωγή που δεν έχει να ζηλέψει τίποτα από άλλων δυτικοευρωπαίων ομοτέχνων του. Τα κριτικά του σημειώματα βασίζονται σε μία κοινωνική λειτουργία της γραφής μέσα στο κοινωνικό σώμα. Η θεώρησή του είναι καρπός όχι μόνο μιας κατασταλαγμένης εμπειρίας αλλά και μιάς γρηγορούσας ασυμβίβαστης κοινωνικής συνείδησης απέναντι στο άδικο της κοινωνίας και την εκμετάλλευση του καπιταλιστικού συστήματος. Η κριτική ματιά του νεοελληνιστή κριτικού και ιστορικού της ελληνικής λογοτεχνίας εμφορείται από μία ειλικρινή και βαθειά συνείδηση της ιστορικότητας της ανθρώπινης εξέλιξης, και ταυτόχρονα, μία εξίσου βαθειά ενσυναίσθηση μιάς ασυμβίβαστης ηθικής στάσης του ανθρώπου απέναντι στα συμβαίνοντα γύρω του. Ο Μιχάλης Γ. Μερακλής εξετάζει σαν μονάδα και σαν σύνολο το ανθρώπινο υποκείμενο, στις πρακτικές του αντιδράσεις και συμπεριφορές του, στον λόγο του, στην γλώσσα του στις εθιμικές του συνήθειες και καταναλωτικές επιλογές. Μέσα στα κριτικά του σημειώματα πολλές φορές ο νεοελληνιστής κριτικός μας παρέχει τα δεδομένα της δικής του θεωρίας για την λογοτεχνία, τα «μυστικά» της δουλειάς ενός κριτικού, την τεχνική που υιοθετεί για να φωτίσει ένα συγγραφικό έργο. Ο κριτικός λόγος του καθηγητή Μ. Γ. Μερακλή δεν αγιοποιεί πρόσωπα, δεν διαχωρίζει «επαγγελματίες» από ερασιτέχνες συγγραφείς, δεν ξεχωρίζει έργα του παρελθόντος από σύγχρονες μορφές απόδοσης μιάς κατάστασης, δεν είναι έμφυλος, δεν χρησιμοποιεί τα γνωστά μας τσιτάτα της προλεταριακής καθαρότητας, αναζητά την διαύγεια των προθέσεων και των ιδεών των ελλήνων συγγραφέων έτσι όπως αυτές διατυπώθηκαν στα μεθεόρτια χρόνια της μεταπολεμικής περιόδου και συγκεκριμενοποιήθηκαν στα της μεταπολίτευσης χρόνια. Η ματιά του Μερακλή κρατά πλέον μία σύγχρονη και απαραίτητη απόσταση από την μεσσιανικών αποχρώσεων ιδεολογική καθαρότητα της δικής του εποχής κατανοώντας ότι οι συνθήκες και οι κανόνες της αγοράς της ανάγνωσης και του βιβλίου άλλαξαν. Άλλα τα ιδανικά και οι προτεραιότητες του προλετάριου αναγνώστη και του αστού στην εποχή του και άλλα των σημερινών. Δεν έχει το ίδιο κοσμοείδωλο ο ήρωας του Πέτρου Πικρού ή του Δημοσθένη Βουτυρά με τον σύγχρονο ήρωα πχ. του Γιάννη Ξανθούλη, του Νίκου Παπανδρέου. Άλλη η ποιητική θεματική του Γιάννη Ρίτσου και άλλη της Κατερίνας Γώγου. Άλλη η προβληματική της ποιητικής της Ρίτας Μπούμη Παππά και άλλη της Κικής Δημουλά. Η αστική ελληνική κοινωνία μετασχηματίστηκε ραγδαία και παρέσυρε στην αλλαγή της την προλεταριακή τάξη αλλάζοντάς της τις ανάγκες της και τις προτεραιότητές  της, τις συνήθειές της. Ο σημερινός συγγραφέας και αναγνώστης δεν μπορεί να παζαρεύει συνθήματα και αξίες των προηγούμενων δύο αιώνων. Το ίδιο και ο κριτικός. Οι κοινωνικές και της τεχνολογίας εξαρτήσεις των ανθρώπων είναι εντελώς διαφορετικές. Ποια σχέση μπορεί να έχει το φαντασιακό του έλληνα την εποχή του ποιητή Κώστα Βάρναλη με τον σημερινό έλληνα ποιητή που εκφράζεται μέσω της ανεικονικής τέχνης και των πληκτρολογίων; Η παγερή και άκαμπτη γλώσσα των μαρξιστών διανοουμένων με τον λυρισμό της φωνής του Νίκου Εγγονόπουλου; Αν δεν κάνω λάθος, οι σημερινοί ποιητές και ποιήτριες «στερούνται» φαντασίας, ανακυκλώνονται θεματικά όπως τα ρεμπέτικα τραγούδια τα οποία επανερμηνεύονται κακότεχνα ελλείψει νέων στιχουργικών εμπνεύσεων και μουσικών μελωδιών.  Εξάλλου, όλα έχουν λεχθεί και ειπωθεί αλλιώς στον χώρο των Τεχνών. Αυτό το γνωρίζει ο κριτικός και ιστορικός της ελληνικής λογοτεχνίας Μιχάλης Γ. Μερακλής, ζει στην εποχή του, γιαυτό και «προσαρμόζει» τον κριτικό του λόγο, το ύφος της γραφής του, σε ένα σύγχρονης της εποχής μεταφυσικό ρεύμα, μιάς ανθρωπιστικής διάστασης που έχει ανάγκη ο άνθρωπος να αναπαύσει την ζωή και την συνείδησή του. Μόνο που ο κριτικός, μάλλον, δεν αποτολμά να μας προτείνει νέα σύμβολα, να μας αναπλάσει νέους μύθους μετά την διάλυση και κατάρρευση των παλαιών, των πανάρχαιων, μέσα στο σύγχρονο ζυμωτήριο της ιστορίας της τρίτης χιλιετίας. Παλαιά αιτούμενα επανέρχονται στην επιφάνεια αναζητώντας την δική τους καταξίωση πέρα από τις σύγχρονες ανάγκες του μοντέρνου ανθρώπου.

