Τρείς παλαιές μεταφράσεις του Φρήντριχ Χαίλντερλιν από τον Δημήτριο Ι. Λάμψα

 

 Οι Λέξεις και οι Εποχές των Εικόνων

        Επιμένοντας Χαιλντερλιανά και μνημονεύοντας τους έλληνες μεταφραστές και τις ελληνίδες μεταφράστριες, επιμελητές και εκδότες και τους κατά καιρούς μελετητές του γερμανού λυρικού ποιητή που γνωρίζω, αναρτώ παράλληλα ποιήματα και δημοσιεύματα, κείμενα και άρθρα για την έμμετρη και πεζή γραφή του. Στο παρόν σημείωμα αντιγράφω τις τρείς μεταφράσεις του Δημητρίου Ιωάννη Λάμψα, του γερμανού ποιητή. 1., «Η πατρίδα», 2. «Οι βελανιδιές» και 3., «Απόλαψη της ζωής». Ο μεταφραστής αφιερώνει το βιβλίο του στον εθνικό μας ποιητή Κωστή Παλαμά ο οποίος προλογίζει την δίτομη μεταφραστική έκδοση των περιόδων του Μεσοπολέμου. Παράλληλα, εκθέτω άτακτες σκέψεις «εκ μέρους» της Πειραιώτικης ιστοσελίδας λίγο πριν εκπνεύσει το 2024. Η επανεμφάνιση και ανάρτηση των παλαιών αυτών μεταφραστικών ελληνικών καταθέσεων εκ μέρους μας, είναι μία θέλω να πιστεύω στις μέρες μας χρήσιμη επαναγνωριμία μας με τον ανθώνα της γερμανικής ρομαντικής ποίησης και φυσικά τις μεταφραστικές φωνές ελλήνων των αρχών του προηγούμενου αιώνα λογοτεχνών. Σίγουρα στους γερμανομαθείς και ασχολούμενους με την φιλολογία της Γερμανικής Γραμματείας και την περιπέτειά της στην χώρα μας, την πρόσληψή της, τα βιβλία αυτά-παλαιές και σύγχρονες πηγές που έχω καταγράψει και αναρτήσει μέχρι τώρα- είναι γνωστά, όπως και στους ασχολούμενους με την ποίηση του ρομαντικού λυρικού ποιητή. Η επανεμφάνισή τους στην σύγχρονη αναγνωστική επικαιρότητα-εκ μέρους μας- αποσκοπεί σε δύο στόχους. Πρώτον στην ατομική του γράφοντος επαναπροσέγγιση και διάβασμα του έργου του τραγικού ποιητή με την άνεση και την σφαιρικότερη ενημέρωση που του παράσχει ο προσωπικός αναγνωστικός χρόνος και τα σύγχρονα βιβλιογραφικά εκδοτικά δεδομένα. Χαιρόμαστε πρωτίστως οι ίδιοι τα ποιήματα, τα κείμενα, τα δημοσιεύματα, τα άρθρα και τις βιβλιοκριτικές που διαβάζουμε και αντιγράφουμε. Μας ξυπνούν μνήμες παλαιότερων φιλολογικών συζητήσεων και γνωριμιών μας με άτομα του λογοτεχνικού και μεταφραστικού χώρου, ποιητικές συγκινήσεις πρώτων επαφών μας με ξένες ευρωπαϊκές φωνές και έργα. Αυτήν την ευχαρίστηση θέλουμε να μεταφέρουμε και στην λογοτεχνική ιστοσελίδα Λογοτεχνικά Πάρεργα με τα βιβλία και τα κείμενα που παρουσιάζουμε. Ένα λογοτεχνικό ιστολόγιο ανοιχτό σε απόψεις, ιδέες, θέσεις, κρίσεις, ακόμα και αντιρρήσεις σε θέματα που αφορούν την ελληνική και ξένη φιλολογία και ευρύτερα, ζητήματα πολιτισμού. Οι αναρτήσεις αυτές, δεν αποσκοπούν ούτε να αναμετρηθούν ούτε να σταθούν απέναντι σε άλλα λογοτεχνικά ιστολόγια που συναντάμε στο διαδίκτυο. Ούτε σε προσωπικό ούτε σε δημόσιο επίπεδο. Τα Λογοτεχνικά Πάρεργα έχουν επίγνωση ότι δεν διαθέτουν την ηλεκτρονική συμπαράσταση τρίτων, ούτε έχουν την καλλιτεχνική εικόνα, την αισθητική εμφάνιση πλείστων άλλων μπλοκ τα οποία εμπλουτίζουν τις σελίδες και τις αναρτήσεις τους με φωτογραφικό και εικαστικό υλικό, έχουν οργανωμένη δομή και κατηγοριοποιημένη διάταξη στην παρουσίαση της ύλης τους, πράγμα που τα καθιστά ελκυστικότερα και με μεγαλύτερη επισκεψιμότητα. Τα Λογοτεχνικά Πάρεργα ευτυχώς από την άλλη, δεν έχουν δεσμεύσεις, δεν είναι υποχρεωμένα για επαγγελματικούς ή άλλους εξαρτησιακούς λόγους να παρουσιάζουν ανελλιπώς σύγχρονους τίτλους βιβλίων που τους αποστέλλουν οι εκδοτικοί οίκοι για να διαφημιστούν ή παρουσιαστούν όπως γίνονταν εδώ και δεκαετίες όταν εκδίδεται ένα βιβλίο και φτάνει σε εμάς τους αναγνώστες ως εμπορικό προϊόν. Δεν έχουν τα Λ. Πάρεργα άλλου είδους εξαρτήσεις, δεν χρωματίζονται κομματικά, ούτε μπλέκονται σε δημόσιους διαξιφισμούς και διαμάχες. Έχουν ασφαλώς άποψη για τα πολιτικά και φιλολογικά πράγματα των ημερών μας, ενημερώνονται για τα σημερινά τεκταινόμενα, αγαπούν την ιστορία διαβάζουν