ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΜΕΤΑΦΡΑΣΕΙΣ ΤΗΣ VIRGINIA WOOLF
-Α1., Η Κυρία
Νταλλογουέη, (Mrs Dalloway 1925)
Μετάφραση:
Κωστούλα Μητροπούλου, εκδ. Γαλαξίας/ Ερμείας 3, 1967, σ.228./ β΄ εκδ. 1978/ γ΄
έκδ. 1983.
«Η Γούλφ, στο βιβλίο της Η Κυρία Νταλλογουέη, κάνει τα ελάχιστα,
μικρά πράγματα να φαίνονται μεγάλα και μας δίνει την αίσθηση μιάς ζωής γεμάτης
από ανεξάντλητο πλούτο…» Η φράσις αυτή ανήκει στην εποχή που γράφτηκε το βιβλίο
(1925) και χαρακτηρίζει ολόκληρο το έργο της συγγραφέως. Με την Κυρία
Νταλλογουέη έσπασε η παράδοσις και η μορφή του αγγλικού μυθιστορήματος. Η
δράσις του βιβλίου περιορίζεται σε μιά, μοναδική ημέρα. Είναι η ιστορία μιάς
γυναίκας της πολιτικής και της δράσεως και κλείνεται ξαφνικά στον εαυτό της και
κυκλοφορεί ανάμεσα σε μνήμες και εντυπώσεις. Η Βιρτζίνια Γούλφ γεννήθηκε το
1882 και πέθανε το 1941. Άφησε μυθιστορήματα και δοκίμια που επηρέασαν βαθύτατα
την αγγλική φιλολογία.».
(από το οπισθόφυλλο)
-Α2.,
Μιά ωραία ημέρα της κυρίας Νταλλογουαίη,
Μετάφραση:
Βασίλη Λ. Καζαντζή, εκδ. Πάπυρος Πρες/ Βίπερ, 1973, σ.202.
-Α3.,
Η Κυρία Ντάλογουέη,
Μετάφραση:
Δέσποινα Κερεβάντη, Γιάννης Βαλούρδος, εξώφυλλο: Μαγιού Τρικεριώτη, εκδ.
Γράμματα, 12, 1990, σ. 220.
«Πόσες ανθρώπινες
ιστορίες μπορούν να χωρέσουν μέσα στις ετοιμασίες για ένα πάρτι; Και πόσα
χρόνια μέσα σε μία μέρα του Ιουνίου; Στο αριστούργημα της Βιρτζίνια Γούλφ, που
θεωρείται απάντηση στον Οδυσσέα του Τζέημς Τζόυς, ο χρόνος διαστέλλεται αφύσικα
ανάμεσα στη λογική και στην παραίσθηση, ορίζοντας ένα σύμπαν όπου τα πουλιά
κελαηδούν στα ελληνικά.»
(από το Οπισθόφυλλο)
-Α4.,
Η Κυρία Νταλογουέι,
Μετάφραση:
Βασιλική Κοκκίνου. Επιμέλεια κειμένου: Κατερίνα Δουρίδα, Σχεδιασμός εξωφύλλου-
Σελιδοποίηση: Ιάκωβος Ψαρίδης, εκδ. Μίνωας, 1, 2023, σ.283. (Α΄ έκδοση 9,
2013).
Διαβάζουμε
από την έκδοση
Έγραψαν για το βιβλίο
«Η κυρία Νταλογουέι άλλαξε τη ζωή
μου. Με μετέτρεψε σε αναγνώστη. Μου έδωσε για πρώτη φορά να καταλάβω τις
δυνατότητες ενός βιβλίου…. Αυτό που εισέπραξα όταν ήρθα για πρώτη φορά σε επαφή
με το μυθιστόρημα ήταν κάτι από την περιπλοκότητα, την πυκνότητα και την
ομορφιά της γλώσσας που χρησιμοποιούσε. Με αιχμαλώτισε».
Μάικ Κάνιγχαμ, συγγραφέας του μυθιστορήματος Οι Ώρες
--
«Ποτέ άλλοτε στην ιστορία της
λογοτεχνίας δεν είχε πλησιάσει συγγραφέας την καθημερινότητα με τόσο λεπτοφυή,
βαθύ και συνάμα ορμητικό τρόπο όσο η Βρετανίδα Βιρτζίνια Γουλφ στις σελίδες της
Κυρίας Νταλογουέι. Αριστούργημα του 20ου αιώνα, πολυδιαβασμένο, με
τις καινοτόμες επιδράσεις του διάσπαρτες πια στο πεδίο της τέχνης».
Γιώργος Καρουζάκης, Lifo
--
«Η Βιρτζίνια Γουλφ γράφει ένα
μυθιστόρημα που εκτυλίσσεται σε μία και μόνη μέρα… Η υψηλή συγγραφική στόφα της
Γουλφ διακρίνεται στον τρόπο που κεντάει καθημερινές σκηνές, απλές κινήσεις,
βλέμματα, λόγια και σκέψεις πίσω από τα λόγια. Οι μεταφορές της αστράφτουν.
Καθαρίζουν το μάτι, το κάνουν να βλέπει βαθύτερα»
Σοφία Νικολαϊδου, ΤΑ ΝΕΑ- Βιβλιοδρόμιο.
-Α5.,
Η Κυρία Νταλογουέι,
Μετάφραση:
Κωνσταντίνα Τριανταφυλλοπούλου. Φιλολογική Επιμέλεια: Μάρω Ταυρή, σχεδιασμός
εξωφύλλου Δήμητρα Δαριώτη/Add Nolse, εκδ. Μεταίχμιο, 11, 2005,/ 6, 2009,
σ.288./ Pocket, 5, 2015, σ. 308.
«Η κυρία Νταλογουέι κυκλοφόρησε για πρώτη
φορά στα αγγλικά 14 Μαϊου 1925 από τον εκδοτικό οίκο Hogarth Press, ιδιοκτήτες του οποίου ήταν ο
Λέοναρντ και η Βιρτζίνια Γούλφ.»
Από το οπισθόφυλλο:
«Η πενηνταδυάχρονη κυρία Νταλογουέι,
η «τέλεια οικοδέσποινα», προετοιμάζει μια από τις συνηθισμένες κοσμικές
δεξιώσεις της, όταν φτάνει ξαφνικά από την Ινδία ο πρώτος της έρωτας, ο Πίτερ
Γουόλς. Ο ερχομός του ξυπνά στην Κλαρίσα Νταλογουέι έντονες αναμνήσεις από το
παρελθόν και προκαλεί έντονες αντιδράσεις στο παρόν.
Μια εμπνευσμένη λογοτεχνική σκιαγράφηση της ανθρώπινης συνείδησης, ένα
μυθιστόρημα του ποιητή, που απευθύνεται στον ποιητή που κρύβει μέσα του κάθε
αναγνώστης.
ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΜΕΤΑΦΕΡΘΗΚΕ ΣΤΟΝ
ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟ ΜΕ ΠΡΩΤΑΓΩΝΙΣΤΡΙΑ ΤΗ ΜΕΓΑΛΗ ΒΡΕΤΑΝΙΔΑ ΗΘΟΠΟΙΟ ΒΑΝΕΣΑ ΡΕΝΤΓΚΡΕΪΒ.
--
Βιβλίο-σταθμός που αποδεικνύει πως η
γραφή μπορεί να επαναπροσδιορίσει την αίσθησή μας για την κανονικότητα της
ανθρώπινης ζωής. Guardian.»
*Σημείωση: Αναφέρεται και μία μετάφραση της
Μίνας Δαλαμάγκα, η οποία κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις «Οδυσσέας» 2005.
-Β1., Μέχρι το Φάρο, (To the Lighthouse)
Μετάφραση
από τα αγγλικά: Έλλη Μαρμαρά, εκδ. Οδυσσέας 1981/ β΄1982, σ.214 /γ΄ 12, 2006,
σ.258.
Σε αυτό το πέμπτο μυθιστόρημά της-που
θεωρείται και το καλύτερό της-η Βιρτζίνια Γούλφ ζωγραφίζει με απαράμιλλη
ικανότητα, γύρω από το σύμβολο του Φάρου, τη ζωή και την προσωπικότητα των
ηρώων της. Στο εξοχικό τους σπίτι στις Εβρίδες, η οικογένεια Ράμσεϋ και οι φίλοι
τους σχεδιάζουν μιά εκδρομή στο γειτονικό Φάρο. Η κυρία Ράμσεϋ, όμορφη,
δεσποτική, γενναιόδωρη τους κλείνει όλους μέσα στο δίχτυ της γοητείας της και
της επιρροής της: τον εκκεντρικό κι απαιτητικό σύζυγό της, τη ζωγράφο Λίλυ
Μπρίσκο, που προσπαθεί να ισορροπήσει ανάμεσα στη μίζερη ζωή της και στο μεγάλο
όραμα της τέχνης, το νεαρό φιλόδοξο επιστήμονα, το γέρο ποιητή, τα παιδιά. Ο
ένας μετά τον άλλο φωτίζονται για μια στιγμή αποκαλύπτοντας τις βαθύτερες
σκέψεις τους κι η αντίθεση με την πραγματικότητα γίνεται τρομακτική. Η εκδρομή
θα πραγματοποιηθεί μετά από πολύ καιρό. Ο πόλεμος και ο χρόνος έχουν αλλάξει τη
ζωή. Πόσοι από τους ήρωες θα φτάσουν τελικά μέχρι το Φάρο;
(από το οπισθόφυλλο)
-Β2.,
Στο Φάρο,
Μετάφραση:
Άρης Μπερλής, εκδ. Οδυσσέας 1982/ 1985, σ. 231.- εκδ. Κρύσταλλο 1982./- εκδ.
Ύψιλον 9, 1995, σ.240.
-Γ.,
Τρείς Γκινέες, (Three Guineas, 1938)
Μετάφραση:
Μυρτώ Αναγνωστοπούλου-Πισσαλίδου, εξώφυλλο: Δημήτρης Καλοκύρης, εκδ.
Μπαρμπουνάκη, Θεσσαλονίκη, 1982, σ.271. τιμή 380 δραχμές
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
ΣΥΝΤΟΜΟ
ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ
Πρώτη γκινέα./
Δεύτερη γκινέα./ Τρίτη γκινέα
Σημειώσεις
πρώτης γκινέας. / Σημειώσεις δεύτερης γκινέας. / Σημειώσεις τρίτης γκινέας
Όσοι πίστευαν ότι η Βιρτζίνια Γούλφ ήταν πολύ απορροφημένη από την τέχνη
της για να ασχοληθεί με ό,τι συνέβαινε γύρω της, θα εκπλαγούν απ’ αυτήν την
πνευματώδη, διαυγή και εκλεπτυσμένη πολεμική που τόσο έξοχα πραγματεύεται την
υπόθεση της ισότητας και της απελευθέρωσης των γυναικών. Οι Τρείς Γκινέες είναι
μιά εξαιρετικά εύστοχη εναρκτήρια βολή στη μάχη που μαίνεται ως τις μέρες μας.
Με τις Τρείς Γκινέες η Βιρτζίνια Γούλφ προσπαθεί ν’ απαντήσει στο
ερώτημα «πώς κατά τη γνώμη σας μπορούμε ν’ αποφύγουμε τον πόλεμο» που της
απευθύνει με μιά επιστολή μιά γνωστή προσωπικότητα του νομικού κόσμου μ’ ενεργό
συμμετοχή στην πολιτική και κοινωνική ζωή. Παίρνοντας αφορμή από το γεγονός ότι
για πρώτη φορά ένας άντρας ρωτάει μια γυναίκα για κάτι που θεωρείται
αποκλειστικά δικό του πεδίο δράσης, εξετάζει τη θέση της γυναίκας στην
κοινωνία. Δίχως μόρφωση, κλεισμένη στο σπίτι, αποκλεισμένη από κάθε
επαγγελματική δραστηριότητα κι από την κοινωνική ζωή, οικονομικά εξαρτημένη από
τον πατέρα, τον αδερφό ή τον σύζυγο, πώς μπορεί να συμβάλλει η γυναίκα στην
αποφυγή του πολέμου;
Αντικειμενικά και μεθοδικά η Βιρτζίνια Γούλφ κάνει μία οξεία κριτική της
κοινωνικής πραγματικότητας με σοβαρότητα και χιούμορ, ευαισθησία και
καυστικότητα.
(από το οπισθόφυλλο)
-Δ1., Ορλάντο. Μιά
Βιογραφία, Orlando (1928)
Μετάφραση:
Αναστασία Λιναρδάκη. Θεώρηση Μετάφρασης- Εισαγωγικό Σημείωμα: Αλέξανδρος
Φοίβος, τυπογραφική διόρθωση: Άννα Λαγού. Μακέτα εξωφύλλου: Στέλιος Κούτριας.
Εικόνα εξωφύλλου: Jeff Cummins, εκδ. Αστάρτη, 12, 1980/ 1,1984, σ.248./ 1993.
Για την
σύντομη αυτή αναφορά στο ΟΡΛΑΝΤΟ χρησιμοποιήθηκαν στοιχεία από τα έργα: 1), Critics on Virginia Woolf. Ed. by.
Jacqueline E. M. Latham. 2), Why is Orlando Difficult? by J.J. Wilson (New
Feminist Essays on Virginia Woolf). 3)., Parody in Orlando by John Graham.
Κατά διαστήματα της
μακραίωνης ζωής του ο ΟΡΛΑΝΤΟ, στην αρχή σαν άντρας κι ύστερα σαν γυναίκα,
δοκιμάζει όλες τις εμπειρίες-την αγωνία και το πάθος της καλλιτεχνικής
δημιουργίας, τις χαρές και τις λύπες του έρωτα, τη λαχτάρα για δόξα, την
απογοήτευση από τους ανθρώπους, την καταφυγή στην φύση και στα ζώα, τη μοναξιά
και την περισυλλογή, εξωτικές περιπέτειες, την εύνοια των ισχυρών, πλούτη και
μεγαλεία, τη μποέμικη ζωή των τσιγγάνων…- όλες τις εμπειρίες εκτός από τη
γέννηση και το θάνατο (ή μήπως η αλλαγή φύλου μπορεί ν θεωρηθεί σαν μια γέννηση
ή ένας θάνατος;)
Το λογοτεχνικό είδος στο οποίο ανήκει το ΟΡΛΑΝΤΟ θα μπορούσε να
χαρακτηριστεί σαν μυθιστορία, παραμύθι, ιστορικό μυθιστόρημα, σάτιρα,
φεμινιστική μπροσούρα, φιλοσοφικός μύθος… ή ακόμα: το ερωτικό γράμμα μίας γυναίκας
σε μια γυναίκα.
(από το οπισθόφυλλο)
Βλέπε:
-εφ. Τα Νέα
26/5/1984
-Δ2.,
ΟΡΛΑΝΤΟ,
Διασκευή:
ΡΟΜΠΕΡΤ ΓΟΥΙΛΣΟΝ- ΝΤΑΡΥΛ ΠΙΚΝΕΫ. Μετάφραση- Επίμετρο: Θανάσης Χατζόπουλος.
Πρόλογος: Μαρί- Κλαίρ Πασκιέ, εκδ. Κέδρος, 1999, σ.80.
ΠΡΟΛΟΓΟΣ από
τη Μαρί- Κλαίρ Πασκιέ
ΟΡΛΑΝΤΟ
Ι. Ήμουν
μόνος. Κρυβόμουν στη σιταποθήκη.
ΙΙ. Ξαφνικά,
το σπίτι σου γίνεται ακατοίκητο.
ΙΙΙ. Κάθομαι
στη γέφυρα του «Ερωτευμένη Λαίδη».
ΕΠΙΜΕΤΡΟ
ΟΡΛΑΝΤΟ: ΕΝΑ
ΠΡΟΣΩΠΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟ από τον Θανάση Χατζόπουλο
ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ
ΤΟΝ ΟΡΛΑΝΤΟ
(αποσπάσματα
από το ημερολόγιο της Βιρτζίνια Γούλφ και από την αλληλογραφία της με τη Βίτα
Σάκβιλ- Γουέστ)
ΣΥΝΤΟΜΟ
ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ
Βλέπε:
-Κωστής
Παπαγιώργης, περ. Αθηνόραμα τχ. 1175/ 16-4-1999, σ. 62
-Δ3.,
Ορλάντο, (Orlando. A Biography 1928)
Μετάφραση:
Αργυρώ Μαντόγλου, Επιμέλεια: Αναστασία Μανταίου, εκδ. Ελληνικά Γράμματα, 5,
2005, σ.368.
-Δ4.,
Ορλάντο. Μια Βιογραφία, (Orlando. A Biography 1928)
Στη Β. Σάκβιλ- Γουέστ
Μετάφραση-Εισαγωγή-Σημειώσεις:
Αργυρώ Μαντόγλου. Επίμετρα: Cleveland B. Chase, Μαρία DiBattista, Κατερίνα Κίτση- Μυτάκου. Επιμέλεια:
Ζωή Μπέλλα- Αρμάου. Διορθώσεις: Μαρία Ράμμου. Την έκδοση σχεδίασε και
επιμελήθηκε ο Γιάννης Μάμαης, εκδ. Gutenberg, 11, 2017, σ. 518. Στην Σειρά ALDINA. Διεύθυνση σειράς Ζωή Μπέλλα-
Αρμάου. Την Σειρά εμπνεύστηκε και οργάνωσε ο ποιητής Δημήτρης Αρμάος.
