ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΗ ΣΤΕΓΗ- ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΙΣ ΧΑΜΕΝΕΣ ΠΑΤΡΙΔΕΣ

ΤΑ ΤΕΥΧΗ ΤΟΥ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΥ ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΗ ΣΤΕΓΗ

 

Δελτία-Τεύχη του Περιοδικού της Φιλολογικής Στέγης Πειραιώς

Υπεύθυνος επί της ύλης-Διευθυντής σύνταξης Γιάννης Ε. Χατζημανωλάκης

(στο σύνολο των τευχών και των δύο περιόδων του περιοδικού)

-Αριθμός Φύλλου 1 Φεβρουάριος 1965, Χρόνος Α΄, σ.1-8.

-Αριθμός Φύλλου 2 Μάρτιος 1965, Χρόνος Α΄, σ.9-16.

-Αριθμός Φύλλου 3 Απρίλιος 1965, Χρόνος Α΄, σ.17-24.

-Αριθμός Φύλλου 4-5 Μάϊος-Ιούνιος 1965, Χρόνος Α΄, σ. 25-40.

-Αριθμός Φύλλου 6-7 Ιούλιος-Αύγουστος 1965, Χρόνος Α΄, σ.41-56.

-Αριθμός Φύλλου 8-9 Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 1965, Χρόνος Α΄ σ.57-64.

Εκτύπωση Κ. Αθανασίου, Σωκράτους 46 Αθήνα. Γραφεία: Νοταρά 50 Πειραιεύς. Διεκπεραίωση περιοδικού: Κολοκοτρώνη 68 β΄ όροφος. Ετήσια προαιρετική συνδρομή δρχ.20 τιμή φύλλου δρχ.2.

-Αριθμός Φύλλου 10-11 Νοέμβριος-Δεκέμβριος 1965, Χρόνος Α΄, σ. 67-100.

Αφιέρωμα 1930-1965 (Το Χρονικό της «Φιλολογικής Στέγης»).

Εκτύπωσε Ο «ΑΔΑΜΑΣ» Αγ. Κωνσταντίνου & Σωκράτους 46

(Τα 11 πρώτα τεύχη έχουν ενιαία αρίθμηση των σελίδων και είναι δεμένα σε έναν τόμο).

-Φύλλο 16 Οκτώβριος 1966 Χρόνος Β΄, σ.22-44

Αφιέρωμα ΑΡΓΥΡΗΣ ΚΩΣΤΕΑΣ 1906-1966

-Τεύχος 20 Άνοιξη 1973, Χρόνος Η΄, σ.1-110

Στοιχειοθεσία-Εκτύπωση: «Τυπο-ΦΡΑΓΚΟΥΛΗ». Υπεύθυνος Τυπογραφείου: ΚΩΝΣΤΑΝΤ. ΛΙΑΚΟΣ, Αττάλειας-Δεξαμενής (γωνία) Κορυδαλλός. Μακέττα εξωφύλλου: ΜΙΧΑΛΗΣ ΝΙΚΟΛΙΝΑΚΟΣ. Εκτύπωση εξωφύλλου: Γ. ΜΕΝΔΡΙΝΟΣ. Τσιγκογραφίες: ΤΑΚΗΣ ΤΣΟΥΛΟΥΚΙΑΝ. Ετήσια Συνδρομή 100 δραχμές, Τιμή Φύλλου 40 δραχμές

-Τεύχος 23 Άνοιξη 1976 Χρόνος ΙΒ΄, Τόμος Δ΄, σ.1-74

Στοιχειοθεσία-Εκτύπωση-Υπεύθυνος Τυπογραφείου: Γιάννης Δ. Μαντζαβίνος. Εκτύπωση εξωφύλλου: Γ. Μενδρινός & Σια. Τσιγκογραφίες Αφοι Τσουλουκιάν.

-Τεύχος 24 Άνοιξη 1977 Χρόνος ΙΓ΄, Τόμος Δ΄, σ.81-172

ΣΕΛΙΔΕΣ ΑΦΙΕΡΩΜΕΝΕΣ ΣΤΟ ΜΥΡΙΒΗΛΗ ΚΑΙ ΤΟΝ ΡΙΛΚΕ

-Τεύχος 25 Άνοιξη 1978 Χρόνος ΙΓ΄, Τόμος Δ΄, σ.177-252

ΣΕΛΙΔΕΣ ΑΦΙΕΡΩΜΕΝΕΣ ΣΤΟ ΣΠΥΡΟ ΚΥΡΙΑΖΟΠΟΥΛΟ

-Τεύχος 26 Χειμώνας 1979 Χρόνος ΙΔ΄, Τόμος Δ΄, σ.257-342

ΣΕΛΙΔΕΣ ΑΦΙΕΡΩΜΕΝΕΣ ΣΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ με απόσπασμα από την εναρκτήριο λόγο του Προέδρου της Δημοκρατίας κ. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΤΣΑΤΣΟΥ στο διεθνές συνέδριο για τα 2300 χρόνια από το θάνατο του μεγάλου φιλοσόφου και τον «Ύμνο εις Ερμείαν» (σε μετάφραση Σίμου Μενάρδου)

-Τεύχος 27 Καλοκαίρι 1980 Χρόνος ΙΕ΄, Τόμος Δ΄, σ.349-438

ΣΕΛΙΔΕΣ ΑΦΙΕΡΩΜΕΝΕΣ ΣΤΟ ΓΙΩΡΓΟ ΔΡΟΣΟ ΚΑΙ ΤΟΝ ΓΚΙΚΑ ΜΠΙΝΙΑΡΗ

-Τεύχος 28 Φθινόπωρο 1981 (10/10/81) Χρόνος 16^ος, Τόμος Δ΄, σ.445-516

ΣΕΛΙΔΕΣ ΑΦΙΕΡΩΜΕΝΕΣ ΣΤΟΝ ΑΙΜΙΛΙΟ ΒΕΑΚΗ ΚΑΙ ΤΟΝ ΚΩΣΤΑ ΣΟΥΚΑ

-Τεύχος 29 Φθινόπωρο 1982, (20/10/82) Χρόνος 17^ος, Τόμος Ε΄, σ.1-84.

(Ένθετο Αφιέρωμα) Ο ΠΕΙΡΑΙΑΣ ΠΟΥ ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ ΠΙΑ.-ΣΕΛΙΔΕΣ ΑΦΙΕΡΩΜΕΝΕΣ ΣΤΟ ΓΡΗΓΟΡΗ Ν. ΘΕΟΧΑΡΗ.

Στοιχειοθεσία-εκτύπωση-υπεύθυνος τυπογραφείου Μιχάλης Νιφλης Κολωνού 1 Αθήνα. Γραφεία ΦΣΠ Σωτήρος Διός 7, Συνδρομή ετήσια 400, τιμή φύλλου 100 δρχ.

-Τεύχος 30 Δεκέμβρης 1983, Χρόνος 18^ος, Τόμος Ε΄, σ.85-176

ΔΗΜΟΣΙΕΥΟΝΤΑΙ Κείμενα: ΚΑΒΑΦΗ Κ., ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗ ΝΙΚΟΥ, ΜΠΙΝΙΑΡΗ ΓΚΙΚΑ.

Ένα άγνωστο γράμμα του ΚΩΣΤΗ ΠΑΛΑΜΑ στους μαθητές του Προτύπου Δημοτικού Σχολείου Δράμας (1932)

Μνήμες από μια συνάντηση του ΠΑΝΟΥ ΒΑΛΣΑΜΑΚΗ με το ΝΙΚΟ ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗ στην Αντίμπ.

-Τεύχος 31 Δεκέμβρης 1984 Χρόνος 19^ος, Τόμος Ε΄, σ.181-204

Αφιέρωμα ΝΙΚΟΣ Ι. ΧΑΝΤΖΑΡΑΣ

Φωτοστοιχειοθεσία-υπεύθυνος Τυπογραφείου Ευάγγελος Ν. Μυτιληναίος. Εκτύπωση: Γιώργος Μενδρινός. Ετήσια συνδρομή 500, τιμή 200 δραχμές

-Τεύχος 32 Ιούνιος 1985, Χρόνος 20^ος, Τόμος Ε΄, σ.205-258

Αφιέρωμα ΧΡΗΣΤΟΣ ΛΕΒΑΝΤΑΣ (1904-1975). Τιμή τεύχους 250 δραχμές

-Τεύχος 33 Καλοκαίρι 1985, (καλύπτει το τρίμηνο Ιουλίου-Σεπτεμβρίου 1985) Χρόνος 20^ος, Τόμος Ε΄, σ.261-332

-Τεύχος 34 Οκτώβριος-Δεκέμβριος 1985 Χρόνος 20^ος, Τόμος Ε΄, σ.333-392

1835-150 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΙΔΡΥΣΗ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ-1985

-Τεύχος 35 Ιανουάριος-Μάρτιος 1986 Χρόνος 21^ος, Τόμος Ε΄, σ.397-426

ΣΥΝΕΡΓΑΖΟΝΤΑΙ: Βαλσαμάκης Πάνος, Θεοφάνους Κώστας, Ιωαννίδης Γιάννης, Καλού Στεφανία, Καραμήτσος Γιάννης, Κοντογιώργου Στέλλα, Κουλεντιανός Διονύσης, Μπέτσιος Λεωνίδας, Μπινιάρης Στέλιος, Μπούτου Τούλα, Παντελάκης Κώστας, Παρθένης Άγγελος, Χατζημανωλάκης Γιάννης, Χρόνης Χάρης.

-Τεύχος 36 Απρίλιος-Μάϊος-Ιούνιος 1986 Χρόνος 21^ος, Τόμος Ε΄, σ.427-486

-Τεύχος 37-38 Ιούλιος-Δεκέμβριος 1986, Χρόνος 21^ος, Τόμος Ε΄, σ.491-528

-Τεύχος 39-40 Ιανουάριος-Ιούνιος 1987, Χρόνος 22^ος, Τόμος ΣΤ΄, σ.1-108

-Τεύχος 41-42 Ιούλιος- Δεκέμβριος 1987, (Χριστούγεννα 1987) Χρόνος 22^ος, Τόμος ΣΤ΄, σ.117-180

ΣΕΛΙΔΕΣ ΑΦΙΕΡΩΜΕΝΕΣ ΣΤΑ 75 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΒΛΚΑΝΙΚΟΥΣ ΠΟΛΕΜΟΥΣ ΚΑΙ ΣΤΟΝ ΠΑΥΛΟ ΝΙΡΒΑΝΑ ΓΙΑ ΤΑ 50 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΟ ΘΑΝΑΤΟ ΤΟΥ.

-Τεύχος 43 Ιανουάριος- Μάρτιος 1988, Χρόνος 23^ος, Τόμος ΣΤ΄, σ.185-228

Αφιέρωμα ΓΡΗΓΟΡΗΣ Ν. ΘΕΟΧΑΡΗΣ (1907-1982)

-Τεύχος 44 Απρίλιος-Ιούνιος 1988 (Β΄ Τρίμηνο 1988), Χρόνος 23^ος, Τόμος ΣΤ΄, σ.233-296

Δημοσιεύονται Κείμενα: VERLAINE PAUL, ΜΕΣΟΛΟΓΓΙΤΗ ΒΑΣΙΛΗ

-Τεύχος 45 Ιούλιος-Σεπτέμβριος 1988 (Γ΄ Τρίμηνο 1988), Χρόνος 23^ος, Τόμος ΣΤ΄, σ.297-350

Δημοσιεύονται κείμενα: ΜΠΙΝΙΑΡΗ ΓΚΙΚΑ, ΠΟΡΦΥΡΑ ΛΑΜΠΡΟΥ, ΣΟΥΡΗ ΔΗΜΗΤΡΗ

-Τεύχος 46 Οκτώβριος-Δεκέμβριος 1988, Χρόνος 23^ος, Τόμος ΣΤ΄, σ.355-392 

Αφιέρωμα ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΣΤΡΑΤΗΓΗΣ.