και ακούν γνώμες άλλων προσπαθώντας όσο γίνεται, να κρατήσουν ανοιχτούς διαύλους επικοινωνίας της Ζωής με την Τέχνη, σαν ένα ενιαίο σώμα συγκοινωνούντων διαύλων επαφής, μιάς ευρείας καλλιτεχνικότητας και όχι αριστοκρατικότητας της δε έναντι της μεν. Έχουν μία ιδιαίτερα προτίμηση στην Ποίηση, την Κριτική και το Δοκίμιο, τον κόσμο των Ιδεών. Όποια συγγραφική φωνή παλαιότερων και νεότερων χρόνων μας συγκινεί, όποιο δημοσίευμα ή κείμενο μας κεντρίζει αναγνωστικά, έχει κάτι να μας πει ακόμα ανασύροντάς το από την σκόνη του χρόνου, ακόμα και αν δεν συμφωνούμε με το διαπραγματευόμενο θέμα του, τα λεγόμενα του λογοτέχνη αλλά μας προβληματίζει θετικά, θεωρώντας ότι προάγει διαχρονικά τα ελληνικά γράμματα και ανοίγει ακόμα και σήμερα τους ορίζοντες της σκέψης μας, το παρουσιάζουμε με τις μικρές γνώσεις που διαθέτουμε πάνω σε διάφορους τομείς της ελληνικής και ξένης λογοτεχνίας. Ευελπιστώντας με τα εργογραφικά στοιχεία και βιβλιογραφικές πληροφορίες που ανιχνεύουμε από το αρχείο μας και παρουσιάζουμε τεκμηριωμένα εκ νέου, ανοίγουμε ειλικρινή συνομιλία μεταξύ των δημοσιευμάτων και του σύγχρονου φιλαναγνωστικού κοινού. Πολλές από τις αναρτήσεις τέλος, ενδέχεται να φανούν χρήσιμες στους σύγχρονους ερευνητές, συγγραφείς, ή τουλάχιστον, σε αυτούς που μπαίνουν και διαβάζουν το πειραιώτικο αυτό ιστολόγιο, ανοιχτό και όχι συνδρομητικό μή εξαρτημένο από οικονομικές ή άλλες αναγκαιότητες. Ευχόμενοι οι όποιοι αναγνώστες και αναγνώστριες από την Ελλάδα και διάφορα μέρη και ηπείρους του εξωτερικού να θυμούνται να αναφέρουν την πηγή, όπως πράττουμε πάντα και εμείς στην δική μας ανάδειξη προσώπων, φωνών, κειμένων, έργων. Συνήθως τα αναρτώμενα δημοσιεύματα είναι μακροσκελή, είναι η αναμέτρηση μας με τις λέξεις, την γλώσσα που χρησιμοποιούμε. Αυτές τις ασχημάτιστες άχρωμες κουκίδες πάνω στο λευκό χαρτί ή την οθόνη του υπολογιστή. Ο λόγος του γράφοντος είναι πολλές φορές φλύαρος, αποφεύγει να ορθοτομεί με συντομία τους κανόνες της λογοτεχνικής και ορθογραφικής αληθείας, μια και ασπάζεται την άποψη ότι αντικειμενική αλήθεια δεν υπάρχει, ούτε σιγουριά  στις κρίσεις μας διαχρονική. Έχουμε τα ιστορικά φανερώματα αποδοχή της δεδομένης αναζήτησης της αλήθειας σύμφωνα με τις γνώμες και τις κρίσεις των πλειόνων σε προσδιοριζόμενες ιστορικές στιγμές, κοινωνικές και καλλιτεχνικές συνθήκες ανάδειξης ενός λογοτέχνη ερμηνεία ενός βιβλίου, προσέγγισης ενός έργου ώστε αυτό να γίνεται ευπώλητο προϊόν και ευκολοχώνευτο στο αναγνωστικό κοινό. Ο γράφων πολλές φορές αδιαφορεί για την σωστή ορθογραφία, ανορθογραφεί, θέλοντας κατά την κρίση του να φανερωθεί η πρώτη σύλληψη της αίσθησης που μας αφήνει ένα γραπτό κείμενο στις συνειδήσεις μας, απογυμνωμένο από φιλολογικά στολίδια και τις γλώσσας προσδιοριστικές προδιαγραφές, σοφολογιότατων επίσημες γιρλάντες κανόνων και απαγορεύσεων. Τα δημοσιεύματα παραδεχόμαστε ότι μοιάζουν σαν μεγάλα σεντόνια που απλώνονται στο λογοτεχνικό μπαλκόνι ή την ταράτσα της φιλολογίας για να αεριστούν και αυτά κουβαλάν όταν τα μαζεύουμε την υγρασία της παγωνιάς της σοβαρής και επίσημης «καθωσπρέπει» ανάγνωσης ίσως και αναγνώρισης. Μας αρέσει όμως το διάβασμα ακόμα και τώρα που τα χειμωνιάτικα φύλλα της ζωής μας πλήθυναν, να ανθολογούμε από όλο το ιστόγραμμα του προφορικού και γραπτού λόγου της ελληνικής γλώσσας και του ιστορικού της πολιτιστικού καταθετηρίου. Η ζωή όπως και η τέχνη στις μέρες μας έχει κάπως φτωχύνει, όλα έχουν ειπωθεί με τον έναν ή άλλον τρόπο. Η γραφή δεν λειτουργεί πλέον ως απόλαυση της τεχνουργίας της ομορφιάς, μιάς άλλης αίσθησης και συγκίνησης του Κόσμου μας, έχει καταντήσει μια εύπεπτη καταναλωτική παραγωγή όπως τα υπόλοιπα εμπορικά προϊόντα. Ένα βιβλίο δεν στηρίζεται όπως τις προηγούμενες δεκαετίες στην αναγνωστική βουλιμία των αναγνωστών του, στα «πηγαδάκια» ανάγνωσης