Γκέοργκ Λούκατς, μια διαφορετική ματιά

ΓΚΕΟΡΓΚ ΛΟΥΚΑΤΣ-GEORG  LUKACS (13/4/1885-4/6/1971)

Λίγες άτακτες σκέψεις και πληροφορίες για τον Γκέοργκ Λούκατς

Βιβλία του Ούγγρου φιλοσόφου που έχουν μεταφραστεί στα ελληνικά, γνωρίζω και έχω μελετήσει, όπως και όλοι θέλω να πιστεύω της γενιάς μου-μετά την μεταπολίτευση-, που ασχολήθηκαν συστηματικά και εξακολουθητικά με την παγκόσμια λογοτεχνία και τις ευρωπαϊκές διακλαδώσεις της και επιρροές της, αλλά, και συμπληρωματικά προς αυτήν με τον παγκόσμιο χάρτη των σύγχρονων ιδεών και τα διάφορα ρεύματα της ευρωπαϊκής κυρίως φιλοσοφίας που άνθισαν στις αρχές του προηγούμενου αιώνα και πριν τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο-τον επονομαζόμενο και όχι αδίκως μεγάλο. Καθώς, και με τα κάθε λογής και μορφής επαναστατικά πολιτικά, κοινωνιολογικά, στρουκτουραλιστικά, ψυχαναλυτικά, του χώρου των εικαστικών τεχνών και φιλοσοφικά, υπόγεια ή φανερά ρεύματα και ιδεολογικές εκδοχές, ζυμώσεις, αναθεωρήσεις, ερμηνευτικές προσεγγίσεις, προσμείξεις και πρακτικές της μαρξιστικής ιδεολογίας κυρίως, μετά την οκτωβριανή επανάσταση του 1917. Ιδεολογικές ατομικές ή ομαδικές φωνές, μαρξιστικές και μεταμαρξιστικές σχολές, που ανδρώθηκαν και άφησαν κυρίαρχα και δημιουργικά, ανατρεπτικά και αναθεωρητικά, συνθετικά και συμπληρωματικά τα ίχνη τους όχι μόνο στις ανθρώπινες συνειδήσεις των ευρωπαίων πολιτών και διανοουμένων και στοχαστών της σκέψης, μέσα στο ίδιο το κοινωνικό και ευρωπαϊκό σώμα αλλά και στα διάφορα παλαιότερα και σύγχρονα πεδία της λογοτεχνίας, της ποίησης, του δοκιμιακού στοχασμού και ερμηνείας και της σκέψης συνολικότερα.

     Ο Γκέοργκ Λούκατς, οι μελέτες και τα άρθρα του, τα βιβλία του, μνημονεύονταν στην ελληνική πνευματική επικράτεια αρκετές δεκαετίες πριν τον γνωρίσει η δική μου γενιά, η μεταπολιτευτική του 1980. Αν ανατρέξουμε σε λογοτεχνικά περιοδικά και έντυπα αριστερού περιεχομένου και προσέγγισης που κυκλοφόρησαν την περίοδο του μεσοπολέμου στην χώρα μας, θα συναντήσουμε μεταφρασμένες στα ελληνικά σκέψεις και θέσεις του για την πολιτική και την τέχνη κείμενά του, καθώς και αρκετά άρθρα που γράφτηκαν από έλληνες διανοητές για τον σημαντικό αυτόν φιλόσοφο και διανοητή. Το έργο του και οι αναλύσεις του, οι θέσεις και οι απόψεις του, οι προσεγγίσεις και οι ερμηνείες του τόσο για το ιδεολογικό και πολιτικό, οικονομικό, επαναστατικό φαινόμενο του μαρξισμού (για την εποχή του και την νέα ελπιδοφορία που κόμιζε στις τότε ανά την υφήλιο ανθρώπινες ψυχές και συνειδήσεις, στα κατώτατα λαϊκά στρώματα και σε ένα μεγάλο μέρος της διεθνούς πνευματικής ιντελιγκέντσιας, στους νέους και τις νέες της αστικής τάξης, πριν αρχίσει να βουλιάζει μέσα στα κυβερνητικά τάρταρα μιας αδιέξοδης, στυγνής πολιτικής και κρατικίστικης εκδοχής του-δικτατορίας,-επί του προλεταριάτου και των ακολουθούντων πιστών του) όσο και για κλασικά έργα και σταθμούς της παγκόσμιας λογοτεχνίας όπως μας φανερώνουν οι μελέτες του που μεταφράστηκαν σε αρκετές γλώσσες και διαμόρφωσαν ή διέπλασαν τις ερμηνευτικές σκέψεις συγγραφέων που ασχολούνταν με την παγκόσμια τέχνη.

