ΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΩΝ

                Η Ποίηση των Χριστουγέννων

          "Ω! χαίρε Ποίηση θεία

          παντού χυμένη, πρωτεϊκή,

          πολύφωνη και μέσα

          στους κόσμους σου τους άχανους,

          αντιφεγγίστρα κόσμων.

          Όλων των κόσμων και του νου

          και της καρδιάς λαλήτρα

          με λόγια σα χρυσόβουλλα

          που λάμπουν και προστάζουν"

                                                Κωστής Παλαμάς

Η ΟΥΡΑΝΙΑ ΦΑΤΝΗ ΤΗΣ ΠΟΙΗΣΗΣ

ΤΟ ΤΑΞΙΔΙ ΤΩΝ ΜΑΓΩΝ

Έπρεπε νάμαστε τρείς.

Αν δεν ήταν τόσο σκοτάδι,

θα καταλάβαινα ίσως, γιατί

έχω μείνει τόσο μονάχος.

--

Πόσο έχω ξεχάσει,

Πρέπει απ’ αρχής πάλι το ταξίδι

ν’ αρχίσει.

Πότε ξεκινήσαμε, τότε, οι τρείς;

Ή μήπως, κάποτε είχαμε ανταμώσει…

Μαζύ πορευτήκαμε ένα διάστημα,

όσο μας οδηγούσε άστρο λαμπρό.

Αυτό άλλαξε την οδό ή εγώ

Τίποτα πιά να δώ δεν μπορώ;

Πού βρίσκομαι τώρα, σε τέτοιον καιρό,

σκληρό, ανένδοτο, δύσκολο,

εγώ, ανήσυχος, βιαστικός.

Μήπως κι’ η ώρα πλησίασε;

Πού να το ξέρω!

--

Πού είναι τα δώρα;

είχαμε τότε τοιμάσει δώρα

ήμερα, ήσυχα

δώρα ημών των ταπεινών, χρυσόν

λίβανον και σμύρναν άλλοτε

με θαυμασμό κι’ ευλάβεια του φέρναμε.

--

Τώρα σ’ αυτόν τον καιρό

σίδερο, κεραυνό και φωτιά.

--

Ήμασταν τρείς,

τώρα κανέναν άλλον δε βλέπω

κι αισθάνομαι τα χέρια μου

πότε άδεια, πότε βαρειά.

Βασιλείς τότε προς τον βασιλέα

του κόσμου, τώρα κανείς

δε βασιλεύει με βεβαιότητα.

Σκοτάδι βαρύ. Ποιος μ’ οδηγεί;

Δίχως συντροφιά,

δίχως άστρο κανένα πηγαίνω.

Μόνη προσφορά, η μεγάλη που γνωρίζω,

συμφορά της στέρησής Του.

Τι να προσφέρω σημάδι ευλαβείας

κι’ υποταγής; Εμείς, άνθρωποι

της παράφορης τούτης εποχής,

τι μπορούμε, δικό μας, ευτυχείς

να Του δώσουμε; Είναι ανάγκη

να βρούμε την προσφορά.

Τίποτα δεν προσφέρει της ψυχής μας

ο τόσος αγώνας.

Χρυσόν, λίβανον και σμύρναν

άλλοτε, δώρα απλά.

Μας παιδεύει η ασυμπλήρωτη προσφορά.

Τώρα που πορεύομαι στο σκοτάδι,

χωρίς τη χαρά των δώρων, μονάχος,

δεν έχω παρά τον εαυτό μου να δώσω.

--

Εν συντριβή βαδίζοντα.

ΖΩΗ ΚΑΡΕΛΛΗ, ΤΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ, τόμος δεύτερος(1955-1973), β΄ έκδοση, εκδόσεις Οι εκδόσεις των Φίλων 1994, σ.36

Η ΣΠΗΛΙΑ

Ησυχία γύρω

Ποιόν δαίμονα θ’ αντιμετωπίσω πάλι;

Κρυφά τα νοήματα που με περιτριγυρίζουν

Κλείνω τις πόρτες μου

κι ανοίγω ένα φεγγίτη στη σπηλιά μου

όπου κατέφυγα αναζητώντας

υψιπετείς διαδρομές της φαντασίας

Ελπίζω να ξεγλιστρήσω απ’ τις δαγκάνες

που με κρατούν σφιχτά

κι εμποδίζουν τις αποκρυπτογραφήσεις

--

Θολό τοπίο και στη σελίδα μου

ενώ πασχίζω ν’ ακουμπήσω

μέσα στην ομίχλη αυτή

σε κάποιο βραχίονα να με σηκώσει

το άγγιγμά του να διαπεράσει τις ίνες μου

--

ο χώρος να φωτίσει από μητρικό χαμόγελο

να με γεμίσει υποσχέσεις.

