Μνήμη ποιητή και μουσικοσυνθέτη Γιάννη Μαρκόπουλου

 

ΓΙΑΝΝΗΣ  ΜΑΡΚΟΠΟΥΛΟΣ

            Ή

το σταυροδρόμι  της μουσικής και ιστορικής μνήμης

 

«Λ έ ν γ κ ω -  Ε λ λ ά δ α»

Στη κυρά μάνα μας μην δίνετε βοήθεια

ούτε μαγκούρια στο προσκέφαλο σιμά,

γιατί θα δέρνει κάθε μέρα τα παιδιά της

κι όταν μιλάω θα με λέει αληταρά!

 

Κι αν δέρνει κάθε που γουστάρει τα παιδιά της

θα καταντήσουνε εμπόροι δουλικοί

τα νιάτα χάνονται στα βρώμικα σοκάκια

για να μετρήσουν με το μπόι τους τη γη.

 

Λένγκω, Λένγκω, Λένγκω, Λένγκω πάψε να με κυβερνάς.

Λένγκω, Λένγκω, Λένγκω, Λένγκω πάψε να με τυραννάς.

 

Κι αν θέλω τώρα να ακούγεται η φωνή μου

με πιάνει τρόμος από ίσκιους μακρινούς

Χρυσάφι μοιάζει η συντροφιά σου στη ζωή μου

κι η ομορφιά σου μου γιατρεύει τους καημούς.

 

Ρε μπάρμπα κάτσε να μας πεις μια ιστορία

πώς ήταν τότε η μανούλα μας παλιά

έπεφτε ξύλο σαν γινόταν φασαρία

ή σας νανούριζε με χάδια και φιλιά.

 

Λένγκω, Λένγκω, Λένγκω, Λένγκω μου σπαράζεις την καρδιά.

Λένγκω, Λένγκω, Λένγκω, Λένγκω μου πληγώνεις τη χαρά.

 

Κι ο μπάρμπας τότε σοβαρεύτηκε λιγάκι

την κούτρα ξύνει και παράγγειλε καφέ

Μητέρα είπε ήταν ένα κοριτσάκι

που ορφανό μάζευε άνθη σε μπαξέ.

 

Τ’ άνθη στόλιζαν τ’ αγέρωχο κεφάλι

μα όταν κοιμόταν πάλι πέφτανε στη γη

κι απ’ τα λουλούδια που ο χάρος είχε βάλει

εμένα κράτησε να βλέπω τη ζωή.

 

Λένγκω, Λένγκω, Λένγκω, Λένγκω μου ‘χεις φάει την  ψυχή

Λένγκω, Λένγκω, Λένγκω, Λένγκω, φίλοι θα βρεθούμε όλοι μαζί.

 

Αυτή παιδιά μου ήταν τότε η μανούλα,

ο κήπος ύστερα γέμισε ληστές

το κοριτσάκι μας το ντύσανε γριούλα

κι απ’ τα κουρέλια του φαινότανε οι πληγές.

 

Κι αν μας κτυπάει με μανία και φωνάζει

την βάζουν άλλοι με συμφέροντα πολλά.

Το όνειρο που φεύγει την τρομάζει

ν’ αναζητάει μια χαμένη λευτεριά.

 

Λένγκω, Λένγκω, Λένγκω, Λένγκω στο καμίνι της φωτιάς

Λένγκω, Λένγκω, Λένγκω, Λένγκω, Μάνα, πες μας πάλι τι ζητάς.

            Γιάννης  Μαρκόπουλος, 11 Αυγούστου 1972

                «Με Μουσικές  Εξαίσιες….»

                       Κωνσταντίνος Π. Καβάφης   

        Αρχαγγελιάζουν ελληνικές ένδοξες μνήμες και ηρωικές ροές οι μουσικές συνθέσεις και τα τραγούδια του φημισμένου και διεθνούς εμβέλειας Κρητός. Εμπνευσμένοι οραματισμοί και χρυσαφί όνειρα της ελληνικής πολιτισμικής παράδοσης, γνήσιας ελληνικής μουσικής αγωγής φροντίσματα και προσανατολισμοί, εσπερινοί συγκίνησης, σμιλεύσεις ηχοχρωμάτων που μεταποιούνται σε ήχους και φωνές, ψιθυρισμούς που αγκαλιάζουν τον αρχέγονο Μύθο. Ήχοι και ακούσματα, φωνές και μελωδίες, λόγια-ρίζες και μουσικές αντηχήσεις, αγωνιστικοί αναβαθμοί, μοτίβα παραδοσιακά και μουσικοί φθόγγοι, σιβυλλικοί της γλώσσας μαγνητισμοί και κατανυκτικές εκστάσεις, υφαίνουν τα προικιά των μουσικών έργων και τραγουδιών του Γιάννη Μαρκόπουλου. Ορίζουν τον χώρο και την ατμόσφαιρα της μουσικής του ευαισθησίας και καλλιέργειας.

