ΔΙΑΝΟΟΥΜΕΝΟΣ. Το πειραιώτικο περιοδικό του 1929-1930.
Ερευνά και γράφει ο
Δημήτρης Κρασονικολάκης. Δημοσιογράφος - Συλλέκτης. Ανεξάρτητος ερευνητής
πειραϊκής ιστορίας και λογοτεχνίας.
Σάββατο 26 Μαρτίου 2022
Όταν στις 8 Φεβρουαρίου 2022 - μια συννεφιασμένη Τρίτη - παρέλαβα από ιδιωτική
ταχυδρομική εταιρεία τον φάκελο με το πρώτο και τρίτο φύλλο του περιοδικού
ΔΙΑΝΟΟΥΜΕΝΟΣ, σταλμένο από τον φίλο Αργύρη Van-Brussel, κάτοικο Λουτρακίου (διαχειριστής στην ιδιωτική ομάδα του facebook «Ποίηση Μεσοπολεμική»), ένιωσα την ευχάριστη αίσθηση της
απόκτησης ενός πολύτιμου δώρου. Στο μεγάλο ντοσιέ αρχειοθέτησης της συλλογή
μου, παραφουσκωμένο με άλλα παλιά πειραιώτικα περιοδικά, αναπαυόταν από χρόνια
το δεύτερο φύλλο.
Ο ΔΙΑΝΟΟΥΜΕΝΟΣ υπήρξε ο προάγγελος μιας κίνησης νέων να εκφράσουν τις
λογοτεχνικές ανησυχίες τους και να συσπειρωθούν γύρω από μια ομάδα που κατέληξε
στην ίδρυση ενός σωματείου, της Φιλολογικής Στέγης Πειραιώς, η οποία εξακολουθεί
να προσφέρει στην πόλη με την πολύχρονη πείρα της το συλλογικό - φιλικό πνεύμα,
την εξύψωση του πολιτιστικού επιπέδου, την συγγραφική και εικαστική δημιουργία.
Για την πνευματική - λογοτεχνική κίνηση και τις ζυμώσεις για μια καλλίτερη
διαχείριση των πειραϊκών πολιτιστικών πραγμάτων στα μεσοπολεμικά χρόνια που
συντέλεσαν στην ίδρυση της Φιλολογικής Στέγης Πειραιώς και λίγο αργότερα, έχω
ετοιμάσει ένα ξεχωριστό κείμενο. Για παρόμοιες με το θέμα μας αναζητήσεις:
Στα 1925 εκδόθηκε το περιοδικό ΔΙΑΝΟΗΣΗ
με επιμελητές τον Κλεόβουλο Κλώνη (1907-1988) και Δημήτρη Πιτσάκη (1905-1947).
Στα 1926 ιδρύθηκε η Εταιρεία Διανοουμένων Πειραιώς από
ομάδα που διαχωρίστηκε από τον Λογοτεχνικό και Καλλιτεχνικό Όμιλο του Πειραιά.
Ήδη κυκλοφορούσε το εικονογραφημένο «Πειραϊκόν
Ημερολόγιον» σε επιμέλεια Χρήστου Λεβάντα και ο Μέγας Οδηγός Πειραιώς 1928 -
1929. Η Εμπορική Σχολή Παναγιωτόπουλου εόρταζε τα 25 της χρόνια.
Ο Γρηγόρης Θεοχάρης, «φροντιστής» του Διανοούμενου, γεννήθηκε στα 1907 στον Πειραιά, στην οδό Καραΐσκου
57.
Γονείς του ήταν ο Νικόλαος και η Φερενίκη. Μαθήτευσε στο Α΄ Γυμνάσιο Πειραιώς
και στα 1924 γράφτηκε στην Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Από μικρή ηλικία συνδέθηκε φιλικά με τον Νικόλαο Βλάχο, που ακολούθησε τον
ιατρικό κλάδο. Λόγω ασθενείας και άλλων λόγων άργησε να λάβει το πτυχίο
(28.3.1930) με βαθμό «Καλώς», οπότε ασκήθηκε στο δικηγορικό γραφείο του
μετέπειτα βουλευτού και προέδρου του Ο.Λ.Π. Νικολάου Γεννηματά (1887-1973).
Ο Θεοχάρης εργάστηκε στον Ο.Λ.Π. από το 1933 κι απολύθηκε στα τέλη του1954
κριθείς ως «μη νομιμόφρων παρά του αρμοδίου Συμβουλίου». Ακολούθησε μια
δημιουργική δικηγορική πολιτική δημοτική (δημοτικός σύμβουλος, δημαρχεύων) και
λογοτεχνική πορεία. Αποσύρθηκε και πέθανε τα ξημερώματα της Κυριακής 27 Ιουνίου 1982.
Όντας φοιτητής της Νομικής, δημιούργησε την Φιλολογική Οργάνωση Η ΣΠΙΘΑ η οποία στα 1923 (Οκτώβριος) εξέδωσε την ποιητική και λογοτεχνική ανθολογία
νέων της οργάνωσης με συνεργασίες άλλων γνωστών ποιητών. Πρόεδρος του Ομίλου, ο
Βλάχος, γενικός γραμματεύς ο Θεοχάρης. Σύμφωνα με πληροφορία του Γιάννη
Χατζημανωλάκη, δημοσίευσε τα πρώτα του ποιήματα με το ψευδώνυμο «Στέφανος Μαρτυρίου», οπότε στην ΣΠΙΘΑ,
σελίδες 76-77 βρήκα το ποίημα «Φθονερή μοίρα». [Κατά περίεργο τρόπο, στο
αντίτυπο της συλλογής μου, στην σελίδα 87, το τυπωμένο όνομα του Ι. Μ. ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ με το βραχύ κείμενο ΠΟΘΟΣ ήταν σκεπασμένο
(ξεκόλλησε) με ένα χαρτί που γράφει ΦΩΤΟΣ. Τ. ΜΑΡΤΥΡΙΟΥ. Στα περιεχόμενα (σελ.
100) το Μ. Παναγιωτόπουλος είναι κανονικό] Στα 1925, φοιτητής, συνεργάστηκε με
νέους της ηλικίας του στο «Εικοσαήμερο λογοτεχνικό περιοδικό ΝΕΙΟΤΗ», γραφεία Θεμιστοκλέους 53,
Αθήνα. Στο πρώτο φύλλο με την ένδειξη Γενάρης 1925 βλέπουμε να συμμετέχουν η
Ρίτα Μπούμη (AVE MARIA), Θ. Λιαρούτσος (Φθινοπωρινό), Θ. Σακελλαρόπουλος (Κουβέντες κάτω
απ’ τη συκιά) τους οποίους διαβάζουμε και στον Διανοούμενο.
Στα 1927 κυκλοφόρησε η ποιητική συλλογή του ΦΩΝΕΣ ΧΩΡΙΣ ΗΧΟ. Τύποις Σώμου & Καλλίνη, Πειραιεύς. Διαστάσεις
24,8Χ14,5 σ. 104 αλλά χωρίς αρίθμηση, τα ποιήματα γραμμένα από την δεξιά
πλευρά.
Στα 1930, το έργο ΘΛΙΜΜΕΝΟΙ ΝΑΖΩΡΑΙΟΙ,
Έκδοση “Διανοούμενου„ Τυπ. Σώμου Καλλίνη Πειραιεύς. Διαστάσεις 19,7Χ13,8 σ. 80.
Στην λήξη της όλης προσπάθειας ο Γρηγόρης Θεοχάρης ίδρυσε με τους φίλους του,
τέλη του 1930, την Φιλολογική Στέγη Πειραιώς, χρημάτισε δε πρόεδρός της από
20.12.1931 έως 7.2.1965.
Διανοούμενος. Μηνιαίο περιοδικό του λόγου και της τέχνης.
Φροντιστές: Γ. Ν. Θεοχάρης - Ν. Ι. Βλάχος. Γραφεία: Σωκράτους 38. Πειραιάς.
Συνδρομές: Εσωτερικού: Εξάμηνος Δρχ. 25 – Χρόνος Δρχ. 50
Αγγλίας: Εξάμηνος Σελ. 2 – Χρόνος Σελ. 4
Γαλλίας: Εξάμηνος Φρ. 15 – Χρόνος Φρ. 30
Αμερικής: Εξάμηνος Δολ. 1 – Χρόνος Δολ. 2
Φύλλο πρώτο. Νοέμβρης 1929. Δρ. 4. Σελ. 16. [Φωτοτυπία]
Φύλλο δεύτερο. Δεκέμβρης 1929. Δρ. 4. Σελ. 16.
Φύλλο τρίτο. Γενάρης 1930. Δρ. 4. Σελ. 16.
ΔΙΑΝΟΟΥΜΕΝΟΣ
Φύλλο πρώτο. Νοέμβρης 1929.
Στο φύλλο αυτό γράφουν:
Λάμπρος Πορφύρας
Μιχ. Γ. Πετρίδης
Μήτσος Παπανικολάου
Χρόνης Σοφράς
Γρηγόρης Θεοχάρης
Ρίτα Ν. Μπούμη
Μαρία Πατρικίου
Νίκος Ι. Μαράκης
Ευάγγελος Τζωρτζάκης
Δήμος Αυγέρης
Θεόδωρος Σακελλαρόπουλος
Νίκος Ι. Σαράβας
Θεόδωρος Λιαρούτσος
Μ. Τσιρογιάννης
Χαλδαίος
Γιαννάκος Πανάγου
Πέτρος Κροντήρης
Σελίδα 1. Το ποίημα ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ του Λάμπρου Πορφύρα. Ο Γιώργος Βαλέτας στα Άπαντα Λάμπρου Πορφύρα
γράφει ότι πρωτοδημοσιεύτηκε στο περιοδικό Διανοούμενος (Πειραιά) και εντόπισε
τις λίγες διαφορές στην απόδοση του ποιήματος στην μεταθανάτια συλλογή του
ΜΟΥΣΙΚΕΣ ΦΩΝΕΣ, 1934, σελίδα 47-48. (Για παράδειγμα, «Απ’ τις κορφές απάνω
απόψε αγάλι» έγινε «Απ’ τις κορφές απόψε απάνω αγάλι», «Στον τοίχο ενός
χωριάτικου σπιτιού» έγινε «στη στέγη ενός χωριάτικου σπιτιού». Στην σελίδα 14
του δεύτερου φύλλου του Διανοούμενου διαβάζουμε: – Στο τραγούδι του ξεχωριστού
μας συνεργάτη και ποιητή Λάμπρου Πορφύρα που δημοσιεύσαμε στο προηγούμενο φύλλο
ένα μικρό λάθος, ένα «α» που γίνηκε «η» άλλαξε την έννοια μιας λέξης στον
τελευταίο στίχο του προτελευταίου τετράστιχου που λέει: Κι ας απομείνη ακόμα η
γαληνή, Η αιθέρια πεταλούδα αυτή του ονείρου… Αντί «γαληνή» θάπρεπε να γραφτεί
«γαλανή». Ελπίζουμε ότι ο Ποιητής και οι αναγνώστες μας θα μας συγχωρήσουν αυτή
τη μικρή παράλειψη.
Σελίδες 2-3-4. ΚΡΙΤΙΚΗ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ. Οι τάσεις της μεταπολεμικής λογοτεχνίας.
Εκτενές κείμενο του Μιχαήλ Γ. Πετρίδη που συνεχίζεται στο επόμενο, δεύτερο
φύλλο.
Σελίδα 4. Το ποίημα ΥΠΟΣΧΕΣΕΙΣ του Μήτσου Παπανικολάου. Αναδημοσιεύτηκε στο
ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟΝ ΤΟΥ ΜΠΟΥΚΕΤΟΥ, 1930, σελίδα 16. Επίσης στις εκδόσεις Πρόσπερος,
επιμέλεια Τάσου Κόρφη, Μήτσος Παπανικολάου, Τα ποιήματα, σελίδα 50, με
ελάχιστες αλλαγές στην στίξη και στην ορθογραφία: «που του είμουν ξένος», «θα
μου το ξαναδόσει». Όταν έκανε αρνητική κριτική για το περιοδικό η εφημερίδα
ΣΦΑΙΡΑ, μεταξύ των κατηγοριών περιέλαβε και αυτό το ποίημα. Η απάντηση ήλθε στο
φύλλο τρίτο, σελίδα 14: «Και βρήκε! Και τι δε βρήκε! Το τραγούδι του
Παπανικολάου! Διάβολε! ομολογούμε πώς αν κάναμε κάποιο συμβιβασμό στο φύλλο
εκείνο γίνηκε μόνο γι’ αυτό το τραγούδι, είναι πολύ, πολύ κατώτερο του ποιητή
του. Εκτιμούμε εξαιρετικά την ποίηση του κ. Παπανικολάου μα σεβόμαστε
περισσότερο την ειλικρίνεια». Ο Παπανικολάου που γεννήθηκε στην Ύδρα το 1900
είχε εγκατασταθεί στον Πειραιά, αργότερα έγινε διευθυντής και ιδιοκτήτης στο
περιοδικό ΜΠΟΥΚΕΤΟ, νωρίτερα είχε δημοσιεύσει στις ΣΠΙΘΕΣ το ποίημα «Βραδινοί
Θάνατοι» (σελ. 32). Πέθανε τον Οκτώβριο 1943 από χρήση ναρκωτικών.
Σελίδες 5-6. Το διήγημα ΤΟΥΜ, ΧΑ!... Του Χρόνη Σοφρά. Υπόθεση: Ο Σταύρος άφησε
στο σπίτι την ετοιμοθάνατη φθισική γυναίκα του να την προσέχει η γειτόνισσα, η
Κυριακούλα, της έδωσε μάλιστα παραγγελία να ειδοποιηθεί αν τυχόν έλθει το
μοιραίο από τον Στέφο τον ψυχογιό τ’ αραπατζή και πήγε να φυλάξει «βάρδια τη
νύχτα στα σανίδια στη Καρβουνόσκαλα». Έπρεπε να κάτσει εκεί μέχρι το πρωί. Η
απόσταση που είχαν οι φύλακες μεταξύ τους έδινε σε συνεννόηση για την σωστή
φύλαξη (ασφάλεια και να μην κοιμούνται) το σύνθημα ΤΟΥΜ, ΧΑ! και ακολουθούσαν
δυο-τρία κτυπήματα πάνω στα σανίδια. – Τουμ, χα! Ντουπ-ντουπ, νταπ. Οι ώρες
πέρναγαν βαριές. Σε μια ανάλογη απάντηση, ακούστηκε η φωνή του Στέφου να τον
καλεί: – Μπάρμπα Σταύρο! Μπάρμπα Σταύρο! … Πράγμα που σήμαινε ότι η γυναίκα του
έφυγε. «Κούνησε το κεφάλι, το τίναξε σα για να λύσει το πνίξιμο του λαιμού του,
τέντωσε το σβέρκο κι’ άρχισε να χτυπάει τη μαγκούρα πάνω στα σανίδια λυσσασμένα
στριγγλίζοντας: – Τουμ, χα! Τουμ, χα! Ντουπ-ντουπ, νταπ!». Ήδη από το 1836 που
κτιζόταν ο Πειραιάς η ξυλεία ήταν έκθετη σε απόμερα τότε σημεία της παραλίας
λόγω έλλειψης αποθηκών και φυλασσόταν από εργάτες κάτω από άθλιες συνθήκες.
