ΟΛΥΜΠΙΑ ΚΑΡΑΓΙΩΡΓΑ
OSCAR WILDE,
Η
Ψυχή του Ανθρώπου στο Σοσιαλισμό.
Μετάφραση- Εισαγωγή: ΟΛΥΜΠΙΑ ΚΑΡΑΓΙΩΡΓΑ.
Η επιμέλεια της έκδοσης και η σύνθεση
του εξώφυλλου είναι του Γιάννη Λεκκού. Η επιλογή των φωτογραφιών είναι της
Ολυμπίας Καράγιωργα. εκδόσεις «ΓΝΩΣΗ», 10, 1984, σ.94. διαστάσεις 14Χ 21
δραχμές 1350.
Μεταφράζοντας την «Ψυχή του Ανθρώπου στο
Σοσιαλισμό», του OSCAR WILDE- Μερικές σκέψεις.
Γεννήθηκε τον Οκτώβρη του 1856 στο Δουβλίνο και πέθανε τον
Νοέμβρη του 1900 στο Παρίσι, εξόριστος, στο Hotel d’ Alsace, 13 Rue des Beaux Arts, στο Δρόμο των Καλών Τεχνών όπως
έτυχε (;) να λέγεται. Έζησε, δηλαδή, 44 χρόνια. Στη διάρκειά τους πρόφτασε να
νοιώσει τα πιό δυνατά και τα πιό τρυφερά αισθήματα, να σκεφτεί τις πιό βαθιές,
τις πιό ανελέητες, τις πιό άξαφνες και συναρπαστικές σκέψεις.
Υπήρξε ένας φοβερός παρατηρητής του αιώνα
του, πιό ειδικά της λονδρέζικης κοινωνίας που ζούσε. Και φυσικά τιμωρήθηκε. Η
δίκη του, στο βάθος, ήταν μιά δίκη εκδίκησης μάλλον παρά δικαιοσύνης. Με το
δικαίωμα του ζωντανού ιδανικού και της πίστης σε μιά κοινωνία όπου «το κάθε
μέλος θα έχει μερίδιο από τη γενική ευημερία κι ευτυχία», κι όπου η
«συγκλονιστική υπαρκτή Ατομικότητα που κρύβεται πλούσια μέσα στον κάθε άνθρωπο»
θα μπορέσει «ν’ αναπτύσσεται φυσικά και απλά όπως ένα λουλούδι ή ένα δένδρο»
έχοντας πιά γαληνέψει από την ευτυχία και τη χαρά της εκπλήρωσής της μιά κι «ο
τόνος της τέλειας προσωπικότητας δεν είναι ένας τόνος επανάστασης, αλλά
γαλήνης»- κτυπάει αμείλικτα κάθε τι που στέκεται εμπόδιο στην πραγμάτωση αυτού
του ιδανικού, πού τόσο μοιάζει όχι με τον παράδεισο που χάσαμε αλλά με τον
παράδεισο πού, σαν κοινωνία ανθρώπων, δε γνωρίσαμε ποτέ.
Κάπου λέει πώς «ο κόσμος μισεί την
Ατομικότητα». Κι όμως, είναι ό,τι πολυτιμότερο φέρνομε μαζί μας καθώς γεννιόμαστε.
Αυτή η διαφορά απ’ τον άλλο. Κομμάτια ενός μωσαϊκού, μιάς αρμονίας πού πρέπει
να πραγματωθεί. Κάθε ανθρώπινης προσωπικότητας ή εκπλήρωση μιά διαταγή. Αλλιώς,
σκορπίσαμε, χαμένοι σε μιά ύπαρξη δίχως νόημα κι αρχίζουν αμείλικτα, αναπάντητα
τα «γιατί». Μα τί ν’ απαντήσουν αυτά τα γιατί μιά κι η απάντηση βρίσκεται στον
ίδιο που ρωτάει, στην «εκπλήρωση της τελειότητας της ψυχής που βρίσκεται μέσα
του».
Πόσο απλά και φυσικά ηχεί αυτή η
εκπλήρωση, πόσο δύσκολη είναι. Πόσο επικίνδυνη. Τόσο επικίνδυνη πού άνθρωποι
σωστοί και σοφοί στην παιδεία στον αιώνα μας, να δούν όχι μόνο τη θέση τους μα
και τη ζωή τους να κινδυνεύει γιατί πρότειναν τρόπους άμεσους, χειροπιαστούς να
γίνει η παιδεία πηγή χαράς κι ευτυχίας μέσα απ’ την εκπλήρωση της
προσωπικότητας, του κυρίαρχου ταλέντου του κάθε παιδιού, κι όχι επίσημη
εισαγωγή σε μιά αξιοπρεπή, ελεγμένη έλλειψη νοήματος και καθημερινή υπάκουη
δυστυχία.
Η εκπλήρωση οδηγεί στην ευτυχία κι η
ευτυχία στη μόνη πραγματική ελευθερία. Και τον πραγματικά ελεύθερο άνθρωπο- ελεύθερο
στη σκέψη, στο σώμα, στην καρδιά, στην ψυχή-δεν τον θέλει στην πραγματικότητα
κανείς. Αυτόν καραδοκεί κάθε σύστημα.
Όπου κι αν βρίσκεται στημένο το σύστημα
αυτό. Ακόμα θάλεγα, κι η αναρχία. Η κάννη του όπλου σα μαγνήτης στρέφεται
αιώνια, σταθερά, μέρα και νύχτα ακούραστα σ’ αυτόν. Είναι ο μεγάλος, ο αληθινός
ΕΧΘΡΟΣ. Ο ομοούσιος, αυτός που υψώνεται, πού υψώνει τους άλλους, που πάει το
είναι του, την ανθρωπότητα ένα ακόμα βήμα πέρα. Ο ΛΑΜΠΕΡΟΣ! Όμως το μεγάλο
μήνυμα, η μεγάλη ελπίδα, αυτού του γραφτού είναι πώς ο ομοούσιος, ο λαμπερός,
μπορεί να είναι, μπορεί να γίνει, ο καθένας μας. Φτάνει το είναι του να γίνει ο
εαυτός του. Όπως λέει: «Μπορεί να είναι ένας μεγάλος ποιητής, ή ένας μεγάλος
επιστήμονας, ένας νεαρός φοιτητής στο Πανεπιστήμιο, ή κάποιος που φυλάει
πρόβατα στο βάλτο…».
Διαβάζοντας αυτό το κείμενο του Oscar Wilde, σε πιάνει μιά νοσταλγία για ευτυχία
και χαρά. Πώς μιλάει για τη ΧΑΡΑ! Νοιώθεις περίεργα να τη συναντάς έτσι
απρόσμενα σε «σοβαρό κείμενο». «Η χαρά» μας λέει «είναι η απάντηση της φύσης,
το σήμα της παραδοχής της».
Είναι γιατί ξεχάσαμε. Το σκοπό της ζωής.
Το σκοπό της επιστήμης. Το σκοπό της πολιτικής: η χαρά έρχεται απ’ την
εκπλήρωση. Τί άλλο; Ας σοβαρευτούμε κι ας τολμήσουμε την ευτυχία, φαίνεται να
μας λέει ο Oscar, πάντα τωρινός, όντας αληθινός καλλιτέχνης και σοφός, πάντα με κείνο το
ειρωνικό, γεμάτο χιούμορ και γοητεία,
βαθυστόχαστο βλέμμα του.
«Η Ψυχή του Ανθρώπου στο Σοσιαλισμό»,
κείμενο γραμμένο το 1890 γίνεται φοβερά επίκαιρο στην Ελλάδα του 1982. Ας ακούσομε
τί έχει να πει. Μπορεί νάχομε να κερδίσομε. Μπορεί κάποιο απώτερο σκοπό του
Σοσιαλισμού να ξεχάσαμε, πού πρέπει, πρέπει
να θυμηθούμε. Σελ. 15-18.
Ολυμπία Καράγιωργα, Κυριακή 21/2/82
Παλιό Ψυχικό.
Από τον τόμο
OSCAR WILDE, Η Ψυχή του Ανθρώπου στο Σοσιαλισμό.
Μετάφραση- Εισαγωγή ΟΛΥΜΠΙΑ ΚΑΡΑΓΙΩΡΓΑ. Η επιμέλεια της έκδοσης και η σύνθεση
του εξώφυλλου είναι του Γιάννη Λεκκού. Η επιλογή των φωτογραφιών είναι της
Ολυμπίας Καράγιωργα. εκδόσεις «ΓΝΩΣΗ», 10, 1984, σ.94. διαστάσεις 14Χ 21
δραχμές 1350.
Στην
«Σημείωση» της σελίδα 12 γράφει:
«Μεταφράζοντας το κείμενο αυτό του Oscar Wilde προσπάθησα να μείνω πιστή στη γλώσσα
χρησιμοποιώντας μιά χροιά καθαρεύουσας όπου το ζητούσε το κείμενο, πού πίστεψα
πώς πιό εύκολα έδινε την απολαυστική ειρωνεία, εξυπνάδα, και έξοχη έκσταση που
αδιάκοπα συναντούσα.