ΠΡΟΛΕΓΟΜΕΝΑ
Εισαγωγή
Προλεγόμενα
[της Βιρτζίνια Γούλφ]
Ορλάντο: Μιά βιογραφία
ΚΕΦΑΛΑΙΑ I, II, III, IV, V, VI
ΕΠΙΜΕΤΡΑ
1., Cleveland B. Chase, Η κυρία Γούλφ εξερευνά το στοιχείο
του «χρόνου» στις ανθρώπινες σχέσεις
2., Maria DiBattista [Εισαγωγικό κείμενο στην έκδοση του
Ορλάντο από τον εκδοτικό οίκο Harcourt, Inc. (2006)
3., Κατερίνα
Κίτση- Μυτάκου, Ορλάντο: Το έργο
Βιβλιογραφία
Χρονοβιογραφία
Φωτογραφικό
υλικό
Βλέπε:
Θοδωρής
Αντωνόπουλος, ηλεκτρονική εφημερίδα LIFO 30/10/ 2020. ««Ορλάντο». Ένας διαχρονικός ήρωας γένους
ουδετέρου».
-Δ5., Ορλάντο, (ORLANDO: A BIOGRAPHY)
Μετάφραση-
Σημειώσεις: Αλέξανδρος Ίσαρης, Διασκευή: Ιώ Βουλγαράκη. Γλωσσική & υφολογική επιμέλεια: Νίκος
Μαθιουδάκης, Παναγιώτης Μιχαλόπουλος. Σχεδιασμός έκδοσης: Ιωάννης Κ. Τσίγκας.
εκδ. Κάπα εκδοτική, 12, 2017, σ.38.
Σημείωση:
Περιλαμβάνει:
Αλέξανδρος Ίσαρης, Σημειώσεις για μια παράσταση, σ.6-9.- ΟΡΛΑΝΤΟ, Σκηνές Έξι,
σ.11-32.- Ιώ Βουλγαράκη, Ορλάντο: η ευφορία της ύπαρξης και η ανθρώπινη
ειμαρμένη, σ.34-36
Διαβάζουμε
από την σελίδα 38: «Η μετάφραση έγινε για την παράσταση Ορλάντο που ανέβηκε τον
Σεπτέμβριο του 2017 στο Μικρό Θέατρο Μονής Λαζαριστών στο Κρατικό Θέατρο
Βορείου Ελλάδος στη Θεσσαλονίκη σε σκηνοθεσία της Ιώς Βουλγαράκη. Η παράσταση
επαναλήφθηκε τον Οκτώβριο του 2017 στο “Skrow Theater” στην Αθήνα.
Συντελεστές:
Ερμηνεία: Ορλάντο, ΑΜΑΛΙΑ ΚΑΒΑΛΗ.- Μετάφραση: ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΙΣΑΡΗΣ.-
Διασκευή-Σκηνοθεσία: ΙΩ ΒΟΥΛΓΑΡΑΚΗ.- Σκηνικός χώρος-Κοστούμια: ΜΑΓΔΑΛΗΝΗ
ΑΥΓΕΡΙΝΟΥ.- Φωτισμοί: KAROL JAREK.- Ηχητικό μοτίβο του Ύπνου: ΔΗΜΗΤΡΗΣ
ΠΑΤΣΑΡΟΣ.- Σχεδιασμός κομμώσεων: ALEX SCISSORS.- Σχεδιασμός μακιγιάζ: MARINA STAT.- Φωτογραφίες παράστασης: ΚΙΚΗ
ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ.
-Ε1.,
Τα Κύματα, The Waves (1931)
Μετάφραση
από τα αγγλικά: Μίνα Δαλαμάγκα, εκδ. Οδυσσέας, 1984, σ.254
«Ο ήλιος υψωμένος
έχοντας πάψει πια να πλαγιάζει πάνω σ’ ένα πράσινο στρώμα, ρίχνοντας κάποιαν
άστατη ματιά μέσ’ από υδάτινα πετράδια, γύμνωσε το πρόσωπό του και κοίταξε ίσια
πάνω απ’ τα κύματα. Αυτά έπεφταν μ’ ένα ρυθμικό γδούπο. Έπεφταν με το τράνταγμα
που κάνουν οι οπλές των αλόγων στον ιππόδρομο. Ο αφρός τους υψωνόταν σαν λόγχες
και δόρατα που τινάζονται πάνω απ’ τα κεφάλια των καβαλάρηδων. Σάρωναν την
ακροθαλασσιά με γαλαζωπό σαν ατσάλι και διαμαντοστεφανωμένο νερό. Έρχονταν και
αποτραβιόνταν με την ενεργητικότητα, τη ρώμη μιας μηχανής που μπαινοβγαίνει
σαρώνοντας με τη δύναμή της.».
(από το οπισθόφυλλο)
-Ε2.,
Τα Κύματα,
Μετάφραση:
Ρίτα Κολαϊτη, εκδ. Νεφέλη, 1984, σ.287
-Ε3.,
Τα Κύματα,
Μετάφραση:
Άρη Μπερλή, εκδ. Κρύσταλλο, 1986/ εκδ. Ύψιλον, 12, 1994, σ.222
Βλέπε:
Λουϊζα
Αρκουμανέα, ηλεκτρονική εφημ. Lifo 15/12/2020, ««Τα Κύματα» της Βιρτζίνιας Γουλφ: Πόσοι άνθρωποι
κατοικούν μέσα μας; »
-Ε4.,
Τα Κύματα,
Για κείνους που σπάνε και
σκορπίζονται’ και πάλι και πάλι
Μετάφραση-Εισαγωγή:
Άννα Βασιάδη. Επιμέλεια κειμένου: Χριστίνα Μαρκοπούλου. Σχεδιασμός εξωφύλλου-
σελιδοποίηση: Δωροθέα Κανέλογλου. εκδ. Συρτάρι, 11, 2022, σ.294.
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
Εισαγωγή
Τα Κύματα
Σημειώσεις
Ενδεικτική
βιβλιογραφία
Ευχαριστίες
Θέλω να ευχαριστήσω προσωπικά τον εκδότη μου, Πάνο
Αντωνόπουλο, για την εμπιστοσύνη και υπομονή του. Κατάφερα να αφοσιωθώ στη
μετάφραση δίχως να αποσπώμαι από εκδοτικές ανησυχίες.
Οφείλω, επίσης, να ευχαριστήσω τον
καθηγητή μου Νίκο Μαθιουδάκη, για την επιλογή του συγκεκριμένου έργου και την
παρότρυνση.
Τέλος, χρωστώ ευγνωμοσύνη στην επόπτρια
καθηγήτριά μου, Λητώ Ιωακειμίδου, για τη στήριξη και την πολύτιμη βοήθειά της.
Σημείωση:
Αναφέρεται στην σελίδα 287. «Για τη
μετάφραση χρησιμοποιήθηκε η έκδοση Virginia Woolf, The Waves με εισαγωγικό σημείωμα
από τη Janette Winterson, Vintage, Λονδίνο, 2000. Με τη σειρά της, η εν λόγω έκδοση βασίστηκε στην αρχική
αντίστοιχη, από τον εκδοτικό οίκο Hogarth Press, του Leonard και της ίδιας της Βιρτζίνια Γουλφ, στις 8 Οκτωβρίου του 1931.».
-ΣΤ.1.,
Ένα δικό σου Δωμάτιο, (A Room of One’s Own, (1929))
Μετάφραση:
Μίνα Δαλαμάγκα, εκδ. Οδυσσέας, 1980, σ.156/ 1982 /2005.
-ΣΤ2.,
Ένα δικό της δωμάτιο,
Μετάφραση-Εισαγωγή-
Σημειώσεις: Βάσια Τζανακάρη. Επιμέλεια- διόρθωση τυπογραφικών δοκιμίων: Ιωάννα
Ανδρέου. Σχεδιασμός εξωφύλλου: Γιώργος Παναρετάκης, εκδ. Μεταίχμιο, 2, 2019,
σ.262./ 3, 2023.
Η μετάφραση
των ποιημάτων που περιλαμβάνονται στο κείμενο από τον Χρήστο Αρμάντο Γκέζο, τον
οποίο η μεταφράστρια ευχαριστεί θερμά.
Περιεχόμενα:
Εισαγωγή σ.11- - ΕΝΑ ΔΙΚΟ ΤΗΣ ΔΩΜΑΤΙΟ σ.21- - ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΩΝ σ.241.
-ΣΤ3.,
Ένα δικό σου δωμάτιο,
Μετάφραση-
Σημειώσεις: Σπάρτη Γεροδήμου, εκδ. Ερατώ, 10, 2021, σ. 296.
-ΣΤ4.,
Ένα δικό της δωμάτιο,
Μετάφραση:
Θάλεια Παύλου. Επιμέλεια: Χριστίνα Τούτουνα, εκδ. Κουκκίδα, 1, 2023, σ. 184.
-Ζ1.,
Το δωμάτιο του Τζάκομπ, Jacob’s Room
(1922)
Μετάφραση:
Ερρίκος Μπελιές, Συνεργασία Μαρία Κουτσουδάκη, εκδ. Οδυσσέας, 1987, σ.272
«Οι Έλληνες, σοφοί καθώς ήταν, δε
νοιάζονταν να τελειώσουν τις πλάτες των αγαλμάτων τους», έλεγε ο Τζάκομπ
σκιάζοντας τα μάτια με το χέρι και παρατηρώντας ότι η πλευρά της φιγούρας που
δεν ήταν θεατή έμενε ασκάλιστη. Παρατήρησε τη μικρή αντικανονικότητα στη γραμμή
των σκαλοπατιών που «η καλλιτεχνική αίσθηση των Ελλήνων προτιμούσε από τη
γεωμετρική ακρίβεια», διάβασε στον οδηγό του. Στεκόταν στο ίδιο ακριβώς σημείο
όπου κάποτε ήταν στημένο το άγαλμα της Αθηνάς, παρατηρώντας τα πιο γνωστά
σημεία του σκηνικού κάτω… Η Ελλάδα ήταν ξοφλημένη’ ο Παρθενώνας ερείπια’ κι
αυτός εκεί ανάμεσα.»
(από το οπισθόφυλλο)
Βλέπε:
-εφ. Το Βήμα
29/11/1987
-Ζ2.,
Το δωμάτιο του Ιακώβου,
Μετάφραση:
Δέσποινα Κερεβάντη, εκδ. Γράμματα 1988
-Η.
Τα Χρόνια,
Μετάφραση-
(εισαγωγή): Σώτη Τριανταφύλλου, επιμέλεια: Ευγενία Αλεξίου, εκδ. Σύγχρονη
Εποχή, 9, 1991, σ.456
Τα χρόνια γράφτηκαν το 1936, μέσα σε
λίγους μήνες μαρτυρίου: η Βιρτζίνια Γουλφ βασανιζόταν από το άγχος και την
αμφιβολία, ξενυχτώντας πάνω απ’ αυτόν το μικρόκοσμο της οικογένειας Πάρτζιτερ.
«Τέτοια άδεια φλυαρία, τέτοιο ελαφρό και γεροντίστικο κουτσομπολιό», γράφει στο
ημερολόγιό της τον Ιανουάριο του ’36. «Δεν κάνω τίποτ’ άλλο παρά να επιδεικνύω
τι ερείπιο είμαι…» Λίγες γραμμές πιο κάτω, η ίδια παραδέχεται πως «αυτό το
βιβλίο έχει «κάτι». Έχει δίκιο και στις δύο παρατηρήσεις. Τα χρόνια είναι ένα
μυθιστόρημα ποταμός σε σμίκρυνση: ολόκληρη η ιστορία της Αγγλίας (και του
Λονδίνου ειδικότερα) μέσα απ’ τη συνηθισμένη ζωή συνηθισμένων ανθρώπων. Οι
ήρωες είναι φλύαροι- συχνά, όπως η Σάρα, είναι ασυνάρτητοι. Τα χρόνια όμως
έχουν «κάτι»: όπως σ’ όλα τα μεγάλα μυθιστορήματα του είδους-αν και Τα χρόνια
δεν παραδέχονται τη συγγένειά τους με κανένα και με τίποτα- για παράδειγμα,
όπως Οι Μπούντενμπρουκ, ο χρόνος είναι η αληθινή διάσταση. Η Έλινορ, ο Μάρτιν,
ο Έντουαρντ, ο Μόρις γερνούν αργά, μαζί με τον κόσμο που τους γέννησε. Δίνουν
τη θέση τους, αν και όχι αμαχητί, σε μια καινούργια γενιά, εκείνη του εικοστού
αιώνα, που ζει και κινείται μέσα στην ίδια πλήξη αλλά και στο θάμβος του
ηλεκτρικού Λονδίνου. Η Βιρτζίνια Γουλφ, υποφέροντας απ’ το φόβο της κριτικής,
παρέδωσε το βιβλίο με ανάμικτα συναισθήματα: «Μπορεί να είναι το καλύτερο
βιβλίο μου», γράφει, χωρίς να το πιστεύει- κι αργότερα, όταν Τα χρόνια θα
τυπωθούν, θα περάσει νύχτες αγωνίας περιμένοντας τις κριτικές των πρωινών
εφημερίδων. Τελικά οι γνώμες διχάστηκαν. Ο Λίοναρντ Γουλφ βρήκε τη σκηνή στον
άνεμο (1908) ό,τι καλύτερο είχε γράψει. Όμως, εκείνη αισθανόταν πως η «μικρή
της φήμη είχε καεί κι έμοιαζε με παλιό αποτσίγαρο», ακριβώς επειδή Τα χρόνια
είναι «βιβλίο κουρασμένου ανθρώπου». Εξαρτάται πώς το βλέπει κανείς και πως
κρίνει γενικότερα την τέχνη του μυθιστορήματος: Τα χρόνια είναι μια διαδοχή από
συναντήσεις, διαλόγους (που συχνά μένουν ελλειπτικοί), από δείπνα, κοσμικές
συγκεντρώσεις, περιπλανήσεις: τα όνειρα και οι αναπολήσεις συγχέονται με το
παρόν. Το παρελθόν διαχέεται μέσα στο σήμερα κι εκρήγνυνται στην αισιοδοξία του
θαυμαστού καινούργιου κόσμου, του ανύποπτου για τον πόλεμο που παραμονεύει. Ο
Μέιναρντ Κέινς στα Χρόνια την καλύτερη δουλειά της Γουλφ, παρομοιάζοντας τη
σκηνή μεταξύ της Έλινορ και της Κρόσμπι (όταν αποχαιρετιούνται) με το
Βυσσινόκηπο του Τσέχοφ. Τελικά, το 1937, Τα χρόνια έγιναν μπεστ σελερ στις ΗΠΑ
κι έμειναν στη λίστα των επιτυχιών από τον Ιούνιο ως τον Οκτώβριο, πουλώντας
50.000 αντίτυπα. Ήταν παράδοξο: Τα χρόνια ήταν ένα αγγλοπρεπές μυθιστόρημα, που
πρόσφερε μια καινούργια επιβεβαίωση για την οριστική εξαφάνιση της γενιάς της
κ. Ράμσεϊ που πρωταγωνιστούσε Στο Φάρο. Η βικτωριανή οικογένεια διαλύεται
ησύχως και τα παιδιά βρίσκονται μπροστά στα ερείπια της τάξης των ευγενών. Τα
σπίτια πουλιούνται, οι περιουσίες χάνονται και φουντώνει ένας τρόπος ζωής που
σημαδεύεται απ’ την «υπόθεση» της Ιρλανδίας κι απ’ την ανεξαρτητοποίηση των
γυναικών. Οι γυναίκες στα Χρόνια, όντας τα κεντρικά πρόσωπα, προσπαθούν να
προσαρμοστούν σε μια πόλη θορυβώδη και πυρετική, ανάμεσα στο πλήθος των εργατών
που τις κατακλύζουν, με φαινομενική ηρεμία, αλλά και με την απορία που
καταλήγει σε αγωνία για το τι είναι τελικά η ζωή, η κοινωνία, ο πόλεμος κι ο θάνατος. Στα Χρόνια,
η Γουλφ είναι σαφής μέσα στην απροσδιοριστία της: ο θεωρητικός της
φιλελευθερισμός-ο πιο στυφός απ’ όλους του κύκλου του Μπλούμσμπερι- η
περιφρόνησή της για τη λαϊκή χυδαιότητα, η αγγλικότητα που εξαντλείται συχνά
στην περιγραφή του αγγλικού τοπίου,
καθρεφτίζονται πάνω στα πρόσωπα που συμφιλιώνονται με τη ζωή ή εξεγείρονται για
να συμμορφωθούν στο τέλος (όπως η Ντέλια) μέσα στο ελαφρό και χαριτωμένο κόσμο
της μεσαίας τάξης. Αν ο Λόρενς έγραφε για να δοξάζει τη λαμπρότητα της ζωής, η
Βιρτζίνια Γουλφ, τόσο στην Κυρία Ντάλογουεϊ, όσο και στα Χρόνια, γράφει για να
δοξάσει την αμυδρότητα της επιβίωσης.