Δημοσιεύονται κείμενα: ΓΙΑΤΡΑΚΟΥ ΔΗΜΗΤΡΗ, ΣΤΡΑΤΗΓΗ ΓΕΩΡΓΙΟΥ

-Τεύχος 47 Ιανουάριος-Μάρτιος 1989 (Α΄ Τρίμηνο 1989), Χρόνος 24^ος, Τόμος Ζ΄, σ.1-62

Δημοσιεύονται κείμενα: ΓΙΑΤΡΑΚΟΥ ΔΗΜΗΤΡΗ, ΛΑΜΠΡΟΛΕΣΒΙΟΥ ΒΑΣΙΛΗ

-Τεύχος 48 Απρίλιος-Ιούνιος 1989, Χρόνος 24^ος Τόμος Ζ΄, σ.65-94

Δημοσιεύονται: Ποίημα του ΓΙΩΡΓΟΥ ΚΑΡΑΤΖΑ. -Σατιρικά Δίστιχα Κιμώλου.

Επιστολές: ΔΩΡΟΥ ΡΑΝΙΑΣ,ΜΑΚΡΗ ΣΠΥΡΙΔΩΝΟΣ

-Τεύχος 49-50-51 Ιούλιος 1989-Μάρτιος 1990 (Άνοιξη 1990), Χρόνος 25^ος, Τόμος Ζ΄, σ.97-190

ΣΕΛΙΔΕΣ ΑΦΙΕΡΩΜΕΝΕΣ ΣΤΟ ΓΙΩΡΓΟ ΜΕΤΣΟΛΗ

Δημοσιεύονται κείμενα: ΛΙΑΡΟΥΤΣΟΥ Θ., ΜΕΤΣΟΛΗ ΓΙΩΡΓΟΥ, ΤΣΑΡΟΥΧΗ ΓΙΑΝΝΗ

Επιστολές: ΚΟΥΣΟΥΡΗ ΓΙΩΡΓΟΥ, ΠΑΠΑΜΙΧΑΛΑΚΗ Ν.Ι.

-Τεύχος 52 Απρίλιος-Ιούνιος 1990 Χρόνος 26^ος, Τόμος Ζ΄, σ.193-222

Δημοσιεύονται κείμενα: ΜΠΙΝΙΑΡΗ ΓΚΙΚΑ, ΟΥΡΑΝΗ ΚΩΣΤΑ, ΡΟΥΣΣΟΥ ΜΑΓΙΑΣ- ΜΑΡΙΑΣ

-Τεύχος 58 Φθινόπωρο 1992 (περίοδος Οκτωβρίου 1991-Σεπτεμβρίου 1992), Έτος 28^ο, σ.297-310

Αφιέρωμα ΣΤΙΣ ΧΑΜΕΝΕΣ ΠΑΤΡΙΔΕΣ

-Τεύχος 59 Άνοιξη 1993 (περίοδος Νοεμβρίου 1992-Μαρτίου 1993), Έτος 28^ο, Τόμος Ζ΄, σ.313-408. ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ ΕΚΔΟΣΗΣ 10 ΜΑΡΤΙΟΥ 1993

Δημοσιεύονται κείμενα: ΠΑΛΑΜΑ ΚΩΣΤΗ, ΒΡΕΤΤΑΚΟΥ ΝΙΚΗΦΟΡΟΥ, ΓΕΡΑΝΗ ΣΤΕΛΙΟΥ

-Τεύχος 60 Καλοκαίρι 1997, Έτος 32^ο, Τόμος Ζ΄, σ.409-424

ΤΟ ΧΡΟΝΙΚΟ ΜΙΑΣ ΠΟΡΕΙΑΣ 67 ΧΡΟΝΩΝ (Η δραστηριότητα και η προσφορά της «Φιλολογικής Στέγης»

*ΚΑΙ

1)  ΔΕΛΤΙΟ Νούμερα 12-13-14-15/ Ιανουάριος-Φεβρουάριος-Μάρτιος-Απρίλιος 1966. Σελίδες 20

2) ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ Νούμερο 17/ Χριστούγεννα 1969

3) ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ Νούμερο 18/ Φεβρουάριος 1971

4)ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ Νούμερο 19/ Μάρτιος 1972

5) ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ Νούμερο 21/ Πρωτοχρονιά 1974

6) ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ Νούμερο 22/ Χριστούγεννα 1975

7) ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ Νούμερο 53-54-55-56-57/ Καλοκαίρι 1991

Σημείωση:

Τα 5 μονά και τα 2 πολλαπλά τεύχη που δεν έχω, ώστε να συμπληρωθεί η πρώτη περίοδος της έκδοσης του περιοδικού(60 νούμερα), προέρχονται από κατάλογο του Δ. Κρασονικολάκη.

 

ΔΕΙΓΜΑ   ΑΦΙΕΡΩΜΑΤΙΚΟΥ   ΤΕΥΧΟΥΣ

ΕΤΟΣ 28^Ο -ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 1992-ΤΕΥΧΟΣ 58

 ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΙΣ ΧΑΜΕΝΕΣ ΠΑΤΡΙΔΕΣ

Εξώφυλλο: Ο κόλπος και η πόλη της Σμύρνης το 1852 (γκραβούρα) Από το αρχείο του Παύλου Ρ. Μπαλόγλου

Το τεύχος καλύπτει την περίοδο Οκτωβρίου 1991- Σεπτέμβριος 1992, σ.297-310, διαστάσεις 17Χ24

-Γιάννης Π. Ιωαννίδης, ΧΑΙΡΕ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΕ ΣΜΥΡΝΗΣ, (ποίηση), 297

                «Μέγαν μάρτυρα η Εκκλησία,

                μέγαν ήρωα το Έθνος σύμπαν

                τον της Σμύρνης υμνούμεν Χρυσόστομον

                Και γαρ γενναίως αθλήσας υπέμεινεν,

                υπέρ πατρίδος και πίστεως θάνατον.

                ιεράρχου τε υπόδειγμα εαυτόν ανέδειξε

                τον στέφανον λαβών τον αμάραντον».

Χαίρε, Χρυσόστομε, Σμύρνης!

Άγιε Δεσπότη της Ανατολής.

Το Σταυρό του Κυρίου, σήκωσες

στους άχραντους ώμους Σου.

Το Σταυρό του μαρτυρίου,

σήκωσες κι ανέβηκες

στο φρικτό Γολγοθά Σου.

Χαίρε, Χρυσόστομε Σμύρνης!

Άγιε Δεσπότη της Ανατολής.

Το δικό Σου αίμα,

σφράγισε την οδύνη μας.

Η σεπτή Σου θυσία,

ψήλωσε τις καρδιές μας!

      --

Με τα μάτια της ψυχής,

ακολουθώ την ιερή πορεία Σου.  

-ΤΟ ΑΦΙΕΡΩΜΑ, 298

Η «ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΗ Στέγη Πειραιώς» επιτελεί, κατά κοινή αναγνώριση, έργο ευρύτατο στον τοπικό, κυρίως, πνευματικό χώρο, αλλά και πέρα απ’ αυτόν. Στα πλαίσια της δραστηριότητάς της εντάσσεται και η έκδοση του περιοδικού της, με συνεχή παρουσία 28 χρόνων. Κι όπως επανειλημμένα έχει υπογραμμιστεί από πολλούς το περιοδικό της «Στέγης» εκφράζει με πληρότητα και με συνέπεια την πνευματική και καλλιτεχνική ζωή του Πειραιά, σε μια χρονική διαδρομή που καλύπτει ένα και πλέον τέταρτο αιώνα.

     «Επειδή όμως η έκδοση του περιοδικού συνδέεται άμεσα-και πολλές φορές ταυτίζεται- με την όλη δραστηριότητα της «Στέγης, είναι φυσικό, κατά καιρούς, να σημειώνονται καθυστερήσεις και να μην εξασφαλίζεται πάντοτε η τακτική περιοδικότητα, κατά τρίμηνο. Έτσι, στην περίοδο που έληξε, η έντονη δραστηριότητα που ανέπτυξε η «Στέγη» σε όλους τους τομείς και που απαιτούσε πολλές φροντίδες και περισπάσεις, είχε ως αποτέλεσμα την καθυστέρηση της έκδοσης του περιοδικού. Πάντως ήδη ετοιμάζεται το νέο τεύχος (59^ο) που θα κυκλοφορήσει τα Χριστούγεννα με τη συνήθη ύλη του και πλήρη, κατά τα καθιερωμένα, χρονογραφική αναφορά στη δραστηριότητα της «Φιλολογικής Στέγης», καθώς και στα γεγονότα και τις εκδηλώσεις της πειραϊκής πνευματικής και καλλιτεχνικής ζωής. Με το τεύχος αυτό θα συμπληρωθεί και ο 7^ος τόμος του περιοδικού.

      Παρά την κοπιαστική εργασία για την προετοιμασία του 59^ου τεύχους και το γεγονός ότι άρχισε ήδη η νέα περίοδος δραστηριότητος της «Στέγης» (1992-93), που συνεπάγεται πρόσθετες φροντίδες, κρίναμε σκόπιμο να παρεμβάλουμε το ολιγοσέλιδο αλλά σε πολυτελή έκδοση εμβόλιμο αυτό τεύχος (Νο.58) αφιερωμένο σε μια θλιβερή και συγχρόνως σημαντική για την πατρίδα μας επέτειο: Τη συμπλήρωση 70 χρόνων από τη Μικρασιατική καταστροφή, που στάθηκε η μεγαλύτερη τραγωδία του νεότερου Ελληνισμού, με συνέπειες οδυνηρές, έκδηλες ως τις μέρες μας. Η έκδοση αυτή συμπίπτει χρονικά με την οργάνωση από τη «Φιλολογική Στέγη» του αφιερώματος στις «Χαμένες Πατρίδες», με δύο διαλέξεις στην αίθουσα του Γαλλικού Ινστιτούτου Πειραιά: Του ακαδημαϊκού κ. Τάσου Αθανασιάδη με θέμα «Η ζωή του Μικρασιατικού Ελληνισμού» (στις 11.11.1992) και του Πειραιώτη  ποιητή κ. Γιάννη Π. Ιωαννίδη με θέμα «Ο εθνομάρτυρας μητροπολίτης Σμύρνης Χρυσόστομος» (στις 18.11.1992 (*)). Και τούτο αποτελεί ευτυχή συγκυρία. Διότι η «Φιλολογική Στέγη», με τις εκδηλώσεις της με το αναμνηστικό τεύχος, συνεπής προς την αποστολή της-και πιστεύοντας πως περισσότερο από ποτέ άλλοτε είναι αναγκαία στους σημερινούς καιρούς η ενδυνάμωση της εθνικής μας συνείδησης-εκπληρώνει ένα οφειλόμενο χρέος: Χρέος, που απορρέει από σεβασμό προς την ιστορική μνήμη, που θα πρέπει να είναι πάντα η σταθερή πυξίδα για τη χάραξη της σωστής πορείας πλεύσης της εθνικής μας ζωής.

*Για λόγους τάξεως σημειώνουμε ότι η «Φ. Στέγη», πρώτη απ’ όλα τα σωματεία, ενδιαφέρθηκε για την υπόμνηση της θλιβερής επετείου, με την οργάνωση της διάλεξης του λογοτέχνη κ. Αντώνη Τρούλλου, στην ίδια αίθουσα (19.2.92), με θέμα «Μνήμες Μικρασίας» και προβολή διαφανειών από το σπάνιο φωτογραφικό αρχείο του Σιφνιού ήρωα λοχαγού Κώστα Ανδρόνικου. Απήγγειλε η ηθοποιός κ. Ελευθερία Χατζηδουλή.  

-Γιάννη Ε. Χατζημανωλάκη, Εβδομήντα χρόνια από τη Μικρασιατική Καταστροφή (Μια ιστορική «προσέγγιση» στα αίτια της τραγωδίας) * 300-306

     Η επαύριο του πρώτου μεγάλου πολέμου… Μετά από τέσσερα χρόνια αλληλοσφαγής, με τις τεράστιες υλικές καταστροφές και τα εννέα εκατομμύρια νεκρούς, η ειρήνη…. Και μια νέα πραγματικότητα στον ευρωπαϊκό χώρο…. Ο γεωγραφικός χάρτης αλλάζει…. Νέα κράτη δημιουργούνται, με το «σπέρμα» της μελλοντικής διάλυσης μέσα τους, όπως θα καταδειχθεί, στην πράξη αργότερα-και ως τις μέρες μας: Η Γιουγκοσλαβία, η Τσεχοσλοβακία, η Πολωνία, η Ουγγαρία, η Φιλανδία, οι τρείς δημοκρατίες της Βαλτικής. Μια αυτοκρατορία, η Αυστροουγγαρία, διαλύεται κι απομένει απ’ αυτήν η περιορισμένη σε έκταση σημερινή Αυστρία. Μια άλλη, η Γερμανία, εκθρονίζει τον πανίσχυρο ως τότε αυτοκράτορά της-τον τρομερό «Κάιζερ»- και αποκτά δημοκρατικό πολίτευμα (1). Και στο συνέδριο της Ειρήνης, ο Ελευθέριος Βενιζέλος, ο χαρισματικός Έλληνας ηγέτης, είναι, μαζί με τους άλλους μεγάλους της εποχής-τον Κλεμανσώ, το Λόυδ-Τζώρτζ, τον Ουίλσον-από τις μορφές που κυριαρχούν. Αγωνίζεται με πολιτική δεξιότητα και διπλωματική ευλυγισία- και δικαιώνει τα όνειρα και τους πόθους του Γένους. Η Ελλάδα των δύο ηπείρων και των πέντε θαλασσών, η Μεγάλη Ελλάδα,  είναι πραγματικότητα. Αλλά καθώς γυρίζει στην πατρίδα θριαμβευτής, μετά την συνθήκη των Σεβρών, δέχεται στις 30 Ιουλίου 1920, την πρώτη εκδήλωση αχαριστίας με τη δολοφονική απόπειρα εναντίον του, στο Gare de Lyon, στο Παρίσι (2). Αχαριστία που θα ολοκληρωθεί λίγους μήνες αργότερα με την καταψήφισή του από τον ελληνικό λαό στις μοιραίες εκλογές της 1 Νοεμβρίου 1920.

     Τη χρονιά αυτή-το 1920- η Ευρώπη αρχίζει ουσιαστικά να «ζει» το μεσοπολεμικό της διάλειμμα. Μόνον η Ελλάδα δεν μπορεί να ησυχάσει. Από το Μάϊο του 1919 ο ελληνικός στρατός βρίσκεται στη Μικρά Ασία. Η Σμύρνη, υπό «προσωρινή» ελληνική διοίκηση, αναπνέει τον αέρα της ελευθερίας. Η Ελλάδα έχει αναλάβει την υποχρέωση να επιβάλει με τα όπλα τη νέα κατάσταση που προβλέπεται από τις συνθήκες ειρήνης για τη Μικρά Ασία. Μια δύσκολη πορεία αρχίζει. Πού θα καταλήξει; Κανείς δεν μπορεί να προβλέψει, ούτε και να δει καθαρά σ’ αυτές τις ώρες του γενικού ενθουσιασμού. Όνειρα αιώνων, πραγματώνονται. Η Οθωμανική Αυτοκρατορία, ουσιαστικά, διαλύεται. Το τουρκικό κράτος- με εξαίρεση την περιοχή της Κωνσταντινούπολης- περιορίζεται στον ασιατικό χώρο. Ο «Αβέρωφ»- η ναυαρχίδα του ελληνικού στόλου-αγκυροβολεί στην Πόλη. Όλοι πανηγυρίζουν. Πώς να υπάρξουν περιθώρια, μέσα σ’ αυτό το «κλίμα», για να εκτιμήσει και να προβλέψει σωστά κανείς την εξέλιξη των γεγονότων;

Η Μικρασιατική εκστρατεία…. Η μεγάλη «περιπέτεια»… Αρχίζει με τους καλύτερους οιωνούς. Συνεχίζεται με επιτυχίες, με μια ξέφρενη «κούρσα» θριάμβου, που οδηγεί τον ελληνικό στρατό σχεδόν έξω από την Άγκυρα. Για ν’ αντιστραφούν όμως σύντομα οι όροι. Και να κλείσει, τελικά, με μια εθνική συμφορά, τη μεγαλύτερη μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης… Όλα θα έπρεπε να πάνε καλά. Μα δεν πήγαν. Το 1920 «πέφτει» ο Βενιζέλος. Γυρίζει ο Κωνσταντίνος, για την επιστροφή του οποίου είναι «δεδηλωμένη» η αντίθεση των «Συμμάχων». Κι αυτοί, οι αιώνιοι «σύμμαχοι» (πάντα εντός εισαγωγικών), βρίσκουν την ευκαιρία να αντιδράσουν και ν’ αλλάξουν γραμμή «πλεύσεως». Τους παρέχει άλλωστε, την ευκαιρία η πράξη πολιτικής αφροσύνης των νικητών των εκλογών της 1^ης Νοεμβρίου, που όμως-κι ας μη φανεί περίεργο-είναι απόλυτα «εναρμονισμένη» προς το λαϊκό αίσθημα! Με την ιαχή «Έρχεται…» (που αφορά τον Κωνσταντίνο) γιορτάζουν τα επινίκια, το βράδυ και την επομένη των εκλογών, οι νικητές- αντιβενιζελικοί…  Δυστυχώς αυτή είναι η αλήθεια… Ένας ολόκληρος λαός έχει χάσει την αίσθηση του «μέτρου», την αίσθηση της πραγματικότητας- και παραληρεί. Και οι «συναισθηματικές» εκδηλώσεις, όσο κι αν δικαιολογούνται καμιά φορά από τη «δεδομένη» ιστορική στιγμή, έρχονται σε πλήρη αντίθεση με την πολιτική πρακτική, που απαιτεί νηφαλιότητα, ρεαλισμό και ικανότητα χειρισμών για να μπορέσει να οδηγήσει σε θετικά αποτελέσματα.

     Από την επομένη των εκλογών του Νοεμβρίου 1920 η «συμμαχική» πολιτική αλλάζει. Απροκάλυπτη είναι, κυρίως, η αντίδραση των Ιταλών, που πάντα ήταν αντίθετοι προς τη «μικρασιατική πολιτική» του Βενιζέλου αλλά, τελικά, την είχαν δεχθεί- και παράλληλα των Γάλλων. Προέχει πλέον η εξυπηρέτηση των συμφερόντων τους. Και μόνον η Αγγλία του Λόυδ- Τζώρτζ εμφανίζεται, στην αρχή κι αυτή, συγκρατημένα επιφυλακτική. Το «σκηνικό» έχει αλλάξει. Και, δυστυχώς, οι διάδοχοι του Βενιζέλου στην εξουσία δεν διαθέτουν τις ικανότητες Ε κ ε ί ν ο υ να εξασφαλίζουν με τους κατάλληλους ελιγμούς την απαραίτητη ισορροπία, στο επικίνδυνο παιχνίδι της παγκόσμιας πολιτικής «σκακιέρας». Ενώ είχαν κατέβει στις εκλογές με πρόγραμμα αντίθετο προς το πρόγραμμα του Βενιζέλου, αφήνοντας να εννοηθεί ότι κύριο μέλημά τους θ’ αποτελούσε ο τερματισμός του πολέμου και η αποστράτευση («Θα σας φέρουμε πίσω τα παιδιά σας»!, ήταν το σύνθημα που κυριαρχούσε στις προεκλογικές συγκεντρώσεις τους), ακολουθούν μια πολιτική που, ως ένα σημείο, θυμίζει «θέατρο του παραλόγου». Ζαλισμένοι ίσως από τους πρώτους θριάμβους όχι απλώς συνεχίζουν την εκστρατεία αλλά υπερθεματίζουν. Δίνουν εντολή να προχωρήσει ο στρατός στο εσωτερικό της Μικράς Ασίας. Περισσότερο από όσο έπρεπε. Και να φτάσει σχεδόν έξω από την Άγκυρα. Λάθος θανάσιμο, αν αναλογιστεί, μάλιστα, κανείς ότι με τις αντικαταστάσεις κορυφαίων στελεχών για πολιτικούς λόγους έχουν αποστερήσει αυτό τον στρατό από τη φυσική ηγεσία του. Λάθος που θα το πληρώσει πολύ ακριβά το Έθνος. Και το  χειρότερο. Στην αντίπερα όχθη υπάρχει ένας ικανότατος αντίπαλος, μια στρατηγική ιδιοφυία: Ο «Γκρίζος Λύκος», ο Κ ε μ ά λ που είναι πια ο ουσιαστικός ηγέτης της Τουρκίας. Ο τελευταίος αντιλαμβάνεται την εσφαλμένη τακτική τους. Τους αφήνει να προχωρούν. Έχοντας κερδίσει την ανοχή, ίσως και την εύνοια ορισμένων από τους «συμμάχους», καραδοκεί. Και προετοιμάζεται για την αντεπίθεση. Πιστεύει-και η εξέλιξη των γεγονότων θα τον δικαιώσει-πως η κατάλληλη στιγμή δεν θ’ αργήσει να έρθει.

     Ο ελληνικός στρατός πολεμάει σχεδόν συνεχώς, κάτω από αντίξοες συνθήκες, δέκα ολόκληρα χρόνια.  Κάποτε έρχεται η κόπωση. Και είναι φυσικό να λυγίσει. Με όλα τα επικίνδυνα «συμπτώματα» διάλυσης που συνεπάγεται ο κάματος, ο ανεπαρκής εφοδιασμός, η πικρή, τέλος, γεύση της ήττας. Κανείς δεν το σκέφτεται αυτό από τους πολιτικούς ηγέτες και τα άλλα στελέχη της αντιβενιζελικής παράταξης, που αντιδικούν στην Εθνοσυνέλευση για μικροδιαφορές, «περί άλλα», μικρά και ασήμαντα, «μεριμνούν και τυρβάζουν», φωνασκούν συνεχώς και σχηματίζουν- η πιο χαρακτηριστική περίπτωση πολιτικής αβελτηρίας-επτά (!) κυβερνήσεις μέσα στα δύο αυτά κρίσιμα χρόνια! (3). Κι έτσι φτάνουμε στη μοιραία χρονιά 1922… Η μεγάλη επίθεση του Κ ε μ α λ…. Η άτακτη-σχεδόν-υποχώρηση των Ελλήνων… Η κατάληψη της Σμύρνης από τους Τούρκους, μ’ επικεφαλής τον αιμοβόρο Ν ο υ ρ ε ν τ ί ν, στις 27 Αυγούστου-και η παράδοσή της στις φλόγες… Και η ανελέητη σφαγή χιλιάδων Ελλήνων της Ιωνίας (μόνον την πρώτη βραδιά σφάχτηκαν χίλιοι!) , με κορυφαίο θύμα τον εθνομάρτυρα μητροπολίτη Σμύρνης Χ ρ υ σ ό σ τ ο μ ο, κάτω από την κυνική αδιαφορία των πληρωμάτων των πολεμικών πλοίων των μεγάλων δυνάμεων, που ήταν αγκυροβολημένα στο λιμάνι της Σμύρνης και των αγημάτων τους στη στεριά, που είχαν εντολή να τηρήσουν αυστηρή… ουδετερότητα! Η πιο ε π α ί σ χ υ ν τ η διεθνής αναλγησία στην α π ε χ θ έ σ τ ε ρ η έκφανσή της! (4)