     Ο καθηγητής Αριστείδης Ν. Δουλαβέρας, ο οποίος υπήρξε μαθητής του Μ. Γ. Μερακλή, δεν μας παραθέτει μόνο ορθά και αναλογικά ταξινομημένο το υλικό το οποίο ερευνά, δεν μας το παράσχει «μετέωρο» το υλικό που συγκέντρωσε, αλλά το ευρετηριάζει και μάλιστα σε δύο χρηστικά για τον σύγχρονο αναγνώστη κεφάλαια. Ούτε πάλι συγχωνεύει την μέχρι σήμερα κριτική εργασία που μας παρέδωσε ο νεοελληνιστής και ιστορικός της λογοτεχνίας, με τις άλλες συγγραφικές του ασχολίες. Στόχος του είναι η όσο γίνεται με μεγαλύτερη επιτυχία παράθεση των κριτικών δημοσιευμάτων κατά χρονιά παρουσίασής τους και η διευκόλυνσή μας στην εξέτασής τους και αυτό το πετυχαίνει. Σαν μία κοινή συνεδρία χρόνου με την κριτική γραφή. Αριθμεί προσεκτικά κατά μέρη και είδη το εργογραφικό υλικό και το διαχειρίζεται με αγάπη και σεβασμό. Το εμπλουτίζει με έγχρωμες φωτογραφίες εξωφύλλων των βιβλίων, με αποσπάσματα κρίσεων και απόψεων άλλων ερευνητών και πανεπιστημιακών, σύγχρονων κριτικών φωνών από το διαδίκτυο και όχι μόνο, οι οποίες στηρίζουν την ερευνητική του επιχειρηματολογία και σπονδυλώνουν την δόμηση του πεδίου των αναλύσεών του. Υπάρχει ακόμα και σύντομη στην αγγλική γλώσσα περιγραφή της εργασίας. Το συνολικό αποτέλεσμα είναι μιά αξιοπρόσεκτων προδιαγραφών στατιστική κριτική εργασία, για έναν συμπληρωματικό τομέα συγγραφικών ενασχολήσεων του καθηγητή της Λαογραφίας Μ. Γ. Μερακλή. Με την νέα κριτική «προβληματοθεσία» και «χρονοθεσία» που μας προτείνει ο Αριστείδης Ν. Δουλαβέρας για την κριτική παρουσία του Μ. Γ. Μερακλή, αποκαλύπτεται με τον πλέον κατηγορηματικό τρόπο η άλλη κύρια συγγραφική του ιδιότητα, πέραν αυτή του έγκριτου λαογράφου και του ερευνητή του λαϊκού μας πολιτισμού, του σημαντικού κριτικού και ιστορικού της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας όπως μας φανερώνεται στα εκδοθέντα βιβλία και μελέτες του, εισαγωγές, προλόγους και κριτικά του σημειώματα.

