ΙΔΙΑΙΤΕΡΟΤΗΤΕΣ ΚΑΙ ΑΠΟΚΛΙΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΠΟΥ ΓΡΑΦΕΤΑΙ ΑΠΟ ΚΥΠΡΙΟΥΣ, σελίδες 54-62
Εντοπίζω
χρονικά την αναφορά μου ανάμεσα στο 1958 και στο 2010 για μια σειρά λόγους που
είναι, πιστεύω, αντικειμενικοί και κριτικά ορθοί για τις επισημάνσεις που
ακολουθούν κι έχουν σχέση με τις ιδιαιτερότητες και τις αποκλίσεις της νεότερης
λογοτεχνίας που γράφεται από Κύπριους, σε σχέση και συνάρτηση με την υπόλοιπη
ελληνική λογοτεχνία, στην οποία δικαιωματικά εντάσσεται αποτελώντας αναπόσπαστο
τμήμα της. Και θα επικεντρωθώ περισσότερο στην ποίηση, κάνοντας πάλι γενική
αναφορά.
Οφείλω να
ομολογήσω πώς στην επικέντρωσή μου στα συγκεκριμένα χρόνια ρόλο έπαιξε και το
γεγονός πώς συμπίπτουν με τα δικά μου χρόνια στην λογοτεχνία και είναι επομένως
πιό απτά, πιό ψηλαφητά και πιό άμεσα ως προς τις παρατηρήσεις και τις
επισημάνσεις μου.
Ο
βασικότερος όμως λόγος είναι πώς σ’ αυτά τα χρόνια συντελούνται στην Κύπρο
κορυφαία ιστορικά γεγονότα πού επηρεάζουν καίρια τον τόπο και την μοίρα του,
που είναι καθοριστικά για την ιστορική του πορεία σφραγίζοντας τον ψυχισμό των
ανθρώπων και την λογοτεχνία της Κύπρου και ως προς τον τρόπο έκφρασης και ως
προς την θεματολογία της. Κι είναι απ’ αυτά τα χρόνια και μετά, που
παρατηρούνται οι αποκλίσεις και οι ιδιαιτερότητες που θα μας απασχολήσουν.
Γιατί τα ιστορικά αυτά γεγονότα είχαν ομολογουμένως άμεσο αντίκτυπο και
καθόρισαν το ύφος, τον τρόπο και τη μεθοδολογία της κυπριακής γραφής, δίνοντάς
της ένα είδος ταυτότητας και μια ιδιαιτερότητα που ονομάζω εντοπιότητα της ελληνικότητάς
της.
Μοιάζει
λίγο με την περίπτωση της κυπριακής ντοπιολαλιάς πού, όντας ελληνική, αφού
κουβαλάει μέσα της ένα πλήθος Ομηρικές λέξεις και εκφράσεις, διαθέτει έναν άλλο
δικό της ήχο. Τον ήχο του τόπου, την εντοπιότητα και μαζί την ιστορία και τις
περιπέτειες του νησιού, αφού όλοι γνωρίζουμε πώς η γλώσσα-στην περίπτωση της
λογοτεχνίας βασικό της όργανο-είναι ζωντανή και ρέουσα.
Σ’ όλα τα
μήκη και σ’ όλα τα πλάτη της γης η ιστορία είτε άμεσα-ως βίωμα-, είτε έμμεσα-ως
απήχηση αλλά περισσότερο ως συντελεστής των εθνικών, των κοινωνικών και των
οικονομικών ακόμα συνθηκών- έχει σημαντικό ρόλο στη λογοτεχνία ενός τόπου. Πολύ
περισσότερο στους ελληνικούς τόπους με την μακραίωνη ιστορική διαδρομή, τον
πολιτισμό και την ποικιλόμορφη παράδοση. Δεν χρειάζεται, επομένως, να
αναφερθούμε εδώ στον ρόλο της ιστορίας που τα γεγονότα και οι απηχήσεις της
αποτελούν ανεξάντλητη πηγή έμπνευσης για την καθόλου ελληνική λογοτεχνία και
που και σήμερα την απασχολούν και θα την απασχολούν, είτε άμεσα ως βίωμα-τα πρόσφατα-,
είτε έμμεσα, αλλά πάντα ζωντανά, καθώς ο ελληνικός λαός γνωρίζει καλά πώς να
συντηρεί τη μνήμη και την παράδοσή του. Μ’ αυτά άλλωστε επιβίωσε μέσα από τις
οδυσσειακές περιπέτειες που η ιστορική του μοίρα τον ανάγκασε να περάσει.
Η Ιστορία
βέβαια-ή αν θέλετε ό,τι συνηθίσαμε να αποκαλούμε αυστηρά Ιστορία- δεν
ενδιαφέρεται και δεν σταματά στα μικρά, στα ατομικά και στα επιμέρους. Τα
μεγάλα την ενδιαφέρουν, τα κεφαλαιώδη, τα κύρια, οι σταθμοί και τα ορόσημα και
έχουν καθολική και γενικότερη, οικουμενική σημασία. Τ’ άλλα τα προσπερνά και τα
δρασκελά αφήνοντας άγραφη την ατομική περιπέτεια και τις απηχήσεις και τις
συνέπειες που προκάλεσε στην ανθρώπινη ζωή η βίωση των γεγονότων.
Για τη
λογοτεχνία όλα έχουν την σημασία τους, από τη μικρότερη λεπτομέρεια ως το
μέγιστο. Ο κόσμος γι’ αυτήν είναι και μικρός και μέγας, κατά τον Οδυσσέα Ελύτη.
Όλα λοιπόν την ενδιαφέρουν, αφού και τα μικρά και τα μεγάλα έχουν τον ρόλο τους
όσον αφορά στον ψυχισμό των ανθρώπων και σ’ επέκταση στη διαμόρφωση του λογοτέχνη
και της γραφής του. Γιατί τι άλλο είναι ο λογοτέχνης από χώμα, απ’ το χώμα του
τόπου του και ψυχή από την ψυχή των ανθρώπων του που εξ ονόματός τους μιλά ως
εντολοδόχος τους;
Η
λογοτεχνία στέκεται και ψηλαφίζει τη στάση των ανθρώπων-που είναι και δημιουργοί
της-απέναντι στην Ιστορία. Του καθενός χωριστά και όλων μαζί. Ψηλαφίζει τα
μικρά και τα ασήμαντα για την Ιστορία και μαζί με την περιπέτεια της ανθρώπινης
ψυχής που αποτελούν αυτό που ονομάζω «άγραφη ιστορία». Αυτή την άγραφη ιστορία
έρχεται να καταγράψει και να διασώσει. Κι η άγραφη ιστορία είναι εξίσου σπουδαία, αφού φωτίζει και διευρύνει ό,τι
συνηθίσαμε αυστηρά να αποκαλούμε Ιστορία. Και το πιο σπουδαίο διασώζει την ανθρώπινη περιπέτεια, άμεσα και έμμεσα.
Η
λογοτεχνία της Κύπρου είχε πάντα στενούς δεσμούς μ’ αυτό που ονομάζουμε πατρίδα
και σ’ ευρύτερη και σε στενότερη έννοια. Αρκετοί Κύπριοι έχουν ασχοληθεί με
πανελλήνια μεγάλα ιστορικά γεγονότα και μορφές της ελληνικής Ιστορίας και
παράδοσης και στενότερα με τους καημούς και τα όνειρα, τις προσδοκίες και τις
ιστορικές περιπέτειες του νησιού τους, ταυτισμένοι με την μοίρα του. Τα
σύμβολα, οι μύθοι και οι τίτλοι λογοτεχνικών έργων που γράφτηκαν από Κυπρίους
είναι πολύ εύγλωττοι. Η συνισταμένη άλλωστε του αλυτρωτισμού που διαρρέει την
λογοτεχνία της Κύπρου-κι ειδικά την ποίηση από την αρχή της ως τα σήμερα-είναι
χαρακτηριστική κι αποτελεί ένα από τα βασικά της γνωρίσματα. Αρχίζοντας από τον
μεγάλο ποιητή της Ρωμιοσύνης Βασίλη Μιχαηλίδη και φτάνοντας στους νεότερους, το
αλυτρωτικό αίσθημα αποτελεί κυρίαρχο στοιχείο και θα λέγαμε στοιχείο ταυτότητας
της ποίησης της Κύπρου.
Η
λογοτεχνία, επομένως, της Κύπρου είχε άμεση και έμμεση διαρκή πάντα σχέση με
την Ιστορία και τα δρώμενά της, αφού ο τόπος κι οι άνθρωποί του εξαρτιόνταν
πάντα από τις αλλεπάλληλες ιστορικές περιπέτειες. Η γεωγραφική θέση του νησιού τους επεφύλαξε,
όπως είναι γνωστό, πολλά δεινά κι οδυνηρές περιπέτειες μέσα στους αιώνες
εξακολουθώντας και σήμερα να συγκρούεται με τις αδιάψευστες μαρτυρίες της
ιστορίας που μιλούν για την καταγωγή και την ταυτότητά του. Η Κύπρος αποτελεί
ένα χώρο όπου η γεωγραφία συγκρούεται αδιάκοπα με την Ιστορία, και την κορύφωση
αυτής της σύγκρουσης βιώνουμε σπαρακτικά και σήμερα.
Κι οι
κάτοικοι αυτού του τόπου είχαν πάντα συνείδηση της καταγωγής και της Ιστορίας
που κουβαλούν και καλούνται να συνεχίσουν.
Νομίζω
πώς αυτό το τελευταίο είναι που εντυπωσίασε τον Σεφέρη στα ταξίδια του στην
Κύπρο και πιστεύω πώς αποτυπώνεται στα κυπριακά του ποιήματα που μεταφέρουν ένα
κομμάτι από τον καημό του Κυπριακού αλυτρωτισμού.
Η
συνείδηση της ιστορικότητας και του χρέους της συνέχειας συνδαυλίζει πάντα τα
οράματα, τον καημό και την προσήλωση των ανθρώπων της Κύπρου στην Ελλάδα και
την Ελευθερία. Κι’ επειδή συμμερίζομαι απόλυτα την άποψη μεγάλων μεγεθών της
παγκόσμιας λογοτεχνίας, πώς η ποίηση δεν είναι τίποτ’ άλλο από την υπεράσπιση
της ελευθερίας-θα ‘λεγα μάλιστα πώς αποτελεί την έσχατη ελευθερία στις μέρες
μας-, θεωρώ εξίσου φυσική συνέπεια το γεγονός πως η ανανέωση της ποίησης της
Κύπρου συντελέστηκε στις αρχές της δεκαετίας του ’60 δικαιώνοντας ακόμα μία
φορά την περίφημη ρήση του Περικλή:
«Το
ελεύθερον το εύδαιμον, το εύδαιμον το εύψυχον».
Γιατί δεν είχε τελειώσει καλά-καλά ο απελευθερωτικός
αγώνας και δεν είχε προλάβει σχεδόν να συσταθεί το κυπριακό κράτος, όταν οι
νέοι Κύπριοι λογοτέχνες έσπευσαν να κάμουν πράξη εκείνο το καταπληκτικό του
Σολωμού:
«Μήγαρις
έχω στον νου πάρεξ Ελευθερία και γλώσσα».
Θα πρέπει, για την ιστορία, να πούμε πώς ανανεωτικές
κινήσεις στην ποίηση της Κύπρου είχαν επιχειρηθεί μεμονωμένα πολλά χρόνια
νωρίτερα (την δεκαετία του ’30) από τον Νίκο Βραχίμη (1914-1961) και από τον
σπουδαίο ποιητή Μάνο Κράλη (1914-1989).
Μέχρι
τότε-την περίοδο δηλαδή του μεσοπολέμου ίσαμε τον απελευθερωτικό αγώνα-η ποίηση
της Κύπρου κινείται στα πλαίσια των παραδοσιακών προτύπων- κι ως μορφή κι ως
περιεχόμενο- ακολουθώντας πιστά (με κάποιες χρονικές καθυστερήσεις λόγω των
τότε συνθηκών) τις εξελίξεις του ευρύτερου ελληνικού χώρου που μέσον του
δέχεται τις επιδράσεις του νεοσυμβολισμού και του νεορομαντισμού που είχαν
εισαχθεί στην Ελλάδα κυρίως από τη Γαλλία.
Το
απαισιόδοξο κι ανικανοποίητο κλίμα του Spleen, όπου η ανία, το αδιέξοδο κι η
τάση φυγής κυριαρχούν, βρίσκει στην Κύπρο άξιους εκπροσώπους, όπως τον Πυθαγόρα
Δρουσιώτη, τον Άντη Περνάρη, τον Δημητρό Δημητριάδη, τον Κώστα Μαρκίδη, τον
Λώρο Φαντάζη, τον Άγι Βορεάδη, τον Λεφτέρη Γιαννίδη, τον Γιάννη Λέφκη, τον πολύ
σημαντικό Γλαύκο Αλιθέρση κι άλλους.
Την ίδια
εποχή εμφανίζονται ως κοινωνικοί και στρατευμένοι ποιητές οι Τεύκρος Ανθίας και
Θεοδόσης Πιερίδης. Είναι η περίοδος στην οποία κυριαρχεί ένας σημαντικός
ποιητής, ο Δημήτρης Λιπέρτης, που επιχειρεί και που συνεχίζει την παράδοση του
Βασίλη Μιχαηλίδη γράφοντας ποιήματα στην κυπριακή διάλεκτο: πατριωτικά, άμεσα
ερωτικά, συμβουλευτικά κ.λπ., που διασώζουν τους θρύλους, τις παραδόσεις και τα
λαογραφικά στοιχεία της Κύπρου. Ταυτόχρονα έχουμε και τα κλασικά πιά,
αλυτρωτικά ποιήματα των Γαλατόπουλου, Λιπέρτη και Περδίου.
Ο
αλυτρωτισμός παρουσιάζεται μεταξύ άλλων θεμάτων στους ποιητές αυτούς, ή ως το
κύριο θέμα της ποιητικής μιάς άλλης ομάδας. Γενικά όμως εμφανίζεται ως ο
μοναδικός τρόπος εξόδου από το αδιέξοδο και ως η μόνη σωτηρία.
Στο ίδιο
κλίμα θα κινηθούν και οι ποιητές που θα
εμφανιστούν λίγο αργότερα, ο Παύλος Βαλδασερίδης, ο Κύπρος Χρυσάνθης, ο Ξάνθος
Λυσιώτης, ο Νίκος Κρανιδιώτης, ο Κώστας Μόντης, ο Τάσος Στεφανίδης, ο Παύλος
Κριναίος, που ο κύριος όγκος του έργου του θα παρουσιαστεί μεταγενέστερα.
Μέσα σ’
αυτό το κλίμα ο Βραχίμης και ο Κράλης κάνουν, ο καθένας ξεχωριστά μέσα από το
έργο τους, τις πρώτες ανανεωτικές προσπάθειες. Ο Κράλης, ουσιαστικός ανανεωτής
της ποίησής μας, ξεκινά με τον νεοσυμβολισμό και με στίχους περίτεχνα
δουλεμένους εκφράζει την υπαρξιακή αγωνία, σπάζοντας τις φόρμες και
επιχειρώντας την ανανέωση πολύ πρίν από τη Στροφή του Σεφέρη. Προφανώς
επηρεασμένος από τον Πάουντ, τον Έλιοτ και τον Ρεμπώ, των οποίων τα έργα είχε
διαβάσει στο πρωτότυπο. Δεν επιτυγχάνει ωστόσο την επανάσταση, γιατί όσοι τον
ακολούθησαν δεν είχαν ούτε τα ίδια φόντα ούτε την ίδια ανανεωτική δύναμη κι
ούτε οι συνθήκες γενικότερα τους ευνόησαν.
Το
γεγονός που επιτυγχάνει, συμπληρώνει και προεκτείνει την προσπάθεια του Κράλη,
25 περίπου χρόνια μετά, υπήρξε αναμφίβολα ο Ενωτικός απελευθερωτικός αγώνας του
1955-59, που θα πρέπει να θεωρηθεί ως ύψιστο πνευματικό γεγονός, αφού οι
ανεπανάληπτες πράξεις που τον συγκροτούν είναι αποτέλεσμα του πνευματικού και
του ηθικού μεγαλείου που τον χαρακτηρίζει.