Η πυκνή στίξη και τα κεφάλαια υπακούουν
στην ίδια απόφαση».
Στην σελίδα
11 στις «Ευχαριστίες» της διαβάζουμε: Ευχαριστώ -τον καθηγητή μου. Η.
Καραναστάση. -τον Γ. Βαρτελά της Βιβλιοθήκης του Κολλεγίου- την Καίτη
Γκιζίλη-Μαναράκη- την Ελευθερία Κοψίδα-Μεσσήνη- την Μυρτώ Παράσχη- τον Πέτρο και τη Στέλλα Σαπουνάκη
την Νίνα
Καμχή. για τη βοήθεια και την καλοσύνη τους…
ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΑ
ΤΟ ΠΕΤΑΓΜΑ ΕΝΟΣ
ΓΛΑΡΟΥ
Αγαπώ τους ανθρώπους που πεθαίνουν
μπροστά
στη θάλασσα,
έτσι όπως σκύβουν το κεφάλι πίσω,
ψηλά, πολύ ψηλά
να δουν πώς σβύνει το πέταγμα ενός
γλάρου
Πέρασε ένας μήνας που έφυγε από τον
μάταιο τούτο κόσμο η ποιήτρια και μεταφράστρια, αιγυπτιώτισσα Ολυμπία
Καράγιωργα (Αλεξάνδρεια 13/10/1934- Λέρος 5/1/2024). Στις 13/1/2024 ανάρτησα
ένα κάπως επαρκές Σημείωμα στα Λογοτεχνικά Πάρεργα με σχετικές πληροφορίες και
στοιχεία για το έργο της, την γνωριμία μας, την πνευματική, καλλιτεχνική και
επαγγελματική της περιπέτεια, τα βιβλία της. Στοιχεία που είχα συγκεντρώσει και
από αυτά που μου είχε παράσχει η ίδια στις συναντήσεις μας, είχα παρακολουθήσει
από παραστάσεις, είχα διαβάσει από βιβλία της που κυκλοφορούσαν στο εμπόριο,
δημοσιεύματά της. Στο πρώτο αυτό Σημείωμα δεν θέλησα να αντιγράψω ποιήματά της,
θέλησα να δώσω την γενική της εικόνα και συμβολή στον σύγχρονο και νεότερο
ηλικιακά αναγνώστη ή αναγνώστρια της ελληνικής ποίησης Σήμερα, που,
ενδεχομένως, να μην την γνώριζε.
ΤΑ ΠΟΥΛΙΑ
ΑΓΑΠΟΥΝ ΤΑ ΕΡΕΙΠΙΑ
Τα πουλιά αγαπούν τα ερείπια
Βρίσκουν χώρο για τη φωλιά τους
Βρίσκουν χώρο για τα φτερά τους
όταν απλώνονται κι’ ορμούν
να διώξουν τον εφιάλτη
απ’ τ’ όνειρα
των τρυφερών ανθρώπων
Ξαναδιάβασα το ποιητικό της έργο
συγκεντρωμένο τώρα στον τόμο Ολυμπία Καράγιωργα, «στο φώς το χρυσάφι. Ποίηση
1960-2010», εκδόσεις Σοκόλη, Δεκέμβρης 2012, σ.576. Χάρηκα, ευχαριστήθηκα και
συγκινήθηκα με τα Ποιήματά της που δηλώνουν (τουλάχιστον τα περισσότερα), με ξεκάθαρο
τρόπο την έμφυτη ποιητική της φλέβα και αξία, το πλάτος και το εύρος της
γυναικείας της ευαισθησίας, το προσωπικό της καλλιεργημένο ύφος, την ποιητική
της εικονοποιϊα, την τεχνική, την ποιητική ατμόσφαιρα που δημιουργεί
συνθέτοντας ποιητικά τα οράματα και τα όνειρά της για τον Κόσμο και την Φύση,
την Θάλασσα, το Τοπίο, τους Ανθρώπους.
Η ΜΕΡΑ ΑΥΤΗ ΔΕΝ ΕΦΤΑΣΕ ΠΟΤΕ
Η μέρα αυτή δεν έφτασε ποτέ
Ανάμεσα στο αύριο και στο χτές
Θα μείνει πάντα η Αστραπή
Πού άφησε πίσω του το Ποίημα
Πού ήρθε ζητώντας,
επίμονα
πεισματικά
-τούτη τη μέρα όχι άλλη-
να γραφτεί
Παράλληλα,-
πέρα από την πρωτογενή της ποιητική παραγωγή-δεν πέρασαν αδιάφορες και
ασχολίαστες οι κατά διαστήματα σημαντικές και αξιοπρόσεκτες μεταφράσεις της. Η ενασχόληση
με συγγραφείς και έργα τα οποία «σημάδεψαν» την ευρωπαϊκή αλλά και παγκόσμια
λογοτεχνική παράδοση. Οι μεταφράσεις της, διαθέτουν ακόμα και σήμερα μία
γλωσσική φρεσκάδα, μία ποιητική γλωσσική «φωτεινότητα», μία λυρική μελωδία και
ένα άρωμα που δίνει στην ελληνική γλώσσα έναν άλλον αέρα και αναγνωστική
πρόθεση. Η Ολυμπία Καράγιωργα αναδεικνύει ισότιμα τόσο τον ξένο λόγο όσο και
την ελληνική του απόδοση. Απολαμβάνουμε εξίσου και τις δύο εκδοχές του κειμένου
ή του ποιήματος που έχουμε μπροστά μας, διαισθανόμαστε τα υπόγεια πολιτιστικά
ρεύματα επικοινωνίας που ενώνουν τις δύο γλώσσες και την παράδοσή τους. Το
ποιητικό της ένστικτο την οδηγεί σε σωστές μεταφραστικές επιλογές και οι λέξεις
που επιλέγει και χρησιμοποιεί μεταφέρουν μέσα τους ένα δυναμικό φορτίο από
παραστάσεις και σύμβολα, εικόνες και παρομοιώσεις, φωτισμούς και αποχρώσεις
ποιητικής έντασης όπως θα το ήθελε ή θα το επεδίωκε ο ξένος, ο αλλόγλωσσος
δημιουργός. Το ξένο κείμενο συμφιλιώνεται αβίαστα και αρμονικά με την ελληνική
του μεταφορά, συμπλέουν ειρηνικά στο ταξίδι της ανάγνωσής τους. Μια μετάφραση
δεν μεταμορφώνει μόνο την μητρική γλώσσα του μεταφραστή αλλά, θα τολμούσαμε να
γράφαμε, «μεταπλάθει» κατά κάποιον τρόπο και την πρωτότυπη γλώσσα του
συγγραφέα. Το λιβάδι των λέξεων και της γραφής ξανασπέρνεται,
επανακαλλιεργείται με νέες δυνάμεις εξίσου καρποφόρες, και πολλές φορές,
αφαιρούνται τα ζιζάνια των λέξεων και του ύφους του πρώτου καλλιεργητή
συγγραφέα στην καινούργια αναγνωστική ανθοφορία. Και αυτό το πέτυχε η Ολυμπία
Καράγιωργα. Η σταθερή επίσης ενασχόλησή της με την θεατρική τέχνη την βοηθά στο
να εμπλουτίζει τον λόγο της με μία θεατρικότητα η οποία δεν έρχεται σε αντίθεση
με την ποιητική της εκφραστική, δεν είναι ετεροβαρής ούτε της ποιητικής της
σύλληψης ούτε της μεταφραστικής της απόδοσης. Τα μικρά της δοκίμια και οι
σύντομοι αλλά περιεκτικοί της Πρόλογοι, οι τρείς Προσωπογραφίες της, (δύο ξένες
πνευματικές προσωπικότητες- Virginia Woolf, Nijinsky, και μία ελληνική Γιώργος
Σαραντάρης. Δύο ποιητικές φυσιογνωμίες και μία ποιητική φυσιογνωμία της τέχνης
του κλασικού χορού) μας αποκαλύπτουν τις συγγραφικές της σταθερές αγάπες και
προτιμήσεις. Τους ποιητές και πεζογράφους εκείνους –Έλληνες και Ξένους- που την
επηρέασαν και στάθηκαν οι δικοί της φάροι στην διαδρομή και εξέλιξή της και
θέλησε να μεταφέρει και να γνωρίσει στο ελληνικό κοινό. Βλέπε την μετάφραση
ποιημάτων του άγγλου ποιητή, πεζογράφου και εικαστικού D. H. Lawrence, το αινιγματικό και «μυστηριώδες»
της ισπανικής παράδοσης Ντουέντε, του ισπανού ποιητή και θεατρικού συγγραφέα Federico Garcia Lorca. Το θεατρικό έργο-σταθμός κατά
κάποιον τρόπο, προάγγελο της φιλοσοφίας του γάλου συγγραφέα Albert Camus, Ο Καλιγούλας. Το χαρακτηριστικό
δοκίμιο της πολιτικής σκέψης και κοινωνικής θεώρησης του άγγλου ποιητή και
θεατρικού συγγραφέα, εστέτ Oscar Wilde, Η Ψυχή του Ανθρώπου στο Σοσιαλισμό.