Στις μέρες μας, τώρα που η οικονομική ιδεολογία του μαρξισμού έχει πλέον εισέλθει στις πανεπιστημιακές σχολές προς εξέταση και έρευνα μιας ακόμα επαναστατικής προβληματικής και ερμηνείας του Κόσμου μας και της πραγματικότητάς του, των κοινωνικών και οικονομικών αδιεξόδων του, πέρα ασφαλώς από τα μικρά σε ποσοστά αμιγώς κομμουνιστικά κόμματα και την επιρροή τους στο εκάστοτε κοινωνικό σώμα κάθε χώρας και της πολιτικής του παράδοσης, οι θέσεις και οι ερμηνείες που έδωσε σε ζητήματα που τον απασχόλησαν στην εποχή του ο Γκέοργκ Λούκατς για αρκετά έργα και πρόσωπα της λογοτεχνίας, έχουν πάρει και αυτές την θέση τους μέσα στο σεντούκι των ιδεολογιών και της φιλοσοφίας του προηγούμενου αιώνα. Ενός αιώνα, που δεν μπορούμε μάλλον να τον χρεώνουμε μόνο στον υπαρξιστή φιλόσοφο Ζαν Πωλ Σαρτρ,-όπως μας αναφέρει γνωστή μελέτη-τον γάλλο επαναστάτη και συγγραφέα των δικών μας καιρών, μια και γνωρίζουμε ιστορικά, ότι πριν την έναρξη του πρώτου παγκόσμιου πολέμου, στο ενδιάμεσο διάστημα της μπελ εποκ, κατά την περίοδο του δεύτερου παγκόσμιου πολέμου και στα μεταγενέστερα μεταπολεμικά χρόνια, κυοφορήθηκαν εκατοντάδες νέες επαναστατικές ιδέες και αναδύθηκαν από την μεγάλη μαγιά του ευρωπαϊκού πολιτισμού και της ιστορικής του παράδοσης ονόματα στοχαστών, διανοητών, φιλοσόφων, θεμελιωτών καινούργιων ρευμάτων, συγγραφέων, καλλιτεχνών, ερευνητών, επιστημόνων, οικονομολόγων, τεχνοκρατών, που δημιούργησαν το πάζλ της εικόνας του ευρωπαϊκού πολιτισμού και ανάπλασαν την σκέψη του δυτικού ανθρώπου.

Ο Κόσμος μας και η τυχαιότητά του, από την εποχή του ευρωπαϊκού διαφωτισμού και μεταγενέστερα, αποτέλεσε ένα προβληματικό πεδίο ερευνών και ερμηνειών σε όλες του τις εκδοχές και εκφάνσεις της πραγματικότητάς του. Μιας πραγματικότητας που αυτοερμηνεύονταν ή επανερμηνεύονταν και οριοθετούνταν μέσα στα εμπειρικά όριά της από τον άνθρωπο της δύσης. Όλες οι ενδεχόμενες αινιγματικές μορφές του, όλο το χάος των πνευματικών εκδοχών του, όλη θα τολμούσαμε να σημειώσουμε η ψηλαφητή παραδοξολογία του και διαχρονική κοινοτυπία του, έτσι όπως την αντιλαμβάνονταν ο δυτικός άνθρωπος και η παραδοσιακή του παιδεία, κονιορτοποιήθηκε πάνω στο τραπέζι της φιλοσοφικής και ιδεολογικής ανατομίας. Η κατά κάποιον τρόπο μετά Πλατωνικές κλασικές ερμηνείες του Κόσμου μας και των Ιώνων ελλήνων φιλοσόφων για το παιχνίδι και το παιχνίδισμα της φύσης όπως αντικαθρεφτίζονταν στις συνειδήσεις και τις αισθήσεις του ανθρώπου, αλλοιώθηκαν. Η μαγεία του Φυσικού Κόσμου που διατηρήθηκε μέχρι τους Ρομαντικούς και τον Χέγκελ παραχώρησε την θέση της σε μία απομάγευση του Κόσμου μας. Ορισμένες ευαίσθητες ψυχές και στοχαστές, ποιητές, που διατήρησαν μέσα στο έργο τους το θαύμα αυτό του Κόσμου και της πραγματικότητάς του, δεν ήταν παρά μοναχικές νησίδες μέσα στον ωκεάνειο επαναπροσδιορισμό των νέων κοινωνικών και ιστορικών δεδομένων του ούτως ή άλλως φευγαλέου ερμηνευτικού οράματος που έχουμε για τον Κόσμο μας εμείς τα στιγμιαία και τυχαία ανθρώπινα όντα μέσα στον γαλαξιακό χρόνο της αυθυπαρκτότητας του Σύμπαντος. Ημών των ανθρώπων, που μέσα στο ιστορικό τους διάβα αγωνίζονται πεισματικά να στερεοποιήσουν αν στέκει η έκφραση, με την λογική τους και την γλώσσα τους αυτό το άπιαστο θαύμα του Κόσμου μας μέσα σε ένα θώρακα επαναλαμβανόμενων και αλληλοσυμπληρούμενων ιδεών και ερμηνειών που δεν έχει τέλος. Μέσα σε αυστηρά θέλουμε να πιστεύουμε φιλοσοφικά περιγράμματα και ιδεολογικές αναφορές, για να κατανοήσουμε, το σχέδιο του μεγάλου ωρολογοποιού και του κοσμικού μοντέλου του.

     Βρισκόμαστε όλοι μας, πρόσκαιροι ένοικοι ενός Ξενοδοχείου που ατενίζει την άβυσσο και ορισμένες ανθρώπινες φωνές, μας μιλούν βγαίνοντας στα μπαλκόνια του και ατενίζοντας τον ξάστερο ορίζοντα για το παιχνίδι του Κόσμου μας που επαναλαμβάνεται πέρα από την δική μας πρόθεση ερμηνείας και κατανόηση.

     Και μία τέτοια φωνή που έρχεται ο ήχος της από τα φιλοσοφικά λιβάδια της προηγούμενης χιλιετίας, είναι και το έργο του Γκέοργκ Λούκατς.