Ο Χρόνης Αθανασίου Σοφράς, 1909-24.1.1977, γεννήθηκε στην Σαλαμίνα. Φοίτησε
στην Νομική, εργάστηκε ως τραπεζικός, στα 1932 πήρε το δίπλωμα από την Ανωτάτη
Γεωπονική Σχολή Αθηνών, έτσι σαν γεωπονικός υπάλληλος γνώρισε πολλά μέρη της
Ελλάδας. Μετά τον πόλεμο εγκαταστάθηκε στην Αθήνα. Δημόσιος υπάλληλος πλέον στα
Υπουργεία Ανοικοδομήσεως και Κοινωνικής Προνοίας, διευθυντής οικιστικής και
αποκαταστάσεως πολεμοπαθών, σεισμοπαθών και παλαιών και νέων προσφύγων. Τέλος
διατηρούσε Τεχνικό Γραφείο Μελετών. Νέος είχε υπογράψει την ιδρυτική πράξη της
Φιλολογικής Στέγης Πειραιώς. [Στα 1972, περασμένος πια σε ηλικία, ωριμασμένος
και με φανερή την φθορά της ζωής, αποφάσισε να εκδώσει την σαραντάχρονη εργασία
του, τις ποιητικές συλλογές «Αχνές σκιές κι Απόηχοι» και «Σκίτσα και
Φιγούρες»]. Στα τελευταία χρόνια της ζωής του κατοικούσε στην Αθήνα, οδός
Τήνου. [Ζει στην Αθήνα - ποιος ξέρει για πόσον καιρό ακόμα. Κάπου-κάπου
κατεβαίνει στον Πειραιά του με συγκίνηση, για ν’ αγναντέψει τα βράχια της
Πειραϊκής, να νιώσει την άχνα του Σαρωνικού και να νυχτοπερπατήσει νοσταλγικά
στα γνώριμά του – μερικά τόσον αλλαγμένα τώρα – σοκάκια του. {έγραψε ο ίδιος}]
Σελίδα 6: Από την ποιητική συλλογή ΘΛΙΜΜΕΝΟΙ ΝΑΖΩΡΑΙΟΙ, που κυκλοφόρησε ο
Γρηγόρης Θεοχάρης στα 1930 δημοσιεύονται οι τίτλοι: ΚΥΡΙΕ… ΛΑΜΑ ΣΑΒΑΧΘΑΝΙ και
ΠΕΖΟΙ.
Στο τέλος της σελίδας το ποίημα ΧΧΙΙΙ της Ρίτας Ν. Μπούμη, από τα ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ
ΣΤΗΝ ΑΓΑΠΗ. Η Ρίτα Μπούμη (1906-1984) είχε δημοσιεύσει στις ΣΠΙΘΕΣ το ποίημα
«Οι μεθυσμένοι» (σελ. 78).
Σελίδα 7. Η Μαρία Πατρικίου μετέφρασε κείμενο του Paul Valery της Γαλλικής
Ακαδημίας «Σημειώματα πάνω στην ποίηση».
Σελίδες 8-9. Το διήγημα ΑΙΜΑ ΠΙΣΩ ΑΠ’ ΤΙΣ ΚΟΥΪΝΤΕΣ του Νίκου Μαράκη,
1904-19.10.1972. Ο Μαράκης σπούδασε φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.
Ασχολήθηκε ειδικά με το περιπετειώδες κι αστυνομικό διήγημα. Με το ψευδώνυμο Π.
Πετρίτης είχε τυπώσει διηγήματα με γενικό τίτλο ΣΤΙΣ ΟΜΙΧΛΕΣ “Λογοτεχνική
Ομάδα„ Τμήμα εκδοτικό Πειραιάς 1922. Τύποις: Σημαίας - Πειραιεύς, σελίδες 48.
Το βιβλίο - μελέτη Η ΤΕΧΝΗ ΓΙΑ ΤΙΣ ΜΑΖΕΣ (1925) «ελάχιστα κυκλοφόρησε για λίγες
μέρες ύστερα από την έκδοσή του κατασχέθηκε ως επικίνδυνο για την ασφάλεια της
Χώρας». Αργότερα στα 1932 έβγαλε την νουβέλα ΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΤΗΣ ΚΟΚΑΪΝΗΣ. Απ’ τα
χειρόγραφα ενός Ρώσσου εμιγκρέ. Έκδοση: “Νέοι καιροί„ Τυπογραφεία Μαράκη &
Δασκαλάκη. Με ένα σχέδιο του συγγραφέα από τον Κλεόβουλου Κλώνη. Το εξώφυλλο
φιλοτεχνήθηκε απ’ τον καλλιτέχνη κ. Παύλο Παυλίδη. Σελίδες 80. Στα επόμενα
χρόνια ο Μαράκης έγραψε πολλά αστυνομικά κείμενα (εργάστηκε σε εφημερίδες και
περιοδικά ΤΑ ΝΕΑ, ΤΟ ΒΗΜΑ, Μάσκα, ΡΟΜΑΝΤΖΟ, ΠΑΝΘΕΟΝ, ΤΡΑΣΤ ΤΟΥ ΓΕΛΙΟΥ κ. ά.).
Έμενε στην Πλατεία Αμερικής, οδός Σπάρτης).
Σελίδα 9. Το ποίημα του Ευάγγελου Τζωρτζάκη με τίτλο: ΚΑΝΕΙΣ ΔΕ ΘΑ ΤΟ ΝΙΩΣΕΙ. Ευάγγελος Τζωρτζάκης, γεννήθηκε
στην Κρήτη, δικηγόρος και λογοτέχνης, 1901-1984. Το 1939 είχε το γραφείο του
στην οδό Κολοκοτρώνη 94α στον Πειραιά. Κριτική του έργου του
έκανε ο Χρήστος Λεβάντας. Στο ΞΕΚΙΝΗΜΑ, λογοτεχνικό περιοδικό των νέων, Απρίλης
1933, φύλλο τέταρτο, σελ. 106, διάβασα το ποίημά του ΚΑΠΟΙΟΥ ΧΑΜΟΥ ΤΗΝ ΗΔΟΝΗ…
Τον βρίσκουμε να συναναστρέφεται με ποιητές του μεσοπολέμου.
Σελίδες 9-10. ΑΓΟΝΗ ΠΡΟΣΦΟΡΑ. Διήγημα του Δήμου Αυγέρη. Πολύ προχωρημένο για
την εποχή του ερωτικό περιεχόμενο. Συμμετέχει ο Σταμάτης, βοσκός, που σαν
βρέθηκε κάποτε στην πρωτεύουσα πήγε σε καμπαρέ κι αναρίγησε για ένα χάδι
σαντέζας. Η συμμετοχή ενός ταύρου και μιας αγελάδας είχε άσχημο ξεμπέρδεμα…
Σελίδες 10-11-12. ΠΕΖΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ. ΑΠΟ ΣΕΝΑ ΩΣ ΤΟ ΑΠΟΛΥΤΟ. Σαν πινελιά. Δειλινό…
Ένα μυστικό… Απορία. Οδοιπόροι του Έρωτα. Του Θεόδωρου Δ. Σακελλαρόπουλου.
Σελίδα 12. ΤΟ ΜΟΝΟΠΑΤΙ, ποίημα του Θεόδωρου Λιαρούτσου. Ο Λιαρούτσος
1908-1986, από τις Σπέτσες έμενε από μικρός στον Πειραιά, είχε δημοσιεύσει στις
ΣΠΙΘΕΣ το ποίημα «Κάποια ρόδα» (σελ. 86-87). Στην ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΜΟΥΣΑ του 1943
έστειλε το ποίημα «Αντίο» και το «Μεσημέρι». Στα 1978 κυκλοφόρησε η ποιητική
συλλογή του ΠΑΛΙΝΝΟΣΤΗΣΗ, σελίδες 64, σε δυο εξώφυλλα, κανονικά το πρώτο με το
κτήριο του παλαιού δημαρχείου Πειραιώς (Ρολόι). Επειδή όμως την εποχή εκείνη θα
διεξάγονταν δημοτικές εκλογές 15.10.1978 / 22.10.1978 και δεν έπρεπε να θιχτεί
η υποψηφιότητα του Αριστείδη Σκυλίτση, ο οποίος κατεδάφισε αυτό το σήμα
κατατεθέν της πόλης τον Σεπτέμβριο του 1968, είχαμε ένα δεύτερο, ουδέτερο
εξώφυλλο. Το ΜΟΝΟΠΑΤΙ δεν περιέχεται στην παραπάνω συλλογή.
ΠΡΩΤΕΣ ΕΙΚΟΝΕΣ, ΤΟ ΑΔΙΚΟ. Ο ΜΙΣΑΝΘΡΩΠΟΣ. Δυο σύντομα κείμενα του Νίκου Ι.
Σαράβα. Ο Γιάννης Χατζημανωλάκης στο
Χρονικό της Πειραϊκής Πνευματικής Ζωής έγραψε: Κι ο δημιουργός του «Κόχιλαρ»
Νίκος Σαράβας, που χάθηκε πρόωρα, έγινε, άθελά του, ίσως, ένας από τους
εισηγητές των σουρρεαλιστικών αντιλήψεων στη νεώτερη πεζογραφία μας. Ο Σαράβας
(1904-1930) με καταγωγή από την Καλαμάτα έμενε στην οδό Κανάρη 51 στο Πειραιά.
Αλκοολικός και ναρκομανής, πέθανε από φυματίωση. Έγραψε τα Μια πληγή δίχως
αίμα. Μυθιστόρημα. (Μαυρίδης 1930), Το δάσος του θανάτου. Μυθιστόρημα.
(Εκδοτική Εταιρεία Α. Μ. Κοντομάρη και Σια, Αθήναι 1929), Κι εζήτησε την αγάπη
της (Γιανάρης Αθήνα 1925), Κόχυλαρ κι άλλα διηγήματα (1925).
Σελίδες 12-13. Διήγημα. ΜΕΣΑ ΣΤΟ ΣΚΟΤΑΔΙ. Του Μ. Τσιρογιάννη. Ο Μήτσος Σ.
Τσιρογιάννης είχε δημοσιεύσει στις ΣΠΙΘΕΣ το ποίημα «Αγία Μαρκέλλα» (σελ. 81).
Σελίδες 14-16. Με τίτλο ΔΙΑΝΟΟΥΜΕΝΟΣ οι συντάκτες πιάνουν τον σφυγμό της εποχής
με κρίσεις και σχόλια. Μότο, το απόφθεγμα από τον Επιτάφιο του Περικλέους που
διασώθηκε στον Θουκυδίδη, «Φιλοκαλούμεν μετ’ ευτελείας και φιλοσοφούμεν άνευ
μαλακίας».
… Καθώς και σε μια πρώτη μας αγγελία λέγαμε, ο «Διανοούμενος» θα δείξει κάποιαν
προσοχή για τον πνευματικό Πειραιά. Πιστεύουμε ότι από την πόλη μας παράλληλα
με τους καπνούς και τους υδρατμούς των εργοστασίων που σιγά σιγά αδιάκοπα
υψώνονται κι’ απλώνονται στον ορίζοντά μας, αθόρυβα ανεβαίνουν και κάπια αόρατα
σύννεφα στοχασμών και πόθων ανωτέρων. Πιστεύουμε πως τις ώρες που οι εργάτες του
λιμανιού γιομίζουν την παραλία μας και την ψύχη τους με το κάρβουνο, κάπιοι
άλλοι, της πέννας εργάτες σκύβουνε με μια φλογερή δίψα πάνω σε κάπια γραμμένα
κι’ άγραφα χαρτιά, πάνω σε κάπια διαβασμένα κι’ αδιάβαστα βιβλία. – Ας μη μας
χαρακτηρίσουνε τοπικιστές. Το πνεύμα δεν έχει όρια‧ μπορεί να γεννιέται σ’ ένα ορισμένο σημείο της γης – που
ποτίζεται από χίλιες δυο βροχές – μ’ ανεβαίνει, υψώνεται κι’ απλώνεται και
πλαταίνει για να φωτίσει τον Άνθρωπο – φως από τη γη – και να ζητήσει το Θεό.
Το περιοδικό μας θα παρακολουθήσει και θα τονώσει την πειραϊκή λογοτεχνική
παραγωγή και θα επιδιώξει την τελειοποίησή της, κυριώτατα. Μα δε θα πάψει νάναι
και πανελλήνιο περιοδικό…
Ο Βλ. (Βλάχος) υπογράφει ένα κείμενο για τον Γιάννη Ψυχάρη που έφυγε εκείνο το
διάστημα (29.9.1929). …«Αύριο, όταν πια το γλωσσικό μας ζήτημα θάναι οριστικά
λυμένο, στο Γιάννη Ψυχάρη θα γυρίσει η σκέψη όλων μας μ’ ευγνωμοσύνη»…
Ο Θχ (Θεοχάρης) έγραψε για τον Θεόδωρο Δ. Σακελλαρόπουλο που έφυγε «ένα σιωπηλό
βράδι του φετινού φθινοπώρου», στις 20 Σεπτεμβρίου 1929.
…Τα πρώτα φιλολογικά βήματα του Σακελλαρόπουλου συναντήσαμε στη λογοτεχνική
συντροφιά μας «Σπίθα» το 1922. Έγραφε τότε διηγήματα που δεν μας άφιναν
ασυγκίνητους. Αργότερα καταπιάστηκε με τη γαλλική φιλολογία και παρουσίασε
μερικές αληθινά αριστοτεχνικές μεταφράσεις του Ρομαίν Ρολλάν και του Μπαρμπύς,
κυρίως. Εν τω μεταξύ σπούδασε οικονομικά και το 1926 πήρε το πτυχίο της
Ανωτάτης Εμπορικής σχολής. Τελευταία του πνευματική εργασία είναι μια σειρά
πεζοτράγουδα ανέκδοτα εμπνευσμένα από Κείνη με τον τίτλο «Από Σένα ως το
Απόλυτο». Είχα την τύχη ν’ ακούσω από το ίδιο του το στόμα τα τραγούδια αυτά
του πεζού λόγου, όταν ακόμα βρισκόντουσαν στο πρόχειρο, λίγο πριν πεθάνει, και
μου προξένησαν εξαιρετική εντύπωση.
Αιστανόμαστε ο ακριβός φίλος να βρίσκεται ακόμα ανάμεσά μας‧ κι’ ο «Διανοούμενος» τον βλέπει σκυμμένο πάνω στο τραπέζι των
συνεργατών του.
Ο Σακελλαρόπουλος είχε δημοσιεύσει στις ΣΠΙΘΕΣ το κείμενο «Τι κακός πούναι ο
κόσμος» (σελ. 83-86). Στο Πειραϊκόν Ημερολόγιον του 1928 εντόπισα ΤΟ ΠΕΝΘΙΜΟ
ΕΜΒΑΤΗΡΙΟ και το ΑΝΑΣΤΑΣΗ, κείμενα του Henri Barbusse σε μετάφραση Θεόδωρου Δ. Σακελλαρόπουλου.
Ο Γιαννακός Π. Πανάγου αναφέρεται στον Άγγλο συγγραφέα και κριτικό τέχνης,
θεάτρου, σχολιαστή και φιλόσοφο Βίλλιαμ
Χάτσλιτ (William Hazlitt, 1778-18.9.1830), που συμπλήρωνε στα 1930 τα εκατό χρόνια από τον θάνατό του.
ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΒΙΒΛΙΑ. Κριτική του Θχ. (Θεοχάρη) για το βιβλίο του Πέτρου Ν.
Πετροπούλου «Μαύρα ακρογιάλια», 1929.
Πάνω στη γη στριφογυρίζω
ημέρα, νύχτα, βράδυ αυγή
στη γη τα πόδια μου στηρίζω
και δε χωρίζουμε απ’ τη γη.
Κι’ έτσι την ώρα του θανάτου
δε θάναι ο θάνατος πικρός,
θα γείρω λίγο-λίγο κάτου
στην αγκαλιά της γης νεκρός.
Μ’ αητέ μου, εσύ με τα φτερά σου
που κάτω η γη δε σε χωρεί,
όταν θα πέσεις, συμφορά σου,
θάναι το πέσιμο βαρύ.
ΞΕΝΑ ΒΙΒΛΙΑ. Ο Πέτρος Κροντήρης κριτικάρει το βιβλίο (roman) του Emmanuel Bove (1898-13.7.1945 πέθανε από καχεξία και καρδιακή ανεπάρκεια)
«L’amour de Pierre Neuhart», 1928 και του Jean Cocteau (1889-1963) «Les Enfants terribles», 1929, «Τα τρομερά παιδιά».
ΘΕΑΤΡΟ. Κριτική στο έργο του Ζαχαρία Παπαντωνίου «Ο όρκος του πεθαμένου» που
παίχτηκε από την Ελεύθερη Σκηνή. Το κείμενο υπογράφεται «ΧΑΛΔΑΙΟΣ».
Ως Κ. Χαλδαίος παρουσιάστηκε στα πειραϊκά γράμματα ο Κώστας Δ. Σούκας,
1894-1981, στο έργο του «Αποστόλης Καρλάς», εκδοτικόν τυπογραφείον Νίκου Ε.
Μυτιληναίου, 1935. Υπήρξε πρώτος πρόεδρος της Φιλολογικής Στέγης Πειραιώς στο
διάστημα 9.10.1930 - 20.12.1931, τον διαδέχτηκε ο Θεοχάρης. Σε βιβλία βρίσκουμε
την χρονολογία γέννησής του το 1896 και 1899.
Έγραψε ΘΑΛΑΣΣΑ, σε εκδόσεις Αετός 1943, Αδάμας 1958, Γαλαξίας 1971. (Έκτη
έκδοση Κέδρος Αύγουστος 1982). ΤΟ ΠΟΙΝΙΚΟ ΜΗΤΡΩΟ ΜΙΑΣ ΕΠΟΧΗΣ, μυθιστόρημα,
Πειραιεύς, Πρωτεύς 1956 (και δεύτερη έκδοση). ΚΑΤΑΔΙΚΑΖΕΤΑΙ Η ΕΛΠΙΔΑ,
μυθιστόρημα, Εταιρεία Ελληνικών Εκδόσεων 1964. Ο ΕΡΩΤΑΣ ΕΙΝΑΙ ΕΝΑΣ ΑΛΗΘΙΝΟΣ
ΘΕΟΣ, Κέδρος 1979.
Εσωτερικό οπισθόφυλλο. ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ. Το περιοδικό είχε βάλει αγγελία
προδημοσίευσης όποτε γράφηκαν πολλοί συνδρομητές κι αρκετοί έστειλαν ποιητικά ή
πεζά κομμάτια. Σε αυτούς απάντησε ο Διανοούμενος, με ευχαριστίες, λήψη συνεργασίας,
κρίσεις, υποδείξεις,… χαρακτηριστική είναι η απάντηση στον κ. Π. Βαλ., Πέτρο
Βαλχάλλα δηλαδή στον Νίκο Καββαδία: Ενταύθα. Πήραμε τα τραγούδια σας. Το ύφος
σας ενθυμίζει κάτι ανάμικτο από Καβάφη και Ουράνη, δίχως βέβαια καμιά δουλική
μίμηση. Η προσωπικότητα ξεχωρίζει. Θα δημοσιεύσουμε τα δύο‧ το «Θυμάμαι» θέλει λίγο χτένισμα στο τέλος. Προσέχετε όμως σε
κάτι‧ συχνά για ν’ αποφύγετε τη χασμωδία μεταχειριζόσαστε το ν‧ προτιμότερο βέβαια το ν από τις χασμωδίες, μα ακόμα προτιμότερο
να λείπουνε και τα δύο. –
ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΟΣ ΤΥΠΟΣ. Μνημονεύονται τα περιοδικά ΝΕΑ ΕΣΤΙΑ, ΙΟΝΙΟΣ ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ,
ΠΡΩΤΟΠΟΡΙΑ, ΝΟΥΜΑΣ, ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ, ΠΝΟΗ, ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ.
ΔΗΛΩΣΗ. Παρακαλούμεν όσους από τους μη συνδρομητάς, λάβουν το πρώτο μας φύλλο
να μας ειδοποιήσουν εάν επιθυμούν την εξακολούθηση ή τη διακοπή της αποστολής.
Επίσης, γνωρίζουμε στους συνδρομητάς μας ότι οι αποδείξεις συνδρομής θα
παρέχουνε δικαίωμα ελεύθερης εισόδου στις διαλέξεις, καλλιτεχνικές
συγκεντρώσεις και περιστάσεις που αργότερα θα διοργανώσει ο «Διανοούμενος». Οι
συνδρομητές μας για κάθε καθυστέρηση του φύλλου παρακαλούμε να μας ειδοποιούν
αμέσως. Ο “Δ„
Διαφήμιση των βιβλίων ΦΩΝΕΣ ΧΩΡΙΣ ΗΧΟ του Θεοχάρη, τιμή 20 δραχμές. Την προσεχή
έκδοση ΠΩΣ ΑΓΑΠΟΥΝ ΟΙ ΤΟΥΡΚΑΛΕΣ του Μιχαήλ Γ. Πετρίδη. Το Βιβλιοπωλείο και
Χαρτοπωλείο του Παναγιώτου Βαρβαρέσου στην γωνία Σωκράτους και Αγίου
Κωνσταντίνου. Η οδός Σωκράτους λέγεται σήμερα Ηρώων Πολυτεχνείου. Στην θέση του
ορθώθηκε η Αστυνομική Διεύθυνση Πειραιώς.
Οπισθόφυλλο. -Εμπορροραπτικός Οίκος ΒΑΣΣΟΥ ΜΟΣΧΟΛΙΟΥ. Πάντοτε νέα υφάσματα.
Πειραιεύς: Φίλωνος 43. Αρ. τηλ. 10-23.
-Αι καλλιτεχνικότεραι επιγραφαί & διαφημίσεις ΝΙΚΟΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΑΤΟΣ.
Πειραιεύς. Υψηλάντου & Ηφαίστου.
Η οδός Ηφαίστου λέγεται σήμερα Ελευθερίου Βενιζέλου.
-Τυπογραφείον & Βιβλιοδετείον “Η ΤΕΧΝΗ„ Δ. ΤΣΟΥΡΟΥΝΑΚΗ & ΒΑΡΒΑΡΕΣΟΥ.
Σωκράτους & Αγίου Κωνσταντίνου – Εν Πειραιεί. Αναλαμβάνομεν την εκτέλεσιν
πάσης φύσεως Τυπογραφικής και Βιβλιοδετικής εργασίας με τιμάς εξαιρετικάς.
Πλουσία συλλογή στοιχείων.
Σε αυτό τυπώθηκαν και τα τρία φύλλα του περιοδικού «Διανοούμενος».
-Πλουσία συλλογή ανδρικών ειδών ΤΖΩΡΤΖΗΣ & ΓΕΝΝΑΔΗΣ. Πειραιεύς: Ακτή
Μιαούλη 44.
ΔΙΑΝΟΟΥΜΕΝΟΣ
Φύλλο δεύτερο. Δεκέμβρης 1929.
Στο φύλλο αυτό γράφουν:
Νάσος Μαρτίνος
Απ. Μαμμέλης
Νίκος Βλάχος
Γρηγόρης Θεοχάρης
Μιχ. Γ. Πετρίδης
Διαλεχτή Ζευγώλη
Λάλης Αβδάλης
Παύλος Κριναίος
Πέτρος Βαλχάλλας
Θαλής Νάρης
Γ. Η. Φτυαράς
Κατίνα Μπάϊλα
Τάσος Βώκος
Χαλδαίος
Γιαννάκος Πανάγου
Πέτρος Κροντήρης
Σελίδες 1 και 2. ΜΕΛΕΤΗ. Η μπαλάντα στη δική μας και ξένη ποίηση. Έγραψε ο Νάσος
Μαρτίνος. Γεννήθηκε
στην Κυπαρισσία το 1904. Σπούδασε φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Ασχολήθηκε
με την ποίηση και έμενε στον Πειραιά. Τον συναντάμε και σε άλλα έντυπα του
μεσοπολέμου.
Σελίδα 3. ΤΑΞΕΙΔΙ. Ποίημα του Απ. Μαμμέλη. Ο Απόστολος Μαμμέλης γεννήθηκε στην Μικρά Ασία (Σιγή, κοντά στην Τρίγλια) το
1876. Σπούδασε ιατρική στην Γερμανία. Ζούσε στην Κωνσταντινούπολη έως το 1922.
«Είχε μείνει τυφλός απ’ το [19]12» έγραψε στην «Επιθεώρηση Τέχνης» του 1962 η
ανιψιά του Κατίνα Μαμέλη που έφυγε το 1972. Πέθανε στην Αθήνα στις 8.1.1935.
Στο ΞΕΚΙΝΗΜΑ, λογοτεχνικό περιοδικό των νέων, Νοέμβρης 1933, φύλλο ενδέκατο,
σελ. 297, διάβασα το ποίημά του ΤΙ ΘΕΛΩ. Εξέδωσε τις ποιητικές συλλογές ΠΕΡΑΝ
ΤΗΣ ΖΩΗΣ (1904), ΑΠ’ ΤΑ ΣΚΟΤΗ ΣΤΟ ΦΩΣ (1924), ΘΑΛΑΣΣΙΝΑ, 44 σονέτα με
χαλκογραφίες του Φώτη Κόντογλου (1925) και νεότερη επανέκδοση με εισαγωγή του
Γ. Π. Σαββίδη (Ερμής 1996), ΣΚΟΠΟΙ Λυρικά εθνικά ποιήματα (1928), ΣΤΑΘΜΟΙ
ρυθμικές πρόζες (1928), ΠΕΡΑΝ ΑΠ’ Τ’ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ (1931), ΠΝΟΗ ΚΑΙ ΤΕΧΝΗ Λυρικά
ποιήματα. Μικροτράγουδα. Άνθια και Πουλιά - Αφροί και Φύκια (1934). Ο Παλαμάς
έγραψε ποίημα για τον Μαμέλη, ο Μαμέλης έγραψε ποίημα για τον Παλαμά. Υπάρχει
και κοινή φωτογραφία τους. Ο Γιάγκος Αργυρόπουλος έγραψε στα 1931 την κριτική
μελέτη ΑΠ. ΜΑΜΕΛΛΗΣ. Ο ποιητής και το έργο του, από μια διάλεξη που έκανε στην
αίθουσα Παρνασσός. Στο ΞΕΚΙΝΗΜΑ, φύλλο 24, Δεκέμβρης 1934, σελ. 324,
ΣΗΜΕΙΩΜΑΤΑ: Απόστολος Μαμμέλης. Ένας από τους τρυφερώτερους ποιητές μας κι’ απ’
τους καλύτερους συμπαραστάτες του «Ξεκινήματος» ο Απόστολος Μαμμέλης, ο
υπέροχος άνθρωπος, ο τραγικός βάρδος της Νεοελληνικής ποίησης, πέθανε εδώ και
λίγες ημέρες... Ο θάνατος του Μαμμέλη είνε πράγματι φοβερό πλήγμα για την
Ελληνική πνευματική οικογένεια και για κείνους που είχαν συνδεθή μαζύ του κι’
είχαν εχτιμήσει τις αρετές της προσωπικότητά του. Το περιοδικό μας εκφράζει την
οδύνη του κύκλου των φίλων και συνεργατών του για τον αδόκητο χαμό του
ξεχωριστού αυτού ποιητή.
Σελίδες 3-5. ΔΙΗΓΗΜΑ. ΕΠΑΙΡΝΕ ΔΡΟΜΟ ΓΙΑ ΤΑ ΠΕΥΚΑΚΙΑ… Του Νίκου Βλάχου,
1906-1999. Υπήρξε ιδρυτικό μέλος της Φιλολογικής Στέγης Πειραιώς και όπως έχει
ειπωθεί ήταν και ο «νονός» της. Στις
9 Ιουνίου 1987 η Στέγη τον ανακήρυξε επίτιμο μέλος μαζί με τον Μενέλαο
Παλλάντιο.
ΑΠΟ ΤΟΥΣ “ΘΛΙΜΜΕΝΟΥΣ ΝΑΖΩΡΑΙΟΥΣ„ του Θεοχάρη. Το ποίημα Ο ΘΕΡΙΣΤΗΣ.
Σελίδες 6 -7. ΚΡΙΤΙΚΗ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ. Οι τάσεις της μεταπολεμικής λογοτεχνίας.
Εκτενές κείμενο του Μιχαήλ Γ. Πετρίδη, η συνέχεια από το πρώτο φύλλο και το
τέλος. Ο Πετρίδης, 1886-1973, είχε γράψει προπολεμικά τα ποιήματα ΕΞΑΣΤΙΧΑ,
1923. ΕΞΑΣΤΙΧΑ, 1926. Στα 1938 ΤΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΑΣ. ΨΥΧΗΣ ΑΝΤΙΛΑΛΟΙ,
1938. Τα μυθιστορήματα ΠΩΣ ΑΓΑΠΟΥΝ ΟΙ ΤΟΥΡΚΑΛΕΣ, 1929. ΤΑ ΝΙΑΤΑ ΔΙΨΟΥΝΕ, 1931.
Δοκίμια Η ΝΕΑ ΜΑΣ ΠΟΙΗΣΗ, 1925. ΣΥΝΤΟΜΟΙ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΙ ΤΩΝ ΤΩΡΙΝΩΝ ΜΑΣ
ΛΟΓΟΤΕΧΝΩΝ, 1927. ΟΙ ΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ, 1930.
Σελίδα 7. ΝΑΡΘΕΤΕ… ποίημα της Διαλεχτής Ζευγώλη, 1907-1996.
Σελίδα 8. ΠΕΖΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ. ΟΤΑΝ ΔΥΣΕΙ Ο ΗΛΙΟΣ. Του Λάλη Αβδάλη.
ΕΝΑ ΓΡΑΜΜΑ ΣΤΗ ΜΗΤΕΡΑ. Ποίημα του Παύλου Κριναίου, (Χαρίλαος
Νεοφύτου Μιχαηλίδης, 1902-1986).
ΚΙ’ ΑΥΤΟΣ ΧΑΜΟΓΕΛΑΕΙ… Ποίημα του Πέτρου Βαλχάλλα,
δηλαδή του Νίκου Καββαδία. Αναδημοσιεύτηκε στο βιβλίο: Νίκος Καββαδίας. Το
ημερολόγιο ενός τιμονιέρη. Αθησαύριστα πεζογραφήματα και ποιήματα.
Επιμέλεια Guy (Michel) Saunier. Εκδόσεις ΑΓΡΑ, 2005, σελ. 86, σημείωση σελ. 123.
Σελίδες 9-12. ΔΙΗΓΗΜΑ. ΙΣΑ ΜΕ ΝΑ ΠΑΝΤΡΕΥΤΟΥΜΕ! Εκτενές διήγημα του του Θαλή
Νάρη.
Σελίδα 12. ΔΕΥΤΕΡΑ ΠΑΡΟΥΣΙΑ. Ποίημα που υπογράφει ο Γ.
Η. ΦΤΥΑΡΑΣ. Ο Γ. Ηλ. Φτυαράς γεννήθηκε το 1907 στο Καστελόριζο. Μένοντας από
χρόνια στον Πειραιά, στα 1929 ήταν φοιτητής της Ιατρικής στο Πανεπιστήμιο
Αθηνών. Λιγοστά του ποιήματα συναντάμε σε έντυπα του μεσοπολέμου.
Σελίδα 13. PROSPER MERIΜÉE. ΤΟ ΜΑΡΓΑΡΙΤΑΡΙ ΤΟΥ
ΤΟΛΕΔΟΥ. Μια ιστορία μεταξύ Ισπανών και Μαυριτανών, ανδρικής διεκδίκησης,
ιπποτικής δύναμης για χάρη μιας όμορφης γυναίκας, το Μαργαριτάρι του Τολέδου. Prosper Mérimée, 1803-1870, Γάλλος συγγραφέας,
ιστορικός κι αρχαιολόγος. Μετάφραση Τάσσου Βώκου. Στην στήλη ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ
διαβάζουμε: κ. Τάσ. Βώκον. Ενταύθα. Λάβαμε το γράμμα σας τη μετάφρασή σας και
το διήγημά σας. Ευχαριστούμε. Η μεταφραστική σας εργασία επιμελημένη. Για τη
γενικώτερη συνεργασία που μας γράφετε καλό θα ήτανε να περνούσατε απ’ το
γραφείο μας να συννενοούμεθα. Όσο για το διήγημά σας θάχαμε να παρατηρήσουμε
ότι του λείπει η ψυχολογία και γενικά το διηγηματογραφικό γράψιμο‧ είναι μια απλή αφήγηση.
ΜΩΡΙΣ ΜΑΙΤΕΡΛΙΝΓΚ. Η ΦΡΟΝΗΣΗ ΚΑΙ ΤΟ ΠΕΠΡΩΜΕΝΟ.
Σήμερα η κακομοιριά είναι μια αρρώστεια της ανθρωπότητας όπως η αρρώστεια είναι
μια κακομοιριά του ανθρώπου …. Τίποτα το πιο χειρότερο παρά να μιλούν στην
ανθρωπότητα σαν να βρισκόταν πάντα στη προσμονή μιας μεγάλης ευτυχίας ή μιας
μεγάλης βεβαιότητας. Πραγματικά αυτή υπάρχει στη προσμονή με το ένστικτό της,
έστω κι’ αν δεν φτάσει ποτέ στην επαύριο. Ο Μωρίς Πολυντόρ Μαρί Μπερνάρ
Μαίτερλινγκ, Maurice Polydore Marie Bernard
Maeterlinck, 1862-1949. Βέλγος που έγραφε στα γαλλικά, θεατρικός συγγραφέας,
δοκιμιογράφος, ποιητής, συγγραφέας, νομπελίστας στα 1911, κόμης από το
1932. Υπογράφει η Κατίνα Μπάϊλα.
Η Κατίνα Μπάϊλα - Σιδερή, 1905/6-5.8.1950. Γεννήθηκε στην Σύρο, ο πατέρας της
λεγόταν Δημήτρης και η μητέρας της Κυριακή Λαδοστάη (από την Κωμιακή Νάξου).
Παντρεύτηκε τον γιατρό Αντώνη Σιδερή από τον Κόρωνο Νάξου κι έκαναν δυο γιούς
τον Νικηφόρο και τον Δημήτρη. Υπήρξε φίλη της Ρίτας Μπούμη, μαζί της και με τον
Βίκτορα Παπαδάκη εξέδωσαν το περιοδικό ΚΥΚΛΑΔΕΣ (21 τεύχη, Ιούνιος 1930 -
Ιούνιος1932. Στο τεύχος 17-18 του 1932 ανακοινώθηκε ο γάμος της και ήλθε στην
Αθήνα). Μετά το 1948 άρχισε να αισθάνεται άσχημα. Διαγνώστηκε με όγκο στον
εγκέφαλο, έπεσε σε λήθαργο αρχές του 1950 και έφυγε τον Αύγουστο. Η Μπάϊλα είχε
δημοσιεύσει στις ΣΠΙΘΕΣ το διήγημα «Η Ανθούλα» (σελ. 58-63). Έγραψε Το Πολεμικό
τρίπτυχο μιας γυναίκας. Σύρος 1941-1945, που εκδόθηκε πολλά χρόνια μετά τον
θάνατό της (εκδόσεις Αγγελάκη, 188 σελίδες, 2010). Η Κατερίνα
Κωστίου έγραψε ένα ωραίο άρθρο με θέμα «Στα ίχνη μιας
γόνιμης φιλίας: από την αλληλογραφία του Σκαρίμπα με την Κατίνα Μπάιλα».
Σελίδες 14-16. Με τίτλο ΔΙΑΝΟΟΥΜΕΝΟΣ, οι μόνιμες στήλες του περιοδικού.
Η υποδοχή του περιοδικού και η έκδοση του δεύτερου φύλλου «μάς επιβάλλει στο
νου τη σκέψη μιας βαθειάς υποχρέωσης που σα δική μας γέννα τη νιώθουμε, αφού
εμείς την προκαλέσαμε, σα δικό μας παιδί ακριβό, αγαπημένο». Κάποιοι
«πνευματικά νοθευμένοι» έσπευσαν να το κατηγορήσουν. «Το περιοδικό μας δεν
εξυπηρετεί κανένα πολιτικό κόμμα, δεν προπαγανδίζει κανένα κοινωνικό σύστημα.
Τη γλώσσα μας, απλή δημοτική, τη συνδέσανε, όπως γίνεται κάθε φορά απ’ αυτούς
τους ανθρώπους με την Κομμουνιστική Ιδέα. Η στενοκεφαλιά τους, είναι
αναμφίβολη. Εμείς βαδίζουμε παράλληλα με την εξέλιξη της γλώσσας μας. Δε ζητάμε
τρέχοντας να την προσπεράσουμε γιατί είναι βέβαιο πως σε κάπιο σημείο θα
πέσουμε βαρειά κουρασμένοι, ανίκανοι και για το πιο αργό βήμα, ενώ εκείνη θα
εξακολουθεί γαλήνια, σίγουρη το δρόμο της, το δρόμο της τον ατέλειωτο. Κι’
ακόμα εν αιστανθήκαμε, όπως ίσως φαντάζουνται οι άνθρωποι αυτοί, τους πεθαμένους
να τραβούνε το σακάκι μας από πίσω. Δίχως ν’ αρνιόμαστε το παρελθόν και το
μέλλον, αντικρύζουμε με περισσότερο ενδιαφέρον, με περισσότερη στοργή το παρόν.
Όσο για το περιεχόμενο των δημοσιευμένων έργων, την πρόθεση του συγγραφέα ή
ποιητή, δε θα δόσουμε ξεχωριστή σημασία. Φθάνει ένα έργο νάχει τη δύναμη να
προκαλέσει την καλλιτεχνική συγκίνηση για να πάρει τη θέση του στις στήλες μας.
Πάντα όμως οι διανοούμενοι σωστό είναι να μην ξεχνάνε την εποχή τους και τον
πόνο των ανθρώπων.
Η ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ. Άρχισε να λειτουργεί πριν τρία χρόνια. Είναι ένας
εξαιρετικός σταθμός. Αξίζει κάθε έπαινος στο δήμαρχο Τάκη Παναγιωτόπουλο. Η
ίδρυσή της έρχεται αρωγός στους βιοπαλαιστές φοιτητές. Οι παλιοί όμως τόμοι δεν
βοηθάνε, είναι άχρηστοι, πρέπει να αγοραστούν σύγχρονα συγγράμματα. Να ξοδέψει
χρήματα ο Δήμος, όχι να τα δίνει άσκοπα σε «διάφορες αθλητικές ομάδες που
μερικές απ’ αυτές είναι ζήτημα αν εκπληρώνουνε το σκοπό τους». Το κείμενο
υπογράφει ο Βλ., δηλαδή ο Νίκος Βλάχος.
Τα εγκαίνια της Δημοτικής Βιβλιοθήκης Πειραιώς έγιναν στις 30-1-1927. Πρώτος
Έφορος ο Αλέξανδρος Λευκαδίτης. Κυκλοφόρησε και ένα βιβλίο, Εγκαίνια Δημοτικής
Βιβλιοθήκης Πειραιώς. Πειραιεύς. 1927. Τύποις: Προυκάκι, σελίδες 38 με
περιεχόμενα: Αντί προλόγου. Ο λόγος του κ. Τάκη Παναγιωτοπούλου Δημάρχου
Πειραιώς. Ύμνος στο βιβλίο υπό Γ. Στρατήγη. Η ομιλία του κ. Αλ. Λευκαδίτου.
Ο ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΟΣ ΠΕΙΡΑΙΑΣ. Τα χρόνια 1900-1915 υπήρξαν γόνιμα για την πνευματική
κίνηση στην πόλη. Ο Παύλος Νιρβάνας, ο Λάμπρος Πορφύρας, ο Σπύρος Μελάς, ο
Άριστος Καμπάνης, ο Δημοσθένης Βουτυράς, ο Νίκος Χαντζάρας, ο Γεώργιος
Στρατήγης, ο Ιάκωβος Δραγάτσης «κι’ άλλοι διαλεχτοί, είναι οι καρποί της ωραίας
εκείνης εποχής που πρωτοφάνηκαν μέσα από τις σελίδες του «Περιοδικού μας» του
αξέχαστου Γεράσιμου Βώκου… Η παράδοση συνεχίζεται «δουλεύοντας αθόρυβα, σεμνά,
και χωρίς εγωκεντρισμούς. Χαραχτηριστό και τούτο της διάφανης ατμοσφαίρας που
απλώνεται στην πόλη μας μακρυά από κάθε τι επίπλαστο». Υπογράφει ο Λβ.
ΜΕΤΑΝΙΩΜΕΝΕΣ ΜΑΓΔΑΛΗΝΕΣ. Όλοι εκείνοι που όσο ζούσε ο Ψυχάρης, 1854 - 29.9.1929,
τον έβριζαν χυδαιότατα, τώρα που πέθανε παρουσιάστηκαν σαν νέες Μαγδαληνές
μετανιωμένες.
Σελίδα 15. Η ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΗ.
Έπρεπε να είναι λιγότερο τυπική και περισσότερο ουσιαστική. Έπρεπε να
συγχρονιστεί το αναλυτικό πρόγραμμα της ύλης, να μην έχει κάθε τάξη παραπάνω
από 40 μαθητές, να χτιστούν σχολικά υγιεινά κτήρια, να καλυτερεύσει ο μισθός
των εκπαιδευτικών για να αυξηθεί η απόδοσή τους… «Απ’ αυτά έπρεπε να γίνει
αρχή». Υπογράφει ο Πτ.
ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΜΩΡΑΪΤΙΔΗΣ. Ο Θχ. (Θεοχάρης) για τον πρόσφατο θάνατο του Μωραϊτίδη
(1850-25.10.1929). Ο Μωραϊτίδης είχε τυπώσεις στον Πειραιά ένα βιβλίο του:
Αριστείον των Γραμμάτων. Αλεξάνδρου Μωραϊτίδου. Εκλεκτά διηγήματα. Εν Πειραιεί.
1921. Τιμή Δραχ. 5. Κεντρική πώλησις: Eις τα καταστήματα Σώμου & Καλλίνη. Εν
Πειραιεί, Λεωφόρος Σωκράτους 21. Στην σελ. 3 φωτογραφία του συγγραφέα. Το
βιβλίο εκδόθηκε από τη Βιβλιοθήκη των Νέων (Δ. Ι. Κουϊμουτσόπουλος). Διαστάσεις
16,3Χ12,4 σελίδες 82.
ΡΙΔΟΥΑΡ ΚΙΠΛΙΝΓΚ, κείμενο του Γιαννακού Π. Πανάγου. Joseph Rudyard Kipling, 1865-1936.
ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΒΙΒΛΙΑ. Ο Θχ. κριτικάρει αρνητικά την ποιητική συλλογή του Χαρίλαου
Αντωνάτου «Μα σειρά τραγούδια», 1929. Μπορεί στα 1930 οι ρίμες του να ήταν
απλές, «η έμπνευση δείχτηκε πολύ δύσπιστη στον κ. Αντωνάτο», όμως το ποίημα με
τίτλο ΝΑ ΣΟΥ ΤΟΝ ΞΟΦΛΗΣΩ, εννοώντας τον λογαριασμό του ηλεκτρικού ρεύματος,
είναι επίκαιρο στα 2022!
Θυμάσαι μιά φορά που μου είχες δώσει
ένα φιλί, που είχα αποκοιμηθή;
είχε μιά δύναμη, θυμώμαι, τόση,
που αν κ’ είχα μεσ’ στον ύπνο βυθισθή,
μου τίναξε το κοιμισμένο σώμα
σα να ήθελε περάσει ηλεκτρισμός!
το τίναγμά του αισθάνομαι ακόμα!
– είναι παληός πολύ λογαριασμός. –
Έλα, καλή μου, να σου τον ξωφλήσω,
δε θέλω να χρωστάω πουθενά,
και με τον τόκο θα στον δώσω πίσω,
κι έπειτα δάνειο κάνουμε ξανά.
Σελίδα 16. Παρουσίαση του βιβλίου «Κασιώτικα» Ηθογραφικά διηγήματα,
Αλεξάνδρεια, του Ζαχαρία Ε. Χαλκίδη. Υπογραφή Α.Ν.Φ.
ΞΕΝΑ ΒΙΒΛΙΑ. Παρουσίαση από τον Πέτρο Κροντήρη των βιβλίων Preussische Akademie der Künste: Jahrbuch der Sektion für Dichtkunst, 1929, S. Fischer, Berlin και Histoire linguistique d’Alsace et de Lorraine του Paul Lévy, 1929. Στο περιοδικό
οι γερμανικοί τίτλοι είναι ανορθόγραφοι.
Ο ποιητής Αδόλφος Λακουζόν εξέδωσε με σειρά ποιημάτων με τίτλο: Αιωνιότητα.
Υπογραφή, Μ. Ο Adolphe Lacuzon, Γάλλος ποιητής,
1870-17.3.1935. To ÉTERNITÉ, με ένα πρόλογο του
συγγραφέα Sur la Poésie, εξέδωσε ο Alphonse Lemerre στο Παρίσι το
1902. Γνώρισε πολλές ανατυπώσεις.
ΘΕΑΤΡΟ. Ο Ερωτόκριτος, Ελεύθερη Σκηνή, σε διασκευή Θ. Συναδινού. Υπογραφή,
Χαλδαίος.
ΜΙΚΡΕΣ ΕΙΔΗΣΕΙΣ. Για την Γαλλική Κωμωδία και την έκδοση εκεί (στην Γαλλία) ενός
βιβλίου περί αναζητήσεως νέων γυναικείων επαγγελμάτων.
Εσωτερικό οπισθόφυλλο. ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ. Καλύπτει δύο στήλες, με απαντήσεις στις
επιστολές των συνδρομητών - αναγνωστών. Σε μία από αυτές, το περιοδικό απαντά
στον κ. Ευάγγελον Πανάγου, Ενταύθα. [Ενταύθα εννοεί στην ίδια πόλη, στον
Πειραιά]. Το «τραγούδι του τυφλού» δεν είναι γενικά άσκημο‧ το τελευταίο του τετράστιχο αρκετά καλό, τα άλλα όχι, προσέχτε τα
σημεία «τ’ αθώρητο δρομάκι» «στείρα ένε τη λίμνη του φωτός μου». Η πρώτη
έκφραση ασαφής στο σημείο που βρίσκεται, η δεύτερη δε στέκει καθόλου. Κατά πάσα
πιθανότητα θα αναφέρεται στον Ευάγγελο Θ. Πανάγο, 16.4.1910-1994, που πολύ
αργότερα, καθώς έγραψε «Πριν εις τέλος απόλωμαι, σώσον με», κυκλοφόρησε την
συλλογή του ΠΟΙΗΜΑΤΑ 1928-1940, Πειραιάς, 1983, σελίδες 32 και τα ΔΙΗΓΗΜΑΤΑ
Πειραιάς 1987, σελίδες 4+28. Υπήρξε μέλος της Στέγης.
Βλέπουμε πάλι απάντηση στον Πέτρο Βαλχάλλα: -κ. Πέτρ. Βαλχάλλαν. Ενταύθα.
Δημοσιεύουμε σ’ αυτό το φύλλο ένα σας τραγούδι. Ελάβαμε τάλλα. Περάστε από τα
γραφεία μας να τα πούμε καλύτερα..
ΣΥΝΑΥΛΙΑ. «Στις 15 του Δεκέμβρη θα δοθεί στο Δημοτικό μας Θέατρο υπό την
προστασία του δημάρχου κ. Τ. Παναγιωτόπουλου συναυλία υπό των καθηγητών του
Ελλην. Ωδείου δ. Χριστίνας Κυριαζή και κ. Λεοπόλδου Μπονάτη με πλουσιώτατο
πρόγραμμα». Τάκης Αναστασίου Παναγιωτόπουλος, 1890-20.2.1959, δήμαρχος Πειραιώς
από τον Δεκέμβρη του 1925 μέχρι τον Δεκέμβρη του 1931. Επί δημαρχίας του, τον
Φεβρουάριο του 1921, έγινε η απονομή του αριστείου του Δήμου Πειραιώς
(μετάλλιο και δίπλωμα) στους Παύλο Νιρβάνα, Ιωάννη Δαμβέργη, Λάμπρο Πορφύρα,
Δημοσθένη Βουτυρά, Σπύρο Μελά, Άριστο Καμπάνη, Γεώργιο Στρατήγη, Ιωάννη Πολίτη,
Σοφία Αντωνιάδου και Νίκο Χαντζάρα. «Αυτοί (οι πνευματικοί εργάται του λαού)
είναι οι «καλλιεργηταί των ψυχών», «λαμπρύνουν και καθοδηγούν τας κοινωνίας»,
«με τα νάματα της καρδιάς των ποτίζουν και καρπίζουν την ελευθερίαν».
«Συναίσθημα λοιπόν ιεράς υποχρεώσεως προς τους πνευματικούς Εργάτας του
Πειραιώς» μάς ήγαγεν εις την σημερινήν εορτήν». Ένα τέτοιο μετάλλιο, εκείνο του
Πορφύρα, είδα παλαιότερα σε προθήκη του Ιστορικού Αρχείου Δήμου Πειραιώς.
ΕΚΔΟΣΕΣ. Οι τίτλοι των βιβλίων Γεωργίου Θεμ. Μαλτέζου «Η Τέχνη στο πλαίσιο του
ιστορικού υλισμού». Μαριέττας Μινώτου «Ζακυνθινά αγριολούλουδα». «Πανηγυρικόν
Λεύκωμα Ζακύνθου» έκδοση Ιονίου Ανθολογίας. Ούγγου Φώσκολου «Οι Χάρητες»
μετάφραση Μαριέττας Μινώτου. Νίκου Ι. Σαράβα «Κόχυλαρ, κι’ άλλα διηγήματα»,
Αθήνα 1925. Πέτρου Ν. Πετρόπουλου «Η Μαύρη ακρογιαλιά» Ποιήματα. Χρυσοστόμου
Δημητρίου «Η Μητρόπολις Μονεμβασίας…». Νίκου Ι. Σαράβα «Το Δάσος του Θανάτου»
Έκδοσις Κοντομάρη και Σα. Αθήνα 1929. Φραγκούλη Κύπρου «Το μεθύσι του πόνου κι’
άλλα διηγήματα» Πειραιάς 1929.
ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΟΣ ΤΥΠΟΣ. Αναφορά στα περιοδικά Νουμάς, Ιόνιος Ανθολογία, Πρωτοπορία,
Ελληνική Βιβλιογραφία, Libre, Πνοή, Αλεξανδρινή τέχνη, Αι Μούσαι.
«Στις 7 του Δεκέμβρη εκδίδεται από τους κ.κ.
Ν. Μαράκη και Δ. Πιτσάκη εβδομαδιαία εφημερίδα με τον τίτλο «Νέοι Καιροί». Οι «Νέοι Καιροί» θα
παρακολουθήσουν τα Πειραϊκά και επαρχιακά ζητήματα μ’ εξαιρετικό ενδιαφέρον
περιλαμβάνοντας διάφορες μελέτες». Οι ΝΕΟΙ ΚΑΙΡΟΙ (φύλλα 1-4064) συνέχισαν μετά
τον πόλεμο ως ΝΕΟΙ ΣΚΟΠΟΙ (1949-1983).
Οπισθόφυλλο. Εμπορροραπτικός Οίκος Βάσσου Μοσχολιού. Πάντοτε νέα υφάσματα.
Πειραιεύς: Φίλωνος 43. Αριθ. τηλ. 10-23.
ΔΙΑΝΟΟΥΜΕΝΟΣ
Φύλλο τρίτο. Γενάρης 1930.
Στο φύλλο αυτό γράφουν:
Παύλος Νιρβάνας
Ρίτα Μπούμη
Δήμος Αυγέρης
Πέτρος Βαλχάλλας
Γρηγόρης Θεοχάρης
Μανώλης Αλεξίου
Χρόνης Σοφράς
Άγγελος Τερζάκης
Μαρία Πατρικίου
Θόδ. Λιαρούτσος
Γερ. Κασόλας
Κ. Χαλδαίος
Πέτρος Κροντήρης
Μιχαήλ Χαννούς
Σελίδα 1. ΠΑΓΑ ΛΑΛΕΟΥΣΑ. ΝΕΑ ΣΕΙΡΑ. Τελευταία θέληση. Αντίστροφη νοσταλγία. Τι
κλαίει η βρύση. Δεκέμβρης 1929. Του Παύλου Νιρβάνα.
Σελίδες 2-6. Η Ρίτα Μπούμη στο ΔΙΑΝΟΟΥΜΕΝΕΣ ΓΥΝΑΙΚΕΣ έγραψε για τις
Γκράτσια Ντελέντα (Grazia Deledda, 1871-1936, Βραβείο Νόμπελ
Λογοτεχίας 1926) και Άντα Νέγκρι (Ada Negri, 1870-1945, ποιήτρια και
συγγραφέας).
Σελίδες 6-7. ΔΙΗΓΗΜΑ. ΚΑΙ ΤΗ ΦΙΛΗΣΑ. Του Δήμου Αυγέρη. Δήμος Αυγέρης, ο Λυκούργος
Λοιδωρικιώτης, Γεννήθηκε στον Πειραιά τον Δεκέμβριο 1902. Πέθανε το 1966. Από
τους συνιδρυτές του Λογοτεχνικού Ομίλου Πειραιά. Στα 1929 υπηρετούσε στο
Πολεμικό Ναυτικό «ως αεροπόρος Χειριστής».
Σελίδα 7. ΘΥΜΑΜΑΙ ΚΑΠΟΙΟ ΦΙΛΟ ΜΟΥ ΨΑΡΑ… του Πέτρου Βαλχάλλα, δηλαδή του Νίκου
Καββαδία.
Αναδημοσιεύτηκε στο βιβλίο: Νίκος Καββαδίας. Το ημερολόγιο ενός τιμονιέρη.
Αθησαύριστα πεζογραφήματα και ποιήματα. Επιμέλεια Guy (Michel) Saunier. Εκδόσεις ΑΓΡΑ, 2005, σελ. 87-88, σημείωση σελ. 123-124.
Σελίδα 8. Το ποίημα ΜΕ ΤΟ ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ του Γρηγόρη Θεοχάρη από την συλλογή του
ΘΛΙΜΜΕΝΟΙ ΝΑΖΩΡΑΙΟΙ: Γρηγόρη Ν. Θεοχάρη. Θλιμμένοι Ναζωραίοι. Δεν είμαι ο ένας·
είμαι ο άνθρωπος. Έκδοση “Διανοούμενου„ 1930. {1928 - 1929. Τυπ. Σώμου Καλλίνη
Πειραιεύς. Δρ. 25}. Διαστάσεις 19,7Χ13,8 σ. 80.
ΣΑΤΥΡΙΚΑ ΜΟΤΙΒΑ, ποίημα του Μανώλη Αλεξίου. «Ο
Μανώλης Αλεξίου (1907-1963), παραδοσιακός αρχικά,
στράφηκε αργότερα στην ελεύθερη ποίηση για να μας δώσει αξιόλογα επιτεύγματα
(«Τοπία δίχως ουρανό», 1935 – «Μουσική με σπασμένα πλήχτρα», 1961) [Γιάννης
Χατζημανωλάκης, Χρονικό της πειραϊκής πνευματικής ζωής, 1973, σελ. 121, 137,
151]. Πληροφορίες για τον Αλεξίου μου έστειλε στις 9.3.2022 ο φίλος Γιώργος
Μπαλούρδος που διατηρεί μια από τις πιο ενδιαφέρουσες σύγχρονες λογοτεχνικές
ιστοσελίδες: «Μανώλης Αλεξίου Πειραιάς 1907 - Αθήνα 27/7/1963. Εξέδωσε
τις συλλογές: Τοπία δίχως ουρανό, Πειραιάς, Π. Βαρβαρέσου. 1935. Μουσική
με σπασμένα πλήχτρα, 1960. Για τις συλλογές του έχουν γράψει κριτικές ο
Κλέων Παράσχος, ο Ανδρέας Καραντώνης, ο Τέλλος Άγρας, ο Ρήγας Γκόλφης. Λήμμα
για τον Μ.Α. υπάρχει στο Η Ελληνική Ποίηση, τ. Δ, Σοκόλη 1990 του Αλέξανδρου
Αργυρίου. Στην ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας τ. 5ος του Δημήτρη
Τσάκωνα εκδόσεις Σώφρων 1992 και στην Γενιά του 1930, εκδ. Κάκτος του
ίδιου. Ποιήματά του συναντάμε στα Ελεύθερα Γράμματα, στα Νεοελληνικά
Γράμματα, στη Νεοελληνική Μούσα (φύλλο 4-5, σελ. 65-66, «Αυτάρκεια» 23/10/40)
στο Περιοδικό μας, στη Νέα Εστία. Όπως διαπιστώνεις οι εκτός
Πειραιά ιστορικοί και δοκιμιογράφοι, κριτικοί διέσωσαν την ποιητική του
μνήμη».
Συνεργασίες του Αλεξίου βρήκα στους ΟΡΙΖΟΝΤΕΣ,
Περιοδικό των Νέων και της Τέχνης που εκδιδόταν στον Πειραιά το 1931, στο
ΜΑΚΕΔΟΝΟΠΟΥΛΟ της Θεσσαλονίκης, στο ΡΥΘΜΟΣ «όργανο των νέων» του Πειραιά
(Τεύχος δεύτερο, σελ. 60 το ποίημα ΑΥΤΟΚΡΙΤΙΚΗ).
Στην ΚΡΙΤΙΚΗ, τεύχος 15, - Ιούνιος 1961 ο Μανώλης Αναγνωστάκης στην σελίδα 107
παρουσίασε την «Μουσική με σπασμένα πλήχτρα» γράφοντας: Δεν μπορώ να ξέρω
ποιοί είναι οι λόγοι που κράτησαν τόσα χρόνια μακρυά από την ενεργό πνευματική
δράση τον κ. Μανώλη Αλεξίου, ώστε σήμερα μόλις να μας δώσει συγκεντρωμένο σ’
ένα τόμο ένα μικρό μέρος – υποθέτω – από το έργο του… Οι νεώτεροι δεν πρέπει ν’
αγνοούν όσους εργάστηκαν πριν απ’ αυτούς όταν μάλιστα η φωνή τους και μετά τόσα
χρόνια δεν παύει να διατηρεί μια καθαρότητα και συγκινεί με τη διακριτική της
λιτότητα». Ο Στέλιος Γεράνης στην ανθολογία του 1971 μετέφερε τα ποιήματα ΤΟ
ΛΙΜΑΝΙ και ΦΥΓΗ (αφιερωμένο στον (Κώστα Ουράνη) στις σελίδες 69-70.
Ακόμα το πειραιώτικο περιοδικό ΜΟΝΟΔΡΟΜΟΣ Ι, τεύχος 3, φθινόπωρο 2020, σελ. 17,
που εκδίδει το Ίδρυμα Ελισάβετ Σιαφλά Μπαλόγλου παρουσίασε το ποίημα «Τα δεσμά»
από την πρώτη του συλλογή (επιλογή ύλης Γιώργος Κρητικός).
Ι.
Μαντάμ, αλήθεια νάχετε, καθώς μου λέτε, γίνει
στη θερινή τώρα σαιζόν μιά νευρασθενική;
Μήπως από υπερκόπωση και ψυχικήν οδύνη;
– πάντως, Μαντάμ, η αρρώστια σας αριστοκρατική!
Τι λέτε! Δε σηκώνεστε καθόλου απ’ το ντιβάνι
και τρώτε με τα υπέροχα σκυλάκια σας εδώ!
Μα είναι θαυμάσιο, Μαντάμ! Γουστόζο να πεθάνει
κανείς απ’ την αρρώστεια σας!.. Δεν έτυχε να ιδώ…
ΙΙ.
Γιαλίζουν τόσο τα μαλλιά κι’ έχετε μια γλυκειά μιλιά!
και σας πηγαίν’ υπέροχα και το μονύελό σας,
που εχτές, πιστέψτε με, νεαρέ μόνο για σας στο σουαρέ
τα δεσποινάρια μίλαγαν και … θέλαν το καλό σας.
Μα εσείς – δεν ξέρω το γιατί – σα λαφροπάτητο γατί
προς το μπουφέ τραβούσατε με μετριοφροσύνη.
Κι’ αντί να λέτε «ευχαριστώ» - μια και το στόμα είταν κλειστό
εκάνατε μια υπόκλιση, μα λίγο με βιασύνη.
Σελίδες 9-11. ΔΙΗΓΗΜΑ. ΣΑΠΙΣΜΕΝΟ ΚΡΕΑΣ. Του Χρόνη Σοφρά. Σκίτσο Σ. Νικολάου.
Πολύ δυνατό διήγημα, με πρωταγωνιστή τον Νικολή Σπάτουλα. Άρρωστος στο
νοσοκομείο από πλευρίτη, άνεργος τώρα, έφυγε από το καμαράκι της φτωχογειτονιάς
που έμενε με την γυναίκα και το χτικιασμένο παιδί του και τράβηξε κατηφορικά,
μέσα σε παλιόκαιρο, προς μια ταβέρνα του λιμανιού. Στην γεμάτη μπόχα από
ανάσες, καπνούς και μια πνιχτική τσίκνα από τηγανιτό ταβέρνα κοντοστάθηκε
ακούγοντας μεγαλόφωνες κουβέντες. Μίλαγε ο Μήτσος ο Σαλαμάστρας, πρόεδρος του
σωματείου σε εργάτες της φάμπρικας του Παπανάκου που εργαζόταν κι ο ίδιος πριν
ασθενήσει. Τους παρότρυνε σε απεργία. Μια κρυφή χαρά τον πλημμύρισε, αφού
εκείνοι δεν θα δουλέψουν να πάει αυτός να πιάσει δουλειά αύριο αφού το αφεντικό
θα πάρει άλλους εργάτες. – Σύντροφοι. Δεν έχουμε τίποτ’ άλλο να κάνουμε, μας
πνίγει το δίκιο, αυτό μας μινέσκει… Αδέλφια, βοηθάτε μας, μην πάει κανένας σας
να μας χαλάσει τη δουλειά… – Ναι, Ναι!…
Ένας χοντρός, ο επιστάτης του Παπανάκου, στην άλλη γωνιά, σηκώθηκε κι έκανε μια
απαράδεκτη πρόταση, όσοι ήταν άνεργοι εκεί μέσα να πάνε αύριο να δουλέψουν…
Στην ταβέρνα φασαρία. Ο Σπάτουλας σκέφτηκε.. Θα γινόταν απεργοσπάστης; Έκανε
ένα κίνημα σιχαμάρας. Έτρεξε, άρπαξε από την μέση τον χοντρό και πέταξε τον
όγκο του στις λάσπες και στην βροχή του δρόμου. Βρισιές, χαχανητά. Κάποια
βλέμματα συμπάθειας. Κατέβασε τα μάτια στο στήθος. Πέρασε μες απ’ τους εργάτες
άνοιξε την πόρτα και βρέθηκε έξω. Άρχισε να τρέχει στα σοκάκια και πήρε την
ανηφόρα. Άνοιξε την σαραβαλιασμένη πόρτα, μπήκε στην κάμαρα. Χάμω, σε κάτι
παλιόρουχα δυο κιτρινισμένα πρόσωπα κοντά κοντά φανήκαν, κουκουλωμένα… – Αυτοί
κει κάτω ’κι’ εγώ μαζί, είμαστε ένα μεγάλο πολυπαιδεμμένο σώμα. Όχι, δε θέλω να
πεταχτώ απ’ αυτό σα σαπισμένο κρέας. .. Όχι!
[Μερικά απ’ αυτά – Τουμχά! Ανάσταση στη λαγουδέρα, Σαπισμένο κρέας κ. ά. –
είχαν κάνει εντύπωση και «προοιώνιζαν λαμπρό μέλλον πεζογράφου», που βέβαια
διαψεύτηκε! {έγραψε ο ίδιος}]
Σελίδες 11-13. ΔΙΗΓΗΜΑ. ΣΤΟ ΚΛΑΡΙ. Του Άγγελου Τερζάκη (1907-1979). Στα 1929
είχε λάβει την άδεια εξάσκησης επαγγέλματος του δικηγόρου.
Σελίδα 13. PAUL VALERY. ΦΩΝΗ - ΠΟΙΗΣΗ. Της Μαρίας Πατρικίου. Η Πατρικίου υπήρξε μέλος στα πρώτα συμβούλια της
Φ.Σ.Π.
ΣΟΥΡΟΥΠΟ. Ποίημα του Θεόδωρου Λιαρούτσου. Δεν βρίσκεται στην ΠΑΛΛΙΝΟΣΤΗΣΗ.
Άλλωστε «Τα ποιήματα της συλλογής τούτης, τα περισσότερα γραμμένα στο
απομακρυσμένο παρελθόν και σκόρπια, συγκεντρώσαμε από παλιά έντυπα, άλλα
ξαναγράφτηκαν από τον Λιαρούτσο από μνήμης, ενώ μερικά είναι ανέκδοτα. Με το
βιβλίο τούτο, ο ποιητής επιδιώκει να σφραγίσει το δύσβατο πέρασμά του από τον
εφήμερο τούτο κόσμο μ’ ένα βιβλίο». [Έγραψε ο επιμελητής του βιβλίου Παύλος
Μπαλόγλου]. Ποιήματα του Λιαρούτσου διάβασα και σε άλλα έντυπα της εποχής
(Ρυθμός, 2, σελ. 59, Η ΜΠΟΡΑ). Στην ανθολογία του (Ο Πειραιάς και οι Ποιητές
του - Μελέτη και ανθολόγιο, εκδόσεις ΣΤΟΑ, 1971) ο Γεράνης έβαλε τα ποιήματα
ΝΥΧΤΑ ΣΤΟ ΛΙΜΑΝΙ, ΧΕΙΜΩΝΙΑΤΙΚΗ ΝΥΧΤΑ, ΓΥΡΙΣΜΟΣ ΣΤΟΝ ΠΕΙΡΑΙΑ (σελίδες 75-77).
ΣΟΥΡΟΥΠΟ
Μουχρό τριγύρω χύθηκε το σούρουπο. Σφυρίζει
Πάνω στις στέγες ο άνεμος… Στερνή που τις χρυσώνει
Του ήλιου μια αχτίδα θλιβερά… κι’ η πολιτεία σπαράζει
Μες στις ανίας την αγκαλιά που ως φείδι τηνε ζώνει.
Πέρα στριγγά μονότονα σφυράει κάποιο βαπόρι
Κι’ είναι η φωνή του θλιβερή χαίρε πικρό ως ναφίνει
Στάλλα βαπόρια, στο βουερό λιμάνι και στους γλάρους
Που συντροφιά του κράταγαν με πλέρια καλωσύνη…
Άσκοπα, αργά κι’ εγώ γυρνώ στους έρημους τους δρόμους,
Χλωμός της θλίψης αδελφός ωσάν των περασμένων
Πένθιμη σκιά. Τριγύρω μου η νύχτα ολοένα πέφτει
Παρηγορήτρα των φτωχών και των δυστυχισμένων…
ΓΙΝΑΤΙ. Ποίημα του Γεράσιμου Δ. Κασόλα. Ο Κασόλας (1902-1991) ήταν ζωγράφος, λογοτέχνης,
κριτικός λογοτεχνίας, δημοσιογράφος κι εκδότης. Πολεμικός ανταποκριτής της
εφημερίδας ΑΣΥΡΜΑΤΟΣ στην Αλβανία. Ποιητικά βιβλίο του «Για την Ειρήνη»,
«Χαμένοι δρόμοι».
Σελίδες 14-16. ΔΙΑΝΟΟΥΜΕΝΟΣ. ΟΙ ΛΑΪΚΕΣ ΣΥΝΑΥΛΙΕΣ. Αναγνωρίζεται η προσπάθεια
του Δήμου για τις λαϊκές συναυλίες αλλά θέλει περισσότερη οργάνωση, ώστε να
φτάσει μέχρι τον «κακομοιριασμένο εργάτη» και στην «φτωχιά κουρελιασμένη γυναίκα
της συνοικίας». Η γενική είσοδος να καθιερωθεί στις 5 δραχμές. ΤΑ ΦΟΙΤΗΤΙΚΑ.
Για τα γεγονότα της Θεσσαλονίκης που η έφιππη χωροφυλακή «γυάλισε με τα κρανία
των φοιτητών της πόλης αυτής τα πέταλά της» και τις χλιαρές αντιδράσεις των
πανεπιστημιακών καθηγητών με εξαίρεση τον Ελευθερόπουλο. ΑΡΡΩΣΤΗΜΕΝΟΙ
ΕΓΚΕΦΑΛΟΙ. Κείμενο εναντίον αυτών που παρουσιάζουν τα ανισόρροπα διανοήματά
τους απ’ τις στήλες εφημερίδας αναφερόμενοι στην απεργία επτά νέων με καρδιές
ατσαλένιες που βρίσκονταν στην φυλακή «γιατί δεν σταυρώσανε τα χέρια όταν τα
ρόπαλα του νόμου πέφτανε δολοφόνα στα νεανικά κεφάλια τους». ΑΓΝΩΣΤΟΙ ΓΝΩΣΤΟΙ.
Στην εφημερίδα ΣΦΑΙΡΑ η άγνωστη «Γνωστή» θέλησε να πει κι αυτή κάτι για τον
Διανοούμενο και βρήκε αφορμή την παρουσίαση του τραγουδιού (ποιήματος) του Παπανικολάου,
όπως έγραψα και παραπάνω. Και συνεχίζει η κριτική με άλλες αρνητικές
επισημάνσεις της.
Σελίδα 15. Η «ΕΛΕΥΘΕΡΑ ΣΚΗΝΗ».
Χαιρετίζουμε την απόφαση να καθιερώσει η Ελευθέρα Σκηνή στον Πειραιά θεατρικές
Τρίτες στο μοναδικό Δημοτικό μας θέατρο. Στον Πειραιά το θεατρικό κοινό είναι
ελάχιστο ή σωστότερα του λείπει το χρήμα για τις τέτοιες εξαιρετικές
«πολυτέλειες», και σίγουρα η προσπάθεια θα έπαιρνε το δρόμο της αποτυχίας. Μια
φορά την εβδομάδα είναι υπεραρκετό. Η απόφαση είναι εξαιρετικά καλόδεχτη και τη
χαιρετίζουμε ιδιαίτερα. Τα ωράρια που παίζονται τα έργα στην Αθήνα αποθαρρύνουν
τους Πειραιώτες για να τα παρακολουθήσουν. Υπογραφή Κ. Χαλδαίος [Κώστας Σούκας]
Κ. ΦΡΑΓΚΟΥΛΗ: «Το μεθύσι του Πόνου και άλλα διηγήματα. Ο Κύπρος (Κυπριανός)
Φραγκούλης, 1911-21.11.1985. Κάπου τον συναντάμε με το φιλολογικό ψευδώνυμο
Δρόσος Τριφύλλης. Σε μικρή ηλικία, το 1928, μάλλον όταν ήταν μαθητής στο Α΄
Γυμνάσιο συναντάται ως διευθυντής στο «δεκαπενθήμερο περιοδικό των νέων»
ΑΤΤΙΚΟΣ ΑΣΤΗΡ. Στα 1935-1941 ο αδελφός του Στυλιανός εξέδιδε την εφημερίδα
Πειραϊκή κι αυτός ήταν διευθυντής συντάξεως. Στα 1938 με τον Νίκο Μαράκη έκαναν
θεατρική κίνηση με την ονομασία «Πειραϊκή Σκηνή». Κυκλοφόρησε την εφημερίδα Ελληνική Ώρα στα 1945 έως το 1973. Στα 1948-1950 ο Κύπρος Φραγκούλης άνοιξε την Πειραϊκή
Ζωή, πρωϊνή εφημερίδα με τον Ιωσήφ Παπαδόπουλο.
Επίσης την Οικονομική Ώρα (1958-1973). Ο Χ. Σ.
[Χρόνης Σοφράς;] υπογράφει την κριτική του βιβλίου: «Αν πούμε πως και τούτο το
δεύτερο βιβλίο με διηγήματα του κ. Φραγκούλη, βγήκε για να ικανοποιήσει την
μικροφιλοδοξία του, δεν θα λέγαμε καμμιά υπερβολή».
Ο Φραγκούλης πάντως στα 1929 αντέγραψε τον τίτλο του πρώτου βιβλίου του Χρήστου
Λεβάντα. Στο μεθύσι του πόνου. Αθήνα. 1923 {Τιμάται Δρχ. 3,50. Τύποις : Εφημ.
«Ναυτικός Κόσμος». Σωτείρας 12, Πειραιεύς}. Διαστάσεις 15Χ11 σ. 48.
ΞΕΝΑ ΒΙΒΛΙΑ: Marcel Coulon: La vie de Rimbaud et de son oeuvre. Υπογραφή Πέτρος Κροντήρης.
Σελίδα 16. ΘΕΑΤΡΟ. «Ιερή φλόγα» Δράμα του Σόμερσετ Μώγκαμ. Υπογράφει ο Κ.
Χαλδαίος. ΒΡΑΒΕΙΟ ΓΚΟΝΚΟΥΡ 1929. Στις 4 Δεκεμβρίου η Ακαδημία Γκονκούρ απένειμε
το ετήσιο βραβείο της στον νεαρό συγγραφέα Μαρσέλ Αρλάν για το τρίτομο
μυθιστόρημά του «Η Τάξη». ΦΙΛΕΑΣ ΛΕΜΠΕΓΚ. Ο Μιχάλης Χαννούς μας γνωρίζει τον
Φιλέα Λεμπέγκ (Philéas Lebesque, 1869-1958) που έλαβε το βραβείο «Μωρεάς». Ο Λεμπέγκ αγάπησε την
Ελλάδα, την επισκέφτηκε και μετέφρασε στα γαλλικά έργα Ελλήνων δημιουργών.
Γνωρίζω το La Crèce littéraire d’aujourd’hui, Paris 1906.Το φιλολογικό ελληνικό
ψευδώνυμό του ήταν Δημ. Αστεριώτης (D. Asteriotis, στον Νουμά).
Στο φύλλο δεύτερο, στήλη ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ, καταχωρήθηκε: κ. Μιχ. Χαννούν. Καλλιθέα.
Σας ευχαριστούμε πολύ για τα καλά σας λόγια. Στα τραγούδια σας βρήκαμε πολύ
αίσθημα. Δε θα προτιμούσατε να μιλούσαμε γιαυτό κανένα βράδι στα γραφεία μας;
Μιχ. Χαννούς, πρόκειται κατά ενισχυμένη πιθανότητα για τον Μιχάλη Χαννούση που
γεννήθηκε στη Πόλη το 1910. Από μικρός ασχολήθηκε με την λογοτεχνία και
ιδιαίτερα με την δημοσιογραφία. «Διετέλεσε κριτικός πρόζας στο παληό μαχητικό
περιοδικό «Ξεκίνημα» του οφείλουν δε πολλά οι άνθρωποι του θέματος, γιατί φρόντιζε
να προβάλλει στον ημερήσιο ή περιοδικό τύπο, κυρίως με συνεντεύξεις». [Από
σημειώσεις του Νίκου Σ. Νικολαΐδη]. Πράγματι στο ΞΕΚΙΝΗΜΑ έκανε κριτικές
βιβλίων, στο 11ο φύλλο έγραψε Ο ΑΓΝΩΣΤΟΣ BAUDELAIRE. Στο περιοδικό Η ΕΠΑΡΧΙΑ είδα το ποίημά του «Υλιστές». Στο
περιοδικό ΑΤΛΑΝΤΙΣ το ανάγνωσμα «Οι ρομαντικοί αυτόχειρες» και «Αθηναϊκοί
περίπατοι». Επίσης έγραψε το «ΑΜΑΛΙΑ. Η ανέραστη βασίλισσα». Ο Χαννούσης ήταν
διευθυντής συντάξεως στο περιοδικό ΡΟΜΑΝΤΖΟ από το τεύχος 98
(28.11.1944). Στο επόμενο διέκοψε λόγω Δεκεμβριανών,
επανεκδόθηκε στις 3.2.1945. Εκεί παρέμεινε πολλά χρόνια μέχρι την
συνταξιοδότησή του. «Ο για πολλά χρόνια αρχισυντάκτης του, Μιχ. Χανούσης, το
κρατούσε αυστηρά στην παραδοσιακή ιδιοσυγκρασία του, του λαϊκού περιοδικού
ποικίλης ύλης» [Δημήτρης Χανός, Τα λαϊκά περιοδικά].
ΓΕΡΜΑΝΙΑ. Το βιβλίο Νόμπελ για την ειρήνη δεν έχει δοθεί τη στιγμή που ο
Διανοούμενος κυκλοφορεί.
Μέσα οπισθόφυλλο. ΒΑΛΚΑΝΙΑ. ΡΟΥΜΑΝΙΑ. Το καλλιτεχνικό Στούντιο του Λονδίνου
αναγγέλλει την προσεχή έκδοση ενός λευκώματος αφιερωμένου στην αγροτική τέχνη
της Ρουμανίας. Υπογραφή Π. Κ.
ΜΕ ΚΑΛΗ ΘΕΛΗΣΗ. Το μαθητικό περιοδικό ΑΥΓΗ έγραψε κατά του Διανοούμενου εξ
αιτίας της κριτικής του Χαλδαίου για τον «Όρκο του Πεθαμένου» του Παπαντωνίου.
Ο Διανοούμενος δεν απάντησε. «Μα τώρα που στο τελευταίο τους φύλλο δείχνονται
πιο ειλικρινείς πιο σεμνοί και θεωρούνε καθήκον τους να δηλώσουνε ότι το
σημείωμα του Κου… δεν αντιπροσωπεύει … και το περιοδικό τους δεν συμμερίζεται
κλπ.» αλλά «μόνο επαίνους θάχανε να πούνε για τον Διανοούμενο που συμπληρώνει
κάτι που έλειπε απ’ τον Πειραιά κλπ.» θάχαμε να τους συμβουλεύσουμε να μην
παρασύρωνται τόσο εύκολα σε πολεμικές εξάρσεις με όπλα κάπως
δυσκολομεταχείριστα για τα χέρια τους...
ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ. Το περιοδικό θεωρεί ταπεινή την ενέργεια του Κώστα Φραγκισκάτου
να ζητήσει πίσω τα αντίτυπα της συλλογής που έστειλε, το ένα από τα οποία έφερε
και ιδιόχειρη αφιέρωση. «Σεις θέλατε κολακείες και δυσαρεστηθήκατε». Τα
αντίτυπα δεν επιστρέφονται, μπορείτε όποτε θέλετε να περάσετε να τα πληρωθείτε.
Ο Κώστας Φραγκισκάτος (1907-1961) έγραψε σε περιοδικά (Όπως στο
ΟΡΙΖΟΝΤΕΣ, 1931. Στο ΜΗΝΙΑΙΟΝ ΔΕΛΤΙΟΝ του Συνδέσμου Παλαιών Προσκόπων,
Πειραιεύς 1937, ήταν στην συντακτική επιτροπή), εξέδωσε τις ποιητικές συλλογές Σκόρπιες
Νότες στα 1928 και τις Πέλειες 1961,
υπήρξε μέλος της Φιλολογικής Στέγης Πειραιώς στα επόμενα χρόνια και στέλεχος
του Φιλολογικού Τμήματος του Πειραϊκού Συνδέσμου. Στα 1962, στο εντευκτήριο της
Στέγης πραγματοποιήθηκε «φιλολογικό μνημόσυνο για τον ποιητή Κώστα Φραγκισκάτο
που έκλεισε ένας χρόνος από το θάνατό του. Μίλησε ο Στέλιος Γεράνης και
απήγγειλε ολόκληρη τη σύνθεση του ποιητή «Πέλειες» η Τζένη Ζαχαροπούλου». Ο
Χατζημανωλάκης χαρακτήρισε ότι ήταν «μια ευγενής μορφή του πειραϊκού
πνευματικού κύκλου, που συντηρούσε ως τις ημέρες μας το άρωμα της ευπρέπειας
και του ευπατριδισμού των παλιών καιρών».
δ. Διαλεκτή Ζευγώλη, Νάξο. Ελάβαμε σας γράφουμε ταχ)κώς. Επιταγή 450 δρχ.
ελήφθη. Ευχαριστούμε θερμά.
κ. Τάσ. Βώκον, Ενταύθα. Λάβαμε τη μετάφρασή σας. Μια και μεταφράζετε τόσο καλά
δεν καταπιανόσαστε με μια σοβαρώτερη μεταφραστική δουλειά; Υπάρχουν τόσες
μελέτες, τόσα σοβαρά σύγχρονα διηγήματα.
κ. Γερ. Κασόλαν. Μεσσολόγγι. Φύλλα εστείλαμε απορούμε πώς δεν τα λάβατε.
Ξαναστέλνουμε.
κ. Μαν. Αλεξίου, Ενταύθα. Λάβαμε τα έργα σας. Ξεχωρίζουν κάπως τα «Σατυρικά μοτίβα»
μα δε λείπουν τα λάθη. Στο α΄ τετράστιχο ριμάρετε 1ο και 4ο στίχο
με την ίδια λέξη και η λέξη «παρντόν» περιττή. Στον τελευταίο στίχο του β΄. και
γ΄. τραγουδιού τελειώνετε άσκημα και στις λέξεις «θαυμάσιο» «νεαρέ» «μονίελο»
«μετριοφροσύνη» δεν συνεκφωνείται. Πάντως ως σύνολο αρκετά καλά.
ΕΚΔΟΣΕΙΣ.
Μιχ. Γ. Πετρίδη: Πώς αγαπούν οι Τουρκάλες. Διήγημα, 1929. Και διαφήμιση σε
ειδική καταχώρηση στο τέλος της σελίδας.
Βάσσου Χανιώτη: Το βιβλίο της Αγάπης. Ποιήματα. Έκδοσις Μουσικών Χρονικών 1929.
Κώστα Φραγκισκάτου: Σκόρπιες Νότες. Ποιήματα 1929.
Σ. Μ. Παπαδοπούλου: Νυχτωδίες. Ποιήματα 1929.
Γερ. Α. Κάσολα: Για την Ειρήνη. Ποιήματα, Μεσολόγγι.
Μιχ. Γ. Πετρίδη. Οι τάσεις της μεταπολεμικής λογοτεχνίας. Μελέτη - Ανατύπωση
από το «Διανοούμενο».
ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΟΣ ΤΥΠΟΣ. Νουμάς, Ιόνιος Ανθολογία, Πρωτοπορία, Ελληνική
Βιβλιογραφία, Libre, Πνοή, Αλεξανδρινή Τέχνη, Αι Μούσαι.
Διαφήμιση της συλλογής του Θεοχάρη “ΦΩΝΕΣ ΧΩΡΙΣ ΗΧΟ„
Οπισθόφυλλο.
-Εμπορροραπτικός Οίκος Βάσσου Μοσχολιού. Πάντοτε νέα υφάσματα. Πειραιεύς:
Φίλωνος 43. Αριθ. τηλ. 10-23.
-Το αρωματικό σαπούνι «ΗΒΗ» κατέκτησε ολόκληρον την Ελλάδα. Ζητήσατέ το παντού.
-Καλλιτεχνικόν τυπογραφείον και βιβλιοδετείον “Η ΤΕΧΝΗ„ Δ. Τσουρουνάκη & Π.
Βαρβαρέσου. Σωκράτους & Αγίου Κωνσταντίνου – Εν Πειραιεί. Αναλαμβάνομεν την
εκτέλεσιν πάσης φύσεως Τυπογραφικής και Βιβλιοδετικής εργασίας με τιμάς
εξαιρετικάς. Πλουσία συλλογή στοιχείων.
-Βιβλιοπωλείον, Χαρτοπωλείον και Μουσικός Οίκος Παναγ. Σ. Βαρβαρέσου. Γωνία
Σωκράτους & Αγίου Κωνσταντίνου - Εν Πειραιεί. Βιβλία: Σχολικά, Επιστημονικά,
Φιλοσοφικά, Λογοτεχνικά κτλ. ΑΠΑΝΤΑ ΤΑ ΕΙΔΗ ΜΟΥΣΙΚΗΣ. Μέθοδοι, Μουσικά τεμάχια,
Χορδαί και Εξαρτήματα Οργάνων, ΣΑΚΚΑΙ ΟΛΩΝ ΤΩΝ ΕΙΔΩΝ. Είδη Γραφείων και πλουσία
παρακαταθήκη Σχολικών ειδών. Δένονται Βιβλία Σχολικά 2 δρχ. έκασ. ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΕΙΔΗ
ΔΙΑ ΤΑΣ ΕΟΡΤΑΣ.
Υστερόγραφο.
Η Μαρία Πατρικίου. Ο Μ. Τσιρογιάννης. Ο Γιαννακός Πανάγου. Ο Πέτρος
Κροντήρης. Ο Τάσσος Βώκος. Ο Θαλής Νάρης. Ο Νάσος Μαρτίνος. Ο Γ. Η.
Φτυαράς. Ο Λάλης Αβδάλης. Αληθινά ονόματα ή λογοτεχνικά φιλολογικά ψευδώνυμα, είναι ονομασίες
συνεργατών στον Διανοούμενο που δεν ταξινομούνται βιογραφικά, χρειάζονται
διερεύνηση. Ήταν συνεργάτες του περιοδικού στα 1929-1930. Βράχοι μετεωρίτες
στον πειραϊκό πνευματικό ουρανό. Ποιος ξέρει από πού μας ήλθαν, πότε, πού έπεσαν, γιατί χάθηκαν.
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΡΑΣΟΝΙΚΟΛΑΚΗΣ 26/3/2022
ΕΛΑΧΙΣΤΑ:
Το καλογραμμένο και πλούσιο σε
ιστορικές και άλλες πληροφορίες άρθρο του φίλου Δημήτρη Κρασονικολάκη για
το περιοδικό ΔΙΑΝΟΟΥΜΕΝΟΣ, φύλλα 3, της
μεσοπολεμικής περιόδου, αναρτήθηκε στις 26 Μαρτίου 2022 στην ιστοσελίδα
που διατηρεί ο Δημήτρης με το όνομά του.
Τον ρώτησα και συμφώνησε να το αναρτήσω εκ νέου και στα Λογοτεχνικά Πάρεργα,
παρά του ότι το χρονικό διάστημα από την πρώτη ανάρτηση έγινε μόλις πριν λίγες
μέρες. Είχαμε μία ειλικρινή και πάλι συζήτηση και συμφωνήσαμε, ως συνήθως, για
μία ακόμη φορά πάνω στα πολιτιστικά πράγματα του Πειραιά. Παλαιότερα και
νεότερα. Χάρηκα για την ανάρτησή του, απόλαυσα το κείμενο-γνώριζα ότι το
προετοίμαζε- (και μεταξύ μας, με έβγαλε από έναν σωματικό και συγγραφικό κόπο
να εργαστώ πάνω στα τρία φύλλα του περιοδικού), το διάβασα αρκετές φορές,
κράτησα τις σημειώσεις μου και το
αντιγράφω στην δική μου ιστοσελίδα από την σκοπιά ενός πειραιώτη
λογοτέχνη που αγαπά την ποίηση, την λογοτεχνία, τον πολιτισμό. Ο Δημήτρης
Κρασονικολάκης δεν είναι μόνο ένας παθιασμένος ερευνητής και συνειδητός
συλλέκτης πραγμάτων που αφορούν τον χώρο του Πειραιά, είναι και ένας ακριβέστατος σχολιαστής κειμένων και άρθρων που αναρτά στο μπλοκ του. Ανασκαλίζει τα
διασωθέντα γραπτά και όχι μόνο τεκμήρια της πόλης, τα ξεθωριασμένα και
λησμονημένα από τον χρόνο και τους πειραιώτες, μετακομισμένες σε άλλες περιοχές
πληροφορίες της ιστορίας του Πειραιά και μας μεταφέρει το υλικό που συγκέντρωσε
και εξακολουθεί να συλλέγει και συνάζει στο προσωπικό του αρχείο και
βιβλιοθήκη, σε μια σύγχρονη επαναπροσέγγιση μπροστά στα μάτια μας μέσω της
ιστοσελίδας του. Μάλιστα, όπως διαπιστώνουμε και εσχάτως, ασχολείται συστηματικά
και με την τέχνη της Φωτογραφίας. Αναρτά παλαιές ασπρόμαυρες κυρίως φωτογραφίες
οικογενειακών στιγμών, ατομικών βιωμάτων και αναμνήσεων, πόζες του σώματος και
της ψυχής, φιλικά αγγίγματα και συναισθήματα ανθρώπων ανεξαρτήτου ηλικίας και
φύλου, όχι μόνο από την πόλη του Πειραιά αλλά και άλλες περιοχές της Ελλάδας.
Σχολιάζοντας με μικρές εύστοχες και γουστόζικες παρατηρήσεις τα πρόσωπα και τα
τοπία, τα αντικείμενα και τις καταστάσεις, που η στατικότητα του φωτογραφικού
φακού διασώζει στο χρόνο και στο βλέμμα μας. Ακόμα και η ποιότητα του χαρτιού
της φωτογραφίας δεν τον αφήνει αδιάφορο. Εμπλουτίζοντας το διαρκές και αμείωτο
ενδιαφέρον του με νέες πληροφορίες και παραθέματα. Παραστάσεις, εικόνες,
στιγμιότυπα που αφορούν την ιστορία, την λογοτεχνία, την κοινωνία,τον
πολιτισμό του Πειραιά.με βεβαιότητα θα γράφαμε ότι ο Δ. Κρασονικολάκης όποιον
προσδιορισμό και να του δώσεις, ερευνητή, συλλέκτη, αρθρογράφο, ιστοριοδίφη,
αρχειοδίφη, κατόρθωσε εδώ και χρόνια να αποκτήσει την δική του φωνή και
ξεχωριστό ύφος που τον χαρακτηρίζει. Όπως διαπιστώνουμε και στην νέα ανάρτησή του,
μας παρουσιάζει και εξετάζει τα τρία φύλλα του περιοδικού εξονυχιστικά,
εμπεριστατωμένα. Ακολουθεί βήμα-βήμα τις σελίδες και τα περιεχόμενά του. Τα
πρόσωπα, τους συγγραφείς,τα κείμενα, τις κριτικές. Τα εντός και πέριξ
πολιτιστικά συμφραζόμενα του ολιγόζωου περιοδικού. Ο Κρασονικολάκης δεν μένει
μόνο σε πληροφορίες που αφορούν τον Πειραιά, ανατρέχει και σε ευρύτερες άλλες
πηγές, όπως παραδείγματος χάριν το περιοδικό «Κριτική» του Θεσσαλονικιού Μανώλη
Αναγνωστάκη, το άρθρο της καθηγήτριας και δοκιμιογράφου Κατερίνας Κωστίου. Συμπληρώνει
τα βιβλιογραφικά μας κενά με την αναγραφή τίτλων βιβλίων των συγγραφέων, χρονολογίες, ημερομηνίες κυκλοφορίας,
εκδοτικούς οίκους, τυπογραφεία. Όπου δεν κατορθώνει να συμπληρώσει τα κενά δεν
τα υπερβαίνει, σκεπάζει, με αλχημείες. Ακόμα και μη Πειραιωτών-εφόσον το θεωρεί
σκόπιμο-δεν αγνοείται η μικρή προσφορά τους ή η όποια επαφή τους με το πειραϊκό πολιτιστικό
έδαφος. Βλέπε Απόστολος Μαμέλλης, Αλέξανδρος Μωραϊτιδης, Μήτσος Παπανικολάου Συνδυάζει πηγές, συσχετίζει
στοιχεία, αντλεί το υλικό του από ατομικές μαρτυρίες (συγγενών ή κληρονόμων των
ίδιων των συγγραφέων ερχόμενος σε επαφή μαζί τους, συγκεντρώνει χειρόγραφα,
προμηθεύεται τεκμήρια, κάρτες, προσκλήσεις, πρώτες γραφές, μετέχει για πολλές
δεκαετίες ως ενεργό μέλος σε αρκετά σωματεία της πόλης, αγοράζει πρώτες
εκδόσεις έργων, γράφει και δημοσιεύει σε εφημερίδες και περιοδικά.) από
σύγχρονες εργασίες. Παρακολουθεί την διαδρομή των συγγραφέων στο χρόνο.
Ζηλεύεις και θαυμάζεις την ερευνητική και συλλεκτική του δεινότητα και επιμονή.
Μόχθος σπάνιος, έξοδα απεριόριστα, για τις περιορισμένες δυνατότητες της πόλης
του Πειραιά. Μιας Πόλης που έμαθε να επαναπαύεται στα στενά όριά της, ασφυκτικές
πολιτιστικές αντοχές της. Οι ερευνητικές και συλλεκτικές εργασίες του Δημήτρη
Κρασονικολάκη (όπως και ορισμένων άλλων αντρών και γυναικών πειραιωτών
ερευνητών) έρχονται έμπρακτα να αποδείξουν στους νεότερους επιλήσμονες
σημερινούς Πειραιώτες και Πειραιώτισσες, δημοτικούς ιθύνοντες, το τι κατόρθωσε
να διασώσει η δική μας ηλικιακά γενιά πειραιωτών λογίων και λογοτεχνών, διανοουμένων
με δικές της θυσίες και έξοδα, δυνάμεις, και τι διαφύλαξε και κόμισε στην
διαρκή πολιτισμική ιστορία της Πόλης. Πριν ο φθοροποιός χρόνος τα φυλακίσει στα
έγκατά του.
Να συμπληρώσουμε και τα εξής. Πριν ακριβώς 20 χρόνια, η Ερευνητική Ομάδα
κάτω από την Εποπτεία του Χ.Λ. Καράογλου, κυκλοφορεί τον Δεύτερο τόμο του έργου
«Περιοδικά λόγου & τέχνης» (1901-1940) Αναλυτική βιβλιογραφία και
παρουσίαση. ΑΘΗΝΑΪΚΑ ΠΕΡΙΟΔΙΚΑ (1926-1933). Σειρά Βιβλιογραφία, 2. Υπεύθυνος:
Χ.Λ. Καράογλου, εκδόσεις UNIVERSITY STUDIO PRESS-Εκδόσεις Επιστημονικών Βιβλίων και Περιοδικών, Θεσσαλονίκη 2002.
Ο τόμος συμπληρώνεται και με ξεχωριστά (σε βιβλίο) Συγκεντρωτικά ευρετήρια. U.S. Press, Θεσσαλονίκη 2002. Στις σελίδες 259-262 του Β1 τόμου και
στο έτος 1929, παρουσιάζεται το παλαιό αυτό δεκαεξασέλιδο πειραιώτικο μηνιαίο
περιοδικό του μεσοπολέμου, συνοδευόμενη η παρουσίασή του με φωτογραφία
εξωφύλλου του και μέσα σελίδας του. Από την συλλογική εργασία της εξέτασης και
αποδελτίωσης δεκάδων περιοδικών που πραγματοποιήθηκε πριν 20 χρόνια, και τις αντίστοιχες σελίδες τις οποίες αναφέρω
παραπάνω, πληροφορούμεθα ότι τεύχη του περιοδικού συναντά κανείς στις
ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΕΣ ΕΒΕ, ΕΛΙΑ, ΒΕΒ, ΛΠ. Να συμπληρώσουμε επίσης ότι στις σελίδες
160-163 του ίδιου τόμου και στο έτος 1928, έχουμε την παρουσίαση της μηνιαίας
φιλολογικής και καλλιτεχνικής επιθεώρησης «ΝΕΑ ΑΝΑΤΟΛΗ» -«ΓΛΑΥΚΑ» που εκδόθηκε από τον ποιητή Βασίλη Δ.
Λαμπρολέσβιο στον Πειραιά. Όπως και το δεκαπενθήμερο νεανικό περιοδικό «ΑΤΤΙΚΟΣ
ΑΣΤΗΡ» που εκδόθηκε στον Πειραιά. Ευχάριστη έκπληξη προκαλεί καθώς διαβάζουμε
τους συνεργάτες του περιοδικού «ΔΙΑΝΟΟΥΜΕΝΟΣ», ότι ανάμεσά τους συγκαταλέγονται
σημαντικά πρόσωπα της ελληνικής γραμματείας. Όπως ο στοχαστής και
μυθιστοριογράφος, θεατράνθρωπος Άγγελος Τερζάκης, η ποιήτρια και ανθολόγος Ρίτα
Μπούμη-Παπά, η ναξιώτισσα ποιήτρια Διαλεχτή Ζευγώλη-Γλέζου κλπ. Ότι στα
περιεχόμενα του περιοδικού βλέπουμε τον Γ. Η. Φτυαρά να αποδίδει τις προφητείες του Ησαΐα. Συναντάμε μικρά δοκίμια και άρθρα για την ξένη λογοτεχνία, βλέπε τα «Σημειώματα
πάνω στην ποίηση» του γάλλου ποιητή Paul Valery κλπ. Από τις πρώτες παρουσιάσεις του
Πωλ Βαλερύ στην χώρα μας. Την παρουσίαση των δύο γυναικείων συγγραφικών φωνών
από την Ιταλία, από την ιταλομαθή Ρίτα Μπούμη. Ας μην λησμονούμε την επίδραση
που άσκησε πάνω στην γραφή της Γαλάτειας Καζαντζάκη το έργο της νομπελίστριας Γκράτσιας Ντελέντα. Την στήλη για την θεατρική κίνηση κλπ. Μια
θεματολογία ενός ολιγόβιου περιοδικού, που όπως φαίνεται πρέπει να εκδόθηκε με
την συνδρομή των πειραιωτών φίλων, νέων διανοούμενων της εποχής, του πυρήνα της
πρώτης ομάδας η οποία δημιούργησε και το 1930 την Φιλολογική Στέγη.
Τέλος, αν φέρουμε στην σκέψη μας το περιοδικό «ΤΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΜΑΣ» (1900-1901), βλέπε την αποδελτιωτική εργασία
του πειραιώτη Μιχάλη Γ. Μπακογιάννη, «ΤΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΜΑΣ» (1900-1901) εκδόσεις University Studio Press, Θεσσαλονίκη 1994, τα κατοπινά
πειραιώτικα περιοδικά «Πειραϊκά Γράμματα»/ «Γράμματα» και τα πειραιώτικα
περιοδικά της Κατοχικής περιόδου, βλέπε την εργασία της Αλεξάνδρας Κ. Μπουφέας, «Τα Λογοτεχνικά
Περιοδικά της Κατοχής», εκδόσεις Σοκόλης, Αθήνα 2006, το πειραιώτικο περιοδικό
το «Περιοδικό μας» των αρχών της δεκαετίας του 1960 και αυτών που ακολούθησαν, θα δούμε τις στέρεες γέφυρες που οικοδομήθηκαν από τους
Πειραιώτες λογοτέχνες, διανοούμενους, φιλότεχνους μέσα στον χρόνο και την
ιστορία της πόλης του Πειραιά. Τους διαύλους επικοινωνίας που καλλιεργήθηκαν
μεταξύ των διάφορων γενεών των Πειραιωτών, συνεχίζοντας την Πειραϊκή παράδοση και γιατί όχι, Πειραϊκή Σχολή.
Γιώργος Χ. Μπαλούρδος
Πειραιάς, 30 Μαρτίου 2022
ΥΓ. έφυγε όπως είπαν στους τηλεοπτικούς
δείκτες, η τραγουδίστρια του Δημοτικού μας Τραγουδιού Ειρήνη Κονιτοπούλου
Λεγάκη. Η Ειρήνη Κονιτοπούλου Λεγάκη υπήρξε μία από τις σημαντικότερες
γυναικείες μουσικές φωνές της πατρίδας μας. Η Ειρήνη Κονιτοπούλου Λεγάκη
τραγούδησε τα Νησιώτικα Δημοτικά Τραγούδια όπως εκείνη με την χαρακτηριστική
φωνή της και μελωδικό της ύφος ήξερε να τα αποδίδει. Όσοι ευτύχησαν να την
ακούσουν στο μαγαζί που τραγουδούσε, ή να ακούσουν την φωνή της έστω και μία
φορά, δεν θα την λησμονήσουν ποτέ. Ο ελληνικός παραδοσιακός νησιώτικος λυρισμός,
σφραγίστηκε με την χροιά της φωνής της, βρήκε στην γάργαρη φωνή της τον
κατάλληλο εκφραστή του. Όπως και στην φωνή της Δόμνας Σαμίου. Δύο γυναικείες
μουσικές φωνές που δίδαξαν μουσικό ήθος με την παρουσία τους, μουσική αγωγή με
την εμφάνισή της/τους στο πάλκο, ψυχής ψυχαγωγία με τα τσακίσματα της φωνής τους,
αυθεντικότητα λαϊκού γλεντιού, ατμόσφαιρα γνήσιου τόνου πανηγυρικής διάθεσης.
Τώρα και οι δύο αυτές ελληνικές μουσικές φωνές, θα μελωδούν στις γειτονιές των
ουράνιων αγγέλων και σε εμάς μένει, να εξακολουθούμε σε πείσμα της μουσικής
κακοφωνίας των καιρών μας να τις ακούμε και να τις χαιρόμαστε.