Γιάννης Μαρκόπουλος, ένας από τους αυθεντικότερους εκφραστές και συνεχιστής (ανανεωτής) της ελληνικής μουσικής μας παράδοσης και ιστορίας. Εντυπωσιακής ποιότητας και ιδιοφυούς ύφους ταλέντο, μεγάλης μουσικής καλλιέργειας και ευρυμάθειας τάλαντο. Διαπρύσιος υποστηρικτής των ελληνικών πανάρχαιων μουσικών αξιών και πολιτιστικής παράδοσης, επιστροφή στις Ελληνικές Ρίζες,- όχι όμως με τουριστικό ή φολκλορικό τρόπο, πρόσημο και εθνικιστικές σκοπιμότητες,- μιάς βιωμένης μουσικής αλήθειας και ακουστικής και τραγουδιστικής εμπειρίας που χάνεται στις στοές του χρόνου της ελληνικής ιστορικής περιπέτειας του ελληνικού λαού, αυτό είναι στην γενική του θεώρηση το έργο που μας κληροδότησε στο επίγειο πέρασμά του ο Γιάννης Μαρκόπουλος. Αυτός ο μυστικός μουσικός τελετάρχης μιας μουσικής πίστης, ακτινοβόλων ισορροπιών ζωής και πνεύματος, ανθεκτικών εκφράσεων εμπειρίες στο χρόνο. Μουσικοί ήχοι και συνθέσεις, διαισθήσεις μιάς άλλης μουσικής αισθητικής σεβασμού, ευφυών προσλήψεων και δημιουργικής απόδοσης, προσφοράς του Έλληνος Ανθρώπου στην κρυφή ιερότητα του Κόσμου, του Σύμπαντος Κόσμου την «αφανέρωτη» μουσική αρμονία. Μουσική και πολιτική προσωπικότητα εγνωσμένης εντιμότητας και αξίας, πηγαίο ταλέντο, διακριτικός, εργασιομανής καλλιτέχνης με βαθιές ρίζες και παιδεία του τόπου καταγωγής του, της Κρήτης. Γερό μουσικό αυτί και όσφρηση από τα λίγα που διέθεται η χώρα μας. Οι συναυλίες του ήσαν λαϊκά ελληνικά πανηγύρια από αυτά που παραδοσιακά, από πάππου προς πάππου, ξέρουν να στήνουν οι Έλληνες για την εσωτερική της ψυχής τους ψυχαγωγία και τέρψη μέσω των λαϊκών τους οργάνων και φωνών, παραδοσιακών δημοτικών ακουσμάτων. Μουσικές αρμονικές συνυπάρξεις, συγχορδίες της μουσικής μας δημοτικής παράδοσης υφασμένες με τον σύγχρονο και μοντέρνο ποιητικό και στιχουργικό λόγο μεγάλων ελλήνων και ελληνίδων ποιητών και ποιητριών. Συνεργάστηκε και εμπνεύστηκε από τα σημαντικότερα ονόματα της σύγχρονης Ελληνικής Ποίησης. Έδωσε άλλη μουσική διάσταση στον έντεχνο ποιητικό λόγο. Γιώργος Σαραντάρης, Οδυσσέας Ελύτης, Γιώργος Σεφέρης, Μιχάλης Κατσαρός, Γιώργος Χρονάς, Μάνος Ελευθερίου, Αγγελική Ελευθερίου, Γιάννης Ρίτσος, Δημήτρης Χριστοδούλου, Γιώργος Σκούρτης, Μανόλης Αναγνωστάκης, Θωμάς Γκόρπας, Νίκος Καρούζος, Τζένη Μαστοράκη, Πάνος Θεοδωρίδης, Διονύσιος Σολωμός και πολλοί άλλοι ποιητές και πεζογράφοι. Σημαντική και σπουδαία υπήρξε η συνεργασία του με τον Κώστα Χ. Μύρη, τον γνωστό θεατρικό κριτικό και φιλόλογο Κώστα Γεωργουσόπουλο. Αρχές της δεκαετίας του 1970 μας έδωσε τα εξαιρετικά «Ριζίτικα» βασισμένα στη δημοτική ποίηση, την σύνθεσή του «Ρίζες», την ενασχόλησή του την δεκαετία του 1990 με το έργο του Κρητικού ποιητή Βιτσέντζου Κορνάρου. Στα μέσα της ίδιας δεκαετίας, το 1994 κατέθεσε το έργο σταθμός στα ελληνικά μουσικά μας πράγματα, την «Λειτουργία του Ορφέα» βασισμένη πάνω στους διασωθέντες αρχαίους Ορφικούς Ύμνους. Συνεργάστηκε ακόμα, με τους ποιητές Μανόλη Πρατικάκη και Αντώνη Φωστιέρη, τον στιχουργό Λευτέρη Παπαδόπουλο, τον Άκη Δασκαλόπουλο, τον σεναριογράφο Βαγγέλη Γκούφα και τον πεζογράφο Κώστα Ταχτσή. Τον Οδυσσέα Ιωάννου, τον Νότη Περγιάλη και τον λαϊκό στιχουργό Κώστα Βίρβο, τον συγγραφέα και πανεπιστημιακό Γιώργη Γιατρομανωλάκη και πολλούς άλλους. Επιτυχής υπήρξε και η συνεργασία του με σπουδαίους τραγουδιστές και τραγουδίστριες οι οποίοι ερμήνευσαν διαχρονικές επιτυχίες του, όπως αξιοσημείωτη είναι και η συνεργασία του με μουσικούς προερχόμενους από τον χώρο της κλασικής μουσικής, της δημοτικής και λαϊκής μας παράδοσης του λαϊκού τραγουδιού. Ποιος έλληνας και ελληνίδα που αγαπά το καλό και ποιοτικό ελληνικό τραγούδι δεν έχει τραγουδήσει τραγούδια του, στίχους του, δεν έχει παρακολουθήσει συναυλίες του. Δεν έχει θαυμάσει τις φωνές της Μελίνας Μερκούρη και της Ειρήνης Παππά, της Σωτηρίας Μπέλλου και της Χάρις Αλεξίου, την Βασιλική Λαβίνα και την Βίκυ Μοσχολιού, την Μαρίζα Κωχ και τον Γιώργο Νταλάρα, τον Νίκο Ξυλούρη, τον Χαράλαμπο Γαργανουράκη και τον Μάριο Φραγκούλη, τον Αλκίνοο Ιωαννίδη και πλήθος άλλων σπουδαίων ερμηνευτών να ερμηνεύουν έργα του. Έδωσε και συμμετείχε σε Συναυλίες σε περιοδείες του σε πολλά μέρη του κόσμου, έγραψε μουσική για θεατρικές παραστάσεις και κινηματογραφικές ταινίες. Αναγνωρίστηκε και αγαπήθηκε η Μουσική του στο εσωτερικό και το εξωτερικό, βρέθηκε στα χείλη χιλιάδων ανθρώπων. Ποιητής –Στιχουργός ο ίδιος-πέρα από μουσικός και συνθέτης- εκφραστής μιάς μαγείας κλίματος και μιάς ανυπόκριτης τρυφερότητας που θαυμάζουμε, ενός ηρωικού παλμού και μιας λυρικής, αγωνιστικής διάθεσης (των χρόνων της χούντας) που προέρχονται από τα ουσιαστικότερα ρυάκια του ελληνικού ποιητικού λυρισμού. Οι στίχοι και η μουσική του εκφράζουν κοινές μας συγκινήσεις και αισθήματα, ερεθίσματα αντιπροσωπευτικά μας και παραδοσιακά ακούσματα ελληνικού βίου, ζωής ατελεύτητης περιπέτειας και πόνου, ελλήνων μεταναστών, εργατών και της εσωτερικής διασποράς. Αποπειράθηκε διάφορους συνδυασμούς και ισοκρατήματα της ελληνικής μουσικής με την ευρωπαϊκή, της δύσης πολυφωνία. Απλή αλλά σύγχρονη η προβληματική του, χρησιμοποίησε κατά καιρούς διάφορα παραδοσιακά όργανα και ήχους μέσα στα έργα του. Την κρητική και ποντιακή λύρα, το κανονάκι, τα κρουστά και τα νταούλια, το λαούτο κλπ. Ήχοι από όργανα που ομοηχούν καθώς συνταξιδεύουν με συμφωνικές ορχήστρες ή της δημοτικής μουσικής. Κατόρθωσε στους σύγχρονους της πανσπερμίας και πολυδιάσπασης μουσικούς καιρούς μας να δημιουργήσει μουσικά με τους εύστοχους πειραματισμούς του την «Παλίντονο Αρμονία» όπως μας είπε στα αρχαία χρόνια ο σκοτεινός φιλόσοφος Ηράκλειτος. Αξιοζήλευτοι μυστικοί πολυσημίας ερεθισμοί και ρυθμικές αγωνίες, ακμαία τρυφεράδα και ηρωική νοσταλγία που μεταποιούνται σε ήχους οικείους στον σύγχρονο ακροατή της μουσικής περιπέτειας και αγωγής. Γνωστούς μας, αγαπητούς μας, μιάς θελκτικής ψυχογραφίας της ελληνικής ψυχής και πανάρχαιων τρόπων συνείδησης του ελληνικού λαού στο διάβα του μέσα στην ελληνική ιστορία και παράδοση.«Προμηθεϊκές» οι ενορχηστρώσεις του, οι μελοποιήσεις του θα τολμούσαμε να σημειώσουμε σαν απλός ακροατής του. Παλλαϊκών λαϊκών παλμών μιάς ελληνικής «Ιθαγένειας» πολλών γενεών που, δίχως να στερείται της οικουμενικότητας των συμβολισμών της προβάλει με την μουσική της διαμαρτυρία δηλώνοντας τον χαρακτήρα της ταυτότητάς της. Φωνές ακαταμάχητες και ήχοι μυστικοί, τελετουργικοί, μυσταγωγικοί μιάς πονεμένης αλλά αγωνιζόμενης πάντα διαρκώς Ελληνικότητας,( όχι Ρωμιοσύνης) ίσως ακόμα στα πεδία της Ιστορίας απαρηγόρητης-αδικαίωτης στο πέρασμα του χρόνου της δικής της ιστορίας. Μουσικοί ήχοι και ακούσματα, φωνές και τραγούδια, αρμονικά και ισορροπημένα συνδεδεμένα, προερχόμενα από τα χώματα της ελληνικής γης, τον ιδρώτα των ανθρώπων της, τον γαλάζιο ουράνιο θόλο της, την ξαστεριά και την συννεφάδα του κλίματός της, την αγριότητα και κακοτράχαλο του τοπίου της, τις ακτογραμμές και τις θάλασσές της. Τα βουνά και τις κορυφογραμμές. Τις πορτοκαλλένιες κόρες της και τα «Οροπέδιά της» όπως τα τραγούδησε σε ποίηση Μιχάλη Κατσαρού ο Παύλος Σιδηρόπουλος, ο Λάκης Χαλκιάς και η Λιζέτα Νικολάου. Μνήμες ρίζες και κοινά αισθήματα μιας εσωτερικής και εξωτερικής (τεχνικής) ισορροπίας και αίσθημα αισιοδοξίας. Αισθήσεις αλλοτινές, στέρνες αναμνήσεων του ελληνικού λαού και της παράδοσής του μιάς Ελλάδας που ηττάται και δικαιώνεται από τα ίδια της τα ιστορικά λάθη, την προσφορά και το συχώριο της ανάμεσα στους άλλους λαούς της οικουμένης που μπλέχτηκε η μοίρα και το πεπρωμένο της μαζί τους. Έγραψε κονσέρτα και ραψωδίες για τους «Φίλους που φεύγουν» αυτούς που πεισματικά αρνούνται να λησμονηθούν από τους εναπομείναντες. Οι συνθέσεις του Γιάννη Μαρκόπουλου έχουν κάτι παραπάνω από την πολυχρωμία του ελληνικού τοπίου, τα πολλών ειδών μυρωδικά και άνθη που φύονται στα ελληνικά χώματα. Δεν έχουν τίποτα το τυπικό και το επίπλαστο, το πιασάρικο λαϊκό. Διαθέτουν την υψηλούς κραδασμούς θερμοκρασία και υγρασίας πληθωρικότητα (ιστορικής και μυθικής) της ελληνικής γης. Εμπειρίες και εικόνες, μαυροφορεμένα σπαράγματα και αναπολήσεις κύκλων της ιστορίας. Μουσικές συνθέσεις που εκφράζουν και αποδίδουν τα ηχητικά και ποιητικά ομόλογα, τα στιχουργικά της πανάρχαιης ιστορικής Ελληνικότητας ποιητών και στιχουργών. Πλουτίζει τους στίχους και τα ποιήματα με φθόγγους μουσικών οργάνων και τις μουσικές συνθέσεις του με τον έντεχνο ποιητικό λόγο ποιητών που, καθρεφτίζουν την παράδοση της ελληνικότητας.

    Συνθέτης, μαέστρος, ενορχηστρωτής, διευθυντής ορχήστρας, Ποιητής, μουσικό αυτί από τα λίγα που κυοφόρησε η ελληνική μουσική παράδοση.

Υπήρξαν προσωπικότητες στο διάβα του ελληνικού πολιτισμού για τις οποίες δεν μπορείς, δεν γίνεται να πεις, ο «εκλιπόν», να αναφερθείς σε αυτές σε παρελθόντα χρόνο. Είναι τόσο φωτεινό το άστρο τους που διαισθάνεσαι ότι θα λάμπει και θα οδηγεί στην αιωνιότητα. Γιατί ο η μουσική του Γιάννη Μαρκόπουλου, δεν αναμετράται με τον λόγο την ποιητική ή στιχουργική γραφή αλλά συναγωνίζεται μαζί τους ισότιμα στο αλωνάκι της παράδοσης και σε ορισμένες του συνθέσεις «υποχωρεί» ή χαμηλώνει η μουσική επένδυση της μελοποίησης για να ακουστεί το μήνυμα και η αξία του λόγου. Ο Γιάννης Μαρκόπουλος, ο Μίκης Θεοδωράκης, ο Μάνος Χατζιδάκις (για να σταθούμε σε τρεις μόνο προσωπικότητες δίχως διάθεση διάκρισης ή μουσικών αποκλεισμών), ανήκει στην «αγία τριάδα» των ελληνικών μουσικών φυσιογνωμιών και πνευματικών εμπνευσμένων προσωπικοτήτων που έβγαλε η ελληνική γη και μουσική παράδοση. Μουσικοί, Συνθέτες, Ποιητές, Πολιτικά υποκείμενα, άντρες καλλιτέχνες κοσμοπολίτες αλλά και μιάς ιστορικής ελληνικότητας, (που πάλεψαν να διασώσουν με τα έργα και τα λόγια τους, τις δράσεις τους) κόσμησαν και άρδευσαν με την ραφινάτη μουσική τους τέχνη, την μαεστρία τους, τον ενθουσιασμό και αγωνιστικότητά τους, τους «πειραματισμούς» και την εργατικότητά τους, τις πνευματικές τους και άλλες καλλιτεχνικές ζυμώσεις το προαιώνιο δέντρο της ελληνικής παράδοσης. Του πρόσφεραν νέο λίπασμα, καινούργιους χυμούς, του ξερίζωσαν τα ζιζάνια που εμπόδιζαν την ανάπτυξή του. Μουσικά γλαρόνια του πολιτισμού μας χελιδόνια, «Θητείες» κοινές, «Χρονικά» παράλληλης ευαισθησίας, «Λειτουργίες του Ορφέα» στα κουτούκια και τις ταβέρνες, τα στάδια και τις μουσικές αίθουσες, που συγκεντρώνεται, συχνάζει ο ελληνικός λαός για να ξεδιψάσει, να εξομολογηθεί τα ντέρτια και τους καημούς του, τις αγωνίες του, να τροφοδοτήσει το πολιτικό και αγωνιστικό του φρόνημα, (όποτε χρειάζεται) να διαπλάσει τον χαρακτήρα του, να ενισχύσει τον ηρωισμό του, να αποχαιρετήσει ή προϋπαντήσει τους ξενιτεμένους έλληνες, τους εσωτερικούς μετανάστες, να σπουδάσει την συνέχιση της συλλογικής μνήμης της ιστορίας του ως στάση ζωής μέσω της Μουσικής και της Ποίησης δεσμούς της.

     Τα άρθρα και τα κείμενα τα οποία έχουν γραφεί για την μουσική παρουσία και το έργο, μουσική παραγωγή του Γιάννη Μαρκόπουλου στο εσωτερικό και το εξωτερικό είναι εκατοντάδες. Κυκλοφορεί επίσης από τις εκδόσεις Καστανιώτη ένα μελέτημα για το έργο του, ενώ το περιοδικό «Ελίτροχος» την Άνοιξη του 1998, τεύχος 14, έχει «Αφιέρωμα στον Γιάννη Μαρκόπουλο» με την συνεργασία ποιητών, πανεπιστημιακών, μουσικών κριτικών και άλλων.

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος

Πειραιάς, 11 Ιουνίου 2023.