     Αντιγράφω ένα δημοσίευμα της ημερήσιας εφημερίδας ΤΑ ΝΕΑ, το «Απολογισμός μιας εμπειρίας», ένα ανώνυμο δημοσίευμα της 8^ης Ιανουαρίου του 1982 που νομίζω μας βοηθά να γνωρίσουμε την σκέψη του.   

Γκεόργκυ Λούκατς

ΑΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΜΙΑΣ ΕΜΠΕΙΡΙΑΣ

Στη Ρώμη, ένα Διεθνές Συνέδριο Μελετών για το μεγάλο Ουγγαρέζο διανοητή

Εφημερίδα ΤΑ ΝΕΑ 8 Ιανουαρίου 1982

Ρώμη, Ιανουάριος-

Το Διεθνές Συνέδριο Μελετών Γκεόργκυ Λούκατς που έγινε πρίν λίγες μέρες στην ιταλική πρωτεύουσα, έχει τον τίτλο: «Η σταθερότητα του συστηματικού λογισμού».

     Ο Λούκατς υπήρξε, πράγματι ο ρωμαλέος μάρτυρας μιάς περιπέτειας του λογισμού που καλύπτει ολόκληρο τον αιώνα μας, από τη δεκαετία του ’20 ως το 1971, όταν πέθανε, αφήνοντας ανολοκλήρωτο το πιο φιλόδοξο και το πιο συστηματικό έργο του: την «Οντολογία του κοινωνικού όντος»..

     Σ’ αυτές τις σελίδες ο Λούκατς είχε αφιερώσει ολόκληρο τον εαυτό του μετά το θάνατο της γυναίκας του το 1963, ένα γεγονός που θα σημάδευε αμετάκλητα την περίοδο που θ’ ακολουθούσε, ήθελε να γίνει αυτό το έργο ένας τελικός απολογισμός μιάς ολόκληρης εμπειρίας, ένα βιβλίο «θερμό», ιδεαλιστικό και λίγο μεσσιανικό. Την ίδια ωστόσο εποχή θα υπογράψει ο ίδιος την «Καταστροφή της λογικής», ένα βιβλίο «ψυχρό», συνθηματολογικό, αμυντικό, ένα είδος «σύνοψης» που χρησιμοποιείται σήμερα απ’ όλους όσοι εξακολουθούν να χωρίζουν τη σύγχρονη σκέψη σε καλή και κακή, λογική και παράλογη.

Σταθμοί μιάς πορείας; Εσωτερικές αντιφάσεις ενός μεγάλου διανοητή;

Ο Λούκατς πίστευε ίσως-και δεν μπορούσε να μην το πιστεύει-ότι ήταν τα διαδοχικά και εξελιχτικά στρώματα ενός διαλογισμού, πού δεν είχε περιοριστεί ποτέ στο περιθώριο των ιστορικών συμβάντων. Αντίθετα, ήθελε να διασχίσει, από το 1917 ως τη μετά τον Λένιν κρίση, από το σταλινισμό ως τα γεγονότα της Ουγγαρίας το 1956 και την άνοιξη της Πράγας το 1968, με την προσοχή του συνεχώς συγκεντρωμένη στις καμπές της πολιτικής και στα κοινωνικά κινήματα.

Έτσι, ο Λούκατς είναι επίσης αυτός πού, ενώ γράφει τις σελίδες του «συστήματος», διαλογίζεται ταυτόχρονα πάνω στις επισφαλείς, πρόσκαιρες και διαφοροποιημένες διαδρομές της δημοκρατίας επικρίνει το μονολιθισμό του κόμματος, ξέρει να διακρίνει τις ρωγμές του «υπαρκτού» σοσιαλισμού.

-------------------------

Είχε «αμαρτήσει» από ιδεαλισμό

---------------

     Το 1966 είχε κάνει ένα είδος αυτοκριτικής για το «νεανικό» ενθουσιασμό της «Ταξικής ιστορίας και συνειδήσεως». Αυτό το βιβλίο, πράγματι, ακριβώς εκείνη την εποχή είχε ξεθαφτεί, είχε ανασυρθεί από τη σιωπή μιάς βαρύτατης καταδίκης το 1924 από τον επίσημο μαρξισμό και ξαναζούσε στο νέο κλίμα του «δυτικού μαρξισμού», κριτικό, ουμανιστικό και κατά κάποιο τρόπο απελευθερωτικό. Ήταν ένας μαρξισμός που δε δίσταζε να παντρευτεί με τον υπαρξισμό, αντιτάσσοντας τη συγκεκριμένη κατάσταση των ατόμων στο αφηρημένο των γενικών νόμων.

       Ο Λούκατς ομολόγησε, τότε, σε μερικές εισαγωγικές σελίδες ότι είχε «αμαρτήσει» από ιδεαλισμό. Αλλά αυτό δεν ήταν

       αρκετό για ν’ αφοπλίσει το ενδιαφέρον.

Ωστόσο, η «Ταξική ιστορία και συνείδηση» δεν ήταν το πρώτο του έργου, αν και για πρώτη φορά αντιμετώπιζε σ’ αυτό τη θεωρητικό-πολιτική σχέση του μαρξισμού. Υπήρχαν πίσω του είκοσι χρόνια δραστήριας θεωρητικής παραγωγής: γύρω από το θέατρο, τη λογοτεχνία και κυρίως την αισθητική.