Τέλος, ας μην μας ενοχλεί ο όρος στατιστική έρευνα. Παρόμοιας φύσεως εργασίες όπως αυτή του κυρίου Δουλαβέρα, και μάλιστα, όταν αφορούν και αναφέρονται σε ανθρωπιστικές επιστήμες, στον πλούσιο και μεγάλο χώρο της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας και Γραμματείας, είναι χρήσιμες και απαραίτητες, αναγκαίες για να κατανοήσουμε στην διαχρονία του το σύνολο και επιμέρους έργο ενός σύγχρονου των ημερών μας νεοελληνιστή συγγραφέα, κριτικού και ιστορικού της νεοελληνικής λογοτεχνίας. Εργασίες σαν και αυτές στέκονται βοηθοί στην προσπάθειά μας να έχουμε μία γενική και εμπεριστατωμένη εικόνα, πανοραμική εποπτεία των συγγραφικών βημάτων και σταθμών ενός κριτικού-ιστορικού της λογοτεχνίας. Μας βοηθούν να ξεκλειδώσουμε τα βήματα της σκέψης του, την εξέλιξη της κριτικής του οπτικής, τις επιρροές και τα διαβάσματά του, την μεθοδολογία του καθώς και το κριτικό ή τα κριτικά μοντέλα που υιοθετεί. Έχουμε επίσης την δυνατότητα να αναγνωρίσουμε τις όποιες θετικές ή και αρνητικές παρεμβάσεις της κριτικής του φωνής στην πορεία ανάγνωσης και αποδοχής ενός έργου, να διακρίνουμε ανετότερα την συναντίληψη των κριτικών φωνών της εποχής μας, την λογοτεχνική και εκδοτική  παραγωγή μέσα σε χρονικά πλαίσια, τις εναλλαγές των ρόλων (αν υπάρχουν, πχ. ο συγγραφέας μπορεί να είναι και ο ίδιος πεζογράφος ή ποιητής και ταυτόχρονα και κριτικός της λογοτεχνίας). Τις ιδεολογικές διαφοροποιήσεις και ερμηνευτικές τόσο του συγγραφέα- υποκειμένου, όσο και μεταξύ των υπόλοιπων κριτικών, το τι καινούργιο κόμισε ο κριτικός στην σύγχρονη κριτική σκέψη, αν άνοιξε δρόμους έρευνας, πόσο εμπλούτισε τον ελληνικό της κριτικής ορίζοντα. Ακόμα και για να διακριβώσουμε αν πάλιωσε η κριτική φωνή και θεματολογία της. Ένα βιβλίο που αξίζει να διαβαστεί καθώς νομιμοποιεί περίτρανα την κριτική δουλειά του νεοελληνιστή ιστορικού της ελληνικής λογοτεχνίας καθηγητή Μιχάλη Γ. Μερακλή

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος

Πειραιάς,

7 ΜΑΪΟΥ 2023