στους χώρους των βιβλιοπωλείων, αλλά μάλλον, στο καταναλωτικό ξόδεμά μας σε εορταστικές κυρίως περιόδους και άλλες μεγάλες αργίες. Η Τέχνη έστω και αν η δημόσια υπέρ προβολή της -μέσω των διαδικτύων στις μέρες μας- έχουμε την εντύπωση ότι δεν αγγίζει τις μεγάλες μάζες, στην ουσία αν δεν λαθεύω περιορίζεται σε πανεπιστημιακά σπουδαστήρια, σε μέγαρα σοϊλήδων συλλεκτών, σε κελιά επαγγελματιών κριτικών, σε στούντια δημοσιογραφούντων παρουσιαστών με την ευκαιρία της έκδοσης. Στις μέρες μας μόνο δύο μεγάλες πολυπληθείς κατηγορίες καλλιτεχνών κεντρίζουν το ενδιαφέρον του μεγάλου κοινού, οι πάσης φύσεως τραγουδιστές και οι ηθοποιοί και άλλοι παράγοντες της κινηματογραφικής και θεατρικής τέχνης. Προερχόμενοι από άλλες εποχές ανάγνωσης και επαφή μας με την βιβλιοπαραγωγή, που ίσως να μην ήσαν και τόσο εμπορικά άδολες στις προθέσεις τους, αποφεύγουμε να παραδοθούμε άνευ αντιστάσεως στην δυναμική προπαγάνδα της Εικόνας. Της Εικόνας ως θεάς Κίρκης που όλα τα «παραπλανεί» και τα «εκμαυλίζει» σύμφωνα με τις επαγγελματικές προθέσεις των διαφημιστών και των εμπορικών αναγκών. Στις σύγχρονες εποχές μας ακόμα και οι άνθρωποι που διαβάζουν ή γράφουν, υιοθετούν την χρήση του λόγου ως σλόγκαν, υιοθετούν το κείμενο λεζάντα, τις λέξεις ως πάρεργο σε περιόδους λεξιπενίας που η Εικόνα είναι κυρίαρχη και δεσποτική στις ζωές όλων μας. Αναζητούμε λύσεις μη προβληματισμού μας μέσω των ιλουστρασιόν, λαμπερών και φανταχτερών Εικόνων και όχι των Κειμένων, της Γραφής που απαιτεί την ατομική μας αυτενέργεια και προβληματισμό, κρίση. Πιστεύουμε στο άνοιγμα της σκέψης, στο ξεδίπλωμα των ιδεών, στο άπλωμα των λέξεων πάνω στο κείμενο, κάτι σαν τον τραχανά στον ήλιο της ζωής, δίχως αγκυλώσεις και περιορισμούς. Έτσι αγνοούμε- ίσως λανθασμένα, το αρχαίο ρητό «το λακωνίζειν εστί φιλοσοφείν» και καταφεύγουμε στην μακρηγορία των παλαιότερων κειμένων και λογοτεχνικών φωνών, παλαιομοδίτικα αναγνωστικά. Ανοίγουμε διάλογο με το κείμενο, στην αυθεντικότητα της δημοσίευσής του, στην τσαλακωμένη υφολογική του εξιστόρηση, στην εξόρυξη σημείων της ανορθογραφίας του, των συγγραφικών ορθογραφικών αστοχιών. Προτιμούμε ένα έμψυχο σώμα που ακόμα εξακολουθεί να αναπνέει από τα βάθη της γραπτής παράδοσης των χρόνων, παρά ένα ταριχευμένο σώμα-πτώμα στο νεκροτομείο των κριτικών κανοναρχών των γραμματικών διαλέκτων, δίχως φυσικά να αναζητούμε την συμφωνία ή την αποδοχή των υψηλά ιστάμενων. Είμαστε άπληστοι ακόμα θιασώτες του διαβάσματος και όχι των αποκλεισμών του. (Έχουμε σαν ερωτηματική αντιπρόταση πώς γίνεται ένας σύγχρονος κριτικός να μπορεί να διαβάζει και να αφομοιώνει έναν τόσο μεγάλο αριθμό πολυσέλιδων βιβλίων- νέων εκδόσεων και επανεκδόσεων που του δωρίζουν οι εκδοτικοί οίκοι και οφείλει να τα παρουσιάσει στις σελίδες των διαφόρων ηλεκτρονικών ιστοσελίδων, σε τόσο σύντομο χρονικό διάστημα.). Ποιος αλήθεια είναι σίγουρος στο ποιος προβεβλημένος λογοτέχνης και βιβλίο των ημερών μας θα διασωθεί στο μέλλον; Ποιό ή ποιά έργα- βιβλία θα εξακολουθούν να διαβάζονται; Θα ξυπνούν τις μνήμες των μελλοντικών αναγνωστών, θα ερεθίζουν τις συνειδήσεις τους; Η Εικόνα είναι σαν τον αρχαίο λαβύρινθο με τον Μινώταυρο πάντα να παραμονεύει και ίσως να βγαίνει νικητής, το Κείμενο δεν έχει άλλη βοήθεια υπεράσπισής του παρά μόνο την ανάγνωσή μας, την μνημόνευσή μας. Αναγνώστες και γραφιάδες μιάς προσωπικής συγκίνησης και ερμηνείας του Κόσμου μας, τείνουμε σωσίβια διάσωσης στο χρόνο από τον προσωπικό μας χρόνο σε παλαιότερες φωνές συγγραφέων με ότι αυτό σημαίνει στους μοντέρνους ανατρεπτικούς και αναθεωρητικούς χρόνους μας. Αλόγιστη σπατάλη ζωής ή αλόγιστη σπατάλη διαβάσματος, ποιος μπορεί να μας απαντήσει με βεβαιότητα στο ατέλειωτο αυτό παιχνίδι των επαναλαμβανόμενων λέξεων και μιάς γλώσσας, που σηκώνει τα όποια ημαρτημένα μας.

Εποχές των Εικόνων για άλλη μία χρονιά που σε λίγο φεύγει και κλείνουν τον κύκλος τους επαναλαμβανόμενες. Αντικατοπτρισμοί ειδώλων νοθευμένων ποιοτήτων ζωής απομυθοποιημένων υπάρξεών μας. Αγωνιζόμαστε από το δικό μας μετερίζι της Πειραιώτικης ιστοσελίδας, ας το επαναλάβουμε, σαν ένα παιχνίδι με τις λέξεις στο ατομικό μας επιτραπέζιο παιδικό παιχνίδι, να «διασώσουμε» τόσο τον προφορικό όσο και τον γραπτό λόγο, και τις ιστορικές και φιλολογικές παραδόσεις της πατρίδας μας που γέννησαν παράλληλα με τον Λόγο, και την εκμαβληστική, πλανεύτρα, παραπλανητική «σπανίως;» Εικόνα μέσα στο διάβα του παγκόσμιου πολιτισμού. «Ο Άνθρωπος και τα Σύμβολά του» μας λέει ένας παλαιός τίτλος ενός εξαιρετικού βιβλίου του Καρλ Γούνγκ.  Από τις απαρχές της προφορικής παράδοσης των ανθρώπων της mare nostrum και του πολυδιάστατου πολιτισμού της, όπως είναι το «Έπος του Γιλγαμές», «Η Αιγυπτιακή Βίβλος των Νεκρών», τα δύο Ελληνικά Ομηρικά Έπη, η «Ιλιάδα» και η «Οδύσσεια», η Μεσογειακή λεκάνη καρποφορούσε Κείμενα και Εικόνες, Μύθους και Θεούς της Βλάστησης που αναγεννώνται, απόηχοι εμπράγματης φιλοσοφίας ζωής και βιωμένων εμπειριών, του κόσμου των ιδεών και του βλέμματος του Έλληνα Ανθρώπου για την Ζωή και τον Θάνατο, το Μετά. Ενιαία σταυροδρόμια θρύλων και παραδόσεων που διασώζουν οι λέξεις και οι εικόνες. Η διαρκής αμάχη των «σημείων» των λέξεων με τα «ράστερ» των εικόνων. Ο Άνθρωπος τραμπαλίζεται, παλαντζάρει διαρκώς μεταξύ Λέξεων και Εικόνων, ή ορθότερα, μεταξύ της Μυθολογικής του εικόνας και των Συμβολισμών της ως προφορικής παράδοσης από γενιά σε γενιά ή ως αποτέλεσμα γραφής πάνω στην λευκή σελίδα. Ούτε γλωσσοκεντριστές ούτε εικονολάτρες, τότε τί; Η ίδια η Ζωή κάθε φορά αποφασίζει διαφορετικά, και αρκετές φορές αμετάκλητα.

 F. HELDERGLIN  (1770- 1843)

Η  Π Α Τ Ρ Ι Δ Α

Με χαρά γυρίζει ο ναύτης πά στ’ ατάραχα νερά

στην πατρίδα, σαν το πλοίο μ’ αγαθά ‘χη φορτωμένα.

    Σαν κι’ αυτόνε στην πατρίδα τώρα θάστρεφα κι’ εγώ,

άν καλά θε νάχα ο δόλιος, όσες λύπες μαζεμένα.

 

Γλυκιές όχτες, πού κοντά σας εμεγάλωσα παιδί,

θα μου πάψτε τον καημό μου της αγάπης, που με σβήνει,

και σεις δάση μου της νηότης, άχ, μου υπόσκεστε, σαν ‘ρθω

κάτωθέ σας, πώς θε ναύρω την παλιά μου τη γαλήνη;

 

Στο ρυάκι σε λιγάκι θα βρεθώ το δροσερό

πού θωρούσα των κυμάτων το παιχνίδι, και στο ρέμα,

πού τα πλοία όλο κοιτούσα να γλιστρούν! Χρυσά βουνά,

όπου μ’ είχατε μ’ αγάπη και φροντίδα σκεπασμένα,

 

στεριά σύνορα κι’ ωραία και σπητάκι μητρικό

κι’ αδερφάκια αγαπημένα, να, ο καλός σας πάλι φτάνει,

σε λιγάκι χαιρετά σας και σεις πάλι τί σφιχτά

θα τον κλείστε ανάμεσό σας, η καρδιά του για να γειάνη!

 

Όλα μείνατε πιστοί μου, κι’ όμως ξέρω το καλά

ο καημός μου της αγάπης δεν μπορεί ποτές να γειάνη

και νανούρισμα κανένα, μα όσο νάνε τρυφερό,

απ’ την έρμη την καρδιά μου δεν μπορεί να τόνε βγάνη.

 

Από κείνον, πού μας δίνει την ουράνια τη φωτιά,

άχ, μας είναι κι’ ο άγιος πόνος μαζί πάντοτε δοσμένος!

Και γι’ αυτό κι’ αυτός άς μένη! Γυιός της γης είμαι κι εγώ,

άχ, για αγάπη, μα και πόνον είμαι ο δόλιος γεννημένος!

                        (Μ. του 1902).

--

        Ο Ι  Β Ε Λ Α Ν Ι Δ Ι Ε Σ

Σε σας, βλαστάρια του βουνού, πετιέμαι από τους κήπους,

όπου μ’ ανθρώπους δουλευτές ζη πάντα σκλαβωμένη

η φύση, πάντα σπητική κι’ υπάκοη σε δαύτους,

φροντίζοντάς τους, μά κι’ αυτή από κείνους φροντισμένη.

 

Μά, ώ μεγαλόπρεπες εσείς ωσάν λαός Τιτάνων

σε κόσμο πιά πιό μαλακό, δεν ξέρτε παρά μόνο

τον εαυτό σας και τη γής, οπού ΄χει σας γεννήσει,

και τον ωραίον ουρανό, που θρέφει σας με πόνο.

 

Ναι στών ανθρώπων το σχολειό καμιά σας δεν επήγε,

όλο χαρά και λευτεριά του ψήλου πάντα πάτε,

δές, η τρανή σας η κορφή τα σύγνεφα αγναντεύει

και τον αγέρα, σαν αητός τ’ αγρίμι του, αρπάτε.

 

Η καθεμιά σας δυνατός κι’ ολάκερος είν’ ο κόσμος

και ζήτε, δές, σαν τ’ ουρανού τ’ αστέρια φτυχισμένα:

η καθεμιά σας μιά θεά σωστή κι’ όλες αντάμα

έναν ελεύτερο δεσμό πώς κλειέτε μονιασμένα!

 

Αν ημπορούσα τη σκλαβιά και λίγο να υποφέρω,

ζήλεια δε θάχα σας καμιά, που ζω με τους ανθρώπους,

κι’ αν μιά δεν μέδενε μ’ αυτούς καρδιά, π’ αγάπη θέλει,

με σας πώς θα ήθελα μαζί να ζω σ’ αυτούς τους τόπους!

             (Μ. του 1903)

--

         Α Π Ο Λ Α Ψ Η  Τ Η Σ  Ζ Ω Η Σ

Ακόμη λάμπουν και για με της άνοιξης τα κάλλη,

ακόμη κι’ η παιδιάτικη δε γέρασε καρδιά μου,

χαράς και πόνου απαντοχή με θρέφει ακόμη πάντα

και στάζει αγάπης άδολης γλυκειά δροσιά η ματιά μου.

 

Ακόμη με παρηγοράν τα πλάτια τα γαλάζια,

οι κάμποι οι καταπράσινοι κι’ η ρόδινη εκεί δύση

και της χαράς το μαγικό ποτήρι με κερνάει

η θεία κι’ η πανέμορφη και πάντα νέα Φύση.

 

Καρδιά, και τούτη εδώ η ζωή την κάθε αξίζει πίκρα,

όσο το φώς του τ’ άλικον ο ήλιος μας χαρίζει,

όσο το ερχούμενο η ψυχή καλύτερα προσμένει

και μια ματιά παρήγορη στον πόνο μας δακρύζει!

          (Μ. του 1904).

Από τον πρώτο τόμο ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΤΩΝ ΓΕΡΜΑΝΩΝ ΚΛΑΣΣΙΚΩΝ. Μεταφράσεις: ΔΗΜΗΤΡΗΣ Ι. ΛΑΜΨΑΣ, εκδόσεις Ιωάννης Δ. Κολλάρος. Βιβλιοπωλείο της «ΕΣΤΙΑΣ», Αθήνα, 1934, σελ. 71-75.

    Κάθε ποίημα συνοδεύεται στο τέλος μέσα σε παρένθεση, από την χρονιά που έγινε η μετάφραση. Δηλώνει ο Δημήτριος Ι. Λάμψας στο Προλογικό του σημείωμα μεταξύ άλλων:

«Οι μεταφράσεις των Τραγουδιών των Γερμανών Κλασικών είναι παλαιές, κατά μέγα μέρος νεανικές μου εργασίες. Οι μεταφράσεις του πρώτου αυτού τόμου, καθώς και του δεύτερου, ο οποίος δημοσιεύεται σε ολίγο, είναι εργασίες των ετών 1897-1904, οι δε μεταφράσεις του τρίτου τόμου, ο οποίος θα εκδοθή ολίγον αργότερα, είναι εργασίες των ετών 1905- 1906. Οι κατόπιν ασχολίες μου δεν μου επέτρεψαν να ξαναεργασθώ απάνω σ’ αυτές, μόλις δε τον τελευταίον αυτόν καιρόν είχα την ευκαιρίαν να τις ξαναδώ και να τις υποβάλω σε κάποιαν- ευτυχώς ελαφράν- αναθεώρηση. Τις παραδίδω τώρα εις την δημοσιότητα με δύο σκοπούς. Ο πρώτος σκοπός είναι να δοθή μία περιεκτική μέν, αλλά όσον το δυνατόν καθαρώτερη εικόνα του κλασσικού Γερμανικού λυρισμού, ο οποίος- κατόπιν από τον αρχαίο Ελληνικό- κατέχει μίαν από τις πρωτεύουσες θέσεις εις την παγκόσμιο Λογοτεχνία. Για το σκοπό αυτό επροσπάθησα να διαλέξω τραγούδια χαρακτηριστικά της ιδεολογίας και της τεχνοτροπίας ενός εκάστου από τους παρουσιαζόμενους λυρικούς. Φυσικά η εικόνα, για την οποία είπα παραπάνω, θα σχηματισθή καθαρώτερη με την ανάγνωση και των τριών τόμων των μεταφράσεών μου, οι οποίοι αλληλοσυμπληρώνονται. Ο δεύτερος σκοπός είναι να δειχθή, ότι τα έργα των κλασσικών ποιητών του Γερμανικού, όπως και κάθε άλλου πολιτισμένου έθνους, παρουσιάζουν με απλή και απέριττη μορφή καθετί από την ανθρώπινη ζωή και από τη ζωή της φύσης, που μπορεί να συγκινήση και εξυψώση κάθε ανθρώπινη καρδιά, και γι’ αυτό είναι εύκολα προσιτά σε κάθε ευγενική ψυχή, ή, για να μεταχειρισθώ τα λόγια οτυ Ολύμπιου Γκαίτε, είναι τέτοια πού: «η καρδιά και τ’ απλού τα νοιώθη-κι’ ο τεχνίτης ν’ ακούη γλυκά». Μα ακριβώς και για τα χαρίσματά των αυτά οι ποιηταί αυτοί έχουν αναγνωρισθεί γενικά ως κλασσικοί, ως ποιηταί δηλαδή, των οποίων τα έργα έχουν στερηθή και μόνιμη, έχουν αιώνια αξία και είναι προωρσμένα να χρησιμεύουν ως πρότυπα σε όλες τις κατοπινές γενεές.

        Δεν γνωρίζω, αν οι μεταφράσεις μου αυτές ανταποκρίνονται στους σκοπούς, τους οποίους επιδιώκουν. Ένα μόνον ημπορώ να διαβεβαιώσω τον αναγνώστην, ότι δηλαδή οι ώρες που επέρασα μεταφράζοντας τα προϊόντα αυτά των πνευματικών κορυφών του ευγενικού Γερμανικού λαού ήσαν για μένα από τις ωραιότερες, τις ευγενικώτερες και τις μορφωτικώτερες ώρες της ζωής μου. Θα είμαι πολύ ευτυχισμένος, αν οι πτωχές μου μεταφράσεις διευκολύνουν τον επιεική αναγνώστην να αισθανθή και αυτός κατιτί ανάλογο…….»

    Ας αντιγράψουμε τα περιεχόμενα των δύο τόμων:

ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΤΩΝ ΓΕΡΜΑΝΩΝ ΚΛΑΣΣΙΚΩΝ

        ΜΕΤΑΦΡΑΣΕΙΣ

ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ Ι. ΛΑΜΨΑ

Τόμοι 2. Τόμος Α΄, σελ.222. Τόμος Β΄, σελ. 224

Εκδόται: ΙΩΑΝΝΗΣ Δ. ΚΟΛΛΑΡΟΣ & Σια. ΕΝ ΑΘΗΝΑΙΣ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟΝ ΤΗΣ «ΕΣΤΙΑΣ» χ.χ. (1934).  Οδός Σταδίου 46α Τυπογραφικά καταστήματα Η «ΘΕΜΙΣ», Ι. Α. ΜΩΥΣΙΑΔΟΥ & Β. Π. ΜΑΡΔΑ. Φαβιέρου 45 Αθήναι.  Διαστάσεις 16Χ21 Τα εξώφυλλα κοσμούν δύο ωραία σχέδια σε μαλακό καφέ και μωβ χρώμα. Τιμή παλαιοπωλείου 50 ευρώ. (στο οπισθόφυλλο αναγράφονται και οι παλαιότερες τιμές του έργου. 400 και 1200)

ΤΟΜΟΣ ΠΡΩΤΟΣ ΜΕ ΥΠΕΡΕΚΑΤΟΝ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΚΑΙ ΠΡΟΛΟΓΟΝ ΤΟΥ Κ. ΚΩΣΤΗ ΠΑΛΑΜΑ

ΤΟΜΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟΣ ΜΕ ΥΠΕΡΕΚΑΤΟΝ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ

        Το δίτομο έργο είναι αφιερωμένο «ΣΤΟΝ ΚΛΑΣΙΚΟ ΛΥΡΙΚΟ ΠΟΙΗΤΗ ΤΟΥ ΝΕΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ ΚΥΡΙΟ ΚΩΣΤΗ ΠΑΛΑΜΑ. ΜΕ ΘΑΥΜΑΣΜΟ ΚΑΙ ΛΑΤΡΕΙΑ

                ΔΗΜΗΤΡΗΣ Ι. ΛΑΜΨΑΣ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

        ΤΟΜΟΣ Α

ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΤΟΥ Κ. ΚΩΣΤΗ ΠΑΛΑΜΑ. δ-θ.

ΠΡΟΛΟΓΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΤΟΥ ΜΕΤΑΦΡΑΣΤΗ, ιά-ιβ΄.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Α) J. W. GOETHE (1749-1832), 1-35

Β) F. SCHILLER (1759-1805), 37-68

Γ) F. HOELDERLIN (1770-1843), 69-75

Δ) A. VON CHAMISSO (1781-1838), 77-82

Ε) J. KERNER (1786-1862), 83-89

ΣΤ) L. UHLAND (1787-1862), 91-107

Ζ) J. VON EICHENDORFF (1788-1857), 109-114

Η) F. RUECKERT (1788-1866), 115-129

Θ) J. C. VON  ZEDLITZ (1790-1862), 131-138

Ι)  J. G. SCHWAB (1792-1850), 139-146

ΙΑ) W. MUELLER (1794-1827), 147-162

ΙΒ) KARL  IMMERMANN (1796-1840), 163-167

ΙΓ) A. H. HOFFMANN (1798-1874), 169-173

ΙΔ) H. HEINE (1799-1856), 175-195

ΙΕ) K. EGON  EBERT (1801-1882), 197-203

ΙΣΤ) N. LENAU (N. NIEMBSCH VON STREHLENAU) (1802- 1850), 205-217

ΙΖ) A. GRUEN (A. A. GRAF VON AUERSPERG) (1806-1876), 219-221

        ΤΟΜΟΣ  ΔΕΥΤΕΡΟΣ

Ι. ΠΟΙΗΤΑΙ, ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΘΕΝΤΕΣ ΚΑΙ ΕΙΣ ΤΟΝ ΠΡΩΤΟΝ ΤΟΜΟΝ, ζ΄

Α) J. W. GOETHE (1749-1832), 1-25

Β) F. SCHILLER (1759-1805), 27-44

Γ) ADELBERT VON CHAMISSO (1781-1838), 45-61

Δ) JOSEPH FREIHERR VON  EICHENDORFF (1788-1857), 63-72

Ε) WILHELM  MUELLER (1764-1827), 73-82

ΣΤ) HEINRICH  HEINE (1799-1856), 83-105

Ζ) ANASTASIUS GRUEN (A. ALEXANDER GRAF VON AUERSPERG) (1806-1876), 107-112

ΙΙ. ΠΟΙΗΤΑΙ, ΠΑΡΟΥΣΙΑΖΟΜΕΝΟΙ ΚΑΤΑ ΠΡΩΤΟΝ ΕΙΣ ΤΟΝ ΠΑΡΌΝΤΑ ΤΟΜΟΝ

Α) ERNST MORITZ  ARNDT (1769-1860), 113-118

Β) ERNST  SCHULZE (1789-1817), 119-121

Γ) THEODOR  KOERNER (1791-1813), 123-127

Δ) AUGUST  GRAF  VON PLATEN (1796-1835), 129-137

Ε) A. EMANUEL FROEHLICH (1796-1865), 139-143

ΣΤ) WILHELM  HAUFF (1802-1827), 145-148

Ζ) JULIUS  MOSEN (1803-1867), 149-153

Η) JOHNN  GABRIEL  SEIDL (1804-1875), 155-159

Θ) EDUARD  MOERIKE (1804-1875), 161-165

Ι) ROBERT  REINICH (1805-1852), 167-182

ΙΑ) K. F. DRAEXLER –MANFRED (1806-1879), 183-186

ΙΒ) ELISABETH  KUHALMANN (1808-1825), 187-194

ΙΓ) F. VON SALLET (1812-1843), 195-202

ΙΔ) FRIEDRICH HEBBEL (1813-1863), 203-209

ΙΕ) EMMANUEL  GEIBEL (1815-1884), 211-220

ΙΣΤ) GEORG  HERWEGH (1817-1875), 221-224.

        Ας κλείσουμε το Σημείωμα με τρείς μικρές επισημάνσεις. Πρώτον ο μεταφραστής μας μιλά για μεταφράσεις ΤΡΑΓΟΥΔΙΩΝ και όχι ποιημάτων, ακολουθώντας όπως φαίνεται την Παλαμική παράδοση. Εξάλλου, ο Κωστής Παλαμάς προλογίζει και υποδέχεται θετικά την έκδοση. Δεύτερον, ο Δημήτριος Ι. Λάμψας κάνει λόγο και για την έκδοση τρίτου τόμου. Από την μεριά μου, ο παλαιοπώλης που το αγόρασα μου ανέφερε μόνο τους παρόντες δύο. Και τρίτον πραγματικά προκαλεί έκπληξη πώς αυτός ο ευγενικός Γερμανικός λαός με αυτήν την πλούσια ρομαντική και όχι μόνο ποιητική παράδοση, που γέννησε τέτοιες ποιητικές μορφές σε λιγότερο από μία δεκαετία θα αιματοκυλίσει τον κόσμο, θα γίνει η αιτία της έναρξης του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου και οι ελληνομαθείς και αρχαιολάτρες κλασικολάτρες γερμανοί θα εισβάλουν και θα επιφέρουν τεράστιες υλικές καταστροφές στην πατρίδα μας και θα οδηγήσουν στα κρεματόρια έλληνες και εβραίους αθώους αγωνιστές και αντιστασιακούς πολίτες μαζί με τις οικογένειές τους. Το τραύμα της εθνικής μνήμης είναι ακόμα ανοιχτό.

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος

Πειραιάς

17 Δεκεμβρίου 2024.

 Έφυγε ο πειραιώτης δημοσιογράφος- ρεπόρτερ Κώστας Χαρδαβέλλας (Πειραιάς 5/9/1945- Αθήνα 17/12/2024)