ΧΑΡΑ ΧΡΗΣΤΑΡΑ, ΠΟΙΗΜΑΤΑ(1981-2008), εκδόσεις Μανδραγόρας 2009, σ.188

ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ

Και η Παναγιά θυμότανε

Και μόνη της μιλούσε:

--

Τούτο το σήμερα

είναι η δική μου ώρα’

Σε κρατούσα θαμπωμένη

από τη λάμψη Σου τη νιογέννητη

σάρκα μου ακόμη

το χιόνι εξαφτέρυγα λευκά

κινούσε ήχους πλάγιους στον αγέρα

και ούτε οι κακοί

ούτε το πνεύμα

μα ούτε και η ψυχή Σου

μπορούσαν να σε πάρουν μακριά

να σε χωρίσουν από μένα.

Ο κόσμος Σου ήμουν Εγώ.

--

Έπειτα το ‘νιωσα

τόσες Γραφές να πληρωθούν

μέσα στο λίγο χρόνο

και η Μεγάλη Θυσία

παραμόνευε το μερτικό της το ταμένο.

--

Παράμερα Σε λάτρευα

λαχτάρα μου ν’ αγγίξω

τον χιτώνα Σου τον άχραντο.

--

Τώρα εδώ στον άλλο κόσμο

σκύβω πάντα ν’ ακούω

τη δέηση της αγάπης

που δε γνωρίζει σύνορο.

ΙΩΑΝΝΑ ΤΣΑΤΣΟΥ, ΠΟΙΗΜΑΤΑ, εκδόσεις Εκδοτική Αθηνών 1988, σ. 290

ΚΑΤΑΝΥΚΤΙΚΟ

Κάμαρα σιωπηλή-το φως

βυζαντινό και λίγο’

φωλιάζω μέσα του’ τάχα από ποιόν

να θέλω να ξεφύγω;

--

Η μικρή Παναγιά

με το ρόδινο πρόσωπο

μέσα από μια παλιά εικόνα στάζει επάνω μου

την τρυφερή της χάρη.

Με ιμάτιο λευκό και γαλανό

μες στην αγκάλη της ο νηπίος Χριστός

και πάνωθέ τους ένας ουρανός χλωμός γεμάτος

ανερμήνευτη θλίψη.

--

Κοιτάζοντάς την

σιγά-σιγά κουρνιάζω στον εαυτό μου

σε ειρήνη

βαθιά γλυκύτατη παραδίνομαι

συνεπαίρνομαι

σε Παραδείσου ευτυχισμό

σα να ήταν έτσι από πάντοτε

ασφαλισμένη νιώθοντας υπέροχα

ανυποψίαστη καθώς

στη μήτρα μέσα της μητέρας

τότε

που δεν ήξερα τα μαχαίρια σκληρά-δεν ήξερα

τα οδυνηρά σκοτάδια αυτού του κόσμου

και τους εγκρεμούς.

ΛΕΝΑΣ ΠΑΠΠΑ, ΤΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ (1956-1992), εκδόσεις Αρμός 1994, σ. 290

ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ

Χριστούγεννα. Νύχτα βαθιά και το φεγγάρι

μες απ’ τον ουρανό που αναγαλλιάζει,

στων δέντρων τα γυμνά κλαριά

στολίδια ατίμητα ταιριάζει.

Κι αρχίζει και με τέχνην αραδιάζει

στ’ ακρόκλωνα-για του Χριστού τη χάρη-

σειρά σειρά μαργαριτάρι!

--

Φεγγάρι, φεγγαράκι, έλα και στόλισε

την κρύα, την άδεια κάμαρή μου,

το μοναχό παιδί μου

μεγάλωσε και πάει στην ξενιτιά.

Μα εμένα απόψε η σκέψη μου γυρίζει στα παλιά

τα χρόνια, και τ’ αναζητά η καρδιά μου

και το ποθεί, μικράκι ως ήτανε

το μοναχό παιδί μου.

--

Ώ! Έλα, ως να το είχα εδώ κοντά μου,

μια μυστική να κάνουμε γιορτή.

Φεγγάρι, φεγγαράκι,

φέξε μου για να βγάνω απ’ το κουτί

όλα τα παιχνιδάκια τα παλιά,

κι απ’ τη λησμονημένη τη γωνιά

των Χριστουγέννων το δεντράκι.

…Να οι στρατιώτες, να και το καράβι,

Να το ναυτάκι μέσα στη βαρκούλα.

--

-Ώ! πως για σένα ο πόθος μου ξανάβει!

Πού βρίσκεσαι, παιδιάτικη καρδούλα;-

Σε κράζει ο  καραγκιόζης, δες, ακόμα

γελάει με το πλατύ του στόμα,

κι ο άγγελος με τα φτερά απλωμένα,

έτοιμος για ταξίδια ονειρεμένα!

Καλώς τον και τον γέρον Άϊ-Βασίλη,

με το κρυφό χαμόγελο στα χείλη.

--

Φεγγάρι, φεγγαράκι, εσύ το φως σου,

και εγώ θα του κρεμάσω την καρδιά μου…

Μα τι σιγή βαθιά! Στην κάμαρά μου

καμιά κραυγή χαράς δεν αγρικιέται.

Ώ χιλιοφιλημένο μου χεράκι,

χεράκι που μεγάλωσες, κι ωστόσο

πάντα μικρό σε βλέπω εγώ, χεράκι

φτιαγμένο από βελούδο κι από χνούδι

αγγελικιάς φτερούγας, ώ χεράκι,

που είσαι και δεν είσαι πουθενά,

έλα στην μυστικιάν ετούτην ώρα,

έλα να μάσεις τα παλιά σου δώρα,

έλα και σάλεψε τα παγωμένα φύλλα

σα μια πνοή, σα μιάν ανατριχίλα,

κι ύστερα κρύψου με τ’ αστέρι της Αυγής

ανάμεσα Θανάτου και Ζωής.

ΜΥΡΤΙΩΤΙΣΣΑΣ ΑΠΑΝΤΑ, πρόλογος Τάσου Αθανασιάδη, εισαγωγή Αντρέα Καραντώνη, εκδόσεις Alvin Redman Hellas Αθήνα 1965, σ. 69               

Άβυσσος άβυσσον επικαλείται εις φωνήν των καταρρακτών σου’ πάντες οι μετεωρισμοί σου και τα κύματά σου επ’ εμέ διήλθον…»

                          Από τους Ψαλμούς του Δαυϊδ

Προς σε Ορθρίζω

Φάτνη της Ποιήσεως

Παρθένα Μαριάμ του ελέους των ψυχών

Άχραντη προσφυγοπούλα των μπουμπουκιών της πίστης

και της γραφής

βασανισμένων κορμιών

ζωγραφισμένη σε σκοτεινές κατακόμβες

αγαλλίασης των βλεμμάτων

σε τρούλους αστροφτέρωτης πνοής

που σκέπουν την πρώτη αναγίαστη γύμνια

του ανθρώπου

Άστρο φωτεινό ανεπίστρεπτο

οδηγός

μιας ελπίδας ανύμφευτης ουράνιας ευωδίας

στα σύγχρονα πολεμικά λημέρια του Κόσμου μας

που φωτίζει πολεμοχαρείς συνειδήσεις άρνησης

Μικρά ζώα χουχουλιάζουν δίπλα  στο θείο βρέφος

ζεσταίνοντας με τις ανάσες τους

την εγγύηση της σωτηρίας

Βοσκοί

προσεύχονται κατανυκτικά στον σταυρό που λάμπει πάνω απ’ το σπήλαιο

κι ο Ιωσήφ

με το βλέμμα στραμμένο στο υγρό της ξενιτιάς χώμα

μετράει τα ίχνη του νέου Παιδίου

που φυτρώνουν πασχαλιές στο βάδισμά του

Οι Μάγοι

προσκυνούν την πολιούχο Βηθλεέμ

των αρχοντονιών του πολέμου

Και οι Άγγελοι δοξολογώντας

την Ειρήνη

το ιερό φάσγανο του θανάτου

κρατούν στα χέρια τους

Στα σκοτεινά

παραμονεύει η Σφίγγα

της προσφυγιάς Μοίρας μας

υφαίνοντας με χρυσό, σμύρνα και λίβανο

την νέα ισημερία της Ιστορίας.