     Η Σμύρνη στις φλόγες! Σε 40 εκατομμύρια χρυσές λίρες στερλίνες υπολογίζονται οι υλικές ζημιές από την καταστροφή. Σε χιλιάδες οι νεκροί. Σε χιλιάδες επίσης οι «όμηροι», που θα οδηγηθούν στο εσωτερικό της Μικράς Ασίας κι από τους οποίους οι περισσότεροι δεν θα γυρίσουν. Κι όμως τα αθώα θύματα από τον άμαχο πληθυσμό θα μπορούσαν να ήταν πολύ λιγότερα αν στη θέση του ύπατου αρμοστή Σμύρνης, στις κρίσιμες εκείνες ώρες, βρισκόταν ένας ά ν θ ρ ω π ό ς κι όχι ο α π ά ν θ ρ ω π ο ς (5) που άκουγε στο όνομα Α ρ ι σ τ ε ί δ η ς  Σ τ ε ρ γ ι ά δ η ς. Που τον ανέχτηκαν όλοι, και βενιζελικοί και αντιβενιζελικοί, γιατί ήταν προστατευόμενος μεγάλης δύναμης, τα συμφέροντα της οποίας, ασφαλώς, υπηρετούσε. Και που, ενώ ήταν ενήμερος για την κατάρρευση του μετώπου, κατόρθωσε ν’ αποκοιμίσει αρμοδίους και αναρμοδίους και να εμποδίσει την έγκαιρη αναχώρηση των αμάχων, φροντίζοντας μόνον, την τελευταία στιγμή, να σώσει το σαρκίο του: Να φύγει κρυφά-και για πάντα-από τη Σμύρνη, επιβαίνοντας σε αγγλικό πολεμικό αλλά και να κατευθυνθεί προς άγνωστη, αρχικά, κατεύθυνση, μακριά από την Ελλάδα, για να μη δώσει ποτέ λόγο για τις πράξεις του… (6)

     Είναι πρωτοφανής η έκταση της συμφοράς. Οι Έλληνες της Ιωνίας πληρώνουν με πολύ ακριβό τίμημα το σύντομο «διάλειμμα» ελευθερίας που είχαν χαρεί. Με την καταστροφή και την οριστική απώλεια των πατρογονικών εστιών τους. Με χιλιάδες νεκρούς και αγνοούμενους. Και με τον ξεριζωμό από τα πάτρια χώματα. Σε ένα εκατομμύριο εκατό χιλιάδες υπολογίζονται οι πρόσφυγες που αναζητούν καταφύγιο στην ελεύθερη Ελλάδα, όπου και οριστικά θα στήσουν τις νέες εστίες τους (7). Το Έθνος, καθημαγμένο, συγκλονισμένο από τη μεγάλη συμφορά, φαίνεται σαν να λιποψυχάει. Μα δεν χάνεται. Αντιδρά, όπως πάντα. Και επιζεί. Ο στρατός επαναστατεί, με αρχηγούς τον Π λ α σ τ ή ρ α και το Γ ο ν ο τ ά. Ο Κωνσταντίνος φεύγει από την Ελλάδα, για να πεθάνει λίγους μήνες μετά, εξόριστος στην Ιταλία. Τον διαδέχεται στο θρόνο ο γιός του Γ ε ώ ρ γ ι ο ς Β΄ (8). Κι επανάσταση προχωρεί στο έργο της. Αναδιοργανώνει το στρατό του Έβρου. Ορίζει τον Ε λ ε υ θ έ ρ ι ο Β ε ν ι ζ έ λ ο αντιπρόσωπο της Ελλάδας στις διαπραγματεύσεις της συνθήκης ειρήνης με την Τουρκία, που υπογράφεται το 1923 στη Λωζάνη. Και προχωρεί σ’ ένα αναμφισβήτητα σκληρό μέτρο: στη δίκη, την καταδίκη σε θάνατο και την εκτέλεση των έ ξ ι- πέντε πολιτικών και του αρχιστρατήγου (9)- που θεωρεί υπευθύνους για την καταστροφή. Φταίξανε σ υ ν ε ι δ η τ ά οι άνθρωποι αυτοί, υπήρξε δ ό λ ο ς στις πράξεις τους; Ασφαλώς ό χ ι. Λάθη έκαναν, λάθη ίσως τραγικά-και λάθη μπορούν να κάνουν όλοι. Οι επαναστάσεις όμως δεν χαρίζονται. Κάποιοι έπρεπε να πληρώσουν. Και π λ ή ρ ω σ α ν. Με τίμημα ακριβό:  τη ζωή τους την ίδια…

      Πέρασαν εβδομήντα, ακριβώς, χρόνια από το μοιραίο εκείνον Αύγουστο του 1922. Εβδομήντα χρόνια από τη Μικρασιατική καταστροφή. Και η χρονική απόσταση επιτρέπει, νομίζω-και παρά το γεγονός ότι στις αντίστοιχες ιστορικές «μαρτυρίες» εξακολουθεί να υπάρχει ο απόηχος των παθών της εποχής-μα όσο γίνεται περισσότερο ψύχραιμη και αντικειμενική θεώρηση του ιστορικού αυτού γεγονότος, που στάθηκε από τα σημαντικότερα του Ελληνισμού. Και που χωρίς αμφιβολία αποτελεί την αφετηρία μιας νέας περιόδου της νεοελληνικής ιστορίας. «Η Μικρασιατική καταστροφή- παρατηρεί ο Σπ. Β. Μαρκεζίνης (10)-, η μεγαλυτέρα εθνική συμφορά από της αλώσεως της Κωνσταντινουπόλεως, εις ωρισμένα σημεία και εκείνης μεγαλυτέρα, τηρουμένων των αναλογιών, δεν έχει πολλά όμοιά της εις άλλα έθνη. Τούτο δε και λόγω της ιδιοτυπίας της. Διότι και αυτή η υποδούλωσις ενός έθνους δεν δύναται να συγκριθή με ό,τι συνέβη εις την Ελλάδα. Απώλεσε τότε αυτή την διφυά ύπαρξίν της, την εκφραζομένην εις τας εννοίας του Ελληνισμού και του Ελλαδισμού. Εκυριάρχησεν έκτοτε ο Ελλαδισμός […]* Πράγματι,    «εκυριάρχησεν έκτοτε ο Ελλαδισμός».  Και η μεταβολή αυτή επέδρασε αποφασιστικά, καθοριστικά, θα λέγαμε, στην κατοπινή πορεία του έθνους. Ας μην ξεχνάμε πως από την εθνική μας αποκατάσταση το μικρό και αναιμικό ελληνικό κρατίδιο της οροθετικής γραμμής της Οθρυος, αρχικά και αργότερα-ως τους Βαλκανικούς πολέμους-της Μελούνας, στηρίχθηκε, ακόμα και οικονομικά, περισσότερο στον Ε λ λ η ν ι σ μ ό παρά τον Ελλαδισμό. Και ιδιαίτερα ο Ελληνισμός της Ανατολής, πολυάριθμος και ακμαίος, στάθηκε παράγοντας προόδου, πολιτισμού κι ως ένα σημείο και πολιτικής ισορροπίας. Ο Ελληνισμός αυτός συρρικνώθηκε, μετά την καταστροφή, επικίνδυνα μέχρι που να τείνει να εξαφανιστεί ολότελα σήμερα κι από την Κωνσταντινούπολη, με όλες τις δυσμενείς επιπτώσεις, περισσότερο έκδηλες στις μέρες μας, με τη σοβινιστική-γιατί όχι και επεκτατική;-πολιτική της Τουρκίας των Κεμαλικών επιγόνων…

     Αλλά πέρα απ’ αυτή τη διαπίστωση, για κάθε αντικειμενικό κριτή, προβάλλουν πάντα επιτακτικά ορισμένα ερωτήματα: Ήταν η μικρασιατική εκστρατεία «υπερτέρα των δυνάμεων του έθνους», , όπως υποστηρίζει ο Ιωάννης Μεταξάς και, συνεπώς, κακώς την επιχείρησε ο Βενιζέλος; Ήταν λάθος του τελευταίου η διενέργεια των εκλογών του 1920, ενώ η εκστρατεία συνεχιζόταν; Ήταν υπαίτιοι της καταστροφής οι «τραγικοί» ηγέτες που τον διαδέχθηκαν στην εξουσία, με την ανεπάρκεια και τον άκρατο «κωνσταντινισμό» τους; Και έπαιξε πρωταρχικό ρόλο στη μικρασιατική τραγωδία η μεταστροφή των «συμμάχων», που αγνόησαν και τις θυσίες και τη συνέπεια της Ελλάδας, προκειμένου να εξυπηρετήσουν εφήμερα, όπως κατέδειξε η πράξη, συμφέροντά τους; Η απάντηση δεν είναι εύκολη. Και στην ιστορία δεν έχουν θέση δογματικοί «αφορισμοί». Χωρίς να παραγνωρίζουμε το ρόλο των «συμμάχων» και την απαράδεκτη στάση τους, που οπωσδήποτε επέδρασε αρνητικά στην έκβαση της εκστρατείας, πρέπει να εντοπίσουμε την έρευνα στα «του οίκου μας» και ν’ αναζητήσουμε τις δικές μας ευθύνες. Όταν ο Βενιζέλος ανέλαβε την πραγμάτωση της εκστρατείας η Οθωμανική αυτοκρατορία είχε, ουσιαστικά, καταρρεύσει, ο κίνδυνος αντίδρασης, που εκδηλώθηκε με την πρωτοβουλία του Κεμάλ, ήταν ανύπαρκτος ή, έστω, δυσδιάκριτος και υπήρχε η συγκατάθεση των «συμμάχων». Θα μπορούσε, λοιπόν, να υποστηρίξει κανείς ότι, στη «δεδομένη» στιγμή, δεν ήταν η εκστρατεία «υπερτέρα των δυνάμεων του έθνους» και καλώς την ανέλαβε ο Βενιζέλος. Με μια παρατήρηση. Χωρίς να σταθμίσει ανάλογα τις συνέπειες της ανάληψης ενός τέτοιου εγχειρήματος με διχασμένο έθνος, τις οποίες όμως πίστευε πως θα ξεπεράσει με τις ικανότητες και τους επιδέξιους χειρισμούς του. Κι ακόμα κάτι: Ο Βενιζέλος, κατά την πρώτη φάση της εκστρατείας, περιορίστηκε, όσο τούτο ήταν εφικτό, στα πλαίσια που είχε προδιαγράψει η Συνθήκη των Σεβρών. Δεν θέλησε να προχωρήσει περισσότερο και να προκαλέσει αντιδράσεις. Τι έκαναν οι αντίπαλοι και διάδοχοί του; Ακριβώς το αντίθετο. Τα λάθη τους επισημάνθηκαν παραπάνω. Αλλά το χειρότερο απ’ όλα ήταν ότι οι άνθρωποι αυτοί δεν είχαν κάποια συγκεκριμένη πολιτική, αντίθετα με το Βενιζέλο, ακόμα και με το Μεταξά, που παρά τις αντιρρήσεις του για τη μικρασιατική εκστρατεία, είχε πολιτική. Η «πολιτική» τους

εκδηλώθηκε, κυρίως, με σπασμωδικές ενέργειες και αλλεπάλληλες παλινωδίες. Κι αυτά ήταν τα στοιχεία που οδήγησαν στην τραγωδία. Αν ο Βενιζέλος δεν έχανε την εξουσία, είναι πιθανό ότι δεν θα φτάναμε στην καταστροφή. Είχε την ικανότητα των ελιγμών, που δεν διέθεταν οι άλλοι. Και ήξερε εγκαίρως να αναδιπλώνεται και ν’ αναπροσαρμόζει την πολιτική του στις απαιτήσεις όχι μόνον των καιρών αλλά ακόμα και των στιγμών. Έτσι, όταν δόθηκε η ευκαιρία για διαπραγματεύσεις που θα οδηγούσαν στον τερματισμό του πολέμου, με κάποιες υποχωρήσεις από την ελληνική πλευρά και που δεν είχαν την προνοητικότητα αλλά και την τόλμη να σπεύσουν να εκμεταλλευθούν οι κυβερνώντες, αν στη θέση τους βρισκόταν ο Βενιζέλος θα την αξιοποιούσε. Κι αν δεν σωζόταν η Μικρά Ασία, θα είχε εξασφαλιστεί, τουλάχιστον, η Ανατολική Θράκη και ίσως η πόλη της Σμύρνης. Και, ασφαλώς, θα είχε αποφευχθεί ο ξεριζωμός του εκατομμυρίου και πλέον των Ελλήνων της Μικράς Ασίας, που θα ήταν-και θα έμενε-μια ακμαία ελληνική παρουσία στις αντίπερα ακτές του Αιγαίου. Δυστυχώς όμως ο Βενιζέλος διέπραξε το λάθος να προκηρύξει τις εκλογές του 1920, παρά τις αντιρρήσεις στελεχών της παράταξής του και ιδιαίτερα του Γ. Κ α φ α ν τ ά ρ η. Πολλοί από τους αντιπάλους του υποστήριξαν ότι τις προκήρυξε σκόπιμα, βέβαιος πως θα τις χάσει, για να φορτώσει στους αντιπάλους του την ευθύνη της αποτυχίας της εκστρατείας και της καταστροφής. Κρίσεις μεθύστερες, υπεραπλουστεύσεις που δεν μπορούν να σταθούν. Και στο εσωτερικό και στο εξωτερικό ο Βενιζέλος  δεχόταν πιέσεις για εκλογές. Η εκκρεμότητα έπρεπε να τερματιστεί-και κατά τον ίδιο. Και-γιατί όχι;-είχε την βεβαιότητα ότι, μετά από τόσες διεθνείς επιτυχίες, θα τις κέρδιζε. Λανθασμένη εκτίμηση ίσως. Αλλά λάθη κάνουν και οι μεγάλοι. Άσχετα αν ορισμένα απ’ αυτά μπορεί να βαρύνουν αποφασιστικά στη μοίρα ενός λαού, όπως οι εκλογές της 1^ης Νοεμβρίου 1920.

     Οι εκλογές έγιναν με τάξη και ηρεμία, πού, όπως παρατήρησαν πολλοί, έφτασε σε ακραία, για την Ελλάδα, όρια («βουβαμάρα», την χαρακτήρισαν). Οι Έλληνες ψήφισαν ελεύθερα, όπως σ’ όλες τις εκλογές του Βενιζέλου.  Καμιά νοθεία, που υπό τις συνθήκες της εποχής και εύκολη ήταν και δυνατή. Χαμένος και πικραμένος ο ίδιος. Και μόνη-κι άμεση-αντίδρασή του η φυγή από την Ελλάδα και η δήλωση για παραίτησή του από την πολιτική-κάτω από τις εντυπώσεις της πρώτης στιγμής η τελευταία… Κανείς δεν θα μπορούσε να φανταστεί, το βράδυ της μοιραίας εκείνης Κυριακής, ότι οι πανηγυρισμοί και οι ιαχές «Έ ρ χ ε τ α ι…» των νικητών, θ’ αποτελούσαν τον «πρόλογο» στη μεγαλύτερη τραγωδία του νεότερου Ελληνισμού. Μια τραγωδία, που «έγραψε» και «σκηνοθέτησε» με την «χωρίς περίσκεψη…» ψήφο του (11) ο ίδιος ο ελληνικός λαός, ενταφιάζοντας οριστικά το όνειρο της Μεγάλης Ελλάδας… Για αυτό πιστεύω πώς είναι αυστηρός ίσως αλλά καίριος ο λόγος του Π. Σ ι φ ν α ί ο υ: «Οι φλόγες της Ιωνίας δεν εφώτισαν κανένα. Δεν τις άναψαν τα στίφη του Νουρεντίν. Αλλά τα ακοίμητα από χιλιετηρίδες πάθη των Ελλήνων. Εκεί εκάησαν οι τίτλοι μας είκοσι αιώνων, μαζί με τις περγαμηνές του πρώτου παγκόσμιου πολέμου… Είκοσι χρόνια αργότερα, στις φλόγες ενός νέου Διχασμού, εκάηκαν οι τίτλοι του 1940. Η μοίρα της Ελλάδος συμπορεύεται χέρι με χέρι  με την κακομοιριά της…» (12)

      Διαπιστώσεις, πού, παρά την κάπως απόλυτη διατύπωσή τους, διατηρούν την οδυνηρή επικαιρότητά τους, δυστυχώς, ως τις μέρες μας. Και που πολύ φοβάμαι ότι θα την διατηρήσουν και στο μέλλον…

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1., Η πρώτη γερμανική δημοκρατία, με το Σύνταγμα της Βαϊμάρης (1919), απέκτησε πολίτευμα-πρότυπο για κοινοβουλευτικό, δημοκρατικό και σοσιαλιστικό κράτος, το οποίο όμως ελάχιστα εφαρμόστηκε, στην πράξη, για να καταλυθεί τελικά με την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία (1933).

2., Δράστες της δολοφονικής απόπειρας κατά του Βενιζέλου, στον παρισινό σιδηροδρομικό σταθμό, ήταν δύο νεαροί Έλληνες αξιωματικοί: ο υπολοχαγός μηχανικού Γεώργιος Κυριάκης και ο υποπλοίαρχος Απόστολος Τσερέπης. Η άστοχη όμως και αψυχολόγητη αυτή ενέργεια είχε και τις οδυνηρές της συνέπειες: Να ξεσπάσει η οργή των Βενιζελικών εντελώς αδικαιολόγητα πάνω σ’ έναν αγνό Έλληνα, τον Ίωνα Δραγούμη, που δολοφονήθηκε την επομένη (31.7.20), μέσα στην καρδιά της Αθήνας, στα σημερινά Ιλίσια-και συγχρόνως να σημειωθούν και άλλα έκτροπα με επιθέσεις κατά γραφείων εφημερίδων, καταστροφές κλπ. (τα γνωστά ως «Ιουλιανά»).

3., Οι κυβερνήσεις ήταν των εξής: Δ. Ράλλη (4.11.20), Ν. Καλογερόπουλου (24.1.21). Δ. Γούναρη (26.3.21), Δ. Γούναρη (2.3.22), Ν. Στράτου (3.5.22), Π. Πρωτοπαπαδάκη (9.5.22) και Ν. Τριανταφυλλάκου (28. 8. 22- 16.9.22).

4., Μοναδική εξαίρεση μέσα σ’ αυτή την «κυνική» στάση των Ευρωπαίων ένας ανώνυμος Ιταλός εμποροπλοίαρχος. Αυτός, με κίνδυνο της ζωής και της ασφάλειας του πλοίου του, του μικρού φορτηγού «Μέγκυ» και αδιαφορώντας για τις αυστηρές συστάσεις «περί ουδετερότητας», φόρτωσε στο πλοίο 400 Έλληνες και τους μετέφερε στην ελεύθερη πατρίδα, σώζοντάς τους από βέβαιο θάνατο (πρβλ. Φ. Γρηγοριάδη: «Διχασμός- Μικρά Ασία», τόμος Β, σελ. 249-250).

5., Ο χαρακτηρισμός είναι επιεικής. Άλλοι τον χαρακτηρίζουν ως «κακούργο, εγκληματία, θηρίο, επικατάρατο, πρώτο υπαίτιο της σφαγής των Ελλήνων της Σμύρνης» (πρβλ. Φ. Γρηγοριάδης, ό.π. τόμος Β΄, σελ. 225-245)

6., Ο Αριστείδης Στεργιάδης (1861-1950), δικηγόρος και πολιτικός, διορίστηκε από τον Ε. Βενιζέλο αρχικά γεν. Διοικητής Ηπείρου (1917-19) και το 1919 ύπατος αρμοστής Σμύρνης. Στην ίδια θέση έμεινε και μετά τη νίκη των αντιβενιζελικών, ως την καταστροφή. Υπήρξε αναμφισβήτητα σκοτεινή φυσιογνωμία. Και, κατά πολλούς μυστικός πράκτορας ξένης δύναμης. Μετά τη φυγή του από τη Σμύρνη εγκαταστάθηκε μόνιμα στη Νίκαια της Γαλλίας, χωρίς να τολμήσει να έρθει ποτέ στην Ελλάδα.

7., Το 1/10 σχεδόν των προσφύγων εγκαταστάθηκε στην ευρύτερη περιοχή του Πειραιά και κυρίως στους συνοικισμούς-αρχικά-και αργότερα Δήμους (Νίκαια, Κερατσίνι, Δραπετσώνα, Κορυδαλλό). Ο Πειραιάς γνώρισε τότε τη μεγαλύτερη πληθυσμιακή «έκρηξη», στη  νεότερη ιστορία του. Μέσα σε οχτώ χρόνια ο πληθυσμός του σχεδόν διπλασιάστηκε (1920: 133. 482 κατ.- 1928: 251.659 κατ.). Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία οι πρόσφυγες που εγκαταστάθηκαν στον Πειραιά ήταν 101.185.

8., Το Δεκέμβριο του 1923 υποχρεώθηκε κι αυτός να φύγει από την Ελλάδα. Και μετά την ανακήρυξη της πρώτης Ελληνικής Δημοκρατίας (25.3.1924) κηρύχθηκε έκπτωτος.

9., Ήταν οι πρ. πρωθυπουργοί Δ. Γούναρης, Ν. Στράτος, Π. Πρωτοπαπαδάκης, οι πρ. υπουργοί Ν. Θεοτόκης, Γ. Μπαλτατζής και ο Γ. Χατζηανέστης (αρχιστράτηγος). Εκτελέστηκαν στο Γουδί στις 15.11.1922

10., Βλ. Σπ. Β. Μαρκεζίνης: «Πολιτική Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος» (εισαγωγικόν σημείωμα). Τόμος Δ΄, σελ.10)

11., Πολύ εύστοχα ο Σπ. Μαρκεζίνης (ό.π., τόμ Δ΄, σελ. 323) παρατηρεί: «… Τα επινίκια εωρτάζοντο ακόμη και εις τους δρόμους των Αθηνών μία ηκούετο ιαχή: «Έρχεται». Είναι αδύνατον ο ψύχραιμος και αντικειμενικός παρατηρητής, ιδίως όταν παρέρχωνται τα έτη, να ημπορή να κατανοήση ότι οιαδήποτε αισθηματική δικαιολογία ή αρνητική διάθεσις θα ηδύνατο να δικαιολογήση την ψήφον εκείνην της 1/14 Νοεμβρίου. Ο «Αβέρωφ» ήτο ηγκυροβολημένος εις Κωνσταντινούπολιν και οι Έλληνες στρατιώται κατείχον την Σμύρνην, την Νικομήδειαν, την Προύσαν, το Ουσάκ. Η δυτική και ανατολική Θράκη ήσαν ελληνικαί. Και τα ελληνικά σύνορα απείχον της Κωνσταντινουπόλεως ολίγα μόνον χιλιόμετρα. Αν επρόκειτο περί ονείρου ας αφήνετο ο υπεύθυνος να εκκαθαρίση την κατάστασιν. Αν επρόκειτο περί πραγματικότητος, διατί τότε η καταψήφισις; […]».

12., Βλ. Ιωάννου Μεταξά: «Το Προσωπικό του Ημερολόγιο» (Εισαγωγή-Σχόλια Παν. Μ. Σιφναίου) Τόμος Γ1, σελ. 57.     

*Πρωτοδημοσιεύθηκε στο περιοδικό «Πολιτιστική Πράξη» Νο 10/ Σεπτέμβριος 1992, από το οποίο αναδημοσιεύεται., 300-306

-Γιώργος Μετσόλης, ΣΠΟΡΟ ΑΠΟ ΤΗ ΣΜΥΡΝΗ, (ποίηση), 307

Χώμα της ερημιάς.

Χώμα της μοναξιάς. Πέτρα του πιό σκληρού καημού.

Γή της ψυχής μου, πληγή στο κάτω μέρος της καρδιάς

π’ ολοένα ξύνω και ματώνει.

Ήσουν ωραία.

Έλαμπε στα μάτια σου ένας ήλιος Μικρασιάτης

την ώρα που έγερνε σ’ αφράτο μαξιλάρι από άλικα τριαντάφυλλα

που ξάπλωνε σε παχύ στρώμα-ψιλή άμμο από ρουμπίνια.

Πεντάμορφη στη δόξα σου,

γλυκύτατη και στη βαθιά σου θλίψη.

 

Ποιος θα μου  φέρει σ’ ένα κλαδάκι μυγδαλιάς

τη λιακάδα του Γενάρη,

την πρώιμη άνοιξη στα δροσερά περβόλια της Ανατολής

στην καστανή στιλπνή κόμη

της Πατρίδας μου π’ ορφάνεψε;

 

Ποιός θα μου φέρει λίγο ζουμερό ξεκούραστο χώμα

να φυτέψω το μεστό χλωρό σπόρο

που έκρυψε στη ζεστή αμασχάλη της έντρομη απογυμνωμένη

μ’ ένα ρυάκι κόκκινο να ρέει στη ρεματιά του στήθους

η προσφυγοπούλα μάνα μου;

 

Μούσκεψε στο δάκρυ της το σπόρο μην αποξεραθεί

να μη μουχλιάσει η ελπίδα.

Να μην πετρώσει και τριφτεί απάνω στο άλεσμα του χρόνου

η ζωντανή τρίχα της επιστροφής.

-Κώστας Θεοφάνους, Η ΓΥΝΑΙΚΑ ΤΗΣ ΣΜΥΡΝΗΣ (Μικρή μπαλάντα για τη θλίψη). (ποίηση), 308

                  «Στη μνήμη της Μητέρας μου»

Μεσ’ τα ψαρά μαλλιά της φώλιαζε η θλίψη

από θανάτους υφασμένη και καταστροφές.

Κάθε που χτένιζε τις μακριές πλεξίδες της

κατρακυλούσανε απ’ το διαλυστήρι

πυκνές-πυκνές σταγόνες από δάκρυα.

 

Είχαν στα μάτια της ακινητήσει όλα τα πάθη

και μοναχά εγκαρτέρηση κι υποταγή

αναρριπίζανε τα βλέφαρά της.

 

Περνούσε μεσ’ από το χρόνο αδιάφορη:

φιγούρα διακριτή, περιβεβλημένη

την άγνοια των ανθρώπων. Στολισμένη

μια θλίψη σιωπηλή. Μαυροντυμένη

τον πόλεμο και την ορφάνια.

 

Περνούσε μεσ’ στην πολιτεία σαν μια

απόηχη μαρτυρία δοκιμασίας.

Ήταν μια παρουσία λησμονημένη

απ’ το καλό και το κακό-τόσο είχε

θλίψη, χαρά και θάνατο φιλιώσει.

 

Όταν απόγερνα στα γόνατά της το κεφάλι

(απόβραδα παιδιάστικα πικρά:

«Πού ειν’ ο πατέρας;»….).

άκουγ’ αργά στις φλέβες της ν’ αντιβουίζουν

έφηβοι έρωτες, που ανέπαφοι γεράσανε,

αλαλαγμοί και θρήνοι του ξεσηκωμού,

αιμάτινοι λυγμοί από καιρούς πολλούς θαμμένοι.

 

Ένιωθα στις παλάμες της χώματα τάφων,

αποκαΐδια ευφρόσυνων ονείρων,

αλμύρα του πελάγου και της συμφοράς,

καψαλισμένα πούπουλα από λίκνα

κεραυνωμένα σε ώρα μισεμού.

 

 Στο αμυδρό φώς μιας λάμπας πετρελαίου

(οι αδερφές στο παλιό πιάνο μελωδούσανε)

τα οράματα της έβλεπα να παρελαύνουν:

άμωμοι ρεμβασμοί σε περιγιάλια ιωνικά,

οι μεσουράνιες πυρκαγιές να καίνε, όλο να καίνε,

αιμόφυρτα περβόλια, σταυρωμένα χαμόγελα,

χορός δαιμόνων σε σωρούς σφαγμένων αναμνήσεων,

τα ξόδια να πορεύονται

το ένα πίσω απ’ τ’ άλλο.

 

Πόσες μνήμες εφιαλτικές

τις ονειροπολήσεις της λογχίζαν!

 

Τις νύχτες στα εικονίσματα μπροστά

έσκυβε το κεφάλι της αμίλητη:

Αχ, με τόση θλίψη, Θέ μου, πώς μπορείς

τα πλάσματά σου να περιβάλλεις!

(Συμβολή στη θλιβερή επέτειο των εβδομήντα χρόνων από την τραγωδία της Μικρασιατικής Καταστροφής).

-Αντώνη Α. Ζαρίφη, Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΟΥ ΣΤΟΙΧΕΙΟΥ ΣΤΟΝ ΕΥΡΥΤΕΡΟ ΠΕΙΡΑΪΚΟ ΧΩΡΟ, 309-310

Η Μικρασιατική Καταστροφή σφράγισε καθοριστικά την ιστορία της νεότερης Ελλάδος και αναδιάταξε εκτός των άλλων και την πολιτισμική δομή της. Αυτό έγινε, όπως είναι γνωστό, με την προσάρτηση των νέων εδαφών, με την ανταλλαγή πληθυσμών Ελλάδας- Τουρκίας και με την αθρόα και παρατεταμένη εισροή Μικρασιατών προσφύγων στην Ελλάδα μετά την τραγωδία του 1922.

      Η «προσέγγιση» αυτή, χωρίς να διεκδικεί αξιώσεις ιστορικής μελέτης, φιλοδοξεί να υπογραμμίσει την επίδραση όλων αυτών των καθοριστικών, για την εποχή του μεσοπολέμου, ανακατατάξεων στην εξέλιξη και τελική διαμόρφωση τόσο της δημογραφικής όσο και της πολιτισμικής φυσιογνωμίας του πειραϊκού επινείου.

      Γιατί είναι αλήθεια ότι ο Πειραιάς, λόγω της γεωγραφικής του θέσης (λιμάνι), υπήρξε μαζί με τη Θεσσαλονίκη ο κύριος τόπος υποδοχής του ρακένδυτου Ελληνισμού της Μικράς Ασίας. Ενός Ελληνισμού γαλουχημένου στην εύφορη ατμόσφαιρα της «Αιολικής Γής», όπως την γνωρίσαμε μέσα από τις γαλήνιες διηγήσεις του Ηλία Βενέζη. Λειτούργησε λοιπόν η πόλη μας ως τόπος υποδοχής των προσφύγων και στο λιμάνι της αποβιβάζονταν τα ράκη του μεγάλου διωγμού, τα θύματα μιας κακής ιστορικής συγκυρίας, που πρόσθεσε ένα ακόμη τραύμα στο υπερήφανο σώμα του νέου Ελληνισμού. Ένα τραύμα που δημιουργήθηκε μέσα από πολωτικές και στείρες εσωτερικές αντιπαραθέσεις και κακοφόρμισε στα διπλωματικά σαλόνια… των «συμμάχων» μας.

          Γύρω, λοιπόν, από το λιμάνι μας έμελλε να ριζώσει στην πλειοψηφία του το Μικρασιατικό στοιχείο, που, παρά τις πολυποίκιλες αντιξοότητες της εποχής, διατήρησε μια απ’ τις σπουδαιότερες αρετές του, τη δημιουργική του πνοή, που αργότερα την μετουσίωσε σε μια πολυδιάστατη δραστηριότητα, την οποία επέβαλε για να συνδράμει παράλληλα στην αναβάθμιση του κοινωνικοοικονομικού περιβάλλοντος του Πειραιά και στον εμπλουτισμό των μέχρι τότε επικρατουσών πρακτικών.

     Πολλοί ιστορικοί ισχυρίζονται ότι οι Μικρασιάτες αντιμετώπισαν προβλήματα αφομοίωσης. Αυτά, κατά τη γνώμη μας, δεν αφορούν σε θέματα ουσίας αστικών σχέσεων, αλλά εντοπίζονται σε πρακτικό επίπεδο, όπως στο γεγονός ότι ο πειραϊκός χώρος, την εποχή εκείνη, αδυνατούσε να προσφέρει τα στοιχειώδη μέσα στο προσφυγικό στοιχείο, το οποίο εγκατέστησε τα γνωστά παραπήγματά του, δημιουργώντας τους «συνοικισμούς» στους γύρω από το λιμάνι χώρους, όπως η Δραπετσώνα, Κερατσίνι, Νίκαια κ.λ.π.

      Όμως, οι πρόσφυγες, στην πλειονότητά τους, ήταν φορείς μιας πλούσιας νοοτροπίας και μιας γόνιμης «κουλτούρας» και προσανατολίστηκαν σε παραγωγικές δραστηριότητες, σε τρόπο ώστε ένας σημαντικός αριθμός παραδοσιακών βιομηχανικών δραστηριοτήτων, οι οποίες αναπτύχθηκαν στον Πειραιά-και πολλές υπάρχουν μέχρι σήμερα-να οφείλονται σε πρωτοβουλίες των προσφύγων, όπως-είναι απλώς ενδεικτική η αναφορά-η ταπητουργία. Είναι ακόμη γεγονός ότι οι 100.000 και πλέον πρόσφυγες που εγκαταστάθηκαν στον Πειραιά (*) ασχολήθηκαν στο μεταποιητικό τομέα, σε αντίθεση μ’ αυτούς της Θεσσαλονίκης που απασχολήθηκαν κυρίως σε γεωργικές εργασίες. Είναι αλήθεια ότι οι Μικρασιάτες, σε κάποιο σημαντικό μέτρο, είχαν αναπτύξει τότε τη λεγόμενη αστική συνείδηση, σε τρόπο ώστε να μην πλαισιώνουν σε ικανοποιητικό βαθμό τα εν αναπτύξει εργατικά κινήματα, αλλά να παραμείνουν κάτω από την ιδεολογική επιρροή του Βενιζελικού οράματος, του οποίου η εκσυγχρονιστική διάθεση εκφράστηκε σε όλα τα επίπεδα της πολιτικής του, άσχετα αν για διάφορους λόγους αυτή η πολιτική δεν εφαρμόστηκε.

     Η νοοτροπία, λοιπόν, η κουλτούρα και η δημιουργική πρακτική των Μικρασιατών, ανθρώπων με έντονο θρησκευτικό βίωμα και βαθιά ελληνική συνείδηση, ήταν ο βαρύς οπλισμός τους για να κατακτήσουν μετά την τραγωδία του ξεριζωμού τους ξανά την ζωή. Κι αυτό το διαπιστώσαμε και στον Πειραιά, μέσα από μια αδιαμφισβήτητη ιστορική εμπειρία, εκεί όπου το Μικρασιατικό στοιχείο συνέδραμε σημαντικά τόσο στη διαμόρφωση της σημερινής δημογραφικής σύνθεσης του ευρύτερου πειραϊκού χώρου όσο και της ιδιαίτερης πολιτισμικής του ταυτότητας.

Κ. Τσουκαλά: «Η ελληνική τραγωδία».

Γ. Στάθη: «Η Ελληνική Οικονομία».

Θ. Βράκα: Ε. Βενιζέλος, η ζωή και το έργο του».

Α. Κιντή: «Η ελληνική βιομηχανία».

Γιάννη Ε. Χατζημανωλάκη: «Το λιμάνι του Πειραιά στη διαδρομή των αιώνων».

(*) Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία της πρώτης μετά τη Μικρασιατική καταστροφή απογραφής (1928), σε σύνολο πληθυσμού του Πειραιά 251.659 κατ., οι πρόσφυγες που είχαν εγκατασταθεί στους χαρακτηριζόμενους ως «προσφυγικούς συνοικισμούς» (Νέα Κοκκινιά [Νίκαια]-, Δραπετσώνα, Ταμπούρια, Κουτσικάρι [Κορυδαλλό], Νέα Καλλίπολη) και την κοινότητα Περάματος έφταναν τους 62.011. Αν στον αριθμό αυτό προστεθούν και εκείνοι που εγκαταστάθηκαν σε άλλες συνοικίες (Παλ. Κοκκινιάς, Αγίου Δημητρίου, Κερατσινίου, Καλοκαιρινού, Λιπασμάτων, Αγίου Διονυσίου, Νεκροταφείου Αναστάσεως κ.  ά.) καθώς και στον κεντρικό Πειραιά,-και που υπολογίζονται σε 40.000 περίπου-ο συνολικός αριθμός του προσφυγικού πληθυσμού, το 1928, ξεπερνούσε τους 100.000 κατοίκους.        

ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΗ ΣΤΕΓΗ: Έκδοση της «Φιλολογικής Στέγης Πειραιώς». Γραφεία: Σωτήρος Διός 7, 18535 Πειραιάς. Τηλ. 4122904. Διευθυντής Σύνταξης Γιάννης Ε. Χατζημανωλάκης (πρόεδρος ΔΣΦ/ΦΣΠ) Χαριλάου Τρικούπη 62. 18536 Πειραιάς τηλ. 451….. Υπεύθυνος Τυπογραφείου: Ευάγγελος Ν. Μυτιληναίος, Αλκιβιάδου 211-213, 18536 Πειραιάς, τηλ. 452….. Συνδρομή Ετήσια Δρχ.2000. Τιμή φύλλου Δρχ. 500

Οι φωτογραφίες της σελίδας 299 αναπαριστούν: «Η Σμύρνη στις φλόγες και η σφαγή των Χριστιανών. Πάνω αριστερά (στον κύκλο) ο εθνομάρτυρας μητροπολίτης Χρυσόστομος (Λαϊκή εικόνα). –Πρόσφυγες στον Πειραιά. Στην σελίδα 301 δημοσιεύται Χάρτης «Η Μεγάλη Ελλάδα του 1920». Στην σελίδα 305 υπάρχει ολόσωμο φωτογραφία του Ελευθερίου Βενιζέλου. Η φωτογραφία «Η παραλία της Μάκρης (Μ. Ασίας) σήμερα» είναι της Ελευθερίας Χατζηδουλή.

Ενώ, στα τελευταία δύο φύλλα υπάρχουν διαφημίσεις των «ΔΑΣ» ΓΡΑΦΕΙΟ ΤΑΞΙΔΙΩΝ ΓΕΩΡΓΙΟΣ & ΙΩΑΝΝΗΣ ΛΟΝΤΟΡΦΟΣ.- INSTITUT FRANCAIS D’ ATHENES ANNEXE DU PIREE.- ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΞΕΝΩΝ ΓΛΩΣΣΩΝ «ΝΕΑ ΓΝΩΣΗ» ΠΑΠΑΦΑΚΛΗ.-ΕΙΔΗ ΚΕΝΤΗΜΑΤΟΣ./ΠΑΙΔΙΚΑ /ΨΙΛΙΚΑ-ΕΙΔΗ ΡΑΦΗΣ, «ΣΩΤΗΡΙΟΥ»

--

Προσθέτω έναν Ενδεικτικό κατάλογο εκδόσεων της ΦΣΠ. όπως τον αποδελτίωσα στην διάρκεια των ερευνών μου.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΟΣ ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΕΚΔΟΣΕΩΝ Φ.Σ.Π.

1.,Νίκος Βελιώτης, Από τα σύννεφα στη γη-Από τη γη στον ήλιο, Πειραιάς 1966 (ποίηση)

2.,Νίκος Βελιώτης, Μελτέμια, Β΄ έκδοση, Πειραιάς 1972 (ποίηση)

3.,Μαρίκα Γαλάνη, Πενήντα χρόνια ζωγραφικής 1934-1984, Πειραιάς 1984

4.,Στέλιος Γεράνης, Άνεμοι στο τέλμα, Πειραιάς 1951 (ποίηση)

5.,Γεώργιος Γ. Δρόσος, Ράινερ Μαρία Ρίλκε, Πειραιάς 1977 (ανάτυπο) (μελέτη)

6.,Γεώργιος Γ. Δρόσος, Ο Τραγικός λόγος σε κρίσιμες ώρες της ανθρωπότητας, Πειραιάς 1978 (μελέτη)

7.,Αντώνης Α. Ζαρίφης, Μετάγγιση χαράς, Πειραιάς 1972 (ποίηση)

8.,Αντώνης Α. Ζαρίφης, Ο Πειραιάς και η Θάλασσα στην ποίηση του Βασίλη Λαμπρολέσβιου, Εισήγηση, Κριτική αναφορά, φυσική προέκταση στο «Τραγούδι του Πειραιώτη Ναυτικού» και παρουσίαση ανέκδοτων ποιημάτων. Πειραιάς 1973. Την έκδοση επιμελήθηκε ο Παύλος Μπαλόγλου (μελέτη)

9.,Αντώνης Α. Ζαρίφης, Εφήμερες Εμπνεύσεις για πνευστά, Πειραιάς 1982 (ποίηση)

10.,Αντώνης Α. Ζαρίφης, Βήματα στο Διάδρομο, Πειραιάς 1990 (ποίηση)

11.,Αντώνης Α. Ζαρίφης, Γεγονότα ερήμην μας, Πειραιάς 2008 (ποίηση)

12.,Κώστας Θεοφάνους, Το νήμα της ψυχής, Πειραιάς 1987 Β΄ έκδοση (Α΄ Έκδοση Σ.Ι. Ζαχαρόπουλος 1984) (ποίηση)

13.,Γρηγόρης Ν. Θεοχάρης, Λάφυρα. Πρόλογος Γ. Ε. Χατζημανωλάκης, Πειραιάς 1988 (ποίηση)

14.,Γιάννης Π. Ιωαννίδης, Δώδεκα ελεγείες για το Γιώργο Μετσόλη. Πρόλογος Γ. Ε. Χατζημανωλάκης, Πειραιάς, 1990 (ποίηση)

15.,Αργύρης Μαυρομματάκος, Το νέο Εκπαιδευτικό μας σύστημα, Πειραιάς 1982 (μελέτη)

16.,Λουκάς Μουζάκης, Φωνές στο Λυκόφως, Πειραιάς 1972 (ποίηση)

17.,Βελισσάριος Μουστάκας, Διηγήματα. Χριστουγεννιάτικα- Πρωτοχρονιάτικα- Πασχαλινά, Πειραιάς 1979 (διηγήματα)

18.,Χρήστος Μπαλόγλου, Ο θεσμός των χρηματιστηρίων εμπορευμάτων και ο λόγος του Α. Οικονόμου στα εγκαίνια του Χρηματιστηρίου Πειραιώς (2.2.1875). ΦΣΠ.- Ινστιτούτο Πειραϊκών Μελετών, Πειραιάς 1989 (μελέτη)

19.,Νίκος Μπατάγιας, Αντιθέσεις, Πειραιάς 1979 (ποίηση)

20.,Στέλιος Μπινιάρης, Αργά Βήματα, Πειραιάς 1982 (διηγήματα)

21.,Στέλιος Μπινιάρης, Αναζήτηση, Πειραιάς 1982 (ποίηση)

22.,Στέλιος Μπινιάρης, Ο Πειραιάς του Μεσοπολέμου και της Κατοχής, Πειραιάς 1988 (χρονικό)

23.,Στέλιος Μπινιάρης, Απολογισμός, Πειραιάς 1992 (ποίηση) (αφιερωμένο στο Γ.Χ.)

24.,Τούλα Π. Μπούτου, Γεώργιος Δροσίνης (Μια εποχή-Μια παρουσία), Πειραιάς 1991 (μελέτη)

25.,Πέτρος Ευθυμόπουλος Νεφέλης, Στο χορό των ανέμων, Πειραιάς 1972 (ποίηση)

26.,Ειρήνη Παπαθανασίου, Μέρες Αγώνα, Πειραιάς 1976 (ποίηση)

27.,Δημήτρης Σουρής, Σεμπρεβίβες- Δεκατετράστιχα, Πειραιάς 1974 (ποίηση)

ΑΦΙΕΡΩΜΑΤΑ-ΑΝΑΜΝΗΣΤΙΚΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ-ΕΙΔΙΚΑ ΤΕΥΧΗ

1.,Γιάννης Αγγελόπουλος 1890-1943, Πειραιάς 1983

2.,Αιμίλιος Βεάκης 1884-1951. Επιμέλεια: Γ. Ε. Χατζημανωλάκης-Παύλος Ρ, Μπαλόγλου, Πειραιάς 1982

3.,Έτος Λάμπρου Πορφύρα, ΦΣΠ.-Ινστιτούτο Πειραϊκών Μελετών, Πειραιάς 1979. Επιμέλεια έκδοσης Γ. Χατζημανωλάκης-Παύλος Μπαλόγλου.

4.,200 χρόνια από το θάνατο του Ζαν Ζακ Ρουσσώ, Πειραιάς 1978

5.,40 Χρόνια από το Έπος του ’40, Πειραιάς 1980

6.,Τα 200 χρόνια της Γαλλικής Εγκυκλοπαίδειας, Πειραιάς 1982

7.,Αφιέρωμα στη Δραχμή, Πειραιάς 2002

8.,Ειδικό τεύχος. Αφιέρωμα στο Σταμάτη Λαζάρου. Έκδοση Δήμου Πειραιά και ΦΣΠ. Με την ευκαιρία της οργάνωσης της έκθεσης του γνωστού λαϊκού καλλιτέχνη Κείμενα: Δημήτρη Πικιώνη, Κώστα Θεοφάνους, Σταμάτη Λαζάρου. Τζούλιο Καϊμη, Χαρά Βιέννα, Ράλλη Κοψίδη, Γ. Σαματούρα, Π. Κατηφόρη, Δ. Παπαστάμου κ.ά. και 7 έργα του καλλιτέχνη. Επιμέλεια: Γ.Ε. Χατζημανωλάκης, Πειραιάς 1988

9.,ΠΕΙΡΑΙΑΣ ΚΑΙ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ. Δημοτική Επιχείρηση Πολιτιστικής Ανάπτυξης Πειραιά. Δημοτικό Θέατρο Πειραιά. Τετάρτη 20/12/1995. Πειραιάς 1995

10.,Αφιέρωμα Πάνος Βαλσαμάκης, Πειραιάς 1984

11., Αφιέρωμα στον Χρήστο Λεβάντα. Πειραιάς 1985 (ανάτυπο από το αφιερωματικό τεύχος του περιοδικού νούμερο 32/Ιούνιος 1985

11.,Μνήμη Χρέους. Αφιέρωμα στα εκλιπόντα μέλη της Στέγης, Πειραιάς 1990

Σημείωση:

Στο δεύτερο σημείωμα για το περιοδικό της Φιλολογικής Στέγης (τα νούμερα που είχα κατορθώσει να συγκεντρώσω), προσθέτω και έναν ενδεικτικό κατάλογο βιβλίων τα οποία εξέδωσε το Φιλολογικό Σωματείο της Πόλης. Η Φ.Σ. Πειραιά, είτε μόνη της είτε σε συνεργασία με άλλους φορείς πχ. με τον Δήμο Πειραιά, κυκλοφόρησε μια σειρά από βιβλία, κυρίως ποιητικά, μελών της. Στην ενδεικτική αυτή καταλογράφηση οφείλουμε να διευκρινίσουμε τα εξής: Αρκετοί Πειραιώτες και Πειραιώτισσες ποιητές, πεζογράφοι κ.ά. τύπωναν τα βιβλία τους σε Τυπογραφεία του Πειραιά ή της Αθήνας και έγραφαν στο εξώφυλλο ή στο μέσα δεύτερο φύλλο του βιβλίου έκδοση ΦΣΠ. Κάτι, που ορισμένες φορές μας «εμποδίζει» να έχουμε μία σαφή εικόνα και αριθμό των εκδόσεων. Σταθερός είναι ο κατάλογος των εκδόσεων της ΦΣΠ ο οποίος αφορά, κατά κύριο λόγο τα μέλη της.  Οι τίτλοι εκείνοι που φέρουν σαν «εκδότη» την ΦΣΠ πρέπει να οφείλονται στο γεγονός ότι ο τότε πρόεδρός της Γ. Ε. Χ. που επιμελείτο και διεύθυνε το περιοδικό, είχε και υπό την εκδοτική του εποπτεία και καλλιτεχνική φροντίδα και τις διάφορες άλλες εκδόσεις βιβλίων και περιοδικών, λευκωμάτων, τα οποία κυκλοφόρησαν τα άλλα Σωματεία του Πειραιά ή Φυσιολατρικοί Όμιλοι και αρκετοί Ιδιώτες συγγραφείς. Ένα άλλο ζήτημα είναι και το εξής. Ορισμένοι τίτλοι βιβλίων αναγράφουν ότι εκδόθηκαν από εκδοτικό οίκο της Αθήνας, πχ. «Σμυρνιωτάκη» και σαν πόλη τον Πειραιά, ενώ γνωρίζουμε ότι ο εκδοτικός αυτός οίκος δεν δραστηριοποιήθηκε εκδοτικά στην Πόλη μας. Αρκετοί είναι και οι τίτλοι βιβλίων των χρόνων των δεκαετιών 1960,1970 και μετά την μεταπολίτευση, οι οποίοι τυπώθηκαν από μη Πειραιώτες συγγραφείς σε Τυπογραφεία του Πειραιά (εξαιτίας του ότι το οικονομικό κόστος ήταν χαμηλό). Οι εκδόσεις αυτές αναγράφουν στο εξώφυλλο ή στις μέσα σελίδες τους την λέξη Πειραιάς και στον κολοφώνα τους έναν εκδοτικό οίκο  των Αθηνών ή διεύθυνση η οποία δεν ανήκει στην γεωγραφική επικράτεια του πρώτου λιμανιού. Χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή και έρευνα-αυτοψία- αν αποφασίσουμε να ξεκαθαρίσουμε το εκδοτικό τοπίο του Πειραιά και να συντάξουμε έναν επαρκή κατάλογο. Έναν κατάλογο ο οποίος δεν θα συμπεριλαμβάνει μόνο τους Πειραιώτες συγγραφείς και αυτούς που κατοίκησαν και δραστηριοποιήθηκαν στην Πόλη μας, ούτε μόνο τα τακτικά μέλη των διαφόρων Συλλόγων και Σωματείων, αλλά, και τους μη Πειραιώτες συγγραφείς και δημιουργούς των οποίων τα έργα και οι μελέτες αναφέρονται στην Ιστορία, τον Πολιτισμό, την Καλλιτεχνία του Πειραιά, την Ναυτιλία. Βιβλία κυκλοφόρησαν κατά διαστήματα, διάφορες εφημερίδες της πόλης: βλέπε «Κοινωνική», ναυτιλιακά περιοδικά, το «Λιμάνι» Ιδιωτικά Εκπαιδευτήρια, «Ο Πλάτων», «Ελληνογαλλική Σχολή Πειραιά. Άγιος Παύλος», η παλαιά Νομαρχία Πειραιώς, το Ιστορικό Αρχείο της Πόλης, ο ΟΛΠ, ο Δήμος Πειραιά (σε συνεργασία ή αυτόνομα), Φυσιολατρικά Σωματεία, «Ο Ζήνων», Βιβλιοπωλεία της Πόλης μας. Ζαχαρόπουλος, Σπύρος Κουσουρής, Αντώνης Τσαμαντάκης κ.ά. Ένα θέμα το οποίο χρήζει ίσως εξέτασης ακόμα, είναι αν θα πρέπει να συμπεριλάβουμε σε έναν γενικό κατάλογο Πειραϊκών Εκδόσεων και τα βιβλία που εξέδωσαν συγγραφείς από τους όμορους Δήμους, πχ. Πέραμα, Αλέκος Χρυσοστομίδης, Παναγιώτης Τσουτάκος. Νίκαια-Κοκκινιά, Γιώργος Μετσόλης, Γιώργος Πολιτάρχης , Υδραίοι συγγραφείς, κλπ..

      Και μέσα στο προσωπικό μου χαρτοβασίλειο καθώς ξεφύλλιζα βιβλία και περιοδικά, ανακάλυψα ένα δίφυλλο Ευρετήριο τόμου του περιοδικού ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΗ ΣΤΕΓΗ. «ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΣΥΝΕΡΓΑΤΩΝ ΣΤ’ ΤΟΜΟΥ 1987-1988. Το δίφυλλο αυτό μας δείχνει το μοντέλο ευρετηρίασης των τευχών του περιοδικού. Οι κατηγορίες ακολουθούν τις ανάλογες των τευχών. Σε παρένθεση έχουμε τις αντίστοιχες σελίδες. ΠΟΙΗΣΗ-ΠΕΖΟΣ ΛΟΓΟΣ-ΘΕΑΤΡΟ-ΑΡΘΡΑ-ΜΕΛΕΤΕΣ-ΔΟΚΙΜΙΑ-ΔΙΑΦΟΡΑ-ΜΟΥΣΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ-ΧΡΟΝΙΚΑ-ΓΛΥΠΤΑ-ΠΙΝΑΚΕΣ-ΣΧΕΔΙΑ. Ας δώσουμε ένα δείγμα του ΕΥΡΕΤΗΡΙΟΥ που κυκλοφόρησε το περιοδικό του ΣΤ΄ τόμου:

ΠΟΙΗΣΗ

Βρεττάκος Νικηφόρος (3), Γιατράκος Δημήτρης (256, 375), Δέφνερ Μιχαήλ (326), Ζαρίφης Αντώνης (144, 309), Ζαφειρόπουλος Θανάσης (29, 248), Θεοφάνους Κώστας (119, 270), Θεοχάρης Γρηγόρης (4, 187,188, 203, 220, 224), Ιωαννίδης Γιάννης (67, 150,251,312), Καλού Στεφανία (44, 269) Κατράκης Πότης (42), Κατσουλού Μαντώ (243), Κοκκινάκης Σπύρος (252, 321), Κοντογιώργου- Λεωνιδάκη Στέλλα (29,251), Κουλεντιανός  Διονύσης (40,262,326), Κρεμμύδας Δημήτρης (263), Κυριαζόπουλος Σπύρος (13,131), Κωστέα Περσεφόνη (30,322), Λαμπρολέσβιος Βασίλης (4,300), Λούκας Δημήτρης (40), Λυκούρη-Παπαγεωργίου Μάρθα (70), Μανιταρά-Πετράκου Κατερίνα (43), Μαντά Ρένα (30,250), Μαρματσούρης Λευτέρης (330), Μεσολογγίτης Βασίλης (240), Μετσόλης Γιώργος (14,316), Μπαλούρδος Γιώργος (263), Μπέτσιος Λεωνίδας (61,252), Μπινιάρης Στέλιος (8, 120,308), Μπούτου Τούλα (310), Παντελάκης Κώστας (26,244), Παπαδάκη-Καραμήτσα Καίτη (261), Παραμερίτης Βαγγέλης (250), Παρθένης Άγγελος (18), Πατρινός Γιώργος (88), Παυλάκης Γιάννης (28), Παυλίδης Γιώργος (51), Πέζαρος Παύλος (137), Πετρίδης Μιχάλης (10), Σιέττος Γιώργος (22), Σκορδίλης Γιάννης (21), Σουρής Δημήτρης (329), Στρατήγης Γεώργιος (148,355,372), Τσουτάκος Παναγιώτης (154), Χριστουλάκης Μανώλης (64), Χρόνης Χάρης (9,138,235).

ΠΕΖΟΣ ΛΟΓΟΣ

Αλεξίου Θεώνη (262), Αρβανίτη-Σωτηροπούλου Μαρία (327), Ευστρατιάδης Στρατής (266), Θεοφάνους Κώστας (52), Θεοχάρης Γρηγόρης (212), Κεπέσης Νίκανδρος (245), Μανιταρά- Πετράκου Κατερίνα (321), Μπινιάρης Γκίκας (306), Μπούτου Τούλα (65,237), Νιρβάνας Παύλος (132), Σαματούρας Γιώργος (151), Σκαράκης Νίκος (311), Σταυρίδη Αγνή (68), Τζώρτζης Γιάννης (331), Τρούλλος Αντώνης (62)

ΘΕΑΤΡΟ

Γεράνης Στέλιος (37), Μητροπούλου Κωστούλα (31)

ΧΡΟΝΙΚΑ

ΠΕΙΡΑΙΚΕΣ ΑΠΩΛΕΙΕΣ- ΕΠΙΜΝΗΜΟΣΥΝΑ- ΚΡΙΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΥ-ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΤΡΟΥ-ΚΡΙΤΙΚΗ ΕΙΚΑΣΤΙΚΩΝ ΤΕΧΝΩΝ-ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ-ΣΗΜΕΙΩΜΑΤΑ-Η ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ ΤΗΣ «ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΗΣ ΣΤΕΓΗΣ»-ΛΟΙΠΑ.

ΚΡΙΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΥ

Ζαρίφης Αντώνης (93,380), Θεοφάνους Κώστας (94), Μπαλόγλου Παύλος (94), Μπαλούρδος Γιώργος (340), Σιέττος Γιώργος (380), Χατζημανωλάκης Γιάννης (89,166, 279, 340), Χρόνης Χάρης (279, 341).

ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΤΡΟΥ

Χατζημανωλάκης Γιάννης (95)- Της Σύνταξης (Η Θεατρική Σκηνή της «Φιλολογικής Στέγης» 171).

ΚΡΙΤΙΚΗ ΕΙΚΑΣΤΙΚΩΝ ΤΕΧΝΩΝ

Θεοφάνους Κώστας (280,381,383)- Μπαλόγλου Παύλος (94), Χαρλαύτης Τάκης (382), ***(Εκθέσεις ζωγράφων-μελών της «Φιλολογικής Στέγης», 280-Λοιπές εκθέσεις 169)

     Και μια αναγκαία διευκρίνιση. Στην καταγραφή των τευχών της ΦΣΠ της πρώτης περιόδου, συναρίθμησα τις σελίδες μόνο της συγγραφικής ύλης και όχι των εξωφύλλων ή τις σελίδες (που δεν είναι και λίγες) των διαφημίσεων οι οποίες βρίσκονται στις τελευταίες σελίδες του περιοδικού ή στο πίσω μέρος του εξωφύλλου.

       Τέλος, μία ακόμα σχετική πληροφορία. Μαζί με το αφιερωματικό τεύχος, σ. 20 στον λαϊκό ζωγράφο Σταμάτη Λαζάρου από τον Δήμο Πειραιά και την Φιλολογική Στέγη, αξίζει να έχουμε υπόψη μας και τον τίτλο: «Ο λαϊκός ζωγράφος Σταμάτης Λαζάρου (1915-1988) όπως τον γνώρισε και τον περιγράφει ο Κώστας Θεοφάνους». Πρόλογος Γιάννη Χατζημανωλάκη, εκδόσεις Εκδοτικός Όμιλος Συγγραφέων Καθηγητών, Αθήνα 2004, σ.54.

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος

Πειραιάς,

Τρίτη 15 Μαρτίου 2022.