Η φιλοζωία και οικολογική ευαισθησία της ποίησης του Στυλιανού Σ. Χαρκιανάκη

ΠΑΣΧΑΛΙΝΑ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΑ

 

         Η  ΠΡΩΤΗ  ΑΝΑΣΤΑΣΗ

Το πεταμένο κουκούτσι του ροδάκινου

γυρεύει τη σάρκα του πού την έφαγες

                  πρίν πέντε λεπτά

κι’ εκείνο το θεώρησες υπόθεση ξοφλημένη.

Όμως αυτό δεν ξέρει τετελεσμένα

θα ξαναφυτρώσει στο χώμα

κι’ εξαντλώντας την δική του οδύσσεια

θα ξαναγίνει δέντρο θαλερό

για να διαιωνίσει την φθαρτή σου σάρκα!

                        Sydney –Ashfield 11-3-87

            ΚΡΑΝΙΟΥ  ΤΟΠΟΣ

Ήταν εκεί που κλείσαν

του σκαντζόχοιρου το πέρασμα

       σε χλοερά λιβάδια

εκεί που κάψανε της νυχτερίδας τα φτερά

καθώς ανοίξαν πόρτες και παράθυρα

       στο στοιχειωμένο σπίτι

εκεί που βάλανε πλεμάτι στη συκιά

να μη δοκιμάσουν τα πουλιά

        το φετινό σύκο

εκεί που ευνουχίσανε τον γάτο του Μαγιού

       για να μην ξαναφύγει-

εκεί ‘ταν που σταυρώσανε

    τον ΑΝΘΡΩΠΟ.

                              Sydney- Ashfield 30-10-90

          ΠΟΝΟΣ Ο ΑΤΜΗΤΟΣ

Το σκυλί που αλυχτά είναι του γείτονα

μα η πληγή που προσπαθεί να γλυκάνει

δεν ορίζεται από τον φράχτη

μήτε κλείνεται έξω απ’ την πόρτα

σαν τους απόκληρους του δρόμου.

Όταν ουρλιάζει ένα σκυλί διαμαρτύρεται

Εν ονόματι όλων των πληγωμένων

διεκδικεί τα δικαιώματα όλων των άστεγων

είναι η ίδια η στερημένη ζωή

που γαβγίζει τον αχόρταγο θάνατο!

                         Sydney –Ashfield 17-2-87

               ΣΙΩΠΗΡΕΣ ΚΥΡΩΣΕΙΣ

Σκίζοντας τον αέρα οι φωνές των σκύλων

αφήνουν ανεξίτηλες ουλές

όχι μονάχα στου στερεώματος το γαλάζιο

αλλά και στη γαλήνη της μνήμης

και στην αισιοδοξία της ψυχής

ακυρώνοντας χωρίς προειδοποίηση

όλες τις συνθήκες ειρήνης!...

                     Sydney –Ashfield 1-11-88

               ΑΝΕΞΗΓΗΤΗ  ΒΕΝΤΕΤΑ

Το σκυλί που σε γαύγισε καθώς περνούσες

δεν μπορεί να ‘χε τίποτε μαζί σου

αφού δεν ζήτησες να μπεις

στην αυλή του κυρίου του.

Είναι απ’ τα κατάλοιπα του προπατορικού

                          αμαρτήματος

εσύ απλώς να περνάς κι αυτό να γαυγίζει

                                   Sydney- Ashfield 9-10-89

               ΣΗΜΕΙΑ

             «Αν δεν ήταν τα βραδινά γαυγίσματα

              η αιωνιότητα θα περνούσε απαρατήρητη»

                                                     Τάσος Λειβαδίτης

Τα σκυλιά που με γαυγίζουν κάθε βράδυ

                                 δίχως να με ξέρουν

είναι οι πειστικότεροι μάρτυρες

για την αναξιότητα του αχρείου δούλου

να μονοπωλήσει την κατάνυξη

μπρός στην αγιότητα του δειλινού.

                                     Sydney- Ashfield 3-10-90  

               ΟΙ  ΓΛΑΡΟΙ

Πετώντας θαρρείς δεν κινούνται

περπατώντας χωλαίνουν και αργούν

σαν κάτι αόρατο ν’ ακυρώνει το βήμα τους.

Κι’ αν σπάνια τους φύγει κραυγή

είναι πικρός αντίλαλος από φωνές πνιγμένων.

             Great Keppel island 19-11-88

                 KOALA

Για χρόνια τώρα είχε πιά πιστέψει

πώς το μικρόσωμο αυτό θρέμμα

των σιωπηλών φυλλωμάτων του ευκαλύπτου

είναι απ’ τα αντιπαθέστερα ζώα του Θεού.

Ανατομικά ακαθορίστου μορφολογίας

λειτουργικά αγνώστου χρησιμότητας

δεν στάθηκε ποτέ τυχερό να εμπνεύσει

έστω ένα φευγαλέο αίσθημα ευνοίας.

Όμως σήμερα το απόγευμα εθεάθη εν εταίρα μορφή:

Είχε αγκαλιάσει τον γυμνό κλάδο κατάξερου δέντρου

κι’ η πέτρινη ακινησία του δεν ήταν πιά οκνηρία

μήτε βραδύτητα ή νάρκη λόγω παχυσαρκίας

ήταν βαθειά ηθελημένη παραίτηση

σαν τον ειρηνικό ολοκληρωτισμό

           του Εσταυρωμένου!   

              Gold Coast 29-12-87

      ΜΙΑ ΜΟΙΡΑΙΑ ΣΥΓΚΡΙΣΗ

Μικρόσωμο σκυλί της γειτονιάς

παίζει μ’ ένα κλεμμένο παπούτσι

κι αυτός απ’ το παράθυρο το χαζεύει

     με οίκτο στην αρχή

ύστερα με ειρωνεία και λανθάνουσα περιφρόνηση

που το κουτό σκυλί δεν βρήκε

το ισοδύναμο της ζωής για να παλαίψει.

Μα όσο του σκυλιού το μεράκι δυναμώνει

και το κουρελοπάπουτσο χορεύει σαν σκυλί

     στα ιδρωμένα μπράτσα

     του τετράποδου ερημίτη

βλέπει αναλογίες που του κλείνουν το στόμα

     του κουρελιάζουν την ψυχή:

Το βάζο με τα κομμένα λουλούδια

     λήγοντος φθινοπώρου

το κασετόφωνο με την πακεταρισμένη φωνή

οι πίνακες και τα ειδώλια που ζουν μόνο απ’ το βλέμμα του

και πάνω απ’ όλα το μόνιμα καθηλωμένο ποδήλατο

     της γυμναστικής

     δίχως δρόμο και δίχως ορίζοντα!

Ύστερ’ απ’ όλ’ αυτά χάνει πιά τις αναλογίες

ανακαλύπτοντας μιά σύγκριση εξουθενωτική:

Ενώ οι ψευδαισθήσεις του σκύλου περιορίζονται στο

       παιχνίδι

αυτός συνοικεί ολόκληρο το εικοσιτετράωρο

με υποκατάστατα ζωής εν υπεροψία…

                  Sydney- Ashfield 8/9-1-80      

     Από τον τόμο Σ. Σ. Χαρκιανάκης, ΕΝ ΓΗ ΑΛΛΟΤΡΙΑ ΙΙΙ ΠΟΙΗΜΑΤΑ. εκδόσεις Ερμής, Αθήνα, 12, 1996. Σελίδες 24, 464, 101, 214, 334, 457, 223, 108. Το τελευταίο ποίημα είναι από τον Πρώτο τόμο των Απάντων του, σελίδες 187-188.  

Ο κυρός αρχιεπίσκοπος Αυστραλίας και έξαρχος Ωκεανίας (1975-2019), θεολόγος και βραβευμένος ποιητής, γεννήθηκε στο Ρέθυμνο, Κρήτη 29/12/1935- και κοιμήθηκε στο Σίδνεϊ, Αυστραλία 25/3/2019. Διαδέχθηκε στον αρχιεπισκοπικό θρόνο τον μακαριστό Ιεζεκιήλ ενώ μετά την κοίμησή του, το τιμόνι της ελληνορθόδοξης εκκλησίας της Αυστραλίας ανέλαβε ο αρχιεπίσκοπος Μακάριος. Πέρα από την ιδιότητά του ως θεολόγος και εκκλησιαστικός, ποιμενάρχης, ο κυρός Στυλιανός Σ. Χαρκιανάκης διακόνησε και τον ποιητικό λόγο για περίπου μία εικοσαετία. Από το 1978 έως το 1995. Ορισμένοι από τους τίτλους των ποιητικών του συλλογών είναι και οι εξής:- ΧΩΜΑ ΚΑΙ ΣΤΑΧΤΗ, 1978.-ΠΑΡΑΛΗΡΗΜΑ ΤΟΥ ΝΟΤΟΥ, 1979.-ΑΠΟ ΦΥΛΑΚΗΣ ΠΡΩΙΑΣ, 1980.-ΕΙΣ ΩΤΑ ΑΚΟΥΟΝΤΩΝ, 1981.-ΑΠΑΡΑΚΛΗΤΟΙ ΚΑΙΡΟΙ, 1982.-Η ΟΙΚΕΙΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΑΙΝΙΓΜΑΤΩΝ, 1983.-ΤΡΟΠΙΚΑ ΙΔΙΟΜΕΛΑ, 1984, και αρκετές άλλες Ορισμένες συλλογές του κυκλοφόρησαν εκτός εμπορίου ενώ άλλες, από τις εκδόσεις «Παρατηρητής», τις «Αγροτικές Συνεταιριστικές Ενώσεις», τις «Εκδόσεις των Φίλων». Από τις εκδόσεις ΕΡΜΗΣ, κυκλοφόρησαν τρείς τόμοι με τα ποιητικά του Άπαντα με τον γενικό τίτλο ΕΝ ΓΗ, ΑΛΛΟΤΡΙΑ. ΠΟΙΗΜΑΤΑ. τόμος Ι, Αθήνα 1985 σελίδες 336. τόμος ΙΙ, Αθήνα 1990 σελίδες 448, τόμος ΙΙΙ, Αθήνα 1996 σελίδες 646. Η επιρροή της σκέψης, του ποιητικού και πεζογραφικού λόγου του Θεσσαλονικιού λόγιου, συγγραφέα Νίκου Γαβριήλ Πεντζίκη, είναι όχι μόνο έντονη αλλά και πυκνή στο έργο του ιεράρχη ποιητή. Αυτό μας δηλώνουν οι συχνές ρήσεις από έργα του γνωστού μας πεζογράφου του μυθιστορήματος της Κυρίας Έρσης, Προς Εκκλησιασμόν και όχι μόνο. Μότο από διάφορους έλληνες και ξένους, ποιητές, συγγραφείς, κοσμούν και πλημμυρίζουν τις ποιητικές μονάδες του Στυλιανού Σ. Χαρκιανάκη. Αλλά και εικαστικών, όπως ο Δημήτρης Μυταράς, ή μουσικοσυνθετών όπως ο Μάνος Χατζιδάκις. Δεκάδων ποιητών όπως ο νομπελίστας Οδυσσέας Ελύτης, ο Τάσος Λειβαδίτης, η πεζογράφος Τατιάνα Γκρίτση- Μιλλιέξ, η Κική Δημουλά. Δεν λείπουν τα ονόματα ποιητών όπως ο Αργύρης Χιόνης, ο Τάκης Παπατσώνης, ο νομπελίστας Γιώργος Σεφέρης, ο Γιάννης Ρίτσος, ο Νίκος Καρούζος, ο Παντελής Πρεβελάκης, ο Γιάννης Υφαντής, ο Αλέξανδρος Κοσματόπουλος, ο Ανδρέας Εμπειρίκος, ο πειραιώτης σουρεαλιστής ποιητής Έκτωρ Κακναβάτος, ο ισπανός λυρικός ποιητής Φεντερίκο Γκαρθία Lorca, ο γάλλος Σαρλ Μπωντλαίρ, ο Αντρέ Μπρετόν, ο ιταλός ποιητής Giuseppe Ungaretti. Φιλοσοφικές χριστιανικές φωνές όπως του P. Tillich. Του σύγχρονου γάλλου Ρολάν Μπαρτ, του έλληνα Γιώργου Βέλτσου κλπ. Ορισμένες ποιητικές του ενότητες ανοίγουν την αυλαία τους με λόγια του αρχαίου έλληνα φιλόσοφου Πλάτωνα ή σύγχρονων ελλήνων δημιουργών. Οι ποιητικές του μονάδες έχουν επίσης, σαν μότο, σπαράγματα από λαϊκές παροιμίες, κρητικές μαντινάδες ενώ, πλεονάζουν, τα αποσπάσματα από πατερικά κείμενα, την εκκλησιαστική υμνογραφία και γραμματεία, εκκλησιαστικούς ορθόδοξους συγγραφείς και αγίους, την παλαιά και την καινή διαθήκη. Ενίοτε-αλλά ελάχιστες φορές, τα ποιήματά του, έχουν σαν μότο «κανονισμούς τροχαίας» όπως «Κρατείστε από τις χειρολαβές». Αμυδρά θυμίζουν υπερρεαλιστές ποιητές όπως ο Νίκος Εγγονόπουλος ή ο Ανδρέας Εμπειρίκος. Οι τίτλοι των ποιημάτων του κατά κύριο λόγο φέρουν ξενόγλωσσους τίτλους. Από την λατινική κυρίως, και την αγγλική γλώσσα. Η έκτασή τους, το ποιητικό μέγεθος των ποιημάτων του είναι ολιγόστιχο, η φόρμα τους μικρή, σύντομη, καταλαμβάνουν το μισό ή τα δύο τρίτα της σελίδας. Τα ποιήματα φέρουν ακριβή χρονολογία γραφής τους, ή τουλάχιστον της τελικής τους μορφής, και το τοπόσημό τους, την τοποθεσία της πόλης ή της περιοχής στο εξωτερικό που επισκέπτονταν καθώς και από διάφορες γεωγραφικές περιοχές της ελλάδος κατά την εδώ παραμονή του, ο κυρός αρχιεπίσκοπος και ποιητής. Ορισμένες ποιητικές του μονάδες έχουν σαν θέμα τους την Κύπρο, ενώ άλλες, φέρουν μότο του Κύπριου ποιητή Κώστα Μόντη. Από το σύνολο των ποιημάτων που συνέθεσε, (αυτά που διαβάζουμε και περιέχονται στους τρείς συγκεντρωτικούς του τόμους) δεν απουσιάζουν και τα ποιήματα τα οποία αφιερώνει σε έλληνες ποιητές ή γνωστά και φιλικά του πρόσωπα. Όπως ο αλεξανδρινός ποιητής Κωνσταντίνος Π. Καβάφης, ο Γιάννης Ζήκας, ο Τάσος Μπουγάς, «Στη μνήμη του Παύλου Μπακογιάννη», «Εις επίμετρον λόγων Πεντζίκη», «Στην Καστανιά μου», στον Μ.  Παρλαμά, στον Τάσο Λειβαδίτη και σε άλλους. Οι ποιητικές του συνθέσεις εν συνόλω, «χωρίζονται» θα σημειώναμε σε γενικές γραμμές σε ομόκεντρους κύκλους που όλοι τους έχουν κέντρο αναφοράς την χριστιανή πίστη και ορθόδοξη δογματική, την υπαρξιακή αγωνία, το αίνιγμα και το ερώτημα του θανάτου και της απώλειας, της φυσικής φθοράς και απώλειας. Φέρουν έντονα το στίγμα της Φυσιολατρίας, της Οικολογικής αγωνίας και διάθεσης, του υπαρξιακού κλίματος. Τα χριστιανικά σύμβολα και ιερά πρόσωπα, ο Θεός, ο Χριστός, η Παναγία, κ.ά. έχουν την δική τους θέση και σημαντική μέσα στην ποιητική δομή και την λειτουργία του ποιητικού μηνύματος και της εξέλιξής του. Η θεματική πολλών ποιημάτων του διαπραγματεύεται το φαινόμενο της ποίησης, τον ρόλο του ποιητή, της ποιητής γλώσσας. Παράλληλα, σπουδάζει το φυσικό περιβάλλον και τις ομορφιές του, τα αινίγματά του, την θεία λειτουργία και αρμονία του. Κάπου στο βάθος, πίσω από τις πλούσιες εικόνες τους, τις γεμάτες χρώματα και φυσικές μυρωδιές, κρύβεται ένας φόβος θανάτου, μία υπαρξιακή αγωνία για το επέκεινα. Αρκετά επίσης ποιήματά του έχουν να κάνουν με τον κόσμο των νεκρών, των απελθόντων και την συνέχιση της κοινωνίας τους με τον κόσμο των ζωντανών. Γενικά το θαύμα της ζωής και το μυστήριο του θανάτου είναι ενιαία. Αντιμετωπίζονται από τον ποιητή σαν ένα ενιαίο του σύμπαντος και της υπάρξεως όλον. Ποίηση εξπρεσιονιστική και αρκετά ενδιαφέρουσα. Η γλώσσα του είναι στρωτή, δίχως λεκτικά εκκλησιαστικά αγκαθάκια ή βυζαντινής γραμματείας αντίστοιχα. Ο λόγος του, δεν έχει-και ευτυχώς- αυτήν την επίπλαστη ιερατικότητα των λόγων των από άμβωνος ιερέων και μοναχών. Θέλω να πω, δεν είναι ένας λόγος που αυτοθαυμάζεται-κάτι που συνηθίζεται στην εποχή μας τόσο εντός των εκκλησιαστικών χώρων όσο και της θύραθεν παιδείας. Μία τάση και συνήθεια η οποία έχει μπολιάσει και τον λόγο αρκετών ελλήνων ποιητών και ποιητριών καθώς και κριτικών φωνών λογοτεχνίας αμφοτέρων των φύλων. Αν κάτι θα μπορούσαμε να σημειώσουμε ότι απουσιάζει από την ποιητική του Κρητικού ποιητή κυρού αρχιεπισκόπου, είναι η αισθητική. Αλλά αυτό το ερώτημα, σηκώνει αρκετή συζήτηση, και ίσως δημιουργεί και αρκετές ενστάσεις. Αν θυμάμαι καλά υπάρχει και μία ρήση του άγγλου αισθητικού Όσκαρ Ουάιλντ. Το ποιητικό έργο του ποιητή πρώην κυρού αρχιεπισκόπου Στυλιανού Σ. Χαρκιανάκη, κατά την δική μου αναγνωστική κρίση, δεν μπορεί να περιοριστεί στα στενά όρια της λεγόμενης θρησκευτικής χριστιανικής ποίησης. Είναι ασφαλώς ένας ορθόδοξος χριστιανικός ποιητικός λόγος ο οποίος όμως υπερβαίνει τα γνωστά «τυπικά μας» στεγανά αυτά της χριστιανικής ποιητικής δημιουργίας. Έχει τους δικούς του χριστιανικού ορθόδοξους κώδικες και, φυσικά, δεν εντάσσεται στην αμιγώς εκκλησιαστική υμνολογία και υμνογραφία όπως είναι ο ποιητικός λόγος του αγίου Γρηγορίου Νύσσης, του αγίου Ιωάννη του Δαμασκηνού, ή των σύγχρονων χριστιανών ορθόδοξων ποιητών, του Γεράσιμου Μικραγιαννανίτη, του Νικόλαου Τωμαδάκη, του Παντελή Πάσχου, του ποιητή και κριτικού Δημήτρη Κοσμόπουλου με τα μεγάλα θεματικά και υφολογικά ανοίγματα στον ευρύτερο ελληνικό και ευρωπαϊκό χώρο και άλλων. Φέρνει στην σκέψη τον ποιητικό λόγο του αγιορείτη ποιητή Συμεών Γρηγοριάτη, του μοναχού και εικαστικού Νικόδημου, του π. Λουδοβίκου, και ορισμένων άλλων σύγχρονων χριστιανικών φωνών που εμφανίστηκαν στα θεολογικά και θρησκευτικά περιοδικά των τελευταίων δεκαετιών στην χώρα μας, βλέπε «Σύναξη», «Έξοδος» αλλά, και σε λογοτεχνικά καθαρά περιοδικά όπως η Νέα Εστία.  Στον ΙΙ τόμο των Απάντων του μας δίνει το στίγμα του δικού του περάσματος- θητείας- από τον αρχιεπισκοπικό θώκο, στο ποίημα «Αυτοπροσωπογραφία» «Είμαι ένα τίποτα που ντύθηκε το σύμβολο/ γι’ αυτό στ’ αμαρτωλά μου χέρια/ καίνε αναμμένα κεριά/ επτακοσίων χιλιάδων πιστών τα φιλήματα!».     

         ΕΠΙΜΕΤΡΟ  ΖΩΗΣ

Μια πεταλουδίτσα

πετά τρελά πάνω κάτω

δεξιά αριστερά

μεθυσμένη από τα χρώματα των φτερών της

Μια μικρή τόσο δα κόκκινη πασχαλίτσα με μαύρες βούλες

περπατά αργά-αργά

πάνω στο πράσινο υγρό φύλλο

Μια μέλισσα με ανοιγμένα τα φτερά της

βουίζοντας

τρυγά ένα άνθος

Ένας γυμνοσάλιαγκας

αφήνει τα ίχνη του πάνω στον κορμό ενός δέντρου

Ένα σπουργιτάκι πετά ανέμελα

τσιμπώντας σπόρους στο υγρό χώμα

Μια γάτα γουργουρίζει βλέποντάς το

έτοιμη να του χιμήξει

Ενώ η Ήρα,

η μικρή σκυλίτσα

γαβγίζει παρακολουθώντας την

κουνώντας την ουρά της

πηγαίνοντας πίσω μπρος

Δύο περιστέρια γουργουρίζοντας

κοιτούν από ψηλά

έτοιμα-σαν στούκας-

να βουτήξουν στο έδαφος

Στάζει το νερό της βρύσης

στιγμές

του Κόσμου του αγιάτρευτου

πληγές Θεού και Ανθρώπου  

Η καμπάνα χτυπά

Άραγε,

για την πρώτη

      ή

την τελευταία ανάσταση

της Φύσης;

γ.χ.μ.

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος

Πειραιάς,

Πάσχα 16 Απριλίου 2023

Καθώς η σιωπή της Πόλης διακόπτεται από τα βεγγαλικά που τρομάζουν την ηρεμία των τετραπόδων και διπόδων ομού.