Το μέλλον

άχρονες στιγμές δοξασμένης ήττας

     Ευαγγελίζου χαράν μεγάλη ετέχθην σήμερον ο Σωτήρ, ψάλλει ο υμνωδός αιώνες τώρα και μαζί του, οι απανταχού με κατάνυξη πιστοί. Οι καμπάνες των εκκλησιών συνοδεύουν με τον γλυκόηχο ήχο τους το λυτρωτικό κοντάκιο του Ρωμανού του Μελωδού, Η Παρθένος Σήμερον.. Το υπέρθεο φως του κόσμου γεννάται υπό της Παρθένου σε μια ταπεινή φάτνη, τυλιγμένο μέσα στα σπάργανα της ελπίδας των ανθρώπων. Τον φωτίζουν τάστρα του ουρανού, τον ζεσταίνουν οι αναπνοές των προβάτων, τον συντροφεύουν άγγελοι εξάγγελοι με τις ανοιγμένες φτερούγες τους, ποιμένες αγραυλούντες απορούν για το μυστήριο τούτο. Ο πατήρ της Μητρός γνώμη υιός εγένετο.

Δοξαστικοί ύμνοι των ανθρώπων δοξολογούν Στήσον πάντα τα Σα. Και το εν ανθρώποις ευδοκία.

Ο ιαμβικός κανόνας του Ιωάννου του μοναχού συμπληρώνει: Ήνεγκε γαστήρ ηγιασμένον Λόγον, σαφώς αφλέκτω ζωγραφισμένω βάτω μιγέντι μορφή τη βροτησία Θεόν. Ως τόκω γαστρί παρθενική κατέβης υετός Χριστέ, και ως σταγόνες εν γη στάζουσαι.

     Εκατοντάδες οι δοξαστικοί στίχοι των ποιητών στο μυστήριο γεγονός της γέννησης. Η ποίηση και η πίστη τίκτουν. Γεννούν θαύματα που εικονίζουν τις τύψεις και τα βάσανα ανθρωπίνων ψυχών, ελπίδες και ανατάσεις συνειδήσεων τσακισμένων προσώπων. Η λέξη τέχνη προέρχεται από τη ρίζα τεκτ, από όπου παράγονται οι λέξεις τέκνον, τοκετός, γέννημα, τόκος, το ρήμα τίκτω. Η τέχνη είναι μια κυοφορία, μια γέννα της ανθρώπινης φαντασίας, των αισθημάτων του, των ονείρων του ανθρώπου. Του ανθρώπου που ατενίζει το αινιγματικό σύμπαν, που ερμηνεύει το φαινόμενο του θανάτου, που μιμείται την ομορφιά της φύσης. Η τέχνη είναι δημιουργία, μαστοριά, νέα ανάπλαση της σιωπηλής ύλης. Επιδέξιο τέχνασμα της γλώσσας, των χρωμάτων, της σμίλης, των ήχων. Είναι σύλληψη, επιδεξιότητα, ανέσπερο φως.

Πάμπολλα τα ποιήματα των ποιητών και ποιητριών που στάθηκαν στο θαύμα της θείας γέννησης. Όπου ο ουρανός και η γη, σήμερον ηνώθησαν, τεχθέντος του Χριστού, ψέλνει ο Ιωάννης ο Δαμασκηνός. Ο βροτωθείς Χριστός κυοφόρησε τα φτερά της φαντασίας δημιουργών και καλλιτεχνών που απεικόνισαν με δέος την νέα παράβαση. Τον θείο αυτόν παλμό της ενσαρκώσεως ύμνησαν δεητικά ποιητές και ποιήτριες όπως ο Κωστής Παλαμάς, στην Φλογέρα του Βασιλιά του και σε άλλες του ποιητικές συνθέσεις, ο επτανήσιος Γεράσιμος Μαρκοράς με δοξαστικό τρόπο, με χαμηλόφωνο τόνο ο Στέφανος Μαρτζώκης, ο φαναριώτης Ηλίας Τανταλίδης, ο σμυρνιός Στέλιος Σπεράντζας, ο καθαρευουσιάνος Αχιλλέας Παράσχος, ο βασανισμένος ποιητής της στάνης Στέλιος Κρυστάλλης, ο αθηναίος Γεώργιος Δροσίνης, η χαρμόσυνη φωνή του Ιωάννη Πολέμη, η θρησκευτική του Μιλτιάδη Μαλακάση, ο πρωταθείς για νόμπελ Σωτήρης Σκίπης, ο λυρικός και κριτικός Τέλος Άγρας, η βροντερή φωνή του Άγγελου Σικελιανού και η χριστιανική του Γεωργίου Βερίτη. Ο μοντερνιστής Τάκης Παπατσώνης αλλά και η αριστερή Σοφία Μαυροειδή-Παπαδάκη, και η ηπειρώτισσα Χρυσάνθη Ζιτσαία. Και ακόμα, εκατοντάδες άλλες αντρικές και γυναικείες ποιητικές φωνές ύμνησαν και δοξολόγησαν το γεγονός της θείας γέννησης πέρα από τον βαθμό ή την θερμότητα της πίστης τους. Οι θρησκευτικές ελληνικές ανθολογίες, τα λογοτεχνικά περιοδικά, τα αμιγώς εκκλησιαστικά και θρησκευτικά έντυπα, έχουν δημοσιεύσει δεκάδες ποιήματα γνωστών και λιγότερων γνωστών επώνυμων μας ποιητών και ποιητριών. Αλλά και η δημοτική μας παράδοση είναι γεμάτη από στιχουργήματα των καλλενδιστών, των μικρών ή μεγάλων που γυρνούν τις ημέρες αυτές από σπίτι σε σπίτι και λένε τα Κάλαντα. Υπάρχουν τόσες παραλλαγές, όσα και τα μέρη της ελλάδος. Τα ήθη και τα έθιμα του δωδεκαημέρου είναι πάρα πολλά και ποικίλλουν από τόπο σε τόπο. Αλλά και σε μονές και μοναστήρια, σε εκκλησιές και ξωκλήσια συναντά κανείς εικόνες βυζαντινής τεχνοτροπίας που απεικονίζουν το γεγονός. Ο Διονύσιος ο εκ Φουρνά από τους παλαιότερους και ο κυρ Φώτης Κόντογλου από τους νεότερους μας διδάσκουν τον τρόπο της εικονογράφησης της θείας γέννησης. Ποιος δεν συγκινείται με την Προσκύνηση των Μάγων του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου, ποιος δεν μένει έκπληκτος από το ψηφιδωτό της γέννησης της μονής του Οσίου Λουκά, την περίτεχνη εικονογραφία της γέννησης της Μονής Βαρλαάμ των Μετεώρων, ή την πιο λιτή έκφραση της Μονής της Καισαριανής. Στεκόμαστε με σεβασμό μπροστά στο ζωγραφικό θαύμα που μας φανερώνουν οι Κρητικές εικόνες, αλλά και τα ανάγλυφα ξυλόγλυπτα της γοτθικής περιόδου. Δεν μας αφήνουν αδιάφορους όμως, ούτε τα Ρωσικά τρίπτυχα που παριστάνουν στιγμές από το γεγονότα αυτά. Στον δυτικό κόσμο οι απεικονίσεις των γεγονότων της γέννησης από γνωστούς και φημισμένους, καταξιωμένους ζωγράφους είναι συνεχείς και ανάγονται στις απαρχές σχεδόν της δυτικής θρησκευτικής τέχνης. Η αισθητική τέρψη είναι μεγάλη παράλληλη με την θρησκευτική συγκίνηση.

Κυκλοφορούν δεκάδες μελέτες και περιοδικά που αναφέρονται στο πως πρωτίστως οι εικαστικές τέχνες και η γλυπτική, η ξυλογραφία και η τέχνη της μαρμαρογλυπτικής απαθανάτισαν τα θρησκευτικά δρώμενα ανά τους αιώνες. Έχουν εκδοθεί επίσης, δεκάδες βιβλία λαογραφίας που αναφέρονται σε ήθη και έθιμα των ημερών αυτών.

Στο σημείωμα αυτό έκανα μικρή μνεία από την γυναικεία θρησκευτική ποίηση.

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος

Πειραιάς, 25 Δεκεμβρίου 2017

ΥΓ. Στις ειδήσεις της δημόσιας τηλεόρασης αναφέρθηκε το εξής. Τα εμπορικά μαγαζιά που είχαν την μεγαλύτερη εμπορική κίνηση τις ημέρες αυτές των αργιών που παρέμειναν ανοιχτά, ήσαν τα μαγαζιά που πωλούν γυναικεία καλλυντικά. Ο δε Σάντα Κλάους επιτέλους πέρασε με το έλκηθρό του και πάνω από την χώρα μας.

Δικαιούμαστε ως έλληνες να είμαστε υπερήφανοι και για την αισθητική μας και για τον τουρισμό μας.