Και, ακόμη, η τελευταία της δουλειά, το βιβλίο της «Γιαπωνέζικη Ποίηση (μια
σπουδή στην ευαισθησία)» εκδόσεις Βεργίνα, Μάιος 2018, σ.54. Μεταφραστικές
εργασίες και προτάσεις που δηλώνουν τα ίχνη τα οποία βάδισε η ποιήτρια και
μεταφράστρια, τους πνευματικούς «κόμβους» που στάθηκε και άντλησε τα απαραίτητα
και ανάλογα υλικά με τα οποία τροφοδότησε τους ατομικούς της δείχτες
συγγραφικής διαδρομής και αντίληψης. Δεν είναι μόνο η μεγάλη της αγάπη για τον
έλληνα πρόωρα χαμένο ποιητή Γιώργο Σαραντάρη και το έργο του, που τόσο
παραστατικά μας έδωσε στην μελέτη της «Γιώργος Σαραντάρης ο Μελλούμενος», ένα
βιβλίο σταθμός στα «Σαρανταρικά» Γράμματα και τον φιλικό κύκλο αναγνωστών της
ποίησης του Γιώργου Σαραντάρη (το σταθερό μοτίβο της Θάλασσας, του Θαλάσσιου
περιβάλλοντος και ατμόσφαιρας που συναντάμε στην ποίηση του Γ. Σαραντάρη το βλέπουμε
κατά κόρον να μεταφέρεται και σε πλήθος ποιημάτων και ποιητικών ενοτήτων της
ποιήτριας και μεταφράστριας).
α
Προχωρώντας στο Χρόνο
Προχωρώ στη Θάλασσα
β
Όταν τα μάτια μου
Συναντούν τα μάτια της Θάλασσας
Γίνονται ένα
Γίνομαι ένα
δ
Μη με κυττάς
Δεν έχω Θάλασσα να σου μιλήσω
ε
Είναι ένα κύμα
Πού ποτέ δεν ξεσπάει
Πονώ τον πόνο του
Πονώ τον πόνο του
ζ
Σ’ αυτό το σπίτι
Με τις μεγάλες κάμαρες
Δε μπαίνει πιά ο Έρωτας
Μπαίνει και βγαίνει
Όποτε θέλει η Θάλασσα
η
Μία ακόμα νύχτα
Γεμάτη από την απουσία του.
Τύλιξε με
Τύλιξέ με Θάλασσα
Η Ολυμπία
Καράγιωργα, ακόμα, εκφράζει και εκδηλώνει την εκτίμησή της σε ξένους ποιητές
αλλά και έλληνες πεζογράφους με ποιητικές της μονάδες μέσα στον συγκεντρωτικό
τόμο των ποιητικών της Απάντων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα το ποίημά της “ARTHUR RIMBAUD, ARTHUR RIMBAUD”, σ.516, το ποίημα «ΓΙΩΡΓΟΣ
ΣΑΡΑΝΤΑΡΗΣ», σ.519, το ποίημα «ΚΑΒΑΦΕΙΑ, ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑ 1993-ΣΤΙΓΜΗ», αφιερωμένο
στον πεζογράφο και μεταφραστή Γιώργο Χειμωνά, σ.521. Ανοίγοντας μικρή παρένθεση
να αναφέρουμε ότι, στον τόμο μεταξύ άλλων περιλαμβάνεται και μία επιστολή της
ποιήτριας Κικής Δημουλά και του νομπελίστα ποιητή Οδυσσέα Ελύτη για την
ποιήτρια. Ενώ, για όσους είναι από την πόλη του Πειραιά, θα συγκινηθούν
διαβάζοντας το εξής στην σελίδα 518: «Κάπου εδώ πέθανε ξαφνικά ο Χρήστος
Αδαμόπουλος. Αγαπούσε απόλυτα τη γαλάζια Ελλάδα- Την κοίταζε κάθε μέρα να τον
κοιτάει στον καθρέφτη στο γαλάζιο των ματιών του. Λείπει, λείπει πολύ»
Ολυμπία 22/11/2011. Λέρος.
ΚΑΒΑΦΕΙΑ, ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑ 1993- ΣΤΙΓΜΗ
του Γιώργου Χειμωνά
Να χαθώ σ’ ένα σώμα ανθρώπινο
Να κουρνιάσω στην κούραση
Ν’ ακουμπήσω τη στέρηση
της
αφής
της υφής
της
μορφής σου
Πού τρελαίνει τα σπλάχνα
Πού πεθαίνει τα μάτια
Αυτή η στέρηση στριγγλιά
η δική σου
Και θάφτανε το ξέρω, ένας περίπατος
μαζί μπρός
στη
θάλασσα της Αλεξάνδρειας
-της αλλοτινής, της τωρινής-
με το ίδιο βήμα το αργό
και τη μυρωδιά από τα φύκια
κι’ από το ρούχο του παλτού σου
στα δάκτυλά μου που θα το ακουμπούν,
ξέροντας
τρέμοντας
ευλογώντας τη στιγμή αυτή
πού κάθε μας βήμα
οδηγεί
στο τέλος της
ή
στην αρχή
Σα μνήμη πιά
σαν έκσταση
σαν πόνος
σαν ομίχλη
προσευχή
σαν… μουσική τη νύχτα μακρινή
που σβύνει
χειρόγραφο
βιαστικό του 1993 τυχαία στη μετακόμιση στο νησί σε μία σκονισμένη γωνιά.
«Η
Τέχνη είναι η πιό έντονη διάθεση Ατομικότητας που ο κόσμος έχει ποτέ γνωρίσει»
Όσκαρ Ουάϊλντ.
Τρία χρόνια πρίν κυκλοφορήσει την δική της
μετάφραση του έργου του Όσκαρ Ουάϊλντ, «Η ΨΥΧΗ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΣΤΟ ΣΟΣΙΑΛΙΣΜΟ»,
1981, από τις εκδόσεις «Ελεύθερος Τύπος» κυκλοφορεί το έργο του Ιρλανδού εστέτ
σε μετάφραση της Ζωζώ Πεσκετζή και επιμέλεια Νίκου Μπαλή, σελίδες 61. Της
μετάφρασης του Κειμένου προηγείται το «Προλογικό σημείωμα» του J. C. Powys σ.5 και η «Εισαγωγή» σ.7-10 του
συγγραφέα George Orwell (Τζώρτζ Όργουελ, Observer, 9 Μάη 1948). Γράφεται στο
«Προλογικό σημείωμα»
«Σ’ αυτό το κείμενό του, Η Ψ υ χ
ή τ ο υ Α ν θ ρ ώ π ο υ σ τ ο Σ ο σ ι α λ ι σ μ ό, ο Όσκαρ Ουάϊλντ
σαν το παιδί στην ιστορία του βασιλιά με τ’ αόρατα ρούχα, έχει το θάρρος να αποκαλύψει
την ολοφάνερη αλήθεια- «μα είναι γυμνός!» Στα μάτια αυτού του «τρομερού
παιδιού», με τη διεστραμμένη και συνάμα αθώα ειλικρίνεια, το βιομηχανικό μας
σύστημα αποκαλύπτεται μ’ όλη του την απέραντη γύμνια.
Η επιτήδευση, οι παραδοξολογίες, τα «καμώματα» του Ουάϊλντ μας φαίνονται
έτσι επειδή η σαφώς εμπορευματοποιημένη ζωή μας έγινε τερατώδης και άχαρη.
Εμείς είμαστε οι νοσηροί, οι άρρωστοι, οι τεχνητοί. Εμείς είμαστε αυτοί που
«φτιάξαμε εφευρέσεις» για να δολοφονήσουμε το ζεστό ήλιο και να κρύψουμε το
φεγγάρι μέσα στα πηγάδια! Η μεγάλη ευαισθησία του Ουάϊλντ απέναντι στη χαρά και
τον πόνο, την ομορφιά και την ασκήμια,
δεν είναι παρά η απλοϊκή, άμεση, ειλικρινής και φυσική κατάσταση της αδιάφθορης
ανθρωπιάς. Κι αυτό, ακριβώς, εννοεί όταν μιλάει για τον ιδανικό ατομικισμό που
θα είναι η ανταμοιβή του σοσιαλισμού και της κοινοκτημοσύνης.
