V I R G I N I A W O O L F

             V I R G I N I A   W O O L F

     Η Αντελάιν Βιρτζίνια Στέφεν -Γουλφ υπήρξε παιδί πολυμελούς οικογένειας. Ήταν κόρη του συγγραφέα, λογίου κριτικού και εκδότη σερ Leslie Stephen (1832-1904), χήρου με μία κόρη την Λάουρα, παντρεύτηκε σε δεύτερο γάμο 26 Μαρτίου 1878, την επίσης χήρα μητέρα της Τζούλια Πρίνσεπ Τζάκσον (πρώην Ντάκγουερθ) Julia Prinsep Duckworth. Η μητέρα της από τον πρώτο της γάμο απέκτησε τρία παιδιά, δύο αγόρια και ένα κορίτσι. Από τον γάμο του Λέσλι και της Τζούλια στις 30 Μαϊου 1879 γεννιέται η πρωτότοκη κόρη τους Vanessa Stephen (1879-1961). Τα καλλιτεχνικά της ενδιαφέροντα εκδηλώθηκαν νωρίς-παράλληλα με εκείνα της μικρότερης αδερφής της Virginia- ασχολήθηκε με την ζωγραφική, παντρεύτηκε τον πολιτευτή Clive Bell 7/2/1907 και απέκτησε έναν γιο, ο οποίος σκοτώθηκε στον Ισπανικό Εμφύλιο Πόλεμο. Την επόμενη χρονιά το ζεύγος Στέφεν, 8 Σεπτεμβρίου 1880, θα αποκτήσει τον γιο τους Julian Thoby Stephen, ακολουθεί το δευτερότοκο κορίτσι τους η συγγραφέας Αντελάιν-Βιρτζίνια και τέλος 27 Οκτωβρίου 1883 το στερνοπούλι της οικογένειας Adrian Leslie Stephen (1883-1948). 

     Η Βιρτζίνια Στέφεν- Γούλφ γεννήθηκε στο Λονδίνο 25 Ιανουαρίου 1882 και έδωσε τέλος στην ζωή της στις 28 Μαρτίου 1941 κοντά στο σπίτι της στο Σάσεξ. Το πρωινό της 28^ης Μαρτίου 1941-οι δυνάμεις του άξονα είχαν βομβαρδίσει το Ηνωμένο Βασίλειο-συντάσσει δύο επιστολές. Αφήνει την μία στο Σημειωματάριο της στο δωμάτιο-στο Αίθριο που συνήθιζε να αποσύρεται για να γράφει, την άλλη, σε σημείο ώστε να την δει ο άντρας της. Βάζει το πανωφόρι της παίρνει το μπαστουνάκι της και βγαίνει στην ύπαιθρο για τον καθημερινό της συνηθισμένο περίπατο. Γεμίζει με πέτρες τις τσέπες του πανωφοριού της και βυθίζεται στον ποταμό Ούζ. Ο Leonard Woolf βλέποντας και διαβάζοντας το γράμμα ανησυχεί, υποψιάζεται ότι κάτι κακό θα συμβεί στην σύζυγό του, μαζί με άλλους την αναζητούν, την ψάχνουν, φωνάζουν το όνομά της αλλά δεν την βρίσκουν. Η σορός της βρέθηκε έπειτα από μέρες στις όχθες του ποταμού. Ο Λέοναρντ και η Βιρτζίνια είχαν αποφασίσει από τα μέσα του Καλοκαιριού του 1940 να αυτοκτονήσουν μαζί σε περίπτωση νίκης του Χίτλερ, ζητώντας από τον αδερφό της Βιρτζίνια τον Adrian να τους προμηθεύσει δηλητήριο. Εννιά μήνες αργότερα, αφού το ζεύγος δει δύο σπίτια τους να καταστρέφονται, να γίνονται ερείπια από βομβαρδισμούς των γερμανικών στρατιωτικών στρατευμάτων, η ευαίσθητη, λεπτεπίλεπτη αγγλίδα πεζογράφος, κριτικός, αρθρογράφος και εκδότρια, με κλονισμένη την ψυχική της υγεία και τους εσωτερικούς της εφιάλτες να την βασανίζουν, ανοίγει την πόρτα της αιωνιότητας και φεύγει πρώτη. Ο συγγραφέας και σύντροφός της Leonard Sidney Woolf (1880-1969) θα φύγει τριάντα χρόνια αργότερα (το ζευγάρι είναι παντρεμένο από το 1912) έχοντας φροντίσει να διατηρήσει την συγγραφική της μνήμη και να επιμεληθεί, να κυκλοφορήσει ανέκδοτα έργα της από τον εκδοτικό οίκο που είχαν ιδρύσει από το 1917. Εξάλλου ο Λέοναρντ, υπήρξε και ο ίδιος συγγραφέας, επιμελητής έκδοσης περιοδικού. (Μιά θέση που η Βιρτζίνια προόριζε για τον ποιητή Τόμας Στερν Έλιοτ). Το εκδοτικό τους όραμα και μεράκι υπήρξε κοινό. Η πολύ στενή της φίλη και υποστηρίκτρια της Vita, (στήριξε και οικονομικά τον κάπως παραπαίοντα μικρό εκδοτικό τους οίκο) θα προλάβει να την επισκεφτεί στις 17 Φεβρουαρίου 1941, θα προσπαθήσει να την εμψυχώσει και να την μεταπείσει, δεν το κατορθώνει. Το τελευταίο της μυθιστόρημα που είχε ολοκληρώσει το “Between the Acts” θα δημοσιευτεί μερικούς μήνες μετά την αυτοκτονία της. Η Βιρτζίνια συνειδητοποίησε ότι δεν είχε πλέον τίποτα να δώσει στα αγγλικά γράμματα. Δεν είχε ούτε έμπνευση ούτε διάθεση, ούτε την δύναμη να συνεχίσει να γράφει, δίνει τέλος στην ταλαιπωρημένη ζωή της. Την σκεπάζει η ομίχλη, περνώντας την Αχερουσία καταργεί τα σύνορα μεταξύ των νεκρών και των ζωντανών, στήνει μία ακόμα γέφυρα επικοινωνίας μεταξύ των δύο κόσμων, τον κόσμο της φαντασίας και τον κόσμο της πραγματικότητας, αυτούς που ενοποίησε στην γραφή της. Η οικογένεια Στέφεν- Γούλφ φυλλορροεί για μία ακόμη φορά.

     Επανερχόμενος, η νέα πολυμελή οικογένεια των Στέφεν κατοικεί στο μέγαρο της οδού Χάουντ Παρκ Γκέητ νούμερο 22- οι γονείς, τα ετεροθαλή και τα υπόλοιπα αδέρφια της. Η μεγαλύτερη κόρη Λώρα Μέηπις Στέφεν, από τον πρώτο γάμο του πατέρα της, αντιμετώπιζε προβλήματα και την στέλνουν σε ίδρυμα, θα πεθάνει το 1946. Ο αδιάφορος και ψυχρός βικτωριανός, τυπολάτρης Τζωρτζ, ετεροθαλής αδερφός της από την μεριά της μητέρας της, το πρόσωπο που στάθηκε μοιραία η παρουσία του στην ερωτική εξέλιξη και συμπεριφορά της Βιρτζίνια, μια και προέβαινε σε άσεμνες θωπείες και ανήθικα αγγίγματα προς τα δύο μικρά κορίτσια, την Βιρτζίνια και την Βανέσσα, μετά τον θάνατο της μητέρας τους εγκαθίσταται μαζί τους. Μαζί τους μένουν και τα άλλα δύο παιδιά, η Στέλλα και ο Τζέρλαντ Ντάκγουερθ από τον πρώτο γάμο της μητέρας τους. Η μεγαλύτερη ηλικιακά ετεροθαλής αδερφή της Στέλλα θα προσπαθήσει να κουμαντάρει το οικογενειακό σπίτι και να βοηθήσει τα υπόλοιπα παιδιά στις καθημερινές τους ασχολίες καθώς αυτά ενηλικιώνονται, μετά τον ξαφνικό θάνατο της μητέρας τους Τζούλια από πνευμονία. Δυστυχώς μετά τον γάμο της με τον Τζακ Χιλ Απρίλιος του 1897, και διαμένοντας με τον σύζυγό της στο δικό τους πλέον σπίτι, θα φύγει και η Στέλλα από πυώδη περιτονίτιδα, στις 18 Μαΐου του 1897, δεν πρόλαβε να χαρεί τον σύντομο έγγαμο βίο της. Τα ορφανά παιδιά των δύο οικογενειών μένουν και πάλι απροστάτευτα. Η κατάσταση επιδεινώνεται μετά και την απώλεια του πατέρα τους Λέσλι λίγα χρόνια αργότερα, στις 22 Φεβρουαρίου 1904 από καρκίνο. Η σκοτεινή μοίρα έχει απλώσει το βαρύ πέπλος της πάνω στην οικογένεια του Λέσλι και της Τζούλια Στίβεν εδώ και χρόνια. Οι δύο γονείς της Βιρτζίνια χηρεύουν νωρίς, η μοναχοκόρη του Λέσλι αντιμετωπίζει προβλήματα (είναι αργόστροφη). Η χήρα μητέρα της με τρία παιδιά (μία θυγατέρα και δύο αγόρια) ξαναπαντρεύεται. Την τραγική για τα αγγλικά γράμματα χρονιά του 1895, το διάστημα μεταξύ 6 Απριλίου έως 25 Μαΐου όταν ο σημαντικός Ιρλανδός ποιητής και θεατρικός συγγραφέας Oscar Wilde συλλαμβάνεται και καταδικάζεται, φυλακίζεται για ομοφυλοφιλία, η μητέρα των παιδιών Τζούλια φεύγει, στις 5 Μαΐου του 1895 αφήνοντας πίσω της δυσαναπλήρωτο ψυχικό και κυρίως, πρακτικό της καθημερινότητας κενό. Συζυγικό, μητρικό, οικογενειακό, σπιτικό που δεν θα καλυφθεί. Η προστατευτική παρουσία της με τα θετικά και αρνητικά του χαρακτήρα της και των πρωτοβουλιών της θα παραμείνει ζωντανή στις ζωές και τις μνήμες, τις συνειδήσεις των παιδιών, ιδιαίτερα των δύο κοριτσιών, της Βανέσσας και της Βιρτζίνιας, θα διαμορφώσει τις συμπεριφορές και αντιλήψεις τους. Η εικόνα της όπως και του πατέρα της Λέσλι, θα σκιαγραφηθεί στα έργα της Βιρτζίνια Γουλφ με άμεσους και έμμεσους τρόπους με χρώματα φωτεινά αλλά και με αρκετές σκιές. Η ματιά της μικρής Βιρτζίνια χάνοντας ένα-ένα τα στηρίγματά της μεγαλώνοντας, θα γίνει αυστηρή και ίσως κάπως απόλυτη στις κρίσεις της έναντι των γονιών της και φυσικά, των υπολοίπων συγγενικών μελών της ευρύτερης οικογένειας. Ο γερμανός βιογράφος της Βιρτζίνια Γουλφ, ο Βέρνερ Βάλντμαν στο βιβλίο του «ΒΙΡΤΖΙΝΙΑ ΓΟΥΛΦ. Ιδιοφυής και μόνη», Βιογραφία, μετάφραση Μαρίνα Μπαλάφα επιμέλεια Πελαγία Τσινάρη εκδόσεις Μελάνι, Αθήνα 10, 2008 στην σελίδα 29 προβαίνει σε αποκαλυπτικές παρατηρήσεις για το ζεύγος. Γράφει:

«Ο Λέσλι δεν αποτελούσε την παραμικρή βοήθεια σε όλα αυτά. Έμενε στο παρασκήνιο, οχυρωνόταν πίσω από τα βιβλία του, ξάπλωνε στην κουνιστή πολυθρόνα και έγραφε. Αυτός συλλογιζόταν τη ζωή, η Τζούλια τη σκηνοθετούσε. Οι συνέπειες: Ήταν μία γυναίκα, που δεν είχε ποτέ χρόνο για τον εαυτό της. Είχε δοθεί στο περιβάλλον της με μια εκπληκτική αποκλειστικότητα και ως εκ τούτου είχε χάσει τη δική της ταυτότητα. Θα μπορούσε να σκεφτεί κανείς ότι το είχε βάλει σκοπό να αυξήσει το μέγεθος της αφοσίωσής της σε τέτοιο βαθμό, ώστε η δική της προσωπικότητα να εξανεμιστεί….».

      Πώς μπορεί αλήθεια μιά τόσο δυναμική και με σωματικές αντοχές γυναικεία μητρική παρουσία, προστατευτική, «μαθημένη» να φροντίζει τους άλλους να αντικατασταθεί στις ψυχές και τις συνειδήσεις των παιδιών της και του συζύγου της. (Η συντρέχτρα Τζούλια βοηθούσε και άλλες φτωχές οικογένειες που της έγραφαν και της ζητούσαν βοήθεια και συμβουλές). Να μην διαρραγεί το κουκούλι ψυχικής τους ασφάλειας και ισορροπίας με την απώλειά της. Να μην διαταραχθεί με διάφορες αιτίες και ενέργειες η ομαλή ωρίμανσή τους, να βιώνουν συναισθηματική ανασφάλεια μεγαλώνοντας. Οι ήρεμες (θεωρητικά μιλώντας πάντα) σχέσεις προσαρμογής των παιδιών με το εξωτερικό περιβάλλον και τα υπόλοιπα ενεργά μέλη της κοινωνίας, του κοινωνικού ετερόκλητου και διαφορετικών ανθρώπινων ταυτοτήτων συνόλου που θα μεγαλώνουν και θα ζήσουν δεν είναι ούτε ευθύγραμμες ούτε και διαρκούν. Φεύγοντας η μητέρας τους Τζούλια, το ασφαλές της φροντίδας τους κάστρο ζωής και ανατροφής των παιδιών και του πατέρα τους, κατέρρευσε με τα γνωστά αποτελέσματα. Οι ρίζες «κόπηκαν», οι καθρέφτες των εσωτερικών συμβόλων σκιάστηκαν. Η Μοίρα ύφαινε με ύπουλο τρόπο το δικό της σχέδιο για τους Woolf αδιαφορώντας για τα αποτελέσματα και τις επιπτώσεις. Η λιτανεία της ζωής και του θανάτου συμπλέκονταν και διαμόρφωνε διαρκώς τις σχέσεις τους και την πραγματικότητά τους.

         Μαζί με τα μέλη της οικογένειας Γουλφ ζει και το υπηρετικό αντρικό και γυναικείο προσωπικό (κοντά στα 10 άτομα) που βοηθά την πολυμελή οικογένεια, το μεγάλωμα των παιδιών, στις βοηθητικές σπιτικές και άλλες εργασίες. Όπως ήταν συνήθεια των εύπορων- ευκατάστατων οικογενειών των Βικτωριανών εκείνων χρόνων, η Βιρτζίνια και η αδερφή της Βανέσσα λαμβάνουν την πρώτη τους εκπαίδευση κατ’ οίκον, ενώ τα αγόρια αδέρφια τους σπουδάζουν σε κολέγιο. Ο μορφωμένος και συγγραφέας πατέρας της προσπαθεί να τους διδάξει Μαθηματικά, η καλλιεργημένη μητέρα τους το μάθημα της Ιστορίας, των Λατινικών και τη Γαλλική γλώσσα. Η Βιρτζίνια θα συνεχίσει και θα ολοκληρώσει τις κλασικές της σπουδές φοιτώντας το 1896 στο τμήμα θηλέων του King’s College. Θα κάνει ιδιαίτερα μαθήματα αρχαίων ελληνικών και λατινικών. Διαβάζει Πλάτωνα, Ευριπίδη και Σοφοκλή στο πρωτότυπο, δίνει ομιλίες για τους αρχαίους έλληνες φιλοσόφους, γράφει και θα μεταφέρει το πνεύμα τους σε γραπτά της. Θα διδαχθεί ακόμα ιταλικά και γερμανικά. Ο πατέρας της, που έχασε αρκετά νωρίς (αρρώστησε από καρκίνο και πέθανε στις 22 Φεβρουαρίου του 1904) προέρχονταν από «αριστοκρατικό» τζάκι. Ο παππούς σερ Τζέιμς Στίβεν υπήρξε γραμματέας στο Γραφείο Αποικιών. Ο αδερφός του πατέρα της ασχολήθηκε με την δικηγορία και την δημοσιογραφία. Ένας θείος της ήταν ανώτατο διοικητικό στέλεχος στο πειθαρχικό δικαστήριο. Ο Λέσλι Στίβεν κατείχε την θέση του υπότροφου βοηθού καθηγητή στο πανεπιστήμιο του Τρίνιτι Χολ στο Κέιμπριτζ. Πνεύμα ανήσυχο όμως, δεν μπορούσε να περιοριστεί στην επαγγελματική αυτή σταδιοδρομία και μόνο, που του περιόριζε τους πνευματικούς και συγγραφικούς του ορίζοντες. Έτσι επέλεξε να ακολουθήσει μια άλλη, πιο «ελεύθερη» καριέρα, αυτή του έμμισθου δημοσιογράφου, κριτικού, δοκιμιογράφου, ιστορικού, βιογράφου. Υπήρξε εκδότης του περιοδικού “Cornhill Magazine” συντάκτης και επιμελητής από το 1882 του περίφημου «Λεξικού Εθνικής Βιογραφίας» (Dictionary of National Biography). Στην πολύτομη αγγλική βιογραφική εγκυκλοπαίδεια με σημαίνουσες προσωπικότητες του αγγλικού έθνους, ο φιλομαθής και εργατικός ερευνητής Λέσλι θα γράψει 378 βιογραφικά λήμματα μέχρι την απώλεια της συζύγου του που θα τερματίσει την έκδοση.

Ο σερ Λέσλι Στέφεν διέθετε μεγάλη και πλούσια βιβλιοθήκη, το Γραφείο του ήταν στον δεύτερο όροφο της ευρύχωρης αν και ανήλιαγης πολλών μικρών δωματίων οικείας τους. Στο δωμάτιο αυτό εργάζονταν και περνούσε τον περισσότερο χρόνο του. Στον χώρο αυτόν υποδέχονταν τους λογίους, διανοούμενους, δημοσιογράφους και συγγραφείς επισκέπτες φίλους του ίδιου και της οικογένειας. Πολιτικά πρόσωπα, ποιητές, πεζογράφοι, κριτικοί, καλλιτέχνες, εικαστικοί, δημοσιογράφοι… η «αφρόκρεμα» του πνεύματος της αγγλικής διανόησης της Βικτωριανής Αγγλίας. Η πρώτη του γυναίκα ήταν κόρη του Θάκερεϊ, η αίγλη του ονόματος τον συνόδευε. Από το μέγαρο των Στέφεν- Γουλφ πέρασαν ονόματα όπως του ποιητή Τένισον, του νομπελίστα ποιητή Τόμας Στερν Έλιοτ, της μυθιστοριογράφου Τζωρτζ Έλιοτ, του συγγραφέα Χένρυ Τζέιμς, του Τόμας Χάρντι, του Τζωρτζ Μέρεντιθ, του Γουότς, του Φόρστερ και πολλών άλλων, επιστημόνων και φιλοσόφων. Η μικρή Βιρτζίνια μεγάλωσε μέσα σε ένα καλλιτεχνικό και πνευματικό περιβάλλον, ήρθε σε επαφή από μικρή ηλικία με το χώρο του πνεύματος, τον μυστικό κόσμο της γνώσης, τον ονειρικό κόσμο των βιβλίων. Όντας κατά κάποιον τρόπο αυτοδίδαχτη, βούτηξε μέσα στις άπειρες γνώσεις, γεύσεις και οσμές των βιβλίων και οργάνωσε την κριτική της σκέψη και παιδεία, εμπλούτισε τις γνώσεις της έγινε ισάξια των αντρών διανοούμενων. Γνώρισε από κοντά τα σημαντικά αυτά άτομα της «αριστοκρατίας» του αγγλικού πνεύματος της Βικτωριανής και Εδουαρδιανής παράδοσης, τα οποία υπήρξαν φίλοι του πατέρα της, συχνότατοι επισκέπτες, συνομιλητές, φιλοξενούμενοι τόσο στην κεντρική τους οικία στο κεντρικό Λονδίνο, Χάιντ Παρκ Γκέιτ 22 στην αστική συνοικία του Κένσινγκτον, όσο και στην εξοχική τους κατοικία, στο Τάλαντ Χάουζ στην περιοχή του Σέντ Άιβιτς, σπίτι που είχε αγοράσει ο πατέρας τους για τις θερινές διακοπές τους και η Βιρτζίνια αγαπούσε ιδιαίτερα. Καθόταν μέσα στο Γραφείο και άκουγε τις φιλολογικές τους συζητήσεις, τους παρατηρούσε στους διαξιφισμούς τους, έβλεπε τις αντιδράσεις στις διαφωνίες τους. Άκουγε από κοντά τα συγγραφικά τους κατορθώματα, τα συγγραφικά τους όνειρα, τις κρίσεις τους για βιβλία και έργα, τους άκουγε να μιλούν και να κουβεντιάζουν για τις καθημερινές τους ασχολίες, για τα καθημερινά τους προσωπικά και οικογενειακά προβλήματα, για τα κουτσομπολιά της αγγλικής κοινωνίας, τα κοινωνικά και άλλα παρατράγουδα της αριστοκρατικής τάξης και αυτό την εξέπληττε, τις προκαλούσε πρωτόγνωρες απορίες. Συνέλεγε εικόνες και παραστάσεις, λόγια και εκφράσεις, θέσεις και απόψεις, εμπλούτιζε την φαντασία της, το υλικό με το οποίο θα οικοδομούσε το έργο της. Το γεγονός αυτό (ότι τα μεγέθη αυτά του αγγλικού πνεύματος ήσαν ταυτόχρονα άνθρωποι απλοί σαν την ίδια και τους άλλους γύρω της, άτομα με μικρότητες, λάθη, πάθη, εμμονές, μεροληψίες, άλλες της καθημερινότητας συνήθειες) έκανε τεράστια εντύπωση στην μικρή Βιρτζίνια, αύξησε την παρατηρητικότητά της και οργάνωσε τους μηχανισμούς απομυθοποίησης της φαντασίας της. Άκουγε πχ. τον ποιητή Τέννυσον να της ζητά την αλατιέρα στο τραπέζι του γεύματος και της προξενούσε φοβερή εντύπωση. Η πνευματική αγγλική «ελίτ» δεν ήταν κάτι παράξενες μοναχικές φιγούρες αποκομμένες από τους γύρω, αλλά άνθρωποι της διπλανής πόρτας, του διπλανού τραπεζιού πού διατηρούσαν και υιοθετούσαν αυστηρά το πολύπτυχο τελετουργικό της οικογενειακής τους καταγωγής και κοινωνικής θέσης. Όλο αυτό το πανόραμα της βικτωριανής κοινωνικής και οικογενειακής και ατομικής εθιμοτυπίας την οποία η Βιρτζίνια σάρκαζε, απεχθάνονταν, την δέσμευε σαν «στενός κορσές», αγωνίζονταν να ξεφύγει, να υπερβεί, να απαλλαγεί και εικονογραφείται στα μυθιστορήματά της. Οι περιγραφές της είναι άμεσες, ζωντανές, μαρτυρίες αλήθειας εμπειριών και καταστάσεων που έζησε από κοντά. Δεν είναι συγγραφικές σατιρικές ασκήσεις φανταστικής μυθοπλασίας, ο κόσμος και η κοινωνία που μεγάλωνε την προόριζαν να ζήσει και να αποδεχτεί, ήταν αυτός των αντρών, σε αυτών την εξουσία και τους μηχανισμούς της όφειλε να υποταχθεί ως κορίτσι, ως γυναίκα, ως μητέρα και σύζυγος, ακόμα και ενδυματολογικά, εκφραστικά, γλωσσικά, το ιδιαίτερο σαβουάρ βιβρ που επέβαλε η τάξη που άνηκε η οικογένειά της, προπάντων η οικογένεια του πατέρα της. Είναι ο παλαιός κόσμος της κοινωνίας που μεγάλωσε και ωρίμαζε η Βιρτζίνια Γουλφ, των παιδικών και οικογενειακών της αναμνήσεων, των σκληρών, απαγορευτικών καταστάσεων που βίωσε. Της ανιαρής κοινωνικής τυπολατρίας. Αυτό το κοινωνικό περιβάλλον «υπονομεύει», αποκαθηλώνει με το στιλ και το ύφος της μοντέρνας γραφής της, τις δράσεις και τα λόγια της, την κοινωνική της δημόσια παρουσία. Από το κοινωνικό και οικογενειακό αυτό κλίμα προσπαθεί να απελευθερωθεί, να αποδεσμευτεί, να απαλλαγεί από τις εμφανείς προκαταλήψεις του, καλλιεργώντας έναν άλλο κόσμο μιάς πραγματικής φαντασίας, όσο οξύμωρο και αν ακούγεται αυτό. Και πως το πετυχαίνει αυτό, καταργώντας τα όρια του Χρόνου, συμπλέκοντας τα κοινωνικά του πλέγματα σε βαθμό αξεδιάλυτο, ενιαίο. Με τεχνική μαεστρία, συγγραφική ιδιοφυΐα, μπροστά από την εποχή της, ενοποίησε το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον σε μία ενιαία σημερινή- τωρινή ανατροφοδοτούμενη προοπτική. Όπως πολύ ορθά γράφει ένας από τους μελετητές της, ο Κίμωνας Ρηγόπουλος, «διαφοροποίησε την αίσθηση του χρόνου» για όλους εμάς, τους μεταγενέστερους αναγνώστες της αγγλικής και παγκόσμιας λογοτεχνίας. Ήταν τόσο ασφυκτικά και απαγορευτικά τα εθιμοτυπικά κοινωνικά πλαίσια, ώστε ως κορίτσι-γυναίκα, έπρεπε να ντύνεται όπως τις επέβαλαν τα αγόρια αδέρφια της και η πατρική παρουσία για να παρευρίσκεται στις επίσημες επισκέψεις και τις συζητήσεις που γίνονταν στο σπίτι τους. Σε βιβλίο της γράφει με μια αθωότητα που εκπλήσσει, ότι περισσότερη σημασία έδιναν τα άτομα της εποχής της στις ενδυματολογικές προτάσεις και στην κόμμωση των γυναικών παρά στην παιδεία τους, την εκμάθησή τους ξένων γλωσσών, αρχαίων ελληνικών ή την λογοτεχνική τους κατάρτιση. Τίποτα το παραπλανητικό στη ματιά της, τίποτα το ψευδές στον λόγο της, το αναληθές στην γραφή της. Η Βιρτζίνια στην σταδιακή της αποδέσμευση και αγώνα απελευθερωτικής της ανεξαρτησίας δεν οικοδομεί μία μυθοπλασία κλασικής υφής και αποδοχής, αλλά κάνει μία μοντέρνα- σύγχρονη ρήξη με τον μέχρι τότε χρεοκοπημένο παλαιό κόσμο που αρνείται να «πεθάνει» ώστε να καρπίσουν οι νέες μοντέρνες και σύγχρονες ιδέες και πρωτοπορίες. Παρατηρεί διαρκώς, το βλέμμα της σαν «περισκόπιο» περιστρέφεται 360 μοίρες. Καταγράφονται στην μνήμη της άπειρες εικόνες και παραστάσεις, φωτεινές ή μουντές, ομιχλώδεις ή ξάστερες, υγρές από θλίψη ή μουσκεμένες από την απελπισία, αδιέξοδες ή τελματώδεις. Κριτικάρει και περιγράφει αδρά και με μέθοδο, συνέπεια, επιμονή, συμπεριφορές και συμβάντα, λόγια και χειρονομίες, εκφράσεις και δυναστευτικές απαγορεύσεις του άμεσου και έμμεσου οικογενειακού της περιβάλλοντος. Ακόμα και η ερωτική της σχέση και αλληλογραφία που διατηρούσε με την ερωμένη της καλλιεργημένη, ωριμότερη, συγγραφέα Vita Σάκβιλ Γουέστ, κάτω από τους ορίζοντες των σύγχρονων γυναικείων απελευθερωτικών καιρών και συνθηκών οφείλουμε να την διερευνήσουμε και όχι σαν έναν φεμινιστικό αντιπερισπασμό στην κυριαρχούσα ανδροκρατία της εποχής της. Τα φεμινιστικά βιβλία της Γουλφ, δεν επέχουν θέση γυναικείου «μανιφέστου» όπως παραδείγματος χάριν ο λόγος και η γραφή της Σιμόν ντε Μποβουάρ. Η Βιρτζίνια, δεν κάνει λόγο για το «Δεύτερο φύλο» σε μία διαρκή αμάχη και υποτίμηση του άλλου φύλου, του ανδρικού, είναι περισσότερο ευαίσθητη και πρωτοπόρα ώστε να αντιλαμβάνεται-έστω και ιδιοσυγκρασιακά-ότι τα δύο φύλα πρέπει να βοηθήσουν το ένα το άλλο να συμβαδίσουν ισόκυρα, ισότιμα και συμπαραστατικά, απαλλαγμένα από κοινωνικές προλήψεις και κούφιες αναχρονιστικές απαγορεύσεις και δεσμεύσεις κοινωνικής ηθικολογίας. Η Βασίλισσα Βικτωρία πέθανε ο κύκλος ολοκληρώθηκε μέσα στην Ιστορία, έχει αρχίσει να ανατέλλει ο κόσμος των επιγόνων της. Η μυθιστοριογράφος Βιρτζίνια Γουλφ δεν θα έκανε το λάθος της Ελληνίδας μυθιστοριογράφου Λιλής Ζωγράφου, να γράφει δηλαδή βιβλία για να κατακεραυνώσει, να υποτιμήσει, να εκμηδενίσει το αντρικό φύλο, να το εκδικηθεί για τα όσα τράβηξε ιστορικά. Χαρακτηριστικός ο τίτλος "Μου σερβίρεται ένα βασιλόπουλο παρακαλώ". Η Γούλφ πενθεί σαν γυναίκα μέσα στην κατάθλιψή της αλλά γνωρίζει να κρατά τις αποστάσεις της από τις ακραίες γυναικείες φωνές και τις απόλυτες θηλυκές θέσεις φωνών της εποχής της. Η Βιρτζίνια Γούλφ είναι αριστοκρατική, εκλεκτική από φύση και όχι ιδεολογία. Από γυναικεία αίσθηση και όχι γυναικεία πανουργία. Τι να «μηχανευτεί» μέσα στην γραφή της που δεν το έχει ζήσει στην καθημερινότητά της. Είναι η αυτονομία της μοναχικής ετερότητας μέσα στην διάσπαση της εγωπαθούς καθολικότητας. Σίγουρα δεν ασπάζεται τις μυθολογικές δοξασίες της θρησκείας περί της γυναίκας προερχόμενης από το πλευρό του άντρα, αυτά είναι κακοφορμισμένες ιστοριούλες για κατεστημένες πολιτικές και κοινωνικές, εκκλησιαστικές εξουσίες, διδαχές που αφήνουν ανενοποίητα τα Αριστοφανικά δύο φύλα του Πλατωνικού Συμποσίου. Οι θεωρίες του συμπατριώτη της Κάρολου Δαρβίνου έχουν αρχίσει να διαδίδονται στο αγγλικό κοινό, σε στρώματα της αγγλικής κοινωνίας και να αποκτούν ακολούθους, τα επιστημονικά του πορίσματα και ευρήματα ερευνών του δεν επιδέχονται αμφισβήτηση. Το ίδιο και οι απόψεις και ιδέες του πατέρα της ψυχανάλυσης Σίγκμουντ Φρόιντ, του οποίου τα βιβλία μεταφρασμένα στα αγγλικά κυκλοφόρησαν από τον εκδοτικό τους οίκο. Το έργο της μας μιλά για την ανθρώπινη καθολικότητα στην ροικότητά της, (όχι όμως ως ένα σύνολο μαζών αλλά ως ανθρώπινη μονάδα, ξεχωριστή ταυτότητα) γιατί ο άνθρωπος αντιλαμβάνεται ότι η κοινωνία και οι θεσμοί της, οι κανόνες και τα προτάγματά της κάνουν ότι μπορούν για να διασπάσουν την συνεχή αυτή ανατροφοδοτούμενη ροή συναισθημάτων, εμπειριών, αναμνήσεων, καταστάσεων, απολαύσεων. Μάλιστα, η κοινωνία τεχνηέντως αντιστρέφει τις όποιες «ενοχές» αυτής της διάσπασης και τις χρεώνει στο ίδιο το άτομο και τις επιλογές του. Ό,τι αρνητικό και τοξικό συμβαίνει στην ζωή και στις σχέσεις του ανθρώπου οφείλεται αποκλειστικά σε δική του και μόνο υπαιτιότητα. Μεταβίβαση της ενοχής για να διατηρηθεί αλώβητη και καθαρή η εικόνα της άνωθεν, θεόσταλτης εξουσίας και κυριαρχίας. Η Βιρτζίνια είναι Γυναίκα, ελεύθερη, ελευθεριάζουσα, φοβισμένη, τρομαγμένη, καταθλιπτική, μοναχική, ερωτευμένη, πικραμένη, ότι και να γράψουμε ισχύει, αλλά πάνω από όλα είναι χειραφετημένη, σύγχρονη, μοντέρνα συγγραφέας. Διανοούμενη, λογία γραφιάς, γυναικείο πνεύμα ανήσυχο, τολμηρό, σκεπτόμενο, καινοτόμο, πρωτοποριακό, ξεχωρίζει ανάμεσα στα δύο φύλα. Ανάγει την αληθινή ζωή στην συγγραφική τέχνη και την συγγραφική τέχνη σε πραγματικότητα ζωής εν εξελίξει όχι εν διαστάσει. Το βύθισμα της συνείδησης είναι διπλό, στην γραφή της και στην ζωή της όπως την αντιλαμβάνεται. Σε μία γραφή δίχως μάσκες, σε μιά ζωή δίχως προσωπεία, το όνειρο και την καθαρή καθημερινότητα των στιγμών και της φαντασίας. Στην ύπαρξη που διοχετεύεται ασταμάτητα στο φαινόμενο του θανάτου και στα αληθινά προσωπεία της γραφής.

     Στην διάρκεια του βίου της, είτε ως Βιρτζίνια Στέφεν είτε ως Βιρτζίνια Γουλφ- μετά τον γάμο της με τον Leonard Woolf Οκτώβριος του 1912- θα αλλάξει πολλές κατοικίες και τόπους διαμονής. [Hyde Park  Gate 22./Gordon Square 46./ Fitzroy Square 29, Tavistock Square 52 στην περιοχή του Bloomsburry του δυτικού Λονδίνου. (η περιοχή δεν έχαιρε καλής φήμης από την ανώτατη Λονδρέζικη συντηρητική τάξη, υπήρξε τοποθεσία που συγκεντρώνονταν, κατοικούσαν, δραστηριοποιούνταν καλλιτεχνικά ένας κύκλος ατόμων της νεανικής πνευματικής πρωτοπορίας, των μοντέρνων κοινωνικών ιδεών και ανατροπών της τέχνης, των ερωτικών συνηθειών και της ζωής) / Clifford’s Inn 13./ Monk’ s House στο  Rodmell./ Mecklenburgh Square 37./ Hogarth House στην περιοχή του Richmond από όπου θα πάρει το όνομά του το τυπογραφείο και ο εκδοτικός οίκος των Γουλφ από το 1917 που ιδρύθηκε]. Μέσα σε αυτό το πολυδιάστατο και εύφορο πνευματικά κλίμα η Βιρτζίνια διδάχτηκε την αγγλική λογοτεχνία όσο λίγα κορίτσια της εποχής και της ηλικίας της, άκουσε από πρώτο χέρι για φημισμένους άγγλους και ξένους συγγραφείς, γνώρισε και διάβασε αρχαίους κλασικούς από το πρωτότυπο. Έδινε διαλέξεις για τον Πλάτωνα μιλώντας στα αρχαία ελληνικά. Διάβασε ρώσους κλασικούς συγγραφείς που εκείνες τις δεκαετίες είχαν κατακλύσει την αγγλική αναγνωστική αγορά. Λέοντα Τολστόι και Νικολάι Γκόγκολ, Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι και Άντον Τσέχωφ, ορισμένων τα βιβλία κυκλοφόρησαν από τον εκδοτικό τους οίκο. Η μητέρα της Τζούλια, φημίζονταν για την ομορφιά της και υπήρξε μοντέλο προ- Ραφαηλιτών ζωγράφων, παρά τους πολλούς της τοκετούς. Αυτήν την φυσική ομορφιά κληρονόμησε στις θυγατέρες της όπως οι φωτογραφίες μαρτυρούν. Η Βιρτζίνια θεωρούσε τον γάμο των γονιών της αταίριαστο. Πίστευε ότι η μητέρα της σαν παντρεμένη γυναίκα, αδικήθηκε κοντά στον πατέρα της. Στα βιβλία της σκιαγραφεί όχι με τόσο φωτεινά χρώματα οικογενειακά της άτομα, αναφέρεται στην πνευματική και συγγραφική πτώση του πατέρα της μετά τον θάνατο της δεύτερης γυναίκας του, της μητέρας τους, τις γεροντικές παραξενιές του, τις οικονομικές του φοβίες, την κωφότητά του, την έλλειψη «στοργής» για τις κόρες του. Όσο για το πορτραίτο της προσωπικότητας της μητέρας της όπως μας το περιγράφει η γραφή της χρειάζεται προσοχή και προσεκτική εξέταση για να ξεχωρίσουμε την αλήθεια της μητέρας της από την αφηγηματική αλήθεια την δική της. Η Βιρτζίνια Γουλφ δεν έκανε συστηματικές πανεπιστημιακές σπουδές, το προνόμιο αυτό το επεφύλασσε η αγγλική κοινωνία αποκλειστικά μόνο για τους άντρες, τα αγόρια. Ίσως από εδώ να προέρχεται και η μεγάλη αναγνωστική βουλιμία της να «βουτήξει» μέσα στα βιβλία, να τα «ξεκοκαλίσει», να αποκτήσει όσες περισσότερες γνώσεις μπορούσε, να διδαχθεί την αγγλική, ευρωπαϊκή, παγκόσμιο λογοτεχνία, να ανακαλύψει τα ίχνη της μοντέρνας τεχνικής της μυθιστορηματικής γραφής. Θα τολμούσαμε να γράφαμε ότι η Βιρτζίνια Γούλφ ως αναγνώστρια διακατέχεται από ένα «αποικιοκρατικό» πνεύμα και επιθυμία. (Η λέξη αποικιοκρατία όχι με την βαρύτητα την πολιτική που έχει κατοχυρωθεί στην Ιστορία αλλά στους ανοιχτούς ορίζοντες της βρετανικής κοινοπολιτείας). Διάβαζε ρώσους μυθιστοριογράφους στα αγγλικά, βιβλία γερμανών, ιταλών και σκανδιναβών λογοτεχνών, γάλλους και αμερικανούς συγγραφείς. Μαζί με τον σύζυγό της επισκέφτηκαν τον Sigmund Freud τον Ιανουάριο του 1939 στο Hampstead του Λονδίνου, από τον εκδοτικό τους οίκο κυκλοφόρησαν οι μεταφρασμένες στα αγγλικά επιστημονικές μελέτες του. Γνώρισε και συνομίλησε με τον Μπέρναρντ Ράσελ, επηρεάστηκε από τις αρχές του Ερρίκου Μπερξόν, περί ακατάπαυστης ροής της συνείδησης. Ανάμεσα στους συνδαιτυμόνες την περίοδο που ζούσαν οι γονείς της το σπίτι τους ήταν ανοιχτό σε φιλικά και συγγενικά πρόσωπα ήταν και η οικογένεια του ποιητή Ρούπερτ Μπρουκ. Οι αντιλήψεις της ομάδας των νέων παγανιστών του Κέμπριτζ στην οποία ανήκε και ασπάζονταν και ο ποιητής Ρούπερ Μπρουκ, επηρέασαν και τα παιδιά της οικογένειας του Λέσλι και Τζούλια Στέφεν στις μεταξύ τους συναναστροφές αλλά και απομάκρυνε από κοντά τους φιλικά πρόσωπα, εξαιτίας του ελεύθερου και ανεξάρτητου πνεύματός της. Άτομα που δεν μπορούσαν ή δεν ήσαν έτοιμα να κατανοήσουν το πρωτοπόρο πνεύμα της.

     Η πολυμελής οικογένεια τις καλοκαιρινές περιόδους από το 1881 έως το 1894 μεταβαίνει για τις θερινές της διακοπές στο σπίτι που αγόρασαν, το Τάλαντ Χάουζ στο Σαιντ Άιβς της Κορνουάλλης, από την μεριά του κόλπου του Πόρτμινστερ που έβλεπε τον Φάρο Γκόντρεβυ. Ήταν μία από τις αγαπημένες κατοικίες της Βιρτζίνια. Το θαλάσσιο και ήσυχο τοπίο της Κορνουάλλης με την καλοκαιρινή του ατμόσφαιρα, οι παραδοσιακές αγγλικές οικογένειες με τα παιδιά τους που περνούσαν τις διακοπές τους ενοικιάζοντας τα σπίτια, οι φωνές και τα παιχνίδια των μικρών παιδιών που πλημμύριζαν την παραλία, ο υπαίθριος χώρος, ο ήχος του φλοίσβου της θάλασσας που ακούγονταν από την ησυχία του δωματίου που κοιμόντουσαν τα παιδιά τα πρωινά, η νυχτερινή ησυχία που απλώνονταν στην παραλία, η δροσερή αύρα τα πρωινά, το ασημί χρώμα της πανσελήνου που φώτιζε το θαλάσσιο τοπίο, τα ψαροκάικα, η αγορά, οι παιδικές ξένοιαστες φωνές και παιδική ανεμελιά, τα στούκας πετάγματα από τα γλαροπούλια στην αναζήτηση ψαριών για τροφή, τα δέντρα και οι μυρωδιές των λουλουδιών, ήχοι πρωτάκουστοι για τα αυτιά των μικρών παιδιών, ο ζεστός άνεμος, αισθήσεις παιδικές, αθώες αναμνήσεις και παραστάσεις, εικόνες της φαντασίας και του ονείρου, της πραγματικής ζωής και σχέσεων διαποτίζουν την παιδική ψυχή και συνείδηση της μικρής Βιρτζίνια, γίνονται συγγραφικό λίπασμα, πρώτη επεξεργάσιμη ύλη στα κατοπινά χρόνια για τα γραπτά της. Μικροί πυρήνες και κύκλοι αφήγησης στα μυθιστορήματά της που εξακτινώνονται αρμονικά και ισορροπημένα, δημιουργούν συγκίνηση και καλλιεργούν συναισθήματα, ευχάριστη αναγνωστική αίσθηση. Το θερινό ξένοιαστο, ανέμελο κλίμα που βίωσε σαν μικρό κοριτσάκι, η ελευθερία και το παιχνίδι με την αδερφή της μέσα στην φύση, οι φωνές και τα γέλια που άκουγε από το παράθυρο του σπιτιού, τα παιδικά παιχνίδια και οι σκανδαλιές, οι μικροπεριπέτειες και οι αταξίες, όλες αυτές οι αχνές και έντονες λεπτομέρειες της καθημερινής καλοκαιρινής ζωής των λουομένων παραθεριστών της Κορνουάλλης, αποτυπώθηκαν ανάγλυφα και παραστατικά, έγιναν πηγή πρώτης έμπνευσης για την τριλογία της του Σαιντ Άιβς. Την τριλογία που αποτελούν τα βιβλία: «Το δωμάτιο του Ιακώβου» (The Jacob’ s Room) γραμμένο το 1922. Το «Προς τον Φάρο» (To the Lighthouse) γραμμένο το 1927 και «Τα Κύματα» (The Waves) γραμμένο το 1931 και σκόρπια στις ημερολογιακές της σημειώσεις. Η οικογένεια σταμάτησε να επισκέπτεται την θερινή κατοικία τους-προς μεγάλη θλίψη της Βιρτζίνια-όταν πέθανε η μητέρα τους αφήνοντας ορφανά τα παιδιά. Μιά οικογενειακή σκοτεινή μοίρα που τα σημάδεψε σε όλη τους την ζωή.

   Το έργο της Β. Γ. είναι μία πλατειά πολυσύνθετη πολύχρωμη και πολύπτυχη εικονογραφία των παιδικών της χρόνων και οικογενειακών της μελών. Δεν είναι υπερβολή αν το υποστηρίξουμε αυτό. Εξάλλου, όσο πιο μεγάλη η εστίαση ενός συγγραφέα στο δικό του πολιτιστικό και οικογενειακό περιβάλλον και χώρο, τόσο το έργο του έχει διεθνείς αποδοχές και αναγνωρίσεις. Πολυδιάστατα ζωγραφικά αυτοβιογραφικά της ζωής της ταμπλό και πορτραίτα μελών της οικογένειάς της, συμπεριφορών και καταστάσεως της μεταιχμιακής εποχής της. Της χαρακτηριστικής φυσιογνωμίας της μητέρας της, αγγλίδας γυναίκας προερχόμενης από τον κόσμο και την εθιμοτυπική τελετουργία των Βικτωριανών δεκαετιών πριν την έλευση του νέου αιώνα. Της κοινωνικής παράδοσής της των συντηρητικών ηθών και πουριτανικών εθίμων της. Το σε διαφορετικά χρονικά στάδια εσωτερικό και εξωτερικό πορτρέτο της μεγάλης της αδερφής της Βανέσσας, του χαρακτήρα και των σχέσεών της με την ίδια, στην προσπάθειά τους να απελευθερωθούν από το μοντέλο ζωής και δημόσιων συμπεριφορών που της ήθελαν τα ετεροθαλή αδέρφια της, ο πατέρας της και ο αντρικός περίγυρος των χρόνων εκείνων. Ζωγραφίζει ακόμα, τις φιγούρες και τα ρέοντα αισθήματα ορισμένων στενών της φιλενάδων, ιδιαίτερα την προσωπικότητα και την παρουσία της στενότερης φίλης της, της συγγραφέως και καλλιεργημένης Vita, και ορισμένων άλλων φιλενάδων της. Η φυσιογνωμία του κλειστού χαρακτήρα του πατέρα της, η κάπως απόμακρη στάση του απέναντι τους δεσπόζει παράλληλα με την ατομική της προσωπογραφία.

Πνευματώδης, εύστροφη, ταλαντούχα, ευρηματική, πολυσχιδής καλλιτεχνικά η παρουσία της Βιρτζίνια Γουλφ συμβαδίζει με την βαθειά της θλίψη, καταθλιπτικό της χαρακτήρα, την μονήρη διάθεσή της, τους νευρικούς της κλονισμούς, την ατίθαση και ελευθεριάζουσα συμπεριφορά της. Αν και απόκτησε διεθνή φήμη και αναγνώριση, αν και η βεντάλια των αναγνώσεών της και των διαβασμάτων της έμεινε πάντα ανοιχτή, αν και είχε δίπλα της, κοντά της, ορισμένες θηλυκές παρουσίες και τον υπομονετικό και υποστηρικτικό πάντα σύζυγό της η Γουλφ, όπως διαισθανόμαστε από τις συγγραφικές της μαρτυρίες και αλήθειες δεν απαλλάχθηκε τελεσίδικα από τα οικογενειακά της ψυχής της τραύματα, αυτά που της προκάλεσε ο ετεροθαλής αδερφός της, με τις ανήθικες πράξεις του στην ίδια και την αδερφή της. Είναι μία αίσθηση «κρύου- ζεστού» η γραφή της, όχι μιάς μοντερνίστριας διανοούμενης και λόγιας αγγλίδας του προηγούμενου αιώνα, που σηματοδότησε όπως και πάλι μας λέει ο Βέρνερ Βάλντμαν, «την αφετηρία μιάς καμπής στην αφηγηματική τεχνική υπό την ετικέτα stream of consciousness, κι έτσι έγινε, και παραμένει μέχρι σήμερα, η θετική μητέρα μιας ολόκληρης γενιάς μοντέρνων λογοτεχνών», αλλά μάλλον μιάς ορφανής θηλυκής ύπαρξης που πάλεψε να καταλαγιάσει τα φαντάσματα των ενοχών που οι άντρες γύρω της προκάλεσαν. Τους προσωπικούς της δαίμονες μέσω της αφήγησης, της γραφής, των ημερολογιακών της αναμνήσεων, των φεμινιστικών της βελούδινων κηρυγμάτων, των εσωτερικών μονολόγων της, των επιστολών της. Όλα αυτά τα σημαντικά και λιγότερο σημαντικά που συμπλέκει με την τέχνη της γραφής, τις μεθόδους και τους κανόνες της. Η Γουλφ ενώ μας μιλά για τις σχέσεις της μας δείχνει με έμμεσο τρόπο πως πρέπει να γράφει, να εκφράζεται ένας συγγραφέας. "Διδάσκει" την τέχνη της Γραφής μέσω των περιπετειών της ζωής και το αντίστροφο. 

Τα προβλήματα ψυχασθένειας που αντιμετώπιζε, είναι χαρακτηριστικές οι επιστολές της που συμπεριλαμβάνονται στον τόμο «ΠΕΡΙ ΤΡΕΛΑΣ» ΑΡΤΩ- ΓΟΥΛΦ- ΝΙΤΣΕ-ΠΟΕ-ΣΕΛΛΕΫ, εκδόσεις Κοβάλτιο γ΄ έκδοση 2, 2018, μετάφραση Λαμπριάνα Οικονόμου- Μιχάλης Παπαντωνόπουλος, δεν θα διαβάσουμε τα λόγια μιας «κουλτουριάρας» αγγλίδας μοντέρνας μυθιστοριογράφου αλλά τα «καυτά» της εξομολόγησης λόγια μιάς σωματικής ύπαρξης πάσχουσας, μιάς θηλυκής ψυχής που τρέμει σε κάθε κοινωνικό ψιθυρισμό, σε κάθε πρόθεση ερευνητικής αποκάλυψης των πιό μύχιων πληγών της. Το φώς της ζωή της συμπλέχτηκε τόσο αρμονικά και αξεδιάλεχτα με το σκοτάδι, έτσι όπως το συναντάμε σε ηρωίδες της αρχαίας τραγωδίας που η σκοτεινή μοίρα τους είναι προδιαγεγραμμένη. Η Γουλφ μας λέει στο εξαιρετικό, πυκνό και καλογραμμένο άρθρο του ο Κίμων Ρηγόπουλος στο περιοδικό «ΒΙΒΛΙΟ & MEDIA» τχ. 6/3, 1991, σ.37, «πραγματοποίησε μια αγέρωχη πτήση στον πυθμένα των θαλασσών, διασπώντας ανεπανόρθωτα τα ανθεκτικά ναυάγια του ‘αυτονόητου’». Ενώ σε άλλο σημείο του κειμένου του σημειώνει: «Αποτελεί φόρο τιμής στη συγγραφέα που πολιόρκησε ανηλεώς τα οχυρά των λέξεων στην εμπροσθοφυλακή των πιο οδυνηρών στοχασμών. Σ’ εκείνη που κατόρθωσε να αναλωθεί σε διακαείς συνομιλίες με τα ‘φαντάσματα αυτού που θα μπορούσαμε να είμαστε’, αρνούμενη ευλαβικά να διασαλεύσει ‘την υπέροχη ομοψυχία που μας περιβάλλει, ταξιδιώτες καθώς είμαστε’». Ενώ σε έναν κάπως υπερβολικό εγκωμιαστικό τόνο γράφει και πάλι: «Όπως ο Προυστ πριν απ’ αυτήν και ο Τζόυς την ίδια εποχή, στάθηκε για το μυθιστόρημα του εικοστού αιώνα ό,τι ο Αϊνστάιν για τη Φυσική: ο άνθρωπος που διαφοροποίησε την αίσθηση του χρόνου…». Υπερβολικός τόνος αλλά εύστοχη παρατήρηση. Από την μεριά μας ίσως δεν είναι άστοχο αν σημειώναμε σαν σημερινοί αναγνώστες των βιβλίων της, ότι παρά του ότι τα έργα της δεν εντάσσονται στο είδος της παιδικής ή εφηβικής λογοτεχνίας, θεματικά και στο γενικό πλαίσιο της εικονοποιίας, ψυχικές παιδικές εκφάνσεις και διακυμάνσεις παιδικών συναισθημάτων, προφίλ κοριτσίστικων συμβάντων στην μοναχική ωρίμανσή τους, δράσεις μια άλλης διάστασης και φαντασίας, ονειρικών καταστάσεων σε εξέλιξη και αυτοτροφοδοτούμενες με καινούργια γεγονότα, προέρχονται, βασίζονται κατά κύριο λόγο στις παιδικές της αποκλειστικά αναμνήσεις και μνημονικές παραστάσεις, νεανικές ομιχλώδεις η καθαρές εμπειρίες και αφηγήσεις της ρέουσας ασταμάτητα συνείδησής της, μπορούμε και να τα εντάξουμε στην παιδική λογοτεχνία. Εικόνες όχι καθαρής μυθοπλασίας αλλά ένα μείγμα αλήθειας και ονείρου, απτής πραγματικότητας και εικόνες της πόλης και της υπαίθρου αληθινής καθημερινότητας. Όσο πιο βαθιά κολυμπά στο σκοτεινό «βουρκάρι» των αναμνήσεών της τόσο η φαντασία της φτερουγίζει όχι στο μέλλον αλλά στο παρόν με έναν ανεξήγητο μαγευτικό τρόπο. Οικογενειακές και μοναχικές της περιπλανήσεις, ονειροπολήσεις και μια βασανιστική πραγματικότητα που αναζητά διέξοδο μέσω της γραφής, των λέξεων του αγγλικού αλφαβήτου, των συμβολισμών του της εκφραστικής της τυπολογίας. 

Διαβάζοντας προσεκτικά τα βιβλία της Βιρτζίνια Γουλφ και όχι πειρατικά, παρατηρούμε και συμφωνούμε-ελπίζω όχι αναγνωστικά ή ερμηνευτικά λανθασμένα- με την βιογράφο της Alexandra Lemasson, “Virginia Woolf”- ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ», μετάφραση Ειρήνη Λεκκού- Δάντου, εκδόσεις Κασταλία, Αθήνα 2006, η οποία μιλά για έναν συνεχή διχασμό του έργου και της ταυτότητάς της. Ανιχνεύοντας τα ίχνη και τα βαδίσματα περιπετειών της προσωπικής της ζωής και της γραφής, είτε η μυθιστοριογράφος βρίσκεται οικειοθελώς εγκλωβισμένη στα κατά διαστήματα σπίτια-ερημητήριά της, είτε την συναντάμε μόνη της με αυτοκίνητο να ταξιδεύει σε χώρες της ευρώπης, ή να επισκέπτεται με τις αδερφές της και φιλικά της ζευγάρια ή τον σύζυγό της διάφορες χώρες, ως ελεύθερη ακόμα Βιρτζίνια Στέφεν είτε ως παντρεμένη Βιρτζίνια Γουλφ διαισθανόμαστε μια θηλυκή ύπαρξη «διχασμένη» (;). Μοιρασμένη ανάμεσα σε δύο διαφορετικές συγκοινωνούντες όμως χρονικές καταστάσεις, αλήθειες και μαρτυρίες ζωής. Ανάμεσα σε δύο πραγματικότητες εμπειριών που προσέδωσαν τον κεντρικό φωτισμό και τις σκιές της προσωπικότητάς της, που η ίδια αγωνίζεται με υπονοούμενα, λεκτική αμφισημία, αποσιωπήσεις, να παραμείνει στο ημίφως. Όλα λέγονται και ελάχιστα στην ολότητά τους αποκαλύπτονται. Η ίδια κρατά την οικογενειακή βικτωριανή παραδοσιακή συνήθεια, όχι οικογενειακά κουτσομπολιά στο φώς. Οι άλλοι, οι διπλανοί, ο κοινωνικός φιλικός και συγγενικός περίγυρος πρέπει να ξέρει μόνο όσα πρέπει και επιβάλουν οι αρχές της καλής συμπεριφοράς και δημόσιας εμφάνισης.

Δύο γάμοι των γονιών της, απόκτηση αδερφών από δύο διαφορετικές οικογένειες. Δύο τουλάχιστον σπίτια. Στην πόλη το Λονδίνο, και σε σπίτια στην επαρχία. Σε κεντρικό αστικό προάστιο και στην εξοχή, στην ύπαιθρο. Διαρκείς της οικογένειας και της ίδιας μετακομίσεις και μετακινήσεις. Ατέλειωτες ώρες μοναξιάς και μέρες κοσμικότητας. Συντροφικές στιγμές και ερημιά, μοναχικοί περίπατοι στην αγγλική ύπαιθρο. Επισφαλή υγεία και ταυτόχρονα ενεργή κοινωνικά και ανοιχτή στις δημόσιες καλλιτεχνικές και πνευματικές σχέσεις. Συμμετοχή σε πνευματικές συνεστιάσεις και άρνηση βράβευσης δημόσιας επίσημης αναγνώρισης του έργου της. Σωματικά διαρκώς καταβεβλημένη, φιλάσθενη, και παράλληλα πολυταξιδεμένη. Φεμινίστρια  και σύντροφος σύζυγος. Ελευθεριάζουσα σαν χαρακτήρας και ταυτόχρονα συντηρητική. Φλέρταρε ερωτικά με άντρες και με γυναίκες. Είχε σοβαρή ερωτική σχέση με γυναίκα ενώ έκανε έναν πετυχημένο και μακρόβιο γάμο με το άλλο φύλο, τον συμπαραστατικό πάντα άντρα της. Μοίρασε την αυθεντικότητα του συναισθηματικού της κόσμου μεταξύ της στενής της φίλης Βήτα και του άντρα της Λέοναρντ. Ήταν κοινωνική και μοναχική, ζώντας μεγάλα του βίου της διαστήματα αποκομμένη από το περιβάλλον της. Υπήρξε διανοούμενη και ταυτόχρονα απλή και καταδεκτική με τα άτομα που την περιστοίχιζαν. Ήταν εκλεκτική και «αριστοκρατική» δίχως να απεμπολεί τα γνήσια στοιχεία της λαϊκής της αυθεντικότητας. Οι χαρακτήρες ηρώων και οι φυσιογνωμίες των βιβλίων της, η φιλοτέχνησή τους, προέρχεται από τις εμπειρίες που έζησε κοντά στο υπηρετικό και βοηθητικό προσωπικό της οικογενείας της και των σπιτιών τους. Από την άμεση συναναστροφή μαζί τους. Η «τάξη» των υπηρετών και του βοηθητικού προσωπικού συνυπάρχει με την άλλη, αυτήν που ανήκει και κατάγεται η Βιρτζίνια και οι γονείς της, οι μορφωμένοι και λόγιοι, οι συγγραφείς και οι διανοούμενοι. Πουλούσε και αγόραζε νέα οικήματα για να κατοικήσει με την αδερφή της, τον αδερφό της ή τον άντρα της και ατύχησε αντικρίζοντας δύο τους σπίτια κατεστραμμένα, ερείπια από τους γερμανικούς βομβαρδισμούς. Έζησε το «σβήσιμο» του πουριτανικού και συντηρητικού κλίματος της βασίλισσας Βικτωρίας και την αυγή των νέων κοινωνικών συνθηκών των κληρονόμων επιγόνων της. Την αρχή του τέλους της ανδροκρατίας και την ανάπτυξη των φεμινιστικών κινημάτων και δράσεων.  Ήταν συγγραφέας και εκδότρια μαζί, πρωτογενής δημιουργός και πολύ καλή, σοβαρή και επαρκής αναγνώστρια έργων της εποχής της και σοβαρή κριτικός. Από την μία ακουμπούσε στην αγγλική μυθιστορηματική παράδοση και από την άλλη υπήρξε πρωτοπόρος και ανανεωτής της αγγλικής μυθιστορηματικής μοντέρνας γραφής. Τολμηρή πρωταγωνίστρια σε πρωτοποριακούς κύκλους και αποτραβηγμένη από τα κοινά. Φεμινίστρια και «εστέτ» άνθρωπος των γραμμάτων. Βίωνε την καθημερινότητα ενώ ζούσε μέσα σε ένα κλίμα μιάς άλλης φαντασιακής, ονειρικής πραγματικότητας. Έζησε διψώντας για εμπειρίες αληθινής ζωής ενώ βούτηξε μέσα στον κόσμο των βιβλίων και της τέχνης με το ίδιο πάθος, Πίστεψε στο σύμβολο του ανδρόγυνου και την αμφισημία των πραγμάτων, των λόγων και των προσώπων, της ταυτότητας του ανθρώπινου όντος.

     Η αγγλίδα συγγραφέας, εισηγήτρια του μοντερνισμού στην αγγλία,  ηγέτιδα γυναίκα του μοντέρνου μυθιστορήματος, συγκαταλέγεται δίπλα- στον Τζέιμς Τζόυς και τον συγγραφικό κολοσσό του «Οδυσσέας» και τον γάλλο Μαρσέλ Προύστ και το πολύτομο έπος «Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο»-, λογοτεχνικά μεγέθη τεράστια, βραβευμένα και αναγνωρίσιμα από το διεθνές λογοτεχνικό αναγνωστικό κοινό και τον πολιτισμό της γραφής. Είναι μία από τις πλέον ισχυρές φωνές του μοντερνισμού. Τα έργα της μεταφράζονται και επανεκδίδονται συνεχώς. Μόνο στην  πληθώρα των ελληνικών μεταφράσεων να σταθούμε από διαφορετικούς οίκους, θα εκπλαγούμε από την επιρροή και την πρόληψή της γραφής της στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό και σε συγγραφείς. Τρία περιοδικά αφιερώματα στο έργο της. Το περιοδικό «Διαβάζω», το περιοδικό «Το Αμφί» και το πρόσφατο, τρέχον τεύχος της «Οδού Πανός». Και ένα διδακτορικό όπως μας επισημαίνει το «Λεξικό της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας» των εκδόσεων Πατάκη.

     Η Βιρτζίνια Στέφεν υπέφερε στο διάστημα του πολυκύμαντου βίο της,-όπως οι βιογράφοι και μελετητές του έργου της αναφέρουν και η ίδια εξομολογείται στα ημερολόγιά της-,από διαρκείς και επαναλαμβανόμενες νευρικές κρίσεις οι οποίες την καθήλωναν για μεγάλα χρονικά διαστήματα της έγγαμης ζωής της στο κρεβάτι άπραγη, με φοβερούς πονοκεφάλους, σωματικές ατονίες και υπερβολική κόπωση και εξάντληση. Κλεισμένη στο σπίτι της υποβαλλόμενη σε συχνή θεραπευτική αγωγή κάτω από την φροντίδα γιατρών, νοσοκόμων, γυναικών φιλενάδων της, μελών της οικογένειας της. Κυρίως όμως, κάτω από την αμέριστη συμπαράσταση και φροντίδα του συζύγου της και συνοδοιπόρου της πνευματικά και εργασιακά Λέοναρντ. Από τον γάμο τους δεν απόκτησαν παιδιά. Η Βιρτζίνια Γουλφ προέβει σε τρείς απόπειρες αυτοκτονίας πριν τον πνιγμό της. Τα πρώτα συμπτώματα του νευρικού κλονισμού της εμφανίστηκαν το Καλοκαίρι του 1895, αμέσως μετά τον θάνατο της αγαπημένης τους μητέρας. Μία βαρειά καταθλιπτική σκιά έπεσε πάνω της και της καθόρισε την πορεία καθώς έβλεπε να φεύγουν αγαπημένα της πρόσωπα. Ας επαναλάβουμε. Στις 5 Μαϊου του 1895 πεθαίνει ξαφνικά η μητέρα της, εννιά χρόνια αργότερα 22 Φεβρουαρίου του 1904 ο πατέρας της, και δύο χρόνια μετά 20 Νοεμβρίου του 1906 φεύγει από τυφοειδή πυρετό ο μικρός της αδερφός Τόμπυ, και ακόμα, η ετεροθαλή αδερφή της Στέλλα. Ο μικρός Τόμπυ αρρώστησε κατά το διάστημα που τα αδέρφια Γουλφ επισκέπτονταν την Ελλάδα, για την ακρίβεια άλλες πηγές αναφέρουν όταν ακόμα βρίσκονταν στην Κωνσταντινούπολη. Την σκοτεινή και χαώδη πολεμική περίοδο, μέσα στον εφιαλτικό κουρνιαχτό την λαίλαπα καταστροφής του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, εισβολή της ναζιστικής Γερμανίας σε ευρωπαϊκά κράτη μεταξύ αυτών και η Αγγλία (ο άγγλος πρωθυπουργός Τσάμπερλαιν είχε κηρύξει τον πόλεμο στον Χίτλερ όταν αυτός εισέβαλε και κατέλαβε την Πολωνία) η Βιρτζίνια Γούλφ στα 59 της χρόνια αυτοκτονεί, αφήνοντας πίσω της κενό και θλίψη. Είναι πλέον γαλήνια και ήρεμη, ταξιδεύει στους κόσμους της φαντασίας και του απραγματοποίητου, θα συναντήσει τους γονείς και τα αδέρφια της, τις αγαπημένες της φιλενάδες, τους άγγλους φίλους της λογίους και διανοούμενους, θα μιλήσουν για την πορεία της σύγχρονης μοντέρνας μυθιστορηματικής γραφής, για τους καινούργιους αναγνώστες των έργων τους, για τα καινούργια βιβλία που διάβασε, τους τίτλους που εξέδωσε.

     Η σημαντική συγγραφέας και το έργο της περνά στην αιωνιότητα. Τα βιβλία της, οι θέσεις, οι απόψεις και οι ιδέες της για το μοντέρνο μυθιστόρημα περνούν στα χέρια των χιλιάδων μελλοντικών αναγνωστών και αναγνωστριών της. Μεταφράζεται σε αρκετές ευρωπαϊκές γλώσσες. Η Μαργαρίτα Γιουρσενάρ την επισκέπτεται και μεταφράζει στα γαλλικά βιβλίο της. Το πρωτοποριακό έργο της γίνεται ένα είδος «σπουδαστηρίου» για φοιτητές και μαθητές και ποικίλους φιλότεχνους, αναφορά για φεμινιστικές οργανώσεις, άτομα που σπουδάζουν και ερευνούν ενδιαφέρονται για την εξέλιξη και την διαδρομή του μοντέρνου μυθιστορήματος στην χώρα της και τον δυτικό κόσμο. Σε κοινωνικά ζητήματα και προβλήματα, σπουδών της νεωτερικότητας και γυναικείων σύγχρονων ερευνών. Ζητημάτων που αφορούν την ατομική ελευθερία και χειραφέτηση, την θέση και τον ρόλο της γυναίκας στις σύγχρονες και μοντέρνες κοινωνίες, την ακηδεμόνευτη από τον αντρικό ζυγό εκπαίδευση και αγωγή. Τους αγώνες της για επαγγελματική ανεξαρτησία και ισότητα μισθών στους μοντέρνους καιρούς. Ογκούμενα αδιέξοδα και καταστάσεις που εμφανίστηκαν μετά το τέλος του πρώτου-μεγάλου παγκοσμίου πολέμου, την εικοσαετία της Μπελ Επόκ και ιδιαίτερα, μετά το τέλος του δεύτερου παγκοσμίου πολέμου και την ήττα των δυνάμεων του άξονα. Τεράστια ήταν η συμβολή των διαφόρων κινημάτων της σύγχρονης τέχνης που αναπτύχθηκαν-όπως πχ. του Σουρεαλισμού-στην απελευθέρωση του ρόλου της Γυναίκας στην Κοινωνία, στην αλλαγή των ερωτικών και σεξουαλικών συνηθειών και ηθών των ανθρώπων. Ο σύγχρονος Κόσμος μας άλλαζε ραγδαία, πανάρχαιες μυθολογικές εικόνες και είδωλά του που ποδηγετούσαν τις ζωές των ανθρώπων καταργούνταν, αλλοιώνονται, τίθενται στο περιθώριο. Ιστορικά και κοινωνικά παραδοσιακά στερεότυπα και συνήθειες γκρεμίζονταν και μαζί και οι συντηρητικοί και δεσμευτικοί κοινωνικοί προσανατολισμοί των γυναικών, οι προτεραιότητες τους, οι αντιλήψεις τους, οι ζωές τους, τα πρότυπά τους. Οι αγώνες  για τα δικαιώματά τους συχνότεροι, εντονότεροι, δυναμικότεροι, αρχίζουν να έχουν με το μέρος τους και σημαντικές προοδευτικές ομάδες του άλλου φύλου, αντρών που κατανοούν ότι μαζί με τον γυναικείο πληθυσμό απελευθερώνεται και ο αντρικός. Κοινός ο αγώνας για την ρήξη. Τα προτάγματά τους διευρύνονται, απαιτούν μεταξύ άλλων το δικαίωμα στην ψήφο, το δικαίωμα του εκλέγειν και εκλέγεσθαι, της συμμετοχής στην διαχείριση των κοινών και της ζωής τους. Πρόσβαση στην ανώτατη δημόσια εκπαίδευση, γενική μόρφωση, καλύτερες συνθήκες εργασίας και αμοιβές κλπ. Ας φέρουμε στο νου τι σκαρφίστηκε η ελληνίδα ζωγράφος Ελένη Αλταμούρα για να σπουδάσει, να μπει στην σχολή καλών τεχνών. Αντιδραστικές και κατεστημένες οπισθοδρομικές φωνές αντιδρούν σθεναρά, οι ρωγμές ευτυχώς προέρχονται από προοδευτικές αντρικές φωνές που είναι με το μέρος τους και υποστηρίζουν τα δίκαια δικαιώματά τους, που δεν αφορούν μόνο τους άλλους αλλά τις ίδιες τις γυναίκες, την κατάστασή τους. Χαρακτηριστικά τα παραδείγματα γυναικών που υποστηρίζουν τα φεμινιστικά κινήματα, οι λεγόμενος σουφραζέτες οι οποίες δίνουν ή χάνουν την ζωή τους στις μάχες των δίκαιων αγώνων τους. Η Βιρτζίνια Γούλφ είναι πάνω από όλα γυναίκα συγγραφέας και όχι πολεμίστρια στα γυναικεία και πολιτικά χαρακώματα. Έχει στιλ και ύφος, είναι από την στόφα των «ντελικάτων» ίσως συγγραφέων και όχι πολεμοχαρής και ακραία φεμινίστρια. Ζει και γράφει ανάμεσα σε δύο εποχές. Την Βικτωριανή και την Εδουαρδιανή των κληρονόμων της σιδηράς πουριτανής βασίλισσας.

Βρισκόμαστε όμως στα 1891, δέκα χρόνια πριν την αλλαγή του αιώνα, οι δύο αδερφές, η Βιρτζίνια και η Βανέσσα τα περισσότερο ανήσυχα πνεύματα της παιδικής αδερφικής ομήγυρης, εκδηλώνουν τα πνευματικά και καλλιτεχνικά τους ενδιαφέροντα με νέους τρόπους και πρακτικές. Ξεκινούν την συγγραφή του οικογενειακού τους περιοδικού “Hyde Park Gate News” δημοσιεύοντας χρονογραφήματα και καθημερινά καθέκαστα της οικογένειας, τα εσωτερικά τους «κουτσομπολιά» και χαρακτηρισμούς. Τα ενδιαφέροντα όμως των αδερφών Στέφεν δεν σταματούν εδώ, καταπιάνονται με την τέχνη της φωτογραφίας που τα χρόνια εκείνα αρχίζει να κάνει την εμφάνισή της και να προκαλεί τον γενικό θαυμασμό και περιέργεια. Στην κατανόηση της φωτογραφική τέχνης συμμετέχουν και τα τρία κορίτσια. Βανέσσα, Βιρτζίνια, Στέλλα. Η Βιρτζίνια θα αρχίσει να κρατά τις πρώτες της σημειώσεις και να γεμίζει τις ημερολογιακές της σελίδες για αρκετές δεκαετίες. Δυστυχώς η αιφνίδια απώλεια της μητέρας της όταν εκείνη είναι μόλις δεκατριών ετών θα της ανατρέψει τις όποιες ψυχικές και άλλες παιδικές βεβαιότητες, μητρικά συναισθηματικά στηρίγματα και θα της προκαλέσει τις πρώτες νευρικών κλονισμών κρίσεις της οι οποίες θα επανέρχονται με εφιαλτική συχνότητα μέχρι το τέλος του βίου της και θα την πλημμυρίζουν με μελαγχολία, θλίψη, απόγνωση, κατάθλιψη. Η ατυχία της όμως δεν σταματά εδώ, δύο χρόνια αργότερα πεθαίνει η ετεροθαλής αδερφή της Στέλλα η οποία είχε αντικαταστήσει κατά κάποιον τρόπο την θέση της μητέρας τους στην φροντίδα του σπιτιού. Το πλήγμα είναι βαρύ και μεγάλο για την οικογένεια και θα ενταθεί και με τον θάνατο του πατέρα τους και του μικρού τους αδερφού. Σε κάποιον στίχο του ο έλληνας ποιητής Κώστας Καρυωτάκης γράφει ότι γεννιούνται άνθρωποι με το σημάδι της μαύρης μοίρας στο μέτωπό τους (όπως η μνήμη έχει συγκρατήσει τα λόγια). Με την έλευση του νέου αιώνα του εικοστού, η νεαρή Βιρτζίνια με την παρότρυνση του υποστηρικτικού πατέρα της θα αρχίσει να δημοσιεύει επαγγελματικά κριτικές στις φιλολογικές σελίδες του περιοδικού “Times Leterary Supplement” της ομώνυμης εφημερίδας, ενώ θα διδάξει στο “Morley College for working men and women” ιστορία και έκθεση. Δυστυχώς, όπως προαναφέραμε, η σκοτεινή του ανθρώπου Μοίρα έπαιξε για την εξέλιξη και την τύχη των παιδιών άσχημο παιχνίδι, ιδιαίτερα για την Βιρτζίνια. Πεθαίνει ο πατέρας τους και η Βιρτζίνια παθαίνει την δεύτερη νευρολογική της κρίση ενώ προβαίνει και στην πρώτη απόπειρα αυτοκτονίας. Τα ορφανά παιδιά εγκαταλείπουν την οικογενειακή εστία και μετακομίζουν στο κέντρο του Λονδίνου στην οδό Γκόρντον Σκουαίρ στην περιοχή Μπλούμσμπερυ. Το ενδιαφέρον της Βιρτζίνια για την εξέλιξη και πορεία της αγγλικής λογοτεχνίας και της ιστορίας της αυξάνει, εδραιώνεται, αναζητά νέους σύγχρονους τρόπους ερμηνευτικής της προσέγγισης, μοντέρνους αγωγούς κατανόησής και προβολής της. Κοινωνικά ακηδεμόνευτη, χειραφετημένη ως γυναίκα και ελευθεριάζουσα σαν χαρακτήρας πρωτοστατεί με μία μικρή ομάδα φίλων της νέων διανοούμενων στην ίδρυση της ομάδας Bloomsburry (από την περιοχή που βρίσκονταν ο τόπος συγκεντρώσεώς τους) η οποία διακηρύσσει και προάγει το κίνημα του μοντερνισμού στην αγγλία, την ερωτική απελευθέρωση, το σπάσιμο των κοινωνικών και θρησκευτικών δεσμών. Στην πρωτοπόρα αυτή ομάδα συμμετέχουν συγγραφείς, ποιητές, εικαστικοί, φιλόσοφοι, καλλιτέχνες από πολλούς τομείς της τέχνης, η οποία κομίζει έναν άλλον μοντέρνο αέρα στα αγγλικά γράμματα. Στην καλλιτεχνική αυτή πρωτοποριακή ομάδα νέων συναντάμε γνωστά μας ονόματα όπως ο μυθιστοριογράφος Ε. Μ. Φόρστερ, ο κριτικός και ζωγράφος Ρότζερ Φράυ (του οποίου την βιογραφία συνέθεσε η Β.Γ.) ο οικονομολόγος Τζων Μέυναρντ Κέυνς, ο συγγραφέας Lytton Strachey, ο μετέπειτα σύντροφος και σύζυγός της Leonard Woolf, ο Μπέρναρ Ράσελ και άλλοι. Το δημιουργικό και προσοδοφόρο πνευματικά, καλλιτεχνικό κλίμα της ομάδας των άγγλων διανοουμένων και λογίων θα ανακοπεί τα χρόνια του μεγάλου πολέμου και θα επαναδραστηριοποιηθεί η Ομάδα, μετά το τέλος του μεγάλου πολέμου, συγγραφικά παράγοντας τα σπουδαιότερα έργα,( ποιητικά, πεζογραφικά, δοκιμιακά, θεατρικά κλπ.) του αγγλικού μοντερνισμού. Μέσα σε αυτήν την ιστορικά σκοτεινή πολεμικά αλλά και ανατρεπτική καλλιτεχνικά και πνευματικά ατμόσφαιρα κυοφορήθηκε το έργο της Βιρτζίνια Γούλφ και οφείλουμε να το διερευνήσουμε και να εξετάσουμε την τραγική της περίπτωση. Η Βιρτζίνια Γουλφ θεωρείται και όχι αδίκως μία από τις επιφανέστερες δημιουργούς της παγκόσμιας λογοτεχνίας.

     Διαμερισματοποιώντας σε χρονικές περιόδους τον προσωπικό και συγγραφικό της βίο θα σημειώναμε, ότι η πενταετία 1905-1910 είναι η πιο ταραγμένη για την ψυχική της ισορροπία και η αρχή των συγγραφικών της περιπετειών. Έχει επισκεφτεί ήδη για πρώτη  φορά (1904) μαζί με την ζωγράφο αδερφή της Vanessa και την στενή φίλη της Violet Dickinson την Ιταλία (10/5). Η Βιρτζίνια διατηρεί αλληλογραφία και φιλική σχέση με την Violet Dickinson από το 1902. Την Ιταλία επισκέπτεται εκ νέου μαζί με την νυμφευμένη αδερφή της και τον σύζυγό της τον Σεπτέμβριο του 1908. Προς το τέλος της χρονιάς (14/12) διαβάζουμε την πρώτη ανυπόγραφη δημοσίευσή της στον “Guardian”. Την διετία 1905-1906 μαζί με τον αδερφό της Άντριαν τους μήνες Μάρτιο και Απρίλιο ταξιδεύει στην Ιβηρική χερσόνησο ( Πορτογαλία, Ισπανία). Μαζί με τα αδέρφια και τις φίλες της ταξιδεύουν στην Τουρκία Απρίλιο του 1911, επισκέπτονται την Κωνσταντινούπολη, έρχονται στην Ελλάδα (8/9-1/11), μεταβαίνουν στην Αθήνα στην Εύβοια και σε άλλες ελληνικές τοποθεσίες. Οι ταξιδιωτικές αυτές εμπειρίες των δύο επισκέψεών της στην χώρα μας, απομνημονεύονται και αποτυπώνονται ανάγλυφα και παραστατικά στις ημερολογιακές της σελίδες, στο βιβλίο της. “On not Knowing Greece” (1925). Από το φθινόπωρο του 1905 κάνει μαθήματα στο κολέγιο θηλέων Morley. Λόγιοι φίλοι του αδερφού της Τόμπυ καθιερώνουν κάθε Τρίτη και μετέπειτα Πέμπτη στην οικία τους, τις φιλολογικές και καλλιτεχνικές βραδινές συγκεντρώσεις που ονομάστηκαν «Λέσχες». Οι συνεστιάσεις συνεχίζονται μέχρι το 1913. Ανάμεσα στα φιλικά της πρόσωπα, βρίσκεται και η έφηβη Katherine Laird, (“Ka Cox (1887-1938)) η οποία της συμπαραστέκεται στην αρρώστιά της παρά την διαφωνία της με τον ελευθεριάζων χαρακτήρα της. Αφοσίωση στην περιπέτεια της υγείας της δέχτηκε και από την Λαίδη Ottoline Morrell. Το 1906 γράφει το πρώτο της διήγημα με τίτλο “Phyllis and Rosamund”, το διήγημα μαζί με άλλα της, θα δημοσιευτεί μετά τον θάνατό της. Παντρεύεται 7/2/1907 η μεγαλύτερη αδερφή της Vanessa τον διανοούμενο και κριτικό της τέχνης Clive Bell. Ο γάμος θα διαλυθεί το 1914. Η αδερφική σχέση δεν εμποδίζει την ελεύθερη, ανεξάρτητη προσωπικότητα της Βιρτζίνια να εκφράσει συναισθηματικές και άλλες διαθέσεις για τον άνδρα της αδερφής της τον οποίο φλερτάρει.  Αρχίζει την συγγραφή (1908) των αυτοβιογραφικών της δοκιμίων “Reminiscences”. Ξεκινά μαθήματα Γερμανικής γλώσσας ενώ ταξιδεύει στην Γερμανία, Αύγουστος του 1909 επισκεπτόμενη την Δρέσδη και το Μπάιροϊτ. Η Βιρτζίνια μαζί με τον αδερφό της Άντριαν μετακομίζουν σε περιοχή του δυτικού Λονδίνου, στην Fitzroy Square 29, οικία που διέμενε και ο ιρλανδός συγγραφέας Τζωρτζ Μπέρναρ Σω τον οποίο θα συναντήσει από κοντά μερικά χρόνια αργότερα. Ταξιδεύει με την παντρεμένη αδερφή της Βανέσσα και τον σύζυγό της, τον αδερφό της Άντριαν στο Παρίσι (28/3/1907). Την χρονιά αυτή αρχινά να εργάζεται πάνω στο πρώτο της μυθιστόρημα που του δίνει την αρχική ονομασία “Melymbrosia”. Το μυθιστόρημα επεξεργασμένο και στην ολοκληρωμένη του μορφή θα εκδοθεί με την ονομασία «THE VOYAGE OUT», [Το ταξίδι προς τα έξω] εκδ. Duckworth, London (1915). Εκδοτικός οίκος του ετεροθαλούς αδερφού της. Από τον ίδιο οίκο είχε κυκλοφορήσει μερικούς μήνες νωρίτερα το βιβλίο της “THE VOYAGE”, [Το Ταξίδι].

Δεκαετία 1910-1920 απαρχή, διάρκεια και τερματισμός του μεγάλου και πολύνεκρου πρώτου παγκόσμιου πολέμου με την συνθήκη των Βερσαλλιών, βρίσκει την Βιρτζίνια να νοσηλεύεται σε νευρολογικές κλινικές, να προβαίνει σε δύο απόπειρες αυτοκτονίας με «βερονάλ», να αγωνίζεται για τα δικαιώματα ψήφου των γυναικών. Δίνει διαλέξεις στην «Κοοπερατίβα Γυναικών» της περιοχής του Richmond, (Οκτώβριος 1916) αγοράζουν (25/1/1915) το οίκημα “Hogarth House” στην ίδια περιοχή, παντρεύεται (Οκτώβριος 1912) τον Εβραίο την καταγωγή καλλιεργημένο Leonard Woolf, επίθετο με το οποίο καθιερώνεται στην διεθνή γραμματεία. Το ζευγάρι μετακομίζει στην καινούργια τους οικεία- στην περιοχή του Ρίτσμοντ, Σε επίσκεψή τους σε εμπορικά καταστήματα βλέπουν, ενθουσιάζονται, συμφωνούν και αγοράζουν σε χαμηλή τιμή, εγκαθιστούν και λειτουργούν στο σαλόνι του σπιτιού τους την τυπογραφική και εκδοτική μηχανή “Hogarth Press”, δίχως να έχουν την ανάλογη τυπογραφική εμπειρία παρά μόνο την θέληση το πείσμα και την τόλμη δύο νέων ανθρώπων των γραμμάτων και της καλλιτεχνίας. Καλοκαίρι του 1917 ξεκινούν την πρώτη τους εκδοτική δραστηριότητα με ένα κομψό ολιγοσέλιδο βιβλίο δύο διηγημάτων. Της Βιρτζίνια Γουλφ: «THE MARK ON THE WALL» [Το σημάδι στον τοίχο], και του Λέοναρντ Γουλφ: “THREE JEWS” [Τρείς Εβραίοι], Hogarth Press, Ρίτσμοντ (1917). Η αρχή έγινε, ο δρόμος άνοιξε (αν και δεν ήταν πάντα εμπορικά εύκολος) η εκδοτική πορεία πρόβαλλε μπροστά τους εκπληρώνοντας τις ενδόμυχες επιθυμίες τους. Κυκλοφορώντας και διαδίδοντας το έργο της αγγλίδας μοντερνίστριας μυθιστοριογράφου, δοκιμιογράφου και κριτικού όπως και άλλων Εγγλέζων μοντέρνων συγγραφέων. Αρχίζει η δεύτερη περίοδος των δημοσιεύσεών της στο περιοδικό “Times Literary Supplement”. Τον Νοέμβριο της επόμενης χρονιάς (1918), συναντιέται για πρώτη φορά με τον νεαρό ποιητή Τόμας Στερν Έλιοτ, του οποίου θα εκδώσει τα ποιήματα, εντασσόμενος στον κύκλο των νέων μοντερνιστών άγγλων ποιητών. Ο κατοπινός νομπελίστας διάσημος μοντερνιστής ποιητής (και φίλος του αμερικανού Έζρα Πάουντ και του έλληνα Γιώργου Σεφέρη) έχει ήδη εκδώσει την ποιητική συλλογή:Tomas Stern Eliot: “Prufrock and Other Observations” (1917). Ο ισότιμός της μοντερνιστής συγγραφέας James Joyce το (1916) κυκλοφορεί την νουβέλα: Το “Portrait of the Artist as a Young Man”. Ο φίλος των Γούλφ Lytton Strachey: εκδίδει τα δοκίμιά του: “Eminent Victorians” (1918) ενώ ο ποιητήςGerard Manley Hopkins, «Τα Ποιήματά του». Το 1919 από τον εκδοτικό τους οίκο Χόγκαρθ Πρες τυπώνονται τα «ΠΟΙΗΜΑΤΑ» του Τόμας Στερν Έλιοτ. Το ζεύγος Γουλφ αγοράζει το Monk’s House στην περιοχή του Rodmell. Η Βιρτζίνια δημοσιεύει το δεύτερο μυθιστόρημά της «NIGHT AND DAY» [Μέρα και νύχτα], Duckworth, London (1919). Η φιλάσθενη πεζογράφος κολλάει ισπανική γρίπη η οποία σάρωνε εκείνη την περίοδο την ευρωπαϊκή ήπειρο αφήνοντας πίσω της εκατόμβες νεκρών. Στην διεθνή διπλωματική και πολιτική σκακιέρα έχουμε στην αρχή της χρονιάς την ίδρυση της «Κοινωνίας των Εθνών», ενώ στην λήξη της, καταλαμβάνει επίσημα την θέση της στα έδρανα η πρώτη εκλεγμένη αγγλίδα γυναίκα στην Βουλή των Κοινοτήτων. Η αγγλική Βουλή ψηφίζει νόμο που  επιτρέπει στις γυναίκες να ασκούν ανδρικά επαγγέλματα (Sex Disqualification Act). Η Γουλφ ταξιδεύει και έρχεται σε επαφή με νέα πρόσωπα.

     Η επόμενη δεκαετία (1920-1930), είναι η παραγωγικότερη συγγραφικά και εκδοτικά της εισηγήτριας του μοντερνισμού στην Μεγάλη Βρετανία Βιρτζίνιας Γουλφ, παρά τις συχνές ταλαιπωρίες της υγείας της οι σωματικές και πνευματικές της αντοχές είναι ακόμα εμφανείς. Αρχίζει να γράφει το δεύτερο εξάμηνο του 1920, το τρίτο μυθιστόρημά της, «Το δωμάτιο του Τζάκομπ». Το μυθιστόρημα θα κυκλοφορήσει από τον εκδοτικό οίκο των Γουλφ «Χόγκαρθ Πρες» δύο χρόνια αργότερα. «JACOB’ S ROOM», [Το δωμάτιο του Τζάκομπ] Hogarth Press, Ρίτσμοντ (1922). Την ίδια χρονιά η Βιρτζίνια σε δείπνο με τον γαμπρό της Clive Bell συναντάται για πρώτη φορά με την ηρωϊδα του μυθιστορήματός της «Ορλάντο», Vita Sackville- West (mrs Nicolson). Η σχέση τους θα είναι στενότατες με ερωτικές και από τις δύο πλευρές θετικές διαθέσεις. Η Βήτα θα της συμπαρασταθεί και στις περιπέτειες της υγείας της και τα χρόνια που δεν ήσαν πια ερωτικά μαζί. Η αξιόλογη μεταφράστρια και επιμελήτρια έργων της Γουλφ στα ελληνικά, η Σπάρτη Γεροδήμου στο μυθιστόρημα «Ένα δικό σου δωμάτιο» ( «A Room of One’s Own») που μεταφράζει και επιμελείται για τις εκδόσεις «Ερατώ», Αθήνα Οκτώβρης 2021 σημειώνει στην σελίδα 287 για το έτος 1920:

«Αυτή η χρονιά είδε την ανασυγκρότηση της Ομάδας του Μπλούμσμπερυ μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο και κάτω από τον τίτλο Η Λέσχη των Αναμνήσεων, (Memoir Club) όπως υποδηλώνει η ονομασία, οι συγγραφείς θα εστίαζαν στις προσωπικές αναμνήσεις τους, με τον τρόπο που έγραψε ο Προυστ το Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο. Η Ομάδα, που είχε σκορπίσει κατά τη διάρκεια του πολέμου, ξανασυγκεντρώθηκε από την Mary (Molly) MacCarthy, και οι κανόνες της ομάδας βασίζονταν στους κανόνες των Αποστόλων του Καίημπριτζ, μία ελίτ διανοουμένων του ομώνυμου πανεπιστημίου, που έδιναν έμφαση στην ελευθερία έκφρασης, στην αμεσότητα και στην εξωστρέφεια. Ανάμεσα στις 156 αναμνήσεις, η Βιρτζίνια συνεισέφερε τρεις οι οποίες δημοσιεύθηκαν μετά τον θάνατό της το 1976, στην αυτοβιογραφική ανθολογία Στιγμές Ύπαρξης (Moments of Being). Αυτές ήσαν: 22 Hyde Park Gate (1921). Old Bloomsbury (1922) και Am I a Snob (1936).».

Και συνεχίζοντας στις σημειώσεις της η κυρία Σπάρτη Γεροδήμου για την χρονιά του 1922 αναφέρει:

«Τα ήθη της Ομάδας Μπλούμσμπερυ ενθάρρυναν την ελευθεριότητα στην σεξουαλική προσέγγιση. Στις 14 Δεκεμβρίου ενώ η Βιρτζίνια δειπνεί με τον Κλάιβ Μπελ, γνωρίζει τη συγγραφέα και αρχιτέκτονα διαμόρφωσης κήπων Βίτα Σάκβιλ- Γουέστ, σύζυγο του Χάρολντ Νίκολσον. Η σεξουαλική σχέση των δύο γυναικών, που έφτασε στην κορύφωσή της το 1925 με 1928, στάθηκε πηγή έμπνευσης και για τις δύο. Η περίοδος αυτή υπήρξε πολύ γόνιμη για τη Βιρτζίνια, που έγραψε τρία μυθιστορήματα: Μέχρι το Φάρο (1927), Ορλάντο (Orlando), 1928 και Τα Κύματα (1931), καθώς και πολλά δοκίμια, που περιλάμβαναν το Ο κύριος Μπένετ και η κυρία Μπράουν (Mr. Benett and Mrs Brown), 1924 και το Ένα Γράμμα σε έναν Νέο Ποιητή  (A Letter to a Young Poet), 1932.

   Η Σάκβιλ- Γουέστ δούλευε ακάματα για να τονώσει την αυτοεκτίμηση της Βιρτζίνια, παροτρύνοντάς την να γράφει, να διαβάζει και να κάνει κριτική βιβλίων, αντί να ασκείται και να καταπονεί το σώμα της. Επίσης, εκδίδοντας τα βιβλία της στο Χόγκαρθ Πρες, βοήθησε τον οικονομικά παραπαίοντα εκδοτικό οίκο, και οι εξαιρετικές πωλήσεις των βιβλίων της επέτρεψαν στη Βιρτζίνια να πειραματιστεί στο ύφος της, συγγράφοντας τα Κύματα.

     Από το βιβλίο της Το Δωμάτιο του Ιακώβου (1922) και σε όλα τα άλλα μυθιστορήματά της, προσπάθησε να εκφράσει την εντύπωση του χρόνου παρόντος και του χρόνου παρελθόντος μέσα από ατομικές εμπειρίες, καθώς και τη συνειδητοποίηση, από μέρους των χαρακτήρων της, του ιστορικού χρόνου. Στο Δωμάτιο του Ιακώβ δεν είχε απόλυτη επιτυχία σε αυτό, αλλά βελτίωσε και επεξέτεινε την τεχνική της, και με Τα Κύματα, περιορίστηκε αποκλειστικά στην καταγραφή αυτού του ύφους, για το οποίο διακρίθηκε, που ονομάστηκε «ροή της συνείδησης».», σελ. 287-289.

     Οι ενδιαφέρουσες και χρήσιμες πληροφοριακές και άλλες σημειώσεις της μεταφράστριας Σπάρτης Γεροδήμου σελίδες 275-296, πολύ ορθά, μεταφέρθηκαν και στον τόμο Βιρτζίνια Γουλφ, «ΦΛΑΣ Ένας σκύλος αφηγείται», εκδόσεις «Ερατώ», Αθήνα, 2023, σ.270., σελίδες 239-270 Μετάφραση-Σύντομο Σημείωμα: Σπάρτη Γεροδήμου, μετά τις σελίδες «Σύντομο σημείωμα στον Φλας». Το βιβλίο συνοδεύεται και με φωτογραφίες από οικογενειακά στιγμιότυπα της Β.Γ..

      Από την άλλη, το 1922 όπως μας πληροφορεί στην στήλη «Αγγλική Λογοτεχνία, ο μεταφραστής έργων της Μανώλης Βάρσος, στην εξαιρετική έκδοση των εκδόσεων «Περισπωμένη» Αθήνα, 12, 2021, VIRGINIA WOOLF, «Μιά συζήτηση περί τέχνης./ Λεξιτεχνία» και στις σελίδες «Η Γουλφ και ο κόσμος της» [ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΟ], (η προσθήκη του χρονολογικού σχεδιαγράμματος στο βιβλίο από τον μεταφραστή κύριο Μανώλη Βάρσο, ανακαλεί στη μνήμη το αντίστοιχο μοντέλο της «Ιστορίας της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας» του Κωνσταντίνου Θ. Δημαρά). Έχουμε 5 κατηγορίες σε αντίστοιχες στήλες: Ιστορία (1882-1941)./ Βιογραφία Β.Γ./ Τέχνη/ Αγγλική Λογοτεχνία (1898-1941)/ Βιβλιογραφία Β. Γ. Το 1922 έχουμε σύμφωνα με τον κατάλογο του Μ. Βάρσου την δημοσίευση των εξής σημαντικών έργων: -T.S. Eliot, The Waste Land, poetry./- JOHN GALSWORTH, The Forsyte Saga, novel./ JAMES JOYCE, Ulysses, novel./ KATHERINE MANSFIELD, The Garden Party, novel. Την επόμενη χρονιά, συγκεκριμένα Σεπτέμβριος του 1923. (η Ελλάδα είναι βαρειά λαβωμένη από την Μικρασιατική Καταστροφή. Οι πληγές της είναι διάσπαρτες πάνω στο γεωγραφικό της σώμα και ο ξεριζωμένος πανάρχαιος ιστορικός Μικρασιατικός Ελληνισμός βιώνει την τραγωδία του) από τις εκδόσεις Hogarth Press κυκλοφορεί το αινιγματικό βιβλίο του ποιητή και δοκιμιογράφου Tomas Stern Eliot, «Waste Land». Θα μπορούσαμε να γράφαμε ότι ο άγγλος μοντερνιστής ποιητής και ανανεωτής της αγγλικής ποιητικής παράδοσης έγινε γνωστός στην χώρα του και διεθνώς μετά την κυκλοφορία έργων του από τον εκδοτικό οίκο της Βιρτζίνια και του Λέοναρντ Γουλφ. Οι Γουλφ ως εκδότες εξέδωσαν ακόμα βιβλία της Κάθριν Μάνσφηλντ, της Ντόρα Κάρρινγκτον και άλλων συγγραφέων. Το 1924 η Γουλφ αγοράζει το νέο τους σπίτι στην οδό 52 Tavistock Square, Bloomsgury όπου μετακομίζει. Δημοσιεύεται το δοκίμιό της Mr. BENNETT AND Mrs. BROWN, Hogarth Press, Ρίτσμοντ (1924). Την επόμενη χρονιά κυκλοφορεί το διασημότερο μυθιστόρημά της, αυτό που την έκανε περισσότερο γνωστή και πέραν των συγγραφικών συνόρων της Αγγλίας, την Mrs DALLOWAY, Hogarth Press, London (1925) [Η κυρία Ντάλλογουέη]. Ένα μυθιστόρημα- το τέταρτο- σταθμός στην καριέρα της και από τα καλύτερά της αν όχι το σημαντικότερο. Επίσης, κυκλοφορεί ο συλλεκτικός πρώτος τόμος με τα δοκίμιά της «THE COMMON READER, Hogarth Press, London (1925)». Ο δεύτερος τόμος με τα εξαιρετικής ποιότητας και στάθμης συγκεντρωμένα δοκίμιά της θα εκδοθεί επτά χρόνια αργότερα, το (1932). Τόμοι με δοκίμιά της και μελέτες της θα εκδοθούν έναν μήνα μετά την αυτοχειρία της (1942) “The Death of the Moth” και το (1958) “Granite and Rainbow”. Ενώ τέσσερεις συγκεντρωτικοί τόμοι δοκιμίων της θα κυκλοφορήσουν χρόνια αργότερα. «COLLECTED ESSAYS», Vol. I-IV, ed. Hogarth Press, London 1966-1967. Ενώ στα μέσα της δεκαετίας του 1970 θα κυκλοφορήσουν οι τόμοι της αλληλογραφίας της. «THE LETTERS OF VIRGINIA WOOLF», επιμέλεια: Nigel Nicolson and Joanne Trautmann.- Vol. I (The Flight of Mind, 1888-1912).- Vol. II (The Question of Things Happening, 1912-1922).- Vol. III (A Change of Perspective, 1923-1928).- Vol. IV (A Reflection of the Other Person, 1929-1931).- Vol. V (The Sickle Side of the Moon, 1932-1935).- Vol. VI (Leave the Letters Till We’re Dread, 1936-1941), ed. Hogarth Press, London 1975-1980. Όπως και οι τόμοι των Ημερολογίων της, «THE DIARY OF VIRGINIA WOOLF», επιμέλεια: Anne Olivier Bell and Andrew McNeillie, Vol. I (1915-1919). /Vol. II (1920-1924). /Vol. III (1925-1930). / Vol. IV (1931-1935), ed. Hogarth Press, London 1977-1982. Ο βιογράφος της ανιψιός της, θα βάλει την αμεσότερη βάση για τις αυτοβιογραφίες της που ακολούθησαν. Όπως διαπιστώνουμε χρονολογικά, ο εκδοτικός τους οίκος, αυτόν που ίδρυσαν το ζεύγος Βιρτζίνια και Λέοναρντ Γουλφ άντεξε στο χρόνο και συνέχισε να λειτουργεί και δραστηριοποιείται και μετά την φυσική απώλεια των δύο ιδρυτών του.

Το 1926 η Βιρτζίνια αρρωσταίνει βαρειά από ιλαρά, ενώ αρχίζει να γράφει το πέμπτο της μυθιστόρημα «Μέχρι τον Φάρο». Το αυτοβιογραφικό της μυθιστόρημα με την καλοσχεδιασμένη σκιαγράφηση των χαρακτήρων της, θα κυκλοφορήσει ένα χρόνο μετά. «TO THE LIGHTHOUSE», [Προς το Φάρο] Hogarth Press, London (1927). Την ίδια χρονιά το ζεύγος Γουλφ αγοράζουν αυτοκίνητο και κάνουν ταξίδια στην Ευρώπη, ενώ η μυθιστοριογράφος μιλά στο ραδιόφωνο. Αρχίζει, έτσι σαν «αστείο», να υφαίνει το έκτο της μυθιστόρημα, το πασίγνωστο «Ορλάνδο-Μία Βιογραφία». Το μυθιστόρημα βασίζεται στην προσωπικότητα και την ζωή της στενής της φίλης Vita. (Σάκβιλ- Γουέστ). Θα εκδοθεί ένα χρόνο αργότερα. «ORLANDO A BIOGRAPHY», Hogarth Press, London (1928). Οι δύο καλλιεργημένες και δραστήριες συγγραφικά γυναίκες θα παραμείνουν φίλες μέχρι τον θάνατο της Γουλφ. Η Γούλφ αρχινά να αλληλογραφεί με τον πεζογράφο Ε. Μ. Φόρστερ για θέμα και προβλήματα που απασχολούν την τέχνη και την γραφή. Από τον χώρο της υπόλοιπης διανόησης, ο ποιητής του μυστικού «Οράματος» William B. Yeats θα κυκλοφορήσει την συλλογή “The Tower”. Ο ερωτικός συγγραφέας D. H Lawrence, θα εκδώσει την πασίγνωστη νουβέλα του,  “Lady Chatterly’s Lover”. Ο συγγραφέας Aldus Huxley, το βιβλίο του «Point Counter Point». Το 1929 βλέπουμε την Γουλφ να δίνει ραδιοφωνικές ομιλίες. Επισκέπτεται το Βερολίνο. Δημοσιεύεται από τον εκδοτικό της οίκο το πιο διάσημο φεμινιστικό δοκίμιό της «Ένα δικό σου δωμάτιο» («A Room of One’s Own»). Είναι δύο ομιλίες της  που έδωσε στο πανεπιστήμιο του Καίμπριτζ και έχουν να κάνουν με την σχέση των Γυναικών με το σύγχρονο Μυθιστόρημα. Στην πραγματικότητα η γυναίκα Βιρτζίνια Γουλφ, μας μιλά για την πτώση των δικαιωμάτων της γυναίκας, τον κοινωνικό της και οικονομικό της αποκλεισμό την ελλειπή της εκπαίδευση. Μια μυθοπλασία αναφοράς για τις φεμινιστικές σπουδές της εποχής της και την συνεισφορά της στο γυναικείο κίνημα. Εύκολα ο αναγνώστης διαπιστώνει ότι παρά τα προβλήματα υγείας που αντιμετωπίζει η Γουλφ, παραμένει όρθια, δυναμική, δημιουργική και δραστήρια, διευρύνοντας τα πεδία των ατομικών και συγγραφικών της εμπειριών.

Την τελευταία δεκαετία 1930-1940 του βίου της, την βρίσκουμε να ταξιδεύει στην Ευρώπη με το αμάξι που αγόρασε, να γράφει και να εκδίδει βιβλία, να ανησυχεί, να τρομάζει στην ιδέα, να φοβάται για τις εξελίξεις και τις επιπτώσεις του δεύτερου παγκόσμιου πολέμου που τον βλέπει να πλησιάζει στην ψυχική της ισορροπία, την υγεία και τις ζωές των Λονδρέζων συμπατριωτών της. Ζει την καταστροφή και τον βομβαρδισμό του Λονδίνου από τα γερμανικά στρατεύματα. Δύο σπίτια των Γουλφ τα είδε να γκρεμίζονται από τους βομβαρδισμούς. Το σοκ για την Βιρτζίνια είναι μεγάλο, οι επιλογές της έχουν μειωθεί, οι αντοχές της λιγοστεύουν, οι δυνάμεις της για καλυτέρευση και ελπίδα ελαττωθεί. Νιώθει την πυξίδα του βιολογικού της χρόνου να τερματίζεται. Δεν έχει διάθεση να γράψει πια είναι πολύ κουρασμένη. Αρχές της επόμενης χρονιάς κολυμπά στα νερά της Αχερουσίας.

     Ας παρακολουθήσουμε την τελευταία δεκαετία της και τι συγγραφικά πρόσθεσε στα κληροδοτήματά της, την περιρρέουσα κοινωνική και πνευματική ατμόσφαιρα στηριζόμενοι σε διάφορες πηγές πληροφοριών:

Λίγο πριν μπει το 1930 (24/10/-29/10/1929) έχουμε τον οικονομικό πάταγο της μαύρης Δευτέρας, του Κραχ του Χρηματιστηρίου της Νέας Υόρκης. Αρχινά η οικονομική ύφεση των χρόνων 1929-1932. Το Νοέμβριο του 1929, στις 7/11, ανοίγει τις πύλες του το Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης. Η νέα δεκαετία αρχίζει, με εκλογές (14/9/1930) στην ηττημένη Γερμανία, και το ναζιστικό κόμμα να αναδεικνύεται σε δεύτερη δύναμη. Την επόμενη χρονιά ο άγγλος πολιτικός Oswald Mosley ιδρύει στο Ηνωμένο Βασίλειο το New Party, φιλικά πολικά προσκείμενο στο κόμμα του Φύρερ. Η Βιρτζίνια Γουλφ γνωρίζει την Ethel Smyth, ενώ από τον Μάρτιο του 1930 αρχίζει να γράφει και επεξεργάζεται το έβδομο μυθιστόρημά της «Τα Κύματα». Το μυθιστόρημα θα κυκλοφορήσει τον Οκτώβριο του 1931. «THE WAVES» [Τα Κύματα], Hogarth Press, London (1931). Τρείς άντρες και τρείς γυναίκες, έξι το σύνολο χαρακτήρες που τους παρακολουθούμε από την παιδική τους ηλικία έως τα γηρατειά τους. Στα «Κύματα» η συγγραφέας, θα λέγαμε ότι κορυφώνει την τεχνική της μοντερνιστικής μυθιστορηματικής της γραφής. Ο συγγραφικός της σχεδιασμός και πειραματισμός στην αποτύπωση της «συνεχούς ροής της συνείδησης» κορυφώνεται καταπληκτικά. Τον Απρίλη του 1931 η Γουλφ με το αυτοκίνητό της κάνει τον γύρο της Γαλλίας. Αρχινά να γράφει το βιβλίο της «ΦΛΑΣ. Ένας σκύλος αφηγείται». Είναι μία φανταστική ιστορία γεμάτη συγκίνηση και τρυφερότητα. Η συγκινητική σχέση της δεσποινίδας Ελίζαμπεθ Μπάρετ Μπράουνινγ με το νεαρό κόκερ σπάνιελ σκυλάκι της τον Φλας. Στην πραγματικότητα είναι η βιογραφία της ζωής και της ιδιωτικής σχέσης της Ελίζαμπεθ Μπάρετ και του ποιητή Ρόμπερτ Μπράουνινγκ. Παράλληλα η Β. Γουλφ ποζάρει στον γλύπτη Stephen Tomlin για το γλυπτό μπούστο της. Ο Τ.Σ. Έλιοτ κυκλοφορεί την ποιητική του συλλογή “Ash Wednesday”και ο ποιητής W. H. Aden, τα “Poems” του. Ο «ΦΛΑΣ» θα εκδοθεί δύο χρόνια μετά, το 1933. «FLUSH A BIOGRAPHY», [ΦΛΑΣ Μια Βιογραφία], Hogarth Press, London (1933). Η Βιογραφία είναι η πρώτη της Β. Γ. η δεύτερη που έγραψε είναι αυτή του φίλου της διανοούμενου, κριτικού της τέχνης Ρότζερ Φράι, το βιβλίο κυκλοφόρησε στο τέλος της δεκαετίας του 1930. Βλέπε: «Roger Fry», [Ρότζερ Φράι] Hogarth Press, London (1940). Την διετία 1932-1933 συμβαίνουν τα εξής: Γενάρης του 1932 πεθαίνει ο συγγραφέας Lytton Strachery, ενώ το πρώτο δεκαήμερο του Μαρτίου αυτοκτονεί η συγγραφέας Carrington. Η Βιρτζίνια την επισκέπτεται μία μέρα πριν αυτοκτονήσει, από τον εκδοτικό οίκο «Χόγκαρθ Πρες» κυκλοφορούν βιβλία της. Ταξιδεύει για δεύτερη φορά 15 Απριλίου με το ζεύγος Fry την Ελλάδα. Έρχεται στην Αθήνα. Δημοσιεύει την δεύτερη συλλογή δοκιμίων της, «THE COMMON READER ΙΙ», Hogarth Press, London (1932) ενώ αρχινά να σχεδιάζει και να γράφει το εκτεταμένο και κάπως πολύπλοκο τεχνικά και υφολογικά μυθιστόρημά της «Τα Χρόνια». Ένας συνδυασμός του παραδοσιακού τρόπου αφήγησης με στοιχεία και στιλ της δικής της μοντέρνας γραφής. Το πολυσέλιδο μυθιστόρημα θα κυκλοφορήσει πέντε χρόνια αργότερα. «THE YEARS», [Τα Χρόνια], Hogarth Press, London (1937). Αρχίζει να πάσχει από καρδιολογικά προβλήματα. Ταχυκαρδίες. Η συγγραφέας δεν το βάζει κάτω, Φλεβάρη του 1933 αρχινά δισεβδομαδιαία μαθήματα Ιταλικής γλώσσας. Τον Μάη ταξιδεύει και πάλι στην Γαλλία και την Ιταλία. Η Βιρτζίνια Γουλφ αντισυμβατική μέχρι το τέλος, συνεπής με τις αξίες και τα προσωπικά της ιδανικά, αρνείται το τιμητικό διδακτορικό δίπλωμα που της απονέμεται από το Πανεπιστήμιο του Manchester τον Μάρτη της ίδιας χρονιάς. Τον Σεπτέμβριο του 1933 της προσφέρεται η θέση του λέκτορα στην έδρα Leslie Stephen στο Πανεπιστήμιο του Cambridge την οποία επίσης αρνείται. Δημοσιεύεται το βιβλίο της «Φλας». Η ευρωπαϊκή ήπειρος ταλανίζεται θανάσιμα και μπαίνει στην πιο δύσκολη και σκοτεινή ιστορική της περίοδο. Ο Χίτλερ γίνεται μέσω των εκλογών φύρερ δικτάτορας στην Γερμανία. Στις εκλογές οι ναζί κερδίζουν πάνω από 43%. Οικοδομούνται τα στρατόπεδα συγκέντρωσης, Νταχάου. Κυνήγι και εξορίες, φυλακίσεις, θανατικές καταδίκες Εβραίων, του Εβραϊκού λαού, των κομμουνιστών και των ομοφυλόφιλων, και των άλλων ευρωπαίων αντιστασιακών αγωνιστών. Ο σημαντικός φυσικός και επιστήμονας, ο Άλμπερτ Αϊνστάιν εγκαταλείπει την Γερμανία και εγκαθίσταται στις ΗΠΑ όπως και άλλοι επιστήμονες και καλλιτέχνες. 1934 Πεθαίνει 9 Νοεμβρίου, ο τεχνοκριτικός φίλος των Γουλφ, Roger Fry, η Βιρτζίνια πέφτει σε κατάθλιψη. Η αδερφή της Vanessa ζωγραφίζει το πορτρέτο της. Επεξεργάζεται και τελειώνει, εκδίδει το δοκίμιό της Walter Sickert: “A Conversation”.Hogarth Press, (1934).

Η τελευταία πενταετία 1935-1940.

      Η Βιρτζίνια, Μάη του 1935 κάνει με το αυτοκίνητό της το γύρω της Ολλανδίας της Γερμανίας και της Ιταλίας. Ξαναγράφει για δεύτερη φορά το μυθιστόρημά της «Pargiters” το μετονομάζει σε “The Years”. Το όγδοο στην σειρά μυθιστόρημά της «Τα Χρόνια», κυκλοφορεί το 1937. 20 Ιανουαρίου 1936 πεθαίνει ο βασιλιάς Γεώργιος ο Ε΄, στο θρόνο ανεβαίνει ο Εδουάρδος ο Η΄. Δεκέμβριος της ίδιας χρονιάς ο βασιλιάς Εδουάρδος ο Η΄ παραιτείται και αναλαμβάνει το θρόνο της βρετανικής κοινοπολιτείας ο αδερφός του Γεώργιος ο Στ΄. Δολοφονείται ο ισπανός ποιητής και θεατρικός συγγραφέας Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα. Καταλύεται η Ισπανική Δημοκρατία από τις δυνάμεις του στρατηγού Φράνκο. Ο Μπενίτο Μουσολίνι κυβερνά την Ιταλία. Ο δικτάτορας Ιωάννης Μεταξάς πρωθυπουργός της Ελλάδος. Ο πάπας του Υπερρεαλισμού ποιητής Andre Breton, διοργανώνει την 1^η Διεθνή Έκθεση Σουρεαλιστών (1/6/-04/7/1936) στο Λονδίνο. 1937, ο γιος  της Βανέσσας Τζούλιαν Μπέλλ, αδερφής της Βιρτζίνια σκοτώνεται στον Ισπανικό εμφύλιο πόλεμο. Ο ισπανός ζωγράφος Pablo Picasso ζωγραφίζει τον πίνακα της “Guernica”. Η Woolf διαβάζει στο ραδιόφωνο του BBC (29/4/ 1937) το δοκίμιό της “Craftamship”, θα του δώσει το όνομα «Words». Μάιος του 1938 πεθαίνει η φίλη της Ka Cox. Κυκλοφορεί το θεωρητικό της δοκίμιο “Three Guineas” [Τρείς Γκινέες], Hogarth Press, Ρίτσμοντ (1938). Στο σύνθετο αυτό θεωρητικό της μελέτημα, η Γουλφ προσπαθεί να ερμηνεύσει το φαινόμενο του φασισμού μέσα από την διαπάλη των δύο φύλων. Με το πνευματώδες μεθοδικό της γράψιμο, το δεικτικό, κριτικό της ύφος, μας μιλά και πάλι για την απελευθέρωση και την ισότητα των γυναικών μέσα στο συγκεκριμένο πολιτικό σύστημα, τι σημαίνει για τις γυναίκες και τι για τους άντρες πόλεμος. Πως μπορούμε να τον αποτρέψουμε, να τον αποφύγουμε. Ο άντρας ρωτάει και η γυναίκα δίνει τις δικές της, του φύλου της απαντήσεις με καυστικό και σπιρτόζικο τρόπο. Η πολιτική αυτή κατά βάθος «μπροσούρα» αμυδρά θυμίζει κάπως το «μανιφέστο» των ειρηνόφιλων γυναικών της Αριστοφανικής κωμωδίας. 1939 Γενάρης της νέας χρονιάς το ζεύγος Γουλφ επισκέπτεται τον πατέρα της ψυχανάλυσης Sigmund Freud στο σπίτι του στο Hamstead του Λονδίνου. Από τον εκδοτικό τους οίκο θα εκδοθούν τα μεταφρασμένα στα αγγλικά έργα του. Για μία ακόμα φορά, τρίτη, η Βιρτζίνια αρνείται την προσφορά διδακτορικού διπλώματος από το πανεπιστήμιο του Λίβερπουλ. Αρχές καλοκαιριού ο Λέοναρντ και η Βιρτζίνια κάνουν τον γύρο της Νορμανδίας και της Βρετάνης. Το σπίτι τους στο Monk’s House, επισκέπτεται συχνότατα ο ποιητήςTomas Stern Eliot όπως και ο μυθιστοριογράφος E. M. Forster. Αρχή της νέας χρονιάς, 1940. Ο Ουίνστον Τσώρτσιλ πρωθυπουργός της Βρετανίας. Εισβολή των Γερμανικών δυνάμεων στην Ολλανδία και το Βέλγιο. Το Παρίσι καταλαμβάνεται από τα Γερμανικά στρατεύματα. Η Ιταλία και η Ιαπωνία εισέρχονται στον πόλεμο με το μέρος της Γερμανίας. 28 Οκτωβρίου 1940 Ιταλική εισβολή στην Ελλάδα. Οι Γουλφ σκέφτονται να αυτοκτονήσουν σε περίπτωση νίκης του Φύρερ, με δηλητήριο. Η Βιρτζίνια διαβάζει την φάρσα του “Dreadnought” στο Ινστιτούτο Γυναικών του Rodmell. Δημοσιεύεται η Βιογραφία του Roger Fry. Η οικία των Γουλφ στην οδό 37 Mecktenburgh Square βομβαρδίζεται. Την ίδια τύχη είχε και το σπίτι τους στην 52 Tavistock Square.

Η κρίσιμη χρονιά 1941

22 Ιουνίου εισβολή των ναζιστικών στρατευμάτων στην Ρωσία. Επιχείρηση Μπαρμπαρόσα. 7 Δεκεμβρίου, η Ιαπωνική αεροπορία βομβαρδίζει τον αμερικάνικο στόλο στο Περλ Χάρμπορ. Φεβρουάριος του 1941, η στενή της φίλη Vita την επισκέπτεται στο Monk’s House και της συμπαραστέκεται ποικιλοτρόπως. Η Βιρτζίνια ολοκληρώνει το τελευταίο της μυθιστόρημα, αρχική ονομασία (“Pointz Hall”) το γνωστό («Between the Acts») «Ανάμεσα στις Πράξεις» είναι το τελευταίο της έργο, θα κυκλοφορήσει το Σεπτέμβριο του 1941 μετά τον θάνατό της. «BETWEEN THE ACTS», Hogarth Press, Ρίτσμοντ (1941). [Ανάμεσα στις Πράξεις ]. Η Βιρτζίνια αρχίζει να παρουσιάζει σημεία παραίτησης να ζήσει. Το ζεύγος επισκέπτεται τον Δρα Wilberforce να τον συμβουλευτούν για την ψυχική κατάσταση της. Στις 28 Μαρτίου βάζει πέτρες στις τσέπες του παλτού της και πέφτει στον ποταμό Ouse.                   

     Τις επόμενες δεκαετίες θα κυκλοφορήσουν τίτλοι βιβλίων της όπως: A HAUNTED HOUSE AND OTHER SHORT STORIES, Hogarth Press, London (1944). [ Το Στοιχειωμένο Σπίτι και άλλες ιστορίες].- A WRITER’S DIARY, επιμέλεια: LEONARD WOOLF, Hogarth Press, London (1953).- NURSE LUGTON’S GOLDEN THIMBLE, Hogarth Press, London (1966) κλπ.

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος

Πειραιάς

Φλεβάρης- Μάρτης 2024

Καλό ταξίδι σεμνέ πειραιώτη, έξοχε, σοβαρέ συνθέτη ΔΗΜΟ ΜΟΥΤΣΗ. Η μουσική και συνθετική σου παρουσία θα γαληνεύει τις ψυχές μας μέσα στην μουσική κακοφωνία της εποχής μας.