     Όσο, πάλι, για την εξέλιξη της σκέψης του, πρέπει να θυμηθούμε τουλάχιστον δύο κείμενα: «Η ψυχή και οι φόρμες» (1911) και «Η θεωρία του μυθιστορήματος» (1915), στα οποία φαίνεται καθαρά ότι οι φιλοσοφικές του πηγές εμπλέκονται με το σενάριο της εποχής-τον καντιανό νεοκριτικισμό και τον ιστορικισμό-καθώς και με τον Κίρκεγκαρντ και το υπαρξιστικό ρεύμα.

Έπειτα, στα δοκίμια της «Ταξικής ιστορίας και συνείδησης», ο Λούκατς σημείωνε το βάρος-κατ’ αυτόν τελείως αρνητικό-ενός μαρξισμού, ήδη κωδικοποιημένου σε μια πολιτιβιστική και ντετερμινιστική θεωρία. Σ’ αυτήν ήθελε ν’ αντιπαραθέσει έναν «αληθινό» μαρξισμό, που να μπορεί να επουλώσει την ιστορική αλήθεια, στην οποία είχε εισβάλει ο υπολογισμός και μια δίχως ζωή λογική και να τη συγκολλήσει με την ανάγκη της απελευθέρωσης του ατόμου από τα δεσμά του ορθολογισμού της κοινωνίας.

     Ο Λούκατς ισχυριζόταν ότι στήριζε αυτή τη «συνείδηση» στο ιστορικό πεπρωμένο του προλεταριάτου: Είχε, ωστόσο, προβλέψει κι ένα παράγοντα αποφασιστικό την αλλοτρίωση. Και είχε επισημάνει, αν και ιδεαλιστικά, την αντίθετη ανάγκη, τη στροφή προς την καθημερινή ζωή, τη διερεύνηση των μηχανισμών της, την εμμονή στην ύπαρξη μιάς ατομικής, εμπειρικής συνείδησης.

----------

Μάρτυρας ενός ιδανικού σχεδίου

-------------

Έτσι, στη δεκαετία του ’60, στους θερμούς μήνες των φοιτητικών εξεγέρσεων, ένας μαθητής του Αντόρνο, ο Κράλ, θα θυμηθεί τη σημασία των σελίδων αυτών των του Λούκατς. Και η Άγκνες Χέλλερ, καθώς και οι άλλοι μαθητές της σχολής της Βουδαπέστης, από το βιβλίο του Λούκατς θα πάρουν τα σημαντικότερα ερεθίσματα και ως προς την ίδια τη θεωρία των αναγκών.

Άλλα, σπουδαιότατα έργα του Λούκατς όπως, «Ο νεαρός Χέγκελ» (1948) ή-η «Αισθητική» (1964) θα μείνουν-αν και αναγνωρισμένα και θεωρούμενα «κλασικά»-παραγκωνισμένα ως την απόλυτη σιωπή, που συνοδεύει και την «Οντολογία» του.

Σ’ αυτό το τελευταίο έργο ο Λούκατς προσπαθεί, ακόμα μία φορά, να προβάλει την ανάγκη που ο ίδιος ένιωσε τόσο έντονα:

       το πώς θα γίνει ο μαρξισμός μια μεγάλη θεωρητική κατασκευή, κληρονόμος του γερμανικού ιδεαλισμού, μια φιλοσοφία που

       θα μπορεί να εξηγήσει, και να θεμελιώσει σαν ένα όλο, την ιστορία και την κοινωνία, τη φύση και την επιστήμη. Και η

       ανθρώπινη εργασία να υποβαστάζει ολόκληρη αυτή την κατασκευή στέρεα, αλάθητα, σε μια πλήρη λογική διαφάνεια.

Αυτό ήταν το έργο που ο Λούκατς θεωρούσε χρέος του να προχωρήσει, από την εποχή της «Ταξικής ιστορίας και συνείδησης». Και γι’ αυτό ακριβώς είναι ο μάρτυρας-με το μεγαλύτερο ίσως κύρος-ενός ιδανικού σχεδίου πού χαρακτηρίζει τον αιώνα μας: ενός σχεδίου που ο Λούκατς το φτάνει ως το θεωρητικό του όριο, πιο πέρα κι από την ιστορική αξιοπιστία.

     Με τον Λούκατς τελειώνει μια ολόκληρη εποχή: της εμπιστοσύνης ή της πίστης στον μαρξισμό ως μοναδικής φιλοσοφίας. Έχει κανείς, πράγματι, την εντύπωση ότι με τη διανοητική του εμπειρία ο Λούκατς καλύπτει μια ολόκληρη ιστορική περίοδο και αυτής της εμπειρίας μένουν ακόμα να μετρηθούν οι τεράστιες πολιτιστικές επιρροές, η ποσότητα της θεωρητικής και πρακτικής ενέργειας, που ένας παρόμοιος διαλογισμός κατάφερε σωστά ή λάθος να κινητοποιήσει.

Εφημερίδα ΤΑ ΝΕΑ 8/1/1982

--

Διατήρησα την ορθογραφία της εποχής του ανώνυμου δημοσιεύματος όπως το διατήρησα μέσα στις σελίδες ενός βιβλίου του Λούκατς.