Στην πραγματικότητα, αυτό που αντιπροσωπεύει τούτο το μικρό βιβλίο είναι
ένα ψυχολογικό φαινόμενο με τεράστια σπουδαιότητα για την ιστορία της
ανθρωπότητας- το πέρασμα, η προσχώρηση στο στρατόπεδο των απόκληρων όλων
εκείνων των αξιαγάπητων τέκνων με την πιό πλούσια κληρονομιά».
Ενώ ο συγγραφέας Τζώρτζ Όργουελ σημειώνει
μεταξύ άλλων:
«Το όραμα του Ουάϊλντ για το
Σοσιαλισμό, που εκείνο τον καιρό το συμμερίζονταν ίσως πολλοί άνθρωποι, λιγότερο
συγκροτημένοι απ’ αυτόν, είναι Ουτοπικό και αναρχικό. Η κατάργηση της ατομικής
ιδιοκτησίας, λέει, θα κάνει εφικτή την πλήρη απελευθέρωση απ’ «την
αποκρουστική αναγκαιότητα να ζούμε για
τους άλλους». Στο σοσιαλιστικό μέλλον όχι μόνο δεν θα υπάρχει καμιά ανάγκη κι
ανασφάλεια, αλλά δε θα υπάρχει επίσης κανένας μόχθος, καμιά αρρώστια, καμιά
ασκήμια, καμιά σπατάλη ανθρώπινου πνεύματος σε ανώφελες έχθρες κι
ανταγωνισμούς.».
Το έργο του Όσκαρ Ουάϊλντ στην μετάφραση
της Ολυμπίας Καράγιωργα μεταφέρεται στα ελληνικά για δεύτερη φορά. Η μετάφραση
όπως αναφέραμε είναι εξαιρετική και λειτουργική. Το ουτοπικό αυτό πολιτικό
κείμενο του Όσκαρ Ουάϊλντ, που μπορεί να εκληφθεί και ως ένα είδος πρωτόλειου
πολιτικού «μανιφέστου» της εποχής του ιρλανδού συγγραφέα-να θυμίσουμε το βιβλίο
για τα τότε Πολιτικά Συστήματα της Ανθρωπότητας του θεατρικού συγγραφέα Μπέρναρ
Σω,- δημοσιεύεται δίχως φιλολογικά σχόλια, ιστορικά ή θρησκευτικά ή άλλες
κοινωνιολογικές παρατηρήσεις, πέρα από τις ελάχιστες που δίνονται στις «Μερικές
σκέψεις» που αντιγράφω και για την ακρίβεια, τα συνοπτικά διευκρινιστικά των
σελίδων 24, 31, 47,63, 68, 79, 90. Αντίθετα από αισθητικής πλευράς, η έκδοση
είναι εξαιρετική με τις ασπρόμαυρες φωτογραφίες συγγραφέων και έργων τέχνης που
συνοδεύουν το βιβλίο. Η μικρή σχετικά αυτή μελέτη του Όσκαρ Ουάϊλντ στηρίζεται
σε διάφορα επίπεδα, τα οποία κινούνται μέσα σε ένα ομιχλώδες πολιτικό και
ιδεολογικό κουκούλι-πλαίσιο. Αναφέρονται ονόματα γνωστών μας ευρωπαίων ποιητών
και πεζογράφων και έργα τους, πχ. Λόρδος Βύρωνας, Ονόρε ντε Μπαλζάκ, Φρ.
Σέλλευ, Ουίλιαμ Σαίξπηρ, Σαρλ Μπωντλαίρ κ.ά. Ιστορικά πρόσωπα όπως ο Καίσαρας,
ο Μάρκος Αυρήλιος, ο συγγραφέας του ιστορικού Ιησού Θρησκειολόγος και ποιητής
Ερνέστος Ρενάν, το πρόσωπο και η διδασκαλία του Χριστού. Σαιξπηρικοί ήρωες όπως
ο Μάκμπεθ, το κλίμα και η κοινωνική ατμόσφαιρα της Αγγλίας του 19ου
αιώνα της εποχής του πεζογράφου Καρόλου Ντίκενς. Όπου τα έργα του είναι η
αυθεντικότερη τοιχογραφία της εργατικής τάξης της Αγγλίας, όπως και τα
προβλήματα και οι συνθήκες εργασίας των εργατών, των γυναικών και ιδιαίτερων
των παιδιών, της παιδικής εργασιακής εκμετάλλευσης. Δεν μνημονεύονται ονόματα
πολιτικών ή ιδεολόγων επαναστατών, θεωρητικών της εποχής που προηγήθηκαν των
πολιτικών ηγετών πριν την Ρώσικη Επανάσταση. Όποιος έχει διαβάσει το έργο του
Όσκαρ Ουάϊλντ ή έχει παρακολουθήσει θεατρικές παραστάσεις έργων του, θα έχει
διαπιστώσει με ευκολία την αυστηρή και βιτριολική και συνεχή κριτική που κάνει
ο συγγραφέας στην αγγλική τάξη της εποχής του, ιδιαιτέρως στην Βικτωριανή και
την κοινωνική και ατομική ηθική της. Όχι ότι η εργατική, προλεταριακή τάξη
λείπει από το κάδρο της κριτικής του ματιάς, ή απουσιάζει από τα τσουχτερά βέλη
του λόγου του αλλά, η ανώτατη τάξη, η αγγλική αριστοκρατία και ο κλήρος έχει τα
πρωτεία και αποτελεί το κύριο ενδιαφέρον της κριτικής του και του λογοτεχνικού
του σχολιασμού. Παρά τις καλές και αγνές προθέσεις του Όσκαρ Ουάϊλντ, παρά τους
σποραδικά εύστοχους συλλογισμούς του και ευφυολογήματά του, οι θέσεις του περί
Σοσιαλισμού ή Κομμουνισμού δεν στέκουν. Είναι τόσο ιδεαλιστικές οι θέσεις του
που καταντούν ανέριστες, ανεδαφικές, σαν πρωτόλειες ασκήσεις ενός πολιτικού
σχεδιαγράμματος που ο συντάκτης του δεν έχει συντάξει ούτε οργανώσει την θεωρία
μέσα στην συνείδησή του. Το πολιτικό του μοντέλο είναι ασφαλώς ανθρωπιστικό,
φιλάνθρωπο αλλά οι θέσεις του για τους μοχλούς που στηρίζουν και δομούν την
Κοινωνία δεν στέκουν, ούτε ακόμα και για τους αρνητές της Σοσιαλιστικής θεωρίας
και κοινωνικής εφαρμογής. Κατόπιν, από ένα σημείο και έπειτα οι θέσεις του
προσομοιάζουν με αυτές του Ερνέστου Ρενάν για τις προλεταριακές αρχές των
πρώτων χρόνων της ιστορίας του Χριστιανισμού, ως ένα είδος μιάς κομμουνιστικής
κοινωνίας και αδελφικής κοινοκτημοσύνης. Είναι μάλλον ένα καλογραμμένο
«συμπίλημα» διαφόρων λαϊκών πολιτικών και κοινωνικών θεωριών που ήταν
διαδεδομένες στην εποχή του και κυκλοφορούσαν από στόμα σε στόμα στα διάφορα
καλλιτεχνικά σαλόνια και τις ασπάζονταν οι λαϊκές μάζες. Παράξενο πως, από την
άλλη, σε αρκετά έργα του Όσκαρ Ουάϊλντ πέρα από το έργο του «Εκ Βαθέων» και την
«μπαλάντα της φυλακής του Ρήντιγκ» υπάρχει ένα χριστιανικό μεταφυσικό
υπόστρωμα, ηθικής χροιάς και ατμόσφαιρας. Ακόμα και το έργο του το «Πορτραίτο
του Ντόριαν Γκρέϋ» ένα καθαρά φιλήδονο μυθιστόρημα το διακρίνει μία τάση ηθικού
εξαγνισμού. Οι ήρωές του βρίσκονται «εγκλωβισμένοι» ανάμεσα στην ατομική ηθική
και το αντίθετό της που, προέρχεται από το κοινωνικό σύνολο, από την αργόσχολη
και ευκατάστατη οικονομικά μεγαλοαστική τάξη και αριστοκρατία. Αυτός ο
δραστήριος κοινωνικά και ερωτικά άντρας και συγγραφέας, ο αντικληρικαλιστής, ο
τσουχτερός στηλιτευτής των κακώς κειμένων της αγγλικής κοινωνίας και των τάξεών
της, αυτός που απολαμβάνει να χαίρεται κάθε ερωτική «αμαρτία» και να μιλά για
αυτήν στα καλλιτεχνικά Σαλόνια που συχνάζει και προσκαλείται, να θέλει, να
επιδιώκει με ζήλο να απολαύσει κάθε σωματική και κοινωνική ηδονή, να προβάλει
μέσα στα έργα του μία χριστιανική ηθική. Και μάλιστα μία χριστιανική
θρησκευτική ηθική η οποία προέρχεται από μία μεταφυσική θρησκευτική δοξασία και
παράδοση η οποία είχε αρχίσει να τρίζει και να αποδομείται, να γκρεμίζεται από
επιστήμονες, ιστορικούς, βιολόγους, λογοτέχνες και θεολόγους, πολιτικούς
επαναστάτες, να αμφισβητείται η θεόπνευστη αλήθεια της. Η θεωρία της εξέλιξης
του Καρόλου Δαρβίνου είχε ήδη αρχίσει να αποκτά τους υπερασπιστές και οπαδούς
της, παρά του ότι η πουριτανική εκπαίδευση της εποχής δεν επέτρεπε την
διδασκαλία της στην δημόσια εκπαίδευση. Όσο και αν ακούγεται παράξενο, ο Όσκαρ
Ουάϊλντ προβάλλει μέσω της θεωρίας τους περί Ατομικότητας ένα ηθικό μοντέλο
ζωής και ίσως και συμπεριφοράς. Ασφαλώς δεν ανήκει στην κατηγορία των
ηθικολόγων, των σκληρών πουριτανών και των συντηρητικών όμως, κάπου μέσα του
διαισθάνονταν και τον κίνδυνο κοινωνικής συμπεριφοράς που προέρχονταν από τα
κατώτερα λαϊκά στρώματα, από τα νεαρά άτομα που, αναζητούσε ο ίδιος και ο
στενός του κύκλος συντροφιά και παρέα. Ο κίνδυνος ελλόχευε και από τις δύο
πλευρές. Κάτι ανάλογο είχε συνειδητοποιήσει μερικά χρόνια αργότερα ο σκηνοθέτης
και συγγραφέας, ο ιταλός ποιητής Πιέρ Πάολο Παζολίνι και μας παρουσίασε στα
δικά του κινηματογραφικά έργα και πεζογραφήματα. Αυτό που η κοινή γνώμη
αποκαλεί «διαφορετικό», «αιρετικό» δεν γίνεται εύκολα αποδεκτό από την
κοινωνία, το κοινωνικό σώμα. Το απορρίπτει, το περιθωριοποιεί, το κατηγορεί, το
αποκλείει από τις καθιερωμένες εστίες κοινωνικής συνύπαρξης του συνόλου των
μελών. Και, το απαγορευμένο, δεν έχει να κάνει μόνο με την ερωτική ή σεξουαλική
συμπεριφορά των ανθρώπων, περιλαμβάνει και τα άτομα και τις ομάδες εκείνες των
ατόμων που δεν αποδέχονται την αυστηρότητα του δόγματος και τις απαγορεύσεις
μιάς θρησκευτικής ή μεταφυσικής δοξασίας, τους ελάχιστους που αρνούνται να
ενταχθούν μέσα στο δεδομένο ιστορικό σύστημα, αυτός που αμφισβητούν την
πολιτική δημοκρατία και τα διάφορα πολιτικά συστήματα διακυβέρνησης. Το πρόβλημα
της αποδοχής ή της απόρριψης είναι και συνθετότερο και περισσότερο «πολύπλοκο»
στην λύση του από όσο στην αρχή φαίνεται μέσα στην Ιστορία του Ανθρώπου. Μόνον
ίσως η επιστήμη της Βιολογίας έχει σταθερότερους άξονες κοινωνικής αποδοχής,
και αυτοί γίνονται με πολύ αργόσυρτους ρυθμούς αποδεκτοί από τον άνθρωπο ή την
ομάδα ή κοινότητα που ανήκει και είναι ενταγμένος.
Θέλω να πω με αυτές τις γενικές σκέψεις,
με την ευκαιρία της μνημόνευσης του έργου του Όσκαρ Ουάϊλντ στην μετάφρασή του
από την ποιήτρια και μεταφράστρια Ολυμπία Καράγιωργα ότι, ίσως οφείλουμε να
επαναδιαπραγματευθούμε την ερμηνεία μας και τις απόψεις μας για την συγγραφική
παρουσία του Oscar Wilde. Ίσως, αν δεν έχει ήδη γίνει, θα πρέπει να μην τον θεωρούμε
έναν «αμαρτωλό» ευφυολόγο, έναν δανδή κομψευόμενο λογοτέχνη ο οποίος
προσπαθούσε να κεντρίσει το κοινό της εποχής του αλλά, έναν συγγραφέα
διαμορφωτή της κοινής γνώμης με αξίες και κοινωνικά ανθρωπιστικά προτάγματα, τα
οποία δεν έγιναν κατανοητά και αποδεκτά στην εποχή του με τα γνωστά σε όλους
μας και φυσικά και για τον ίδιο τραγικά αποτελέσματα. Ο Όσκαρ Ουάϊλντ υπήρξε
θύμα των χρόνων του και των συμπατριωτών του. Δυστυχώς αποδέχτηκε να
«θυσιαστεί» κοινωνικά ως πρόβατο επί σφαγή, αντί να ακούσει τις συμβουλές των
κοντινών του αγαπημένων φίλων και να σταματήσει τον δημόσιο πόλεμο ενάντια στον
πατέρα του ανώριμου συνειδησιακά και ψυχικά φίλου του Άλφρεντ Ντάγκλας. Να
διακόψει την σχέση του μαζί του και να ζήσει στο εξωτερικό, στην Γαλλία.
Σύρθηκε σε ένα επικίνδυνο παιχνίδι ενάντια σε κατεστημένες κοινωνικές
αντιλήψεις και συμπεριφορές, κοινωνικές και ατομικές αντιδράσεις και πλήρωσε το
βαρύ τίμημα. Γιατί η ζωή δεν είναι μόνο μία θεατρική σκηνή απόλαυσης των κάθε
είδους και μορφής ανθρώπινων επιλογών, αλλά, και μία διαρκής αρένα που επικρατεί
ο ισχυρότερος και με την μεγαλύτερη εξουσία μονομάχος. Ποτέ η ανθρώπινη φύση, η
ανθρωπότητα στο σύνολό της δεν θέλησε να αντικρίσει στον καθρέφτη της Ιστορίας
το αληθινό και αυθεντικό κοινωνικό πρόσωπό της, ούτε καν ως αντεστραμμένο
σταυρωμένο και βασανισμένο είδωλο.
Στην μεταφορά αντιγράφω μαζί και τα
περιεχόμενα του Αφιερώματος του περιοδικού ΔΙΑΒΑΖΩ στον ιρλανδό ποιητή και
θεατρικό συγγραφέα Όσκαρ Ουάϊλντ.
ΟΣΚΑΡ ΟΥΑΪΛΝΤ
(16/10/1854-30/11/1900)
Αφιέρωμα του
περιοδικού ΔΙΑΒΑΖΩ.
Δεκαπενθήμερη Επιθεώρηση του Βιβλίου.
Τεύχος 152/ 8 Οκτωβρίου 1986. Τιμή 120 δραχμές.
Το αφιέρωμα επιμελήθηκαν οι Πέτρος
Παπαδόπουλος και Γιώργος Γαλάντης.
Οσκαρ
Ουάιλντ
Δεν θα ήταν παραδοξολογία αν λέγαμε πως ο
Ουάϊλντ είναι ο τελευταίος ρομαντικός, αφού επιμένει, μέσα σε μια σεμνότυφη και
ματαιόδοξη κοινωνία, όχι μόνο να εγκωμιάζει την Τέχνη, σε βαθμό παροξυσμού
μάλιστα, αλλά και να οδηγεί τη λατρεία της ομορφιάς που είναι η κινητήρια
δύναμη του «αισθησιασμού», στα όρια μιάς ψύχωσης. Επειδή η κοινωνία του καιρού
του δεν είχε μαντέψει εύκολα τι κρυβόταν πίσω από τα πυροτεχνήματα και τις
δοξασίες του, που με απαράμιλλη καλαισθησία υπονομεύουν τις «ηθικές» της αξίες,
ο Ουάιλντ είχε την αφέλεια να πιστεύει πως θ ανεχόταν και έναν τρόπο ζωής που
γι’ αυτόν σίγουρα δικαιώνει το έργο, ενώ για εκείνη έφερνε στο φώς τις τρομερές
καταπακτές όπου φωλιάζει η έμπνευσή του. Το ζοφερό τέλος της ζωής του Ουάιλντ
(όχι όμως και τραγικό, όπως στην περίπτωση του Βίνκελμαν και του Παζολίνι) δεν
θ’ αργούσε να δώσει μια δραματική διάσταση σ’ ένα έργο σπινθηροβόλο που αν
γοητεύει ακόμα και σήμερα, το χρωστά στην κομψότητα του ύφους του, στο χιούμορ
του και κυρίως στην αίγλη και τον απόηχο
ενός θρύλου.
