ΤΟ ΩΡΟΛΟΪ- ΤΟ ΔΗΜΑΡΧΕΙΟ

 

ΤΟ  ΩΡΟΛΟΪ

    Ο Δήμος ζητάει το Ωρολόϊ του, δηλαδή η Δημοτική αρχή θέλει να επανεγκατασταθή στο παλιό Δημαρχείο, που τώρα έχει στεγασθή άλλη υπηρεσία ενώ εκείνη έχει προσφύγει κοντά στο Γεροκομείο και τα γραφεία της έχουν εγκατασταθή σε δύο- τρία σπίτια.

          Η περιπέτειά της αυτή μου φέρνει στο μυαλό παλιές έρευνές μας για την ίδρυση του ωρολογιού και πώς το χτίριο τούτο στην αρχή εχρησιμοποιήθηκε και μου θυμίζει ακόμα τις πολλές και «θυελλώδεις» συζητήσεις στο δημοτικό συμβούλιο, επί δημάρχου Τάκη Παναγιωτόπουλου,  όταν επρόκειτο να πουληθή στην Τράπεζα της Ελλάδος από το δήμο το τμήμα της πλατείας του Θεμιστοκλέους για την ανέγερση των υποκαταστημάτων της Τραπέζης Ελλάδος και της Εκδοτικής.

          Η Δημοτική αρχή τότε είχε καταδικάσει το χτίριο του Δημαρχείου. Και πολύ λογικά. Δεν μπορούσε πιά να χωρέση συγκεντρωμένες τις υπηρεσίες της ο πύργος αυτός, που εχτίστηκε από το Δήμο το 1870 κ’ εχρησίμεψε πρώτα για Χρηματιστήριο και για Λέσχη των Εμπόρων.

          Οι γηγενείς δημοτικοί σύμβουλοι είχαν επιμείνει να διατηρηθή όπως είχε το χτίριο.

          Τώρα μαθαίνω πως η δημοτική αρχή ζητάει να επιστρέψη στην πρώτη φωλιά της, να μιμηθή το χελιδόνι.

          Μ’ αυτό κι’ αν γίνη, θα είνε προσωρινό μέτρο.

          Καθώς έχουμε ελπίδα όλοι οι Πειραιώτες, ο Πειραιάς γλήγορα θ’ ανακύψη από τα ερείπιά του. Θα ξαναχτιστή και θα μεγαλώση.

          Το παλιό Δημαρχείο μπορεί να μείνη όπως έχει για να θυμίζη στους παλιούς μιάν εποχή και μπορεί να γίνη ανθόκηπος. Μου φαίνεται, πώς δεν μπορεί να γκρεμιστή και να γίνη μεγαλύτερο και να χάση το Γοτθικό του ρυθμό, γιατί η σύμβαση της παραχώρησης του γηπέδου της πλατείας Θεμιστοκλέους στην Τράπεζα το αποκλείει.

          Ο δήμος μας κατ’ ουσίαν είνε άστεγος και θα ζητήση να στεγάση όλες τις υπηρεσίες του μαζί σ’ ένα καλλιτεχνικό από μάρμαρο επιβλητικό και κεντρικό μέγαρο. Κι’ αυτό σύντομα ή αργότερα, όταν το επιτρέψουνε οι περιστάσεις.

Δευτέρα 12 Φεβρουαρίου 1945.

          ΤΟ  ΔΗΜΑΡΧΕΙΟ

          Συνεχίζουμε σήμερα και τελειώνουμε την Ιστορία του Ωρολογιού, του παλιού Δημαρχείου μας.

          Η Δημοτική αρχή, προτού τελικά παραχωρηθή το οικόπεδο της πλατείας στην Τράπεζα, είχεν υποβάλει στο Δημοτικό Συμβούλιο μεγαλεπήβολο σχέδιο. Να χτιστή μεγάλο και επιβλητικό μέγαρο στο χώρο της Παιδαγωγικής Ακαδημίας και στα τριγύρω της μαγαζιά και να στεγασθούν σ’ αυτό όχι μόνο το Δημαρχείο, μα και άλλες δημόσιες υπηρεσίες, η Διεύθυνσις της Αστυνομίας, η Εισαγγελία, τα ανακριτικά γραφεία, οι οικονομικές  εφορίες και άλλα γραφεία.

          Δε θυμάμαι, αν στο πελώριο αυτό μέγαρο, που θα καταλάβαινε και μεγάλο μέρος της πλατείας της Παιδαγωγικής Ακαδημίας, θα εστεγαζότανε κι’ αυτή. Προέβλεπε και γι’ αυτή το μεγαλεπήβολο σχέδιο.

          Θυμάμαι μόνον πώς εσημειώθηκε εξέγερση των εκτελεστών της διαθήκης Ράλλη τότε, που σύμφωνα μ’ αυτή δεν επιτρεπότανε καμμιά μεταβολή.

          Ερίχτηκε τότε η ιδέα να καταργηθή ο Τινάνειος Κήπος και να γίνη οικόπεδα κι άρχισαν οι διαμαρτυρίες στις εφημερίδες, πώς δεν πρέπει να καταργηθή ο κήπος και να χάση ο Πειραιάς τον πνεύμονά του.

          Έπειτα παρουσιάστηκε η ιδέα να καταργηθούν όλοι οι κήποι της Τερψιθέας και να χτιστούν καλλιμάρμαρα μέγαρα, που θα εστέγαζαν και το Λιμεναρχείο και τον Οργανισμό του Λιμένος.

          Στους απάνω κήπους της Τερψιθέας επροβλεπότανε η ίδρυση της Δημοτικής Βιβλιοθήκης και η ίδρυση Δημοτικής Πινακοθήκης.

          Και η ιδέα αυτή επολεμήθηκε. Δεν έπρεπε ο Πειραιάς να χάση τα πλεμόνια του. Να καταργήση τους κήπους του.

          Περάσανε τα χρόνια και δεν έγινε τίποτα απ’ αυτά.

          Τί έγινε; Ο Πειραιάς καταστράφηκε από τον πόλεμο.

          Όταν έγραψα σχετικά, πώς το παλιό Δημαρχείο εχτίστηκε για Χρηματιστήριο κ’ έτσι ελειτούργησε τότε, θυμήθηκα το Αρχείο του Δήμου, που μπορούσε κανένας ναν το ερευνήση και ναν το συμβουλευτή, για να μη γράφη πράματα αόριστα.

   Μά το Αρχείο του Δήμου εσώθηκε από τον πόλεμο; Εσώθηκε όλο ή το μισό; Ή ένα μέρος του;

          Ο Πειραιάς την παλιάν εποχή έχασε και τ’ όνομά του, όταν καταστράφηκε από τους Ρωμαίους. Και πήρε τα ονόματα Πόρτο Λεόνε, Πόρτο Δράκο, Ασλάν Λιμάνι, όπως παρατηράει σ’ ένα βιβλιαράκι του ο φίλος ιστοριοδίφης κ. Αντώνης Μανίκης.

          Από την άλλη μεριά διαμαρτυρήθηκαν οι επίτροποι του ναού του πολιούχου Αγίου Σπυρίδωνος.

          -Στη στιγμή που ζητάμε- ετόνιζεν η διαμαρτυρία τους- να γκρεμιστούν μπροστά στην εκκλησία τα σπίτια, να φυτευθή ο χώρος με άνθια και θαμνοειδή φυτά μέχρι της προκυμαίας και ν’ αποκαλυφθή ο γραφικός ναός- εσείς προβάλλετε ως δημόσια ανάγκη την οικοπεδοποίηση του Τινάνειου κήπου για το χτίσιμο μεγάρων και ουρανοξυστών. Με την εκτέλεση τέτοιου σχεδίου, πάλι θάβεται ο ιστορικός ναός του πολιούχου του Πειραιά.

          Αυτές κι’ άλλες περιπλοκές και συγκινήσεις επροκάλεσαν στο παρελθόν τα μεγαλεπήβολα σχέδια.

          Η νέα Δημοτική Αρχή διακρίνεται και για τη σωφροσύνη της και για την ατσαλένια θέλησή της. Κι’ έχουμε την ελπίδα πώς όλα τα μεγάλα ζητήματα του Πειραιά θα τα διευθετήση.

          Αλλά, ανεξάρτητα και από την ιστορική επιταγή και από τη λαϊκή συνήθεια, και το γνωστό κτίριο της ακτής Μιαούλη, με το σημερινό μεγάλωμα του Δήμου και τον πολλαπλασιασμό των υπηρεσιών του θα ήταν αδύνατο να εξυπηρετήση με στεγαστική ενότητα τη δημοτική μας μηχανή. Μιά είνε η λύση, που θ’ αργήση, όμως, να δη το φώς: Η δημιουργία ενός δημαρχιακού μεγάρου αναλόγου με τη θέση και την ιστορία του Πειραιά.

          Και γι’ αυτό δεν θα τολμήσουμε να την προτείνουμε την λύση αυτή, καταλήγοντας στην αδάπανη και ανώδυνη σύσταση της υπομονής, που όλα τα δημιουργεί με τον καιρό κι’ όλα τα θεμελιώνει…

Τρίτη 13 Φεβρουαρίου 1945.

ΝΙΚΟΣ Ι. ΧΑΝΤΖΑΡΑΣ

--

Σημειώσεις:

«-Να σου πω μου είπε, που βρίσκεται το γιατρικό τουλάχιστον για τους βουλευτές, τους δημάρχους και τους κοινοτάρχες. Να μαυρίζεται κάθε υποψήφιο που θυμάται τον Πειραιά μόνο στις εκλογές ή ένα φεγγάρι μόνο πριν των εκλογών. Ο υποψήφιος πρέπει να έχει ζήσει μέσα στον Πειραιά, να έχει αισθανθεί τις ανάγκες του, τις ελλείψεις του, κ’ έπειτα να ζητήσει να πάρει τους ψήφους των Πειραιωτών.

          Όσον αφορά τις άλλες Αρχές, και για αυτές βρίσκεται  το αντιφάρμακο. Αν συνεννοηθούν οι Πειραιώτες και συσσωματωθούν.

          Έχουνε τη δύναμη να συμμορφώσουν καθένα, που λησμονάει τα καθήκοντά του και παίρνει τη ζωή του και τη δουλειά του  ερασιτεχνικά, όπως λένε.». Ν. Ι. Χαντζάρας, «Ερασιτέχνες». 

          Στις 8 Φεβρουαρίου 2014 και στις 12 Φεβρουαρίου 2014 αναρτήσαμε ένα ακόμα εκτενές σημείωμα στα Λογοτεχνικά Πάρεργα για το περιβόητο ΡΟΛΟΪ, το πρώτο Δημαρχείο του Δήμου Πειραιά. Ένα από τα ισχυρά τοπόσημα του Πειραιά με σημαντικό συμβολισμό στις μνήμες και συνειδήσεις των παλαιότερων γενεών γηγενών και μη δημοτών Πειραιωτών. Είχαμε επισκεφτεί το Ιστορικό Αρχείο της πόλης και είδαμε τα πρακτικά του Δημοτικού Συμβουλίου και την απόφαση της εποχής εκείνης, με την οποία ο δοτός δήμαρχος της επταετίας Αριστείδης Σκυλίτσης γκρέμισε το παλαιό αυτό κτηριακό οίκημα το οποίο βρίσκονταν μπροστά από τον ιερό ναό του Αγίου Σπυρίδωνος και τον Τινάνειο Κήπο στην ακτή Μιαούλη στο λιμάνι. Αντιγράψαμε στο μπλοκ μας την απόφαση, ποιοι μειοψήφησαν και ποιοι όχι από τους τότε δημοτικούς συμβούλους, καταφύγαμε σε εφημερίδες της εποχής και αντιγράψαμε τα ψηφίσματα φορέων και σωματείων που δέχτηκε η τότε δημαρχιακή αρχή για την απόφασή της να γκρεμίσει ΤΟ ΡΟΛΟΪ. Την εισηγητική έκθεση του πειραιώτη σεβάσμιου ευπατρίδη ιστορικού και συγγραφέα, ευεργέτη του Δήμου Ιωάννη Α. Μελετόπουλου, που ήταν υπέρ του γκρεμίσματος του παλαιού Δημαρχείου (του οποίου η γνώμη ακούγονταν) και ό,τι κατορθώσαμε να εντοπίσουμε στα φύλλα των Πειραιώτικων εφημερίδων. Παράλληλα στηριζόμενοι και σε άλλες διάφορες πηγές γραπτές και προφορικές (σε ερωτήσεις μας) εκφράσαμε την άποψή μας για το θέμα και αντιλαμβανόμενοι σαν Πειραιώτες τις σύγχρονες-μετά την μεταπολίτευση- ρυμοτομικές και κτηριακές ανάγκες της Πόλης, την στενότητα του Πειραϊκού τοπίου, συμφωνήσαμε με το γκρέμισμα του Ρολογιού. Η θέση μας αυτή δεν άρεσε και δημιούργησε έχθρες, όμως, πολλά από τα άλυτα προβλήματα του Δήμου διαχρονικά δεν λύνονται με παλαιούς συναισθηματισμούς και ατομικές αναμνήσεις αλλά, με την αποτελεσματικότητα που επιβάλλει η σύγχρονη πραγματικότητα των καιρών. Η λειτουργικότητα του κτηριακού συγκροτήματος παλαιό Ρολόϊ-Δημαρχείο με τα διάφορα Καφενεία όπως είχα ακούσει από Πειραιώτες που το πρόλαβαν και το αποτυπώνουν τα διάφορα καρποστάλ και οι φωτογραφίες, τα κινηματογραφικά πλάνα των ελληνικών ταινιών του προηγούμενου αιώνα δεν θα ήταν αποτελεσματική. Ο Πειραιάς αναπτύσσονταν και μαζί άλλαζε και η εικόνα του. Όσοι πειραιώτες και πειραιώτισσες πρόλαβαν ΤΟ ΡΟΛΟΙ έζησαν και περπάτησαν σε έναν άλλον Πειραιά με διαφορετικές προτεραιότητες και ανάγκες, εργασιακό περιβάλλον απαιτήσεις των δημοτών, συνθήκες και καταστάσεις. ΤΟ ΡΟΛΟΪ όπως είχαμε γράψει και στα προηγούμενα σημειώματα, "ενδύθηκε" έναν θρύλο, τυλίχτηκε σε μία αχλή υπερβολικού συναισθηματισμού ίσως επειδή γκρεμίστηκε από τον τότε δήμαρχο της δικτατορίας. Δεν μπορούμε να προβλέψουμε ποιες θα ήσαν οι κρίσεις μας, μια και την Ιστορία δεν μπορείς να την ερμηνεύσεις με υποθέσεις ούτε να την εξηγήσεις με αν γινόταν αυτή η κίνηση και όχι η άλλη, αν παιρνόταν αυτή η απόφαση και απορρίπτονταν άλλη, στο τι θα λέγαμε και θα γράφαμε αν ΤΟ ΡΟΛΟΪ το γκρέμιζε πειραιώτης δημοκράτης, εκλεγμένος πολιτικά Δήμαρχος. Αλλά τις ιστορικές συγκυρίες τις διαμορφώνουν και άλλοι παράγοντες πέρα από τις βουλήσεις των ανθρώπων. Πάντως, για αρκετές δεκαετίες-ενδέχεται και μέχρι σήμερα, εν έτη 2025 που η όψη του Πειραιά αλλάζει επί τα βελτίω από την σημερινή Δημαρχιακή αρχή του κυρίου Γιάννη Μώραλη και ανοίγεται στις καινούργιες προκλήσεις του μέλλοντος που έχουν οι σύγχρονες μεγαλουπόλεις στον παγκοσμιοποιημένον Κόσμο μας, να απασχολεί ακόμα το γκρέμισμα του ΡΟΛΟΓΙΟΥ. Αν και δεν ήταν το μόνο Ρολόϊ του Πειραιά-υπήρχαν άλλα πέντε-και δεν ήταν το μοναδικό κτηριακό στολίδι του. Αλλά η θέση μας, μπορεί λανθασμένη, παραμένει η ίδια που εκφράσαμε στα προηγούμενα σημειώματά μας και έχουμε αναρτήσει στα Λογοτεχνικά Πάρεργα, στην τότε έρευνα που διεξήγαμε. Σχετικές πληροφορίες δώσαμε και στην Βιβλιογραφία του Πειραιά που είχαμε κυκλοφορήσει.

          Ταξινομώντας και ευρετηριάζοντας τα ΠΕΙΡΑΙΩΤΙΚΑ του δημοσιογράφου και ποιητή Νίκου Ι. Χαντζάρα, συναντήσαμε και τα παραπάνω δύο χρονογραφήματά του που μιλούσαν για την περίπτωση του Ρολογιού και του Δημαρχείου. Σποραδικά και σε άλλα χρονογραφήματα στην εφημερίδα «Η Φωνή του Πειραιώς» μνημονεύει Το Ρολόϊ και την περιοχή στα ρεπορτάζ που κάνει. Κάτι εύλογο αν σκεφτούμε ότι το παλαιό Ρολόϊ βρίσκονταν στην ίδια γεωγραφική ακτίνα- "περιφέρεια" που ήταν ο Τινάνειος Κήπος, το άγαλμα του Θεμιστοκλή, το σπίτι του Μιαούλη, ο ναός του Αγίου Σπυρίδωνα, η δυσώνυμη περιοχή της Τρούμπας και άλλα πειραϊκά μέγαρα.

          Ο Νίκος Ι. Χαντζάρας όπως διαβάζουμε στα ειδησεογραφικά ρεπορτάζ του είναι πάντα ενήμερος σε ότι αφορά τον Δήμο και την ιστορία του Πειραιά, δεν ανατρέχει μόνο συστηματικά και συχνά σε πειραϊκά αρχεία και αυθεντικές πηγές για να αντλήσει τις πληροφορίες του αλλά έχει και γνώμη και κρίση και δεν διστάζει να την εκφράζει δημοσίως με ευγένεια και χαμηλούς τόνους γραφής ακόμα και αν διαφωνεί με Δημοτικές αποφάσεις ή επιλογές Δημάρχων. Τα κείμενα του Χαντζάρα είτε αυτά δημοσιεύονται στην «Φωνή του Πειραιώς» είτε σε άλλες πειραιώτικες και μη εφημερίδες και περιοδικά διακρίνονται για την εγκυρότητά τους, στο να πιάνουν τον σφυγμό της εποχής, να αφουγκράζονται τις ανάγκες των συνδημοτών του, να καθρεφτίζουν γνώμες και θέσεις Πειραιωτών που δεν είχαν πρόσβαση στις σελίδες των εφημερίδων. Ήταν πάντα ενήμερος στο τι γινόταν στον Δήμο και στον ευρύτερο Πειραϊκό χώρο και περιφέρεια. Θα γράφαμε ότι ήταν ένας άξιος βιοπαλαιστής πειραιώτης δημοσιογράφος με καλή πένα και δημοσιογραφική όσφρηση, ήξερε να αναδεικνύει περασμένα στοιχεία και ιστορικά ντοκουμέντα, να τα φέρνει στην επιφάνεια και με αυτά να οικοδομεί τα κείμενά του και τα συμπεράσματα του.

Το μικρό βιβλιαράκι που αναφέρει ο Χαντζάρας του φίλου του Αντώνη Μανίκη είναι το «Πενήντα πέντε χρόνων ιστορία του Πειραιώς (1765-1821) περιοδική έκδοση επαγγελματικής και οικοκυρικής σχολής θηλέων δήμου Πειραιώς. Πειραιάς αρ.1/11, 1943.

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος

Πειραιάς

Παρασκευή 10/10/2025