       «Η ζωή δεν είναι τίποτε, το έργο είναι το παν,

       η ζωή δεν είναι τίποτ’ άλλο παρά τύχη, ενώ

       το έργο αντιπροσωπεύει την ίδια την αναγκαιότητα»

Το πρώτο βιβλίο που αγόρασα σε ένα παλαιοπωλείο είναι το ΓΚΕΟΡΓΚ ΛΟΥΚΑΤΣ, ΜΕΛΕΤΕΣ Για τον ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΡΕΑΛΙΣΜΟ. Αισθητική και κοινωνιολογική ανάλυση του έργου των: ΜΠΑΛΖΑΚ, ΣΤΑΝΤΑΛ, ΖΟΛΑ, ΤΟΛΣΤΟΙ, ΝΤΟΣΤΟΓΙΕΦΣΚΥ, ΓΚΟΡΚΙ. Εκδόσεις ΕΚΔΟΤΙΚΟΝ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟΝ ΑΘΗΝΩΝ. ΑΘΗΝΑ 1957. Η μετάφραση του έργου στα ελληνικά από την αγγλική έκδοση του βιβλίου έγινε από τον ποιητή Τίτο Πατρίκιο. Σελίδες 380.  Η έκδοση πραγματοποιήθηκε στο Τυπογραφείο Π. Βροχίδη-Σ. Φουντή-Χ. Βαϊδου, Ζωοδόχου Πηγής-Κιάφας 17. Το εξώφυλλο φιλοτέχνησε ο ζωγράφος Τάσος Πολίτης.

Το βιβλίο περιλαμβάνει 10 κεφάλαια και βιογραφικό σημείωμα για τον Γκέοργκ Λούκατς. Από τον τόμο αυτόν αν δεν κάνω λάθος, αντέγραψαν σχεδόν όλοι οι έλληνες διανοητές και συγγραφείς-ή τουλάχιστον οι περισσότεροι- αποσπάσματα των δοκιμιακών ερμηνειών-κεφαλαίων του φιλοσόφου που δημοσιεύτηκαν σε διάφορα έντυπα της εποχής.

Το δεύτερο βιβλίο του Λούκατς που αγόρασα είναι το μάλλον περισσότερο γνωστό «Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑΤΟΣ» ΙΣΤΟΡΙΚΟΦΙΛΟΣΟΦΙΚΟ ΔΟΚΙΜΙΟ ΓΙΑ ΤΙΣ ΜΟΡΦΕΣ ΤΗΣ ΜΕΓΑΛΗΣ ΕΠΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ. Η μετάφραση είναι του ηθοποιού(;) Σεραφείμ Βελέντζα, και εκδόθηκε από την σειρά επιχειρήματα αρ. 6 των γνωστών μας εκδόσεων ΑΚΜΩΝ-Αθήνα 1978. Έναν εκδοτικό οίκο, που μας έχει προσφέρει εξαιρετικά βιβλία σε χαμηλή προσιτή τιμή και με ποικιλία αναγνωστικών ενδιαφερόντων. Το εξώφυλλο κοσμεί πίνακας του ισπανού εικαστικού Joan Miro : Μπλέ ΙΙ. (Νέα Υόρκη, συλλογή Π. Ματίς).

Georg Lukacs, Das Theorie Des Romans. Όπως είναι ο γερμανικός του τίτλος, έχει 206 σελίδες και χωρίζεται σε δύο μεγάλα μέρη και Κεφάλαια, τα οποία περιέχουν μικρές υποενότητες.

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ

Η σχέση των μορφών επικής λογοτεχνίας με το σύνολο του πολιτισμού είτε ως ολοκληρωμένης και κλειστής ολότητας είτε ως προβλήματος.

Κεφάλαιο 1: Οι κλειστοί πολιτισμοί

Κεφάλαιο 2: Το πρόβλημα της  ιστορικής φιλοσοφίας των μορφών

Κεφάλαιο 3: Έπος και μυθιστόρημα

Κεφάλαιο 4: Η εσωτερική μορφή του μυθιστορήματος

Κεφάλαιο 5: Ιστορικοφιλοσοφική σημασία και οροθέτηση του μυθιστορήματος

ΔΕΥΤΕΡΟ ΜΕΡΟΣ

Δοκιμή τυπολογίας της μορφής του μυθιστορήματος

Κεφάλαιο 1: Ο αφηρημένος ιδεαλισμός

Κεφάλαιο 2: Ο ρομαντισμός της απογοήτευσης

Κεφάλαιο 3: Τα χρόνια μαθητείας του Βίλχελμ Μάιστερ ως απόπειρα σύνθεσης

Κεφάλαιο 4: Ο Τολστόϊ και το ξεπέρασμα των κοινωνικών μορφών ζωής

Εισαγωγή στα πρώτα γραφτά του Γκέοργκ Λούκατς, του Lucien Goldmann

ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΚΥΡΙΩΝ ΟΝΟΜΑΤΩΝ

     Η Θεωρία του Μυθιστορήματος, είναι ίσως το περισσότερο γνωστό και διαβασμένο βιβλίο του Γκέοργκ Λούκατς που μεταφράστηκε στα ελληνικά (από τα αγγλικά) από τους νέους της γενιάς μου που ασχολήθηκαν με την λογοτεχνία και την έρευνα των ευρωπαϊκών λογοτεχνικών ρευμάτων. Δεν χρειάζεται νομίζω να τονίσουμε ότι οι μεταφράσεις αυτές χρήζουν ιδιαίτερης προσοχής μια και, ο λόγος και η σκέψη του Λούκατς, είναι αρκετά πυκνός-πυκνή, και προϋποθέτει αρκετές και σε βάθος γνώσεις των ζητημάτων που διερευνά και του πνευματικού και φιλοσοφικού και πνευματικού κλίματος της εποχής που εξετάζει, των έργων και των προσώπων. Τα βιβλία του Georg Lukacs, είτε αναφέρονται στο φαινόμενο του μαρξισμού είτε στα πεδία της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας πρέπει να διαβαστούν μάλλον πάνω από δύο φορές για να γίνουν κατανοητά από το αμύητο ευρύ κοινό. Μια και οι διάφορες ορολογίες και παραπομπές του, αναλύσεις και ερμηνείες του γίνονται κάτω από μια συγκεκριμένη μεθοδολογική και ιδεολογική ομπρέλα. Ο Λούκατς οικοδομεί και σχεδιάζει ένα θεωρητικό ερμηνευτικό μοντέλο και όπως μας μιλούν οι ειδικοί του έργου του, κατά την διάρκεια των χρόνων το τροποποιεί, το αναθεωρεί ή το αλλάζει. Χρειάζεται δηλαδή ειδική προσοχή για να κατανοήσεις το εύρος των αναλύσεών του και των σημείων κόμβων της σκέψης του.  Ίσως αυτό να οφείλεται ότι η σκέψη του μεταφέρεται στα ελληνικά από δεύτερη γλώσσα. Πάντως, σε πολλά σημεία των μεταφράσεων του, δεν θα ήθελα να επεκταθώ-ο λόγος του είναι σκοτεινός και δύσκολα γίνεται κατανοητός από εμάς τους μη ειδικούς αναγνώστες του. Πέρα φυσικά από τον ιδεολογικό μανδύα που είναι σκεπασμένος. Αντίθετα, αν στέκει ο παραλληλισμός, ένας πολύ νεότερός του άγγλος μαρξιστής θεωρητικός της λογοτεχνίας, ο Τέρρυ Ήγκλετον, που έχει επισκεφτεί την χώρα μας και έχουμε παρακολουθήσει διάλεξή του και διαβάσει βιβλία του, είναι πιο βατός.    

Το τρίτο μελέτημα του Λούκατς που αγόρασα είναι το γνωστό μας «Η ΨΥΧΗ ΚΑΙ ΟΙ ΜΟΡΦΕΣ» πρόλογος-μετάφραση- σημειώσεις Αντώνης Οικονόμου, από τις γνωστές και σοβαρές ιστορικές και πολιτικές προχουντικές εκδόσεις ΘΕΜΕΛΙΟ 1986.  Σόλωνος 84 στην Αθήνα. Το εξώφυλλο είναι φιλοτεχνημένο από τον εικαστικό και ποιητή, μεταφραστή και συγγραφέα Αλέξανδρο Ίσαρη. Περιέχει:

Πρόλογο

Βιβλιογραφία

Για την Ουσία και τη Μορφή του Δοκιμίου

Πλατωνισμός, Ποίηση και οι Μορφές. Ρούντολφ Κάσνερ

Η Συντριβή της Μορφής στη Ζωή. Σαίρεν Κίρκεγκωρ και Ρεγκίνε Όλζεν

Για τη Ρομαντική Φιλοσοφία της Ζωής: Νοβάλις. Αστικότητα και L’ Art pour l’ Art

Τέοντορ Στόρμ. Η Καινούργια Μοναξιά και ο Λυρισμός της

Στέφαν Γκεόργκε

Νοσταλγία και Μορφή: Σάρλ-Λουί Φιλίπ

Η Στιγμή και οι Μορφές: Ρίτσαρντ Μπέερ-Χόφμαν

Πλούτος, Χάος και Μορφή. Ένας Διάλογος πάνω στον Λώρενς Στέρν

Η Μεταφυσική της Τραγωδίας: Πάουλ Έρνστ

ΕΡΓΟΒΙΟΓΡΑΦΙΑ ΤΟΥ ΓΚΕΟΡΓΚ ΛΟΥΚΑΤΣ

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΑΝΑΦΕΡΟΜΕΝΟΥΣ ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΟΝΟΜΑΤΩΝ

     Ένα σημαντικό βιβλίο, που μας συμπληρώνει την σκέψη και τις θέσεις του φιλοσόφου πάνω σε ζητήματα και προβληματισμούς τόσο της κλασικής λογοτεχνίας όσο και στα ρεύματα των ιδεών της εποχής του.

Το τέταρτο βιβλίο που γνωρίζω είναι το ΓΚΕΟΡΓΚ ΛΟΥΚΑΤΣ-ΧΡΗΣΤΟΣ ΚΕΦΑΛΗΣ, ΔΥΟ ΜΕΛΕΤΕΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΜΑΡΞΙΣΜΟ, εκδόσεις ΠΑΡΑΣΚΗΝΙΟ-Σπύρος Μαρίνης, Αθήνα 1996. Το εξώφυλλο είναι βασισμένο σε σχέδιο του G. Balla, Πλαστικότητα των Φώτων + Ταχύτητα  1913.  Περιλαμβάνει:

Πρόλογο

Χ. Κεφαλή: Ο Λούκατς και η ανάπτυξη του μαρξισμού

Γκ. Λούκατς: Η οντολογία του Μαρξ

     Το μόνο σχόλιο που μου επιτρέπεται να κάνω είναι ότι, είναι ίσως παρακινδυνευμένο να θέτεις το όνομά σου σαν επικεφαλίδα του βιβλίου δίπλα σε ένα από τα ιερά τέρατα της παγκόσμιας διανόησης. Το κείμενο του κυρίου Κεφαλή είναι έντονα κόκκινα χρωματισμένο. Ας μην επεκταθούμε. Είναι και αυτή μια οπτική της αντιμετώπισης του έργου του Ούγγρου στοχαστή.

      Άφησα για το τέλος, τις γνωστές μας εκδόσεις-και περιοδικό- ΕΡΑΣΜΟΣ του συγγραφέα και διανοητή Γεράσιμου Λυκιαρδόπουλου. Οι εκδόσεις ΕΡΑΣΜΟΣ μας έχουν χαρίσει εξαιρετικά βιβλία. Μικρά βιβλία, φτηνά, καλαίσθητα, με καλές μεταφράσεις, εύληπτες εισαγωγές. Μια σειρά από μικρές μελέτες που μας εισαγάγουν στα σύγχρονα ρεύματα του ευρωπαϊκού στοχασμού, της διανόησης, της φιλοσοφίας, της ξένης και ελληνικής λογοτεχνίας. Οι εκδόσεις κυκλοφόρησαν από όσο γνωρίζω τρείς σειρές: ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ-Α, ΘΕΩΡΙΑ ΚΑΙ ΚΡΙΤΙΚΗ. Β΄ ΚΕΙΜΕΝΑ και Γ΄ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΔΟΚΙΜΙΑ ΚΑΙ ΜΕΛΕΤΕΣ. Την σειρά Ιδέες επιμελούνταν ο Μανόλης Λαμπρίδης. Έλληνας στοχαστής που προέρχονταν από τον χώρο της ανανεωτικής αριστεράς και που κείμενά του, συναντάμε στο παλαιό περιοδικό «Επιθεώρηση Τέχνης».

Το πρώτο βιβλίο είναι μια μικρή φιλοσοφική πραγματεία του πρόωρα χαμένου (1970) σύγχρονου φιλοσόφου LUCIEN GOLDMANN, ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟΝ LUKACS ΚΑΙ ΣΤΟΝ HEIDEGGER. Η μετάφραση είναι του επιμελητή της σειράς Μανόλη Λαμπρίδη. Μια καλή αρχή για το έργο του Λούκατς και του Μάρτιν Χάιντεγκερ.

Τα άλλα τρία μελετήματα που εξέδωσαν οι εκδόσεις ΕΡΑΣΜΟΣ, είναι μελετήματα του Γκέοργκ Λούκατς.

Α) Η ΤΡΑΓΩΔΙΑ ΤΗΣ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΤΕΧΝΗΣ. ΜΙΑ ΜΕΛΕΤΗ ΓΙΑ ΤΟΝ ΤΟΜΑΣ ΜΑΝ, η μετάφραση είναι του εκδότη Γεράσιμου Λυκιαρδόπουλου. Αθήνα 1981. Είναι το γνωστό κείμενο του Λούκατς του 1948 που αναφέρεται στον γερμανό διεθνώς αναγνωρισμένο συγγραφέα Τόμας Μαν. Αγαπητό στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό. Να θυμηθούμε το κινηματογραφικό έργο του Μαν, «Θάνατος στην Βενετία» που γύρισε ο ιταλός σκηνοθέτης Λουκίνο Βισκόντι και την σειρά «Μπούτενμπουργκς» βασισμένη στο έργο του συγγραφέα από τον γερμανό σκηνοθέτη Ράϊνερ Βέρνερ Φασμπίντερ. Το έργο του «Μαγικό Βουνό» έχει μεταφραστεί από τον ποιητή Άρη Δικταίο.

Β) ΑΠΟ ΤΗ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΛΟΓΙΑ ΣΤΟΝ ΥΠΑΡΞΙΣΜΟ. 1. Η μέθοδος ως συμπεριφορά, 2. Ο μύθος του Μηδενός, 3. Το φετίχ της ελευθερίας. Β΄ Έκδοση, εκδόσεις ΕΡΑΣΜΟΣ Αύγουστος 1982 για λογαριασμό των εκδόσεων, Μαυρομιχάλη 131 Αθήνα. Η μετάφραση των μικρών κειμένων είναι του Μανόλη Λαμπρίδη.

Γ) Τέλος, το 1986 σε μετάφραση του ποιητή Γεράσιμου Λυκιαρδόπουλου εκδίδεται η μελέτη του Georg Lukacs ΣΕ ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΤΟΥ ΑΣΤΟΥ. Μια μελέτη για τον Τόμας Μάν. Αναφέρονται σχετικά στο Σημείωμα των εκδοτών:

«Το 1981 είχαμε εκδόσει στη σειρά αυτή («Λογοτεχνία: κείμενα, θεωρία, κριτική») μια από τις τρείς βασικές ερμηνευτικές εργασίες του Γκέοργκ Λούκατς για το έργο του Τόμας Μάν, το δοκίμιό του «Η τραγωδία της σύγχρονης τέχνης» που αναφέρεται κατά κύριο λόγο στο μυθιστόρημα «Δόκτωρ Φάουστους». Η εργασία που δημοσιεύουμε σήμερα γράφτηκε επ’ ευκαιρία των εβδομήντα χρόνων από τη γέννηση του γερμανού μυθιστοριογράφου, δηλαδή, το 1945. Εδώ ο Λούκατς πιάνοντας την προσφιλή του θεματική της σχέσεως ιδεολογίας και μορφής στο μυθιστόρημα συναντά έναν από τους κύριους άξονες της προβληματικής εκείνης η οποία απασχόλησε τον Τόμας Μάν σε ολόκληρο σχεδόν το  έργο του»……

     Νομίζω ότι με την παράθεση αυτών των πληροφορικών δεδομένων και την αντιγραφή του ανώνυμου δημοσιεύματος της εφημερίδας των Νέων, αποκτούμε μια μικρή ενδεικτική μαγιά για να ανακαλύψουμε, ερευνήσουμε, εξετάσουμε, διαβάσουμε ξανά το έργο ενός από τους σημαντικότερους μαρξιστές ή μεταμαρξιστές θεωρητικούς στοχαστές του προηγούμενου αιώνα. Μπορεί η πολιτική αυτή ιδεολογία του προηγούμενου αιώνα, που προέρχονταν από την μεγάλη πολιτική και ιδεολογική δεξαμενή του ευρωπαϊκού διαφωτισμού, να απέτυχε φρικτά, αφήνοντας πίσω της πολλά προβλήματα και κρατικά και κυβερνητικά εγκλήματα, φόνους, διώξεις αντιφρονούντων και μη,  εγκληματικοί δογματισμοί, εξορίες, απαγορεύσεις βιβλίων και έργων τέχνης, στρατόπεδα εξορίας και τόσα άλλα αρνητικά που γνωρίζουμε από την ιστορία του κόσμου μας τον προηγούμενο αιώνα, άφησε όμως και ορισμένα θετικά αποτελέσματα όπως είναι οι διαρκείς κοινωνικοί αγώνες για την καλυτέρευση των κοινωνικών και οικονομικών συνθηκών των ανθρώπων και των εργαζομένων. Γέννησε μερικά σπουδαία πνευματικά μυαλά. Πολλές σημαντικές προσωπικότητες του πνεύματος και της τέχνης, καλλιτέχνες  και δημιουργοί, ασπάσθηκαν την μαρξιστική ιδεολογία, την ακολούθησαν, την τροποποίησαν την εμπλούτισαν, την συγχώνευσαν με άλλα διεθνή της εποχής τους ιδεολογικά και επιστημονικά ρεύματα και μας κληροδότησαν τα έργα τους που γονιμοποίησαν εποικοδομητικά την παγκόσμια Σκέψη και Θεωρία. Και ένα από αυτά τα σημαίνοντα πρόσωπα είναι και ο Γκέοργκ Λούκατς. Που, και μετά το 1989, το έργο του εξακολουθεί να διαβάζεται.

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος

Πειραιάς, 3 του Φλεβάρη του 2019

ΥΓ. Τρία μικρά σχόλια. Απορίας άξιο είναι πώς φοροδιαφεύγουν τα Γραφεία Τελετών όπως ακούσαμε στις ειδήσεις. Πως μπορούν και κρύβουν τον θάνατο ενός ανθρώπου; Ακούγοντας μέσα στην Βουλή να λέει αυτά που λέει η κυρία Τασία, μου ήρθε στο νου το έργο «Η Φόνισσα» του κυρ Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη. Και αναρωτήθηκα, πως τις ξέφυγαν τόσα κορίτσια της Φραγκογιαννούς και μας ταλαιπωρούν στις μέρες μας. Άτιμε κυρ Αλέξανδρε δεν πέτυχες το μυθιστορηματικό ελπιδοφόρο στόχο σου. Ακούγοντας να λέει αυτά που είπε, ο Μπίλλυ δε Κιντ των 145-αν είναι αλήθεια αυτά που ακούσαμε στα δελτία ειδήσεων-εναντίον των συμμετεχόντων στα συλλαλητήρια για την Μακεδονία στον κυρ Μανωλάκη, τον σύζυγο της Μπριζίτ, ήρθαν στο νου μου αυτά που είχε πει ο ΓΑΠ («ότι κυβερνώ έναν διεφθαρμένο λαό») όταν ανέλαβε την εξουσία στους ξένους ομολόγους του, και θυμάστε τι του έσουραν. Από τότε τον γλωσσόφαγαν και στραμπούλισε το ποδαράκι του. Όπως και ο άλλος, ο δεξιούλης μπούλης, το φαγανό παιδί, που στραμπούλισε το πόδι του στο ποδόσφαιρο. Λέτε να τριτώσει το κακό και με τον πετίτ υποψήφιο για το νόμπελ ειρήνης; Θα είναι μια κουτσή Ειρήνη. Θα αναγκαστεί να κάτσει στο σπίτι του και εμείς θα ησυχάσουμε….. Που είναι η φωνή διαμαρτυρία σας για συμπαράσταση αγαπητοί άνθρωποι της τέχνης και του πολιτισμού για αυτά που λένε εναντίον ημών των Ελλήνων συνεχώς οι κυβερνώντες; Τέλειωσε η μπαταρία του δημοκρατικού και προοδευτικού ακουστικού σας;