Σ. Τριανταφύλλου
Περιεχόμενα
1880 /1891
/1907/ 1908/ 1910/ 1911/ 1913/ 1914/ 1917/ 1918 / Σήμερα.
Βλέπε:
-Σώτη
Τριανταφύλλου, εφ. Η Αυγή 26/5/1991. «Ένα μυθιστόρημα- ποταμός σε σμίκρυνση,
από τη Β. Γουλφ». Κυκλοφορούν σε λίγες μέρες «Τα χρόνια», από τις εκδόσεις
«Σύγχρονη Εποχή» σε μετάφραση Σώτης Τριανταφύλλου. (στο δημοσίευμα της
εφημερίδας δημοσιεύεται και «Απόσπασμα από τα «Χρόνια»). – εφημ. Η Καθημερινή
8/12/1991. – Μάρυ Θεοδοσοπούλου, εφ. Η Εποχή 8/12/1991, Β. Γουλφ, το ύφος μιάς
γραφής. «Αδελφή του Σαίξπηρ».
-Θ.
Ελλάδα και Μάης Μαζί. Εγγραφές ημερολογίου και γράμματα,
Μετάφραση:
Μαρία Τσάτσου. Επιμέλεια: Άρη Μπερλή, εκδ. Κρύσταλλο, 12, 1987, σ.128.
«Διαβάζοντας το
ημερολόγιο που κράτησε και τα γράμματα που έγραψε από την Ελλάδα η Βιρτζίνια
Γούλφ, την άνοιξη του 1932, έχεις την εντύπωση πώς αυτό που περιγράφεται δεν
είναι η Ελλάδα, είναι μιά άλλη χώρα:
Η Ελλάδα είναι χωρίς αμφιβολία η πιό όμορφη χώρα που έχει απομείνει.
Οι άνθρωποι είναι οι πιό συμπαθητικοί που γνώρισα ποτέ. Όλοι χαμογελάνε.
Γιατί δεν μου είπες ότι η Ελλάδα είναι τόσο όμορφη;
Αυτή η θάλασσα ήταν παρθένα.
Κι έκοψα άγρια κρίνα και κίτρινα αστεράκια που δεν τα ‘χα ξαναδεί, και
μικρά βυσσινιά, μωβ, μπλε, άσπρα λουλουδάκια, σαν μαργαρίτες.
Ολόκληρο το βουνό ήταν κόκκινο από τα ηλιάνθεμα και τις παπαρούνες.
Τα ξενοδοχεία λάμπουν από καθαριότητα.
Κρυστάλλινη θάλασσα και πεντακάθαρη άμμος.
Είναι τρέλα να χάνει κανείς τα καλύτερά του χρόνια πασχίζοντας να
πλουτίσει, όταν υπάρχει αυτή η άγρια αλλά πολύ πολιτισμένη και πανέμορφη χώρα
όπου μπορείς να ζήσεις.
Σε ποιό τόπο αναφέρεται αυτή η συγγραφεύς; Και τί νόημα έχει τούτη η
έκδοση, σε τούτη τη χώρα, τούτα τα χρόνια που επήλθαν ‘χυμένα θα ‘λεγες
ακάθαρτο πετρέλαιο που του βάλανε φωτιά; Μνημόσυνο για μιά προώρως χαμένη
ομορφιά; Διδαχή και φρονηματισμός για να περισωθεί ό,τι απόμεινε στο παρόν και
να διαφυλαχθεί στο μέλλον;
Η Ελλάδα του 1932, όπως την είδε και την περιέγραψε η Βιρτζίνια Γούλφ,
φύση και χαρακτήρας της φύσης της και των ανθρώπων της, δεν μας ανήκει. Σε
κανέναν δεν ανήκει τίποτα που δεν αγαπά. Ούτε τα ερείπια και τα πληγωμένα της βουνά, χωρίς ‘ένταση’
πιά ‘να ακεραιωθούν ξανά’. Μόνο τ’ αγριολούλουδα, φυτικές κατσαρίδες που
επέζησαν του ολοκαυτώματος, συνεχίζουν κάθε Μάη ν’ ανθίστανται. Καθώς η ίδια η
Γούλφ παρατηρεί με πρωτοφανή οξυδέρκεια στο ημερολόγιό της: «Ο τόπος είναι τόσο
εξουθενωμένος που δεν μπορεί πιά να διαφυλάξει τα συμφέροντά του».
Τούτη λοιπόν η έκδοση δεν μπορεί να έχει άλλη σημασία από το να
διαβάσουμε τη ζωντανή περιγραφή μιάς όμορφης χώρας, μιάς ουτοπίας, που μιά
μεγάλη συγγραφεύς κάποτε επισκέφτηκε. Μιάς χώρας παραμυθένιας τόσο για κείνη
όσο και για μας.».
ΑΡΗΣ ΜΠΕΡΛΗΣ
Ενώ η μεταφράστρια και δημοσιογράφος Μαρία Τσάτσου αναφέρει μεταξύ άλλων στην δική της εισαγωγή:
«Το 1932 η Βιρτζίνια Γουλφ κάνει το δεύτερο ταξίδι της
στην Ελλάδα. Το πρώτο ταξίδι της το είχε κάνει το 1906, 24 ετών τότε, ανύπαντρη
(Βιρτζίνια Στήβεν), με τα αδέλφια της Βανέσα, Τόμπυ και Έιντριαν Στήβεν και τη
φίλη της Βάιολετ Ντίκινσον. Η διαφορά ανάμεσα στα δύο αυτά ταξίδια δεν είναι
μόνο χρονολογική. Είναι μιά διαφορά οπτικής και ύφους τόσο βαθιά ώστε η ίδια η
Βιρτζίνια να εκπλήσσεται. Φυσικά πρόκειται πάντα για το ίδιο πρόσωπο-και όχι
μόνον αυτό, αλλά, σε μιά μυστική σχεδόν αλληλουχία γεγονότων και συνεπειών, το
πρόσωπο του 1906 δημιουργεί και καθορίζει ως ένα σημείο το πρόσωπο του 1932.
Το πρώτο ταξίδι στην Ελλάδα αρχίζει στις
8 Σεπτεμβρίου 1906. Ο Τόμπυ και ο Έιντριαν κάνουν τη διαθήκη τους’ οι
προετοιμασίες θυμίζουν εκστρατεία. Επισκέπτονται την Ολυμπία, τις Μυκήνες, την
Επίδαυρο, το κτήμα των Νόελ- Μπαίκερ στην Εύβοια, φυσικά των Παρθενώνα. Όλοι
τους με κλασική παιδεία, εκστασιάζονται μπροστά στο αρχαίο κάλλος, δεν έχουν
μάτια για τίποτ’ άλλο γύρω τους. Στην Αθήνα η Βανέσα πέφτει άρρωστη επί δύο
εβδομάδες, αλλά τέλος ακολουθεί τους υπόλοιπους στην Κωνσταντινούπολη, απ’ όπου
φεύγουνε για το Λονδίνο με το Οριάν Εξπρές. Φτάνουμε την 1η
Νοεμβρίου
Η νέα οπτική που κυριαρχεί στο δεύτερο ταξίδι
της Γούλφ στην Ελλάδα οφείλεται όχι μόνο στην ίδια, που βρίσκεται στην
ωριμότητά της, αλλά κατά μεγάλο μέρος και στον Ρότζερ Φράι. Η ικανότητά του και
η ευαισθησία του να διαβάζει την τέχνη των Βυζαντινών μοιάζει να κλιμακώνεται
μέσα στις περιγραφές της Βιρτζίνια, όπου, σε μιά μουσική σχεδόν αναγωγή και
σύνθεση, το αρχαίο παγανιστικό στοιχείο συνυπάρχει με τον ορθόδοξο χριστιανικό
μυστικισμό. Όλα αυτά μέσα σε μιά φύση οργιαστική, όπου άλλοτε κυριαρχεί το φώς
της ζωής και άλλοτε η σκοτεινιά του θανάτου. Γοητευτικότερη εικόνα της Ελλάδας
δεν θα μπορούσε να φανταστεί κανείς, ούτε πιό ενθουσιαστική, ή πιό καλόπιστα
χιουμοριστική. Τόσο που όταν έρχεται η στιγμή να πει κανείς κάτι για την Ελλάδα
της εποχής ή ‘περί της αξίας της δραχμής εν έτει 1932’ να αισθάνεται κάποια
δυσκολία.
Η Βιρτζίνια Γούλφ συνταξίδευσε με τον Ελευθέριο Βενιζέλο ‘επί του
ατμοπλοίου Τέβερε’, στις 18 Απριλίου 1932, όταν ο Βενιζέλος επέστρεφε από την
Ελβετία, όπου είχε εκφωνήσει λόγο στην Κοινωνία των Εθνών…………………………
Μπορούμε λοιπόν να υποθέσουμε ότι όταν η Βιρτζίνια ακούει το θόρυβο της
πόλης από το ξενοδοχείο Ματζέστικ της οδού Σταδίου, ολόκληρη η Αθήνα θα βράζει
στον πυρετό της κρίσης και της κομματικής αντιπαράθεσης, ενώ την ίδια εποχή η
αγγλική οικονομία ανορθώνεται θεαματικά χάρη στις μεθόδους του υπουργού
Οικονομικών Νέβιλ Τσέιμπερλιν. Με αυτά τα δεδομένα πρέπει να ερμηνεύσουμε τα
σχετικά με τη δραχμή και την οικονομική κατάσταση της χώρας αποσπάσματα του
ημερολογίου και των επιστολών.
Η Βιρτζίνια Γούλφ δεν ξαναγύρισε στην
Ελλάδα. Της συνέβαινε πάντα να ερωτεύεται τις χώρες που επισκεπτόταν και να τις
νοσταλγεί εκ των προτέρων. Ωστόσο, μέσα από τα γραφόμενά της δίνεται η αίσθηση
πώς στην Ελλάδα βρήκε κάτι το ιδιαίτερο. Μιλάει σαν άνθρωπος υγιής, που ξέρει
να απολαμβάνει τη χαρά της ζωής και της φύσης, με ανεξάντλητο χιούμορ.
Βυθίζεται στα σκοτεινά της βάθη με τη σιγουριά εξαιρετικής κολυμβήτριας, που
ξέρει πότε και πώς πρέπει να βγει στην επιφάνεια. Το 1941, όταν βυθίστηκε στα
παγωμένα νερά του ποταμού Ούζ, για να μην αναδυθεί πιά, είναι ακόμη
μακριά………………».
Βλέπε:
-περιοδικό
Το Τέταρτο, Μάρτιος 1988. -Γιώργος Χ. Μπαλούρδος, εφ. Εξόρμηση 14/1/1990,
«Ελλάδα και Μάης μαζί!».
-Ι. Γυναικεία Πορτραίτα. Δοκίμια και Κριτική,
Μετάφραση:
Δημήτρης Κωστελένος, εκδ. Γλάρος 1988, σ.128
Βλέπε:
-Θάνος
Φωσκαρίνης, εφ. Η Καθημερινή 18/9/1988. – εφ. Η Αυγή 10/7/1988
-Κ.
Λέσχη Γυναικών και άλλα διηγήματα,
Μετάφραση:
Μαρία Αποστόλη, επιμελήτρια: Κατερίνα Σχινά, εκδ. Νεφέλη, 8, 1996, σ.72
-Λ1.,
Γράμμα σε έναν νέο ποιητή,
Μετάφραση-
Επιμέλεια: Άρης Μπερλής, εκδ. Άγρα, 10, 1997, σ. 54.
Βλέπε:
-Γιώργος
Κοροπούλης, εφ. Η Καθημερινή 16/12/1997. «Η Βιρτζίνια Γουλφ προς νέους
ποιητές». Ένα πνευματώδες επιστολικό δοκίμιο της Αγγλίδας συγγραφέως. –Βασίλης
Ρούβαλης, εφ. Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία 11/1/1998. «Επίκαιρο γράμμα».- Βαγγέλης
Χατζηβασιλείου, εφ. Κυριακάτικη 8/3/1998, σ.61. «Για λίγη ομορφιά».
-Λ2.,
Γράμμα σε έναν νέο ποιητή και άλλα κείμενα,
Μετάφραση-Πρόλογος:
Θωμάς Σκάσσης, εκδ. Πατάκη, 12, 2015, σ.336. Διευθυντής Σειράς: Χάρης
Βλαβιανός. ΠΟΛΥΤΙΜΟΙ ΛΙΘΟΙ.- Υπεύθυνος έκδοσης: Κώστας Γιαννόπουλος.-Επιμέλεια,
διόρθωση: Δημοσθένης Κερασίδης.
«Η επιλογή των δέκα χαρακτηριστικών αυτών δοκιμίων της Βιρτζίνια Γουλφ,
από τα πολλά που έχει δημοσιεύσει σε εφημερίδες και περιοδικά για να
συγκεντρωθούν αργότερα σε συλλογές, έγινε με κριτήρια τη θεματική τους, έτσι
ώστε να καλύπτεται ένα ευρύ φάσμα ζητημάτων της συγγραφής που απασχολούσαν τους
λογοτέχνες κατά την εποχή του μεσοπολέμου. Τα δοκίμια του παρόντος τόμου
καλύπτουν εκτεταμένη περίοδο, καθώς γράφτηκαν από το 1919 μέχρι το 1940, και
παρατίθενται με χρονολογική σειρά. Αναφερόμενη στο έργο πολυάριθμων πεζογράφων,
ποιητών και κριτικών, όπως του Σαίξπηρ, του Νταν, του Καρλάυ, του Γκαλζγουόρδυ,
της Όστιν, του Ντίκενς, του Μπέννετ, του Τολστόι, του Φλωμπέρ, του Προυστ, του
Φόρστερ, του Λόρενς, του Έλιοτ, τους Τζόυς, του Χέμινγουεϋ κ.ά. η Γούλφ θίγει
επίμαχα θέματα της συγγραφής (έμπνευση, θέμα, τεχνοτροπία, ύφος, χαρακτήρες), συγκρίνει
τεχνοτροπίες και αναλύει τον κοινωνικά και ιστορικά περίγυρο (κοινωνικές
τάξεις, πολιτική, σημαντικά γεγονότα) που επηρεάζει και διαμορφώνει τη
συνείδηση των ανθρώπων που γράφουν, επισκοπώντας και αντιπαραθέτοντας με
εξαιρετική διαύγεια σημαντικές περιόδους και ρεύματα λογοτεχνίας. Ιδιαίτερο
είναι και το δοκίμιό της Γράμμα σε έναν νέο ποιητή, που δίνει το γενικό τίτλο
στην παρούσα συλλογή, καθώς απαντά στο αιώνιο ερώτημα για τη δυσκολία του να
γράφει κανείς ποίηση σε μια συγκεκριμένη χρονική περίοδο αναταραχών, κοινωνικών
αλλαγών και τεχνολογικής προόδου.»
(από το οπισθόφυλλο)
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
-Θωμάς Σκάσσης,
Εισαγωγή, σ.9-11. -Η νεωτερική πεζογραφία (1919), σ.13-34. -Το σύγχρονο δοκίμιο
(1922), σ.35-64. -Ο πάτρονας και ο κρόκος (1924), σ.65-75. -Ο κύριος Μπέννετ
και η κυρία Μπράουν (1924), σ.77-132. -Περί της άγνοιας των αρχαίων ελληνικών
(1925), σ.133-172. -Ένα δοκίμιο για την κριτική (1927), σ.173-192. -Η τέχνη της
μυθοπλασίας (1927), σ.193-207. -Γράμμα σε έναν νέο ποιητή (1932), σ. 209-248.
-Ο καλλιτέχνης και η πολιτική (1936), σ.249-257. -Ο κεκλιμένος πύργος (1940),
σ.259-319.- Σημειώσεις, σ.321-329.
-Μ1., Φλας Μια Βιογραφία,
Μετάφραση:
Ε. Ι. Βάρσος. Το εξώφυλλο φιλοτέχνησε ο Λάζαρος Ζήκος. Την έκδοση επιμελήθηκε η
Αλόη Σιδέρη. εκδ. Γνώση Ν.21/ Φθινόπωρο 1992, σ.160.
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
Θρη Μάιλ
Κρος
Το πίσω
υπνοδωμάτιο
Ο άνθρωπος
με την κουκούλα
Ουάιτ
–Τσάπελ
Ιταλία
Το Τέλος
Σημειώσεις
Βιβλιογραφία
«Ο Φλάς είναι ο σκύλος της Ελίζαμπεθ
Μπάρετ Μπράουνιγκ. Η βιογραφία είναι-στην ουσία- αυτοβιογραφία του Φλας. Μόνο
ένας σκύλος θα μπορούσε να αποδώσει με τόση ακρίβεια τα αισθήματα και τις
αντιδράσεις του Φλας. Πρόκειται για μια σάτιρα του αγγλικού τρόπου ζωής αλλά
και του ρομαντικού τρόπου γραφής που επικρατούσε στα μέσα του περασμένου αιώνα.
Παράλληλα το βιβλίο μας αποκαλύπτει τις πιο κρυφές πτυχές της ιδιωτικής ζωής
της Ελίζαμπεθ Μπάρετ και του μεγάλου ποιητή Ρόμπερτ Μπράουνιγκ»
(από το οπισθόφυλλο)
Βλέπε:
-εφ. Η Αυγή
10/1/1993. –εφ. Η Εποχή 21/2/1993. –εφ. Ελεύθερος Τύπος 21/3/1993.- Αχιλλέας
Ψαλτόπουλος, «Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΝΑ ΕΙΝΑΙ ΚΑΝΕΙΣ ΣΚΥΛΟΣ», περιοδικό Εντευκτήριο τχ.
23- 24/ Καλοκαίρι- Φθινόπωρο 1993, σ.199-200.
-Μ2.,
Φλας, (FLUSH
Μετάφραση,
εισαγωγή, σημειώσεις: Θάνος Τσίτσης-Κούσκος. Επιμέλεια- Διόρθωση: Ελευθερία
Χατζηδάκη, Δημιουργία εξωφύλλου: Βάσω Σηλήρα, εκδ. 24 Γράμματα/ Γεώργιος
Δαμιανός, 6, 2022, σ.208.
-Μ3.,
FLUSH. ΦΛΑΣ. Ένας Σκύλος αφηγείται,
Μετάφραση-
Σύντομο Σημείωμα: Σπάρτη Γεροδήμου, εκδ. Ερατώ, 7, 2023, σ.270.
-Ν.
Για την Άγνοια των Αρχαίων Ελληνικών,
Μετάφραση:
Βάϊος Λιαπής, επιμέλεια Αιμίλιος Καλιακάτσος, εκδ. Στιγμή, 11, 1998, σ.56./ Β΄
έκδοση με τίτλο Αρχαία Ελληνικά: αυτός ο άγνωστος.
Βλέπε:
-Παντελής
Μπουκάλας, εφ. Η Καθημερινή, Τρίτη 9/3/1999, σ.12. «Μπορούμε άραγε να
γνωρίσουμε τους αρχαίους;». «Η άγνοια των Αρχαίων Ελληνικών», ένα θαυμαστά
πλούσιο, ισχυρό και ταυτοχρόνως τερπνό δοκίμιο της Βιρτζίνια Γουλφ. (Άλλη
γλώσσα, άλλος ο τόπος, άλλη η πρωτεύουσα αίσθηση. Πως μπορεί λοιπόν να λάβει
σάρκα και οστά το φάσμα;). – Βασίλης Πασχάλης, εφ. Η Καθημερινή 30/5/1999, «Οι
Έλληνες ως ξένοι». Ένα δοκίμιο της Βιρτζίνια Γουλφ για την Ελλάδα, συνταγμένο
σχεδόν σαν γράμμα αγάπης.
-Ξ., Δοκίμια, (The Moment and Other Essays). Επιμέλεια: Leonard Woolf
1947)
Μετάφραση-
Πρόλογος: Αργυρώ Μαντόγλου. Επιμέλεια: Σπύρος Τσακνιάς, εκδ. Scripta, 6, 1999, σ. 98.
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
Εισαγωγή της
μεταφράστριας
I., Πώς πρέπει να διαβάζει κανείς ένα βιβλίο; How Should
One Read a Book?
II., Πίνακες Pictures
III., Γυναικεία επαγγέλματα Professions for Women
IV., Προσωπικότητες Personalities
V., Καλλιτέχνης και πολιτική The Artist and Politics
VI., Οι τρείς εικόνες The Three Pictures
VII., Η ηλικιωμένη κυρία Γκρέυ Old Mrs Grey
VIII., Η παρακμή της δοκιμιογραφίας The Decay of Essay- writing
IX., Το σύγχρονο μυθιστόρημα Modern Fiction
X., Σημειώσεις της μεταφράστριας
Βλέπε:
-Επιμέλεια:
Κίττυ Ξενάκη, εφ. Τα Νέα, Πέμπτη 20/5/1999, σ. 33/ 3 Πανόραμα. ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ.
«Ποιός φοβάται τους καλλιτέχνες». Νέα δοκίμια της Βιρτζίνια Γουλφ, στα
Ελληνικά, από τις εκδόσεις SCRIPTA. Γιατί η τέχνη ακολουθεί την πολιτική.- Πάρ. Σπίνου,
εφ. Κυριακάτικη 11/7/1999, σ.26/66, «Ποιός διαβάζει τη Βιρτζίνια Γουλφ». – Λίζυ
Τσιριμώκου, εφ. Το Βήμα, Κυριακή 15/8/1999, σ. στ. 5. «Αμέθοδη μέθοδος». Από το
πρώτο της μυθιστόρημα, το 1915, ως το τελευταίο, το 1941, η Βιρτζίνια Γουλφ
αντιμάχεται με πείσμα τις αδράνειες του λογοτεχνικού βικτωριανισμού και της
ρεαλιστικής αφήγησης.- Κατερίνα Σχινά, εφ. Ελευθεροτυπία 27/8/1999, σ.16. «Η
δριμύτητα της ειρωνείας και η λάμψη της πρωτοτυπίας». Βιρτζίνια Γουλφ Αναλαμπές
ευφυϊας που αναπτύσσονται αντιστικτικά στο πεζογραφικό έργο της. – Ελισάβετ
Κοτζιά, εφ. Η Καθημερινή 19/9/1999, «Πώς πρέπει να διαβάζει κανείς ένα
βιβλίο;».- Κώστας Βούλγαρης, περ. Ο Πολίτης τχ.68-69/ 10, 1999, σ.62. Από τις
τελευταίες εκδόσεις. – εφ. Ελεύθερος Τύπος 6/9/1999 «Η Βιρτζίνια Γουλφ». –εφ.
Ελεύθερος Τύπος 1/8/1999, «Η στοχαστική πλευρά της Γουλφ». –εφ. Κυριακάτικη
25/7/1999, Νέες Εκδόσεις.- εφ. Το Βήμα 18/7/1999, Δοκίμια. (Βιβλία/ προθήκες)
-Ο1.,
Το Στοιχειωμένο σπίτι και άλλα διηγήματα,
Μετάφραση:
Δέσποινα Κερεβάντη- Γιάννη Βαλούρδος, εκδ. Γράμματα, 12, 1987, σ. 192.
Βλέπε:
-Θάνος
Φωσκαρίνης, εφ. Η καθημερινή 1/1/1989
-Ο2.,
Ένα Στοιχειωμένο σπίτι και άλλα διηγήματα,
Μετάφραση:
Αλεξάνδρα Παναγή, εκδ. Πατάκη, 12, 1996, σ.128
-Ο3.,
Στοιχειωμένο Σπίτι.- Ο Προβολέας, Δύο διηγήματα
Μετάφραση
από τα αγγλικά. –Τυπογραφικές διορθώσεις: Βάνια Σύρμου- Βεκρή. Καλλιτεχνική Επιμέλεια:
Γιάννης Δημητράκης, Υπεύθυνος: Βασίλης Δημητράκος, εκδ. Οκτασέλιδο + του
Μπιλιέτου τχ.93/ 11, 2018, σ.16.
Διαβάζουμε από την έκδοση
Τίτλος πρωτοτύπου: Virginia Woolf, “The Searchlight” από το Α Haunted House and Other Short Stories.
Η σπουδαία Βρετανή συγγραφέας και δοκιμιογράφος Βιρτζίνια Γούλφ
θεωρήθηκε πρωτοπόρος και νεωτερίζουσα λογοτέχνης στον 20ό αιώνα, συμβάλλοντας
καθοριστικά στη μορφή του μυθιστορήματος, καθώς και μία από τους μεγαλύτερους
καινοτόμους στην αγγλική κοινωνία του Λονδίνου και μέλος της Ομάδας Μπλούμσμπερυ.
Τα διασημότερα έργα της είναι τα μυθιστορήματα: «Η Κυρία Νταλογουέι» (Mrs Dalloway, 1925), «Στο Φάρο» (To The Lighthouse, 1927), «Ορλάντο» (Orlando, 1928), το δοκίμιο “A Room Of One’s Own” (1929), όπου περιγράφει τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες
συγγραφείς σ’ ένα κόσμο εξουσιαζόμενο από τους άντρες, «Τα κύματα» (The Waves, 1913), «Τα Χρόνια» (The Years, 1937), «Ανάμεσα στις
πράξεις του έργου» (Between the acts, 1941), κ.ά. Τα μυθιστορήματά της διακρίνονται για το ψυχολογικό τους
βάθος και το εκφραστικό τους ύφος.
-Ο4.,
Στοιχειωμένο Σπίτι.- Το Καινούργιο φόρεμα,
Μετάφραση:
Βάνια Σύρμου-Βεκρή. Επιμέλεια: Γιάννης Δημητράκης, εκδ. Οκτασέλιδο Μπιλιέτου
τχ. 86/ 12, 1986, σ.16
-Ο5.,
Στοιχειωμένο Σπίτι.- Η Κυρία στον Καθρέφτη Διήγημα
Μετάφραση:
Βάνια Σύρμου-Βεκρή. Επιμέλεια: Γιάννης Δημητράκης, εκδ. Οκτασέλιδο Μπιλιέτου
τχ. 55/ 11,12, 2006, σ.8
-Ο6., Η Κληρονομιά, Διήγημα
Μετάφραση
από τα αγγλικά: Βάνια Σύρμου-Βεκρή. Καλλιτεχνική Επιμέλεια: Γιάννης Δημητράκης,
Υπεύθυνος έκδοσης: Βασίλης Δημητράκος, Τυπογραφικές διορθώσεις: Γιάννης
Θηβαίος, εκδ. Το Οκτασέλιδο του Μπιλιέτου τχ. 68/3, 4,
2011, σ.8.
Τίτλος
Πρωτοτύπου:
Virginia
Woolf, The Legacy, A Haunted House and Other Short Stories, Grafton Books 1988,
A Division of the Collins Publishing Group, London.
-Ο7.,
Σκοτώνοντας τον άγγελο του σπιτιού,
Μετάφραση:
Τατιάνα Κωνσταντινίδου, εκδ. Καστανιώτη, 12, 1997, σ.144
-Π.,
ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΑ. Σκοτώνοντας τον άγγελο του σπιτιού, (Professions for Women).
Μετάφραση-
Επίμετρο: Λαμπριάνα Οικονόμου.- Εξώφυλλο, Σελιδοποίηση: Θάνος
Γκιώνης.-Επιμέλεια έκδοσης: Μιχάλης Παπαντωνόπουλος, εκδ. Κοβάλτιο, 3, 2021,
σ.32.
Σημειώσεις: Το καλαίσθητο διπλό δεκαεξασέλιδο
περιέχει: Γυναικεία επαγγέλματα, σ.9-18.- Επίμετρο: Λαμπριάνα Οικονόμου, Ντάμα
(αποσπάσματα), σ.21-30.- Σημειώσεις, σ.32.
Από την σελίδα 6 διαβάζουμε: «Τα
Γυναικεία επαγγέλματα είναι η συντετμημένη μορφή της ομιλίας που απηύθυνε η
Βιρτζίνια Γούλφ [Adeline Virginia Woolf (γεν. Stephen.). 1882-1941] στα μέλη της Εθνικής Εταιρείας για τη Γυναικεία Απασχόληση
[National Society for Women’s Service] στο Λονδίνο, στις 21 Ιανουαρίου 1931. Το κείμενο εκδόθηκε μετά το
θάνατο της Αγγλίδας συγγραφέως και περιλαμβάνεται στο βιβλίο Ο θάνατος της
νυχτοπεταλούδας και άλλα δοκίμια [The Death of the Moth and Other Essays].
-Ρ.
ON BEING ILL. Πώς
είναι να είσαι άρρωστος,
Μετάφραση:
Άννυ Σπυράκου. Επιμέλεια: Αγγελική Ζαχαριάδου επίμετρο: Hermione Lee, εκδ. Κοινός Τόπος Ψυχιατρικής
Νευροεπιστημών και Επιστημών του Ανθρώπου, 12, 2008, σ.56 (Σειρά Συνάψεις)
-Σ. Το Ταξίδι (The Voyage Out),
Μετάφραση: Εύα Σιμάτου, Εξώφυλλο-Δημιουργικό: Ορέστης Λέκκας, Εικόνα εξωφύλλου: “Les Trois Peupliers,
Temps Gris” του
Claude Monet (1840- 1926) εκδ. Φιλότυπον, Αθήνα 12, 2012 σ. 464. (Το
μυθιστόρημα χωρίζεται σε 27 κεφάλαια)
«… Τα φώτα άναβαν το ένα μετά το άλλο στην πόλη και ήταν πολύ ήσυχα και
δροσερά στον κήπο. Βγήκε στη βεράντα. Καθώς στεκόταν εκεί στο σκοτάδι,
μπορώντας να δει μόνο τα σχήματα των δέντρων μέσα από το ισχνό γκρίζο φώς,
τον κυρίευσε μια επιθυμία να
δραπετεύσει, να τελειώσει με αυτήν την ταλαιπωρία, να ξεχάσει ότι η Ρέιτσελ ήταν
άρρωστη. Επέτρεψε στον εαυτό του να πέσει σε μία λήθη των πάντων. Όπως ένας
άνεμος που παραμένει ακατάπαυστα μαινόμενος ξαφνικά κοπάζει, έτσι και η
δυσφορία και ο εκνευρισμός και το άγχος που είχε και τον πίεζε, εξασθένισε.
Τώρα του φάνηκε πως στεκόταν σ’ έναν άνετο χώρο, σε μια ωραία ατμόσφαιρα, σ’
ένα μικρό νησί μόνος του. Ήταν ελεύθερος και δεν πονούσε πια. Δεν είχε σημασία
αν η Ρέιτσελ ήταν καλά ή άσχημα. Δεν είχε σημασία αν ήταν χώρια ή μαζί. Τίποτα
δεν είχε σημασία. Τίποτα δεν είχε ουσία. Τα κύματα χτυπούσαν στην ακτή μακριά
και ο μαλακός άνεμος περνούσε μέσα από τα κλαδιά των δέντρων, που έμοιαζαν να
τον περικυκλώνουν με γαλήνη και ασφάλεια, με το σκοτάδι και με το τίποτα.
Σίγουρα ο κόσμος του αγώνα, του εκνευρισμού και του άγχους δεν ήταν ο
πραγματικός κόσμος. Αυτός εδώ ήταν ο πραγματικός κόσμος, ο κόσμος που βρισκόταν
κάτω από τον επιφανειακό κόσμο, εκεί όπου ό,τι και να συνέβαινε, θα ήταν πάντα
ασφαλής. Η ησυχία και η γαλήνη άρχισε να αγκαλιάζει το σώμα του σαν ένα λεπτό,
δροσερό φύλλο, καταπραΰνοντας κάθε του νεύρο. Το μυαλό του άρχισε να
διευρύνεται και πάλι και να έρχεται στη φυσική του κατάσταση…»
(από το οπισθόφυλλο)
-Τ.,
Ο κύριος Μπένετ και η κυρία Μπράουν και άλλα κείμενα για την τέχνη της γραφής,
Μετάφραση-Πρόλογος:
Αργυρώ Μαντόγλου. Επιμέλεια κειμένου: Δημήτρης Καραδήμας. Σελιδοποίηση-
Σχεδιασμός εξωφύλλου: Ιάκωβος Ψαρίδης, εκδ. Μίνωας, 1, 2016, σ.152
΄ «Η Βιρτζίνια Γουλφ, μία από τις
σπουδαιότερες μυθιστοριογράφους του 20ου αιώνα, έγραψε πολλά άρθρα,
δοκίμια, κριτικές και κείμενα για την τέχνη και τη λογοτεχνία. Σε αυτόν τον
τόμο συγκεντρώνονται μερικά από τα σημαντικότερα κείμενά της γύρω από τα θέματα
που την απασχολούσαν κατά τη δημιουργική περίοδο της ζωής της: ο φεμινισμός, η
κοινωνική ισότητα, η πολιτική, η αξία των βιβλίων, η ρήξη με την παράδοση, η
σχέση της τέχνης με την πολιτική και τον άνθρωπο.
Τη Βιρτζίνια Γουλφ την απασχολούσε
ιδιαίτερα η «γυναικεία εμπειρία»… η ανάγκη επαναπροσδιορισμού της γυναικείας
ταυτότητας και η ιδιαιτερότητα της «γυναικείας έκφρασης». Μέσα από τα κείμενά
της προβάλλει ένα σπινθηροβόλο πνεύμα που σχολιάζει όχι μόνο τα δεινά του
καιρού της, αλλά και μας απευθύνεται ως μια σύγχρονή μας. Αν την «ακούσουμε»
προσεκτικά, ίσως μας δώσει απαντήσεις σε χρόνια διλήμματα και δυσεπίλυτα
προβλήματα που συνεχίζουν να μας ταλανίζουν.»
Από τον πρόλογο της Αργυρώς Μαντόγλου
Περιεχόμενα
Πρόλογος,
9-, -1., Ο κύριος Μπένετ και η κυρία Μπράουν, 25-, -2., Ο καλλιτέχνης και η
πολιτική, 63-, -3., Πίνακες, 70-, -4., Πώς πρέπει να διαβάζει κανείς ένα
βιβλίο;, 79-, -5., Γυναικεία επαγγέλματα, 102-, -6., Το σύγχρονο μυθιστόρημα,
113-, -7., Η παρακμή της αρθρογραφίας, 128-, -8., Προσωπικότητες, 135-.