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
1., Στην
απόδοση τίτλων έργων του Ουάϊλντ προτιμήθηκε η γραφή εκείνη η οποία έχει χρησιμοποιηθεί στις ελληνικές εκδόσεις και
θεατρικά ανεβάσματα. Π.χ. Η μπαλάντα της φυλακής του Ρήντιγκ αντί του Ρέντιν
όπως θα ήταν η σωστή του απόδοση, κ.ά.
2. Τα άρθρα
της δίδας Αφροδίτης Παναγή και του Owen Dudley Edwards αν και μεταφρασμένα, έχουν γραφεί
ειδικά για το αφιέρωμά μας.
3. Στο άρθρο
της Katharine Worth έγιναν κάποιες συντομεύσεις ώστε να ανταποκριθεί στις ανάγκες
του αφιερώματος.
Τα σχέδια
του αφιερώματος είναι του Ωμπρέϋ Μπίρντσλεϋ.
-Πέτρος
Παπαδόπουλος, Χρονολόγιο. Όσκαρ Ουάιλντ (1854-1900), σ. 6-14
-Αντρέ Ζίντ, in memoriam, μτφ. Πέτρος Παπαδόπουλος, σ. 15-23.
-Katharine Worth, Ουάιλντ, ο άνθρωπος του θεάτρου.
Μια σύγχρονη άποψη, μτφ. Αλίκη Χωλς, σ.24-31.
Το πνεύμα και η κωμική
μεγαλοφυϊα του Ουάϊλντ αναγνωρίζονται
πάντα βέβαια, αλλά συχνά απρόθυμα και με κάποια καλυμμένη τάση για δυσφήμιση.
Οι παλιότεροι κριτικοί δεν ξέρανε πώς να τον αντιμετωπίσουνε. «Γελούν θυμωμένα
με τα επιγράμματά του», είπε ο Μπέρναρντ Σω, στην κριτική του για την πρώτη
παράσταση του «Ιδανικού Συζύγου», «σαν ένα παιδί που με καλοπιάσματα
καταφέρνουν να το διασκεδάσουν τη στιγμή ακριβώς που ετοιμάζεται να ουρλιάξει
από θυμό και αγωνία.». Δεν αντιλαμβάνονταν τη φινέτσα αυτού του πνεύματος. «Απ’
όσο μπορώ να εξακριβώσω», σαρκάζει ο Σω,
«είμαι ο μόνος άνθρωπος στο Λονδίνο που δεν μπορεί να κάτσει και να γράψει ένα
έργο σαν αυτά του Όσκαρ Ουάϊλντ οπότε θελήσει.».
-Richard Elmann*, Μια ερωτική σχέση στο τέλος της
βικτωριανής εποχής, μτφ. Μελίνα Σάρδη, σ.32-41.
Ο 19ος
αιώνας ήταν θαυμάσια εποχή για το «θάψιμο» και το «ξεθάψιμο» σεξουαλικών
θεμάτων. Μας αρέσει να νομίζουμε ότι η αντίδραση στο βικτωριανισμό υπήρξε
φαινόμενο του δικού μας αιώνα, φυσικά όμως είχε ήδη αρχίσει αρκετά πρίν το
θάνατο της Βικτωρίας. Εκείνον τον καιρό, οι συγγραφείς άνοιγαν το δρόμο με
διακριτική λεπτότητα. Σήμερα αρκούνται σε στεγνούς, διχαλωτούς χαρακτήρες, αλλά
τότε, ένα ημίφως τύλιγε τις ερωτικές περιπέτειες, και οι μυθιστοριογράφοι είχαν την ικανότητα να χειρίζονται αυτό το
μισοσκόταδο σα να ήταν φύλλο συκής.
*Το κείμενο του
Richard
Elmann
είναι διάλεξη που ανακοινώθηκε
στη βιβλιοθήκη “William Andrews Clark Memorial Library”. Ευχαριστούμε το Βρετανικό
Συμβούλιο που μας το παραχώρησε.
-Αφροδίτη Μ.
Παναγή, Ο μύθος στο Πορτρέτο του Ντόριαν Γκρέυ, μτφ. Έφη Λαμπαδαρίδου, σ.42-45.
Ο Όσκαρ Ουάϊλντ
θεωρούσε το έργο του Το πορτρέτο του Ντόριαν Γκρέυ ηθοπλαστικό μυθιστόρημα. Σε
απάντηση στους κριτικούς του, ο Ουάϊλντ λέγει: «υπάρχει ένα τρομερό ηθικό
δίδαγμα στον Ντόριαν Γκρέυ- ένα ηθικό δίδαγμα που οι ασελγείς δεν θα μπορέσουν
να το βρουν στο έργο αλλά θα αποκαλυφθεί σε όλους εκείνους που έχουν υγιές
πνεύμα». (1). Ο ζωγράφος Μπέιζιλ
Χώλγουορντ σ’ αυτό το μυθιστόρημα αποφασίζει να κοιτάξει στον καθρέφτη και
αγωνίζεται κάτω από την επίδραση αυτού που βλέπει. Ανακαλύπτει ότι η ανθρώπινη
ταυτότητα προέρχεται από πολλούς παράγοντες, τους οποίους δεν γνωρίζει. Η
εμπειρία που κερδίζει με την αναζήτηση της γνώσης αποδείχνεται αυτό-
αποκαλυπτική, τρομακτική και ανυπόφορη. Επιπλέον, ο καλλιτέχνης που ερευνά
βαθιά μέσα στην ψυχή του αντιλαμβάνεται τη διπλή φύση του με τους δυνατούς
αντιθετικούς παράγοντες. Ο Ουάϊλντ μεταδίδει την εμπειρία του με τη βοήθεια του
μύθου στο Πορτρέτο του Ντόριαν Γκρέυ.
-Ποιήματα
του Όσκαρ Ουάιλντ*. SILENTIUM AMORIS, σ.45
Όπως ο λαμπερότατος πολλές φορές ο
ήλιος
τ’ αχνό φεγγάρι κυνηγά, του κάκου που
αντιστέκει
και μέσα στην τρισκότεινη το σπρώχνει
τη
σπηλιά του,
προτού ν’ ακούσει τ’ αηδονιού μήτ’
ένα καν
τραγούδι,
έτσι κι η τόση σου ομορφιά μου
παραλεί τα
χείλη
κι ακούγονται παράφωνα τα πιο γλυκά
τραγούδια.
Όπως η αυγούλα απάνωθε απ’ του κάμπο
τα λαγκάδια,
τον ξαπολνά τον άνεμο με τα σκληρά
φτερά
του,
και σπάζει με τ’ ακράτητο φιλί του το
καλάμι,
που θα μπορούσε τ’ όργανο να γίνει
για
τραγούδι,
έτσι με παραδέρνουνε τα ορμητικά μου
πάθη,
κι η αγάπ’ η περισσή βουβή την κάνει
την
αγάπη.
Μ’ αλάθεφτα τα μάτια μου θα δείξουνε
σε
σένα
και της σιωπής μου το γιατί, και τη
δυσαρμονία
του τραγουδιού, ο χωρισμός πρίν γίνει
πια
μοιραίος,
προτού να σ’ αναγκάσει Εσέ να πας να
βρεις τα χείλη,
που τραγουδούν γλυκύτερα, κι εμένα να
θυμάσαι
φιλιά που δεν αλλάξαμε, τραγούδια που
δεν
είπα.
*Από το
βιβλίο του Μάρκου Τσιριμώκου: Ξένα Ποιήματα, μεταφράσεις από ποιητάς του ΙΘ΄
αιώνος, 1931
-Owen Dudley Edwards*, Ο Όσκαρ Ουάιλντ και η Ελλάδα, μτφ.
Αλίκη Χωλς, σ.46-54.
Ο δέκατος ένατος αιώνας ήταν ο αιώνας
κατάκτησης της αγγλικής κουλτούρας απ’ τους αρχαίους Έλληνες. Η νίκη ήταν τόσο
ολοκληρωτική που οι επόμενες γενιές τη θεώρησαν δεδομένη και υπέθεσαν ότι η
κυριαρχία της ελληνικής επιρροής ήταν πολύ παλιότερη. Όμως, εκτός από τους
κύκλους της εξειδικευμένης επιστημοσύνης και ειδικές στιγμές όπως η ακμή του
Αλεξάντερ Πόουπ, η αγγλική λογοτεχνική αντίληψη για τα ελληνικά συνοψιζόταν στη
δημοφιλή φράση που ο Σαίξπηρ δίνει στον Κάσκα στον Ιούλιο Καίσαρα, «Αυτά ήταν
Ελληνικά για μένα» (“Twas Greek to me”). Ο Κάσκα αναφέρονταν σε κάποια παρατήρηση του Κικερώνα, αλλά η φράση η
ίδια έγινε συνώνυμη με τη λαϊκή περιφρόνηση για το διανοουμενισμό, πέρα από τα
γνώση ή την επιθυμία των περισσότερων ανθρώπων.
*O Owen Dudley Edwards αφιερώνει το άρθρο του, που έγραψε
ειδικά για το «Διαβάζω», στον παλιό του μέντορα Sir Rupert Hart Daris.
-Ο Μπόρχες
για τον Όσκαρ Ουάϊλντ, απόδοση: Ερρίκος Μπελιές, σ.52-53.
Αναφέροντας το όνομα του Όσκαρ
Ουάϊλντ είναι σα να μνημονεύεις κάποιον που, εκτός από κομψευόμενος δανδής,
ήταν και ποιητής. Είναι σα να ζωντανεύεις την εικόνα ενός τζέντλεμαν, που είχε
θέσει στη ζωή του τον ασήμαντο στόχο να εκπλήσσει τον κόσμο με τις γραβάτες και
τις παρομοιώσεις του. Είναι σαν να ζωντανεύεις την παλιά αντίληψη της τέχνης ως
επίλεκτου μυστικού παιχνιδιού- όπως στο έργο του Hugh Vereker και του Στέφαν Τζωρτζ και του ποιητή ως φιλόπονου monstrorum artifex (Πλίνιος XXVIII, 2). Και είναι, τέλος, σα να ζωντανεύεις το κουρασμένο λυκόφως του
δέκατου ένατου αιώνα και την καταθλιπτική λαμπρότητα ενός ωδείου ή ενός χορού
μεταμφιεσμένων. Κανένα από τα παραπάνω χαρακτηριστικά του δεν είναι ψεύτικο, νομίζω
όμως ότι ανταποκρίνονται μόνο κατά ένα μέρος στην αλήθεια κι έρχονται σε
αντίθεση-ή παραγνωρίζουν-γνωστά γεγονότα. Για παράδειγμα, ο Ουάϊλντ εθεωρείτο
ένα είδος συμβολιστή. Πολλά γεγονότα συντείνουν προς την άποψη αυτή: γύρω στα
1881 ο Ουάϊλντ ηγείτο των Εστέτ και δέκα χρόνια αργότερα των Παρακμιακών’ η
Ρεβέκκα Ουέστ λανθασμένα τον κατηγόρησε (Henry James, III) ότι έβαλε τη στάμπα των μεσοαστών
στους Παρακμιακούς’ το λεξιλόγιο του ποιήματος «Η Σφίγγα» είναι μελετημένα
μεγαλοπρεπές, άλλωστε ο Ουάϊλντ ήταν φίλος του Σκουόμπ και του Μαλλαρμέ. Ένα
σημαντικό γεγονός όμως ανασκευάζει την αντίληψη αυτή: στην ποίηση αλλά και στην
πεζογραφία, η σύνταξη του Ουάϊλντ είναι πάντα πολύ απλή. Απ’ όλους τους βρετανούς
συγγραφείς, κανένας δεν είναι πιό βατός στους ξένους. Αναγνώστες που είναι
αδύνατο να αποκρυπτογραφήσουν έστω και μιά παράγραφο του Κίπλινγκ ή μιά στροφή
του Ουίλιαμ Μόρις αρχίζουν και τελειώνουν τη «Βεντάλια της λαίδης Ουίντερμιρ»
σ’ ένα απόγευμα. Η μετρική του Ουάϊλντ είναι αυθόρμητη και όλο του το έργο δεν
έχει ούτε έναν πειραματικό στίχο, όπως εκείνος ο σταθερός και σοφός αλεξανδρινός
του Λάιονελ Τζόνσον:
«Μόνος με το Χριστό, έρημος,
παρατημένος από τους ανθρώπους».
Η ασημαντότητα της τεχνικής του
Ουάϊλντ ενισχύει την άποψη της εγγενούς μεγαλοφυϊας του. Αν το έργο του
ανταποκρινόταν στο είδος της φήμης που είχε, τότε το έργο αυτό θα έπρεπε ν’ αποτελείται
κυρίως από τεχνάσματα όπως το “Palais Normande” ή το “Los crepusculos del jardin” που αφθονούν στον Ουάϊλντ –θυμηθείτε το XI κεφάλαιο του Ντόριαν
Γκρέυ, ή το «Σπίτι της Πόρνης» ή τη «Συμφωνία σε Κίτρινο»- όμως ο τρόπος που
χρησιμοποιούσε τα επίθετα του έδινε μια συγκεκριμένη κακή φήμη. «Ο Ουάϊλντ
μπορεί να κάνει χωρίς αυτού του είδους τα κόκκινα μπαλώματα», είναι μία φράση
που αποδίδεται στους Ρίκνετς και Λέσλη Στέφεν, όμως ήταν ήδη γνωστή από πρίν.
Το γεγονός ότι η φράση αυτή υποστηρίχτηκε εκ των υστέρων ότι ειπώθηκε για τον
Ουάϊλντ, επιβεβαιώνει ότι πολλοί συνέδεσαν το όνομά του με καθαρά διακοσμητικές
παραγράφους.
Διαβάζοντας και ξαναδιαβάζοντας τόσα
χρόνια τον Ουάϊλντ παρατήρησα κάτι που, όλοι αυτοί που του βγάζουν πανηγυρικούς,
δεν έχουν κάν υποπτευθεί: το αποδείξιμο και θεμελιώδες γεγονός ότι ο Ουάϊλντ
είχε πάντοτε σχεδόν δίκιο. Η «Ψυχή του ανθρώπου στον Σοσιαλισμό» δεν είναι
απλώς ένα έργο γραμμένο με ευφράδειες’ είναι ακριβοδίκαιο. Τα διάφορα κείμενα
που αφειδώς παραχωρούσε στην “Pall Mall Gazette” και στο “Speaker” είναι γεμάτα από οξυδερκείς παρατηρήσεις που υπερβαίνουν τις μέγιστες
δυνατότητες του Λέσλη Στέφεν ή του Σαίντμπουρη. Ο Ουάϊλντ κατηγορήθηκε ότι
έκανε ένα είδος «συνδυαστικής τέχνης», ακριβώς όπως ο Ρέιμον Λούλλη’ αυτό είναι
ίσως αληθινό όσον αφορά σε μερικά αστεία του (π.χ. «ένα από εκείνα τα βρετανικά
πρόσωπα που, αν τα δεις μια φορά, τα ξεχνάς για πάντα») όχι όμως στην πίστη του
ότι η μουσική μας αποκαλύπτει ένα άγνωστο και ίσως πραγματικό παρελθόν (Η
κριτική ως τέχνη), ούτε στην πεποίθησή του πως ο άνθρωπος σκοτώνει αυτό που
αγαπά («Η Μπαλάντα της Φυλακής του Ρήντινγκ») ούτε ακόμα στη θέση του ότι αν
μετανοείς για μια πράξη είναι σα ν’ αλλάζεις το παρελθόν (“De Profundis”), ούτε τέλος στη γνώμη του ότι κάθε άνθρωπος κάθε στιγμή δεν μπορεί να
είναι τίποτ’ άλλο από αυτό πού υπήρξε κι αυτό που θα είναι στο μέλλον. Δεν τα
λέω όλα αυτά για να παροτρύνω τους αναγνώστες μου να σεβαστούν τη μνήμη του
Ουάϊλντ, αλλά για να δείξω τη νοοτροπία του, που είναι τελείως διαφορετική από
εκείνην που του αποδίδεται. Αν δεν κάνω λάθος, υπήρξε κάτι πολύ παραπάνω από
έναν ιρλανδό Μωρεάς: ήταν ένας άνθρωπος του δέκατου ένατου αιώνα που μερικές
φορές καταδέχτηκε να παίξει το παιχνίδι του συμβολισμού. Όπως ο Γκίμπον, ο
Τζόνσον, ο Βολταίρος, υπήρξε κι αυτός ένας μεγαλοφυής που επίσης είχε δίκιο.
«Ξεχώριζε για την ταχύτητα που μπορούσε να προφέρει μοιραίες λέξεις». Έδωσε
στον αιώνα του αυτό που ο αιώνας του απαιτούσε, «δακρύβρεκτες» κωμωδίες για
τους πολλούς και λεκτικά αραβουργήματα για τους λίγους, και τα δύο αυτά
ετερόκλητα πράγματα μ’ ένα είδος ανέμελης αγαλλίασης. Η τελειοθηρία του
αποτέλεσε μειονέκτημά του’ το έργο του είναι τόσο αρμονικό που μπορεί στο τέλος
να δείχνει αναπόφευκτο, ίσως και κοινότοπο. Είναι δύσκολο σε μας να φανταστούμε
τον κόσμο χωρίς τα επιγράμματα του Ουάϊλντ, η δυσκολία όμως αυτή δεν τα κάνει
λιγότερο πειστικά.
Μονολογώ και λέω: το όνομα του
Ουάϊλντ είναι συνδεδεμένο με πεδινές πολιτείες, η φήμη του με καταδίκες και
φυλακές. Παρ’ όλα αυτά (πολύ καθαρά το αντιλήφθηκε ο Χέλμεθ Πήρσον) το βασικό
γνώρισμα του έργου του είναι η χαρά. Από την άλλη, το δυνατό έργο του
Τσέστερτον, το πρωτότυπο της φυσικής και ηθικής υγείας, παραλίγο να μας γίνει
εφιάλτης. Το διαβολικό και το τρομακτικό περιμένουν μέσα στις σελίδες των έργων
του, έτσι που και το πιο αβλαβές θέμα να πάρει τη μορφή του τρομερού. Ο
Τσέστερτον είναι ο άνθρωπος που θέλει να ξανακερδίσει την παιδικότητα. Ο
Ουάϊλντ είναι ο άνθρωπος που διατηρεί άσπιλη την παιδικότητά του, παρά τις
διαβολικές του συνήθειες και ατυχίες.
Όπως ο Τσέστερτον, ο Λανγκ, ο
Μπόσγουελ, έτσι και ο Ουάϊλντ είναι από τους συγγραφείς που μπορούν να
επιβιώσουν χωρίς την έγκριση των κριτικών, πολλές φορές ακόμα και χωρίς την
έγκριση του αναγνώστη, και η ευχαρίστηση που βγαίνει από τη συντροφιά μαζί του
να είναι ακαταμάχητη και συνεχής.
-Έφη
Λαμπαδαρίδου, Τα αντίθετα στον Όσκαρ Ουάϊλντ, σ.55-58.
Ο Όσκαρ Ουάϊλντ (1854-1900) συγκαταλέγεται στους συγγραφείς του
«αισθητικού κινήματος» που παρουσιάστηκε στο δεύτερο μέρος του 19ου
αιώνα στην Αγγλία, σαν αντίδραση στον ασφυκτικό κώδικα ηθικής της Βικτωριανής
Εποχής. Το σύνθημά τους, «η τέχνη για την τέχνη», είχε την έννοια ότι η τέχνη
δεν πρέπει να ενδιαφέρεται για επίμαχα θέματα, όπως π.χ. η πολιτική, αλλά
μονάχα να δημιουργεί καλλιτεχνήματα υψηλού και εκλεπτυσμένου ύφους. Οι
«αισθητικοί» πολλές φορές παρασύρονταν στα άκρα για τη δημιουργία εντύπωσης, ή
απλά για να σοκάρουν.
-Θόδωρος
Πέρσης, Παραστασιογραφία Όσκαρ Ουάϊλντ 1908- 1984, σ.59-62
Τα έργα του Ουάϊλντ δεν άργησαν να
παρουσιαστούν στην ελληνική σκηνή, από το πρώτο τους ανέβασμα στην Αγγλία. Το
1908 έχουμε τρία ανεβάσματα έργων του Ουάϊλντ’ σημαντικός αριθμός για μια Αθήνα
με ολιγάριθμα θέατρα και θιάσους.
Όπως θα διαπιστώσετε από τον κατάλογο που ακολουθεί, το έργο που
παίχτηκε περισσότερο είναι ο «Ιδανικός σύζυγος», μετά ακολουθεί η «Φλωρεντινή
τραγωδία», η «Σαλώμη» κ.ά. Το «Σημασία να είναι κανείς σοβαρός», είναι το έργο
που παίχτηκε λιγότερο στην Ελλάδα, σε αντίθεση με άλλες χώρες που έχει
παρουσιαστεί περισσότερο από όλα τα έργα του Ουάϊλντ. Η «Σαλώμη», έργο που
παρασταίνεται σπάνια στο εξωτερικό, στην Ελλάδα έχει καριέρα έξι ανεβασμάτων.
Η δεκαετία που θεωρείται περισσότερο Ουαλντική για το θέατρό μας, πρέπει
να θεωρηθεί το 1930 με 9 ανεβάσματα (ακολουθεί η δεκαετία του 1960 με 7
ανεβάσματα). Η λιγότερο Ουαλντική, το 1950 (σύμφωνα πάντα με τα στοιχεία που
έχουμε), με ένα ανέβασμα.
Ευχαριστούμε τους ανθρώπους του θεατρικού μουσείου που μας διευκόλυναν
στη συλλογή και καταγραφή των στοιχείων για τη σύνταξη του καταλόγου μας.
-Ελένη
Κονδύλη, Oscar Wilde: Διαθέσιμες ελληνικές εκδόσεις, σ. 63-64.
Σημειώσεις:
1. Στα βιβλία των οποίων τα λήμματα σημειώνονται με αστερίσκο δεν έχει γίνει
αυτοψία.- 2. Ο αναγνώστης μπορεί να ανατρέξει στο ενδιαφέρον από βιογραφική
άποψη βιβλίο του Χ. Πήρσον «Η ζωή του Όσκαρ Ουάϊλντ», σε μετάφραση Γιάννη
Κωνσταντίνου και επιμέλεια Δ. Π. Κωστελένου, των εκδόσεων Γκοβόστη.
Διευκρινιστικά στο Αφιέρωμα:
-Στην
Παραστασιογραφία 1908-1984, αναφέρονται τα έργα: -Α «Σαλώμη».-Β΄ «Φλωρεντινή
Τραγωδία».- Γ΄ «Η σημασία του να είναι κανείς σοβαρός».- Δ΄ «Ο ιδανικός
σύζυγος».- Ε΄ «Η βεντάλια της λαίδης Γουίντερμηρ».-Ζ΄ «Μια γυναίκα χωρίς
σημασία».- Η΄ «Το πορτραίτο του Ντόριαν Γκρέυ». –Θ΄ «Η μπαλάντα της φυλακής του
Ρήντινγκ».- Ι΄ «Τι σημασία έχει να είναι κανείς… Oscar».- Συρραφή κειμένων για τη ζωή και
το έργο του Ουάϊλντ.- Κ΄ «Μπουμπουρι»*.
*Δεν έχουμε
άλλα στοιχεία για το ποιο θεατρικό έργο του Ουάϊλντ κρύβεται κάτω από τον τίτλο
ή αν είναι κάποια διασκευή πεζογραφήματός του.
-Στις
Διαθέσιμες ελληνικές εκδόσεις αναφέρονται 24 τίτλοι έργων του. Επίσης, η Ελένη
Κονδύλη που συντάσσει τον κατάλογο αναφέρει: «Στα βιβλία των οποίων τα λήμματα
σημειώνονται με αστερίσκο δεν έχει γίνει αυτοψία.».
Ας κλείσουμε το δεύτερο σημείωμα στην
Ολυμπία Καράγιωργα με τον μεταφραστικό της λόγο όπως τελειώνει το Ουάλδικό
κείμενο, «Η Ψυχή του Ανθρώπου στο Σοσιαλισμό:
«…. Γιατί αυτό πού γύρεψε ο άνθρωπος, δεν
είναι ούτε ο πόνος ούτε η χαρά, μα η ίδια η Ζωή. Ο άνθρωπος γύρεψε να ζήσει
έντονα, γεμάτα, τέλεια. Όταν μπορέσει και το κάνει αυτό χωρίς να καταπιέζει τους
άλλους, χωρίς να υποφέρει γι’ αυτό, κι οι πράξεις του όλες είναι πράξεις χαράς,
τότε θα έχει πιό ξεκάθαρο μυαλό, θα είναι πιό υγιής, πιό πολιτισμένος, πιό πολύ
ο εαυτός του, πιά αληθινός. Η χαρά είναι η απάντηση της φύσης, το σήμα της παραδοχής
της. Όταν ο άνθρωπος είναι ευτυχισμένος, βρίσκεται σ’ αρμονία μ’ όλα όσα είναι γύρω
του, βρίσκεται σ’ αρμονία με τον εαυτό του. Η καινούργια Ατομικότητα που στην υπηρεσία της, το θέλει δεν το θέλει ,
βρίσκεται ο Σοσιαλισμός, θα είναι τέλεια αρμονία. Θα είναι αυτό που οι Έλληνες γύρεψαν
να βρούν, αλλά δε μπόρεσαν παρά στη Σκέψη, γιατί είχαν σκλάβους και τους τάϊζαν’
θα είναι αυτό πού γύρεψε η Αναγέννηση, αλλά δε μπόρεσε να καταφέρει παρά στην Τέχνη,
γιατί είχε σκλάβους και τους άφηνε να πεινούν. Θα είναι τέλεια, και μέσα απ’ αυτήν
ο κάθε άνθρωπος θα φθάσει τη δική του τελειότητα. Η καινούργια Ατομικότητα θα είναι
η καινούργια Ελληνικότητα.».
Όσκαρ Ουάϊλντ, Λονδίνο, Φεβρουάριος, 1890. Μτφ.
Ολυμπία Καράγιωργα.
Γιώργος Χ. Μπαλούρδος
Πειραιάς,
Κυριακή 11 Φεβρουαρίου
2024.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου