Μνήμη της Κυπρίας ποιήτριας Πίτσας Γαλάζη

 

         Η ΠΟΙΗΤΡΙΑ  ΠΙΤΣΑ  ΓΑΛΑΖΗ

         (Λεμεσός 1940-15 Φεβρουαρίου 2023)

ΚΥΠΡΟΣ, Ποίηση, Αγώνας για την Ελευθερία, Ήρωες, Τόπος, Μνήμες στον ποιητικό κόσμο της Πίτσας Γαλάζη.

«Πίτσα Γαλάζη: Μεγαλοπρόσωπη, ευόφθαλμη, εύσωμη και σταθερή, μεταφέροντας οικογενειακό πένθος αλλά και τη διαρκή μέριμνα για την ποιητική λέξη, την έκφραση και την άτριφτη εικόνα., Ζωή Καρέλλη της Κύπρου που δεν διστάζει μπροστά στα δύσκαμπτα σύνθετα και τον πλούτο των πηγών της γλώσσας, δαμάστρια της ελληνικής λαλιάς στη μπερδεμένη-της παράδοση, διαβάζει αμήχανα και βιαστικά, εξωτερικά συγκρατημένη, τον δραστικό-της λόγο.»

         Γιώργος Κεχαγιόγλου, ΔΕΥΤΕΡΗ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΑ ΠΟΙΗΤΙΚΗ ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ. Νεότεροι Κύπριοι ποιητές, 1960-1982. Περιοδικό Αντί τεύχος 222/7-1-1983, σ.50

     Μέσα σ’ ένα πανελλήνιο κλίμα πένθους και πόνου, θλίψης και οδύνης, θανάτου και δακρύων για την εθνική σιδηροδρομική τραγωδία των τελευταίων ημερών συντάσσω το κριτικό και πληροφοριακό αυτό σημείωμα για την Κύπρια ποιήτρια Πίτσα Γαλάζη που έφυγε στις 15/2/2023.

Έχοντας στη σκέψη τον λόγο του Γιώργου Χειμωνά: «Θέλω να σας κάνω μια πρόταση. Να αποφύγουμε οποιαδήποτε σοβαροφανή και οριστική ερμηνεία-να επιχειρήσουμε έτσι αυθαίρετα, αστήριχτα (θα έλεγα ακόμα: φανταστικά) μια συναισθηματική κι όχι νηφάλια προσέγγιση στην εποχή μας και τη λογοτεχνία της. Γιατί κρατώ για την τέχνη ένα παράξενο αίσθημα: έναν συνδυασμό δέους και στοργής…»

Από την εφημερίδα «Η Καθημερινή» Επτά Ημέρες, Αφιέρωμα στην Κυπριακή Λογοτεχνία

              Πέρασαν 22 χρόνια -12 Σεπτεμβρίου 2001-όταν έλαβα μία θερμή και ευγενική δισέλιδη επιστολή από την οδό Κώστα Ουράνη 4 την Λεμεσό της μαρτυρικής ΚΥΠΡΟΥ. Ήταν η αγαπημένη και βραβευμένη Κύπρια σημαντική ποιήτρια, ραδιοφωνική παραγωγός, αρθρογράφος και αγωνίστρια του Κυπριακού αγώνα, Πίτσα Γαλάζη. (Παλαιοχώρι-Λεμεσός 1940- Κύπρος 15 Φεβρουαρίου 2023). Μου έγραφε για να με ενημερώσει ότι μετά από ένα ταξίδι της στο εξωτερικό, στο Βέλγιο, όπου θα εκπροσωπούσε την Κύπρο στη Διεθνή Μπιενάλε Ποίησης στη Λιέγη,-μόλις επέστρεφε στην Κύπρο-θα μου φωτοτυπούσε και ταχυδρομούσε ορισμένες πληροφορίες για την ποίησή της και τις διευθύνσεις δύο-τριών άλλων Κυπρίων ποιητριών οι οποίες σίγουρα θα με ενδιέφεραν να τις γνωρίσω και να διαβάσω τις συλλογές τους. Μου γράφει ανάμεσα στα άλλα: 

«Ευχαριστώ για την επιστολή σας στην οποία ευχαρίστως ανταποκρίνομαι με τη διαφορά πως με βρίσκετε σε μία όχι εύκολη ώρα καθώς ετοιμάζομαι για το Βέλγιο όπου θα εκπροσωπήσω ξανά την Κύπρο στη Διεθνή Μπιενάλε Ποίησης στη Λιέγη. Αντιλαμβάνεστε πώς δεν μου είναι λοιπόν αυτή τη στιγμή εύκολο να σας στείλω τα στοιχεία που θέλετε όσον αφορά τον εαυτόν μου. Μόλις επιστρέψω θα φροντίσω να σας στείλω τα βιβλία που δεν έχετε. (1-2 που δεν υπάρχουν φωτοτυπημένα) και τα βιογραφικά και τα βιβλιογραφικά μου στοιχεία…….».

Ακολούθησε ένα ακόμα γράμμα της, σε μία περίοδο της ζωής της (γεμάτη τρεχάματα) της βραβευμένης δύο φορές με το Α΄ Κρατικό Βραβείο Ποίησης της Κύπρου, με το Βραβείο Magna Grecia και το Βραβείο Λάμπρου Πορφύρα της Ακαδημίας Αθηνών. Προβλήματα υγείας και μία δύσκολη και κουραστική μετακόμιση του “Studio μου στο οποίο είμουν βολεμένη 22 χρόνια και φαντάζεστε τι χατομάνι και τι βιβλίο είχα να μαζέψω όλο αυτό το διάστημα. Αν σας πω πώς ακόμα είμαι με τα κασόνια θα με πιστέψετε;….» όπως μου έγραφε και μία κάρτα με τις ευχαριστίες της. Ακολούθησαν δύο εκ μέρους μου τηλεφωνήματα και ένα ή δύο γράμματα αν θυμάμαι σωστά. Της έγραφα ποιες Κύπριες ποιήτριες γνωρίζω, ποιες συλλογές τους είχα κατορθώσει να βρω στο εμπόριο από παλαιοπωλεία και είχα αγοράσει, τι πληροφορίες και στοιχεία είχα συγκεντρώσει από αποδελτιώσεις εφημερίδων και περιοδικών. Από τις ποιητικές της συλλογές μου έλλειπαν δύο. Είχε την καλοσύνη να μου τηλεφωνήσει και επιπλέον, την προθυμία να μου ταχυδρομήσει ορισμένες κριτικές για τις ποιητικές της συλλογές από Κυπριακά έντυπα, που ήταν αδύναμο να γνωρίζω. Μία δαχτυλογραφημένη 7σέλιδη ομιλία του Δημήτρη Θ. Γκότση (Πάφος, 2-4 Οκτωβρίου 1996) για την ποιητική της συλλογή, «Ο ωραίος Αρτούρος ή Ο Αρτούρ Ρεμπώ στη Νήσο Κύπρο», εκδόσεις Ονήσιλος, Λευκωσία, 12,1991. Επίσης, μου φωτοτύπησε την πολυσέλιδη μελέτη του καθηγητή Φώτη Δημητρακόπουλου σελ. 38-45 για την συλλογή της «Τα Πουλιά του Ευστολίου και ο Έγκλειστος» εκδόσεις Αρμός, Αθήνα 1997. Είναι από το Κυπριακό περιοδικό «Ακτή», δυστυχώς δίχως αριθμό τεύχους, ημερομηνία κλπ. Πρέπει η δημοσίευση να είναι του 1999. Μου ταχυδρόμησε ακόμα δύο 7σέλιδες δαχτυλογραφημένες σελίδες με στοιχεία από τον Κυπριακό τύπο (κριτικές και λόγια Κυπρίων στον ημερήσιο και περιοδικό τύπο για τα βιβλία της). Η βραβευμένη ποιήτρια είχε καταγράψει και δαχτυλογραφήσει για το αρχείο της, αποσπάσματα από κριτικές για τα βιβλία της για το δικό της αρχείο. Χωρίς να είμαι αγνώμων στην πρόθεσή της, αναφέρω ότι δυστυχώς δεν ήταν καταγεγραμμένα στις δακτυλόγραφες σελίδες όλα τα επαρκή στοιχεία. Τίτλος εντύπου αριθμός τεύχους, χρονολογία, σελίδες. Όπως και νάχει, το φωτοτυπημένο αυτό υλικό μου στάλθηκε, όπως και αυτό που είχα κατορθώσει να αποδελτιώσει στην διάρκεια των δικών μου ερευνών και αγορών Κυπριακών Βιβλίων, η Βιβλιογραφική ενδεικτική πηγή που χρησιμοποίησα στο παρόν κριτικό σημείωμα και προσθέτω κάτω από κάθε της βιβλίο σαν συμπληρωματικό υλικό της όποιας ερευνητικής εργασίας από τρίτους ενδιαφερόμενους για την αξιόλογη και βραβευμένη Κύπρια ποιήτρια. Βιβλιογραφικά και εκδοτικά δεδομένα και πληροφορίες που ίσως, όχι μόνο τότε, είναι δύσκολο για τον Ελλαδίτη αναγνώστη της ποίησής της του Κυπριακού ποιητικού λόγου γενικότερα, να βρεθεί στην Ελλάδα. Τουλάχιστον πριν τριάντα με σαράντα χρόνια, όταν ακόμα το διαδίκτυο και άλλα ηλεκτρονικά μέσα δεν είχαν ευρέως διαδοθεί στον ελληνικό επιστημονικό Βιβλιογραφικό χώρο σε μεγάλη έκταση, και δεν είχε ιδρυθεί το Πανεπιστήμιο της Κύπρου. Μόλις έλαβα το πρώτο της γράμμα, πρώτα της τηλεφώνησα και κατόπιν της έγραψα για να την ευχαριστήσω για τον κόπο της και τα ταχυδρομικά έξοδα. Της εξέφρασα την θετική μου γνώμη για τις ποιητικές της συλλογές που είχα συνολικά μπροστά μου και αυτές που είχαν κυκλοφορήσει και γνώριζα. Συνολικά τα βιβλία της ήταν 12. Αρκετές Κυπριακές ποιητικές συλλογές-αντρών και γυναικών- είχα βρει και αγοράσει από βιβλιοπωλεία και παλαιοπωλεία της Αθήνας. Της εξέφρασα επίσης την ικανοποίησή μου για την συμμετοχή της, την παρουσία της ως γυναικείας Κυπριακής φωνής στα ευρωπαϊκά ποιητικά φόρουμ και για άλλες διεθνείς της συμμετοχές και ομιλίες της στο εξωτερικό. Το πρώτο της γράμμα φέρει ημερομηνία 12/9/2001 όπως προανέφερα, ενώ το δεύτερο και η κάρτα δεν έχουν ημερομηνία. Δυστυχώς-μέσα στα προβλήματα της καθημερινότητας εκείνης της περιόδου, με έκαναν να μην σημειώσω την ημερομηνία που μου απεστάλησαν. Υπάρχουν οι σφραγίδες από Κυπριακό ταχυδρομείο και οι εσωτερικές πληροφορίες που μου δίδονται στο δεύτερο γράμματα και την κάρτα. Μου φωτοτύπησε επίσης δύο συλλογές της των εκδόσεων Γ. Φέξη. Δυστυχώς όχι την πρώτη της.

Γνώριζα το ποιητικό της έργο και τις άλλες καλλιτεχνικές της δραστηριότητες και βραβεύσεις και θαύμαζα το αγωνιστικό της φρόνημα και την απεριόριστη αγάπη της για την Κύπρο, τον λαός της τον πολιτισμό της τον Ελληνισμό ευρύτερα. Διάβαζα τα ποιήματά της όπως και την ποίηση άλλων Κυπρίων ποιητών και ποιητριών. Συγκέντρωνα στοιχεία και πληροφορίες για την ποιητική τους διαδρομή για μία μελλοντική μου συγκεντρωτική εργασία. Αποδελτίωνα ελλαδικές εφημερίδες και λογοτεχνικά περιοδικά και ταξινομούσα ξεχωριστά τα Κυπριακά θέματα σε φακέλους. Παράλληλα, προσπαθούσα να ενημερωθώ όσο γίνεται καλύτερα, να γνωρίσω τα της Κυπριακής πρόσφατης πολιτικής ιστορίας και διπλωματίας από το μεσοπόλεμο του προηγούμενου αιώνα μέσω ιστορικών και πολιτικών μελετημάτων που είχαν εκδοθεί. Γνώριζα πρόσωπα λογίων και λογοτεχνών του Αιγυπτιώτικου Κυπριακού Ελληνισμού. Ο ημερολογιακός και δοκιμιακός λόγος του νομπελίστα μας ποιητή Γιώργου Σεφέρη, η αρθρογραφία της πεζογράφου Τατιάνας Γκρίτση Μιλλιέξ και του συζύγου της Ροζέ Μιλλιέξ, η συμβολή του κυρού καθηγητή Γιώργου Π. Σαββίδη, οι ταξιδιωτικές εμπειρίες ελλαδιτών λογοτεχνών βλέπε Ι. Μ. Παναγιωτόπουλος, (και το βιβλίο του για την Κύπρο), η αφιερωματική αρθρογραφία, μελέτες και ατομικές αναμνήσεις ελλήνων συγγραφέων, (Νίκος Καζαντζάκης) ποιητών, (Άγγελος Σικελιανός) εικαστικών, μας και με είχαν «μυήσει» στην Κυπριακή ποιητική και πεζογραφική σύγχρονη πραγματικότητα και παραγωγή, τον δοκιμιακό λόγο, τον πολιτισμό, την ιστορία. Η πολιτικοποιημένη γενιά μου είχε-όσοι ήθελαν τέλος πάντων-παρακολουθήσει εκθέσεις και ομιλίες Κυπριακού ενδιαφέροντος. Από την πλευρά της πολιτικής, και η δική μου γενιά, όπως και οι προηγούμενες πριν την δικτατορία, συμμετείχε ενεργά και δυναμικά στις διάφορες διαδηλώσεις και πορείες για το Κυπριακό ζήτημα και την απαλλαγή της Κύπρου από τα ξένα στρατιωτικά στρατεύματα και την κατοχή. Νιώθαμε υπερήφανοι και θαυμάζαμε τους εκατοντάδες μικρούς και μεγάλους κοινωνικούς και πολιτικούς αγώνες που είχαν δώσει και εξακολουθούσαν να δίνουν οι Κύπριοι νέοι έφηβοι αγωνιστές, μέσω της ΕΟΚΑ Α και άλλων αντιστασιακών-τότε-ομάδων, που ατομικά και συλλογικά είχαν ενταχθεί από την δεκαετία του 1950. Τόσο δηλαδή την περίοδο των αγώνων του 1955-1960 επί αγγλικής αποικιοκρατίας, Ελισάβετ η Β΄, μέχρι την απελευθέρωσή της και την ανεξαρτησίας της, όσο και μέσα της δεκαετίας του 1970, τον Ιούλιο του 1974 επί τούρκικης κατοχής και σκλαβιάς, προσφυγιάς και καταστροφής. Τιμούσαμε εμείς οι νεότερες γενιές των ελλαδιτών με τις συμμετοχές μας σε πορείες και διαδηλώσεις, συγκεντρώσεις και ψηφίσματα τα θύματα και τους αγωνιστές, τους ηρωικούς αγώνες των Κυπριών αδερφών μας. Των ηρωικών Κυπρίων νέων και νεανίδων που θυσιάστηκαν και αγωνίστηκαν για μια ελεύθερη και ανεξάρτητη Κύπρο, ως ένα κομμάτι του Ελληνισμού που είχε πληγωθεί και υπέφερε, γνωρίζοντας ότι εμείς οι Ελλαδίτες είμασταν υπεύθυνοι (πολιτικοί και στρατιωτικοί ηγέτες) για το Κυπριακό τραύμα. Ο πρόεδρος αρχιεπίσκοπος Μακάριος ο Γ΄ ζούσε και έχαιρε τον σεβασμό μας, είχε γλιτώσει από την άφρονα δολοφονική απόπειρα και το στρατιωτικό πραξικόπημα της χούντας των Αθηνών. Η φωνή του ηχούσε στις συνειδήσεις μας. "Είμαι ο Μακάριος και είμαι ζωντανός....". Η προσφυγιά και η σκλαβιά, η διχοτόμηση και η ξένη κατοχή του 1974, είχε επηρεάσει πολιτικά και κοινωνικά την γενιά μας, τον ψυχισμό μας, είχε μπολιάσει τις εφηβικές μας συνειδήσεις. Δεν γινόταν να μέναμε αδιάφοροι μπροστά στο δράμα που περνούσαν οι αδερφοί μας Κύπριοι. Ο Κυπριακός πανάρχαιος ιστορικός Ελληνισμός είχε υποστεί μία καταστροφή, εξίσου με εκείνη που υπεστήκαμε το 1922. Μια πληγή που ακόμα και σήμερα, 47 χρόνια μετά, δεν λέει (από διαφόρων πλευρών σκοπιμότητες) να κλείσει, να επουλωθεί, να ρέει ελληνικό κυπριακό αίμα και να ποτίζει το Κυπριακό έδαφος δεκαετίες τώρα. Να βρει επιτέλους το πληγωμένο Νησί την ελευθερία του αδιχοτόμητο, να αποκτήσει και πάλι την εδαφική του αρτιμέλεια, να επέλθει η αρμονική συνύπαρξη και των δύο κοινοτήτων. Όχι «δεν ξεχνούμε» όπως ήταν το κεντρικό σύνθημα της εποχής μας που φοράγαμε ως κονκάρδα στις πορείες και διαδηλώσεις μας. Συγκέντρωνα βιβλία Κυπρίων δημιουργών, αγόραζα μελέτες για την Κυπριακή Λογοτεχνία διάβαζα άρθρα. Τίτλους βιβλίων που έβρισκα και έβρισκαν οι φιλότεχνοι αναγνώστες της Ποίησης και της Πεζογραφία στο Κυπριακό Βιβλιοπωλείο που υπήρχε μέσα στην Στοά του Βιβλίου (όπου βρίσκεται και το δεύτερο Θέατρο Τέχνης του Καρόλου Κουν) στο κέντρο της Αθήνας. Το βιβλιοπωλείο αυτό-όπως και άλλα αθηναϊκά βιβλιοπωλεία και παλαιοπωλεία- «πρακτόρευε» βιβλία και ορισμένους τίτλους λογοτεχνικών περιοδικών για την Κυπριακή Λογοτεχνία, την Ιστορία, την Αρχαιολογία, την Λαογραφία, τον Πολιτισμό της Κύπρου. Στάθηκα εκείνο το διάστημα τυχερός στις έρευνές μου, συνάντησα και προμηθεύτηκα παλαιότερες συλλογές Κυπρίων συγγραφέων και μελέτες. Ορισμένες ποιητικές συλλογές, έπειτα από επικοινωνία μας, είχαν την καλοσύνη να μου αποστείλουν από την Κύπρο οι ποιήτριες. Από την πλευρά μου, όσες πληροφορίες και στοιχεία συναντούσα και αποδελτίωνα σε ελλαδικά έντυπα τους τα ταχυδρομούσα ή τους έδινα τις σχετικές ειδήσεις τηλεφωνικώς. Διάβαζα και ενημερωνόμουν για την εξέλιξη του Κυπριακού ποιητικού λόγου (αντρών και γυναικών) αγόραζα όταν είχα την οικονομική δυνατότητα τις νέες εκδόσεις και παρακολουθούσα ομιλίες. Ελλαδίτες και Κύπριοι είμασταν ιστορικά, γλωσσικά, πολιτισμικά ομογάλακτοι. Προερχόμασταν από την ίδια πηγή της Ιστορίας. Πίστευα και εξακολουθώ να πιστεύω στην αυτόνομη πορεία και αξία του Ελλαδικού Κυπριακού Ελληνισμού, πέρα από τον εδώ, της κυρίως Ελλάδος παρουσία και από την απέναντι πλευρά την Τουρκική. Μία Κύπρο ακηδεμόνευτη με την δική της φωνή και ταυτότητα. Εξίσου σημαντική σημασία και αξία έδινα και στα άλλα περιφερειακά του ελληνισμού πολιτιστικά κέντρα, την δυναμική και πολύπλευρη παρουσία του Ελληνισμού πέραν των γεωγραφικών της Ελλάδας συνόρων που καλλιεργήθηκαν και έδρασαν στην πορεία του Ιστορικού χρόνου. Όπως είναι ο απόδημος Ελληνισμός και η πολιτιστική του προσφορά της Ελληνικής κοινότητας της Αιγύπτου, της Μέσης Ανατολής, της Ρωσίας και των άλλων πρώην ανατολικών ευρωπαϊκών κρατών και περιοχών γύρω από την Κασπία Θάλασσα, της Οδησσού, της Ουκρανίας. Την ελληνική παρουσία και τις κοινότητες των Ελλήνων της Βορείου και Νοτίου Αμερικής. Της Αφρικανικής Ηπείρου, των διαφόρων περιοχών και κρατών της Ασίας, της Ιαπωνίας. Της αχανής ηπείρου της Αυστραλίας και του πολιτισμικού ανθρώπινου δυναμικού της. Ελληνικά πολιτιστικά του εξωτερικού κέντρα και εστίες που με μόχθο και αγώνες, διαρκή πάλι και ανυπέρβλητες δυσκολίες κατόρθωσαν να οικοδομήσουν οι ξενιτεμένοι έλληνες και ελληνίδες, οι ελληνικές οικογένειες που έφυγαν ως μετανάστες (Γερμανία, Αμερική, Νότιο Αφρική, Αυστραλία κλπ.) και πρόσφεραν στον ντόπιο αλλόφυλο και αλλόγλωσσο, αλλόθρησκο πληθυσμό και συνεχίζουν να προσφέρουν-στην νέα τους πατρίδα-με την δυναμική τους παρουσία, την εργατικότητά τους, την προκοπή τους, τις επιστημονικές, πνευματικές και καλλιτεχνικές τους δραστηριότητες και επιτεύγματα στα ελληνικά γράμματα. Έλληνες πρόσφυγες που διαδίδουν την παρουσία και την εικόνα της Ελλάδας στο εξωτερικό επάξια και τιμητικά όχι πάντοτε ειρηνικά, ομαλά αλλά με προβλήματα και αντιξοότητες. Ομαδικές-συλλογικές και ατομικές των ξενιτεμένων ελλήνων δράσεις και επιτεύγματα που τιμούν την Ελλάδα και είναι μόνιμοι, σταθεροί πρεσβευτές του ελληνικού στοιχείου και πολιτιστικής παράδοσης στο διεθνές των λαών σκηνικό. Είναι ο απόδημος ελληνισμός με τα ιστορικά και πολιτιστικά του ίχνη και πανάρχαια πεπραγμένα. Ο Κυπριακός Ελληνισμός πλήρωσε δυστυχώς, πολιτικά και διπλωματικά λάθη ελλαδιτών πολιτικών και στρατιωτικών και των ανόητων και επικίνδυνων αποφάσεών τους. Ακόμα και σήμερα η Κύπρος πληρώνει τα λάθη αυτά των προηγούμενων δεκαετιών.

          «Το 1960 η γενιά της Κύπρου έτσι ένοιωθε, και έτσι και πολύ χειρότερα νοιώθει δυστυχώς και σήμερα. Η ταύτιση της εσωτερικής περιπέτειας της γενιάς του Χουρμούζιου με την γενιά του 1955 της Κύπρου, είναι ένα γεγονός που ο πανελλήνιος χώρος ελάχιστα υποψιάστηκε καθώς τα βιώματά του ήταν διαφορετικά. Η Ελληνική νεολαία στάθηκε δίπλα στην Κύπρο και το πρόβλημά της μ’ έναν συγκινητικό τρόπο από μιά πλευρά. Μα το 1960, όταν όλα φαίνονταν να έχουν τελειώσει, ο καθένας τραβούσε τον δρόμο του. Τον εσωτερικό ακρωτηριασμό, τον δικό μας, τον ξέραμε μόνο εμείς που τον ζούσαμε. Εσωτερικά είμαστε πολύ μεγαλύτεροι από την ηλικία μας για να την ζήσουμε και σπαραγμένοι βρισκόμαστε να παραπαίουμε ανάμεσα στην απιστία και στις λογής πίστεις, θύματα σκοπιμοτήτων των μεγάλων της γης.» σελίδες 37-38.

Πίτσα Γαλάζη, «Ο Αιμίλιος Χουρμούζιος κι η Κυπριακή γενιά του 1955», στον τόμο «ΣΗΜΕΙΟΝ ΤΟΥ ΑΙΜΙΛΙΟΥ ΧΟΥΡΜΟΥΖΙΟΥ» Δέκα χρόνια από τον θάνατό του. Τετράδια Ευθύνης, τόμος 20^ος Οκτώβριος 1983

    Σημαντική η συγγραφική και ποιητική παραγωγή και προσφορά του Κυπριακού Ελληνισμού, ξεχωριστή και χαρακτηριστική η παρουσία και το πρόσωπο της Κυπριακής αντρικής και γυναικείας ποίησης και ταυτότητας στην καθόλου ιστορία της ελληνικής γραμματείας των ελληνικών γραμμάτων. Κυπριακές αντρικές και γυναικείες ποιητικές και πεζογραφικές φωνές, δοκιμιακές και δημοσιογραφικές που άνθησαν και ύψωσαν το πνευματικό τους ανάστημα, μεγαλούργησαν, στάθηκαν και στέκονται άξιοι εκπρόσωποι του υπερήφανου Κυπριακού Ελληνισμού παγκοσμίως διαχρονικά. Χάραξαν το ποιητικό τους βάδισμα ισάξια, ισότιμα, επιβραβευτικά, αντιπροσωπευτικά, σιμά σε εκείνα σημαντικών ελλαδιτών ποιητών και ποιητριών, πεζογράφων και δοκιμιογράφων, αρθρογράφων. Κατέθεσαν την δική τους ξεχωριστή μαρτυρία, συμμετείχαν συγγραφικά ενεργά και παραγωγικά στην Ιστορία της Κυπριακής Λογοτεχνίας, την έγραψαν και της έδωσαν τον δικό της χρωματισμό και παρουσία. Έθεσαν τις βάσεις και τις προϋποθέσεις της πνευματικής κυπριακής παράδοσης σε καιρούς χαλεπούς, δύσκολους, αντίξοους για τον Κυπριακό Λαό και την Ιστορία του, κάτω από σκοτεινές κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες για τους Κυπρίους κατοίκους, τους συγγραφείς και λογίους, το πνευματικό δυναμικό της Κυπριακής Δημοκρατίας. Μπορεί μέχρι σήμερα οι Κύπριοι αδερφοί μας να μην κέρδισαν το δικό τους Κυπριακό Λογοτεχνικό Νόμπελ, όμως η συγγραφική τους κληρονομιά, η συγγραφική τους ποιότητα και προσφορά είναι σημαντική, ιδιαίτερη, πολύπλευρη, τραυματική μεν αλλά, παραγωγικότατη. Οι Κύπριοι ποιητές και λογοτέχνες, δοκιμιογράφοι και λόγιοι, μεταφραστές και θεατρικοί συγγραφείς, φιλόλογοι και επιστήμονες, σκηνοθέτες και ηθοποιοί, ύφαναν με σταθερότητα, αποφασιστικότητα, θάρρος και αξία, μόχθο (παρά τον πόνο και την θλίψη, τα βιωμένα τραύματα της σκλαβιάς της πατρίδας τους βάσανα) το δικό τους εμπνευσμένο ψηφιδωτό του ποιητικού τους προσώπου και των διαφόρων πτυχών του. Έντεχνων και λαϊκών. Καλλιέργησαν και έστρωσαν το δρόμο του Κυπριακού ποιητικού λόγου, ανανέωσαν την παράδοση των Κυπριακών γραμμάτων, επικοινώνησαν και ήρθαν σε συνομιλία με τις ποιητικές φωνές του εξωτερικού, ευρώπης και αμερικής. Έστησαν γέφυρες γνωριμίας και επαφής. Οι Λογοτεχνικές Κυπριακές συγγραφικές φωνές του προηγούμενου αιώνα, κυρίως από τα μέσα του προηγούμενου αιώνα έως σήμερα, άνοιξαν το δρόμο επικοινωνίας της Κυπριακής λογοτεχνίας με τις άλλες λογοτεχνίες, γνώρισαν και διεύρυναν τα όρια της Κυπριακής ελληνικής γλώσσας, έφεραν σε επαφή ξένους συγγραφείς με κύπριους ομοτέχνους τους. Οικοδόμησαν υπομονετικά και σταθερά μία αυτόνομη διαδρομή (από την ελλαδική) και παρουσία η οποία ανθοφόρησε και εξακολουθεί να ανθοφορεί δυναμικά. Συνεχίζει να προσφέρει και να τιμά το σύνολο του Ελληνισμού. Αυτή η άλλη Ελλάδα, πέρα από την εθνική τραγωδία του 1974, την σκλαβιά και τη διχοτόμηση, καρποφόρησε και μας αποκάλυψε τα μυριόπνοα ποιητικά και πεζογραφικά άνθη της Μεγαλονήσου. Στην άνθηση και ανθοφορία και διάδοση των Κυπριακών Γραμμάτων,-στους σύγχρονους καιρούς- συνέβαλε καθοριστικά και η ίδρυση του Κυπριακού Πανεπιστημίου με τα διάφορα τμήματά του, καθώς επίσης, στην καλύτερη γνωριμία των ελλαδιτών συγγραφέων με τους κύπριους ομοτέχνους τους και άλλους καλλιτέχνες (εικαστικούς, σκηνοθέτες, τραγουδιστές κλπ.) συνέβαλε και συμβάλει με τις ομιλίες και εκδηλώσεις του το Σπίτι της Κύπρου στην Αθήνα. Ακόμα, τα αφιερώματα των λογοτεχνικών περιοδικών και των εφημερίδων βοήθησαν στην γνωριμία μας με την Κυπριακή Ιστορία και Πολιτισμό, τα Γράμματα και τις Τέχνες, τους εκπροσώπους τους, τα πρόσωπα της Κυπριακής ποίησης και πεζογραφίας. Τα αφιερώματα και η αρθρογραφία στα ελλαδικά έντυπα, οι σχολιασμοί διαχρονικά, είναι πάμπολλα. Μακροσκελή ή σύντομα δημοσιεύματα, ουσιώδη ή επουσιώδη, σύντομα ή περιγραφικά, ταξιδιωτικά, εντάσσονται στην καθόλου βιβλιογραφική παραγωγή της Κυπριακής Ιστορίας των Γραμμάτων και της Πολιτιστικής της προσφοράς. Σε παλαιότερα Κυπριακά μου σημειώματα έχω καταγράψει και αναρτήσει ένα μέρος των δημοσιευμάτων και των βιβλίων αυτών που γνωρίζω, δίχως ασφαλώς να εξαντλώ καμία πτυχή και πλευρά του διαρκούς ανοιχτού αυτού θέματος. Κατά διαστήματα τον προηγούμενου αιώνα, άτακτα και σποραδικά, Κύπριοι ποιητές και πεζογράφοι, δημοσιογράφοι, συνεργάστηκαν με περιοδικά και άλλα έντυπα της πόλης μας, τον Πειραιά. Έστελναν τα βιβλία τους και γράφονταν κριτικές για αυτά και παρουσιάσεις από Πειραιώτες συγγραφείς. Υπήρχε μία γνωριμία Κυπρίων συγγραφέων με Πειραιώτες συναδέλφους τους. Μία «άτυπη» (;) κατά καιρούς συνεργασία και αλληλογνωριμία μεταξύ της Κύπρου και του πρώτου λιμανιού της χώρας, τον Πειραιά, μέσω των κατά καιρούς δημοσιευμάτων. Αναφέρομαι πάντα στον χώρο του πολιτισμού και όχι της πολιτικής.

    Ας μου επιτραπεί μία προσωπική μαρτυρία από την επαφή μου με τις Κύπριες ποιήτριες. Στις διάφορες συνομιλίες και επαφές μου με ορισμένα πρόσωπα, εκείνο που διαπίστωνα και με εξέπληττε ήταν το εξής. Όταν μιλούσαμε για την Κυπριακή ποίηση και λογοτεχνία αναφέρονταν-για μένα, ένα πολιτικοποιημένο άτομο «παράξενο!»-, και στους ομοτέχνους τους τουρκοκύπριους συγγραφείς. Μου μιλούσαν και μνημόνευαν και τουρκοκύπριους ποιητές και πεζογράφους που είχαν γνωριμία και συνεργασία. Τους θεωρούσαν (παρά τα πολιτικά και διπλωματικά προβλήματα) αναπόσπαστο μέλος της Κυπριακής ποιητικής και πνευματικής παράδοσης σαν ενιαίο πολιτιστικό όλο. Παρά του ότι Τουρκοκύπριοι συνάδελφοί τους κατοικούσαν ή προέρχονταν από την Κατεχόμενη Κύπρο. Η στάση και αντίληψη αυτή των Ελληνοκυπρίων, με έκανε να τροποποιήσω ορισμένες πολιτικές θέσεις μου πάνω στο Κυπριακό ζήτημα, που η ελλαδίτικη πολιτικοποιημένη γενιά μου και αντίληψη είχε απολυτοποιήσει. Να κατανοήσω και να αντιληφθώ ότι το μαρτυρικό Νησί οφείλει να έχει μία ενιαία διοίκηση και Κυπριακή αρχή η οποία θα ενδιαφέρεται και θα αγκαλιάζει πολιτικά και κοινωνικά, οικονομικά και διπλωματικά, πολιτιστικά και εδαφικά το σύνολο των Κυπρίων κατοίκων. Θα αποδέχεται και θα συμπεριλαμβάνει και τις δύο κοινότητες ανεξάρτητα της πληθυσμιακής τους αναλογίας και θρησκευτικής ταυτότητας. Και οι δύο κοινότητες ιστορικά, προέρχονταν από μία ενιαία Κυπριακή ταυτότητα και ιστορική διαδρομή. Ότι θα πρέπει να αποχωρίσουν ασφαλώς τα τούρκικα στρατεύματα από το Νησί, να επιστρέψουν οι πρόσφυγες στις παλαιές εστίες τους και να μην δεχθούν οι ελληνοκύπριοι κάτω από την πίεση διεθνών σκοπιμοτήτων την διχοτόμηση της Κύπρου. Να αντιμετωπίσουν τα όποια προβλήματα υπάρχουν εδώ και μισόν αιώνα σαν μία ενιαία κρατική και εδαφική Κυπριακή οντότητα. Μίας κοινής Κυπριακής ταυτότητας και να βαδίσουν μαζί προς το ιστορικό τους πεπρωμένο και μέλλον, δίχως να ποδηγετείται η επιθυμία τους αυτή ούτε από την από εδώ ούτε από την από εκεί πλευρά του Αιγαίου. Αδελφωμένοι ελληνοκύπριοι και τουρκοκύπριοι να κλείσουν τις παλαιές ιστορικές τους πληγές, να αφήσουν πίσω τους ότι ενδέχεται να τους διχάζουν και να βαδίσουν προς τους νέους σύγχρονους καιρούς ενωμένοι. Πληγωμένοι και βασανισμένοι, ταλαιπωρημένοι και εσωτερικοί πρόσφυγες αλλά ανεξίκακοι και όχι πατριδοκάπηλοι οι ελληνοκύπριοι ποιητές και προς τιμή τους, δεν ξεχνούσαν και την άλλη πλευρά την σκλαβωμένη. Δεν γνωρίζω ποια είναι η θέση της από εκεί πλευράς, των τουρκοκυπρίων λογοτεχνών και λογίων, τι πρεσβεύουν για τις θέσεις αυτές των ελληνοκυπρίων συναδέλφων τους. Διαβάζουμε πάντως σε διάφορες ποιητικές κυπριακές ανθολογίες και βιβλία τουρκοκυπριακές ποιητικές φωνές και στο πως αυτές οι φωνές, τα πρόσωπα βίωσαν και αποτύπωσαν την εμφύλια διαμάχη, τον πόλεμο και την κυπριακή κατοχή. Πως εικονογράφησαν από την δική τους πλευρά την αδιαλλαξία της πολιτικής και στρατιωτικής τουρκικής ηγεσίας. Από την άλλη, το χέρι αυτό φιλίας δεν μπορεί να σταθεί για μία ακόμα φορά η αιτία να υποχωρήσουμε σαν Ελληνισμός από τα δίκαιά μας, να εξακολουθούμε να χάνουμε εδάφη. Δυστυχώς, μέσα στο ιστορικό τους διάβα οι εκάστοτε Λαοί συνήθως, αφήνουν την όποια λύση των διαφόρων προβλημάτων τους μόνο στους πολιτικούς τους εκπροσώπους, των οποίων τα όποια πολιτικά λάθη και αποφάσεις, κοντόφθαλμες κινήσεις, πληρώνουν συλλογικά και ατομικά, εθνικά οι Λαοί. Πέρα από την πολιτική και διπλωματική διευθέτηση του Κυπριακού προβλήματος, (πού αποφασίζουν οι ίδιοι οι Κύπριοι) η Κυπριακή Ποίηση και Πεζογραφία, ο Δοκιμιακός λόγος, ο Κυπριακός πολιτισμός και τα γράμματα έχουν ανοίξει εδώ και χρόνια τα φτερά τους και έχουν αναγνωριστεί και πέρα των γεωγραφικών και πνευματικών ορίων της Μεγαλονήσου. Σε αυτήν την ενιαία Κυπριακή ποιητική ελληνική παράδοση και ταυτότητα ανήκει και έχει σημαντική συμβολή η παρουσία και το ποιητικό και καλλιτεχνικό και δημοσιογραφικό έργο της ποιήτριας Πίτσας Γαλάζη, ψευδώνυμο της Καλλιόπης Μόρτη που έφυγε πριν λίγες μέρες από κοντά μας και άφησε «ορφανά» τα Κυπριακά Γράμματα.

Στην μνήμη της συντάσσω αυτό το σημείωμα και αντιγράφω πληροφορίες και στοιχεία που γνωρίζω για το έργο της, δίχως ασφαλώς να εξαντλώ την Βιβλιογραφία της. Έχουμε, θέλω να πιστεύω- μία μικρή εικόνα της ποιητικής της σημαντικής παρουσίας και πως την υποδέχτηκε η κριτική στην Ελλάδα και την Κύπρο.

      Ένας από τους καρπερότερους δημιουργούς, ποιητές και δημοσιογράφους των Κυπριακών γραμμάτων και καθολικότερα την ελληνική ποίηση είναι η ποιήτρια Πίτσα Γαλάζη. Αν μετροφυλλίσουμε τα βιβλιογραφικά και εργογραφικά της στοιχεία θα αναγνωρίσουμε μία γυναικεία ποιητική και αρθρογραφική παρουσία-ανάμεσα στις άλλες- δυναμική, αγωνιστική, αποφασιστική, ολοκληρωμένη γλωσσικά, παρά την απαισιόδοξη ατμόσφαιρα και την αίσθηση πίκρας που αφήνουν ποιητικές της μονάδες και συλλογές. Μπροστάρησα και ανικανοποίητη, δραστήρια, ανήσυχο πνεύμα, σημαντικό πνευματικό κυπριακό μέγεθος ανάμεσα στις κύπριες ομοτέχνους της. Μαχητική φωνή, δεν χαμήλωσε ποτέ τις αντένες της ευαισθησίας της και του ελεύθερου αγωνιστικού φρονήματός της. Η δίψα της για την διάδοση του Κυπριακού πολιτισμού και ευρύτερα του Ελληνισμού μεγάλη. Ο ποιητικός της λόγος και παρουσία είναι ποτισμένος με κυπριακές μνήμες, παιδικές και εφηβικές κυπριακές αναμνήσεις, ήχους και χρώματα, μυρωδιές, εικόνες και πρόσωπα του ελληνικού τοπίου, μνημεία και λαογραφικές παραδόσεις της Κύπρου, ηρωικές προσωπικότητες και πνευματικοί δημιουργοί, δράσεις κύπριων αγωνιστών εφήβων. Μια ψυχή γεμάτη πάθος για ελευθερία, την γλώσσα, την παράδοση, την ποίηση που είναι το δικό της όχημα να περιηγηθεί την Κυπριακή ιστορία και τους χώρους της Κυπριακής Δημοκρατίας. Πιστή στις ιδέες της έστησε ένα σκηνικό καθαρά Κυπριακό αλλά ταυτόχρονα, αντιπροσωπευτικό του Ελληνισμού. Εξομολογητική η γραφή της μεταφέρει μεγάλα κοιτάσματα πνευματικής ανάτασης και ανθεκτικά κομμάτια ομορφιάς. Επικαιρική η φωνή της αλλά και βαθειά ιστορική και πολιτική.

     "Η Ιστορία βέβαια-ή αν θέλετε ό,τι συνηθίσαμε να αποκαλούμε αυστηρά Ιστορία-δεν ενδιαφέρεται και δεν σταματά στα μικρά, στα ατομικά και στα επιμέρους. Τα μεγάλα την ενδιαφέρουν, τα κεφαλαιώδη, τα κύρια, οι σταθμοί και τα ορόσημα που έχουν καθολική και γενικότερη, οικουμενική σημασία. Τ' άλλα τα προσπερνά και τα δρασκελά αφήνοντας άγραφη την ατομική περιπέτεια και τις απηχήσεις και τις συνέπειες που προκάλεσε στην ανθρώπινη ζωή ή βίωση των γεγονότων.

       Για τη λογοτεχνία όλα έχουν την σημασία τους, από την μικρότερη λεπτομέρεια ως το μέγιστο. Ο κόσμος γι' αυτήν είναι και μικρός και μέγας, κατά τον Οδυσσέα Ελύτη. Όλα λοιπόν την ενδιαφέρουν, αφού και τα μικρά και τα μεγάλα έχουν τον ρόλο τους όσον αφορά τον ψυχισμό των ανθρώπων και σ' επέκταση στη διαμόρφωση του λογοτέχνη και της γραφής του. Γιατί τί άλλο είναι ο λογοτέχνης από χώμα, απ' το χώμα του τόπου του και ψυχή από την ψυχή των ανθρώπων του που εξ ονόματός του μιλά ως εντολοδόχος τους;", σελ. 55-56

          Πίτσα Γαλάζη, "Ιδιαιτερότητες και αποκλίσεις στην Ελληνική λογοτεχνία που γράφεται από Κυπρίους", στο Αφιέρωμα του περιοδικού Η Λέξη τχ. 203-204/Ιανουάριος Ιούνιος 2010, Η Κυπριακή λογοτεχνία. 2010: πενήντα χρόνια κυπριακής δημοκρατίας.  

    Από την πρώτη της συλλογή, «Στιγμές Εφηβείας» το 1963 από τις παραδοσιακές εκδόσεις του Γεωργίου Φέξη, γνωρίζω μόνο ένα δύο ποιήματά της τα οποία δημοσιεύτηκαν σε περιοδικά και έμμεσα από κριτικές γνώμες και δημοσιεύματα. Τα υπόλοιπα βιβλία της-μέχρι τα πιο πρόσφατα εκδοθέντα-τα έχω διαβάσει είτε σε πρωτότυπες εκδόσεις τους είτε σε φωτοτυπίες. Το σύνολο σχεδόν των ποιημάτων της είναι άτιτλα ή φέρουν λατινικούς ή ελληνικούς αριθμούς ως τίτλους. Αυτό μας δίνει την δυνατότητα ότι μπορούμε μάλλον-παρά τις επιμέρους θεματικές τους ενότητες-να μιλήσουμε για ένα ενιαίο ποιητικό όλο εν εξελίξει το οποίο υφαίνει και διαπραγματεύεται η ποιήτρια με επιμελημένη φροντίδα, στιγμές, πρόσωπα και δραματικά γεγονότα της ιστορίας της Κύπρου και των πολιτικών και κοινωνικών αγώνων των Κυπρίων παρελαύνουν όλα με σεβασμό και ισότιμα. Αυτοβιογραφικά στοιχεία και εικόνες της παιδικής της ηλικίας, μνήμες της μεταγενέστερης εφηβείας της, δάσκαλοι και πνευματικοί της μέντορες, μία γυναικεία διαδρομή επαληθεύσιμη στο καμίνι της ιστορικής κυπριακής διαδρομής, δημιουργική, μέσα από λέξεις, εικόνες, σύμβολα και αναπαραστάσεις, στίχους, μιάς ποιητικής ωριμότητας αντάξια των επιβραβεύσεών της. Ένα εν εξελίξει μακρόπνοο χυμώδες και πολύπτυχο, ζουμερό, πολύστικτο ποίημα, διαμερισματοποιημένων επιμέρους μερών (προσωπικών της περιπετειών και της φίλτατης πατρίδας της Κύπρου, και των αγώνων των συντοπιτών της Κυπρίων) το οποίο εμπεριέχει το σύνολο σχεδόν των διαδραματιζομένων της εποχής της, των ιστορικών και αγωνιστικών στιγμών και μνημών, δράσεων. Ένας ποιητικός λόγος οργανικός που αγκαλιάζει με στοργή, αγωνία και αμέριστη τρυφερότητα, προσοχή, μνήμες και παραστάσεις, εικόνες και περιστατικά, συγκινήσεις και αγάπες, σταθμούς, η οποία εικονογραφεί την ιστορική και πολιτική τραγωδία της Κυπριακής γης. Εκφράζει την ομορφιά ενός τοπίου με τις εκατοντάδες πολύχρωμες και μυριόπνοες στιγμές του και κρυμμένα μυστικά του, της αυθεντικής παραδοσιακής των παλαιότερων χρόνων ζωής των Κυπρίων κατοίκων. Η αγωνία της εποχής της και της γενιάς της γίνεται και δική της αγωνία. Η πρόσφατη ιστορία και οι αγώνες της Κύπρου μας δίνεται με νηφάλιο και ήρεμο ποιητικό λόγο, άλλοτε με δόσεις απογοήτευσης και πίκρας, απαισιόδοξης διάθεσης, διάψευσης των οραμάτων της, δικαίωσης από τον ελλαδικό ελληνισμό, ενώ άλλοτε στο βάθος του γυναικείου της υγρού βλέμματος υπάρχει μία χαραμάδα ελπίδας, μία χαρμολυπική πρόθεση να μας τα αφηγηθεί όλα όσα έζησε η ίδια και η γενιά της. Οι Κύπριοι νέοι αγωνιστές της γενιάς της, 1955-1960 και μετά, οι οποίοι αγωνίστηκαν και θυσιάστηκαν, έδωσαν την ζωή τους στον διαρκή και επαναλαμβανόμενο Κυπριακό Αγώνα που διεξήγαγαν για την διάσωση του Ελληνισμού. Κύπριοι που σκοτώθηκαν όπως ο Χαράλαμπος Μούσκος, νεαρά παιδιά που απαγχονίστηκαν όπως ο Μ. Καραολής και ο Α. Δημητρίου, ο Ευαγόρας Παλληκαρίδης, Κύπριοι που φυλακίστηκαν ή εξορίστηκαν, βασανίστηκαν περνάνε μπροστά από τα μάτια μας, μπολιάζουν τον ποιητικό της λόγο, εξορίες και εγκλεισμοί Κυπρίων αγίων, αναχωρητές και εξόριστοι συνυπάρχουν με προσωπικές της στιγμές και αναμνήσεις. Ο προσωπικός στεναγμός και λυγμός είναι ο στεναγμός και ο λυγμός, το δάκρυ των νέων της γενιάς της, είναι η δική τους αλήθεια. Η μαρτυρία τους και το μαρτύριό τους είναι και δικό της. Η ποίηση της Πίτσας Γαλάζη εκφράζει με τον ευστοχότερο τρόπο, παραστατικότερο, την περιπέτεια των Κυπριών αγωνιστών και των διαφόρων στιγμών τους. Στιγμές τους, πράξεις τους, ανδραγαθήματά τους, πολιτικές τους αποφάσεις, ατομικές τους ενέργειες, ηρωικά τους κατορθώματα, θάνατος. Η παρουσία και τα ονόματά τους, οι αγωνιστικοί τους παλμοί και οραματική ελπίδα, δίνουν πνοή, αναζωογονούν διαρκώς την ποιητική της γραφή, με την άμεση ή έμμεση φανερή ή σκιώδη παρουσία τους επανέρχονται διαρκώς στην ποιητική επικαιρότητα. Η μνήμη τους είναι διαρκώς παρούσα. Ένας αυθεντικός γυναικείος λυρισμός πηγαίος, ένα ελεγειακό κλίμα και μία ατμόσφαιρα τρυφερότητας βλέπουμε να διαπερνά τα συνθετικά μακρόπνοα ή ολιγόστιχα ποιήματά της. Ιστορία, πολιτική, ηρωισμός, ατομικά της συμβάντα και μνήμες, εικόνες και αναμνήσεις του κυπριακού χώρου, κύπριοι συγγενείς της και γνωστά φιλικά της ζωής της άτομα, λαϊκοί καλλιτέχνες, άνθρωποι του λαού, της διπλανής της πόρτας που συνάντησε στον πολυκύμαντο βίο της. Κύπριοι που κουβαλούν πάνω τους την Κυπριακή παράδοση και τα γράμματα, άγρυπνες συνειδήσεις φωτίζονται και ενορχηστρώνονται, συναποτελούν ένα ενιαίο ποιητικό όλο, ενός μεγάλου ξεδιπλωμένου ποιητικού καμβά σε διάφορα χρονικά διαστήματα. Μία ποιητική μαρτυρία εν προόδω. Σφραγίζουν με απλές λέξεις, καθαρή γραφή, μουσικό λόγο, δίχως μεγαλοστομίες ή πομπώδεις διακηρύξεις, ύφος λαγαρό την ποιητική της διαδρομή. Άγρυπνα τα μάτια της ψυχής και της συνείδησής της. Ακοίμητος φρουρός μιάς ιστορικής και ατομικής της αλήθειας. Ο χρόνος κυλά ενιαία, δίχως παραλείψεις συμπαραστατικά. Πρόσωπα και τοπίο, ιστορία και πολιτική, συναισθήματα και μνήμες, αναμνήσεις και αναπολήσεις συνυφαίνονται σε ένα ποιητικό υφαντό ευθύνης. Αυτός ο ηθικός σκοπός της, το στοίχημα που έθεσε με τον εαυτό της ως ζώσας μαρτυρίας, καθιστούν την ποιητική της παρουσία ξεχωριστή, ιδιαίτερη, σημαντική, υπερήφανη. Ένα ειλικρινές Κυπριακό ανεξάρτητο ποιητικό ταλέντο το οποίο ίσως, κρατά την πρώτη θέση-είναι πρωτοκορυφαία-μέσα στην παράδοση της Κυπριακής γυναικείας ποίησης και παρουσίας. Αυτές οι θέσεις, δεν μειώνουν κατά τι την παρουσία και την προσωπική διαδρομή των υπολοίπων Κυπρίων ποιητριών και ποιητών. Πχ. Κώστας Μόντης, Κυριάκος Χαραλαμπίδης για να μείνω σε σύγχρονες αντρικές φωνές. Ο ποιητικός της λόγος δεν προδίδει ούτε κάνει σκόντο στην ιστορική και πολιτική βιωμένη αλήθεια της γενιάς της, δεν ισοπεδώνει την ποιητική κατάθεση για να αναδειχθεί η ιστορική ή πολιτική και ιδεολογική πρόθεση. Ο ποιητικός της λόγος δίχως να ακολουθεί καθορισμένα κλισέ και να υιοθετεί ορολογίες προερχόμενες από τον χώρο της ιδεολογίας, (ούτε από την πλευρά μας υπάρχει τέτοια πρόθεση) μπορούμε να σημειώσουμε ότι-τουλάχιστον σε ένα μεγάλο του μέρος- μπορεί να ενταχθεί σε αυτό που ονομάζουμε σύγχρονη πολιτική αγωνιστική ποίηση. Όχι κομματικά προσανατολισμένη ή ιδεολογικά φορτισμένη, αλλά καθαρά πολιτική, σαν μοχλός που κινεί τα νήματα της ιστορίας. Υπεραμύνεται της Κυπριακής αγωνιστικής και πολιτικής ιστορίας η οποία αποτελεί συνέχεια και αναπόσπαστο μέλος του καθόλου Ελληνισμού μέσα στην ανθρωπότητα. Και δεν θα μπορούσε να είναι διαφορετικά, (κατά την προσωπική μου κρίση) δηλαδή πολιτική, εφόσον την γέννησε το κλίμα την κυοφόρησε η ατμόσφαιρα, τα ιστορικά γεγονότα και τα πρόσωπα της εποχής της δεκαετίας του 1950 και 1960, και των επόμενων δεκαετιών, πριν και μετά την Κυπριακή ανεξαρτησία και την ίδρυση της Κυπριακής Δημοκρατίας. Αυτήν την περίοδο και τις επιταγές της, τα πρόσωπα εκπροσωπεί. Εκφράζει τις ανησυχίες, τις απογοητεύσεις, το πνεύμα, τις ελπίδες, τα οράματα και τις φιλοδοξίες, τα όνειρα, τις προθέσεις εκείνων των δύσκολων ιστορικά εποχών και των ανθρώπων της. Η έμπνευσή της είναι άμεση, βιωματική, ειλικρινής, αυθεντική. Ο εξοπλισμός της είναι μεγάλος, ο λόγος της είναι άλλοτε βαθειά λυρικός και άλλοτε μας παρουσιάζεται σκληρός, αιχμηρός, ακανθώδης όπως και το γεγονός που αποτυπώνει. Ένας λυγμός προσωπικός, μιά συμβολιστική συλλογικότητα επώνυμων και ανώνυμων προσώπων που εικονογραφούνται συνταρακτικά, διακριτικά ή μη, με σεβασμό και πόνο. Είναι μία ποιητική διαρκής μαρτυρία άρρηκτα συνδεδεμένη, μπολιασμένη από την ιστορική ατμόσφαιρα των ιστορικών γεγονότων της πατρίδας της, της ηρωικής Κύπρου. Σε αυτό το αγωνιστικό πλαίσιο του συμπυκνωμένου ιστορικού συναισθήματος και μαρτυρικής μνήμης αλλά και προσκλητήριο μαρτυρίας, του πληγωμένου τόπου και των ανθρώπων του, ανήκει η ίδια και τα βιβλία της. Ο λόγος της, ο στοχασμός της, η γραφή της, τα συναισθήματά της, η αλήθεια της, ο θρήνος της, η ανθρωπιά της, ο ερωτισμός της, το αγωνιστικό της φρόνημα, η ζωντάνια της και η γυναικεία της αισθαντικότητα, τα βιώματά της, ακόμα και η πληθωρικότητα του λόγου της, η πλαστικότητά του ύφους της, οι εκφραστικές της αποτυπώσεις, οι εμπειρίες της και οι μορφικές της ποιητικές διαφοροποιήσεις, είναι γέννημα θρέμμα αυτής της ιστορικής ρευστότητας, της συνεχούς μαρτυρικής και αιματοβαμμένης Κυπριακής πορείας στην οποία ενεργά και πολλαπλά μετείχε. Ενώ, στα νεότερα ιστορικά χρόνια, μετά την τούρκικη εισβολή του 1974, είδε τον Κυπριακό Ελληνισμό, τους Κυπρίους, να αλλάζουν, να κουράζονται να απελπίζονται να τους «κερδίζει» η εμπορική και τουριστική ευμάρεια και πλουτισμός των σύγχρονων μοντέρνων χρόνων, να «εκμαυλίζονται», καθώς οι διεθνείς πολιτικές και οικονομικές και πολιτικές συνθήκες άλλαξαν δραματικά και οι παλαιοί  συντροφικοί της ήρωες και τα διδάγματά τους κοντεύουν να λησμονηθούν. Αν και πετάγονται από το πουθενά, εμφανίζονται νέοι Κύπριοι αγωνιστές. Όπως ο Σολωμός Σολωμού. Τα όνειρα και οι ελπίδες θρυμματίζονται, οι ανάσες ελπίδας λιγοστεύουν, οι συμβιβασμοί ακολουθούν, οι παιδικές και εφηβικές μνήμες ξεθωριάζουν, οι ψυχικές αντοχές μειώνονται, τα ιδεώδη σβήνουν μπρος σε αλλότριες σκοπιμότητες. Στο ποιητικό της και συγγραφικό γενικό της υφαντό, βλέπε παραδείγματος χάριν το βιβλίο της «Αγαπημένοι και Κεχαριτωμένοι» Μνήμες από την παλιά Κύπρο 1945-1960, εκδόσεις Αρμός 2020 ξεχωρίζουν και άλλες μορφές, άτομα, πνευματικά σύμβολα, ποιητές, και μνήμες, από την ελληνική ιστορία και παράδοση, τραγωδία και θρησκευτική αρχαία μυθολογία, όπως π.χ. ο μύθος της γοργόνας αδερφής του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Βλέπε το βιβλίο της «Η αδελφή του Αλεξάνδρου». εκδόσεις Κείμενα 1973. Αναγνωρίζουμε μυθικά πρόσωπα-σύμβολα της αρχαίας τραγωδίας πχ. Ελένη και άλλα, ενώ το Κυπριακό τοπίο και οι εκατοντάδες μυστικές ομορφιές του είναι διαρκώς παρόν έχει την μόνιμη παρουσία. Τοποθεσίες και μνήμες, πρόσωπα και της εφηβείας της δάσκαλοι και πνευματικοί καθοδηγητές, βλέπε την εργασία της «Οδός Αιμίλιου Χουρμούζιου» ωριμάζουν βαδίζουν ισορροπημένα μαζί, συντροφικά, αδελφωμένα. Η Πίτσα Γαλάζη, δεν μένει μόνο σε ελληνικά μοτίβα, δανείζεται και ξένες εικαστικές προσωπικότητες-για την ακρίβεια, ελληνοισπανικές-όπως στο βιβλίο της «Ένας κόσμος Ελ Γκρέκο- Un Mundo El Greco”, εκδόσεις Αρμός 2020. Δανείζεται ιστορικές στιγμές και ατομικές περιπέτειες από ποιητικές προσωπικότητες, παγκόσμια σύμβολα της ποίησης, οι οποίες επισκέφτηκαν και κατοίκησαν, εργάστηκαν στην Κύπρο, όπως είναι ο συμβολιστής ατίθασος γάλλος ποιητής Αρθούρος Ρεμπώ. Και ενώνει την σωματική του μη αρτιμέλεια, ακρωτηριασμό του σώματός του με τον ακρωτηριασμό της πατρίδας της Κύπρου, σε έναν εμπνευσμένο ποιητικό λόγο με δεκάδες πολύχυμες εικόνες και συμπεράσματα.  Όλοι μας γνωρίζουμε την προσωπική του περιπέτεια και τεράστια συμβολή στην ανάπτυξη της μοντέρνας ποίησης, την περιπέτεια του βίου του και των ατομικών του επαγγελματικών αποφάσεών. Η Πίτσα Γαλάζη με αφορμή την προσωπική του διαμονή και εργασιακές δραστηριότητες στην Κύπρο, τον ακρωτηριασμό του, πλέκει την δική του περιπέτεια με την περιπέτεια και τον ακρωτηριασμό του γενέθλιου  νησιού της ας το επαναλάβουμε. Η ζωή του γίνεται αφορμή μιάς ατομικής της ενδοσκόπησης στα ιστορικά και κοινωνικά συμβάντα της Κύπρου. Η οδυνηρή περιπέτεια ενός νέου ποιητή, παγκόσμιας εμβέλειας δημιουργού, που σιχτίρισε την Ποίηση και έπαψε να ενδιαφέρεται ακόμα και για τα δικά του ποιήματα και στράφηκε στο εμπόριο, έγινε δουλέμπορος, πλέκεται καταπληκτικά με την περιπέτεια του Νησιού της Αφροδίτης. Εξαιρετική ποιητική σύλληψη, αν δεν λαθεύω, δεν έχει επιχειρηθεί ξανά μία τέτοια ποιητική πρόταση παγκοσμίως. Το τόλμησε η Κύπρια ποιήτρια Πίτσα Γαλάζη και πέτυχε τον στόχο της εύστοχα. Οι ματωμένοι κραδασμοί της συνείδησης του Ρεμπώ μετατρέπονται σε πληγωμένες περιδινήσεις της δικής της συνείδησης, του τόπου της. Ο θρύλος ενός συμβόλου της ποίησης έγινε ο ιστορικός θρύλος της γλυκόπικρης εξιστόρησης της προσωπικής της ιστορίας και της ιστορίας της πατρίδας της. Οι ποιητικές της φτερούγες απλώνονται σε ορίζοντες μιάς άλλης συμβολικής, ενός διαφορετικού ιδεώδους, ενός μεγαλόπνοου προορισμού συνύπαρξης και ειρηνικής αγάπης των ανθρώπων και προσφοράς. Η ποιητική της ρητορική μακριά από διδακτισμούς και εθνικισμούς, αποπνέει ένα αίσθημα ανθρώπινης απεραντοσύνης, μιάς ανθρωπότητας αλληλέγγυας, το φέγγος ενός νέου κόσμου ελευθερίας και δικαιοσύνης των ανθρώπων, πολιτισμού, και φυσικά των Κυπρίων Ελλήνων. Μία διαφορετική εικόνα του Ελληνισμού. Ο Κυπριακός της και ευρύτερα ποιητικός λόγος, εκφράζει ένα άλλο ήθος και πνευματικότητα του Ελληνισμού κάτι που δυσκολευόμαστε εμείς οι Ελλαδίτες να κατανοήσουμε, οι μπουκωμένοι με τα προϊόντα του δυτικού καταναλωτικού πολιτισμού.

     Ο σημερινός αναγνώστης του συνόλου ποιητικού και συγγραφικού της έργου (ποίηση, δοκίμιο, αναμνήσεις, κριτικές, ραδιοφωνικές εκπομπές) δεν θα συναντήσει δυσκολίες κατά την ανάγνωσή του στην επιθυμία του να ανακαλύψει την Κυπριακή ταυτότητα και ιστορική περιπέτεια φωτισμένη μέσα από την ματιά μιάς γυναικείας γραφίδας. Ο ποιητικός λόγος-εν γένει ο λογοτεχνικός-είναι το άλλο όχημα, ίσως το πιο ασφαλές, σε σχέση με το όχημα της ιστορίας, ώστε να περιηγηθούμε στις στοές του παρελθόντος χρόνου και να γίνουμε μέτοχοι των καταστάσεών του. Χωρίς αποκλεισμούς και μεροληψίες. Η ποιήτρια Πίτσα Γαλάζη ξεδιπλώνει τις σκέψεις και αναμνήσεις της, όχι σε μία γλώσσα Κυπριακής διαλέκτου, (αυθεντική ελληνική γλωσσική διάλεκτο με ομηρικές ρίζες που με κάποια δυσκολία διαβάζουμε εμείς οι έλλαδίτες) οι ελάχιστες εξαιρέσεις των λέξεων που η ποιήτρια χρησιμοποιεί δεν αναιρούν το στρωτό και γλαφυρό της ύφος, την καθαρή και νηφάλια, κυματιστή γλώσσα της, το πλούσιο και κατανοητό λεξιλόγιό της με το οποίο οργανώνει το ποιητικό της υλικό σχεδιάζει την ποιητική της σκηνογραφία, απλώνει τα μοτίβα της ποιητικής της φαντασίας. Ορισμένα βιβλία της διαθέτουν ερμηνευτικό λεξιλόγιο. Η ποίηση της Πίτσας Γαλάζη διαθέτει στρώματα εξερεύνησης και αρκετά κίνητρα ερμηνευτικής της. Το ποιητικό της φρέσκο είναι μεγάλο και απλώνεται μπροστά μας με μαεστρία, διαθέτει διαφορετικής προέλευσης μορφολογικές όψεις. Η μετρική της παραδοσιακή ή μοντέρνα, σύγχρονη του ελεύθερου στίχου, στηρίζεται σε μία οργανωμένη τεχνική η οποία συμπληρώνεται από συλλογή σε συλλογή. Υπάρχει μία μείξη των ποιητικών μορφών στον εξομολογητικό της λόγο, ακόμα και αν δεν διαθέτουν τίτλους τα ποιήματα, μπορεί ο αναγνώστης της ποίησής της να επιλέξει ο ίδιος την μαρκίζα της ποιητικής μονάδας. Ευδιάκριτη είναι και η μουσικότητα των στίχων της, ο εσωτερικός τους ρυθμός. Η ακουστική της μελωδία παραδοσιακή-εσωτερική ομοιοκαταληξία ή μοντέρνος ελεύθερος στίχος. Είναι ένας ποιητικός εξομολογητικός λόγος καλλιεργημένος, φροντισμένος, επιμελημένος, ανοιχτός και πολύχρωμος που τον διατρέχουν έντονα ρεύματα λυρισμού. Διεισδυτικός, δεν είναι ένας λόγος που χάνεται μέσα στην μονοτονία της εξομολογητικής μανιέρας, μιάς περιπτωσιολογικής μαρτυρίας, ενός ευαίσθητου και καλλιεργημένου γυναικείου βλέμματος, μιάς γυναικείας ποιητικής φυσιογνωμίας ή οποία αγωνιά και απελπίζεται κατά μόνας μέσα στο γραφείο της, στο στούντιό της. Η αλήθεια του, βασίζεται στην εντιμότητα των προθέσεών του, εντάσσεται σε ένα ενιαίο της πολιτικής και ιστορικής πραγματικότητας όλο μέσα στον χρόνο και τον διαμελισμένο ακόμα τόπο. Απλώνεται πέρα από τις προσωπικές της συναισθηματικές οπτικές, περιπέτειες δικές της και της οικογένειάς της. Δεν υπάρχουν ρήγματα στα ποιήματά της, υπάρχουν σταθμοί, κόμβοι, κρίκοι μιάς ενιαίας Κυπριακής αλήθειας που μαρτυρούν το δικό τους μερίδιο και βάρος ευθύνης και όλοι μαζί πλέκουν την ιστορική μαρτυρία και παράδοση του Κυπριακού Ελληνισμού. Η ποιήτρια Πίτσα Γαλάζη αυτοβιογραφούμενη στα βιβλία της βιογραφεί μαζί και την νεότερη ιστορία της Κύπρου και της μαρτυρικής γενιάς της. Είναι ευδιάκριτη αυτή η πρόθεση, «τάση» συγγραφική επιθυμία στο σύνολο των Κυπριακών αντρικών και γυναικείων φωνών τις δεκαετίες που ακολούθησαν μέχρι των ημερών μας. Εκατοντάδες ποιητικές και πεζογραφικές συλλογές, βιβλία μαρτυριών, μελέτες και δοκίμια, στοχαστικές μπροσούρες αποτυπώνουν με ξεκάθαρο και ειλικρινή τρόπο το Κυπριακό τραύμα και τις ανοιχτές πληγές του Κυπριακού Λαού. Μάλλον, εμείς οι Ελλαδίτες, ίσως είναι δύσκολο να κατανοήσουμε σε όλο το εύρος του και τις διακλαδώσεις του το Κυπριακό τραύμα που βιώνει εδώ και χρόνια ο Κυπριακός Ελληνισμός. Είναι δύσκολο να βιώσουμε- ότι ο Κυπριακός Ελληνισμός βίωσε και βιώνει ακόμα, παρά τις καλές μας και τίμιες προθέσεις αυτό το άγος. Δίχως να είμαι ιστορικός ή εθνικιστής ας μου  επιτραπεί να πω ότι είναι σαν να θέλουμε να «ξεφορτωθούμε» εμείς οι έλλαδίτες αυτό το ιστορικά Κυπριακό «πρόβλημα» που τις προηγούμενες δεκαετίες δημιουργήσαμε. Ίσως είναι λανθασμένη η εκτίμησή μου.

     Αυτό το αρμονικό συνταίριασμα του ποιητικού λόγου με την πραγματική εικόνα και το ρεαλισμό της ιστορίας είναι που συγκινεί και σε κεντρίζει. Είτε στην φωνή της Πίτσας Γαλάζη είτε στις φωνές και τις γραφές των άλλων Κυπρίων αντρών και γυναικών δημιουργών, με τις αντίστοιχες πολιτικές και ιστορικές καταστάσεις, είναι αυτό που καθιστά άξιο λόγου και σημαντική την ποιητική φωνή της ποιήτριας και δημοσιογράφου Πίτσας Γαλάζη. Κάθε βιβλίο της ποιήτριας αλλά και των άλλων δημιουργών, είναι και μία καινούργια συγγραφική της-τους όχι μόνο πρόταση αλλά και υπενθύμιση της εφησυχασμένης μας συνείδησης. Η ποίηση με την ιστορία πλέκονται, το πολιτικό γεγονός και η αυτοβιογραφική αναπνοή συμβαδίζουν.  Ένας συνδυασμός του προσωπικού «μύθου» με τον συλλογικό. Μία γραφή υπερρεαλιστική στο περπάτημα της αψεγάδιαστη, ένας ώριμος λόγος, δίχως πλαδαρότητες και χάσματα, πειθαρχημένη γραφή αντιπροσωπευτική μιάς Κυπριακής λογοτεχνικής παράδοσης. Η ποιητική παρουσία της Πίτσας Γαλάζη έχει μεταφραστεί σε αρκετές ευρωπαϊκές και άλλες γλώσσες. Ορισμένες της συλλογές κυκλοφόρησαν δίγλωσσες, και τα βιβλία της εκδόθηκαν από αθηναϊκούς εκδοτικούς γνωστούς οίκους.

     Ο ελληνικός Κυπριακός ποιητικός Παρνασσός έχει επηρεαστεί από ποιητικές δυναμικές του ελλαδικού χώρου, πχ. Διονύσιος Σολωμός, Κώστας Καρυωτάκης, Κωνσταντίνος Π. Καβάφης, Γιώργος Σεφέρης, Οδυσσέας Ελύτης, Άγγελος Σικελιανός, Νίκος Καζαντζάκης, Κωστής Παλαμάς, (ιδιαίτερα), Κική Δημουλά, Μίλτος Σαχτούρης, κλπ. Δεν γνωρίζω αν υπάρχουν ελλαδίτες δημιουργοί οι οποίοι να έχουν επηρεαστεί από τα επιτεύγματα του Κυπριακού λόγου, αν θέλησαν να συνομιλήσουν ελεύθερα και ισότιμα με Κυπρίους δημιουργούς. Τουλάχιστον από τα αναγνωστικά μου διαβάσματα δεν γνωρίζω. Μάλλον περισσότερο βλέπουμε την Κύπρο σαν τόπο τουριστικής αναψυχής, παρότι υπάρχουν δεκάδες βιβλία ελλαδιτών τα οποία μας μιλούν για την Κύπρο. Τις τελευταίες δεκαετίες πάντως έχει αρχίζει να εξετάζεται η ιστορική συνέχεια της Ιστορίας της Ελληνικής Λογοτεχνίας ενιαία. Της Ελλάδος και της Κύπρου μαζί. Και ελλαδίτες δοκιμιογράφοι και κριτικοί έχουν εκδώσει βιβλία τους τα οποία αναφέρονται στην Κυπριακή πεζογραφία, βλέπε Αλέξης Ζήρας.

      Συμπερασματικά, ο λόγος της ποιήτριας Πίτσας Γαλάζη, τρεμοπαίζει μεταξύ ομορφιάς και πένθους, λαχτάρας για ζωή και στιγμιότυπων θανάτου. Κλυδωνισμένος συναισθηματικά αλλά νηφάλιος, πονεμένος αλλά και «δοξαστικός», νεκροαναστάσημος με αφηγηματικούς τονισμούς ποικιλίας. Σφιχτοδεμένος και γαλήνιος, θλιμμένος και τιμητικός για τους ανώνυμους και επώνυμους αγωνιστές και ήρωες του  Κυπριακού αγώνα. Δοξαστικός. Διαθέτει σκληράδα αλλά και λυγεράδα. Είναι ηχηρός αλλά όχι διδασκαλικός, φιλάνθρωπος και όχι εθνικιστικός. Διαθέτει δωρικότητα αλλά δεν του λείπουν και τα αναγκαία στολίσματα, είναι πληθωρικός σε πολλά του σημεία. Με δύο λόγια, είναι ένας γυναικείος ποιητικός λόγος αντάξιος της Κυπριακής ποιητικής παράδοσης που φωτίζει τόσο την ποίηση όσο και την πρόσφατη ιστορία του Κυπριακού ελληνισμού. Είναι μία ποιητικά ηρωική ήρεμη πηγή και όχι μία λυρική «κλάψα» που θα κούραζε και απωθούσε. Είναι τα ποιητικά ντοκουμέντα ενός προσώπου που έζησε και βίωσε άμεσα, μετείχε σε αυτά και τα κατέγραψε στα γραπτά του. Δεν θέλησα να συγκρίνω την ποιητική της γραφή με την ποιητική Κυπριακή παρουσία και γραφή άλλων Κυπρίων ποιητριών ή αντρών ποιητών ήθελα να την παρουσιάσω αυτόνομα, σαν μία αυτοτελή ποιητική παρουσία εφόσον το σημείωμα αυτό γράφεται λίγες μόνο μέρες μετά την φυσική της απώλεια.

     Στις 28 Δεκεμβρίου 1999 η Ακαδημία Αθηνών της απονέμει «Για την ποιητική της Συλλογή «Τα πουλιά του Ευστόλιου και ο Έγκλειστος» απονέμεται στην κυρία Πίτσα Γαλάζη το βραβείο Λάμπρου Πορφύρα, με χρηματικό έπαθλο 1.000.000 δραχμές» διαβάζουμε σε απόσπασμα της έκθεσης του γενικού γραμματέως της Ακαδημίας Αθηνών Νικολάου Ματσανιώτη. Από αντίγραφο της απόφασης που μου απέστειλε η ποιήτρια.

ΕΡΓΑ ΤΗΣ

-1., Στιγμές Εφηβείας, Ποιήματα, Εκδοτικός οίκος Γ. Φέξη, Αθήνα 1963

Βλέπε:

-Αλέκος Κωνσταντινίδης, εφημερίδα Ο  Φιλελεύθερος (Κύπρος) 7/11/1963

-Σπύρος Παπαγεωργίου, εφημερίδα Ελευθερία Κύπρου 19/11/1963

-Σπύρος Παπαγεωργίου, εκπομπή για «Πνευματική και καλλιτεχνική ζωή» στο ΡΙΚ. Νοέμβριος 1963

-Δ. Χαμπουλίδης, (;) Κύπρος 23/12/1963

-Άννος Λυκαύγης, εφημερίδα Μάχη (Κύπρος) 4/3/1964

-Τατιάνα Γκρίτση-Μιλλιέξ, περιοδικό Κυπριακά Χρονικά τχ. 39-43/1,2,3,4,5, 1964, σ.521.

-Βάσος Βαρίκας, εφημερίδα Το Βήμα [Αθήνα] 5/4/1964

-Γιάννης Καραλής, εφημερίδα Πελοπόννησος Πατρών 29/4/1964

-Άγγελος Φουριώτης, εφημερίδα Απογευματινή (Αθήνα) 6/9/1964

-Αχιλλέας Πυλιώτης, Νέα Εποχή 67/9, 1965, σ. 22

-Νίκος Βεκρής, περιοδικό Ελληνικοί Ορίζοντες 1964

-Νίκος Αγγελής, εφημερίδα Ελευθερία [Αθήνα] 23/4/1964

-Αχιλλέας Μαμάκης, Ιανουάριος 1964. Εκπομπή του ΕΙΡ για τα λογοτεχνικά νέα

-Εφημερίδα Τα Νέα Νοέμβρης (;) 1963

-Περιοδικό Η Ελληνίδα 11/11/1964

-Ηλίας Λεφούσης, εφημερίδα Ταχυδρόμος Βόλου 7/6/1964

-Γρηγόρης Μιχαλόπουλος, Φοιτητικό Βήμα ;

-Μελής Νικολαϊδης, εφημερίδα Ελευθερία Κύπρου 26/4/1964

-Πανίκος Παιονίδης, εφημερίδα Χαραυγή (Κύπρος) 23/10/1969

-2., ΣΤΑ ΠΕΡΙΘΩΡΙΑ ΤΩΝ ΚΑΙΡΩΝ. Ποιήματα. Εξώφυλλο Γ. ΚΑΪΖΕΡ, Εκδοτικός οίκος ΦΕΞΗ, Αθήνα 1968, σ.68

Βλέπε:

-Α. Λυκαυγής, εφημερίδα Η Μάχη 23 Αυγ. 1969

-Κώστας Σερέζης, εφημερίδα Ο Φιλελεύθερος 13 (;) ή 23/8/1969

-εφημερίδα Ελληνικός Βορράς [Θεσσαλονίκη] 28/8/1969

-Αχ. Πυλιώτης, Νέοι Καιροί 3/10/1969

-Εκπομπή για την Πνευματική και Καλλιτεχνική Ζωή στο ΡΙΚ 21/7/1969

-Κίκα Ολυμπίου, περιοδικό Πνευματική Κύπρος 118-119 (Ιούλ.-Αύγ. 1970): 319

-Σ, Μαράντος, περιοδικό Γυναίκα 10/3/1970

-Τατιάνα Γκρίτση Μιλλιέξ, Κριτική Κυπριακής λογοτεχνίας, Λευκωσία: Εκδόσεις Α-Ω,  1970, 11-15

-Δημοσθένης Ζαδές, εφημερίδα Χρονογράφος [Πειραιάς] 5/1/1971

-Χρυσόστομος Ζήσης, Έρευνα των Τρικάλων 31/10/1971

-Τάκης Δόξας, περιοδικό Πειραϊκής-Πατραϊκής (;)

-Χρήστος Λεβάντας, εφημερίδα Η Φωνή του Πειραιώς [Πειραιάς] 27/10/1970 «Νέα ποιητική συγκομιδή»

-3., ΑΣΠΡΗ  ΠΟΛΙΤΕΙΑ, Ποιητική Σύνθεση. Εκδοτικός οίκος Γ. ΦΕΞΗ Αθήναι 1969, σ.40

Βλέπε:

-Κώστας Σερέζης, εφημερίδα Ο Φιλελεύθερος 13 (;) ή 23/8/1969

-Α. Λυκαυγής, εφημερίδα Μάχη 23/8/1969

-Σ. Μαράντος, περιοδικό Γυναίκα 10/3/1970

-Δημοσθένης Ζαδές, εφημερίδα Χρονογράφος [Πειραιάς] 5/1/1971

-Χρυσόστομος Ζήσης, Έρευνα των Τρικάλων 31/10/1971

-Εκπομπή για την Πνευματική και Καλλιτεχνική Ζωή στο ΡΙΚ 21/7/1969

-Τάκης Δόξας, περιοδικό Πειραϊκής- Πατραϊκής (;)

-Α. Π., Νέοι Καιροί 13/10/1969

-Χρήστος Λεβάντας, εφημερίδα Η Φωνή του Πειραιώς [Πειραιάς] 27/10/1970

-4., ΔΕΝΔΡΑ  ΚΑΙ  ΘΑΛΑΣΣΑ, Ποιήματα. Εκδόσεις ΦΕΞΗ, Αθήναι 1969, σ.38

(Α΄ Κρατικό Βραβείο Ποίησης του Υπουργείου Παιδείας Κύπρου)

Βλέπε:

-Κώστας Σερέζης,  εφημερίδα Ο Φιλελεύθερος 23 Αυγ. 1969

-Αχιλλέας Πυλιώτης, Νέοι Καιροί 20/10/1969

-Πανίκος Παιονίδης, εφημερίδα Χαραυγή 23/10/1969. Βλέπε και [Πανίκος Παιονίδης, Τομές σε θέματα λόγου. Κύπρος 1981, 135-136]

-Γιάννης Καραλής, εφημερίδα Πελοπόννησος 20/9/1969

-Βάϊος Μπαγλάνης, περιοδικό Νέα Πορεία (Θεσσαλονίκη) τχ. 117-118/11,12, 1969, σ.210-211

-Βάσος Βαρίκας, εφημερίδα Το Βήμα (Αθήνα) 18/1/1970

-Δημήτρης Στουπάκης, εφημερίδα Το Φώς του Καϊρου, 4/6/1970

-Μιχάλης Πασιαρδής, εφημερίδα Ο Φιλελεύθερος 25 Αυγ. 1970 ή 6/5/1969 ;

-Δημοσθένης Ζαδές, εφημερίδα Χρονογράφος [Πειραιάς] 5/1/1971

-Δημοσθένης Ζαδές, περιοδικό ΣΜΥΡΝΑ (;)

-περιοδικό ΑΧΤΙΝΕΣ (;)

-Μάνος Κράλης, εφημερίδα Μάχη 5/5/1972

-Γιώργος Παναγιώτου, Ταχυδρόμος Βόλου (;)

-Δημήτρης Σταμέλος, εφημερίδα Σημερινά 22/8/1970

-Τηλέμαχος Αλαβέρας, εφημερίδα Ελληνικός Βορράς (Θεσσαλονίκη) 18/8/1969

-Τάκης Δόξας, περιοδικό Πειραϊκής- Πατραϊκής (;)

-Χρήστος Λεβάντας, εφημερίδα Η Φωνή του Πειραιώς[Πειραιάς] 27/10/1970

-5., ΨΗΦΙΔΩΤΟ, Ποιήματα, εκδόσεις Κείμενα, Αθήνα, Μάρτιος 1973, σ. 82

Βλέπε:

-Λάκης Χριστοδουλίδης, εφημερίδα Μάχη 25/11/1973

-Μιχ. Πασιαρδής, εφημερίδα Ο Φιλελεύθερος 6 Μαϊου 1973

-Γιάννης Καραλής, εφημερίδα Πελοπόννησος Πατρών 19/12/1973

-Γιώργος Παναγιώτου, εφημερίδα Πρωινή Βόλου 5/11/1973

-Κώστας Μόντης, στην εκπομπή «Η Γυναίκα και ο κόσμος της» στο ΡΙΚ 11/10/1973

-Κώστας Τσιρόπουλος, περιοδικό Ευθύνη τεύχος 29/ Μάϊος 1974, σ.254

-Μιχάλης Σταφυλάς, εφημερίδα Ελευθερία Λαρίσης 17/2/1974

-Περιοδικό Γυναίκα 9/1/1974

-Άντης Περνάρης, εφημερίδα Ο Αγών [Κύπρος] 7/6/1975.

(δακτυλογραφημένη τρισέλιδη κριτική από την εφημερίδα της Κύπρου «Ο Αγών». Από Π. Γ.)

-6., Η  ΑΔΕΛΦΗ  ΤΟΥ  ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ, Εξώφυλλο Γιώργου Κοτσώνη, εκδόσεις Κείμενα, Αθήνα 1973, σ.52

Βλέπε:

-Μιχ. Πασιαρδής, εφημερίδα Ο Φιλελεύθερος [Κύπρος] 6/5/ 1973

-Γιάννης Καραλής, εφημερίδα Πελοπόννησος Πατρών 19/12/ 1973

-Λάκης Χριστοδουλίδης, εφημερίδα Μάχη 25/11/1973

-Γιώργος Παναγιώτου, εφημερίδα Πρωινή Βόλου 5/11/1973

-Κώστας Μόντης, στην εκπομπή «Η Γυναίκα και ο κόσμος της» του ΡΙΚ 11/10/1973

-Κώστας Τσιρόπουλος, περιοδικό Ευθύνη τχ. 29/ Μάϊος 1974, σ.254

-Άγγελος Φουριώτης, εφημερίδα Απογευματινή [Αθήνα] 20/6/ 1974

-Μιχάλης Σταφυλάς, εφημερίδα Ελευθερία Λαρίσης 17/2/1974

-Άντης Περνάρης, εφημερίδα Ο Αγών [Κύπρος] 7/6/1975

-Σπ. Μηνάς, εφημερίδα Φιλελεύθερος (;)[Κύπρος]

-Περιοδικό Γυναίκα 9/1/1974

-7., ΥΠΝΟΠΑΙΔΕΙΑ, Ποιήματα, εκδόσεις ΟΙ Εκδόσεις των Φίλων, Αθήνα, Οκτώβριος 1978, σ.126

Βλέπε:

Μάνος Κράλης, εφημερίδα Η Σημερινή Κυριακή 21 Ιανουαρίου 1979

-Μαρία Κέντρου Αγαθοπούλου,  περιοδικό Διαβάζω τχ. 20 (Μάϊος 1979): 65-66. «ποίηση από την Κύπρο»

-Μαν. Πράτσικας, Ημερήσιος Κήρυξ [Πατρών] 13 Ιουλ. 1979

-Ανδρέας Καραντώνης, περιοδικό Νέα Εστία τχ. 1254 (1 Οκτ. 1979): 1388-1389

-Μαν. Γιαλουράκης, Νέα Σκέψη 201 (Δεκ. 1979)

-Χρ. Κατσαμπάς Ο Φιλελεύθερος 13 Απρ.1980

-8., ΣΗΜΑΤΩΡΟΙ, Ποίηση, Εξώφυλλο Ανακρέων Καναβάκης, εκδόσεις Βιβλιοπωλείον της «ΕΣΤΙΑΣ»- Ι. Δ. ΚΟΛΛΑΡΟΥ & ΣΙΑ, Αθήνα 1983, σ.122

(Το Α΄ Κρατικό Βραβείο που πήρε το βιβλίο η Ποιήτρια  αρνήθηκε να το παραλάβει για λόγους αρχής)

Βλέπε:

-Θέμις Θεοχάρους, Ραδιοπρόγραμμα 506 (29 Απρ.-12 Μαϊου 1984):117

-Δημ. Κ. Παπακωνσταντίνου, Νέα Εστία 1364 (1 Μαϊου 1984): 622-624 [= Δημ. Κ. Παπακωνσταντίνου Κριτική βιβλίου, σειρά τέταρτη, Αθήνα. Εκδόσεις των Φίλων, 1986.114-119

-Γ. Κότσιρας, Ευθύνη Μάϊος 1984

-Α. Πανάτος, Νέα Εποχή 167 (Ιούλ-Αύγ. 1984): 209-210

-περιοδικό Η Λέξη τχ.37/9,1984, σ.659 στις σελίδες «εξ όνυχος». Το ποίημα «ΑΜΜΟΧΩΣΗ» από τη συλλογή Σηματωροί.

-9., ΤΑ  ΠΟΥΛΙΑ ΤΟΥ ΕΥΣΤΟΛΙΟΥ ΚΑΙ Ο ΕΓΚΛΕΙΣΤΟΣ, εξώφυλλο Αλέκος Φασιανός, εκδόσεις Αρμός, Αθήνα, Οκτώβριος 1997, σ.200

(Βραβείο Λάμπρου Πορφύρα της Ακαδημίας Αθηνών)

Βλέπε:

-Χρ. Κατσάμπας, Ο Φιλελεύθερος 22 Ιαν. 1998

-Ελένη Λαδιά, εφημερίδα «Σημερινή» Σάββατο 20/2/1998, σ.5. (Κείμενο της Ε. Λ. από την παρουσίαση του βιβλίου στο ΣΠΙΤΙ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ)

     Η ποιήτρια και δοκιμιογράφος Ελένη Λαδιά αρχινά την ομιλία της με τα εξής:

"Στήν περίπτωση της Πίτσας Γαλάζη έχουμε μια ποιήτρια, που γεννιέται μέσα από τη συλλογική μνήμη. Έτσι είναι φυσικό τα ποιητικά της σύμβολα να μετέχουν των αρχετύπων, να φωτίζονται από αυτά και να ερωτοτροπούν με τη διάρκειά τους.

Τα πουλιά του Ευστολίου (το ευ πρώτο συνθετικό του ονόματος) και ο Έγκλειστος, γίνονται δύο μορφές-σύμβολα, ενσαρκώσεις της ιδέας του κάλλους και του αγώνα, μετενσαρκώσεις σε πολλά ιστορικά επίπεδα. Τα ψηφιδωτά πουλιά του αρχαίου αισθαντικού Ευστολίου εμψυχώνονται, πετούν όπως τα σπουργίτια του απόκρυφου Ευαγγελίου, γίνονται πουλιά-στίχοι, πουλιά ποιήματα και πετούν πηγαίνοντας πάνω από τον τόπο-πατρίδα, που επλήγη στο παρελθόν και πλήττεται στο παρόν. Σπάνε το ψηφιδωτό δάπεδο κι ως ποίημα πετούν, ενώ με ψηλά η απογείωση, δεν μικραίνει μόνο αντικείμενα και γεγονότα, αλλά χαρίζει και μια πρισματική όραση....."

-Χρήστος Μαυρής, εφημερίδα Ο Αγών Δευτέρα13 Απριλίου 1998, σ.2 (;). «Ποίηση αιώνιου ρυθμού».

-Φώτης Δημητρακόπουλος, Ακτή 34 (Άνοιξη 1998): 219-223 [= Νεοφύτου του Έγκλειστου ποιητική επίκλησις: Η παρουσία του αγίου στη σύγχρονη λογοτεχνία μας. Εισαγωγή-επιμέλεια Φώτης Δημητρακόπουλος. Λευκωσία: Ακτή, 1999]. 38-45

-Φώτης Δημητρακόπουλος, περιοδικό Ακτή 1999, σ.38-45. «Πίτσα Γαλάζη. Τα πουλιά του Ευστόλιου και ο Έγκλειστος, εκδόσεις Αρμός [Αθήνα 1977], σ.σ.200».

Γράφει μεταξύ άλλων ο Φώτης Δημητρακόπουλος:

"Η ποιητική συλλογή Τα πουλιά του Ευστολίου και ο Έγκλειστος της Πίτσας Γαλάζη έχει όλα τα χαρακτηριστικά που αναμένει κανείς από τον ποιητικό λόγο: την ανοικείωση της πραγματικότητας, ήγουν τις απροσδόκητες συνάψεις εννοιών και εικόνων που εκ πρώτης αίσθησης δεν συνάπτονται, τη γραμματική- συντακτική-σημασιολογική απόκλιση, την αναπαρθένευση των λέξεων, τη γνησιότητα του αισθήματος, και ό,τι άλλο. όλα τούτα δεν καταντούν μανιέρα, τρόπος, στεγνή μεταφορική έκφραση' αντιθέτως, η ποιητική περσόνα έχει και πολλά αισθανθεί, και πολλά πάθει, πολλά λυπηθεί και λίγα χαρεί. Είναι σα να θέλει να μιλήσει, για να σκεπάσει με τα λόγια της ποίησης ένα πανάρχαιο βουβό θρήνο....." σ.39

-Ορέστης Αλεξάκης, Ευθύνη 540 (Νοεμ.1998)

-Σαράντος Ι. Καργάκος, εφημερίδα Ελεύθερος Τύπος, Κυριακή 5/2/1998. «Ελλάδα, δώσ’ τα όλα…»

Γράφει ο Σαράντος Ι. Καργάκος:

"Δεν φοβάμαι τις απειλές των Τούρκων. Δεν πρόκειται να μας πάρουν τίποτα. Θα τα δώσουμε μόνοι μας. Μήπως αυτό δεν κάναμε και με το όνομα Μακεδονία; "Η Μακεδονία, έλεγαν κάποιοι επιφανείς, είναι η ψυχή μας". Τη δώσαμε, κι ησυχάσαμε. Άλλωστε, τι ψυχή έχει ένα όνομα, όταν αυτός που το 'χει δεν έχει ψυχή; Ή, όπως θα έλεγε σαρακατσανιστί ο κ. Σουφλιάς, η ψυχή του είναι "μαλακοτεντωτή";

Δεν θα 'θελα ν' αρχίσω τη συνεργασία μου με την εφημερίδα, που σήμερα-κι όχι μόνο σήμερα-με φιλοξενεί, τόσο μελαγχολικά. Είχα περάσει ένα τριήμερο ψυχικής ευδιάς. Γέμισε η ψυχή μου γαλάζιους στίχους, γαλάζια χρώματα, γαλάζια όνειρα. Μια ποιητική συλλογή, που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις "Αρμός" της Κυπρίας ποιήτριας Πίτσας Γαλάζη, μου προσέφερε έναν υπέροχο μυστικό πνευματικό δείπνο. Ένα ταξίδι στην Κύπρο με τις ακτοπλοϊκές γραμμές των στίχων της. Κι έφτασα μέχρι το Ριζοκάρπασο, την αγαπημένη πολιτεία των νεανικών χρόνων μου, που μέχρι πρόσφατα εξακολουθούσε να ποιμαίνει, δασκάλα και μάνα, η Ελένη Φωκά.

"Τα πουλιά του Ευστόλιου και ο Έγκλειστος", όπως επιγράφεται η συλλογή της Γαλάζη, είναι βιβλίο σποράς σπόρων αγαθών.

"Σ' άλλη να σπέρνει εποχή/ και σ' άλλη να θερίζει η Ιστορία". Ένα βιβλίο γεμάτο καημό ελληνικό, που με στίχο μεταξουργό και μελισσουργό "πισσώνει τις ρωγμές και προχωράει", "ιχνογραφώντας αλφάβητα παλιά/ κρησφύγετα ανταρσίας". Γιατί, όπως λέει η ποιήτρια, "βαθιά πονά ο τόπος μου/ κι αστεία δεν σηκώνει"......

-10., ΤΑ  ΕΨΙΛΟΝ ΤΗΣ ΕΛΕΝΗΣ, Ποίηση. εξώφυλλο Β. Μουστάκας, εκδόσεις Αρμός, Αθήνα1998, σ.120

Βλέπε:

-Σαράντος Καργάκος, εφημερίδες Ελεύθερος Τύπος 22 Μαρτίου 1998, σ.13. «Δύο Ελληνίδες ποιήτριες: Πίτσα Γαλάζη-Αγγελική Γιαννέλου». [=Η Σημερινή 17 Απρ. 1998]

Γράφει μεταξύ άλλων ο Καργάκος:.............................

........ "Η Πίτσα Γαλάζη και φέτος (1998) μας εντυπωσιάζει με "Τα Έψιλον της Ελένης" εκδ. Αρμός, σ.σ. 118. Πηγή έμπνευσης κι άξονας αναφοράς η Ελένη Φωκά, η ηρωική Δασκάλα του Ριζοκάρπασσου. Όμως το βιβλίο ακτινώνεται και προς τρείς άλλες γυναίκες με τ' όνομα Ελένη: Την Ελένη Λαδιά, την Ελένη Δαμιανού και την Ελένη Βακαλό. Καμία από τις Ελένες αυτές δεν ήταν "ένα πουκάμισο αδειανό". Όλες ήταν κι είναι γεμάτες φώς. Όμως, ο ποιητικός λόγος της Γαλάζη δεν εστιάζεται στα τέσσερα αυτά πρόσωπα αλλ' αγκαλιάζει όλο τον ελληνικό κόσμο, όλο τον ελληνικό μύθο, όπως το κυπαρίσσι του Μυστρά, την ιστορία του Τεύκτρου, τον Κυπριώτη Αη Βασίλη Βασιλιά κ.λπ. Το χθές, το σήμερα και το αύριο δένονται σε πανέμορφο δακτυλίδι που  κοσμεί το λεπτό χέρι της ευγενικής Πίτσας Γαλάζη, με ευγενικά ελληνικά οράματα. Μεγάλη η κουβέντα που θα πω, αλλά θα την πω: η Πίτσα Γαλάζη είναι η εθνική ποιήτρια του σύγχρονου ελληνικού κόσμου."  

-Ορέστης Αλεξάκης, περιοδικό Ευθύνη 540 (Νοεμ,1998)

-Κώστας Τσιρόπουλος, περιοδικό Ευθύνη Δεκ. 1999

-Louisa Christodoulidou, Femmes ecrivains en Mediterrannee. Paris Publisud, 1999.

-Εφημερίδα Η Αυγή 18/4/1998

-11., Ο ΩΡΑΙΟΣ ΑΡΤΟΥΡΟΣ ή Ο ΑΡΤΟΥΡ ΡΕΜΠΩ ΣΤΗ ΝΗΣΟ ΚΥΠΡΟ, Πρόλογος Ι. ROGER MILLIEX. Πρόλογος ΙΙ. ΤΑΤΙΑΝΑ ΓΚΡΙΤΣΗ ΜΙΛΛΙΕΞ, εκδόσεις Ονήσιλος, Λευκωσία 1991, σ.78

R. M. [Roger Milliex], «Μια ωραία ποιητική εκδίκηση πάνω στον Rimbaud» 9-12

Βλέπε:

-Χρήστος Μαυρής, Ακτή 11 (Καλοκαίρι 1992): 436-439

-Γ. Κότσιρας, Ευθύνη 256 (Απρ. 1993): 208

-Δημήτρης Γκότσης, Ακτή 15 (Καλοκαίρι 1993): 366-368

-Jacques Arnold, Jointure 41 (Printemps 1994)

-Δημήτρης Θ. Γκότσης, (Πάφος, 2-4 Οκτωβρίου 1996). «ΩΡΑΙΟΤΗΤΕΣ ΣΤΗΝ ΠΟΙΗΣΗ» (με αφορμή το ποιητικό βιβλίο της Πίτσας Γαλάζη: «Ο Ωραίος Αρτούρος» ή «Ο Αρτούρ Ρεμπώ στη Νήσο Κύπρο»). (Δακτυλογραφημένη επτασέλιδη ομιλία. Από Π.Γ.)

-12., ΟΔΟΣ ΑΙΜΙΛΙΟΥ ΧΟΥΡΜΟΥΖΙΟΥ, εκδόσεις Αρμός, Αθήνα 2005, σ.200

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Στην αρχή της οδού Αιμίλιου Χουρμουζίου, 7

Ευχαριστίες, 13

Χρονογραφία Αιμ. Χουρμουζίου, 15

Γλαύκου Αλιθέρση «Λεμεσός», 21

Οδός Αιμιλίου Χουρμουζίου, 25

Το ξεκίνημα, 45

Η Αθήνα- η συνέχεια, 61

Ο δημοσιογράφος, 66

Ο δοκιμιογράφος, 75

Ο θεατρικός Χουρμούζιος, 114

Ο μεταφραστής Χουρμούζιος, 151

Ο άνθρωπος Χουρμούζιος- προσωπική μαρτυρία, 161

Έργα του Αιμιλίου Χουρμούζιου που κυκλοφόρησαν σε βιβλία, 172

Μεταφράσεις, 173

«Ο καραβοκύρης» του Αλέξη Σολομού, 175

Αιμίλιου Χουρμούζιου «Μετατόπιση Κριτηρίων», 181

Αιμίλιου Χουρμούζιου «Εγκώμιο της σιωπής», 193

-13., Η ΦΩΝΗ, Ποίηση. εκδόσεις Αρμός, Αθήνα 2017, σ.168

Η ιδέα του εξωφύλλου ανήκει στην Πίτσα Γαλάζη. Βάση: Κυπρομινωική γραφή του 13^ου π. Χ. αιώνα, από πήλινη μικρή πλάκα στο Κυπριακό Μουσείο από την Έγκωμη. Φωτογραφία Γιώργος Λανίτης. Κόσμημα: Η «εποχούμενη» γλυπτό του Βαγγέλη Μουστάκα, τον οποίο ευχαριστώ για την παραχώρηση.

Ευχαριστίες οφείλω στις φίλες: στην αρχαιολόγο Έλενα Προκοπίου, στη φωτογράφο Ερατώ Καντούνα, για την πολύτιμη βοήθειά τους, καθώς και στην Μέλπω Μάτση που δακτυλογράφησε τα κείμενα στον υπολογιστή.

Την ποιητική συλλογή η ποιήτρια την αφιερώνει «Στον Πανίκο και τώρα και πάντα»

-14., ΕΝΑΣ ΚΟΣΜΟΣ ΕΛ ΓΚΡΕΚΟ. ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: EVA LATORRE BROTO. Δίγλωσση έκδοση Ελληνικά- Ισπανικά. Ποίηση (PITSA GALASI, UN MUNDO EL GRECO. TRADUCCION: EVA LATORRE BROTO) Edicion bilingue Griego- Espanol. Εκδόσεις Αρμός, Αθήνα 9, 2020, σ.84

     Το πορτραίτο του EL GRECO στο εξώφυλλο είναι του μόνιμα εγκατεστημένου στην ισπανία Έλληνα ζωγράφου Δημήτρη Παπαγεωργίου, τον οποίο θερμά ευχαριστώ για την παραχώρηση. Ανήκει στην συλλογή των φίλων Κύπρου και Ήρας Κυπριανού, τους οποίους επίσης ευχαριστώ όπως και την φίλη Ερατώ Καντούνα για την φωτογράφιση.

Ευχαριστίες στην φίλη Μέλπω Μάτση και στην επίσης φίλη Τερψιχόρη Πασχάλη για την πολύτιμη συνεισφορά τους στην έκδοση. Πολύ ιδιαίτερα και θερμά ευχαριστώ την αγαπημένη μου Eva Latorre- Broto που μετέφρασε αυτό το βιβλίο που είναι αφιερωμένο δικαιωματικά στην ίδια, γιατί μου έδειξε την Ισπανία όταν μετέφραζε το βιβλίο μου «Τα Έψιλον της Ελένης» και χρειαζόταν την συνεργασία μου.

     Η δίγλωσση ποιητική σύνθεση είναι αφιερωμένη «Στην EVA LATORRE BROTO, που μου έδειξε την Ισπανία. (Para EVA LATORRE BROTO que me mostro Espana).

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ, 10

Ήχοι, 12

Μαδρίτη Πύλη Τολέδο, 16

Τολέδο, 20

Duende, 24

Μαδρίτη-Ώρες, 28

Ισπανία, 32

Εσκοριάλ, 34

Τα Άφατα, 38

Eva I, 42

Eva II,- Συνομιλία, 46

Βεντάλια (παραλλαγή), 50

Ισπανικό Χώμα, 54

Ο μεγάλος μου πρόγονος, 60

El-Greco- Τολέδο, 64

Επίλογος, 68

Ένας κόσμος Ελ Γκρέκο, the making of, 70  

-15., ΑΓΑΠΗΜΕΝΟΙ ΚΑΙ ΚΕΧΑΡΙΤΩΜΕΝΟΙ. ΜΝΗΜΕΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΛΙΑ ΚΥΠΡΟ 1945-1960, εκδόσεις Αρμός, Αθήνα, 9, 2020, σ.120.

Ο πίνακας του εξωφύλλου ανήκει στον διαλεκτό κι αγαπημένο μου ζωγράφο Κώστα Στάθη. Ευχαριστώ τον κ. Στάθη Ορφανίδη για την ευγενική του παραχώρηση.

Το βιβλίο είναι αφιερωμένο από την ποιήτρια «Στους απλούς ωραίους ανθρώπους της Κύπρου. Που μέσα από ανυπέρβλητες δυσκολίες Κράτησαν την ταυτότητά τους Κι ανάστησαν αξιοθαύμαστους ανθρώπους».

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΠΡΟΛΟΓΟΣ, 9

Παλαιχώρι- ΧΡΙΣΤΟΦΗΣ ΜΑΤΣΗΣ, 11

Ασκάς- ΣΤΑΘΗΣ 1, 16

ΣΤΑΘΗΣ 2, 24

ΑΙΓΛΗ, 32

ΑΡΓΥΡΟΣ ΔΡΟΥΣΙΩΤΗΣ, 40

Ο ΠΑΠΠΟΥΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ, 44

ΣΥΜΦΩΝΑΡΑΚΙ, 46

ΟΙ ΔΑΣΚΑΛΟΙ, 48

ΠΑΛΑΙΧΩΡΙ, 52

Η ΕΛΕΝΗ, 56

Ο ΣΤΑΣΗΣ, 57

ΜΑΛΟΥ, 59

ΜΑΡΙΑ ΤΗΣ ΜΙΚΡΑΣΙΑΣ, 62

ΜΕΛΑΝΘΗ ΚΑΙ ΟΜΗΡΟΣ, 67

Άλωνα- ΚΑΝΘΟΣ, 73

Η ΠΡΟΔΟΣΙΑ, 77

Ο ΠΑΠΠΟΥΣ Ο ΚΟΖΑΝΙΤΗΣ, 79

ΔΑΜΙΑΝΟΣ, 83

ΜΕΛΕΤΙΟΣ (Λαζανιά), 88

ΤΑ ΜΑΛΛΙΑ ΜΟΥ, 90

ΠΙΕΡΗΣ ΑΥΞΕΝΤΙΟΥ, 92

ΟΙ ΑΓΚΥΛΕΣ ΤΗΣ ΖΩΗΣ ΜΟΥ, 95

Ο ΣΟΣΙΑΛΙΣΜΟΣ, 99

Η ΑΘΗΝΟΥΛΑ, 101

ΤΟ ΥΠΕΡΩΚΕΑΝΕΙΟ, 104

Η ΑΠΟΥΣΙΑ ΑΔΕΛΦΙΩΝ, 105

Ο ΠΟΛΕΜΟΣ, 110

ΟΙ ΓΟΝΕΙΣ ΜΟΥ, 115

……………………………

«Υπάρχουν σε μια γωνιά της γης 400 χιλιάδες ψυχές από την καλύτερη, την πιο ατόφια Ρωμιοσύνη, που προσπαθούν να τις αποκόψουν από τις πραγματικές τους ρίζες και να τις κάνουν λουλούδια θερμοκήπιο. Σ’ αυτή τη γωνιά της γης δουλεύει μια μηχανή που κάνει τους Ρωμιούς σπαρτούς-Κυπρίους-όχι-Έλληνες, που κάνει τους ανθρώπους μπαστάρδους, με την εξαγορά και την απαθλίωση των συνειδήσεων, με τις κολακείες των αδυναμιών ή των συμφερόντων (το Κυπριακό ζήτημα είναι πριν απ’ όλα ζητήματα καλλιέργειας, ζητήματα «κουλτούρας» με την πλατύτερη έννοια που έχει η λέξη), και ονομάζει τη φυσιολογική παιδεία αυτών των ανθρώπων «πολιτική προπαγάνδα»

                                                  Γιώργος  Σεφέρης

         Σχετική αρθρογραφία και πληροφορίες

-Galazi, Pitsa, Mona Savvidou-Theodoulos. Translation by Irena Joannides, Nicosia: CYPRUS PEN Publications 1999. (Literary Profices, 23)    Galazi Pitsa. Introdactory text 9-27- Excerpts from reviews 28-38, Anthology 39-55. Νούμερο 4173, σ.364. 

-“Pitsa Galazi”, Cyprus To-day 2 (Mar.-Apr. 1972): 23-24

-Πίτσα Γαλάζη. «Ποίηση και Ελευθερία». Lapithos Actes: Chypre et l’ Europe. Επιμέλεια: Andreas Chatzisavas, Nancy: Institute d’ Etudes Neo Helleniques Esitions Praxandre, 1998, 370-380. Νούμερο 324, σ.46 

-Χρήστος Μαυρής, «Να φυσάς να γεμίζουν οι λέξεις πουλιά». ΕΝΑ ΒΙΒΛΙΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΠΙΤΣΑΣ ΓΑΛΑΖΗ (15 σχόλια στην ποιητική σύνθεση «Τα πουλιά του Ευστόλιου και ο Έγκλειστος» της Πίτσας Γαλάζη. Λευκωσία,  1999, σ.46

Γράφει ο γεννημένος στο χωριό Λιμνάτι της Λεμεσού δημοσιογράφος: 

"Το τελευταίο ποιητικό βιβλίο της Πίτσας Γαλάζη που τιτλοφορείται "Τα πουλιά του Ευστόλιου και ο Έγκλειστος" είναι έργο, πιστεύω, μεγαλόπνοο, ισάξιο, τολμώ να πω, με το "Άξιον Εστί" του Οδυσσέα Ελύτη αλλά και τα διάφορα άλλα έργα σταθμούς στην Ελληνική Γραμματολογία, όπως το "Δωδεκάλογο του Γύφτου", του Κωστή Παλαμά, το "Μυθιστόρημα", του Γιώργου Σεφέρη, ο "Επιτάφιος", του Γιάννη Ρίτσου.

"Τα πουλιά του Ευστόλιου και ο Έγκλειστος" είναι ποίηση αιώνιου ρυθμού, με σωστούς κυματισμούς και υπόγειους τονισμούς. Έργο σύνθετο που σε ξαφνιάζει τόσο με τον όγκο και την ποιότητά του, όσο και με το εύρος και τη φρεσκάδα του.

Είναι ένα μακροσκελές και πολύκλωνο ποίημα μέσα από το οποίο παρελαύνει, μ' ένα υπέροχο τρόπο ή, όπως σωστά λέει η ποιήτρια, "συνευρίσκονται δύο χιλιάδες πράγματα". Από τη σύγχρονη ελληνική ιστορία και θρησκεία μέχρι τη λογοτεχνία και τη λαϊκή παράδοση. Παρελαύνει μέσα του η αρχαία και βυζαντινή ποίησή μας αλλά και το δημοτικό και αντάρτικο τραγούδι. Γι' αυτό, όπως είπα, μπορεί άνετα να συγκριθεί με το "Άξιον Εστί", αυτό το κορυφαίο επίτευγμα της σύγχρονης ελληνικής ποίησης.", σ.13

-Πίτσα Γαλάζη-Λεύκιος Ζαφειρίου-Ντίνα Κατσούρη, Νεότεροι Κύπριοι Ποιητές. Δεύτερη Πανελλήνια Συνάντηση. Εκδ. Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη 1982

-Εισαγωγή: Λεύκιος Ζαφειρίου. Επιμέλεια: Λεύκιος Ζαφειρίου- Λουκάς Αξελός, Ανθολογία Σύγχρονης Κυπριακής Ποίησης, εκδόσεις Στοχαστής, Αθήνα 1985, σ.16

Σημείωση: Στην Ανθολογία των Λεύκιου Ζαφειρίου και Λουκά Αξελού, δεν συμπεριλαμβάνεται η ποιήτρια. Στην εισαγωγή όμως του ποιητή και ανθολόγου Λ. Ζαφειρίου, μετά τους «Μεταιχμιακούς ποιητές» όπως ο Αχιλλέας Πυλιώτης, ο Παντελής Μηχανικός, ο Ανδρέας Παστελλάς ακολουθεί- εμφανίζεται η ανανεωτική «γενιά» των ποιητών και ποιητριών της λεγομένης «Πρώτης Γενιάς της Κυπριακής Δημοκρατίας». Στον κύκλο αυτόν μεταξύ άλλων συμπεριλαμβάνονται οι ποιητές: Κώστας Βασιλείου (1939), ο Πολύβιος Νικολάου, «Η Πίτσα Γαλάζη (1940) με έντονες καταβολές του κυπριακού εθνικισμού μέσα από έναν λόγο ουσιαστικό (παρά την έλλειψη οικονομίας και την πολύστιχη εκφορά του) και ο Μιχάλης Πασιαρδής (1941) με κύριο γνώρισμα του τη λυρική έξαρση μέσα από ένα παραδοσιακό στίχο, συνεχίζουν την ποιητική καταγραφή της γενιάς τους.». Στην ομάδα αυτή ανήκουν επίσης μεταξύ άλλων οι ποιήτριες Ντίνα Κατσούρη (1941), η Έλλη Παιονίδου (1940), η Ιάνθη Θεοχαρίδου (1938), η Νάγια Ρούσσου, η Βέρα Κορφιώτη (1940), ο Άνθος Λυκαυγής (1940), ο Στέφανος Ζουμπουλάκης (1941) και αρκετοί άλλοι Κύπριοι ποιητές και ποιήτριες που, αποτελούν την Γενιά της Δημοκρατίας.

Να υπενθυμίσουμε ότι το 1959 έχουμε τις Συμφωνίες Ζυρίχης-Λονδίνου. Επιστροφή του εθνάρχη Μακαρίου του Γ΄ στην Κύπρο 1/3/1959. Την ίδια χρονιά στις 13 Δεκεμβρίου ο αρχιεπίσκοπος Μακάριος Γ' εκλέγεται Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας και ο Φαζίλ Κουτσιούκ αντιπρόεδρος. Στις 16 Αυγούστου του 1960 η Κύπρος ανακηρύσσεται ανεξάρτητη Δημοκρατία. Στις πρώτες βουλευτικές εκλογές 31/7/1960 η ΕΔΜΑ λαμβάνει 30 έδρες, το ΑΚΕΛ 5 έδρες και οι Τουρκοκύπριοι 15 έδρες. Την ίδια χρονιά εκδίδονται το περιοδικό Κυπριακά Χρονικά (1960-1972), η Πνευματική Κύπρος και η ετήσια Φιλολογική Κύπρος.

-Λεύκιος Ζαφειρίου, Η ΝΕΟΤΕΡΗ ΚΥΠΡΙΑΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ. ΓΡΑΜΜΑΤΟΛΟΓΙΚΟ ΣΧΕΔΙΑΣΜΑ, Λευκωσία 1991, σ.70,73, 158, 160, 162.

Σημείωση: Ενδιαφέρουσα σπονδυλωτή μελέτη για την Κυπριακή λογοτεχνία του φιλόλογου και ποιητή, ανθολόγου Λεύκιου Ζαφειρίου. Στο κεφάλαιο: «Τα πρώτα χρόνια της Κυπριακής Δημοκρατίας (1960-1974). Η ποιήτρια Πίτσα Γαλάζη αναφέρεται στους συνεργάτες του περιοδικού Επιθεώρησις Λόγου και Τέχνης (1970-1974), σ.70. Ενώ στην ενότητα για την «Ποίηση» σ.73 γράφει: «Μέσα από πολύστιχα ποιήματα τις περισσότερες φορές, η Πίτσα Γαλάζη (Λεμεσός 1940) θα εκφράσει τη διάψευση της γενιάς που έζησε την έξαρση του 1955-59. Οι δυσκολίες προσαρμογής σ’ έναν κόσμο που απομακρυνόταν από το κλίμα αυτό, θα την οδηγήσουν σε μια διαρκή ποιητική ανάπλαση της εποχής εκείνης, ιδιαίτερα στις συλλογές Η αδελφή του Αλέξανδρου (1973), Υπνοπαιδεία (1978) και Σηματωροί (1983). Η μνήμη λειτουργεί με έναν τρόπο δραματικό και εμφατικά επανέρχονται οι μορφές των νεκρών ενώ η νεοτερική γραφή (με νεοϋπερρεαλιστικές καταβολές) συναιρεί έναν πικρό λυρισμό».

-Κώστα Μόντη- Ανδρέα Χριστοφίδη. ΚΥΠΡΙΑΚΗ ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ, εκδόσεις Alvin Redman Hellas, Αθήνα 1965, σ. 194-200

Περιλαμβάνει τα ποιήματα «ΑΠΟ ΤΙΣ «ΣΤΙΓΜΕΣ ΕΦΗΒΕΙΑΣ» Ι και XVIII, XIX, XXIII» σ.194-197. / -«ΑΠΟ ΤΟΥΣ «ΣΤΑΛΑΚΤΙΤΕΣ» VIII, XIV, XVII.», σ.198./- «ΑΠ’ ΤΟ «ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟ ΤΟΥ ΙΟΥΝΗ», [«Είσαι ένα δέντρο». «Καλά που υπάρχει κι η ποίηση». «Η Τροία, πάλι η Τροία» σ.199-200. Και, «ΓΑΛΑΖΗ ΠΙΤΣΑ. Φιλολογικό ψευδώνυμο της Πίτσας Μόρτη-Αναστασιάδη. Γεννήθηκε στη Λεμεσό το 1940. Απεφοίτησε απ’ το Γυμνάσιο Λεμεσού. Σπούδασε στην Ανωτάτη Σχολή Πολιτικών Επιστημών (Πάντειο). Δημοσίευσε συνεργασία της σε περιοδικά κι εφημερίδες. Το 1963 εξέδωσε την ποιητική συλλογή «Στιγμές εφηβείας». Σήμερα εργάζεται ως δημοσιογράφος στη Λευκωσία.»., σ.194.

-Κλείτος Ιωαννίδης, ΚΥΠΡΙΑΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: 1945-1985, σ.493-506. Στον τόμο ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΕΚΤΟΥ ΣΥΜΠΟΣΙΟΥ ΠΟΙΗΣΗΣ. ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ. Πανεπιστήμιο Πατρών 4-6 Ιουλίου 1986, Επιμέλεια Σωκράτης Λ. Σκαρτσής, εκδόσεις Γνώση, Αθήνα 1987. Πίτσα Γαλάζη, σ.501,502, 505.

Σημείωση: Ο Κλείτος Ιωαννίδης μας δίνει ένα σύντομο σχεδιάγραμμα της Κυπριακής Λογοτεχνίας της σαραντακονταετία μνημονεύοντας δεκάδες ονόματα Κυπρίων Συγγραφέων, δίχως να στέκεται σε συγκεκριμένα ονόματα. Μας παρουσιάζει αλφαβητικούς καταλόγους μετά από συγκεκριμένους κομβικούς σταθμούς. Κύπριοι ποιητές και πεζογράφοι, δοκιμιογράφοι και μεταφραστές οι οποίοι από την μία μεριά προσπαθούν να εκφράσουν το αγωνιστικό ιστορικό και πολιτικό πνεύμα εκείνων των δεκαετιών που, η Κύπρος και ο Κυπριακός Λαός αγωνίζονταν να απελευθερωθεί από την αγγλική κατοχή και να αποκτήσει την ανεξαρτησία του, και από την άλλη προσπαθούσαν να κρατήσουν τα νάματα της αρχαίας ιστορικής παράδοσής τους, να διατηρήσουν την ελληνική παιδεία και να διασώσουν την ταυτότητα και την φυσιογνωμία της Κυπριακής λαϊκής και λόγια παράδοσης και την καθαρότητα του Κυπριακού τοπίου και τις κρυφές ομορφιές του Κυπριακού χώρου και των αρχαίων μνημείων του. Αξονική για την κυπριακή ποίηση και λογοτεχνία ο Κλείτος Ιωαννίδης θεωρεί την «εμφάνιση του περιοδικού των Κυπριακών Γραμμάτων (1934-1956)». Θεωρεί τους τόμους του «μνημείο για τη νεότερη κυπριακή λογοτεχνία». Το περιοδικό «Πάφος» (1935-1947) είναι εξίσου ένα σημαντικό περιοδικό που φιλοξενεί στις σελίδες του σημαντικές φωνές των κυπριακών γραμμάτων. Ο ποιητής Μάνος Κράλης και ο  πεζογράφος Νίκος Βραχίμης την δεκαετία του 1930 μεταφέρουν το ευρωπαϊκό κλίμα στα κυπριακά γράμματα και εισαγάγουν την ελιοτική ατμόσφαιρα και την υπερρεαλιστική γραφή και τεχνική. Ακολουθεί η περίοδος της γενιάς των δημιουργών των πρώτων μεταπολεμικών χρόνων. Γλαύκος Αλιθέρσης, Λεωνίδας Παυλίδης, Παύλος Κριναίος και άλλοι. Όπως επισημαίνει εύστοχα ο Κλείτος Ιωαννίδης, «Το 1960 θα σταθεί ορόσημο στα πολιτικά, αλλά και τα λογοτεχνικά πράγματα της Κύπρου. Το ίδιο θα συμβεί στα 1963, με την τουρκική ανταρσία, και προπαντός στα 1974 με το πραξικόπημα και την τούρκικη εισβολή. Τόσο η θεματογραφία όσο και η μορφολογία της λογοτεχνίας διαφοροποιούνται κάθε φορά που ο πολιτικός χάρτης και η πολιτική φυσιογνωμία και γεωγραφία της Κύπρου δέχονται κάποιες συγκλονιστικές αλλαγές. Στα χρονικά αυτά ορόσημα γίνονται ταυτόχρονα και οι σημαντικές αποδεσμεύσεις και απελευθερώσεις από παρελθόντα λογοτεχνικά σχήματα.». Και παρακάτω συνεχίζει: «Στο ερώτημα αν υπήρξε εισαγωγή νέων μορφικών καινοτομιών και τάσεων στη σφαίρα του ποιητικού λυρισμού στα μεταπολεμικά αυτά χρόνια, η απάντηση έρχεται κάπως αρνητικά. Πέρα από την προσωπική ποιητική ολοκλήρωση και ύφος, δεν μπορούμε να κάνουμε λόγο για εισαγωγή καινών δαιμονίων.».Παρά τις σημαντικές ποιητικές φωνές η Κύπρος και ο ελληνικός πνευματικός κόσμος της, δεν κατόρθωσε να κυοφορήσει έναν Γιώργος Σεφέρη ή έναν Τάκη Παπατσώνη, την μικρή ομάδα των ελλαδιτών μοντερνιστών και υπερεαλιστών ποιητών οι οποίοι κόμισαν τον άλλο φρέσκο αέρα και νοοτροπία, ύφος στον ελληνικό παραδοσιακό ποιητικό λόγο, όπως ήταν ο Νικόλαος Κάλας, ο Νίκος Εγγονόπουλος, ο Ανδρέας Εμπειρίκος, ο Μίλτος Σαχτούρης και άλλοι θιασώτες του ευρωπαϊκού και αμερικάνικου μοντερνισμού. Η ποιήτρια Πίτσα Γαλάζη αναφέρεται ονομαστικά στον κατάλογο δεκάδων άλλων ονομάτων ποιητών και ποιητριών οι οποίοι δραστηριοποιήθηκαν την μεσοπολεμική, την μεταπολεμική περίοδο και τις δεκαετίες 1960 και 1970. Αναφέρω ενδεικτικές γυναικείες κυπριακές φωνές, οι οποίες χάραξαν θετικά και παραγωγικά τα Κυπριακά γράμματα και η γραφή τους, ξεπέρασε τα Κυπριακά συγγραφικά όρια όπως η Αυγή Σακαλλή, η Ειρήνη Τσουλή, η Ναδίνα Δημητρίου, η Ντίνα Κουτσούρη, η Ιάνθη Θεοχαρίδου, η Νάγια Ρούσου, η Έλλη Παιονίδου, η Έλενα Τουμαζή, η Βέρα Κορφιώτη, η Ρούλα Ιωαννίδου, η Μόνα Σαββίδου-Θεοδούλου, η Νίκη Λαδάκη-Φιλίππου, η οποία πέρα από την ενασχόληση με τον ποιητικό λόγο και την έκδοση ποιητικών της συλλογών, έχει δηλώσει και δημιουργικά την παρουσία της και στον δοκιμιακό. Μάλιστα η ποιήτρια, έχει ασχοληθεί και με την Ξένη ποίηση. Όπως ο ισπανός ποιητής Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα, ο αμερικανός ποιητής Ουώλτ Ουίτμαν, ο άγγλος Ντέιβιτ Χέρπερτ Λώρενς, ο Ρόμπερτ Γκρέηβς, ο Ουίλλιαμ Σαίξπηρ( μία προσέγγιση του «Μάκμπεθ» κ. ά. Βλέπε το βιβλίο της «Μελετήματα λογοτεχνίας», Λευκωσία 1992. Με το δοκιμιακό λόγο ασχολήθηκε και η πεζογράφος και ποιήτρια Ανδρεανή Ηλιοφώτου η οποία όμως η θεματολογία της επικεντρώνεται σχεδόν αποκλειστικά σε ελλαδικά κοινωνικά προβλήματα και αντίστοιχα Κυπριακά, όπως η ΕΟΚΑ και σε Κύπριες ποιήτριες και ποιητές όπως η Κλαίρη Αγγελίδου, ο Κύπρος Χρυσάνθης, ο Ξάνθος Λυσιώτης δίχως να αγνοεί την φωνή του Κωστή Παλαμά, τον Ανδρέα Κάλβο, τον Κ. Π. Καβάφη, τον Άγγελο Σικελιανό κ.λπ. Βλέπε τους τόμους της: «Πρόσωπα και Κείμενα της Γραμματείας μας», Λευκωσία 2001 και «Αναδύσεις και Θεωρήσεις»-Δοκίμια Ποιητικά Αναγνώσματα, Λευκωσία 1996.        

-Φοίβος Σταυρίδης/ Λευτέρης Παπαλεοντίου/ Σάββας Παύλου, Βιβλιογραφία Κυπριακής Λογοτεχνίας. (Από τον Λεόντιο Μαχαίρα έως τις μέρες μας), εκδόσεις μικροφιλολογικά, Λευκωσία 2001, σ.123-125, 502

Σημείωση: Τα λήμματα όλων των Κυπρίων αριθμούνται με συνεχόμενα Νούμερων. Στις σελίδες του Ευρετηρίου αναφέρονται με τον αριθμό που έχουν τα Νούμερα. Αντιγράφω αυτά που αναφέρονται στην Πίτσα Γαλάζη (1940-15/2/2023) και προσθέτω και τις σελίδες που συναντάμε τα λήμματα. [Νούμερο 102-Σελίδα 25./ 316-46/324-46/332-47/1153-117/1226 έως1244-123 έως 125/1437-142/ 1600-156/ 1601-156/ 1602-156/1872-179/2229-211/2814-257/2990-271/2992-271/3074-277/3086-278/3364-300/ 3550-314/ 3600-319/4173-364/ 4269-372/ 4744-411/4806-415/ 4808-415.]

-Επιστημονική Επιμέλεια: Κωνσταντίνος Ε. Ευαγγελίδης, ΚΥΠΡΙΑΚΗ ΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ- CYPRIOT POETRY AND PROSE, εκδόσεις Κέδρος-Πανεπιστήμιο Αθηνών 2002, σ. 18-23,132. Δίγλωσση Έκδοση.

Περιλαμβάνει το μακράς πνοής ποίημά της «ΠΡΟΛΟΓΟΣ» σελίδες 18-23 στα ελληνικά και στα αγγλικά. Ενώ στην σελίδα 132 στην Ταυτότητα των ποιητών και των πεζογράφων διαβάζουμε: «Πίτσα Γαλάζη (1940-). Γεννήθηκε στη Λεμεσό και σπούδασε πολιτικές και κοινωνικές επιστήμες στην Αθήνα. Εργάστηκε εν συνεχεία στην Κύπρο, ως δημοσιογράφος και παραγωγός προγραμμάτων στο κυπριακό ραδιόφωνο. Φοιτήτρια ακόμη εξέδωσε την πρώτη της ποιητική συλλογή Στιγμές Εφηβείας (1963) που αποτελεί ένα σημαντικό ντοκουμέντο του απελευθερωτικού αγώνα του 1955- 59. Σήμερα θεωρείται ένα από τα πρώτα ονόματα στην Κυπριακή Ποίηση».

-Ανθολόγηση: Μυριάνθη Παναγιώτου Παπαονησιφόρου/ Ανδρέας Πετρίδης/ Δημήτρης Θ. Γκότσης, Οργής και Οδύνης. Εκατόν Φωνές. (Ποιητική Ανθολογία), εκδόσεις Εταιρεία Λογοτεχνών Πάφου, Κύπρος 2000, σ.28-32, 266

Σημείωση: Η Πίτσα Γαλάζη ανθολογείται με τα εξής αποσπάσματα ποιημάτων: [«Αμμόχωση» VI,   ‘Αμμόχωση» XVII, από την συλλογή «Σηματωροί» 1983.]

Η πατρίδα μετριέται με τα πένθη μας

Σπειρί-σπειρί στάρι τα ψυχοσάββατα

Κυριακές γεμάτη καβουρδισμένους σπόρους να πνίγομαι

 

Και γη μάνα, Γη μάνα χώμα μου

μόνο τα μαλλιά σου να πρασινίζουν

κι όταν περνά ο καημός ξηραίνονται

 

Σε ποιο όνειρο ήσουν πατρίδα

και τώρα χαμός;

Χώμα κι άνθιζα

Αγρέλι και βασίλευμα ευδόκιμο και αναδευόμουν;

και τώρα τις μετέωρες ρίζες δένοντας

ψάχνω στο ποίημα να κατοικήσω

την προσφυγιά μου από χώμα κι από νερό;

 

Το ΄να μου μάτι δακρύζει τ’ άλλο στεγνό

το ‘να πλευρό μου χλοϊζει, τ’ άλλο νεκρό

Άνυδρος τόπος

κλωσάει πικρά ποιήματα

κι από τον ύπνο μου δεν περνάει κανείς να ονειρευτώ

κι από της μέρας το σπασμένο τζάμι μπάζει

 

Δρόμοι σπαθιά με διαπερνούν

και λιμασμένοι με μοιράζονται

Ψάχνω στο ποίημα να κατοικήσω την προσφυγιά μου

περπατώντας στην ξενιτιά

περπατώντας στον θάνατο

πικρά στραμπουλισμένη

……………………….

Και

[«Νύμφη Ανύμφευτη» από την συλλογή «Τα Έψιλον της Ελένης» 1988].

Από άλλον αιώνα ερχόσουν

Με στρώματα πετρωμάτων

Και μέταλλα στην φωνή

Βαθειά βουή κογχυλιού προαιώνιας θάλασσας

……………………….

-Φίλιππος Στυλιανού, «Το οχυρό της ποίησης. Πίτσα Γαλάζη». Η Σημερινή 3 Φεβρ. 1985

- Κλαίρη Αγγελίδου, «Δυο ποιήτριες της Λεμεσού: Πίτσα Γαλάζη, Βέρα Κορφιώτη». Πίστη και νεοελληνική λογοτεχνία: Η αναζήτηση του Θεού στη λογοτεχνία μας. Λευκωσία: Παγκύπριος Σύλλογος Ορθοδόξου Παραδόσεως, 1990, 412-416

-Νίκος Ορφανίδης, «Από την ποίηση του αλυτρωτισμού στην ποίηση της εξορίας και της ήττας. Μια σπουδή στην ποιητική κατάθεση του Κώστα Μόντη, Παντελή  Μηχανικού, Αντρέα Παστελλά και Πίτσας Γαλάζη» περ. Ακτή τχ. 21/ Χειμώνας 1994, σ. 39-45

-Θανάσης Πολύζος, «Πίτσα Γαλάζη: Η ποίηση των σιωπών». Ακτή 21 (Χειμώνας 1994): 73-81

-Θεοδώρα Αλεξοπούλου, «Έγκλειστος μέσα στο ποίημα ο Νεόφυτος: Το ποίημα «Ο Έγκλειστος» της Πίτσας Γαλάζη». Ακτή 37 (Χειμώνας 1998): 93-97. [=Νεοφύτου του Εγκλείστου ποιητική επίκλησις: Η παρουσία του αγίου στη σύγχρονη λογοτεχνία μας. Εισαγωγή-επιμέλεια Φώτης Δημητρακόπουλος, Λευκωσία: Ακτή, 1999, 56-63]. Νούμερο 332, σ.47

Ελένη Αντωνιάδη, εφημερίδα Η Καθημερινή- Επτά Ημέρες. Λογοτεχνία. «Η γενιά της εισβολής. Γνωριμία με τους σύγχρονους ποιητές και πεζογράφους της Κύπρου μέσα από το έργο τους». σ. 143. Βλέπε και άρθρο στο ίδιο Αφιέρωμα, σελίδα 138, του Γιάννη Κατσούρη, «Η γενιά της Ανεξαρτησίας» Παλαιότεροι και αξιόλογοι νέοι λογοτέχνες κάνουν δυναμική εμφάνιση μετά το 1960, σελίδες 136-138.

-Φαίδων Κ. Μπουμπουλίδης, εφημερίδα Ελεύθερος Κόσμος 1/1/1977, «Από την σύγχρονη κυπριακή ποίηση ΠΙΤΣΑ ΓΑΛΑΖΗ».

-Θανάσης Θ. Νιάρχος- Αντώνης Φωστιέρης, Ποίηση ’80, εκδόσεις Εγνατία, σ. 24-28, 129

Περιλαμβάνει τα ποιήματα:-«ΠΛΑΤΕΙΑ ΣΟΛΩΜΟΥ- ΚΥΠΡΟΣ 1980» σ.24-25/ -ΤΟ ΠΟΛΛΑΠΛΑΣΙΟ ΤΟΥ 22» σ.25-26./-ΑΡΙΘΜΗΤΙΚΑ ΣΗΜΕΙΑ, σ.26-27.  Και σελίδα 129: «Πίτσα Γαλάζη. (Ψευδώνυμο της Πίτσας Μόρτη-Σωτηρίου). Γεννήθηκε στη Λεμεσό της Κύπρου. Σπούδασε πολιτικές επιστήμες. Ποιητικά της βιβλία της. «Στιγμές εφηβείας» (1963), «Στα περιθώρια των καιρών» (1968), «Άσπρη Πολιτεία» και «Δέντρα και θάλασσα» (1969), «Ψηφιδωτό» και «Η αδελφή του Αλέξανδρου» (1973), «Υπνοπαιδεία» (1978).

Σημείωση: Βλέπε και την συλλογή «ΣΗΜΑΤΩΡΟΙ» Ποίηση, εκδ. Εστίας, Αθήνα 1983, σ. 112. Περιλαμβάνει τα ποιήματα Ι, και ΙΙΙ. Που πρωτοδημοσιεύτηκαν στην «ΠΟΙΗΣΗ ‘80».

-Εγκυκλοπαίδεια Βιογραφικό Λεξικό, τόμος 1^ος, εκδόσεις Κωστελένου, σ΄172

-Ελένη Αντωνιάδη, εφημερίδα Η Καθημερινή, Κυριακή 21/7/1996, σ. 28. «…. Η γενιά της Εισβολής. Γνωριμία με τους σύγχρονους ποιητές και πεζογράφους της Κύπρου μέσα από το έργο τους.» Βλέπε «Η Καθημερινή- ΕΠΤΑ ΗΜΕΡΕΣ» Η ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ (1878-1996). Επιμέλεια αφιερώματος Όλγα Σέλλα. Και ακόμα, στο ίδιο αφιέρωμα σελ. 23 στο κείμενο του Γιάννη Κατσούρη: «Η γενιά της Ανεξαρτησίας… Παλαιότεροι και αξιόλογοι νέοι λογοτέχνες κάνουν δυναμική εμφάνιση μετά το 1960».

-Ελένη Λαδιά, Ηλεκτρονικό περιοδικό Διάστιχο 25/2/2023, «Πίτσα Γαλάζη (1940- 25/2/2023), λόγος για μια κορυφαία ποιήτρια» [Για την απώλειά της]

                      Ποιήματά- Κείμενα- Συνεντεύξεις- Βιβλιοκριτικές της

-Περιοδικό Φιλολογική Πρωτοχρονιά. τόμος 25/1968, σ.91 (ποίηση), «Δεν κρατήσαμε…» από τις «Στιγμές Εφηβείας».

-Περιοδικό Δώμα, Καλοκαίρι 1983, (ποίηση) Ι. Αμμόχωστος

-Περιοδικό Η Λέξη 85-86/6,7,8, 1989, σ.678-681. (ποίηση) «ΟΙ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ» αφιερωμένο «Στην Κλαίρη Αγγελίδου για το «κλειδί» της και τους αγώνες της»./ «Η ΜΑΡΙΑ ΤΗΣ ΠΕΝΤΗΚΟΣΤΗΣ»

- Περιοδικό Η Λέξη τχ. 152/7,8, 1999, σ.378-385.  Αφιέρωμα Κώστας Μόντης. «Κώστας Μόντης: Ο ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΤΟΠΟΣ ΚΑΤΑΓΩΓΗΣ ΜΑΣ».

     «Ονομάζω τον Κώστα Μόντη Πατριάρχη της νεότερης κυπριακής ποίησης-σε σχετικές επιμέρους αναφορές μου για την Ελληνική Ποίηση της Κύπρου-και δεν είναι καθόλου τυχαίος αυτός ο χαρακτηρισμός. ‘Όχι μονάχα γιατί, με μιά άνευ προηγουμένου μεγαλοσύνη, υποδέχτηκε για χρόνια πολλά όλους μας στην ποίηση και γιατί διέθετε σπάταλα  τον πολύτιμο χρόνο του να καθοδηγεί τους νέους με μια ασυνήθιστη γενναιοφροσύνη και υπομονή, αλλά γιατί ο Κώστας Μόντης αποτελεί, πρώτα απ’ όλα, ένα μεγάλο και δυνατό κλαδί στο γενεαλογικό δέντρο του τόπου μας, που οι ρίζες του πάνε πολύ βαθιά μέσα στα στρώματα της Ιστορίας. Κι είναι ταυτόχρονα ένας από τους μεγάλους Έλληνες ποιητές που λαμπρύνουν με τους στίχους του την ελληνική γλώσσα και την ελληνική ποίηση.»…..

Σημείωση:

ο κυρός Κύπριος συγγραφέας και καθηγητής Μιχάλης Πιερής στο Αφιέρωμα για τον Κώστα Μόντη, συντάσσει τα «ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΑ ΚΩΣΤΑ ΜΟΝΤΗ» σ. 479-483. Στα αλφαβητικά λήμματα διαβάζουμε και δύο λήμματα της ποιήτριας Πίτσας Γαλάζη. [-ΓΑΛΑΖΗ, Πίτσα: «Κώστα Μόντη, Εν Λευκωσία τη… Ποιήματα, σελ. 39, Λευκωσία 1970» [βιβλιοκρ.], Επιθεώρηση Λόγου και Τέχνης 13 (Ιαν. 1971) 46-47. Και –ΓΑΛΑΖΗ, Πίτσα: «Κώστας Μόντης, Δεύτερο Γράμμα στη Μητέρα», εφ. Γνώμη (15 Απριλίου 1973).] Βλέπε και Νούμερα 2990 και 2992 της Βιβλιογραφίας Κυπριακής Λογοτεχνίας.

-περιοδικό Η Λέξη τχ. 203-204/1,2,3,4,5,6, 2010, σ.120-122 (ποίηση) "ΑΣΤΡΟΜΕΡΙΤΙΣΣΑ", "ΛΟΥΚΙΑ" *

*Λουκία Η ηρωίδα του απελευθερωτικού αγώνα 1955-1959 Λουκία Παπαγεωργίου, μητέρα έξι παιδιών με εγκυμονούσα το έβδομο, που σε συμπλοκή με τις αγγλικές κατοχικές δυνάμεις στις 5.7.58 σκοτώθηκε στο χωριό Αυγόρου. 

-Εφημερίδα Φιλελεύθερος 12/3/2019. Συνέντευξη στον Γιάννη Χατζηγεωργίου. «Π.Γ.: Γερνάω αλλά έχω βρέφη όνειρα» (από το διαδίκτυο)

-Εφημερίδα Γνώμη 5/3/1972. Βιβλ/κη Νίκη Φιλίππου- Λαδάκη, Ωδές, Δάφνες, Ελπίδες, Στοχασμοί. Ποίηση. Κύπρος 1971

-Εφημερίδα Γνώμη 20/5/1973. Βιβλ/κη Μίμης Κ. Ιακωβίδης, Ποιήματα. Λεμεσός 1973

-Εφημερίδα Γνώμη 17/6/1973. Βιβλ/κη Ανθολογία. Σύγχρονοι Γάλλοι Ποιητές, μετάφραση Μίμης Ιακωβίδης. Λεμεσός 1973

-Περιοδικό Ενημέρωση 50/10-11-1984, Κείμενο. «Η Κύπρος τιμή του Χουρμούζιου».

-Περιοδικό Ενημέρωση 85/(1986): 40-42. Νούμερο 1437, σ.142. Πυθαγόρας Δρουσιώτης, ο ποιητής, ο εκπαιδευτικός κι ο άνθρωπος.

-εφημερίδα Παρατηρητής 9/8/1969. Βιβλ/κη Μίμης Κ. Ιακωβίδης: μετάφραση, Ανθολογία. Γάλλοι ποιητές του εικοστού αιώνα. Πρόλογος Roger Milliex. Λεμεσός Κύπρος 1969.

-Περιοδικό Επιθεώρησις Λόγου και Τέχνης τχ.4/4,1970, σ.222-223. Βιβλ/κη Κώστας Ολύμπιος, Διηγήματα Βιβλίον Πρώτο. Λευκωσία 1969

-Περιοδικό Επιθεώρηση Λόγου και Τέχνης τχ.5/5,1970, σ. 271. Βιβλ/κη Χρίστος Χατζήπαπας, Ποιήματα. Λευκωσία 1969

-Περιοδικό Επιθεώρηση Λόγου και Τέχνης τχ.10/10,1970, σ.517-518. Βιβλ/κη Μιχάλης Πασιαρδής, Ο δρόμος της ποίησης Α. Κύπρος 1999. Β΄ έκδοση. (Α΄ έκδοση 1970)

-Περιοδικό Επιθεώρηση Λόγου και Τέχνης τχ.11/11,1970, σ.560. Βιβλ/κη Ρήνα Χαραλαμπίδου- Κατσέλη, Χειρόγραφα. Ποιήματα. Κερύνια 1969

-Περιοδικό Επιθεώρηση Λόγου και Τέχνης τχ. 34-36/10,11,12, 1972, σ.317-318. Ο ποιητής και συγγραφέας Παύλος Βαλδασερίδης.

-Περιοδικό Ακτή τχ.29/ Χειμώνας 1996, σ.152-154. Κείμενο για, ο ποιητής Γιάννης Κ. Παπαδόπουλος.

-Περιοδικο Κυπριακά Χρονικά τχ.51/1,2,1966 Βιβλ/κη Θεόδωρος Στυλιανού, Ένα και πολλά δέντρα. Ποιήματα. Λευκωσία 1964.

-Περιοδικό Αιγαιοπελαγίτικα Θέματα τχ. 43/1995, σ. 93-94. Κείμενο. Η λειτουργία της Ποίησης και οι ποιητές του αγώνα του 1955-1959.

Εν κατακλείδι:

       Στην σύνταξη της ενδεικτικής Βιβλιογραφίας βασίστηκα Α) στα στοιχεία και τις πληροφορίες και τις μελέτες για την Κυπριακή Λογοτεχνία που είχα αποδελτιώσει. Β) Στις πληροφορίες και τις φωτοτυπίες που μου είχε αποστείλει η ποιήτρια Πίτσα Γαλάζη και Γ) στην εργασία των Φοίβου Σταυρίδη-Λευτέρη Παπαλεοντίου- Σάββα Παύλου, ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΚΥΠΡΙΑΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ (Από τον Λεόντιο Μαχαιρά έως τις μέρες μας), εκδόσεις μικροφιλολογικά, Λευκωσία 2001. Οι όποιες βιβλιογραφικές παρανοήσεις βαρύνουν τον γράφοντα.

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος

Πειραιάς, Δευτέρα 6 Τρίτη 7/3/2023