Βιρτζίνια Γουλφ- Σύντομο βιογραφικό, 145. –Σημειώσεις, 147.
Τίτλοι πρωτοτύπων: Mr. Bennett
and Mrs Brown, The artist and politics, Pictures, How should one read a book?,
Professions for women, Modern fiction, The decay of essay writing,
Personalities.
-Υ1.,
Δευτέρα ή Τρίτη και άλλα διηγήματα,
Μετάφραση:
Γιώργος Μπαρουξής, εκδ. Ποικίλη Στοά, 12, 2016, σ.120
-Υ2.,
Δευτέρα ή Τρίτη και άλλα διηγήματα,
Μετάφραση:
Παλμύρα Ισμυρίδου, Εισαγωγή: Susan Dick. εκδ. Άγρα, 6, 2019, σ.128
Περιεχόμενα
Εισαγωγή,
της Susan Dick
Δευτέρα ή
Τρίτη
Ένα
μυθιστόρημα που δεν γράφτηκε
Η κληρονομιά
Η κυρία
Ντάλλογουεϋ στην Μπόντ Στρήτ
Η λουτρόπολη
Κηού
Γκάρντενς
Συμπαγή
αντικείμενα
Το κουαρτέτο
εγχόρδων
Το σημάδι
στον τοίχο
Το σύμβολο
Η ζωή της
Βιρτζίνια Γούλφ: Μετάφραση: Μαρία Γαργαρώνη
Σημείωμα για
τη Μεταφράστρια
-Φ.,
Ανάμεσα στις πράξεις.
Μετάφραση-
Πρόλογος: Κωνσταντέα Τριανταφυλλοπούλου, εκδ. Μεταίχμιο, 2, 2008, σ. 224
-Χ.,
Ο θάνατος της νυχτοπεταλούδας,
Μετάφραση:
Παλμύρα Ισμυρίδου. Επιμέλεια: Μαρία Γαργαρώνη/ Σοφία Μπούμπουρα. Την έκδοση
σχεδίασε και επιμελήθηκε ο Σταύρος Πετσόπουλος, εκδ. Άγρα, 11,2020, σ.30
-Ψ.,
Μια συζήτηση περί Τέχνης- ΛΕΞΙΤΕΧΝΙΑ
Μετάφραση-
Εισαγωγή- Σημειώσεις- Χρονολόγιο: Μανώλης Βάρσος, τυπογραφικές διορθώσεις:
Ευαγγελία Δάλκου. Τη μακέτα του εξωφύλλου και συνολικά την παρούσα έκδοση
σχεδίασε και επιμελήθηκε ο Σωτήρης Ζ. Φασούλας. εκδ. Περισπωμένη- Σωτήρης Ζ.
Φασούλας, 12, 2021, σ.120.
Περιεχόμενα
Πρόλογος,
13-, -Μια συζήτηση περί Τέχνης, 23-, -Λεξιτεχνία, 45 -, -Σημειώσεις, 59-, -Η
Γουλφ και ο κόσμος της [Χρονολόγιο], 81
--
Έργα της σε άλλους τόμους
-1.,
Βιρτζίνια Γουλφ, Τζούνα Μπαρνς, Γερτρούδη Στάιν, «Αποχρώσεις», μτφ. Γιώργος
Δεπάστας, εκδ. Ολκός, 1995, σ.128.
Ο τόμος
περιέχει τρείς νουβέλες από γυναίκες συγγραφείς. -Β.
Γούλφ, «Εταιρεία». -Τζούνα Μπάρνς, «Γκράντ Μαλάντ».- Γερτρούδη Στάιν,
«Αίμα στο δάπεδο της τραπεζαρίας».
Βλέπε:
-Σελιδοπόρος,
εφ. Η Καθημερινή, Σάββατο 20/5/1995, στη στήλη Βιωλιο-Πλοϊα. –Μισέλ Φάις, εφ.
Ελεύθερος Τύπος 11/6/ 1995, Βιβλίο. –Ελένη Πετάση, εφ. Η Καθημερινή 2/7/1995,
«Αποχρώσεις» με τρείς γυναίκες- συγγραφείς. Βιρτζίνια Γουλφ, Τζούνα Μπαρνς,
Γερτρούδη Στάιν.- εφ. Η Καθημερινή 24/9/ 1995, στις Νέες Εκδόσεις. –εφ.
Ελευθεροτυπία 18/10/1995, στις Νέες Εκδόσεις.
-2., Μεγάλα
Έργα της Παγκόσμιας Λογοτεχνίας. (σετ 3 βιβλίων) - Εμίλ Μπροντέ, «Ανεμοδαρμένα
Ύψη».- Νάθανιελ Χόθορν, «Το άλικο γράμμα». –Βιρτζίνια
Γουλφ, Η Κυρία Ντάλογουέι». Μτφ. Βασιλική Κοκκίνου, εκδ. Μίνωας 10,
2017, σ.1120.*
*Το
μυθιστόρημα της Γουλφ κυκλοφορεί αυτόνομα από τις εκδόσεις Μίνωας.
-3., Γράμματα
Χωρισμού.
Ανθολόγηση
επιστολών, εισαγωγή, μετάφραση: ΕΦΗ ΦΡΥΔΑ. Πρόλογος: ΟΛΓΑ ΣΕΛΛΑ, διορθώσεις:
Δημήτρης Ανανιάδης, μακέτα εξωφύλλου: Δωροθέα Λαμπρινοπούλου, την έκδοση
σχεδίασε και επιμελήθηκε η Πόπη Γκανά, εκδ. Μελάνι, Αθήνα 7, 2003, σ. 300
Βιρτζίνια
Στήβεν (1882-1941) Αργότερα ως Βιρτζίνια Γουλφ. Επιστολή προς τον θαυμαστή της
Σίντεϊ Ουάτερλου, μετά την πρότασή του σε γάμο. Ο Ουάτερλου συγγραφέας και
υπάλληλος στο βρετανικό Φόρεϊν Όφις, ήταν χρόνια φίλος της Βιρτζίνια και ήταν
ακόμα παντρεμένος όταν της έκανε πρόταση γάμου.
Πλατεία Μπρούνσουικ 38, W. C.
9
Δεκεμβρίου, 1911
Αγαπητέ
Σίντεϊ,
Σκόπευα να
απαντήσω νωρίτερα στο γράμμα σου. Χαίρομαι που δεν κατηγορείς τον εαυτό σου,
γιατί είναι βεβαία ότι δεν υπάρχει τίποτα για να τον κατηγορήσεις. Νομίζω ότι
καταλαβαίνω όλα όσα λες και τα βρίσκω πολύ λογικά.
Αισθάνομαι όμως ότι εγώ από την πλευρά
μου πρέπει να ξεκαθαρίσω όσα δεν ξεκαθάρισα εκείνη τη νύχτα. Δεν αισθάνομαι
αυτό που πρέπει να αισθάνομαι για τον
άντρα που θα παντρευτώ, νομίζω. Πρέπει να σου το διασαφηνίσω αυτό, για
να το λάβεις υπ’ όψιν σου. Πιστεύω ό,τι έχεις τη δύναμη να πάψεις να με
σκέφτεσαι σαν το άτομο που επιθυμείς να παντρευτείς. Θα ήταν ασυγχώρητο από
μέρος μου αν δεν έκανα ό,τι περνάει από το χέρι μου για να σε σώσω από κάτι που
πιστεύω πως είναι μία μεγάλη σπατάλη.
Σε παρακαλώ γράψε μου όποτε θέλεις και
πες μου ό,τι επιθυμείς και, σε παρακαλώ, να συμπεριφερθείς όπως ακριβώς εσύ
αισθάνεσαι. Ελπίζω, όπως και να έχει, να μην πάψουμε ποτέ να είμαστε καλοί
φίλοι.
Πάντα δική σου.
Βιρτζίνια Στήβεν, σ. 250-252
Το ακόλουθο γράμμα έχει πάλι αποστολέα τη
Βιρτζίνια Στήβεν και παραλήπτη τον
Λέοναρντ Γουλφ (1880- 1969) και στάλθηκε το 1912. Ο Γουλφ της είχε κάνει
πρόταση γάμου κι εκείνη, παρότι αρχικά την απέρριψε, τρείς μήνες αργότερα τον
παντρεύτηκε. Η Βιρτζίνια ήταν τριάντα χρονών, ο Γουλφ τριάντα ενός. Περίπου ένα
χρόνο αργότερα, στις 9 Σεπτεμβρίου του 1913, η Βιρτζίνια έκανε μία αποτυχημένη
απόπειρα αυτοκτονίας με υπνωτικά χάπια. Τελικά τα κατάφερε το 1941, όταν
πνίγηκε στο ποταμό Άους, κοντά στο σπίτι της, στο Σάσεξ..
Άσεχαμ (Ρόντμελ, Σάσεξ)
1η Μαϊου, 1912
Πολυαγαπημένε
μου Λέοναρντ,
Για να
ασχοληθούμε με τα πρακτικά δεδομένα (τα δάχτυλά μου είναι τόσο παγωμένα που δεν
μπορώ να γράψω) θα επιστρέψω αύριο στις 7, οπότε θα έχουμε το χρόνο να
συζητήσουμε, αλλά τι σημασία έχει αυτό; Αν πρόκειται τελικά να παραιτηθείς, δεν
μπορείς να πάρεις άδεια. Εν πάση περιπτώσει, πρόσεχε τι καριέρα πας να
καταστρέψεις!
Τώρα, σχετικά με τα υπόλοιπα. Φαίνεται ότι
σου προκαλώ πολύ πόνο- χωρίς ούτε καν να το καταλαβαίνω- επομένως θα προσπαθήσω
να είμαι όσο πιο απλή μπορώ μαζί σου γιατί, κάτι μου λέει, ότι τις μισές φορές
βρίσκεται σε μία ομίχλη την οποία εγώ δεν αντιλαμβάνομαι καθόλου. Φυσικά δεν
μπορώ να σου εξηγήσω τι αισθάνομαι. Υπάρχουν μερικά πράγματα που μου κάνουν
εντύπωση. Τα προφανή πλεονεκτήματα του γάμου στέκονται στο δρόμο μου και λέω
στον εαυτό μου. Όπως και νάχει, θα είσαι πολύ ευτυχισμένη μαζί του. Θα σου
χαρίσει συντροφικότητα, παιδιά και μια ζωή πολυάσχολη, γεμάτη. Και μετά λέω:
Θεέ μου, δεν μπορώ να αντιμετωπίσω το γάμο σαν επάγγελμα! Οι λίγοι άνθρωποι που
γνωρίζουν την πρότασή σου, το βρίσκουν ταιριαχτό. Και αυτό με κάνει να διερευνώ
ακόμα περισσότερο τα κίνητρά μου. Ύστερα φυσικά, μερικές φορές, η ένταση της
επιθυμίας σου με θυμώνει. Ίσως το γεγονός ότι είσαι Εβραίος παίζει ρόλο σε
αυτό. Μοιάζεις τόσο ξένος. Όσο για μένα, εγώ είμαι τρομερά ασταθής. Μέσα σε μια
στιγμή και χωρίς λόγο, περνώ από το ζεστό στο κρύο. Πιστεύω ότι ίσως επιδρά
πάνω μου η απλή σωματική προσπάθεια και κούραση. Το μόνο που μπορώ να πω είναι
ότι, σε πείσμα αυτών των συναισθημάτων, που εξακολουθούν να κυνηγούν το ένα το
άλλο όλη τη μέρα που είμαι μαζί σου, υπάρχει ένα μόνιμο συναίσθημα που όλο και
μεγαλώνει. Φυσικά θέλεις να μάθεις αν αυτό αρκεί να με κάνει να σε παντρευτώ
κάποτε. Που να ξέρω; Νομίζω πως ναι, γιατί δεν υπάρχει λόγος για το αντίθετο…
Όμως δεν γνωρίζω τι επιφυλάσσει το μέλλον. Σχεδόν φοβάμαι τον εαυτό μου.
Έρχονται φορές που νιώθω ότι ποτέ κανείς δεν έχει μοιραστεί τίποτα με κανέναν
άλλον, ούτε πρόκειται να συμβεί κάτι τέτοιο… Αυτός είναι ο λόγος που με
παρομοιάζεις με λόφο, με βράχο. Από την άλλη όμως, τα θέλω όλα. Αγάπη, παιδιά,
περιπέτεια, οικειότητα, δουλειά. (Βγάζεις νόημα απ’ αυτές τις ασυναρτησίες;
Γράφω ό,τι μου έρχεται στο νου). Έτσι τη μία είμαι σχεδόν ερωτευμένη μαζί σου
και θέλω να είμαι μαζί σου αιώνια, να σου λέω τα πάντα για μένα, τις πιο τρελές
και τραβηγμένες σκέψεις μου. Έρχονται φορές που σκέφτομαι ότι θα είχα τα πάντα,
αν σε παντρευόμουν… Κι ύστερα… μήπως αυτό που μπαίνει ανάμεσά μας είναι η
σεξουαλική πλευρά; Όπως σου είπα απότομα προχτές, δεν αισθάνομαι καμία σωματική
έλξη για σένα. Έρχονται στιγμές-όπως όταν με φίλησες προχτές- που νιώθω σαν
πέτρα. Και όμως το τόσο έντονο ενδιαφέρον σου για μένα με συγκλονίζει. Είναι τόσο αληθινό, τόσο
αλλόκοτο. Γιατί σου συμβαίνει αυτό; Τι είμαι για σένα, εκτός από ένα ευχάριστο,
ελκυστικό πλάσμα; Αλλά αφού νοιάζεσαι τόσο, αισθάνομαι ότι, για να σε
παντρευτώ, πρέπει και εγώ να σε νοιάζομαι. Νιώθω ότι πρέπει να σου τα δώσω όλα.
Και ότι, αν δεν μπορώ, ο γάμος θα είναι δεύτερης διαλογής για σένα, αλλά και
για μένα. Αν μπορούσες να συνεχίσεις όπως πριν, να με αφήσεις να βρω το δρόμο
μου, αυτό θα με ευχαριστούσε περισσότερο απ’ όλα. Άλλωστε πρέπει να
διακινδυνεύσουμε και οι δυο. Από την άλλη πρέπει να σου πω ότι με έχεις κάνει
ευτυχισμένη. Και οι δυο μας επιθυμούμε ένα γάμο απόλυτα ζωντανό, πάντα ακμαίο,
πάντα θερμό, όχι νεκρό και εύκολο σαν τους περισσότερους γάμους. Απαιτούμε
πολλά από τη ζωή, έτσι; Ίσως τα πάρουμε, Τι υπέροχα που θα είναι τότε!
Δεν μπορεί να πει κανείς πολλά σε ένα
γράμμα, έτσι; Δεν ασχολήθηκα καθόλου με ένα σωρό πράγματα που συμβαίνουν εδώ.
Αυτά όμως μπορούν να περιμένουν.
Σου αρέσει η φωτογραφία που σου στέλνω; Κάπως μεγαλόπρεπη, νομίζω. Να και
μία ακόμα.
Δική σου
Β.Σ.
σ. 253-256
Βλέπε:
Μανώλης
Πιμπλής: Επιμέλεια, εφ. Τα Νέα, Δευτέρα 14/7/2003, σ. 23/5. ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ.
ΒΙΡΤΖΙΝΙΑ ΓΟΥΛΦ, «Απαιτούμε πολλά από τη ζωή, έτσι;». Η Βιρτζίνια Γουλφ,
αποδεικνύεται ειδική στην απόρριψη προτάσεων γάμου δι’ αλληλογραφίας…
-4., ΠΕΡΙ
ΤΡΕΛΑΣ. ΑΡΤΩ-ΓΟΥΛΦ-ΝΙΤΣΕ-ΠΟΕ- ΣΕΛΛΕΫ, μετάφραση: Λαμπριάνα Οικονόμου- Μιχάλης
Παπαντωνόπουλος. εκδ. Κοβάλτιο, 2,2018, σ.122. Σειρά: De Natura Hominis, γ΄ έκδοση.
[Η έκδοση
ακολουθεί ως επί το πλείστον τις τυπογραφικές «ιδιορρυθμίες» των πρωτότυπων
επιστολών. Ευχαριστούμε τον Ζ. Δ. Αϊναλή για τις παρατηρήσεις του. (Σ.τ.Μ.)].
Σημείωση:
Το Αντί
Προλόγου και τα Γράμματα των Αντονέν Αρτώ, Βιρτζίνια Γουλφ, Μαίρη Σέλλεϋ
μεταφράζονται από την Λ. Οικονόμου. Τα Γράμματα του γερμανού φιλοσόφου Φρήντριχ
Νίτσε και του αμερικανού ποιητή Έντγκαρ Άλλαν Πόε μεταφράζονται από τον Μιχάλη
Παπαντωνόπουλο.
Η αγγλίδα
εισηγήτρια του μοντερνισμού καταλαμβάνει τις σελίδες 39-51. Δημοσιεύονται τα
Γράμματα της Κυριακής, 22/6/1930. –Τρίτη [18 (;) Μαρτίου 1941].- Κυριακή [23(;)
Μαρτίου 1941].- [28 Μαρτίου 1941]
--
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΕΣ
1., Μονίκ
Νατάν, Βιρτζίνια ΓΟΥΛΦ, μτφ. Κατερίνα Μαρινάκη, εκδ. Συγγραφείς για πάντα/
Θεμέλιο, Αθήνα, 9, 1986, σ.216.
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
Μπλούμσμπερυ
Αγγλικά
τοπία
Old Virginia
Orlando ή Εγώ
είναι ένας άλλος
Πάρσιφαλ ή Ο
χρόνος και η ζωή μιάς γυναίκας
Ο λόγος του
νερού
Κείμενα της Γούλφ
Ο μεγάλος
παγετός
Ο καιρός
περνάει
Η Δούκισσα
και ο κοσμηματοπώλης
Επαγγέλματα
για γυναίκες
Ο θάνατος
ενός ήρωα
Βιβλιογραφία
2., Alexandra Lemasson, Βιρτζίνια Γουλφ Βιογραφία, μτφ.
Ειρήνη Λεκκού-Δάντου. Επιμέλεια: Κατερίνα Σχοινά, εκδ. Κασταλία, Αθήνα 2006,
σ.296.
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
Πρόλογος
Ο χαμένος
παράδεισος
Η κόλαση
στον αριθμό 22 της Χάιντ Παρκ Γκέιτ
Λέοναρντ, ο
σωτήρας
Παράδοξα
Χρονολόγιο
Εργογραφία
3., ΒΕΡΝΕΡ
ΒΑΛΝΤΜΑΝ, ΒΙΡΤΖΙΝΙΑ ΓΟΥΛΦ Ιδιοφυής και μόνη, ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ. (τίτλος πρωτοτύπου: Werner Waldmann, Virginia Woolf) Μετάφραση Μαρίνα Μπαλάφα, Επιμέλεια
Πελαγία Τσινάρη, εκδ. Μελάνι, Αθήνα 10, 2008, σ.202.
4., MICHAEL CUNNINGHAM, ΟΙ ΩΡΕΣ, μτφ.
Λύο Καλοβυρνάς, εκδ. Νέα Σύνορα- Λιβάνης, 2020, σ.268.
Βλέπε:
-Δημήτρης
Ρηγόπουλος, εφ. Η Καθημερινή, Σάββατο 29/3/2003, «Ανάρπαστη η κ. Νταλογουέι»
Εξαντλήθηκε το βιβλίο της Βιρτζίνια Γουλφ στην Αθήνα, μετά τις «Ώρες» του
Ντάλντρι.- Μάνια Στάικου, εφ. Ο Κόσμος του Επενδυτή, Σάββατο 17 Κυριακή
18/5/2003, σ.6. «Γιατί η Βιρτζίνια Γουλφ δεν φοβάται τις Ώρες». -Σταυρούλα
Παπασπύρου, εφ. Κυριακάτικη 7/5/2000, σ.58/ 18. «Ποιός δεν φοβάται τη Βιρτζίνια
Γουλφ». Η μεγάλη συγγραφέας ηρωίδα μυθιστορήματος του Μάικλ Κάνινγκχαμ.
–Σταυρούλα Παπασπύρου, ηλεκτρονική εφημ.
LIFO 5/9/2022.
«Οι Ώρες»: Ξαναδιαβάζοντας το ευφυές μυθιστόρημα του Μάικλ Κάνινγκχαμ.
Σ Η Μ Ε Ι Ω Σ Ε Ι Σ- ΣΧΕΤΙΚΗ Α Ρ Θ Ρ
Ο Γ Ρ Α Φ Ι Α
Λόγος και Τέχνες ΣΤΟΝ ΚΑΙΡΟ
ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΚΑΨΑΛΗΣ
Εφημερίδα Η
Κυριακάτικη Αυγή 20/4/1997
Η
Α Ν Α Γ Ν Ω Σ Τ Ρ Ι Α
ΔΙΑΒΑΖΟΝΤΑΣ, πριν από καιρό, τα
ημερολόγια της μοναδικής Βιρτζίνια Γουλφ (1882-1941), ημερολόγια συγγραφέως
στην πιο αυστηρή αποδοχή της λέξης, σταμάτησα σε μια εγγραφή, ευνόητη, ίσως σε
πρώτη ματιά, αξιερεύνητη, πάντως, και κρίσιμη στις βαθύτερες προϋποθέσεις της.
Την μεταφέρω εδώ, πρόχειρα μεταφρασμένη, ελπίζοντας ότι θα ξαναβρώ τον ειρμό των
σκέψεων στις οποίες οδηγήθηκα τότε:
«Παράξενη αίσθηση πλήρους αποτυχίας… Δεν
μπορώ να γράψω σήμερα, δεν μπορώ να βρω το ρυθμό. Αναρίθμητες έγνοιες… Οι
σκέψεις μου είναι κουβάρι… Να γυρίσω πίσω και να βρω την κεντρική ιδέα κι
έπειτα εκτοξευθώ μέσα της. Να είμαι συγκρατημένη και να βάλω τον εαυτό μου σε
τάξη επίσης. Κι ίσως να διαβάσω λίγο Σαίξπηρ. Ναι, ένα από τα τελευταία έργα.
Αυτό λέω να κάνω, ώστε να λυθούν οι μύες μου».
Τίποτε
φυσικότερο, θα μου πείτε, για έναν συγγραφέα που αντιμετωπίζει οξύ εκφραστικό
έμφραγμα να καταφύγει στον ύψιστο λογοτέχνη της γλώσσας του, ώστε να λυθεί και
να προχωρήσει. Και η πρώτη σκέψη μου, ομολογώ, ήταν να ακολουθήσω την
πεπατημένη; Με οδηγό έναν γνωστό καβαφικό στίχο («Και μες στην τέχνη πάλι,
ξεκουράζομαι απ’ τη δούλεψή της») και μάρτυρές μου αναρίθμητα ημερολόγια και
αυτοβιογραφίες, θα έφτανα ασφαλώς να ξιφουλκήσω για τη χαμένη τιμή της
λογοτεχνίας ή, ηπιότερο, να επιχειρηματολογήσω για τα μεγάλα λογοτεχνικά
πρότυπα, απέναντι στα οποία αναδιαπραγματευόμαστε- σε βαθμίδα άξια της
ανθρώπινης περιπέτειες- όλες τις πιθανές εκδοχές του εαυτού μας μέσα στον
κόσμο. Έπειτα θα αναρωτιόμουν για τις τύχες της δικής μας λογοτεχνίας, εάν
δηλαδή διαθέτουμε, στα νέα ελληνικά, ανάλογο λογοτεχνικό πρότυπο, τόσο
αυτονόητα διαθέσιμο και τόσο ισχυρό, ώστε όχι μόνον να απορροφά τους κραδασμούς
της εκφραστικής αγωνίας των συγγραφέων μας αλλά και να πραγματοποιεί την
αναψυχή του κοινού αναγνώστη, για τον οποίον περιφανώς αγωνιούν τόσοι
συγγραφείς μας σε τόσες απαστράπτουσες συνεντεύξεις.
Αλλά η
Βιρτζίνια Γουλφ, αποθαρρυμένη, όπως ο Καβάφης, «από της συνθέσεως τη
βραδύτητα», καθόλου δεν μοιάζει να «ξεκουράζεται» διαβάζοντας τον Σαίξπηρ.
Παγιδευμένη στη μερικότητα του εκφραστικού αγώνα, όταν ο κόσμος ξαφνικά
συρρικνώνεται και η συγγραφή αποβαίνει ασφυκτική ιδιοτέλεια και μίζερη
τοκογλυφία, η Γουλφ προφανώς αναζητεί στον Σαίξπηρ κάτι περισσότερο από
μυοχαλαρωτικές ασκήσεις, γυμνάσματα γλωσσικής ευφορίας και μικρές ιδιωτικές
τελετές γονιμότητας, κάτι περισσότερο ακόμη από την κάθαρση που ζητούσε και έπαιρνε
ο Σεφέρης από τον Μακρυγιάννη και τον Κορνάρο: Ένα βάπτισμα καθολικότητας και
ανιδιοτέλειας, το οποίο μόνον ο Σαίξπηρ, «ανήρ μυριόνους», μπορούσε να της
παράσχει, ώστε να ξαναβρεί τη μεγάλη ανάσα της λογοτεχνίας και ένα ρυθμό γραφής
βαθύτερο αλληλέγγυο με την αλήθεια του κόσμου. Ο Σαίξπηρ ήταν πάντα ο
πρωταγωνιστής και ο μεγάλος συνεταίρος της καλλιτεχνικής αυτοσυνειδησίας της,
γεγονός που αποτυπώθηκε σε κάθε σελίδα του σημαντικότερου δοκιμίου της, Ένα
δωμάτιο δικό σου: «Εάν υπήρξε ποτέ ανθρώπινο ον που εκφράστηκε πλήρως, ήταν ο
Σαίξπηρ. Εάν υπήρξε ποτέ νους πυρακτωμένος, ανεμπόδιστος, σκέφτηκα και έστρεψα
πάλι προς το ράφι με τα βιβλία, ήταν ο νους του Σαίξπηρ».
Μοναδική
ήταν όντως η Βιρτζίνια Γουλφ και ρηξικέλευθη, ως συγγραφέας πέντε τουλάχιστον αριστουργηματικών
μυθιστορημάτων. Λίγα έργα της σύγχρονης πεζογραφίας μπορούν να σταθούν δίπλα
στην Κυρία Νταλογουαίυ, τον Φάρο και τον Ορλάνδο. Η μεγάλη αυτή κυρία υπήρξε
ωστόσο και κάτι ακόμη, κάτι τόσο οφθαλμοφανές ώστε, για μένα τουλάχιστον,
έμεινε για καιρό αδιόρατο. Στα ημερολόγιά της, όπως και στην πλούσια
δοκιμιογραφία της, βλέπουμε να υλοποιείται όχι μόνο-και για πολλοστή φορά-ο
παλαιός μας γνώριμος, ο επαγγελματίας αναγνώστης της λογοτεχνίας, όπως μας τον
παραδίδουν τόσα ημερολόγια, απομνημονεύματα και δοκίμια, αλλά κάτι ήδη
διαφορετικό και ίσως πολυτιμότερο. Για πρώτη φορά και με τρόπο οριστικό για τον
πολιτισμό της ανάγνωσης εμφανίζεται η ολοκληρωμένη αναγνώστρια της λογοτεχνίας,
και στο έργο της Γουλφ, για πρώτη φορά πάλι, ο φεμινισμός πραγματοποιείται με
τη μορφή ενός ισόβιου «έρωτα για τη λογοτεχνία», όπως γράφει ο Χάρολντ Μπλούμ.
«Είναι
θανατηφόρο για ένα λογοτέχνη να γράφει απλώς και μόνον σαν άντρας ή σαν
γυναίκα», επέμενε η Γουλφ. Γι’ αυτό η αγάπη της για τον Σαίξπηρ και ο
φεμινισμός της αποτελούν τις δύο ανεξαργύρωτες όψεις του ίδιου πάθους και
εκφράζουν το ίδιο ζωτικό αίτημα ενανθρωπισμού στην τέχνη: με δυό λέξεις (τις
πιο αγαπημένες της), προσωπικότητα και αλληλεγγύη. Το μείζον για μια συγγραφέα
δεν ήταν να αναδείξει και να περιφρουρήσει την ιδιαιτερότητα της γυναικείας
εμπειρίας, μήτε να επιστρατεύσει τη μεροληψία ενός αμιγώς γυναικείου λόγου για
να εκθρονίσει τον πατριαρχικό, αλλά να διεκδικήσει, ως γυναίκα για χάριν όλων,
την ολότητα της ανθρώπινης εμπειρίας. Με την έλευση της αναγνώστριας, όπως την
προσωποποιεί η βασανισμένη μορφή της Βιρτζίνια Γουλφ, ο ανθρώπινος τύπος που
ονομάζεται αναγνώστης αποκαθίσταται, επιτέλους, στην πληρότητά του, και στο
πραγματικό του μέγεθος. Γίνεται, με άλλα λόγια, καθολικότερος. Εδώ, η κατάχρηση
του συγκριτικού βαθμού αποδεικνύει όχι απλώς νόμιμη αλλά επιβεβλημένη.
Η Βιρτζίνια Γουλφ υπήρξε, για την Αγγλία
τουλάχιστον, «ο πληρέστερος άνθρωπος των γραμμάτων στον αιώνα μας», όπως
διαπιστώνει ο Μπλουμ. Σ’ αυτήν, επομένως, ανήκει δικαιωματικά, ο τελευταίος-και
ο λυρικότερος- λόγος για αυτόν τον τύπο ανθρώπου, τον οποίον εσχάτως, και με
ανησυχητική συχνότητα, αρχίσαμε κιόλας να νοσταλγούμε:
«Κάποτε
ονειρεύομαι, τουλάχιστον, πως όταν χαράξει η μέρα της Τελικής Κρίσεως, και
προσέλθουν οι μεγάλοι κατακτητές, οι νομικοί και οι πολιτικοί για να παραλάβουν
την αμοιβή τους- το στέμμα τους, τις δάφνες τους και τ’ όνομά τους ανεξίτηλο
χαραγμένο σε μάρμαρο ακατάλυτο- ο Μεγαλοδύναμος θα στραφεί στον Πέτρο και θα
πει (κι ίσως με κάποιο φθόνο, βλέποντάς μας να ερχόμαστε με τα βιβλία μας
παραμάσχαλα). Δες, αυτοί δεν έχουν χρεία αμοιβής. Δεν έχουμε τίποτε εδώ να τους
δώσουμε. Αγάπησαν το διάβασμα»
ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΚΑΨΑΛΗΣ
Σ Χ Ο Λ Ι Α
Στην πέμπτη αυτή ανάρτηση για την
Αντελάιν- Βιρτζίνια Γουλφ, (15/2/2024, 26/2/2024, 1/3/2024, 8/3/2024) καταθέτω
έναν Γενικό Κατάλογο μεταφρασμένων βιβλίων της στα ελληνικά, με σχετικά
ενδεικτικά σχόλια και πληροφορίες που συνοδεύουν τις εκδόσεις.
Ο παραπάνω κατάλογος μεταφρασμένων βιβλίων
της Αντελάιν Βιρτζίνια Γουλφ (25/1/1882- 28/3/1941) στα ελληνικά, καθώς και οι ξενόγλωσσοι
τίτλοι που αποδελτίωσα, προέρχονται από διάφορες πηγές. Από αυτοψία βιβλίων της
Βιρτζίνια Γουλφ που είχα προμηθευτεί και έχω διαβάσει εδώ και χρόνια, κρατώντας
τις αναγκαίες σημειώσεις και ανατρέχω το διάστημα αυτό που διαβάζω εκ νέου τα
βιβλία της. Από σχετικές μου έρευνες και αποδελτιώσεις σε βιβλία, περιοδικά,
εφημερίδες. Από διάσπαρτες βιβλιοκριτικές και βιβλιοπαρουσιάσεις που κατόρθωσα
να συγκεντρώσω, φωτοτυπήσω, αντιγράψω, αποκόμματα εφημερίδων και περιοδικών τα οποία
άμεσα ή έμμεσα ανήγγειλαν ή παρουσίασαν την νέα έκδοση και κυκλοφορία. Από τα
μικρά ανώνυμα κειμενάκια δημοσιευμάτων στα οποία αναφέρεται μόνο ο τίτλος της
έκδοσης δίχως άλλα στοιχεία. Όνομα κριτικού ή συντάκτη, επιμελητή της
φιλολογικής σελίδας, χρόνος κυκλοφορίας του βιβλίου, μεταφραστής, εκδοτικός
οίκος. Συνήθως οι λιλιπούτειες αυτές ανακοινώσεις είναι μικρά αποσπάσματα από δελτία
τύπου που συνοδεύουν την έκδοση ή το οπισθόφυλλο. Από πληροφορίες που δίνονται
στις τελευταίες σελίδες των βιβλίων και προαναγγέλλουν τις νέες εκδόσεις του εκδοτικού
οίκου. Από διαφήμιση -τίτλων βιβλίων ή φωτογραφίες εξωφύλλων σε λογοτεχνικά
περιοδικά, εφημερίδες, με την ευκαιρία ενός Αφιερώματος. Βλέπε πχ. τα περιοδικά:
«Εντευκτήριο», «Οδός Πανός», «Διαβάζω» κλπ.. Συνοπτικές πληροφορίες αντλούμε
από τα «Δελτάρια» της «Νέας Εστίας» και τις κριτικογραφικές αποδελτιώσεις των
ενδιάμεσων σελίδων της λογοτεχνικής μηνιαίας επιθεώρησης «Διαβάζω» κλπ. Έμμεσα
από εισαγωγές ή σημειώσεις, παραπομπές των μεταφραστών- επιμελητών των βιβλίων.
Πηγή αποτελούν και οι τρείς Βιογραφίες της Βιρτζίνια Γουλφ που κυκλοφορούν στα
ελληνικά και αναφέρουν ξενόγλωσσους τίτλους βιβλίων ή των μεταφρασμένων. Ας
κάνουμε το σχετικό οδοιπορικό.
-Μονίκ Νατάν, «Βιρτζίνια Γουλφ», μτφ. Κατερίνα
Μαρινάκη, εκδόσεις Θεμέλιο, 9, 1986, σ.216. Σειρά: Συγγραφείς για πάντα. Στις
σελίδες 212-213 αναφέρονται ξενόγλωσσοι τίτλοι έργων της 1915- 1976 πριν και
μετά τον θάνατό της. Συγκεκριμένοι μεταφρασμένοι τίτλοι βιβλίων της που
κυκλοφόρησαν και χρησιμοποιήθηκαν. Οι μεταφράσεις αποσπασμάτων κειμένων της
είναι από τον Άρη Μπερλή.
– Alexandra Lemasson, «Βιρτζίνια Γουλφ», μτφ. Ειρήνη
Λέκκου- Δάντου, εκδ. Κασταλία 2006, σ. 296. Στην σελίδα 293 δημοσιεύεται
κατάλογος βιβλίων της, 17 το σύνολο, που κυκλοφορούν στην ελληνική αγορά, δίχως
να μνημονεύεται μεταφραστής ή χρονολογία έκδοσης.
– Βέρνερ Βάλντμαν, «Βιρτζίνια Γουλφ.
Ιδιοφυής και μόνη» ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ, μτφ. Μαρίνα Μπαλάφα, επιμέλεια Πελαγία Τσινάρη,
εκδ. Μελάνι 10, 2008, σ.202. Ο τόμος περιλαμβάνει σ.199-200 αγγλόγλωσσο και
γερμανόγλωσσο κατάλογο έργων της.
Δεν εντόπισα
στο εμπόριο το βιβλίο της Beatrice Masini, «Βιρτζίνια
Γουλφ» που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Πατάκη 2008, στην σειρά «Κύκνοι» των
παιδικών- εφηβικών βιβλίων. Το βιβλίο είναι εδώ και χρόνια εξαντλημένο.
Στην ιστοσελίδα του Εθνικού Αρχείου
Διδακτορικών Διατριβών στο διαδίκτυο, υπάρχει αναρτημένη η Διδακτορική Διατριβή
της κ. Δήμητρας Γ. Μπεχλικούδη, ΤΟ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΟ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ ΤΟΥ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΥ ΚΑΙ
Η ΒΙΡΤΖΙΝΙΑ ΓΟΥΛΦ. ΜΙΑ ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ. Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων 1999. Στο
πρόχειρο ξεφύλλισμά της δεν συναντήσαμε μεταφρασμένη εργογραφία για την
Βιρτζίνια Γουλφ.
Στοιχεία επίσης άντλησα και από την ελληνική
αρθογραφία που κατόρθωσα να εντοπίσω, τις μελέτες που διάβασα, στα δημοσιεύματα
που ανέτρεξα. Τα δύο γενικά αφιερώματα των περιοδικών «Διαβάζω» και «Το Αμφί»
που είχα υπόψη μου όταν προετοίμαζα το συγκεντρωτικό κατάλογο. Στο αφιέρωμα του
περιοδικού «Διαβάζω» η Σοφία Ι. Καζάκου και στον «Κατάλογο ελληνικών εκδόσεων
της Βιρτζίνια Γουλφ» σελ. 58 τχ. 153/22-10-1986 καταγράφει 9 τίτλους έργων της:
1. «Η Κυρία Νταλλογουέη» μτφ. Κ. Μητροπούλου. -2. «Μια ωραία ημέρα της κυρίας
Νταλλογουαίη» μτφ. Βασίλη Λ. Καζαντζή. -3. «Ένα δικό σου δωμάτιο» μτφ. Μίνα
Δαλαμάγκα. -4. «Μέχρι το φάρο» μτφ. Έλλη Μαρμαρά. -5. «Στο φάρο» μτφ. Άρης
Μπερλής.-6. «Τα κύματα» μτφ. Μίνα Δαλαμάγκα.- 7. «Τα κύματα» μτφ. Ρίτα
Κολαϊτη.-8. «Ορλάντο» μτφ. Αναστασία Λιναρδάκη. -9. «Τρείς Γκινέες» μτφ. Μυρτώς
Αναγνωστοπούλου-Πισσαλίδου. Στο δεύτερο αφιέρωμα, του περιοδικού «Το Αμφί»
τχ.1/7,8,9, 1988 (Δ΄ περίοδος) δεν έχουμε ξεχωριστή εργογραφική καταγραφή.
Ξενόγλωσση τίτλοι βιβλίων της αναφέρονται στις σελίδες «Χρονολόγιο/ Βιογραφικά
Στοιχεία» που υπογράφει «Η ανώνυμη». Τρείς τίτλοι βιβλίων της αναφέρονται στο
άρθρο «Βιρτζίνια Γουλφ και φεμινισμός» που υπογράφει η «Κασσάνδρα». Οι τρείς
μεταφρασμένοι τίτλοι δίχως άλλα στοιχεία που βασίζει το άρθρο της η
κειμενογράφος είναι: «Ορλάντο», «Τρείς Γκινέες», «Ένα δικό σου δωμάτιο». Με τα
αρχικά «Ε.Γ.» διαβάζουμε στις σελίδες «Βιβλιοπαρουσίαση» (Τίτλων βιβλίων της
που έχουν εκδοθεί στα ελληνικά) σελ. 60-64. Παρουσιάζονται 10 τίτλοι βιβλίων:
1. Η Κυρία Ντάλλογουέη», μτφ. Κωστούλας Μητροπούλου.-2. «Ένα δικό σου δωμάτιο»,
μτφ. Μίνα Δαλαμάγκα.-3. «Μέχρι τον Φάρο» μτφ. Έλλη Μαρμαρά και «Στο Φάρο» μτφ.
Άρη Μπερλή.- 4. «Τρείς Γκινέες», μτφ. Μυρτώ Αναγνωστοπούλου- Πισσαλίδου. -5.»Το
δωμάτιο του Τζάκομπ» μτφ. Ερρίκου Μπελιέ, συνεργασία της Μαρίας Κουτσουδάκη.
-6. «Ορλάντο» μτφ. Αναστασία Λιναρδάκη.- 7. «Τα Κύματα» μτφ. Μίνας Δαλαμάγκα,
και «Τα κύματα» μτφ. Ρίτας Κολαϊτη και «Τα κύματα» μτφ. Άρης Μπερλής.- 8.
«Στοιχειωμένο Σπίτι», μτφ. Δέσποινα Κερεβάντη- Γιάννη Βαλούρδου.-9. «Ελλάδα και
Μάης μαζί!»´ μτφ. Μαρία Τσάτσου.- 10. «Γυναικεία Πορτραίτα» μτφ. Δημήτρης
Κωστελένος. Χωρίς να παραβλέπουμε τις χρονιές που πραγματοποιήθηκαν τα αφιερώματα,
είναι μικρή και όχι επαρκή η εργογραφία για την αγγλίδα σημαντική συγγραφέα του
μοντερνισμού και μία από τις σπουδαιότερες παγκοσμίως πεζογράφους του 20ου
αιώνα. Την πολυτάλαντη και ευφυή πεζογράφο, δοκιμιογράφο, κριτικό, αρθρογράφο,
εκδότρια και «φανατική» βιβλιοφάγο, αναγνώστρια μυθιστορημάτων της αγγλικής
παράδοσης. Της συγγραφέως που άλλαξε και επηρέασε τον ρου του αγγλικού
μυθιστορήματος και την παράδοσή του, την θηλυκή «φεμινιστική» γραφή. Οι
πειραματισμοί και οι συγγραφικές της αντιλήψεις, οι θέσεις της για το μοντέρνο
μυθιστόρημα, οι απόψεις της, διεύρυναν τα σύνορα της γυναικείας συγγραφικής
περιπέτειας και χάραξαν τα ίχνη των μοντέρνων αντιλήψεών μας για την πεζογραφία
και το ερμηνευτικό αναγνωστικό της πλησίασμα. Πρωτοποριακό το βλέμμα της,
σιγαλόφωνος ο λόγος της, μάλλον εύθυμη η φωνή της, «ψυχολογικά» φορτισμένη η
ματιά της, συναισθηματικά ταραγμένη η γραφή της. Καλλιεργημένη, ψαγμένη,
φιλελεύθερη, επαναστατική εξαίρεση η παρουσία της, μέσα στο ανδροκρατούμενο
πνευματικό και καλλιτεχνικό περιβάλλον του Κύκλου της νεανικής συντροφιάς του
Μπλούμσμπερυ. Λιγομίλητη, κλεισμένη για μεγάλα χρονικά διαστήματα στον εαυτό της.
Ιδεολογικά «αμακιγιάριστη» η συμβολή της έκανε αίσθηση, προσέχθηκε ιδιαιτέρως,
βρήκε ακολούθους. Προκλητική και τολμηρή, θαρραλέα και ανανεωτική αλλά όχι
ακραία ριζοσπαστική θηλυκή φωνή σε σημείο που θα «φόβιζε» την αντρική
κατεστημένη κυριαρχία της εποχής της.
Τίτλοι έργων της αναφέρονται και στα Χρονολόγια
του βίου της που συμπληρώνουν σελίδες ορισμένων βιβλίων της. Δεν παρέλειψα να
κοιτάξω και να αντιπαραβάλω τους δημοσιευμένους καταλόγους βιβλίων των δύο
παλαιών μεγάλων αθηναϊκών Βιβλιοπωλείων της Αθήνας, το βιβλιοπωλείο της
«Πολιτείας» και της «Πρωτοπορίας» που είναι αναρτημένοι στο διαδίκτυο για κάθε
ενδιαφερόμενο καθώς και την ιστοσελίδα του ΕΚΕΒΙ. Η άγνοια χρήσης εκ μέρους μου
με εμπόδισε να έχω πρόσβαση στον κατάλογο της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος.
Κάτω από αυτές τις προδιαγραφές κατέγραψα τα στοιχεία, τα αντιπαρέβαλα μεταξύ
τους, διόρθωσα λαθάκια χρονολογιών, αβλεψίες και παραλείψεις τίτλων, ονομάτων
μεταφραστών ή μεταφραστριών, εκδοτικών οίκων και συγκεφαλαιωτικά καταθέτω τον
δικό μου Εργογραφικό Κατάλογο αναλαμβάνοντας την ευθύνη των όποιων
πληροφοριακών κενών. Πρόβλημα αντιμετωπίζει ο ερευνητής ή η ερευνήτρια, ο ή η
βιβλιογράφος όταν τίτλοι βιβλίων της έχουν εξαντληθεί ή δεν συναντώνται
συγκεντρωμένοι στα ράφια των Δημόσιων Βιβλιοθηκών. Κάτω από αυτές τις
αναγνωστικές και ερευνητικές προδιαγραφές εύλογο είναι ο παρών κατάλογος να μην
είναι πλήρης όπως θα θέλαμε, έχει όμως μια σύγχρονη επάρκεια. Ευχόμενος ή
θεωρώντας ότι με την συγκεντρωτική αυτή αποδελτίωση θα έχουμε μαζί με τους
ελληνικούς τίτλους των βιβλίων της και την γενική εικόνα των ονομάτων των
ελλήνων και ελληνίδων μεταφραστών, επιμελητών, εικονογράφων, των διορθωτών και
των υπολοίπων συντελεστών της έκδοσης, φυσικά, και τα ονόματα των εκδοτικών
οίκων. Τα βιβλία της αγγλίδας συγγραφέως ενδέχεται να είναι αριθμητικά υπέρτερα
σε σχέση με εκείνα που έχουν μεταφραστεί και κυκλοφορούν στην ελληνική εκδοτική
αγορά από κάθε άλλον μοντερνιστή μυθιστοριογράφο του προηγούμενου αιώνα (δεν
αναφέρομαι στον ποιητικό αλλά στον πεζό λόγο) πράγμα που δηλώνει, αν ευσταθεί η
παρατήρηση, την απήχηση που είχε και εξακολουθεί να έχει το έργο της στο
ελληνικό αναγνωστικό κοινό και στους έλληνες συγγραφείς.
Να επαναλάβουμε κάτι που αναφέραμε και στα
προηγούμενα σημειώματα. Την γενιά μου, γενιά του 1980, έφερε σε επαφή με το
μυθιστόρημά της από την μία η πειραιώτισσα συγγραφέας Κωστούλα Μητροπούλου και
η μετάφραση της «Κυρίας Ντάλλογουαίη» και από την άλλη, το καλογραμμένο δοκίμιο
του Γιώργου Δέλιου «Δύο Αγγλίδες πεζογράφοι» των εκδόσεων Γεωργίου Φέξη. Να
προσθέσουμε ότι μεταφράσεις και μελετήματα του Γεωργίου Δέλιου για πεζά της
Βιρτζίνιας Γουλφ συναντάμε σε παλαιά τεύχη του περιοδικού «Νέα Εστία». Βλέπε
ενδεικτικά τχ. 517/15-1-1949, «Εικόνες τρείς», τχ. 661 και 662/ 15/1 και
1/2/1955, «Από το Ημερολόγιό της 1940-1941». Καθώς και σε έντυπα της βορείου
ελλάδος την μεσοπολεμική περίοδο όπως οι «Μακεδονικές Ημέρες». Επιρροές της
φωνής της συναντάμε και σε έργα του Νίκου Γαβριήλ Πεντζίκη, της Νατάσας
Κεσμέτη, του Νίκου Μπακόλα, του Στέλιου Ξεφλούδα, της Αργυρώς Μαντόγλου και
άλλων νεώτερων συγγραφέων. Στα μεταπολιτευτικά χρόνια-μετά το 1974- στο
περιοδικό και πάλι της «Νέας Εστίας» η Έφη Αθανασίου και η Μερόπη Οικονόμου
μεταφράζουν τα δοκίμια «Γυναίκες και Λογοτεχνία» και «Επαγγέλματα Γυναικών» τχ.
1134/1-10-1974 και 1203/15- 8-1977 αντίστοιχα, ενώ η Χρύσα Σπυροπούλου
δημοσιεύει το δοκίμιο «Βιρτζίνια Γούλφ» τχ. 1544/1-11-1991. Το δοκίμιο
«Επαγγέλματα Γυναικών» μετέφρασε και σχολίασε και η Ειρήνη Α. Βρης στο
περιοδικό «Οδός Πανός τχ. 95/1,2, 1998. Ενώ ο Κώστας Πολίτης μετέφρασε και
σχολίασε το κείμενο του Hilary Spurling κάτω από τον τίτλο «Λεκτικά
Αερόμπικ», «Οδός Πανός» τχ. 18/ 5, 6, 1985. Στα περίπτερα αυτό το διάστημα
βρίσκεται αναρτημένο το καινούργιο τεύχος του περιοδικού, τχ. 201/4,5,6, 2024
το οποίο αφιερώνει σελίδες του στην Βιρτζίνια Γουλφ. Την επιμέλεια του
αφιερώματος έχει η Εύα Στάμου. Με κείμενά τους συνεργάζονται η Εύα Στάμου, η
Ελένη Γκίκα, η Ανθούλα Δανιήλ, η Αργυρώ Μαντόγλου, η Ιφιγένεια Σιαφάκα και ο
Δημήτρης Καραμβάλης. Το αφιερωματικό τεύχος περιλαμβάνει επίσης και αποδελτίωση
ονομάτων-συνεργατών των 101-200 τευχών του περιοδικού από τον Γιώργο Ευσταθίου.
Πεζά της Γούλφ συναντάμε και στο λογοτεχνικό περιοδικό «Η Λέξη» τχ. 22/2,1983,
«Το σημάδι στον τοίχο», εισαγωγή-μετάφραση Έφη Λαμπαδαρίδου.- τχ. 59-60/ 11,12,
1986, «Βιρτζίνια Γούλφ» εισαγωγή-μετάφραση Ρούμπη Θεοφανοπούλου κλπ.- εφημερίδα
Η Αυγή 14/4/1991 «Ένα κείμενο της Βιρτζίνια Γουλφ για την Ελλάδα»
(προδημοσίευση από το περιοδικό «Εντευκτήριο»).- Ελένη Μαχαίρα, εφ. Η Αυγή 9/8/1987,
«Σελίδες ημερολογίου της Β. Γ.». κλπ.
Καταγράφοντας τα βιβλία διαπιστώνουμε ότι
τίτλοι έργων της μεταφράζονται πάνω από μία μεταφραστική γραφίδα και ότι κυκλοφορούν ή επανεκδίδονται από
διαφορετικούς οίκους. Οι ελληνίδες μεταφράστριες «συναγωνίζονται» θετικά με
τους άντρες ομοτέχνους τους. Έργα της κυκλοφορούν σε σειρές βιβλίων τσέπης
(Βίπερ) βλέπε εκδόσεις Πάπυρος Πρες 1973, «Μια ωραία ημέρα της κυρίας
Ντάλλογουαίη», μτφ. Βασίλη Λ. Καζαντζή. Βιογραφίες της εντάσσονται σε σειρές
βιβλίων που απευθύνονται σε εφήβους, βλέπε Μπεατρίκ Μαζίνι, «Βιρτζίνια Γουλφ»,
μτφ. Βασιλική Νίκα εκδόσεις Πατάκη 2008. Εκτενή αποσπάσματα από τα μυθιστορήματά
της, τα ημερολόγιά της και την ανέκδοτη στην ελλάδα ακόμα πολύτομη αλληλογραφία
της περιέχονται στην ελληνική αρθρογραφία και βιβλιογραφία της. Ορισμένοι
τίτλοι εκδίδονται για μία και μόνη φορά ενώ άλλοι επανεκδίδονται από
διαφορετικό εκδοτικό οίκο με τον ίδιο μεταφραστή ή μεταφράστρια ή γίνονται νέες
μεταφραστικές προσεγγίσεις. Ορισμένων τίτλων η μετάφραση γίνεται με την
συνεργασία δύο μεταφραστών, άλλοι με παραλλαγμένο ή συμπληρωμένο τον αρχικό
τίτλο. Έργα της εκδίδονται σε σετ μαζί με μυθιστορήματα άλλων συγγραφέων, εκδ.
Μίνωας ή συμπεριλαμβάνονται μαζί με κείμενα γυναικών δημιουργών, εκδ. Ολκός.
Αποσπάσματα έχουμε και στην βιογραφία της των εκδόσεων Θεμέλιο. Σε κάθε έκδοση
που αναφέρω διατηρώ την ορθογραφική αποτύπωση του κύριου ονόματος του εξωφύλλου
ή των υπολοίπων ονομάτων που επιλέγει και χρησιμοποιεί ο μεταφραστής ή του
ονόματος του κεντρικού ήρωα, πχ. Κα Ντάλλογουέη, ή το επίθετο της οικογένειας
της Β.Γ. σε προηγούμενα σημειώματά μου. Τα εξώφυλλα και οι σελίδες διαφέρουν
όπως και η αισθητική εμφάνιση του βιβλίου από εκδότη σε εκδότη. Ορισμένα βιβλία
είναι δεμένα όπως των εκδόσεων Μίνωας ή έχουν κουβερτούρα όπως οι εκδόσεις
Ερατώ. Ελάχιστα περιλαμβάνουν Χρονολόγιο της πορείας της Γουλφ και ακόμα λιγότερες
είναι οι εκδόσεις εκείνες που μας παράσχουν πληροφορίες γνωριμίας μας για τον
μεταφραστή ή την μεταφράστρια. Είναι αναμενόμενο, κάθε μεταφραστής ή
μεταφράστρια να υιοθετεί το «δικό του» γλωσσικό μεταφραστικό μοντέλο, την
ιδιαίτερη εκφραστική και χρήση της ελληνικής γλώσσας κατά την αναμέτρησή του με
την αγγλική λογοτεχνική γλώσσα και τα μυστικά της. Κάθε μεταφραστική φωνή
αποτυπώνει την χρονική περίοδο κατά την οποία καταπιάνεται με το κείμενο που
αποφάσισε να μεταφράσει, της αγγλίδας αινιγματικής λογοτέχνιδος. Γλωσσάρια δεν
συμπληρώνουν τις εκδόσεις, υπάρχουν όμως αρκετές και χρήσιμες σημειώσεις και
παραπομπές, ονόματα άγνωστων στο ευρύ κοινό άγγλων συγγραφέων και άλλων
προσώπων στα οποία αναφέρεται ή παραπέμπει η αγγλίδα συγγραφέας. Ξεχωριστό
ενδιαφέρον παρουσιάζουν και οι θεατρικές διασκευές έργων της όπως είναι αυτή
του «Ορλάντο». Με ευχαρίστηση διαβάζουμε τόσο την εκδοχή του ποιητή Θανάση
Χατζόπουλου στις εκδόσεις Κέδρος όσο και την περιπέτεια της μετάφρασης από τον
ποιητή, μεταφραστή και εικαστικό Αλέξανδρο Ίσαρη των εκδόσεων Κάπα Εκδοτική με
την θεατρική διασκευή για την παράσταση που ανέβασε η Ιώ Βουλγαράκη. Οι
μεταφράσεις προέρχονται από όλα τα συγγραφικά είδη της Β.Γ. Τα μυθιστορήματα,
τα διηγήματα, τις νουβέλες, τα δοκίμια, τις ημερολογιακές της σημειώσεις, τις
αυτοβιογραφικές καταγραφές, τις ταξιδιωτικές της εμπειρίες και αναμνήσεις, την
αλληλογραφία της, τον δοκιμιακό της λόγο, τις βιβλιοκρισίες της, την
φεμινιστική της πλευρά. Η κράτηση Ημερολογίου από τα νεανικά της χρόνια και η
σύνδεσή της με το κυρίως έργο της, θυμίζει την αντίστοιχη περίπτωση του γάλλου
συγγραφέα Αντρέ Ζίντ. Εξαιτίας του ότι αρκετοί τίτλοι μεταφράζονται πάνω από
μία φορά και από διαφορετικό εκδότη τους αρίθμησα χρησιμοποιώντας το ελληνικό
αλφάβητο και όχι αριθμητικώς.
Συμπληρωματικά να αναφέρουμε ότι η ελληνόγλωσση
αρθρογραφία και κριτικογραφία που έχω αποδελτιώσει για το έργο της, σε σχέση με
τις μεταφράσεις των βιβλίων της, δεν έχει και μεγάλη απόκλιση, σε βάθος χρόνου
πάντα μιλώντας και σύμφωνα με την δική μου ερευνητική εργασία. Αρκετά ελληνικά
δημοσιεύματα είναι ανταποκρίσεις του ξένου τύπου για ξένες εκδόσεις που
κυκλοφόρησαν στο εξωτερικό. Βλέπε ενδεικτικά: εφημερίδα Η Καθημερινή
18/11/1990, «Η νεαρή Βιρτζίνια Γουλφ».- Η Καθημερινή 2/6/1994, «Με το ύφος και
το χιούμορ της Β. Γουλφ». –Η Καθημερινή, Πέμπτη 3/11/1994, «Βιρτζίνια Γουλφ:
μια ζωή άσκηση στην ανωνυμία».- Η Καθημερινή 20/10/1997, «Βιρτζίνια Γούλφ: μια
γυναίκα και ο κόσμος της». – Κώστας Γεωργουσόπουλος, εφημερίδα Τα Νέα Παρασκευή
17/6/1994, «Εξ οικείων».- Β. Γεωργακοπούλου, εφημερίδα Ελευθεροτυπία Πέμπτη
5/8/1999, «Η Βιρτζίνια Γουλφ του Παραδείσου και της Κόλασης» κλπ. ή σχετική
ξένη αρθρογραφία για το έργο της. Βλέπε ενδεικτικά: περιοδικό Επίκαιρα τχ.
568/21-6-1979, «Ξενάγηση στον κόσμο της Β. Γ. – εφημερίδα Ελευθεροτυπία
19/6/1977, απόδοση Στέλλα Χοιδά, «Ένας Άμλετ με φουστάνια πεθαίνει σαν την
Οφηλία». –εφ. Ελευθεροτυπία 21/3/1976, ‘Τι φοβόταν η Βιρτζίνια Γουλφ;».- εφ. Το
Βήμα 14/4/1991, Richard Shone, «Ποιος φοβάται τη Β. Γ.;».- εφημερίδα Η Καθημερινή
26/5/1996, «Εικόνες από το Μπλούμσμπερυ. Αναμνήσεις του κ. Μπελ από τη θεία του
Β. Γ. και τον κύκλο της στο Λονδίνο».- εφ. Ελευθεροτυπία Πέμπτη 3/10/1996, «Β.
Γ. Μια υγιής… άρρωστη» επιμέλεια Βένα Γεωργακοπούλου. Και η αρθρογραφία
συνεχίζεται. Καλογραμμένο και μεστό, εύστοχο είναι το κείμενο του Κίμωνα
Ρηγόπουλου, «Βιρτζίνια Γουλφ» που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «ΒΙΒΛΙΟ & MEDIA» τχ. 6/3, 1991, ενώ ευχάριστα
διαβάζεται το δημοσίευμα «Βιρτζίνια Γουλφ. Θραύσματα ψυχής» της Μελίσσας
Στοϊλη, στο περιοδικό DONNA. D. ΠΟΡΤΡΕΤΟ της
εφημερίδας «Το Βήμα» αρ. φ.14/ 20-4-2003, και το λήμμα του Βιογραφικού Λεξικού
της εκδοτικής Αθηνών από την Ελισάβετ Σακελλαρίδου. Προτίμησα να αντιγράψω το
μικρότερο σε έκταση του ποιητή και μεταφραστή Διονύση Καψάλη, στην αρχή των
Σημειώσεών μου, αφήνοντας σε επόμενο σημείωμα τις γνώμες εξίσου σημαντικών
άλλων μεταφραστών και δοκιμιογράφων όπως ο Άρης Μπερλής, κ. ά., λόγω έκτασης
των κειμένων. Δίχως να λησμονήσω τον δοκιμιακό λόγο του Δέλιου. Μικρή και
σύντομη περιδιάβαση στην ελληνική αρθρογραφία της: εφ. Η Καθημερινή 13/11/1993,
«Η… τυπογράφος Βιρτζίνια Γουλφ».-εφ. Το Παρόν, Κυριακή 27/3/ 1994, «Γουλφ,
Δουμάς, Ζολά. Μυστικές ζωές που δεν έγιναν «τίτλοι».- Ανδρέας Παναγόπουλος, εφ.
Το Βήμα 16/6/1985, «60 χρόνια από την έκδοση ενός σημαντικού Δοκιμίου».
Δεν έχω ούτε την μεταφραστική πείρα ούτε
την εμπειρία, τα εφόδια εκείνα που θα με βοηθούσαν να συγκρίνω μεταφραστικές
εκδοχές, απολαμβάνω και χαίρομαι κάθε μετάφραση ξεχωριστά και όπου το
αναγνωστικό ένστικτό μου λέει να σταματήσω περισσότερο σταματώ και θέτω τα δικά
μου ερωτήματα και απορίες. Ανοίγοντας μία διπλή συζήτηση τόσο με το ίδιο το
πρωτογενές κείμενο όσο και με την μετάφρασή του. Εξάλλου, σε γενικές γραμμές
από τις μεταφράσεις που έχω υπόψη μου ελάχιστες μπουκώνουν σε σημεία τους ή δεν
κατορθώνουν να αποδώσουν με σαφήνεια και καθαρότητα το πυκνό ύφος και την
γλωσσική αμφισημία, τη διφορούμενη έκφραση του στιλ γραφής της Βιρτζίνιας
Γουλφ. Θα σημειώναμε μόνο ότι από την πλευρά του σημερινού ανώνυμου, ίσως κάπως
ενημερωμένου επαρκώς αναγνώστη, οι γενικές ερευνητικές γραμμές εξέτασης και
πλησιάσματος του έργου της, ο γενικός του σχολιασμός, η καθολική ματιά που
φωτίζεται η παρουσία της Βιρτζίνια Γουλφ από τους έλληνες μεταφραστές και τις
μεταφράστριες είναι κάπως κοινές, δίχως σημαντικές διαφοροποιήσεις και επαναλαμβανόμενες.
Τα δε βιογραφικά σημειώματα που συνήθως συνοδεύουν τις εκδόσεις δεν προσθέτουν
μάλλον και πολλά. Το βάρος όπως φαίνεται της έκδοσης πέφτει στην καινούργια
μετάφραση και σε επιμέρους σχολιασμούς ανάλογα το είδος των κειμένων και των
εσωτερικών αναφορών της Γούλφ. Το τελικό αποτέλεσμα πάντως είναι θετικό στην
γνωριμία μας με το έργο και την φιλοσοφία γραφής της Βιρτζίνιας Γούλφ.
Οι όποιες παραλήψεις στο παρόν σημείωμα
χρεώνονται στον γράφοντα.
Μικρή βιβλιογραφική ενδεικτική
μνημόνευση
-Στη χώρα
του φεγγαριού. Βρετανίδες περιηγήτριες στην Ελλάδα (1718-1932). Εισαγωγή και
Επιμέλεια Κειμένων: Βασιλική Κολοκοτρώνη-Ευτέρπη Μήτση. Μετάφραση: Σοφία
Αυγερινού, Εστία 6, 2005. -Η Αθήνα από τον 19ο στον 21ο
Αιώνα. Μια λογοτεχνική περιδιάβαση από την παλιά ως τη σημερινή εικόνα της
πόλης. Μια θεματική ανθολογία. Εισαγωγή/ Ανθολόγηση Κειμένων: Δώρα Μεντή,
Πατάκη, 6, 2009. – Θανάσης Γοχάλας- Τόνια Καφετζάκη, ΑΘΗΝΑ. Ιχνηλατώντας την
πόλη με οδηγό την Ιστορία και την Λογοτεχνία, β΄ έκδοση Εστία 2013.- Χάρολντ
Μπλουμ, Ο Δυτικός Κανόνας. Τα βιβλία και τα σχολεία των εποχών, μτφ. Κατερίνα
Ταβαρτζόγλου. Εισαγωγή-Επιμέλεια: Δημήτρης Αρμάος, Γκούντεμπεργκ 2007.-Δημήτρης
Τζιόβας, Το παλίμψηστο της αφήγησης, Από την αφηγηματολογία στη διαλογικότητα,
β΄ έκδοση, Οδυσσέας 12, 1993.- Δημήτρης Τζιόβας, Ο Μύθος της γενιάς του
Τριάντα. Νεοτερικότητα, Ελληνικότητα και Πολιτισμική Ιδεολογία, Πόλις 4, 2011.-Χρύσα
Σπυροπούλου- Μαρδακιάν, Αναγνώσεις, Πρόσπερος 1992.-Ευρωπαϊκά Γράμματα. Ιστορία
της Ευρωπαϊκής Λογοτεχνίας, τόμος Β΄ και τόμος Γ΄, Σοκόλη 1992.- Η Μεσοπολεμική
Πεζογραφία. Και Η Μεταπολεμική Πεζογραφία, τόμοι 3, 6,7, και 4ος,
εκδ. Σοκόλη.-Απόστολος Σαχίνης, Μεσοπολεμικοί και Μεταπολεμικοί Πεζογράφοι,
Κωνσταντινίδης 1979.- Απόστολος Σαχίνης, Προσεγγίσεις. Δοκίμια Κριτικής. Ινστιτούτο
του Βιβλίου, Μ. Καρδαμίτσα 1989.- Απόστολος Σαχίνης, Τετράδια Κριτικής: τ. Α,
Εστία 8, 1978. –Σειρά 5η, Εστία 1983.- Σειρά 6η, Εστία
1990.- Σειρά 7η, Εστία 1991.- Σειρά 8η, Εστία 1993.-
Σειρά 9η, Εστία 3, 1996.- Αλέξανδρος Αργυρίου, Ιστορία της Ελληνικής
Λογοτεχνίας, τόμος 2ος, 4ος, 5ος, Καστανιώτη
2001, 2004, 2005.- Χριστίνα Λύσσαρη,
Λεξικό Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, Πατάκη 2007.
Τέλος, κλείνοντας, το πέμπτο αυτό σημείωμα
για την Βιρτζίνια Γουλφ, παρατηρήσαμε το σταθερό και διαρκώς αυξανόμενο αναγνωστικό
ενδιαφέρον του ελληνικού κοινού για τα έργα και την παρουσία της. Την σημαντική
απήχησή της, την συνεισφορά των μεταφραστών της στην προβολή και διάδοση του
έργου της στην χώρα μας. Άλλωστε, της το οφείλουμε αν φέρουμε στη σκέψη μας όχι
μόνο την επιθυμία της να διδαχθεί αρχαία ελληνικά και λατινικά αλλά μαζί με
άγγλους ομότεχνούς της σε συνεστιάσεις και ομιλίες τους να διαβάζει στο
πρωτότυπο αρχαίους έλληνες συγγραφείς, και να επισκεφτεί δύο φορές την χώρα
μας. Συμπληρώνοντας έναν χαρακτηριστικό τίτλο βιβλίου της, «Ελλάδα και Μάης και
Βιρτζίνια Γουλφ μαζί!».
Γιώργος Χ.
Μπαλούρδος
Πειραιάς,
Φεβρουάριος-
Μάρτιος 2024.
Κατάλογος
Κατάλογος ιδεών
-όπως λέμε-
Κατάλογος πλοίων
παροπλισμένων.
Αντώνης
Α. Ζαρίφης
ΥΓ. Και από την
πόλη του Πειραιά. Ο πειραιώτης ποιητής Αντώνης Α. Ζαρίφης, κυκλοφόρησε τον συγκεντρωτικό
τόμο των ποιημάτων του με γενικό τίτλο «Ο ρουχισμός των Λέξεων 1970-2023», Πειραιάς
2024. Ο 182 σελίδων τόμος περιλαμβάνει τις ποιητικές του συλλογές-όχι με χρονολογική
σειρά- «Γεγονότα Ερήμην μας» Πειραιάς 2008. «ΧΑΛΚΙΝΟ ΘΟΛΟ» Πειραιάς 2016. «Θεραπευτήριον
εγκαυμάτων» Πειραιάς 2021. «ΡΗΞΕΙΣ ΣΥΝΔΕΣΜΩΝ» Πειραιάς 1998.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου