ΟΥΡΑΝΟΣ ΧΩΡΙΣ ΔΙΑΒΑΤΗΡΙΟ

ΦΕΡΕΫΝΤΟΥΝ ΦΑΡΙΑΝΤ

Ο ΟΥΡΑΝΟΣ ΧΩΡΙΣ ΔΙΑΒΑΤΗΡΙΟ

Πρόλογος: Γιάννης Ρίτσος

Εκδόσεις «ΓΝΩΣΗ» Άνοιξη 1995, Ξένη Ποίηση 15,

σ. 56, δρχ. 1560

Στην 8^η σελίδα σχέδιο του Γιάννη Ρίτσου από το προσωπικό αρχείο του Φερ. Φεριάντ. Τα καλλιγραφικά ποιήματα είναι του Πέρση καλλιγράφου Hamid Esteghamati (Χαμίντ Εστεγάματι).

ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΦΑΡΙΑΝΤ

    Πριν από λίγο καιρό, ο Πέρσης ποιητής Φερεϋντούν Φαριάντ, μου έφερε την τελευταία του ποιητική συλλογή (ανέκδοτη ακόμη), με τον τίτλο «Ουρανός χωρίς διαβατήριο», μεταφρασμένη απ’ τον ίδιον στα ελληνικά. Έμεινα έκπληκτος. Κάτω απ’ την αδέξια μετάφραση διέκρινα ένα εξαιρετικό ταλέντο. Μια ποίηση πυκνή, επιγραμματική, που, ασφαλώς, έχει δεχτεί την επίδραση της μεγάλης αρχαίας περσικής ποίησης, αλλά ταυτόχρονα, και την επίδραση των σύγχρονων αισθητικών ρευμάτων.

     Κύριο γνώρισμα αυτών των ποιημάτων είναι η απλότητα, η ακρίβεια, η καθαρότητα, χωρίς περιττά στολίδια, χωρίς διακοσμητικά στοιχεία κι εύκολους λυρισμούς. Ωστόσο, μέσα σ’ αυτή την απλότητα, ξαφνικά παρεμβαίνει ένας στίχος παράδοξος, ένας στίχος εντελώς απροσδόκητος-κι αυτός ακριβώς ο στίχος δίνει μια νέα διάσταση σε όλο το ποίημα, φωτίζει μ’ ένα νέο φωτισμό κάθε λέξη του ποιήματος, μεγεθύνοντας την αισθητική του σημασία και αξία. Μια ποίηση αληθινά αξιοθαύμαστη.

                                     Γιάννης Ρίτσος

Αθήνα, Σεπτέμβρης 1989

1

Φύτεψα λέξεις στο χαρτί.

Φύτρωσε ένα δέντρο με πλατιά φύλλα.

2

Τρία δέντρα, δύο άσπρα κουνέλια,

 μια άδεια καρέκλα.

Εγώ λείπω.

4

Φυλακισμένα ποιήματα χρόνια και χρόνια.

Οι λέξεις αιωρούνται σαν ανεκπλήρωτες επιθυμίες.

Περιμένουν.

5

Καλύπτω τις τρύπες

με φεγγάρι, με ποιήματα

ή με τα φιλιά σου.

6

Περνώντας από μια νύχτα στην άλλη

έχασα τη λάμπα μου.

7

Σκοτωμένοι, σκοτωμένοι, κι άλλοι κι άλλοι.

Ουρανός πώς να βγάλει τα μαύρα του-

8

Η μοναξιά μ’ έφερε κοντά στα πουλιά.

Μ’ έμαθε να πετάω.

10

Πόλεμοι, χρόνια, σκοτωμένοι.

Περισσότερο γερνάνε οι μητέρες.

11

Τα δέντρα στον ουρανό.

Ο ήλιος στη γη.

Ασκούμαι στην ποίηση.

13

Στον μαυροπίνακα της νύχτας

μ’ ένα κομμάτι κιμωλία γράψε:

φως, φως, φως.

Ποιητής είσαι.

15

Ρολόι του ηλιοτρόπιου

στο χέρι του καλοκαιριού.

Δώδεκα η ώρα μεσημέρι

των πουλιών.

16

Μάταιο γαλάζιο,

μάταιη αναμονή,

πολλές πέτρες.

Τα φιλιά μας γεράσανε.

17

Αποταμίευσε το φως,

έχεις μπροστά σου πολλούς δρόμους,

πολλές νύχτες.

18

Κοιτάζομαι στον καθρέφτη.

Εσένα βλέπω.

Εσύ με βλέπεις;

19

Εγώ γράφω.

Η μικρή αδελφή μου

κεντάει πεταλούδες

στα περιθώρια του ποιήματός μου.

22

Ερειπωμένος κόσμος,

καμένη ιστορία,

αρχεία πεταμένα στους δρόμους

χωρίς άλογο, χωρίς τροχό, χωρίς σημαία.

Κι ένα κοτσύφι

μάταια προσπαθεί

να θυμηθεί το τραγούδι του.

23

Επαναστάσεις, πόλεμοι, πραξικοπήματα,

και πάλι, και πάλι, και πάλι.

Κι ένας τυφλός ζητιάνος

μ’ ένα κλουβί πουλιού στο χέρι

περνάει χτυπώντας το ραβδί του

στο σκοτεινό δρόμο.

24

Του φεγγαριού το καναρίνι

στο κλουβί της βροχής.

25

Τα φιλιά που μού ‘δωσες χτές βράδυ

τα φύτεψα στη γη.

Ένα μεγάλο δέντρο φύτρωσε.

Ανεβαίνω στην κορφή του.

Φτάνω κάπου, που δεν ξέρεις

ούτε εσύ ούτε εγώ.

26

Εγώ και το άγαλμα

δανειζόμαστε τα φτερά του σπουργιτιού

και στον ουρανό του ανεξήγητου

πετάμε.

27

Μαραμένα λουλούδια στο βάζο

Αδιάβαστα βιβλία.

Μισοτελειωμένα ποιήματα.

Έριξαν τα κλειδιά στο πηγάδι.

28

Σκοτάδι.

Σηκώνομαι απ’ την πέτρα,

κόβω απ’ τη λεύκα ένα φύλλο

και σκουπίζω τους καθρέπτες μου.

29

Ξέρεις;

Αυτός που δίνει σήμα

στα καράβια

δεν είναι ο φάρος

αλλά ο φαροφύλακας.

30

Ούτε φεγγάρι ούτε άστρο ούτε τριζόνι.

Κλείσιμο δίχως τοίχους.

Με την αιχμή του μολυβιού μου

ανοίγω μια τρύπα στη νύχτα.

Εκτινάζεται φως.

31

Τη γλώσσα της ποίησης την έμαθα

απ’ τ’ άστρα, απ’ τα πουλιά, απ’ τα φύλλα

κι απ’ τους πλανόδιους τροχιστές.

33

Ο ήλιος φεγγοβολάει σαν πάντα

σκληρός κι αδιάφορος.

Σήμερα σκοτώσαν δώδεκα παλικάρια.

Δώδεκα μαυροφορεμένα χελιδόνια

κάθισαν στα όρθια ντουφέκια τους.

34

Μιλάω στο δέντρο.

Το δέντρο δίνει το μήνυμά του στον ουρανό.

Ο ουρανός γίνεται πιο γαλάζιος.

36

Έρημα σπίτια,

έρημοι δρόμοι,

πολλά πηγάδια,

Εγώ

έπεσα στον ουρανό.

38

Όλα τα δέντρα δικά σας.

Δώστε μου μόνο ένα φύλλο

να βάλω στο πέτο μου

ή στο ποίημά μου.

40

Σε κάθε παύση σκοτεινή,

ανάμεσα στις λέξεις σου,

βάζεις ένα άστρο.

41

Παρέα μου και χαρά μου

τα πρόσωπα, τ’ αστέρια

και τ’ ανοιχτά παράθυρα.

43

Τα κλειδιά,

που είχε η μητέρα κρεμασμένα στη ζώνη της,

ήξεραν τα μυστικά των παιδικών μας χρόνων

και τα κρυφά περάσματα της νύχτας.

44

Αυτό το φως το μυστικό,

το κρυμμένο στις λέξεις,

ένα φεγγάρι στο πηγάδι.

47

Η Παλαιστίνη πολεμάει με πέτρες.

Φωνάζει με πέτρες.

Με πέτρες χτίζει τα όνειρά της

και τα τραγούδια της.

48

Ένας κοκκινολαίμης

άφησε στο παράθυρό μου

τη μικρή φλογέρα του

και χωρίς καμίαν εξήγηση

έφυγε.

49

Το τραγούδι των καναρινιών

σπάζει το κλουβί,

ανοίγει ένα παράθυρο μέσα μου.

Από κει κοιτάζω

τον γαλάζιο ουρανό

και τα μάτια σου.

50

Να μην τελειώσεις το ποίημα.

Όχι.

Ν’ αρχίσεις το αστέρι.

51

Ξένος του γαλάζιου.

Ξένος των νερών.

Στη γη πεσμένα

πέντε μήλα.

Πού να πάω;

52

Κυρά πανάρχαιη Ελλάδα,

κρύψε με κάτω

απ’ τη γαλάζια ποδιά σου.

54

Το παρελθόν

πολύ νωρίς το ξεχάσαμε,

για τούτο χάσαμε

και το παρόν.

Τρία λευκά πουλιά

φτερούγισαν αβέβαια

στο μέλλον.

55

Το φεγγάρι

μια παλιά πληγή

στο στήθος

του πατρικού ουρανού.

57

Μόνος μπροστά στη θάλασσα.

Ένα κύμα μού έφερε

ένα μπουκάλι σφραγισμένο.

Το ανοίγω: Τα φιλιά σου.

58

Δυο πορτοκάλια κι ένα σπαθί.

Καταιγίδα στη στέγη.

Στο κρεβάτι

απόν το σώμα σου.

59

Μέσα στη νύχτα

μια άλλη νύχτα

μ’ ένα φεγγάρι σκοτωμένο

στα γόνατά της.

60

Η μητέρα πέθανε.

Ο πατέρας πέθανε.

Οι ποιητές εξορίστηκαν.

Δε βγαίνουν τα φύλλα των δέντρων,

δε βγαίνουν οι σημαίες,

δε βγαίνει ο ήλιος.

Κι ακόμη περιμένουμε.

61

Τα χρόνια περνούν.

Ο ήλιος, με τον ίδιο ρυθμό,

ανοιγοκλείνει τα παράθυρα.

Παιδιά γεννιούνται.

Οι μέρες κυκλοφορούν με τρίκυκλα.

Γερνάμε.

63

Μάταια προσπαθώ να σκεφτώ ένα αστέρι.

Κλειδωμένες πόρτες. Κλειδωμένοι τοίχοι.

Σ’ έναν τοίχο καρφώνω το ποίημα.

Δεν φωτίζει.

65

Σωπαίνω.

Οι λέξεις μέσα μου αναδύονται.

Ένα χάρτινο πουλί στο τραπέζι

τραγουδάει.

69

Τις λέξεις τις κάνω δικές μου-

ένας κόσμος κλεισμένος κι απέραντος,

σύννεφα, δέντρα, περιστέρια

και αβαρή κλειδιά.

73

Πάνω σ’ έναν πανσέ

έγραψα τ’ όνομά σου.

Μια πεταλούδα κάθισε στα χείλη μου.

74

Καθένας με τα όπλα του

πολεμάει το σκοτάδι.

Εσύ με το ντουφέκι σου,

το άστρο με τις αχτίνες του

κι εγώ με το ποίημα.

75

Ο ρήτορας

μιλούσε σε μιαν αίθουσα

γεμάτη καπνούς.

Όλοι άκουγαν.

Ένα παιδί, πλάι στη μητέρα του,

κοιτούσε απ’ το παράθυρο

έναν γαλάζιο χαρταετό.

77

Πικρή ξενιτιά.

Ούτε γράμμα, ούτε χτύπημα της πόρτας.

Τίποτα.

Ένα σπουργίτι

κάθισε στο παράθυρό μου

μ’ έναν στίχο της Σαπφώς

στο ράμφος του.

78

Τις νύχτες με πανσέληνο

τ’ αγάλματα

κατεβαίνουν απ’ τα βάθρα τους

και πίσω απ’ τα κυπαρίσσια

κάνουν έρωτα.

79

Όλα μου τα ταξίδια εσύ.

Όλες μου οι θάλασσες εσύ.

Όλα μου τα ναυάγια εσύ.

Όταν σε συλλογιέμαι

ένας άνεμος με παίρνει

μαζί με το κρεβάτι μου

χωρίς πυξίδα, χωρίς τιμόνι, χωρίς πανί.

80

Εγώ κοιμάμαι.

Οι λέξεις αγρυπνούν.

Σχηματίζουν στον ύπνο μου

πουλιά και δέντρα.

Ξυπνώ.

Ούτε πουλί ούτε δέντρο.

81

Πατρίδα μου είναι

ένας ουρανός χωρίς διαβατήριο,

χωρίς πύλη.

Μπαίνω απ’ τον αέρα.

     Αθήνα 1988-89

     Τα ποιήματα του πέρση ποιητή Φερεϋντούν Φαριάντ-Ραχιμί γεννημένου στο Χοραμσάρ της Περσίας στις 16 Δεκεμβρίου 1949, τα γνώρισε κατά κάποιον τρόπο θα μπορούσαμε να γράφαμε στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό της ποίησης, ο δάσκαλος ποιητής της Ρωμιοσύνης Γιάννης Ρίτσος, που προλογίζει και την έκδοση. 
Ο πέρσης ποιητής και συγγραφέας παιδικών βιβλίων Φερεϋντούν Φαριάντ που έχει ταξιδέψει στην χώρα μας και έχει κάνει σπουδές στο πανεπιστήμιο Αθηνών, αγαπώντας την χώρα μας και τον πολιτισμό της, εξέδωσε στην Περσία το 1990 μια πολυσέλιδη ανθολογία της ποίησης του Γιάννη Ρίτσου με τον τίτλο «Το Ημερολόγιο Εξορίας». Για την μετάφρασή του αυτή που ο ίδιος επιμελήθηκε με μεράκι και αγάπη τιμήθηκε το 1991 με το Βραβείο της Εταιρείας Ελλήνων Μεταφραστών Λογοτεχνίας. Εκτός από το ποιητικό έργο του Γιάννη Ρίτσου, ο Φαριάντ έχει μεταφράσει στα περσικά και ποιήματα του Οδυσσέα Ελύτη, του Νικηφόρου Βρεττάκου, του Τάκη Σινόπουλου, του Τάσου Λειβαδίτη και άλλων ελλήνων δημιουργών.
     Τα μικρά αυτά ποιήματα της παρούσας συλλογής είναι εμπνευσμένα από την παραμονή του Πέρση ποιητή στην Ελλάδα και τα οποία μετέφρασε ο ίδιος στα ελληνικά με επιτυχία. Μια μετάφραση μπορούμε να σημειώσουμε αρκετά ικανοποιητική και ποιητικά λειτουργική, για έναν νέο πρωτοπόρο ποιητή που ανήκει σε μια διαφορετική πολιτιστική παράδοση από την δική μας και κατ’ επέκταση του δυτικού ευρωπαϊκού πολιτισμού. Και μάλιστα, αν αναλογιστούμε τις μεγάλες και πολυσύνθετες ποιητικές φόρμες του έλληνα μέντορά του κατά κάποιον τρόπο, του δικού μας Γιάννη Ρίτσου.

     Την ποίηση του πέρση ποιητή Φερεϋντούν Φαριάντ την διακρίνει μια καθαρότητα, μια αμεσότητα σαν και αυτήν που έχει συνήθως ο ποιητικός λόγος της άπω ανατολής. Είναι μια ποίηση πυκνή, συγκροτημένη γύρω από έναν πυκνό πυρήνα προσωπικής εξομολόγησης, χωρίς τίποτα το διανοουμενίστικο ή το φιλολογικά περιττό, που στηρίζεται κατά κύριο λόγο σε εικόνες παρμένες από το άμεσο και οικείο φυσικό περιβάλλον. Στην συγκεκριμένη περίπτωση, στον ουράνιο θόλο και την αστρική μαγεία και συμπαντική μαγγανεία που εκπέμπει στις συνειδήσεις των ανθρώπων των χωρών των περιοχών αυτών από τα πανάρχαια χρόνια, που παρατηρούσαν τον αστρικό κόσμο και ερμήνευαν τις συνθήκες και τα όνειρα της ζωής τους. Οι Πέρσες φημίζονταν ως άριστοι αστρονόμοι και αστρολόγοι.
Το ύφος του ποιητή είναι άμεσο και χωρίς σκιές, όπως μας δείχνουν τα μικρά ολιγόστιχα αυτά ποιήματα, ή θα μπορούσαμε να γράφαμε αυτές οι ποιητικές στιγμές, που εμφορούνται από την προφορική γλώσσα. Ο ποιητής εξομολογείται με πυκνό και συνοπτικό λόγο την αίσθηση που αφήνουν μέσα στην συνείδησή του οι φυσικές εικόνες του νύκτιου τοπίου και οι οποίες τον βοηθούν να σπονδυλώσει μια απλή και ουσιαστική φιλοσοφία ζωής. Ή ορμώμενος από διάφορες εικόνες και ξαφνικές εκπλήξεις της όρασής του, οικοδομεί την φιλοσοφία της ζωής του. Η ποίησή του δεν είναι μια ποίηση αριστοκρατική, της ανώτερης τάξης της εποχής του, ή πάλι μια ποίηση που μας περιγράφει στιγμές καθημερινές απλών ανθρώπων των μεγάλων πόλεων, αλλά είναι μια ποίηση που στηρίζεται στα αισθήματα και τα συναισθήματα που γεννά η ύπαιθρος χώρα στα άτομα της υπαίθρου. Ο Φαριάντ, δεν επεξεργάζεται την ποιητική του γλώσσα, ούτε την μεταλλάσσει ώστε να αποκτήσει μια τεχνητή καλλιέπεια για να μας γίνει αρεστή. Η ομορφιά της ποιητικής γλώσσας του πέρση ποιητή βρίσκεται στην πηγαία δήλωση των αισθημάτων που κουβαλά μέσα της και μας γίνονται φανερά μέσω των ωραίων εικόνων της, των μικρών και ξαφνικών στιγμιότυπών της. Σαν να αστράφτουν μικρά φλας μιας φωτογραφικής μηχανής που μας φωτίζουν τον έξω αλλά και με τον μέσα χώρο του ποιητή. Ο κόσμος των ιδεών δεν συναντάται ούτε καν στο περιθώριο της ποίησης του πέρση δημιουργού, τίποτα το σκοτεινό δεν διακρίνουμε στην ποίηση αυτή, τίποτα το παράτολμο, το ακραίο, το ιδιάζον, το ακαταλαβίστικο, το ιδιότροπο που να μας κάνει λόγο για τον κόσμο της ανατολής. Ο Φαριάντ γράφει μέσα σ' ένα συνεχές παραδείσιο περιβάλλον, που η φύση συστενάζει με μια παθητική ένταση που δημιουργεί στον ποιητή και όχι μόνο μια διαρκή ποιητική ευφορία. Μια πνευματική αγαλλίαση και ανακούφιση ενός εσωτερικού λυρισμού που δεν αφήνει την ποιητική αίσθηση να εξατμιστεί. Τίποτα το θρηνώδες δεν συναντάμε στην ποίηση αυτή παρά την βαθιά και ουσιαστική μελαγχολική διάθεση που αποπνέουν ορισμένες από τις ολιγόστιχες αυτές ποιητικές εκλάμψεις. Τα ποιήματα, ακόμα και αυτά που έχουν σαν θέμα τους την πολιτική, όπως αυτό που αναφέρεται στην Παλαιστίνη και τον διαρκή αγώνα των παλαιστινίων για μόνιμη πατρίδα, κουβαλούν μέσα στον πυρήνα τους μια  ισορροπημένη διαμάχη μεταξύ της κοσμικής και της μυστικής πλευράς της φύσης. Αντανακλούν αυτήν την λεπτή χαρά της ζωής και της εσωτερικής του ανθρώπου μόνωσης. Το ίδιο θα μπορούσαμε να εκφράσουμε και για τα ποιήματα εκείνα που φέρουν το βάρος μιας ερωτικής ατμόσφαιρας. Το γυναικείο πρόσωπο δεν δηλώνεται φανερά, αλλά το ίχνος της επιθυμίας του αφήνει τα σημάδια του μέσα στην συνείδηση του άντρα που ονειρεύεται και ποθεί. Αυτή η παθητική-εσωτερική ένταση που ανέφερα παραπάνω είναι που διακρίνει τα ποιήματα του πέρση δημιουργού. Μικρές φωτεινές πινελιές ποιητικής αίσθησης που συναπαρτίζουν ένα ποιητικό παραδείσιο σύμπαν που μας μαγεύει όχι με τον εξωτισμό των εικόνων του που προέρχεται από μια χώρα που γέννησε και εξακολουθεί να γεννά παραμύθια, αλλά από την σπουδαιότητα της πνευματικής γαλήνης που εμπεριέχει.  Μια ποίηση που η ίδια της η ουσία είναι ευυπόληπτη.

     Με την μικρή αυτή ανθολόγηση των ποιημάτων του πέρση ποιητή Φερεϋντουν Φαριάντ, θέλησα να δείξω τα κοινά σημεία της ποιητικής αίσθησης που συναντάμε στο έργο ενός σύγχρονου πέρση ποιητή με βαθιά και μακραίωνη πολιτιστική παράδοση, και την δική μας παράδοσης μέσω της ελληνικής γλώσσας. Ο κόσμος της ανατολής και τα όνειρα που αυτός γεννά στον δυτικό άνθρωπο, πάντοτε ήταν παρόν στην ελληνική ιστορική πραγματικότητα. Οι μεθυστικές νύχτες που μας αφηγείται η Ελληνίδα ποιήτρια Σαπφώ, έρχονται να συναντήσουν τον κόσμο των περσικών νυχτών μιας παραμυθένιας ατμόσφαιρας. Η Σελάνα φωτίζει εξίσου και μεθά τόσο τους πέρσες μάγους όσο και τους έλληνες μάντεις. Ο ποιητικός λόγος στήνει τα δίχτυα του από όπου ανεβαίνουν όλες οι ευαίσθητες υπάρξεις του κόσμου προς τον ουρανό. Είναι η κλίμακα που ενώνει το σπήλαιο με τον παράδεισο.

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος

Πειραιάς, 15 Δεκεμβρίου 2017.

Καθώς ο κόσμος μας στροβιλίζεται γύρω από χιλιάδες κοινωνικές και θρησκευτικές παραδοξότητες.

Οι Χαλδαϊκοί Χρησμοί της Φάτνης.