Απόδειξη
αποτελεί η δυναμικότητα που από δω και μπρός αποκτά η λογοτεχνία της Κύπρου κι
ιδιαίτερα η ποίηση (και μαζί και οι άλλες τέχνες), που δικαιολογούν τον
χαρακτηρισμό «πνευματικό ορόσημο».
Απ’ αυτό
το σημείο και μετά η φωνή της Κύπρου ακούγεται μέσα από την ποίηση καθαρή, να
αρθρώνει με αυτοπεποίθηση τα στοιχεία της ταυτότητάς της. Έχει ήδη ανεμίσει τη
μεθυσμένη παντιέρα της κι έχει κάμει πρόωρα ωριμασμένη τους απολογισμούς της.
Εμφανίζεται λοιπόν ανανεωμένη κι από μέσα και απ’ έξω: και ως προς τους
εκφραστικούς τρόπους και ως προς το περιεχόμενο και τη θεματολογία της. Αυτό
που ονομάσαμε πρίν εντοπιότητα αρχίζει να συντελείται με την ονομασία των τόπων
θυσίας, των ηρωικών μορφών και των μεγάλων πράξεων. Κι αυτή είναι η πρώτη
ιδιαιτερότητα που θα συνεχιστεί και θα επεκταθεί μετά τα τραγικά γεγονότα του
1974.
Είναι
σίγουρα ασυνήθιστο αλλά καθόλου τυχαίο πώς, αμέσως μετά τον αγώνα, εμφανίζεται
ξαφνικά μια πλειάδα νέων πρωτοφανέρωτων ποιητών-κεχωρισμένα, χωρίς να αποτελούν
ποιητική ομάδα-, που μαζί με μερικούς παλαιότερους συνθέτουν την λεγόμενη γενιά
του ’60 που είναι ο βασικός συντελεστής της ποιητικής ανανέωσης. Κάποιοι απ’
αυτούς τους νέους, όπως ο Θεοκλής Κουγιάλης, ο Σοφοκλής Λαζάρου, ο Φοίβος
Σταυρίδης, ο Ανδρέας Παστελλάς, ο Παντελής Μηχανικός, ο Γιάννης Παπαδόπουλος,
είχαν ήδη ξεκινήσει το 1958 (στη διάρκεια δηλαδή του αγώνα) με δημοσιεύσεις
στίχων τους ή με μιά μεμονωμένη ποιητική συλλογή.
Δεν είναι
μάλιστα τυχαίο πως ο πατριάρχης της νεότερης κυπριακής ποίησης, ο Κώστας
Μόντης, που είχε ποιητικά ξεκινήσει το 1934 κι επανήλθε το 1945-όταν δηλαδή οι
περισσότεροι συντελεστές της ποιητικής ανανέωσης ήταν νήπια ή αγέννητοι-,
αποκτά το 1958, με τον αγώνα, το ποιητικό του πρόσωπο κι έρχεται να ηγηθεί
αυτής της ανανεωτικής προσπάθειας παίρνοντας τα ηνία του οχήματος.
Οι
μεγάλες πράξεις του αγώνα, τα οράματα, οι χαμοί και η μετέπειτα πίκρα της
ματαίωσης, που βίωσαν οι ποιητές της Κύπρου, έδωσε μια άλλη διάσταση στο έργο
των ήδη τότε γνωστών κι υπήρξε η βάση πάνω στην οποία πάτησαν οι νέοι πού,
ωριμασμένοι πρόωρα, εμφανίζονται με στίχους
στοχαστικούς και λυρικούς δίνοντας στην ποίηση του τόπου έναν άλλο
βηματισμό.
Από τους
ποιητές αυτούς, εκτός από τα ονόματα που αναφέραμε και που εντάσσονται στη
γενιά του ’60, στην οποία ανήκει και η γράφουσα ως ποιήτρια, θα σημείωνα τους
Άνθο Λυκαυγή, Μιχάλη Πασιαρδή, Γιώργο Μολέσκη, Κυριάκο Χαραλαμπίδη, Νίκη
Λαδάκη-Φιλίππου, Θεοδόση Νικολάου, Βέρα Κορφιώτη, Ντίνα Κατσούρη, Αχιλλέα
Πυλιώτη, Έλλη Παιονίδου, Κώστα Βασιλείου, Μυριάνθη Παναγιώτου, Κώστα Μηχαηλίδη,
Θεόδωρο Στυλιανού, Κυριάκο Πλησσή κι άλλους.
Για πρώτη
φορά στους στίχους αυτών των ποιητών η Κύπρος σωματοποιείται ή προσωποποιείται
στα πρόσωπα των ηρώων και των μαρτύρων και πρέπει ίσως να τονίσουμε ξανά τον
θαυμασμό με τον οποίο ονομάζουν τα εντόπια πράγματα (χώρους, γεγονότα-πρόσωπα),
που στην συνέχεια θ’ αποτελέσουν σύμβολα πρωτότυπα, τα οποία θα συνοδεύσουν το
έργο τους, πιστοποιώντας αυτό που χαρακτηρίσαμε εντοπιότητα της κυπριακής
λογοτεχνίας.
Ξεχωριστή
θέση ανάμεσα στους ποιητές αυτής της γενιάς-που ξεκίνησαν κατά τη διάρκεια του
αγώνα- κατέχει ο πρόωρα χαμένος ποιητής Παντελής Μηχανικός, που ο
απελευθερωτικός αγώνας τον επηρεάζει αποφασιστικά και που με ιδιότυπους
συμβολισμούς του πλέκει το εγκώμιο. Δέχεται, χωνεύει κι αναπλάθει τις
επιδράσεις των αγαπημένων του ποιητών Πάουντ και Έλιοτ, ιδιαίτερα στο τελευταίο
του βιβλίο Κατάθεση (1975), όπου ανατέμνει σαρκαστικά τις πολιτικοκοινωνικές
καταστάσεις και καυτηριάζει την απουσία της ιστορικής μνήμης που την θεωρεί
υπεύθυνη για τα γεγονότα του 1974. Οργισμένος όσο ο Ρεμπώ κι ο Πάουντ-που
αποτελεί το ποιητικό του πρότυπο-διεισδύει στο βάθος των καταστάσεων
ποδοπατώντας με περιφρόνηση όλα όσα ως φελλοί επιπλέουν μεθοδικά, καθορίζοντας
και ξεστρατίζοντας την πορεία του τόπου. Όπως και ο Πάουντ στα ποιήματα του
Χιού Σέργουιν Μώμπερλυ, συνθέτει στην οργή του τον επιτάφιο μιάς κοινωνίας που
τα σάπια την πνίγουν και σημαδεύει με την παρουσία του την ποίηση της Κύπρου
και του καιρού του.
Θα
μνημονεύσω επίσης την ιδιότυπη περίπτωση ενός άλλου πρόωρα χαμένου σημαντικού
ποιητή μας, του Γιάννη Παπαδόπουλου, πού ό,τι έγραψε σχετιζόταν με τον αγώνα
που τον βίωσε σύγκορμα, όντας επικηρυγμένος αντάρτης, και που η ποιητική του
εμφάνιση γίνεται στον παράνομο τύπο της ΕΟΚΑ για να συνεχιστεί με δύο πολύ
αξιόλογες ποιητικές συλλογές.
Το
σίγουρο είναι πώς οι ποιητές της γενιάς αυτής θα μπορούσαν να διακριθούν σε δύο
κατηγορίες. Σε εκείνους που μένουν στο θάμπωμα και στην αρίθμηση των μεγάλων
στιγμών, και σε μια άλλη ομάδα που διαπιστώνει το αδικαίωτο των θυσιών και των
αγώνων και που εκφράζει σπαρακτικά τη ματαίωση, στην οποία ανήκει και ο Κώστας
Μόντης. Την ποίηση της δεύτερης αυτής ομάδας θα την παραλλήλιζα με την λεγόμενη
ποίηση της ήττας που γράφτηκε μετεμφυλιακά στην Ελλάδα και που, λόγω των
ιδιαίτερων συνθηκών της εποχής, θα γίνει γνωστή στην Κύπρο πολύ μεταγενέστερα.
Ο σπαραγμός, όπως είναι φυσικό, θα ολοκληρωθεί μετά το 1974, όταν πια θα γίνουν
πρόσφυγες των ονείρων τους.
Και οι
δύο κατηγορίες συμβάλλουν το ίδιο σημαντικά στην ποιητική ανανέωση.
Μια άλλη
ιδιαιτερότητα της εποχής είναι ο τρόπος που εμφανίζονται-κι έχει σημασία αυτό,
γιατί πρώτη φορά παρατηρείται στη Νεοελληνική λογοτεχνία-οι νέοι της γενιάς
αυτής, εκφράζοντας τα καθολικά βιώματα και ανατρέποντας τον κανόνα που θέλει
τον ποιητή να ξεκινά από τα προσωπικά του βιώματα για να προχωρήσει ωριμάζοντας
στα καθολικά. Εδώ τα πράγματα λειτούργησαν αυθαίρετα και οι πρωτοφανέρωτοι
ποιητές ξεκινούν, πρόωρα ωριμασμένοι από τα καθολικά, για να περάσουν-από τα
μέσα της δεκαετίας- στα προσωπικά και να επιστρέψουν μετά το 1974 πάλι στα
καθολικά. Γεγονός που σημαίνει πώς όταν ο τόπος κινδυνεύει «ο καθείς και τα
όπλα του». Και το όπλο του ποιητή είναι το ποίημα.
Νομίζω
πώς αυτό το τελευταίο ισχύει απόλυτα στην ποίηση που γράφτηκε μετά το 1974 και
από τους παλαιότερους και από τους ποιητές της γενιάς του ’60, αλλά και από
τους ποιητές που εμφανίζονται την δεκαετία του ’70 και στους μεταγενέστερους.
Να πούμε
πώς μετά το 1960 αρχίζει η απρόσκοπτη, στενή και πυκνή επικοινωνία με τον
ελλαδικό χώρο, καθώς αίρονται τα εμπόδια (λογοκρισία, απαγορεύσεις στην
διακίνηση του βιβλίου και του τύπου) και οι Κύπριοι αρχίζουν να γνωρίζουν και
να επικοινωνούν με τους νεότερους συγγραφείς του ελλαδικού χώρου κι αυτό
σίγουρα έχει επίδραση στην γραφή τους και στην πνευματική τους συγκρότηση.
Σημαντικό ρόλο σ’ αυτό διαδραμάτισε η παρουσία του ζεύγους Μιλλιέξ στην Κύπρο.
Ο Ροζέ Μιλλιέξ, μορφωτικός ακόλουθος της Γαλλικής Πρεσβείας στη Λευκωσία
(1959-1970), εκτελούσε παράλληλα, χωρίς καμιά υπερβολή, εθελοντικά χρέη
Πρέσβεως του ελληνικού πολιτισμού με τις εκδηλώσεις που οργάνωνε. Κι ο
ενθουσιασμός της Μιλλιέξ υπήρξε καθοριστικός για την πορεία αρκετών και
σημαντικών νέων τότε λογοτεχνών μας.
Το 1974
δεν μοίρασε μονάχα τον τόπο μας. Μοίρασε τη ζωή μας, εξανέμισε την πίστη μας
στο δίκαιο, τα όνειρα και τις ελπίδες μας για έναν καλύτερο κόσμο. Ανάτρεψε τον
χρόνο μας, μας έκοψε και μας διαμέλισε ψυχικά και σωματικά. Είναι λοιπόν φυσικό
τα γεγονότα αυτής της δεύτερης Μικρασιατικής καταστροφής-σε αρκετούς λογοτέχνες
παραλληλίζεται έτσι και αναβιώνει ωε επανάληψη-να επηρεάσουν καίρια και να
σφραγίσουν ανεξίτηλα την κυπριακή γραφή, καθώς ένας-ένας οι άνθρωποι του τόπου
κι όλοι μαζί βιώνουν σύγκορμα την καταστροφή και τις συνέπειές της, την ήττα,
τη βαρβαρότητα, το ξερίζωμα, τους χαμούς και την αδικία.
Τα
οράματα καταρρέουν ολοκληρωτικά και η ματαίωση θα αποτελέσει πιά δεσπόζον
στοιχείο σε μιά ομάδα ποιητών παλαιότερων και της γενιάς του ’60. Ο Μηχανικός,
που αναφέραμε πρίν, αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα, όπως βέβαια και ο
Μόντης, πού είναι τρανό παράδειγμα ποιητή απόλυτα ταυτισμένου με τη μοίρα του
τόπου του.
Η
διάσταση του τότε με το παρόν, του ηρωικού με το ματαιωμένο και τη συμφορά θα
αντιπαραταχθεί, όπως και η διάσταση της ομορφιάς του τότε με το αβίωτο ματωμένο
τώρα.
Ο καημός
της ελευθερίας θα γίνει πάλι συνώνυμος με την ποίηση κι η πάλη του ποιητή να
κρατήσει την μέσα του ελευθερία για να διεκδικεί την έξω είναι φανερή.
Ο
σπαραγμός κι ο καημός της πατρίδας είναι επομένως το δεσπόζον στοιχείο σ’ όλους
τους ποιητές της Κύπρου, μαζί με το αίσθημα της ελευθερίας και την διαμαρτυρία
για το άδικο που εκδηλώνεται με διάφορους εκφραστικούς τρόπους από το ’74 και
μετά.
Κι η
ποίηση, ανάλογα με τον ποιητικό τρόπο του καθενός, είτε λιγόλογη είτε σαν
συναξάρι, θα ιστορήσει σπαρακτικά την ανθρώπινη περιπέτεια με τρόπους
εκφραστικά σύγχρονους και μερικές φορές πολύ προωθημένους και ευρηματικούς. Οι
συνθήκες ωριμάζουν κάποιους ποιητές και μας αποκαλύπτουν σε κάποιες περιπτώσεις
δυναμικές φωνές που ξεχωρίζουν για την ευρηματικότητα, την εκφραστική τους
δύναμη με την ποιητική τους σύλληψη. Η διεργασία, πού μέσα από τον πόνο
συντελείται εσωτερικά, κάποτε δίνει εξωτικούς καρπούς πλουτίζοντας την ελληνική
λογοτεχνία.
Συγχρόνως εμφανίζονται, όπως είναι φυσικό, και νέα
ονόματα λογοτεχνών που θα αποτελέσουν την λεγόμενη «Γενιά εισβολής» ή την
«Γενιά του ‘70». Μερικοί απ’ αυτούς τους ποιητές πού έρχονται να προστεθούν
στους παλαιότερους είναι σημαντικοί, όπως ο Νίκος Ορφανίδης, η Μόνα Σαββίδου-
Θεοδούλου, ο Λεύκιος Ζαφειρίου, η Νάσα Παταπίου, ο Χρήστος Μαυρής, η Ευρυδίκη Περικλέους-
Παπαδοπούλου, η Νίκη Μαραγκού, ο Παναγιώτης Αβραάμ, ο Αντώνης Πιλλάς, ο
Δημήτρης Γκότσης, η Κλεοπάτρα Μακρίδου, η Ελένη Θεοχάρους, η Έλενα Σάββα και
άλλοι.
Η μνήμη
σκάβεται από το ’74 και μετά, καθώς απομένει ο μόνος τρόπος ανάκλησης τόπων και
προσώπων που χάσαμε. Ανακαλούνται τα πράγματα, οι λεπτομέρειες, οι στιγμές της
καθημερινότητας ή οι κορυφαίες, που η συνέχειά τους κόπηκε με τον ξεριζωμό,
αποτυπώνοντας συγκλονιστικά την σπαρακτική νοσταλγία.
Ονόματα
τόπων, ανθρώπων, ηρώων και μαρτύρων επανέρχονται και συνυπάρχουν με τα ονόματα
χωριών, πόλεων, τόπων νέων που δεν μπορούμε να δούμε παρά μόνο στα όνειρά μας,
που γίνονται μυθικοί μ’ ένα τρόπο κι ονειρικοί και πού αγγίζονται με τη
νοσταλγία της μνήμης και χάνονται μπροστά σε μία αβίωτη πραγματικότητα.
Το
μοίρασμα του τόπου βιώνεται τελικά ως σωματική εμπειρία για τον ποιητή.
Εμπειρία ακρωτηριασμών κι εκτομών ενός σώματος που ζητάει σφαδάζοντας τα μέλη
του, που μόνο η συγκόλλησή τους θα του ξαναδώσει την δύναμη να κοιτάξει γύρω
του, έστω και πλαγιασμένο.
Αρκετοί
ποιητές θα στηλιτεύσουν και θα σαρκάσουν τις συνθήκες ευμάρειας που απειλούν
την ψυχή του τόπου, αλλοιώνοντας το πραγματικό του πρόσωπο, μερικές φορές με τρόπους υπαινικτικούς
κι ευρηματικούς. Η συνισταμένη με άλλα λόγια της ποίησης της Κύπρου μετά το ’74
είναι ο καημός της πατρίδας. Αυτή είναι η ιδιαιτερότητα κι η εντοπιότητα της
ελληνικότητάς της σε σχέση με την ποίηση του υπόλοιπου ελληνικού χώρου που
ολοένα κλείνεται και περιορίζεται ως επί το πλείστον στον ατομικό πυρήνα,
ιδιαίτερα η ποίηση που γράφεται από τους νεότερους.
Ως
αποκλίσεις αυτής της ιδιαιτερότητας, θα σημείωνα την απαρχή του διαλόγου με την
Ιστορία, είτε άμεσα είτε υπαινικτικά, πού παρατηρείται συχνά. Πρόσωπα δηλαδή
ιστορικά γίνονται περσόνες ή σύμβολα
στην ποίηση. Και ιστορικά γεγονότα παραπέμπουν σε γεγονότα σύγχρονα.
Την τάση
επίσης για αυτοβεβαίωση ή βεβαίωση της ιστορικής ταυτότητας, που παρατηρήθηκε
τα πρώτα χρόνια μετά το ’74 και συνεχίστηκε έντονα αρκετά χρόνια, όχι μόνο στη
λογοτεχνία (ποίηση και πεζογραφία) αλλά και στις άλλες μορφές τέχνης. Στην
ζωγραφική μπορεί κανείς να την ανιχνεύσει ευκολότερα από την θεματολογία αλλά
και μέσα από τις απεικονίσεις ιστορικών προσώπων και μορφών της μυθολογίας,
γεγονότων και στιγμών από την ιστορία, την μυθολογία και την παράδοση και τον
θρύλο.
Την
οδύνη-όπως διατυπώνεται στους στίχους κάποιων ποιητών- για την απουσία της
Ελλάδας την ώρα της κρίσης και της δοκιμασίας, που εκφράζεται είτε ως βαθύ
παράπονο είτε ως διαμαρτυρία ή καταγγελία είτε ως καημός διάψευσης.
Οι
καινούργιες φωνές που ακούγονται προσθέτουν στις τάσεις που αναφέραμε με τον
δικό τους τρόπο και την δική τους φρεσκάδα, εκφράζοντας κι αυτές τον καημό των
ανθρώπων του τόπου τους, όπως τον βιώνουν πίσω από τις στιλβωμένες επιφάνειες,
οδηγώντας έτσι στο συμπέρασμα πώς η ποίηση ταυτίζεται με τον τόπο και γίνεται
ιδεατός τόπος ελευθερίας. Βγαλμένη από τα οστά των προγόνων η ποίηση της Κύπρου
κι απ’ των αιώνων την ιστορία και την παράδοση ζυμώνεται με το αίμα και τα
δάκρυα της πιο πικρής συμφοράς.
Ο
ποιητής γίνεται μνήμη συνολική και το ποίημα σπαθί ελευθερίας.
Το
δέσιμο των ποιητών της Κύπρου με τη γη τους είναι, πιστεύω, το ισχυρότερο
στοιχείο της ταυτότητας της νεότερης ελληνικής ποίησης που γράφεται από
Κυπρίους. Κι η ποίηση παίρνει τη μορφή εθνικής αντίστασης κι άμυνας.
Είναι
ο τρόπος να περάσει κανείς στην Ελευθερία.
Είναι η
δίοδος για να περνά η ιστορία δίχως μάσκα-απαραχάρακτη- σε καιρούς που ξέρουμε
πιά καλά πώς η ιστορία φτιασιδώνεται και σερβίρεται και μας έρχεται πακέτο από
κάποιους αόρατους μακριά και ερήμην μας.
Σ’ αυτούς
τους καιρούς, μόνοι σ’ αυτή την ελληνική άκρη, αντιστεκόμαστε και αμυνόμαστε
γράφοντας ποίηση, σε μιά προσπάθεια να σώσουμε τη φωνή του τόπου μας.
Δεν
ξέρουμε αν και πόσοι μας ακούνε. Όμως, κατά τον Κώστα Μόντη,
«Αντισταθμίζει που γράφουμε Ελληνικά».
ΠΙΤΣΑ ΓΑΛΑΖΗ
Περιοδικό Η ΛΕΞΗ, ελληνική και ξένη λογοτεχνία τεύχη
203-204/ Ιανουάριος-Ιούνιος 2010, σελίδες 1-286, διαστάσεις 17Χ24, ειδικό
τεύχος τιμή 15 ευρώ
ΑΦΙΕΡΩΜΑ
η κυπριακή λογοτεχνία
2010:
ΠΕΝΗΝΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΚΥΠΡΙΑΚΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ
Χορηγοί του αφιερώματος- Ίδρυμα Σύλβιας Ιωάννου-
Πολιτιστικές Υπηρεσίες Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού της Κυπριακής
Δημοκρατίας
ΕΚΔΟΣΗ-ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ: Αντώνης Φωστιέρης.- ΕΚΔΟΣΗ-ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑ:
Θανάσης Θ. Νιάρχος.-Διορθώσεις: Λία Διονυσιάδου-Λίτσα Καραγιάννη.-Στοιχειοθεσία:
Ανάγραμμα Ε.Π.Ε.-Διαχωρισμοί: Άρτυπος Ε.Π.Ε.-Εκτύπωση: Π. Μπαλλίδης και Σία
Ο.Ε.-Γραφική επιμέλεια: Αντώνης Φωστιέρης
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
-κώστας μόντης, ΤΡΙΑ ΙΔΙΩΜΑΤΙΚΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ. ΓΙΑ ΤΗΖ
ΖΩΗΝ/ ΠΡΟΣ ΠΟΙΗΤΗΝ/ ΓΙΑ ΤΗΓ ΚΑΡΚΙΑΝ 3 (ποίηση)
(από Η Λέξη τχ.152)
ΓΙΑ ΤΗΖ ΖΩΗΝ
Κατζ’ η ζωή, καλή
η πόρτα της εμ πάντα χαμηλή
τούτομ ποττέ μέν το ξιχάσης
πρέπει να σιύβκης να περάσης.
Σημείωση:
Οι
σελίδες και τα αφιερώματα του λογοτεχνικού περιοδικού «Η Λέξη» στην Κυπριακή
ποίηση και λογοτεχνία, σε σταθμούς και εκπροσώπους της είναι αρκετά. Βλέπε π.χ.
το τεύχος 152/7, 8, 1999 αφιέρωμα στον ΚΩΣΤΑ ΜΟΝΤΗ, (τα αναδημοσιευμένα
ποιήματα είναι από την σελίδα 310 του αφιερώματος) ή το διπλό τεύχος 85-86/6,7,8, 1989, αφιέρωμα
ΚΥΠΡΟΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΚΑΙ ΤΕΧΝΗ κλπ. Επίσης, αρκετοί ποιητές και ποιήτριες της
Κύπρου έχουν σταθερή παρουσία στις σελίδες του περιοδικού. Βλέπε την περίπτωση
του ποιητή και θεατράνθρωπου Δημήτρη Ποταμίτη. Ή την συμμετοχή της ποιήτριας
Πίτσας Γαλάζη, βλέπε «Κώστας Μόντης: Ο Ελληνικός τόπος καταγωγής μας»
σ.378-385. Η Κυπριακή συμμετοχή δεν εξαντλείται μόνο στους ποιητές και τους
πεζογράφους αλλά αγκαλιάζει και άλλες πτυχές και μορφές της τέχνης, όπως θέατρο,
εικαστικά κ.ά. Σε παλαιότερα σημειώματα έχω αποδελτιώσει το σύνολο των τευχών
του περιοδικού. Ακόμα, στο περιοδικό «Ευθύνη» και τα «Τετράδια Ευθύνης» του
κυρού ποιητή και εκδότη Κώστα Τσιρόπουλου, έχουμε την συμμετοχή και διαβάζουμε
τα πεζά ή τα ποιητικά κείμενα κυπρίων συγγραφέων και λογίων του προηγούμενου
αιώνα. Να υπενθυμίσουμε και την συμβολή στον κυπριακό ελληνικό πολιτισμό του
γεννημένου στον Πειραιά συγγραφέα, ο οποίος έφυγε πριν λίγες μέρες από κοντά μας του Αλέξη
Πάρνη. Και τον διεθνούς φήμης σκηνοθέτη, ποιητή και άνθρωπο του πολιτισμού τον Μιχάλη Κακογιάννη. Διαβάζεται ακόμα και σήμερα ευχάριστα, η μελέτη του Πάτροκλου Σταύρου
(κληρονόμου της Ελένης Καζαντζάκη) για την
σχέση του ποιητή Κωστή Παλαμά με την Κύπρο. Ενώ να επισημάνουμε για
άλλη μία φορά την συμβολή και την διάδοση των Κυπριακών γραμμάτων πέρα των
κυπριακών συνόρων του πολιτιστικού γάλλου ακόλουθου του Ροζέ Μιλλιέξ, και της
συζύγου του πεζογράφου και αρθρογράφου της Τατιάνας Γκρίτση Μιλλιέξ. Όχι
ευκαταφρόνητη είναι και η γενική Κυπριακή αρθρογραφία στην πολιτική εφημερίδα
«Ελευθεροτυπία» αλλά και σε άλλα έντυπα, του Λάκωνα ποιητή Νικηφόρου Βρεττάκου. Αρκετά ετήσια ημερολόγια τραπεζών και άλλων οργανισμών,
λογοτεχνικών σωματείων και λεσχών έχουν αφιερώσει τα ετήσια ημερολόγιά τους
στην Κύπρο. Βλέπε ενδεικτικά το λογοτεχνικό ημερολόγιο του 2005 «Κύπρος της
αγάπης και του ονείρου» των εκδόσεων Πατάκη. Την ανθολόγηση κειμένων και τον
σχεδιασμό της έκδοσης είχε ο Κώστας Σταμάτης.
-άγγελος σικελιανός, Η ΚΡΑΥΓΗ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ, 4-6
(από Ελεύθερον Βήμα, 2.11.1931)
Γράφει μεταξύ άλλων ο ποιητής Άγγελος
Σικελιανός:
«….. Αλλά
κανείς την ώρα αυτή που μας κυκλώνει, δεν αγνοεί ότι αυτή η πολιτική, που
υπονομεύει επί αιώνες τώρα την ουσία και το νεύρο όλων των αληθινών και
ιστορικά αυτόνομων παλαιών ή και νεότερων εθνικοτήτων, είναι αυτή που με την
ίδια της βαθιά υπουλότητα και βία, έχει σιγά-σιγά εξοπλίσει και εξοπλίζει
ολοένα με τα ίδια της τα μέσα, απάνω από διακόσια εκατομμύρια Μουσουλμάνων,
τετρακόσια εκατομμύρια βουδιστών, πεντακόσια και περισσότερα εκατομμύρια
Κινέζων και Τατάρων, για να μην αναφέρουμε άλλες αντικρύ στους αριθμούς αυτούς
μειονότητες, ή νεότερα εθνικοπολιτικά στοιχεία, που με το ίδιο πνεύμα μιάς
αποφασιστικής αντιστάσεως στη στρατιωτική εκμετάλλευση και βία των ισχυρών του
κόσμου……..», σ.5
-θανάσης βαλτινός, ΑΤΙΤΛΟ, 7 (ποίηση)
ΑΤΙΤΛΟ
Δεκαοχτώ χρόνια-ούτε ένα ούτε δύο.
Πώς μετριέται η πίστη
Μερόπη
Ευρυδίκη
Ιωάννη
Μαρία
Σωτηρούλα
Μαρία
Γιαννάκη
Στέλιο
Μαρία
Νίκη
Αντρούλα
Στέλιο
Παναγιώτα
Μαρία
Μαρία
Νικόλα
Γιαννούλα
Δέσπω
Ελένη;
Παιδιά
από το Ριζοκάρπασο και την Αγία Τριάδα, υπέρ υγείας και προστασίας σας,
δεόμεθα.
Σεπτέμβριος 1992
-δ. ν. μαρωνίτης, ΠΟΙΗΤΙΚΗ ΚΥΡΙΟΛΕΞΙΑ, 8-10
(από Το Βήμα 21.9.1974)
Γράφει στην επιφυλλίδα του ο κυρός καθηγητής και
δοκιμιογράφος Δημήτρης Ν. Μαρωνίτης, διαβάζοντας εκ νέου το ποίημα του
νομπελίστα ποιητή Γιώργου Σεφέρη «Σαλαμίνα της Κύπρος»:
«…. Αυτές τις σκέψεις, που αποδείχνουν την καλή
ποιητική γραφή αναντικατάστατη, τις ξαναφέρνει στο νου μου ο μνημειωμένος πιά
λόγος του Γιώργου Σεφέρη. Πάνε τρία χρόνια τώρα που ο ποιητής μας άφησε
χρόνους’ η φωνή του όμως, μεστώνει όλο και περισσότερο μέσα μας το μήνυμα μιάς
εμπειρικής κυριολεξίας πού δεν έχει ο όμοιό της στα νεοελληνικά μας γράμματα.
Άξαφνα η
«Σαλαμίνα της Κύπρος», γραμμένη το Νοέμβρη του ’53, είναι για μένα, και σήμερα,
το αμεσότερο, το πλησιέστερο και το σεμνότερο σχόλιο για την παλιά και την
πρόσφατη τραγωδία του νησιού που βουλιάζει μπροστά στα μάτια μας. Δεν ξέρω πότε
και αν θα υπάρξει κάποτε στη γλώσσα της επιστήμης ανάλυση όλων των παραγόντων
που συνθέτουν αυτό το αντιπροσωπευτικό εθνικό γεγονός. Στο μεταξύ η πρώιμη
καταγραφή του Σεφέρη βρήκε ήδη τρόπον να κλείσει τον τόπο, τους ανθρώπους και
το ιστορικό του νησιού σ’ ένα κύκλο, όπου τα αρχινισμένα πράγματα προβάλλουν
δίχως να κρύβονται πίσω από τις λέξεις, το ωμό υλικό παίρνει μορφή χωρίς να
εξωραϊζεται και τα μεγάλα ερωτήματα κρυσταλλώνονται ανταγωνιστικά δίχως να
εξαφανίζουν τους απλούς ανθρώπους που τα θέτουν και προπάντων τα ζουν και τα
σηκώνουν καταβάλλοντας το τίμημα της ζωής του. …» σελ. 9
-νάνος βαλαωρίτης, ΠΑΦΟΣ, 11(ποίηση)
-βασίλης βασιλικός, ΚΑΤΗΓΟΡΩ, (στον τάφο του
Μακάριου/ Η πράσινη γραμμή, 12-15
Καλογραμμένο κείμενο μιας εσωτερικής ματιάς ενός
ταλαντούχου πολυγραφότατου και πολυταξιδεμένου και βραβευμένου πεζογράφου, του
νυν βουλευτή Βασίλη Βασιλικού. Συσχετίζει τον διαχωρισμό του Βερολίνου με τον
χωρισμό της Λευκωσίας. Γράφει:
«… Καθώς έβλεπα έτσι από πάνω το θλιβερό θέαμα, ένα
τζαμί τουρκικό έπεσε στη μεριά μας, η Αγία Σοφία έπεσε στη δική τους μεριά, για
πρώτη φορά, συνειδητοποίησαν το θαύμα που ήταν να μην καταλαβαίνεις αυτόν τον
χωρισμό ζώντας στο μισό της πόλης. Ενώ στο Βερολίνο το Δυτικό, ήξερες πώς είσαι
σε μια πόλη φάντασμα, μια πόλη που
κρατιέται τεχνητά για λόγους προπαγάνδας, στην ελληνική Λευκωσία δεν
έχεις κανένα τέτοιο συναίσθημα. Αντίθετα. Η πόλη σφύζει από ζωή, τέλεια, και
δεν σου λείπει σχεδόν το άλλο μισό. Απ’ την πλευρά των Τούρκων, οι πληροφορίες
δεν λένε το ίδιο. Εκεί νιώθεις πως είσαι ξεκομμένος απ’ τη μισή Λευκωσία. Αλλά
οι Ελληνοκύπριοι έχουν το χάρισμα να σου δημιουργούν την αίσθηση της
πληρότητας, έστω κι αν ένα μέρος της πόλης κόπηκε βίαια απ’ το σώμα της, έστω
κι αν το 40% του νησιού κατέχουν οι
Τούρκοι. Αυτό θα πρέπει να οφείλεται σε μια βαθιά παράδοση που υπάρχει,
ριζιμιά, όπου το δέντρο αναπληρώνει τα καρατομημένα κλαδιά του με ένα υπέρογκο
φούσκωμα της φυλλωσιάς στο υγιές του τμήμα σκεπάζοντας έτσι τη βάναυση πληγή
του κεραυνού.»…, σ.14
-λεύκιος ζαφειρίου, ΣΥΝΟΠΤΙΚΟ ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΟ 1960-2010
ΠΕΝΗΝΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΚΥΠΡΙΑΚΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ, 17-35
1960,
αρχές Απριλίου: Υπογράφεται από τον Μακάριο και τον Κουτσιούκ το Σύνταγμα της
Κυπριακής Δημοκρατίας
Μάιος:
Πρώτη έκθεση του λαϊκού ζωγράφου Μιχάλη Κκάσιαλου στη γκαλερί «Απόφαση» του
ζωγράφου Χριστόφορου Σάββα (Λευκωσία). Εγκαίνια από τον Αδαμάντιο Διαμαντή
31 Ιουλίου: Πρώτες βουλευτικές εκλογές.
Εκλέγονται 35 βουλευτές της ελληνικής κοινότητας (30 Πατριωτικό Μέτωπο και 5
ΑΚΕΛ) και 15 της τουρκικής. Πρόεδρος της Κυπριακής Βουλής ο Γλαύκος Κληρίδης
και αντιπρόεδρος ο Orhan
Muderrisoglu.
16
Αυγούστου: Ανακήρυξη Κυπριακής Δημοκρατίας. Την ίδια μέρα κυκλοφορεί η
εβδομαδιαία τουρκοκυπριακή εφημερίδα Τζουμχουριέτ (Δημοκρατία).
11
Σεπτεμβρίου: Η Κυπριακή Δημοκρατία γίνεται μέλος του ΟΗΕ.
11
Δεκεμβρίου: Επίσημη Απογραφή Πληθυσμού 573.566 (Ελληνοκύπριοι 441.566 (77%,
Τουρκοκύπριοι 104.942-18,3%)
Ο
Πορφύριος Δίκαιος (1904-1971) διορίζεται διευθυντής του Τμήματος Αρχαιοτήτων
(-1963)
Κυκλοφορούν στη Λευκωσία τα λογοτεχνικά περιοδικά Πνευματική Κύπρος
(Οκτώβριος), Κυπριακά Χρονικά (Νοέμβριος-1972), Φιλολογική Κύπρος. Κώστας
Μόντης, Συμπλήρωμα των στιγμών. Τάσος Στεφανίδης, Ο γυιός των υδάτων (νουβ.).
Αντώνη Ιντιάνου, Άγνωστες σελίδες από τη ζωή και το έργο του Αντρέα Κάλβου.
Ρόδης Ρούφος, Η χάλκινη εποχή.
1961.
15 Φεβρουαρίου: Η Κύπρος γίνεται μέλος της Βρετανικής Κοινοπολιτείας.
25 Μαϊου: Η
Κυπριακή Δημοκρατία γίνεται μέλος του Συμβουλίου της Ευρώπης.
1
Σεπτεμβρίου: Η Κύπρος ιδρυτικό μέλος του Κινήματος των Αδεσμεύτων
1962.
6 Ιουλίου: Πρώτη παράσταση αρχαίου δράματος στο Θέατρο της Σαλαμίνας από
μαθητές του Ελληνικού Γυμνασίου Αμμοχώστου (Σοφοκλέους Οιδίπους Τύραννος,
σκηνοθεσία Παναγιώτη Σέργη)
Ίδρυση της Εθνικής Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών
Κύπρου
1963
21 Δεκεμβρίου: Αρχίζουν οι διακοινοτικές
συγκρούσεις.
25
Δεκεμβρίου: Η ΤΟΥΡΔΥΚ αποκόπτει την οδό Λευκωσίας Κερύνειας. Τουρκικά πολεμικά
αεροπλάνα πάνω από την Λευκωσία.
30
Δεκεμβρίου: Παρέμβαση αγγλικών στρατευμάτων. Δημιουργία Πράσινης Γραμμής.
1963-1964:
Μετά τις διακοινοτικές συγκρούσεις δημιουργούνται από τους Τουρκοκύπριους οι
θύλακες Λευκωσίας-Αγύρτας, Τζάος, Λεύκας, Λιμνίτη, Κοκκίνων και Γαληνόπορνης.
16
Φεβρουαρίου: Βουλευτικές εκλογές στην Ελλάδα. πρώτο κόμμα η Ένωση Κέντρου.
Πρωθυπουργός ο Γεώργιος Παπανδρέου.
18
Φεβρουαρίου: Ο Λουκής Ακρίτας διορίζεται υφυπουργός Παιδείας στην Ελλάδα
Φεβρουάριος: Επίσκεψη του Μίκη Θεοδωράκη στην Κύπρο.
16 Μαρτίου:
Η τουρκική εθνοσυνέλευση εξουσιοδοτεί την κυβέρνηση για εισβολή στην Κύπρο. Την
ίδια μέρα η τούρκικη κυβέρνηση αποφασίζει την εκδίωξη των Ελλήνων της
Κωνσταντινούπολης.
Τέλη της άνοιξης: Οι Τουρκοκύπριοι
αυτοανακηρύσσονται αυτόνομοι σε 39 θύλακες. Αρχίζει μυστική αποστολή ελληνικού
στρατού στην Κύπρο (-1965) 950 αξιωματικοί και 9.000 στρατιώτες συμμετέχουν στη
μεραρχία.
9 Ιουνίου:
Άφιξη του Γεωργίου Γρίβα στην Κύπρο
21
Αυγούστου: Η Ελλάδα αποδέχεται το σχέδιο Άτσεσον. Ο Μακάριος απορρίπτει το
σχέδιο.
Ιδρύεται
το Επιμελητήριο Καλών Τεχνών (ΕΚΑΤΕ).
1965.
Θάνατος του Λουκή Ακρίτα (γενν. 1908)
1966.
Ο Ευάγγελος Λουϊζος (1913-1993) ιδρύει στην Αμμόχωστο τον εκδοτικό οίκο “Les Editions L’ Oiseau”.
Ο Αναστάσιος Λεβέντης διορίζεται πρώτος πρεσβευτής
της Κύπρου στην Ουνέσκο.
1967.
29 Δεκεμβρίου: Η τουρκοκυπριακή ηγεσία αυτοανακηρύσσεται «Προσωρινή
Τουρκοκυπριακή Διοίκηση»
1968.
23 Ιανουαρίου. Πεθαίνει στο Βουκουρέστι ο ποιητής Θεοδόσης Πιερίδης (γενν.
1908)
8
Νοεμβρίου: Πεθαίνει στο Λονδίνο ο ποιητής Τεύκρος Ανθίας
1
Δεκεμβρίου. Αρχίζουν οι καθημερινές τηλεοπτικές εκπομπές του ΡΙΚ.
1970.
15 Μαρτίου: Δολοφονία Πολύκαρπου Γιωρκατζή.
3 Ιουλίου. Επίσκεψη του
Οδυσσέα Ελύτη στην Κύπρο (-29 Αυγούστου)
Εκδίδεται
το περιοδικό Επιθεώρησις Λόγου και Τέχνης (-1974)
1971.
Ιούνιος: Υπογράφεται η συμφωνία της Λισσαβόνα για το Κυπριακό
Εκδίδεται
το περιοδικό Λαογραφική Κύπρος.
Το
περιοδικό Νέα Εποχή κυκλοφορεί σε νέα μορφή
Ο
πεζογράφος Χριστόφορος Μηλιώνης εκδίδει «Το πουκάμισο του Κένταυρου». Β΄έκδοση
1982
1972. 2 Αυγούστου: Πεθαίνει ο ζωγράφος Γεώργιος
Πολυβίου Γεωργίου (Πολ Γεωργίου) (γενν. 1901)
19
Δεκεμβρίου: Υπογράφεται στις Βρυξέλλες η Συμφωνία Σύνδεσης Κύπρου- Ευρωπαϊκής
Οικονομικής Κοινότητας (ΕΟΚ)
-παναγιώτης τέτσης, Η ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΜΟΥ ΜΕ ΤΗΝ ΚΥΠΡΟ,
36-37
-ερατοσθένης γ. καψωμένος, ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΒΙΩΜΑ ΣΤΗΝ
ΚΥΠΡΙΑΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ, 38-47
Καταλήγει ο κυρός πανεπιστημιακός: «Όπως διαπιστώνομε,
το ιστορικό δράμα της τούρκικης εισβολής και κατοχής αντιμετωπίζεται με την
ήρεμη αποδοχή της τραγικότητας του κόσμου, όπου ο προσωρινός ξεριζωμός
εξισορροπείται από το βίωμα της διαιώνιας διάρκειας, η επιβολή της Ιστορίας και
η βαθιά οδύνη της απώλειας επικαλύπτεται από την «ελληνική γαλήνη». Όπως λέει ο
ποιητής, «Δεν είναι λίγο πράμα να ‘χεις τους αιώνες με το μέρος σου!».
Καταλήγοντας, θα σταθούμε σε δύο διαπιστώσεις: Το ιστορικό βίωμα
εκφράζει με έμφαση τη συνείδηση της ιστορικής διάρκειας του ελληνισμού και τη
στέρεη βούλησή του να επιβιώσει μέσα στις πιο δυσμενείς συνθήκες.
Διερμηνεύοντας την ελληνική πνευματική παράδοση, η σύγχρονη κυπριακή ποίηση
ταξινομείται στους πολιτισμούς της εντοπιότητας και μ’ αυτά τα χαρακτηριστικά
αντιπροσωπεύει μια από τις πιο διαυγείς εκφράσεις του μεσογειακού πολιτισμικού
προτύπου», σ.47
-χριστόφορος μηλιώνης, Η ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΚΥΠΡΟΣ ΑΠΟ ΤΗΝ
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΧΡΟΝΩΝ ΜΟΥ, 49-53
-πίτσα γαλάζη, ΙΔΙΑΙΤΕΡΟΤΗΤΕΣ ΚΑΙ ΑΠΟΚΛΙΣΕΙΣ ΣΤΗΝ
ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΠΟΥ ΓΡΑΦΕΤΑΙ ΑΠΟ ΚΥΠΡΙΟΥΣ, 54-62
-κυριάκος χαραλαμπίδης, ΠΡΟΣ ΡΩΜΑΙΟΥΣ (επιστολική
παρτιτούρα)/ Η ΣΙΩΠΗ ΤΩΝ ΣΕΙΡΗΝΩΝ/ ΤΗΣ ΠΕΝΤΗΚΟΣΤΗΣ/ ΤΟΥ ΜΙΧΑΗΛ Ή ΜΑΥΡΟΥ (1)
(ΤΟΥΡΚΟΚΥΠΡΙΟΥ ΑΝΤΑΡΤΗ ΣΤΗΝ ΚΑΤΟΧΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ), 63-65 (ποίηση)
-μιχάλης πασιαρδής, ΣΕ ΑΡΓΗ ΚΙΝΗΣΗ/ ΓΡΑΦΗ ΚΙ ΕΡΩΤΑΣ/
ΠΕΡΙΟΥΣΙΑ, 67 (ποίηση)
ΠΕΡΙΟΥΣΙΑ
Η περιουσία μας, τα πρόσωπα που γνωρίσαμε
αυτά που έχουμε αγαπήσει’
κυρίως εκείνα που πιστέψαμε
κι όμως συχνά μας έχουνε προδώσει.
-λεύκιος ζαφειρίου, SUSAN FORTUNE RIDOUT/ ΕΠΙΣΤΟΛΗ ΤΟΥ ΑΝΘΡΑΚΩΡΥΧΟΥ
ΓΟΥΙΛΛΙΑΜ ΜΙΛΑΣ ΣΤΟΝ ΔΙΟΝΥΣΙΟ ΣΟΛΩΜΟ «Στον Χρήστο Παπουτσάκη»/ ΠΟΛΕΙΣ ΜΕ ΧΙΟΝΙ/
ΜΠΑΙΝΟΝΤΑΣ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ, 68-70 (ποίηση)
SUSAN FORTUNE
RIDOUT
Τα γράμματά της ανεπίδοτα
έρχονται από το μακρινό Λονδίνο-
χωρίς παραλήπτη
διασχίζουν τη Μεσόγειο
και φτάνουν στο ιόνιο κύμα’
ο ταχυδρομικός διανομέας
σφραγίζει τους φακέλους και σημειώνει:
«Επιστρέφεται, ανύπαρκτη διεύθυνση’
άγνωστο πρόσωπο»
Μετακομίζει από το Λονδίνο
στο Μπράιτον
χωρίς να μάθει ποτέ
ότι ο Calbo
ονομάζεται πιά Kalvo
και στην αιωνιότητα Ανδρέας Κάλβος
-αντρέας αντωνιάδης, ΟΔΟΣ ΑΓΑΜΕΜΝΟΝΟΣ/ ΛΕΥΚΩΣΙΑ Ή
ΤΑΝΓΚΟ ΣΤΟ ΒΥΘΟ/ ΓΥΝΑΙΚΑ ΣΤΟ ΜΠΑΛΚΟΝΙ/ ΒΡΥΞΕΛΛΕΣ, 71-73 (ποίηση)
ΟΔΟΣ
ΑΓΑΜΕΜΝΟΝΟΣ
Η Αγαμέμνονος
δεν υπάρχει πιά.
Έγινε Αναστασίας Τουφεξή
λόγω δωρεάς
του παλιού γωνιακού αρχοντικού
που ο δήμος της πόλης
έχει αναπαλαιώσει.
Ψάχνοντας στον χάρτη
της μοιρασμένης Λευκωσίας
δεν μπορώ πιά να λέω
στο γιό μου
«γεννήθηκα στην Αγαμέμνονος, πέντε»
την οδό
πού τέμνει την Αξιοθέας.
-ν. δ. τριανταφυλλόπουλος, ΣΤΗΝ ΚΕΡΥΝΕΙΑ ΚΑΙ ΤΑ
ΠΕΡΙΧΩΡΑ ΤΗΣ, 74-75
-νικόλαος κονομής, Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΩΝ ΕΡΓΩΝ ΤΟΥ
ΑΓ. ΝΕΟΦΥΤΟΥ 1-6, ΠΑΦΟΣ (1996-2008), 76-79
-αλέξης ζήρας, Η ΚΥΠΡΙΑΚΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ ΣΤΟΝ ΕΙΚΟΣΤΟ
ΑΙΩΝΑ ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ, ΑΝΤΙΘΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΟΡΙΑ, 80-95
Σημείωση:
Ο κριτικός Αλέξης Ζήρας μας έχει δώσει μέχρι σήμερα σε σημειώματά του τα οποία αναφέρονται στην Κυπριακή Πεζογραφία και την Ποίηση, το γενικό βάδισμα του κυπριακού πεζογραφικού κυρίως, και ποιητικού λόγου, εργασίες οι οποίες στηρίχτηκαν-όπως και άλλων μελετητών στις εργασίες και τα γραμματολογικά σχεδιαγράμματα της Κυπριακής Λογοτεχνίας του Λεύκιου Ζαφειρίου. Τα κατά καιρούς μελετήματά του, επεξεργασμένα και συμπληρωμένα εκδόθηκαν σε έναν τόμο από τις εκδόσεις «Πάπυρος». Ο ίδιος εκδοτικός οίκος ο οποίος εκδίδει εδώ και χρόνια το καλό και αξιόλογο περιοδικό «ΙΣΤΟΡΙΑ ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΜΕΝΗ» στο τεύχος 496/10, 2009 πραγματοποιεί Αφιέρωμα πολιτικό, ιστορικό και λογοτεχνικό στην «ΚΥΠΡΟΣ» 50 ΧΡΟΝΙΑ ΚΥΠΡΙΑΚΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ. Στις σελίδες 112-117 ο κριτικός της λογοτεχνίας- και τότε-πρόεδρος της εταιρείας συγγραφέων- δημοσιεύει το κείμενο: «Η κυπριακή γενιά των ποιητών της εισβολής». Ανοίγει η αυλαία του άρθρου με τα εξής:
«Ο όρος «γενιά της εισβολής» θεωρήθηκε από τους γραμματολόγους και τους ιστορικούς της κυπριακής λογοτεχνίας επικρατέστερος για να περιγράψει και να προσδιορίσει κυρίως τους ποιητές, και κατά δεύτερο λόγο τους πεζογράφους, οι οποίοι εμφανίστηκαν λίγο πριν ή λίγο μετά την τούρκικη εισβολή του 1974 και έχουν ενσωματώσει στο πρώιμο αλλά και στο μετέπειτα ωριμότερο έργο τους το βίωμα της ιστορικής τραγωδίας, με τη μορφή της προσωπικής ή της συλλογικά καθορισμένης αίσθησης που διαμόρφωσε τη ζωή τους». σελ. 112.
Ανάμεσα
στα ονόματα των Κύπριων δημιουργών αναγνωρίζουμε εκείνο της Νάτια Χαραλαμπίδου,
της Έλενας Τουμαζή, της Έλενας Θεοχάρους, της Νάσας Παταπίου, της Μόνας
Σαββίδου, της Αντριανής Ιεοδιακόνου, της Νίκης Μαραγκού, της Φροσούλας
Κολοσιάτου. Δεν μνημονεύεται η ποιήτρια Πίτσα Γαλάζη. Υπάρχει όμως η φωτογραφία
της από το πάνελ της εκδήλωσης στο Σπίτι της Κύπρου. Μετά το άρθρο του κριτικού
της λογοτεχνίας Αλέξη Ζήρα, ακολουθεί το άρθρο του κύπριου συγγραφέα και
καθηγητή Λευτέρη Παπαλεοντίου με θέμα «Η δημιουργική πεζογραφία στην Κύπρο μετά
το 1974», σελ. 118-123. Μας λέει στην αρχή του κειμένου ή ορθότερα, θέτει
ερωτήματα ο Λευτέρης Παπαλεοντίου:
«Τι γνωρίζουμε για τη σύγχρονη δημιουργική
πεζογραφία στην Κύπρο; Πώς διαμορφώνεται μετά το 1974; Πώς θεματοποιείται η
κυπριακή συμφορά, που σημάδεψε κάθε τομέα της ζωής στο νησί; Έχουν γραφεί
αξιόλογα διηγήματα ή μυθιστορήματα για το μείζον ιστορικό αυτό γεγονός; Μπορεί
να τεκμηριωθεί ο ισχυρισμός ότι η σύγχρονη κυπριακή λογοτεχνία (και ειδικότερα
η πεζογραφία) παραμένει αγκιστρωμένη στη θεματική του ’74; Είναι συνήθως
προσανατολισμένη σε μια κυπριακή θεματική και χαρακτηρίζεται από εσωστρέφεια
και μονομέρεια ή ξανοίγεται σε οικουμενικά θέματα; Ποια είναι τα ιδιάζοντα
χαρακτηριστικά της κυπριακής πεζογραφίας; Εκτός από τις αναμενόμενες
συγκλίσεις, εντοπίζονται και αποκλίσεις σε σύγκριση με την πεζογραφία του
ελλαδικού χώρου; Το σύγχρονο κυπριακό διήγημα ή το μυθιστόρημα των Κυπρίων
φτάνουν στην Ελλάδα, εφόσον εκδίδονται στην Κύπρο; Στο περιορισμένο πλαίσιο του
σημειώματος αυτού δίνονται μερικές πληροφορίες και προσωπικές εκτιμήσεις, αφού
δεν είναι εύκολο να εξεταστούν αναλυτικά τα παραπάνω ερωτήματα και, πολύ
περισσότερο, να δοθούν οριστικές ή επαρκείς απαντήσεις»., σελ. 118
-σάββας παύλου, ΟΤΑΝ Η ΑΘΗΝΑ ΑΠΕΚΤΗΣΕ ΤΟΥΣ ΑΘΗΝΑΙΟΥΣ
ΤΗΣ, 96-99
Καλογραμμένο και ωραίο κείμενο, με αυτοβιογραφικά
στοιχεία και αιχμηρές παρατηρήσεις για το κλεινόν άστυ. Γράφει ο σημαντικός
κύπριος επιστήμονας και βιβλιογράφος Σάββας Παύλου μεταξύ άλλων για την Αθήνα:
«Παρατηρώντας την πληθυσμιακή ανάπτυξη της Αθήνας διαπιστώνουμε ότι αυτή
ως πρωτεύουσα ενός συγκεντρωτικού κράτους, ακόμη πρωτεύουσα-κέντρο της εθνικής
ζωής και για τον ελληνισμό που ήταν εκτός των κρατικών ορίων, αποτελούσε χώρο
προσέλκυσης ποικίλων ρευμάτων: προσφυγοδόχη από όλες τις περιπέτειες του
εθνικού βίου, πόλος εσωτερικής μετανάστευσης από μια φθίνουσα γεωργική
οικονομία προς τη δημοσιοϋπαλληλία, τις υπηρεσίες, το εμπόριο, τη βιομηχανία,
καταφυγή της Αριστεράς, μετά τον εμφύλιο, στην ασφάλεια και ανωνυμία της
μεγάλης πόλης, η Αθήνα συνεχώς συσσωρεύει κατοίκους οι οποίοι είχαν γεννηθεί
μακράν της», σελ.96
Μια
σύγχρονη εικόνα της πόλεως των Αθηνών που θα προσομοίαζε μάλλον περισσότερο με
την εικόνα που της δίνει και την περιγράφει ο πεζογράφος Μένης Κουμανταρέας
παρά οι παλαιοί υμνητές της ποιητές Γεώργιος Δροσίνης, Κωστής Παλαμάς, ή ο
ακαταμάχητος πεζοπόρος και φυσιοδίφης Δημήτριος Καμπούρογλους.
-κώστας λυμπουρής, Η ΚΗΔΕΙΑ ΤΟΥ ΑΓΝΟΟΥΜΕΝΟΥ, 100-105
-νίκος ορφανίδης, ΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΝΕΟΤΕΡΗΣ ΚΑΙ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ
ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ. ΔΩΔΕΚΑ ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΙΣ, 106-114
Πολύ καλό
και χρήσιμο κείμενο, μια ερευνητική ματιά από έναν Κύπριο συγγραφέα ο οποίος
μας δίνει ένα μεστό πανόραμα του θέματος που διαπραγματεύεται . Στέκομαι-μια
και δεν αντιγράφω όλο το πολυσέλιδο κείμενο στα εξής:. Γράφει ο Νίκος
Ορφανίδης:
«Η πεζογραφία της Κύπρου, όπως και η ποίηση, που
κατά τρόπο καταιγιστικό καταθέτει η Κύπρος κινείται στους άξονες του ιστορικού
«οράματος» και της ιστορικής «ματαίωσης». Στοιχεία που διαπερνούν την
τραγικότητα της παρουσίας μας, ως οριακού εξόριστου ελληνισμού του πάθους και
της σφαγής, στον τόπο της ιστορίας. Έτσι, κατά συνέπεια, η θεματική της
πεζογραφίας της Κύπρου επικεντρώνεται, αναφέρεται και διέρχεται εμμόνως τον τόπο
της ιστορίας και του ιστορικού βιώματος, λοιπόν. Αλλά, εσχάτως, και μια
λογοτεχνία της μοναχικότητας και του ονείρου και της διαφυγής, μέσα από δρόμους
ποιητικής, πολλές φορές, αφηγηματικής περιπέτειας, ως μια κίνηση απόδρασης ή
υπέρβασης της αθλιότητας». Σελ. 107
-γιώργος πετούσης, ΟΙ ΚΟΥΡΟΥΠΕΤΤΟΙ ΚΑΙ Η ΓΥΜΝΗ
ΤΣΙΓΓΑΝΑ, 115-119
-πίτσα γαλάζη, ΑΣΤΡΟΜΕΡΙΤΙΣΣΑ/ ΛΟΥΚΙΑ (1), 120-122
(ποίηση)
-νίκη μαραγκού, ΑΝΕΒΑΙΝΟΝΤΑΣ ΤΙΣ ΣΚΑΛΕΣ/ ΕΚ
ΛΕΥΚΩΣΙΑΣ ΤΗΣ ΑΣΙΑΣ/ Ο ΦΙΛΗΣΥΧΟΣ ΕΡΩΣ/ ΤΕΤΑΡΤΗ ΑΠΟΓΕΥΜΑ ΣΤΗ ΛΕΜΕΣΟ/ ΤΑ ΛΟΥΤΡΑ
ΤΗΣ ΛΕΥΚΩΣΙΑΣ/ ΟΙ ΣΥΜΒΟΥΛΕΣ ΤΟΥ ΚΥΠΡΙΑΝΟΥ/ ΟΔΙΚΟΣ ΧΑΡΤΗΣ, 123-125, (ποίηση)
ΑΝΕΒΑΙΝΟΝΤΑΣ ΤΙΣ ΣΚΑΛΕΣ
Ανεβαίνοντας σε μια παλιά πολυκατοικία
της Λευκωσίας από τις σκάλες είδα ξαφνικά
από το παράθυρο τους δύο μιναρέδες της Αγίας Σοφίας
τυλιγμένους με κόκκινες σημαίες
και ανάμεσα τους τον Πενταδάκτυλο.
-μάριος μιχαηλίδης, ΠΕΝΤΕ ΠΟΙΗΜΑΤΑ α΄, β΄γ΄, δ΄, ε,
126-128 (ποίηση)
-γιώργος μοράρης, ΝΙΟΒΗ 1973/ ΕΥΧΗΝ ΟΔΥΣΣΕΙ/ Ο
ΕΦΗΒΟΣ ΤΟΥ ΚΑΡΑΒΑΤΖΙΟ/ ΣΥΜΦΩΝΙΑ ΤΩΝ ΤΕΧΝΩΝ/ ΤΟ ΣΥΝΔΡΟΜΟ ΤΟΥ ΕΓΓΑΣΤΡΙΜΥΘΟΥ, 129-131
(ποίηση)
Ο ΕΦΗΒΟΣ ΤΟΥ ΚΑΡΑΒΑΤΖΙΟ
Ο έφηβος του Καραβάτζιο
ξεπέρασε τη διαφορά των δύο φύλων
και τους χωριστούς εαυτούς του
ταιριάζοντας το αγόρι και το κορίτσι
κάτι περισσότερο κι από διδύμους
στη μοναδική του ύπαρξη.
Ο ζωγράφος τον σχεδίασε στεφανωμένο
με την αύρα της νιότης.
Αιχμαλώτισε μια στιγμή της χάριτος
απ’ τον ασύλληπτο χρόνο
και σαν αντίτιμο τον ευλόγησε
τον έκπτωτό μας έρωτα
από την ευωχία του παραδείσου.
Η ευτυχία τον είδε στο ρέμα
π’ αποτραβήχτηκε
το καθρέφτισμά της
απατηλό της ομοίωμα.
-γιάννης βαρβέρης, ΜΟΝΟΝ ΟΠΟΙΟΣ ΠΑΕΙ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ
ΚΑΤΑΛΑΒΑΙΝΕΙ…, 132-133
Ο κυρός
ποιητής της γενιάς του 1970 και θεατρικός κριτικός μας εξιστορεί εν τάχει το
ταξίδι του στην Κύπρο (1991) μαζί με την σύζυγό του και τον συνεκδότη της Λέξης
Θανάση Νιάρχο έπειτα από πρόσκληση του ευπατρίδη φίλου τους Δημήτρη Ζ. Πιερίδη.
-νάσα παταπίου, VIVA CATERINA, 134-135 (ποίηση)
-κώστας βασιλείου, Η ΠΟΙΗΣΗ/ Η ΣΦΑΙΡΑ ΥΠ’ ΑΡΙΘΜΟΝ 4/
1974/ 2004/ ΟΙ ΚΑΚΕΣ ΣΥΝΗΘΕΙΕΣ, 136-137 (ποίηση)
1974
Ποιός να το ΄λεγε.
Με μιάν απανταχούσα
χτυπήσαμε τη γροθιά μας στο ξίφος
της Χούντας και την ανατρέψαμε
με τεράστιο κόστος σε Κύπρο
με τεράστιο κέρδος σε Ελλάδα.
Χαλάλι.
2004
Δεν μπορούμε
να παραλαμβάνουμε δάσος
και να παραδίνουμε δέντρο.
Δεν μπορούμε
να παραλαμβάνουμε δέντρο
και να παραδίνουμε ρίζα.
Δεν μπορούμε
να παραλαμβάνουμε ρίζα
και να παραδίνουμε κόκαλα.
-γιώργος γεωργής, Ο ΠΟΛΙΤΙΚΟΣ ΣΕΦΕΡΗΣ: ΣΘΕΝΑΡΑ ΚΑΤΑ
ΤΗΣ ΔΙΧΟΤΟΜΗΣΗΣ, 138-145
Σημείωση:
Ακριβοδίκαιο κείμενο, στηριγμένο στα ίδια τα λόγια του ποιητή Γιώργου
Σεφέρη, που δείχνει την αγωνία και την μέριμνα του διπλωμάτη Σεφέρη για το
ζήτημα της Κύπρου, που, στο κάτω-κάτω, δεν ήταν αυτός που το δημιούργησε αλλά οι
ξένοι και ίσως οι έλληνες πολιτικοί. Τα τελευταία χρόνια, επικρατεί ένα ρεύμα
απομυθοποίησης και αποδόμησης του Σεφερικού πολιτικού και διπλωματικού λόγου.
Σύγχρονες μοντέρνες γραφίδες ορμώμενες από τα νέα εξ αμερικής και όχι μόνο
κριτικά και ερμηνευτικά περί ορθότητας ρεύματα, επιδιώκουν να υποβιβάσουν την παρουσία του
νομπελίστα μικρασιάτη ποιητή, το ίδιο πράττουν και για άλλους λόγους και για
τον ποιητή Κωστή Παλαμά. Επειδή δεν ανήκω σε καμία ποιητική ή κριτική αυλή, και
επειδή δεν σκοπεύω να παρακαλέσω- ούτε μου ζητήθηκε να γράψω στα έντυπα ή
ηλεκτρονικά περιοδικά τους, οφείλω να παραμείνω σταθερός στις εφηβικές της
γενιάς μου ποιητικές και δοκιμιακές αγάπες. Και η κυριότερη, της εφηβείας μας, μετά την επτάχρονη δικτατορία, είναι ο ποιητής
Γιώργος Σεφέρης. Ας κρατήσουν την πολιτική και κριτική τους ορθότητα και ας μας
επιτρέψουν (ακόμα οι αστικές δημοκρατίες μας επιτρέπουν αυτό το δικαίωμα) να
διαβάζουμε και να αγαπάμε τον μικρασιάτη ποιητή. Του οφείλουμε την ευαίσθητη
και νηφάλια ματιά με την οποία κοίταζε και ερμήνευε τα πολιτικά και διπλωματικά
πράγματα του καιρού του. Μπορεί να μην συμφωνούμε σε όλα όσο μας λέει αλλά, δεν
θα θελήσουμε να του γκρεμίσουμε το ποιητικό άγαλμα. Ούτως ή άλλως λογοτεχνικές και κριτικές μεροληψίες υπήρξαν, υπάρχουν και θα υπάρχουν και στο
μέλλον. Εμείς οι έλληνες μαθημένοι στις έριδες γνωρίζουμε από αυτά. Θουκυδίδης γαρ.
-ελένη αντωνιάδου, Η ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΤΟΥ ΓΙΑΝΝΗ ΡΙΤΣΟΥ ΚΑΙ
ΤΟΥ ΤΙΤΟΥ ΠΑΤΡΙΚΙΟΥ ΜΕ ΤΗΝ ΚΥΠΡΟ, 146-155
Σημείωση:
Ενδιαφέρουσα μελέτη για τις σχέσεις δύο από τους σημαντικότερους ποιητές
του Ελληνισμού, με την Κύπρο και πώς το ταξίδι τους επηρέασε και επενέργησε
στην ποιητική τους ψυχοσύνθεση και τροφοδότησε την ποιητική του ύλη με Κυπριακά
θέματα και στιγμές και θυσίες Κυπρίων ηρώων όπως πχ. ο Γρηγόρης Αυξεντίου. Οι
Κυπριακές συνθέσεις του βάρδου της Ρωμιοσύνης Γιάννη Ρίτσου είναι εξαιρετικής
τεχνικής και ποιητικού μεγαλείου. Ύμνος και θρήνος για την Κύπρο. Το δράμα και
η τραγωδία των ελληνοκυπρίων αδερφών μας, δεν άφησε ασυγκίνητους τους δύο
κομμουνιστές και αγωνιστές ποιητές. Ο Ρίτσος επισκέπτεται την Κύπρο το 1979 και
το 1989, είκοσι και χρόνια από τότε που έγραψε τις Κυπριακές του ποιητικές
συνθέσεις, ενώ ο εν ζωή Τίτος Πατρίκιος το 1981. Κατά διαστήματα. Κυπριακά
λογοτεχνικά περιοδικά έχουν προβεί σε αφιερώματα στους δύο αυτούς ελλαδίτες
σημαντικούς αντιστασιακού ποιητές, και όχι αδίκως. Οι παλαιότεροι αλλά και οι
σύγχρονοι έλληνες ποιητές ιδιαίτερα μετά την εισβολή, θεωρούσαν υποχρέωσή τους
και πατριωτικό τους καθήκον να επισκεφτούν την σκλαβωμένη και πληγωμένη ΚΥΠΡΟ.
Το Κυπριακό τραύμα, δεν είναι κάτι που περικλείεται μέσα στις σελίδες
περιοδικών και εφημερίδων και στους λογοτεχνικούς «διαξιφισμούς» μεταξύ
παραδείγματος χάριν της πολιτικού και καθηγήτριας κυρίας Σίας Αναγνωστοπούλου, βλέπε
περιοδικό «Αντί» και εφημερίδα "Η Αυγή" 20/4/2003, 26/1/2003 και του πανεπιστημιακού και ποιητή, κριτικού κυρίου Νάσου
Βαγενά, βλέπε εφημερίδα «Το Βήμα» 23/3/ και Κυριακάτικη Αυγή 20/4/2003. "Η ευνουχισμένη ταυτότητα". Ούτε πάλι μεταξύ του νεοελληνιστή καθηγητή
της Κύπρου υβριστή (κατά Σαράντο Καργάκο) που φωτογραφίζει ο κυρός ιστορικός
και συγγραφέας, βλέπε την εφημερίδα «Ελεύθερος Τύπος» Κυριακή 8/2/1998, "Ελλάδα, δώσ' τα όλα..." Ποιός πρέπει να φοβάται τις απειλές των Τούρκων-εντός και εκτός συνόρων. δίχως να αναφέρει το
όνομά του. Την βιβλιοκριτική την έχω καταγράψει σε προηγούμενα σημειώματα για την
Πίτσα Γαλάζη. Ο κυρός και σεβαστός μας ιστορικός Σαράντος Καργάκος,
φωτογραφίζοντας με εύστοχες λέξεις τον νεοελληνιστή, μας λέει για τα 3 Ε. "Και ξαφνικά όλα τα γαλάζια συναισθήματα, που γέννησαν μέσα μου οι αμβρόσιοι στίχοι της Γαλάζη, έγιναν καπνός. Το βλέμμα μου έπεσε σ' ένα δημοσίευμα του "Βήματος" της 21ης Ιανουαρίου και με κυρίεψε μανιάτικος θυμός. Βλέπω εκεί ότι κάποιος υβρεομανής μελανωτής χαρτιού, που αντιποιείται ιδιότητα πανεπιστημιακού καθηγητή στο αρτισύστατο Πανεπιστήμιο της Κύπρου, ετόλμησε να υψώσει στο Γολγοθά της μομφής τα "Τρία Έψιλον" της λογοτεχνίας μας, τον Εμπειρίκο, τον Εγγονόπουλο και τον Ελύτη! Τους κατηγόρησε ο νήπιος και ψοφοδεής φιλολογικός νεοσσός, ούτε λίγο ούτε πολύ, για σοβινισμό και εθνικισμό!". Μας λέει δηλαδή ότι ο
εν λόγω καθηγητής που είναι καθηγητής της νεοελληνικής λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο Κύπρου, μιλά για τους Οδυσσέα Ελύτη, Ανδρέα Εμπειρίκο και Νίκο
Εγγονόπουλο απαξιωτικά. Ότι ήσαν εθνικιστές, συντηρητικοί (να μην γράψω την
άλλη καραμέλα), όλα τα γνωστά που κοσμούν τους ιδεολογικούς τους «αντιπάλους», τους μη ομοϊδεάτες τους. Και μέσα σε αυτούς τους εθνικιστές
συγκαταλέγει και τον Σαράντο Καργάκο και τον «υβρίζει». Συνεχίζει ο Καργάκος: "Ο εν λόγω καθηγητής, με εκτενές δημοσίευμα στο περιοδικό "Εντευκτήριο" της Θεσσαλονίκης (τ. 38, σ.σ. 62-78) καταγγέλλει τα "Τρία Ε" της λογοτεχνίας μας για φασισμό, σοβινισμό, εθνικισμό, φαλλοκρατικό, δεξιά ιδεολογία, ακόμη ότι βρίσκονται έξω από τα ιδεώδη της σοσιαλιστικής θεωρίας! Και προσπαθεί ο Γιώργης Γιατρομανωλάκης καθηγητής της κλασικής φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, ν' ανασκευάσει τα κακοήθη φληναφήματα του εν Κύπρω συναδέλφου του. Και πολύ σωστά ο Κώστας Γεωργουσόπουλος στα "Νέα" της 28ης Ιανουαρίου 1998 εκφράζει το θαυμασμό του για τον Γιατρομανωλάκη που είχε τη σωματική αντοχή να προσπαθήσει να ανασκευάσει ένα τόσο δυσώδες, αφθώδες και αποπνικτικό κείμενο που γέμει φιλολογικών "γεφυρισμών"...." Ο ιστορικός και κριτικός Σαράντος Καργάκος δεν μας αποκαλύπτει το όνομά
του. Αναφέρει μόνο τις σελίδες, το όνομα και το τεύχος του περιοδικού από την
Θεσσαλονίκη. Το περιοδικό είναι το γνωστό μας «Εντευκτήριο» και το τεύχος το
νούμερο 38/ Άνοιξη 1997. Δυστυχώς όμως αν ανατρέξουμε στο οσάνω τεύχος δεν
υπάρχει το «υβριστικό» κείμενο του νεοελληνιστή καθηγητή. Υπάρχει κάποιο λάθος
στην αναφορά των στοιχείων από τον Σ Καργάκο στην εφημερίδα «Ελεύθερος Τύπος» ή
λάθος τυπογραφικό της εφημερίδας. Συμμετέχοντας εκ των υστέρων και ο γράφων, σε αυτό το κριτικό
ντεσού, δεν δίνω άλλα στοιχεία παρά μόνο την «ανακάλυψη» της λανθασμένης του
αριθμού του τεύχους πληροφορία. Χρειάζεται προσοχή στην χρήση των πηγών. Το πρόβλημα όμως, όπως προανέφερα, της σκλαβιάς και της
κατοχής, της τουρκικής εισβολής, του πολέμου και της κατάληψης μεγάλου μέρους
του Κυπριακού Εδάφους, δεν είναι θέμα λογοτεχνικών διαφορών και αντεγκλήσεων
μεταξύ λογίων και συγγραφέων αλλά των ίδιων των ζωών και των υπάρξεων των
οικογενειών των ίδιων των ελληνοκυπρίων και κατ’ επέκταση του Ελληνισμού. Του
ακρωτηριασμού ενός τμήματος του Κυπριακού εδάφους το οποίο 50 σχεδόν χρόνια
μετά το 1974, παραμένει μία ανοιχτή πληγή η οποία δεν θέλουν να κλείσουν,
επουλώσουν, ούτε οι γείτονες ούτε οι ξένες δυνάμεις και ίσως, ούτε και οι… Υπάρχουν διάφοροι δρόμοι να κατανοήσουμε την Ιστορία μας, την πορεία
του Ελληνισμού. Και ένας από αυτούς είναι η τέχνη. Η ποίηση, η πεζογραφία, το
χρονικό, οι μαρτυρίες, οι ταξιδιωτικές αναμνήσεις και εντυπώσεις. Ο Κυπριακός
Ελληνικός λόγος διέσωσε πράγματα που ενδέχεται η Ιστορία να μην τα
διέσωζε. Να τα προσπερνούσε χωρίς να κοιτάξει πίσω της, το ανθρώπινο άλγος, το
δάκρυ και την θλίψη, τον πόνο των ανθρώπων- των κυπρίων προσφύγων, των
αγνοουμένων. Ελλήνων και Κυπρίων. Η ποιητική και πεζογραφική μαρτυρία
καθρέφτισε τα γεγονότα και τα διέσωσε στο χρόνο και μαζί τους ότι ακόμα μας
πονάει και μας θλίβει.
-μόνα σαββίδου θεοδούλου, ΤΕΣΣΕΡΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ «Στον
αείμνηστο σύζυγό μου, γλύπτη Θεόδουλο Θεοδούλου», Η ΡΩΓΜΗ/ Ο ΕΝΤΟΛΟΔΟΧΟΣ/ ΕΠΙ
ΖΩΗΣ/ Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ, 156-158 (ποίηση)
-τάσος αριστοτέλους, ΕΞΙ ΧΑΪΚΟΥ ΓΙΑ ΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ, 159
(ποίηση)
-κυριάκος χαραλαμπίδης, ΚΥΠΡΙΑΚΗ ΠΕΡΙΔΙΑΒΑΣΗ
ΕΛΛΑΔΙΤΗ ΠΟΙΗΤΗ, 160-164
Σημείωση:
Τα
ποιητικά και πεζά έργα του κύπριου ποιητή Κυριάκου Χαραλαμπίδη, επανεκδίδονται
τα τελευταία χρόνια από τις εκδόσεις Άγρα. Για την ποιητική του παρουσία
υπάρχει μεταξύ άλλων και το μελέτημα του ομότιμου καθηγητή Θεοδόση Πυλαρινού.
-μιχάλης πιερής, ΩΣΑΝ ΑΥΤΟΠΑΡΟΥΣΙΑ…, 166-169
-λουκάς αξελός, ΙΑΚΩΒΟΣ ΚΟΥΜΗΣ-ΤΡΙΑΝΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΔΕΝ
ΕΙΝΑΙ ΑΡΚΕΤΑ ΓΙΑ ΝΑ ΞΕΧΑΣΕΙΣ. ΓΙΑΤΙ ΠΑΛΙ ΠΕΡΙ ΚΥΠΡΟΥ Ο ΛΟΓΟΣ/ Βραχύς βίος-Πυκνά
γεγονότα/ Σκόρπια κείμενα αλλά όχι «σκόρπιες ιδέες», 170-175
-έλλη παιονίδου, ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ ΚΑΤΗΦΟΡΙΖΟΥΝΕ/ ΔΕΝ
ΓΡΑΦΕΙΣ ΠΟΙΗΣΗ ΠΙΑ/ ΤΟ ΠΟΙΗΜΑ ΠΟΥ ΧΑΘΗΚΕ, 176-178
-ελισάβετ από ριζοκάρπασο, καταγραφή-γλωσσάρι: Νίκη
Μαραγκού, ΑΦΗΓΗΣΗ, 179-181
-φροσούλα κολοσιάτου, ΤΕΣΣΕΡΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ. 1,2,3,4.,
182-183 (ποίηση)
-ντίνα κατσούρη, ΟΙ ΚΥΡΙΑΚΕΣ/ ΤΟ ΔΑΚΡΥ/ Η ΠΡΟΔΟΣΙΑ/
Η ΤΡΙΠΛΑ ΤΟΥ ΡΟΝΑΛΝΤΟ, 184-185 (ποίηση)
-ανδρέας μακρίδης, Ο ΥΠΕΡΡΕΑΛΙΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΙΑΚΗ
ΠΟΙΗΣΗ, 186-192
Γράφει: «…. Στην Ελλάδα το πρώτο υπερρεαλιστικό
δρώμενο πραγματοποιείται στα 1931. Ο νεαρός Δημήτρης Μεντζέλος δημοσιεύει στον
Λόγο τη μικρή μελέτη του «Ο Υπερρεαλισμός και οι τάσεις του». Το επόμενο βήμα
ακολουθεί τέσσερα χρόνια αργότερα, όταν
ο Ανδρέας Εμπειρίκος δίνει διάλεξη για τον υπερρεαλισμό στη «Λέσχη Καλλιτεχνών»,
το ΑΤΕΛΙΕ». Την ίδια χρονιά, 1935, ο Οδυσσέας Ελύτης δημοσιεύει τα πρώτα του
ποιήματα και μεταφράζει για πρώτη φορά Ελυάρ. Το 1936 δημοσιεύεται το τέταρτο
φυλλάδιο του Ν.Καλαμάρη……….». Ενώ, για την ποιήτρια Π. Γαλάζη, σημειώνει
παρακάτω «Η Πίτσα Γαλάζη εκπροσωπεί την
ενσυνείδητη πρόσληψη υπερρεαλιστικών εκφραστικών μέσων και, κατά τη γνώμη μου,
την σημαντικότερη περίπτωση υπερρεαλιστικής αξιοποίησης, κυρίως στις πρώτες
συλλογές της: Υπνοπαιδεία (1978), Η αδελφή του Αλέξανδρου (1979), Σηματωροί
(1983) κ.ά. Η Γαλάζη αποτελεί, ίσως, την πιο αξιόλογη περίπτωση προσχώρησης
στον Μοντερνισμό, με πρότυπα τον Τ. Σ. Έλιοτ, τον Σεφέρη, τον Ελύτη, την Ελένη
Βακαλό. Βάσει τούτου, κατά τις νεωτερικές της πραγματώσεις αφομοιώνει και
φανταχτερές στιγμές υπερρεαλισμού: «Χερσαία γαστερόποδα/ ύστερα από νεροποντή/
τρυπούν το χόρτο/ τροχιές Δαιδάλου», «στις κραυγές των θάμνων», «Καμπάνας
αυλακιές φράζονται από αγριόχορτα», «την αμφίβια κραυγή λευτερώνοντας» κτλ.
-παντελής στεφάνου, ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ Ο ΜΑΚΕΔΩΝ ΑΥΤΟΚΡΑΤΩΡ
ΡΩΜΑΙΩΝ, 193 (ποίηση)
-βάκης λοϊζίδης, ΕΧΕΙ ΤΕΛΟΣ ΤΟ ΠΑΡΑΜΥΘΙ/ ΨΕΥΤΙΚΟ
ΤΖΑΚΙ/ Ο ΑΓΓΕΛΟΣ ΚΑΙ Ο ΓΛΥΠΤΗΣ, 194-195
-μιχάλης ζαφείρης, ΠΕΝΤΕ ΠΟΙΗΜΑΤΑ 1,2,3,4,5, 196-197
(ποίηση)
-χρίστος χατζήπαπας, ΟΝΕΙΡΩΔΥΝΙΑ/ ΥΠΝΟΣ
ΑΝΤΙΠΟΙΗΤΙΚΟΣ, 198-199 (ποίηση)
-ευτυχία παναγιώτου, ΑΝΘΡΩΠΟΓΡΑΦΙΑ ΤΗΣ FRANCESCA WOODMAN, ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΔΑΣ
ΦΩΤΟΓΡΑΦΟΥ ΠΟΥ ΑΥΤΟΧΕΙΡΙΑΣΤΗΚΕ ΣΤΑ 22 ΤΗΣ, ΘΕΤΟΝΤΑΣ ΤΕΛΟΣ ΣΤΟ ΤΑΛΕΝΤΟ ΤΗΣ,
200-201 (ποίηση)
-αλεξάνδρα γαλανού, ΑΣΦΥΞΙΑ/ ΤΗΣ ΕΓΚΩΜΗΣ, 202-203
(ποίηση)
-λευτέρης παπαλεοντίου, ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΚΥΠΡΙΑΚΗ ΠΟΙΗΣΗ.
ΣΧΟΛΙΟ και ΑΝΘΟΛΟΓΗΣΗ, 204-209
ΑΝΘΟΛΟΓΙΟ- ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΗΜΕΙΩΜΑΤΑ, 210-231
(-Γλαύκος Αλιθέρσης, ΑΠΟΜΕΙΝΑΡΙΑ (Αρμογή αιώνων και
στιγμών, 1964), 210
-Τεύκρος Ανθίας, ΜΑΡΑΘΩΝΙΑ ΝΥΧΤΑ, (Αγρυπνώ για σένα,
Ελλάδα, 1967), 210-211
-Παύλος Λιασίδης, ΛΛΙΑΝΕΤΕ ΤΕΣ ΠΑΤΡΙΔΕΣ (Νεκατωμένοι
αέρηες, 1979), 211
-Κυριάκος Θ. Καρνέρας, ΚΟΦΤΑ ΤΡΑΟΥΔΚΙΑ 9./ 11. (Νερά
του Μάρτη , 1974), 211
-Γιάννης Λεύκης, ΓΡΗΓΟΡΗΣ ΛΑΜΠΡΑΚΗΣ ο αντρειωμένος
της ειρήνης (Η τριλογία της ζωής και του θανάτου… 1967), 211-212
-Παύλος Κριναίος, ΕΝΑ ΤΕΘΡΙΠΠΟΝ ΑΡΜΑ (Το χρυσό
δισκοπότηρο, 1972), 212
-Πυθαγόρας Δρουσιώτης, ΜΟΙΑΖΟΥΜΕ (Τοπάζια και
βηρύλλια, 1982), 212
-Θεοδόσης Πιερίδης, ΣΕΡΕΝΑΤΑ ΤΡΙΤΗ ΚΑΙ ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ
(1966 στη Λευκωσία, όταν έμεινα μόνος) (Φθινόπωρο, 1967), 213
-Νίκος Κρανιδιώτης, ΤΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΤΟΥ ΚΟΡΥΔΑΛΛΟΥ
(Ταξίδι στο νησί του Νότου, 1983), 214
-Κώστας Μόντης, ΑΓΝΩΣΤΟΣ ΣΤΡΑΤΙΩΤΗΣ/ ΕΛΛΗΝΕΣ
ΠΟΙΗΤΕΣ/ ΕΝΩΣΗ (Εξ ιμερτής Κύπρου, 1969) / ΠΕΡΙ ΠΟΙΗΣΕΩΣ (Και τότ’ εν ειναλίη
Κύπρω…, 1974) / «ΚΙ Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΟΣΟ ΔΥΣΚΟΛΟΣ ΚΑΙ ΤΟΣΟ ΕΥΚΟΛΟΣ» / ΠΟΙΗΤΕΣ/ ΤΟ
«ΑΓΑΛΜΑ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ» (Πικραινόμενος εν εαυτώ, 1975) / «ΣΤΙΓΜΕΣ» ΤΗΣ
ΕΙΣΒΟΛΗΣ/ ΠΡΟΣ ΖΩΗ Ι (Αντίμαχα, 1983) / ΠΡΟΣ ΠΟΙΗΤΕΣ (Άπαντα, Συμπλήρωμα Β΄,
1991), 214-216
-Μάνος Κράλης, ΤΟΥΤΑΝΧΑΜΩΝ (Επτά σφραγίδες στο νερό,
1971), 216
-Αυγή Ροδίνη, ΞΕΚΙΝΗΣΑ ΧΤΕΣ (Πέρα απ’ τον ορίζοντα,
1965), 217
-Γιώργος Φάνος, Ο ΠΙΕΡΡΟΤΟΣ ΚΑΙ Η ΦΛΟΓΑ (ανέκδοτο),
217
-Κύπρος Χρυσάνθης, ΔΕΙΛΙΝΟ ΣΤΗ ΛΕΥΚΩΣΙΑ (Πρόσωπα,
ιδέες, ρυθμοί, 1991), 218
-Γιώργος Κωνστάντης, ΑΝΘΟΚΟΜΟΣ ΠΟΙΗΤΗΣ (Αναδρομή,
1995), 218
-Παντελής Μηχανικός, ΩΔΗ ΓΙΑ ΕΝΑ ΣΚΟΤΩΜΕΝΟ ΤΟΥΡΚΑΚΙ.
Απρίλιος 1964 (Κατάθεση, 1975), 218-219
-Θεοδόσης Νικολάου, Η ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΟΥ ΠΟΙΗΤΗ
(Πεπραγμένα, 1980). Και ΤΟ ΣΑΛΙΓΚΑΡΙ (Εικόνες, 1988), 220
-Τάσος Στεφανίδης, 2 (Ποιητικά δειλινά, 1998), 222
-Αχιλλέας Πυλιώτης, ΠΟΡΕΙΑ ΑΕΝΑΗ, Νιόβρης 1960
(Προσφορά, 1994), 223
-Θεόδωρος Στυλιανού, ΑΝΘΡΩΠΟΕΙΔΗ, (Επιτρέψατέ μου,
1986), 223-224
-Γιάννης Παπαδόπουλος, ΤΑ ΣΥΝΟΡΑ ΜΑΣ. Σύνορα Καναδά κι Αμερικής, 28.6.1965
(Συλλογή, 1966), 224
-Κώστας Π. Μιχαηλίδης, Ο ΑΔΟΚΗΤΟΣ ΧΡΟΝΟΣ (ο Αδόκητος
χρόνος, 1986)
-Ανδρέας Χριστοφίδης, ΤΑ ΟΝΕΙΡΑ (Αναλυτικές
προτάσεις, 1970), 225
-Δημήτρης Ποταμίτης, Η ΑΠΑΝΤΗΣΗ (Απεργεί ο
οδοκαθαριστής, 2001-2003), 226
-Ευγένιος Στυλιανού, ΦΡΥΝΗ ΜΟΥ Λονδίνο, Δεκ. 1980
(Τα σονέτα της Λάουρας, 1990), 226
-Ανδρέας Θωμά, Η ΤΕΧΝΗ ΤΟΥ ΜΥΡΕΨΟΥ (Μυθικό
καλοκαίρι, 1987)
-Δώρος Λοϊζου, ΝΕΟΕΛΛΗΝΕΣ (Ψωμί και ελευθερία,
1974), 227
-Ηλίας Κωνσταντίνου, ΕΓΩ ΕΔΩ, (Τα αυτοκρατορικά,
1996), 228)΅.
Σημείωση:
Στην εισαγωγή του περιληπτικού εισαγωγικού του
σημειώματος (είναι εύλογο μια και δημοσιεύεται στις σελίδες ενός λογοτεχνικού
περιοδικού και αφιερωματικού τεύχους για την Κυπριακή Λογοτεχνία, και οι
σελίδες είναι περιορισμένες) ο γραμματολόγος κα συγγραφέας Λευτέρης
Παπαλεοντίου, ο οποίος μας έχει δώσει εξαιρετικές ερευνητικές χρήσιμες εργασίες
για τα Κυπριακά Γράμματα και την ιστορική τους παράδοση, καθώς και την σημασία
τους στο καθόλου πλαίσιο της Ελληνικής Γραμματείας, όπως διαπιστώνουμε και από
το Ανθολόγιό του, δεν περιλαμβάνει γυναικείες φωνές της Κύπρου. Εξαίρεση
αποτελούν μόνο τα ονόματα δύο Κυπρίων ποιητριών. Η παλαιότερη Αυγή Ροδινή και η
Μυριάνθη Παναγιώτου. Για την ποιήτρια Αυγή Ροδινή (1922-2007) ψευδώνυμο της
Νίνας Ιεοροδιακόνου-Κυριάκου, κυκλοφόρησε μία μόνο ποιητική συλλογή «Πέρ’ απ’
τον ορίζοντα» (1965), αναφέρει ο Λ. Παπαλεοντίου:
«Όπως
φαίνεται και από την ανθολόγηση αυτή, η γυναικεία παρουσία στην ποίηση είναι
σχεδόν ανύπαρκτη. Από τις ποιήτριες που δεν ζούν σήμερα και δημοσίευσαν
ποιήματά τους και μετά το 1960 περιλαμβάνεται εδώ μόνο η Αυγή Ροδίνη, η οποία
εξέδωσε μία και μοναδική ποιητική συλλογή (Πέρα απ’ τον ορίζοντα, 1965), με
καταβολές και από την ποίηση του Σικελιανού, αλλά στην συνέχεια δεν ασχολήθηκε
συστηματικά με την ποιητική γραφή. Ωστόσο, οι γυναίκες ποιήτριες αυξάνουν
θεαματικά ανάμεσα στις νεότερες «γενιές» και σήμερα δεν υστερούν ποσοτικά ή
ποιοτικά σε σχέση με το ποιητικό έργο του «ισχυρού» φύλου.». Ενώ ανάμεσα στις
αντρικές φωνές της «Γενιάς του 1960», μνημονεύεται το όνομα της Μυριάνθης
Παναγιώτου. Κλείνοντας την εισαγωγή του ο Λευτέρης Παπαλεοντίου γράφει: «θα
λέγαμε ότι η παλαιότερη γενιά των κύπριων ποιητών του μεσοπολέμου έθεσε τις
βάσεις για να αναπτυχθεί στα μεταπολεμικά χρόνια, ιδίως μετά το 1960 και ακόμη
περισσότερο μετά το 1974, μια αξιόλογη ποιητική παραγωγή, που δεν είναι πιά
ουραγός ή απομίμηση της νεοελληνικής ποίησης, αλλά συμπληρώνει και εμπλουτίζει
ποικιλότροπα την τελευταία. Είναι γεγονός ότι μεγάλο μέρος της κυπριακής
ποίησης έχει πολιτικό χαρακτήρα για ευνόητους λόγους, αφού η Κύπρος εξακολουθεί
να κλυδωνίζεται από ιστορικές περιπέτειες. Όμως η κυπριακή ποίηση, και η
λογοτεχνία γενικότερα, δεν εξαντλείται σε πατριωτικά, εθνικά και πολιτικά
θέματα ή στη θεματική του 1974, αλλά απλώνεται σε όλα τα μικρά και μεγάλα
θέματα που απασχολούν και την παγκόσμια λογοτεχνία. Παρά το γεγονός ότι μερικοί
(πολύ μεμονωμένοι) σύγχρονοι ελλαδίτες κριτικοί και νεοελληνιστές ενδιαφέρονται
να μελετήσουν την κυπριακή λογοτεχνία, η τελευταία παραμένει μάλλον άγνωστη
στην Ελλάδα. Θα ήταν καλό, αφού γίνουν οι απαραίτητες εργασίες υποδομής, η
παραγωγή αυτή να αξιολογηθεί όπως της ταιριάζει και να πάρει τη θέση της στην
Ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας.».
Να
συμπληρώσουμε ότι, το σύνολο σχεδόν των μελετητών και των ιστορικών των
Κυπριακών γραμμάτων και ιδιαίτερα του Ποιητικού λόγου κάνουν λόγω, αναφέρονται,
σε ορισμένα ονόματα ελλαδιτών ποιητών τα οποία επηρέασαν αντρικές και γυναικείες ποιητές φωνές των προηγούμενων
αιώνων και από τις δύο κυπριακές γενεές της «Γενιάς του 1960» και της «Γενιάς
της Εισβολής». Όπως είναι ο Διονύσιος Σολωμός, ο Κωστής Παλαμάς, ο Ανδρέας
Κάλβος, ο Άγγελος Σικελιανός, ο Γιώργος Σεφέρης, ο Οδυσσέας Ελύτης, ο Γιάννης
Ρίτσος. Τα πρώτα χρόνια της κυπριακής λογοτεχνίας εμφανής είναι η παρουσία του
Κωστή Παλαμά. Μία μεγάλη ομάδα των ελλαδιτών ποιητών και ποιητριών και
πεζογράφων πάντως,-συνολικά εξετάζοντάς τους θα δούμε ότι πρώτος επισκέφτηκαν
την ΚΥΠΡΟ, μας άφησαν τις υπέροχες αναμνήσεις τους ή τις ημερολογιακές
καταγραφές τους, δημοσίευσαν ποιήματά τους
αφιερωμένα στην Μεγαλόνησο ή σε κυπρίους δημιουργούς ή κυκλοφόρησαν
ποιητικές τους συλλογές αφιερωμένες στο βασανισμένο αυτό τμήμα του ιστορικού
Ελληνισμού. Σημαντική είναι και η συμβολή ελλήνων και ελληνίδων συγγραφέων και
κριτικών οι οποίοι δημοσίευσαν μελετήματά τους για την τούρκικη εισβολή του
1974 και την κατοχή, βλέπε το περιεκτικό άρθρο του κριτικού και ποιητή Γιάννη
Κουβαρά, «Η Κυπριακή τραγωδία στην Ελλαδική ποίηση (1974-1990)» πρώτη
προσέγγιση. Το άρθρο είναι αφιερωμένο «Στον Ροζέ Μιλλιέξ αντί-Δωρεά». Το
πολυσέλιδο κείμενο σελίδες 79-104, έχει ως μότο το του Κωστή Παλαμά «Καλώς μας
ήρθατε, παιδιά. Στην Κύπρο την αέρινη, στη Μακαρία γη,/ στ’ ωραίο πολύπαθο
κορμί η αγνή ψυχή δεν έσβυσε./ Και ζη, και ζη, και ζη!». Βλέπε το τριμηνιαίο
περιοδικό του Πολιτιστικού Οργανισμού του Δήμου Λάρισας, «γραφή» διπλό τεύχος
23-24/ Καλοκαίρι- Φθινόπωρο 1993. Να υπενθυμίσουμε ότι, το επόμενο διπλό τεύχος
του ίδιου περιοδικού είναι ΑΦΙΕΡΩΜΑ στη «Σύγχρονη Κυπριακή Λογοτεχνία» τεύχος
25-26/ Χειμώνας-Άνοιξη 1994. Ενδιαφέρον
για τους ασχολούμενους με τα Κυπριακά και όχι μόνο γράμματα, παρουσιάζουν
μεταξύ άλλων η συγκριτική μελέτη της κριτικού Ανθούλας Δανιήλ, «Τρία ποιήματα
για την Κύπρο» όπως τα διαβάζουμε στο βιβλίο του (Κ. Ν. Λ. Γ΄ Ενιαίου Λυκείου,
σελ. 118) 1. Του Κυριάκου Χαραλαμπίδη, «Στα στέφανα της κόρης του», 2. Κυριάκος
Χαραλαμπίδης, «Άρδανα ΙΙ», και 3. Λευτέρης Πούλιος, «Καλοκαίρι του ‘78» στο
βιβλίο (Κ. Ν. Λ. Γ΄ Λυκείου, σελ. 128), στο περιοδικό «Επιστήμη και Παιδαγωγία»
τεύχος 2/Μάιος- Αύγουστος 2002, σελ. 158-168. Επίσης, της Λίνας Αντωνοπούλου,
«Η λογοτεχνία της Κύπρου», εφημερίδα «Η Καθημερινή» 13/8/1996. Την απάντηση
(δυσφορία)- στο τριμερές δημοσίευμα στην «Καθημερινή» Απρίλιος, Μάιος 1981 «Η
Κυπριακή ποίηση μετά τον Αττίλα», του Κύπριου καθηγητή και συγγραφέα Μιχάλη
Πιερή, «Η Κυπριακή λογοτεχνία και η Ελλαδική υποδοχή της» στην ίδια εφημερίδα
21/5/1991. Το άρθρο του Ι. Ν. Βασιλαράκη, «Διαβάζοντας Κυπρίους λαϊκούς
ποιητές» στο περιοδικό «Εξώπολις» τχ. 34/ Χειμώνας 1995. Το άρθρο της Βιβέτ
Τσαρλαμπά- Κακλαμάνη, «Ο Άγγελος Σικελιανός και η Κύπρος» στον τόμο 57/2000 της
Φιλολογικής Πρωτοχρονιάς. Στον τόμο 25/1968 του ίδιου περιοδικού το «Κυπριακή
ποίηση στη Νεοελληνική» του Μιχαήλ Πισσά. Τα σκόρπια και άτακτα δημοσιεύματα
του αναστηλωτή του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, του Νίκου Δ. Τριανταφυλλόπουλου και
αρκετών άλλων. Να υπενθυμίσουμε ότι οι ετήσιοι τόμοι της «Φιλολογικής
Πρωτοχρονιάς» του τυπογραφείου Α. Μαυρίδη, πάρα πολλά τεύχη του περιοδικού «Η
Λέξη» των Αντώνη Φωστιέρη και Θανάση Θ. Νιάρχου, καθώς και το μεγαλύτερο μέρος
των τευχών του πολιτικού αριστερού
περιοδικού «Αντί» του Χ. Παπουτσάκη, φιλοξενούν στις σελίδες τους, αφιερώματα,
άρθρα, κείμενα, ποιήματα, επιστημονικές μελέτες, βιβλιοκριτικές, πολιτικά άρθρα
και πολιτικές αναλύσεις, ερμηνείες για το Κυπριακό ζήτημα, την Εισβολή, την
Κατοχή, την Ελλαδική και Κυπριακή διπλωματία, τον Πολιτισμό και τα Γράμματα
στην Κύπρο. Τα αφιερώματα είναι πάμπολλα,. Ερμηνευτικά Δημοσιεύματα και
Αναλύσεις που, έρχονται να σπονδυλώσουν τις μελέτες του Νίκου Κρανιδιώτη για
την Κυπριακή ποίηση, (1969) την αντίστοιχη της Μαρίας Μιχαήλ Δέδε, (1971), το
βιβλίο «Κριτική της Κυπριακής Λογοτεχνίας» (1970) της πεζογράφου Τατιάνας
Γκρίτση Μιλλιέξ, την μελέτη για την Κυπριακή πεζογραφία του κριτικού Αλέξη Ζήρα
(2010) και άλλων. Βιβλία των πρόσφατων σχετικά εκδόσεων που έχω υπόψη μου. Αν
προσθέσουμε και τις πληροφορίες που έδωσα και στα προηγούμενα σημειώματα για την
ποιήτρια Πίτσα Γαλάζη, θα έχουμε μία μικρή ενδεικτική πηγή πληροφοριών για την
πορεία της Κυπριακής ποίησης και πεζογραφίας. Η παρουσία της ποιήτριας Πίτσας
Γαλάζη, είναι σημαντική στην εξέλιξη αυτή και στην διαμόρφωση του προσώπου και
της ταυτότητας της Κυπριακής ποίησης.
-γιώργος κ. μύαρης, ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΓΙΑ ΠΕΡΙΟΔΙΚΑ
ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΑΠΟ ΤΟ 1960 ΩΣ ΤΟ 2010, 232-239
Σημείωση:
Ενδιαφέρον άρθρο για την έκδοση και την κυκλοφορία
των κατά καιρούς, παλαιότερων και σύγχρονων Κυπριακών Λογοτεχνικών Περιοδικών,
των οποίων η συμβολή είναι μεγάλη και σημαντική στην διάδοση της Κυπριακής
Λογοτεχνικής παραγωγής. Τα Κυπριακά περιοδικά φιλοξένησαν και ελλαδίτες ποιητές
και πεζογράφους. Στην θεματική τους ύλη έχουμε και θεματικά αφιερώματα σε ζητήματα
και πρόσωπα της Ελληνικής Λογοτεχνίας. Ανάμεσα στους τίτλους έχουμε τη «ΝΕΑ
ΕΠΟΧΗ. Πολιτιστικό περιοδικό». Την «ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΚΥΠΡΟΣ», και τα δύο εμφανίστηκαν
τις χρονιές 1959 και 1960. Φυσικό είναι, οι δύο αυτοί τίτλοι και οι άλλοι, που
προηγήθηκαν και συμπεριλαμβάνονται στους καταλόγους και τα άρθρα που αφορούν
την εκδοτική κίνηση, να εκφράζουν κυρίως την Κυπριακή «Γενιά του 1960».
Ακολουθούν οι εξής ακόμα τίτλοι που κυκλοφόρησαν αντίστοιχα: «ΑΚΤΗ. Περιοδικό
λογοτεχνίας και κριτικής» (1989). Το «ΆΝΕΥ. Περιοδικό Λόγου, Τέχνης και
Προβληματισμού» (2001). «΄ΥΛΑΝΤΡΟΝ. Λογοτεχνικό περιοδικό» (2001). “IN FOCUS” (2003). «ΜΙΚΡΟ-ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΑ»
(1997). Οι τελευταίοι τίτλοι, εντάσσονται στις τελευταίες δεκαετίες που
μπορούσαν οι φιλότεχνοι ελλαδίτες της ποίησης αναγνώστες μπορούσαν να
προμηθευτούν σε αθηναϊκά βιβλιοπωλεία όπως πχ. της «Εστίας», του «Ευτύχη και
της Μαρίας Μοσχονά», του «Ελευθερουδάκη», τους «Ορίζοντες», την «Πολιτεία»,
την «Πρωτοπορία», την «Δωδώνη» και σε ορισμένα άλλα. Καθώς και σε πρακτορεία
εφημερίδων και περιοδικών. Με ενδιαφέρον διαβάζεται και μία από τις ολοσέλιδες
βιβλιοκριτικές της κριτικού Μάρης Θεοδοσοπούλου στην εφημερίδα «Η Εποχή» βλέπε
Κυριακή 11/11/2001, «Τα κυπριακά περιοδικά Τμήμα της νεοελληνικής γραμματείας».
Βιβλιοκριτική για την μελέτη του Λευτέρη Παπαλεοντίου, «Κυπριακά λογοτεχνικά
περιοδικά στα χρόνια της αγγλοκρατίας». Έκδοση του Κέντρου Επιστημονικών
Ερευνών Κύπρου». Λευκωσία 2001.
-χρύσανθος αθ. Χρήστου, ΜΟΡΦΕΣ, ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΚΑΙ
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΤΗΣ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΚΥΠΡΙΑΚΗΣ ΤΕΧΝΗΣ, 240-251
-νίνος φένεκ μικελίδης, Ο ΚΥΠΡΙΑΚΟΣ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ,
252-257
--
ΑΚΟΛΟΥΘΟΎΝ ΟΙ ΣΕΛΙΔΕΣ
-η κλεψύδρα,
258-265
ΡΟΥΛΑ ΚΑΚΛΑΜΑΝΑΚΗ, ΤΑ ΦΥΛΑΚΙΣΜΕΝΑ ΜΝΗΜΑΤΑ, 258-259
ΓΙΩΡΓΟΣ ΜΑΡΚΟΠΟΥΛΟΣ, ΣΕ ΠΛΑΓΙΟ ΦΩΤΙΣΜΟ, 14, 259-260
Ν. Δ. ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΠΟΥΛΟΣ, ΕΓΩ Ο ΘΑΛΑΣΣΙΝΩΤΕΡΟΣ ΤΩΝ
ΕΛΛΗΝΩΝ, 260-261
ΜΑΡΙΑ ΚΕΝΤΡΟΥ-ΑΓΑΘΟΠΟΥΛΟΥ, ΕΝΑ ΚΕΡΑΚΙ ΓΙΑ ΤΟΥΣ
ΖΩΝΤΑΝΟΥΣ, 261-262
ΓΙΩΡΓΟΣ ΒΕΗΣ, ΑΣΙΑ, ΑΣΙΑ (ΞΖ΄), 262-265
η κρίση του θεάτρου, 265-269
ΕΛΣΑ ΑΝΔΡΙΑΝΟΥ:-Γιώργου Χρονά: Η γυναίκα της Πάτρας.
Από μηχανής Θέατρο., 265-266.
-Φράνς Χαβιέρ Κρέτζ: Wunschkonzert. Από μηχανής Θέατρο,
266-267
-Ερρίκος-Εδουάρδος-Ριχάρδος (Σύνθεση από τα έργα
Ερρίκος ΣΤ΄ και Ριχάρδος Γ΄ του Ουίλλιαμ Σαίξπηρ). Ομάδα 1272, Εθνικό Θέατρο- Group Hostel, 267-268
-Recycle,
Εταιρεία Θεάτρου Χώρος, Εθνικό Θέατρο- Group Hostel, 268-269
-Άντον Τσέχωφ: ο γλάρος, Εταιρεία Θεάτρου Pequod, Knot Gallery, 269
η κρίση του βιβλίου, 270-278
ΜΙΧΑΛΗΣ Γ. ΜΕΡΑΚΛΗΣ:- Ζυράννα Ζατέλη: Το πάθος
χιλιάδες φορές. Μυθιστόρημα. Εκδόσεις Καστανιώτη, 270-271
-Ανδρέας Μήτσου: Η ελεημοσύνη των γυναικών.
Διηγήματα. Εκδόσεις Καστανιώτη, 271-272
-Βαγγέλης Αυδίκος: Η κίτρινη ομπρέλα. Μυθιστόρημα.
Μεταίχμιο, 272-273
-Διονύσης Κ. Μαγκλιβέρας: Η αξιοπρέπεια του
ανθρώπου. Στοχασμοί σε θέματα του καιρού μας. Δοκίμια. Εκδόσεις Παπαζήση,
273-274
-Δημήτρης Χρ. Μποσινάκης: Αναφορά σε πρόσωπα και
κείμενα. Δοκίμια. Λεξίτυπον, 274-275
ΜΑΡΙΑ ΚΟΥΓΙΟΥΜΤΖΗ:- Κική Δημουλά: Τα εύρετρα.
Ποίηση. Εκδόσεις Ίκαρος, 275-278
εξ
όνυχος, 279-285
-ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΙΣΑΡΗΣ, Η ΣΒΟΥΡΑ
-ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΑΛ. ΣΕΒΑΣΤΑΚΗΣ, ΜΕΓΑΛΗ ΠΟΛΗ
-ΣΩΤΗΡΗΣ ΣΑΡΑΚΗΣ, ΠΑΡΟΧΘΙΟ
-ΛΙΛΗ ΝΤΙΝΑ, ΛΑΜΒΑΝΩ ΤΑ ΜΕΤΡΑ ΜΟΥ
-ΔΗΜΗΤΡΑ Χ. ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ, ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ
-ΝΙΚΟΣ ΕΙΡΗΝΑΚΗΣ, ΑΝ ΤΑ ‘ΒΑΖΕ Η ΔΥΣΗ ΜΕ ΤΗΝ ΑΥΓΗ
-ΒΙΚΤΩΡΙΑ ΠΑΠΑΔΑΤΟΥ, ΕΥΑΛΩΤΟ ΜΟΝΑΧΑ ΣΤΗ ΧΑΡΑ
-ΕΛΕΝΗ ΓΚΙΚΑ, ΓΡΑΜΜΑ-ΚΕΡΑΚΙ
-ΗΛΙΑΣ ΚΕΦΑΛΑΣ, ΠΡΟΤΡΟΠΕΣ
-ΓΙΑΝΝΗΣ ΣΤΡΟΥΜΠΑΣ, ΑΛΛΑΓΕΣ
-ΘΑΝΑΣΗΣ ΜΑΡΚΟΠΟΥΛΟΣ, ΟΙ ΜΑΜΑΔΕΣ
-ΣΑΚΗΣ ΤΟΤΛΗΣ, ΕΝΑΣ ΜΥΣΤΗΡΙΟΣ ΤΥΠΟΣ
-ΣΩΤΗΡΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ, ΣΧΟΛΕΙΟΝ
-ΝΟΤΗΣ ΓΕΡΟΝΤΑΣ, Η ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ
-ΓΙΩΤΑ ΑΡΓΥΡΟΠΟΥΛΟΥ, ΟΙ ΣΚΙΕΣ
-ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ ΚΟΡΤΩ, ΔΕΚΑΕΞΙ
-ΝΤΙΝΟΣ ΣΙΩΤΗΣ, ΓΥΡΝΑ ΣΕ ΛΙΓΕΣ ΜΕΡΕΣ
-ΦΩΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΙΝΟΣ, ΑΝΤΑΛΙΑ
-ΤΟΛΗΣ ΝΙΚΗΦΟΡΟΥ, ΜΟΝΑΧΙΚΟ ΠΑΙΔΙ ΚΑΤΩ ΑΠ’ ΤΟ ΔΕΝΤΡΟ
-ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΤΣΟΥΛΑΡΗΣ, Ο ΑΝΤΡΑΣ ΠΟΥ ΑΓΑΠΟΥΣΕ ΤΗ
ΓΥΝΑΙΚΑ ΜΟΥ
-ΓΙΩΡΓΟΣ ΠΕΤΟΥΣΗΣ, ΕΚΕΙΝΟ ΤΟ ΣΠΙΤΙ
-ΜΟΝΑ ΣΑΒΒΙΔΟΥ ΘΕΟΔΟΥΛΟΥ, ΜΙΚΡΟ ΘΑΥΜΑ
-ΣΤΑΥΡΟΣ ΖΑΦΕΙΡΙΟΥ, GUARDA E PASSA
-ΚΩΣΤΑΣ ΜΟΥΤΖΟΥΡΑΚΗΣ, ΡΙΑ
-ΜΑΡΙΟΣ ΜΙΧΑΗΛΙΔΗΣ, ΤΑ ΚΡΟΤΑΛΑ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ
-ΤΑΚΗΣ ΣΙΜΩΤΑΣ, ΟΙ ΤΙΤΑΝΕΣ
Γιώργος Χ. Μπαλούρδος
Πειραιάς, Παρασκευή 17 Μαρτίου 2023.
ΥΓ.
Ο πόνος και
η θλίψη, το δάκρυ, ανήκει στους συγγενείς και τους φίλους, τους δικούς, των 57
νέων και μεγαλύτερων σε ηλικία αντρών και γυναικών που χάθηκαν τόσο άδικα στα Τέμπη.
Το ίδιο ισχύει και για τους 102 πριν τέσσερα χρόνια που χάθηκαν τόσο άδικα και φρικτά
στο Μάτι. Είναι φρικτό εν καιρώ ειρήνης αυτό το κράτος να μην μπορεί να παράσχει
μία σχετική ασφάλεια στους πολίτες του, μετά 200 χρόνια από την ανεξαρτησία του.
Πρέπει όλοι μας και προπάντων αυτή η χώρα, και οι πολιτικοί και οι άλλοι δημόσιοι
εκπρόσωποι της να αλλάξει, και να αλλάξουν, να αλλάξουμε. Πρέπει να βοηθήσουμε να
πάψουν οι μανάδες και οι πατεράδες, οι αδελφοί και αδελφές και άλλοι συγγενείς,
να μαυροφορούνται διαρκώς. Και μία απλή ερώτηση. Πώς ορίζεται ότι ο άλλος ή η άλλη
έχει 65% αναπηρία και μόνο τότε μπορεί να αποζημιωθεί; Δηλαδή αν έχει 64,5% ή 64%
δεν μπορεί; Μήπως κάτι πάει στραβά με αυτά τα υποδεκάμετρα;
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου