Νίκος Ι. Χαντζάρας, το περιοδικό "ΠΕΙΡΑΪΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ"

 

          Το ταξίδι της επιστροφής

«Ο Πειραιάς υπήρξε ένας πρωταγωνιστής της ελληνικής ιστορίας του 19^ου αιώνα, πραγματική οικονομική και νεωτεριστική πρωτεύουσα του ελληνικού κράτους. Το πολυεπίπεδο ενδιαφέρον που προκαλεί στον ερευνητή πηγάζει από το γεγονός ότι η πόλη έγινε το έδαφος όπου αναπτύχθηκαν τα πιο σημαντικά φαινόμενα της νεώτερης ιστορίας: εκβιομηχάνιση, εμπόριο- λιμάνι- επικοινωνίες, πνευματική κίνηση, υποδειγματική δημοτική διοίκηση, ιδιαίτερα κατά το τελευταίο τέταρτο του 19^ου αιώνα, εργατικό κίνημα, ρεμπέτικο τραγούδι, αθλητισμός και ποδόσφαιρο κατά τον 20^ο αιώνα. Σε όλα αυτά ο Πειραιάς υπήρξε αδιαφιλονίκητο κέντρο.

            Η ερευνητική ενασχόληση με την ιστορία του Πειραιά υπήρξε αντιστρόφως ανάλογη του ενδιαφέροντος και της σημασίας του. Επιστημονικές προσεγγίσεις μόλις πρόσφατα άρχισαν να βλέπουν το φως και πάλι πολύ αραιά σε σχέση με την άνθιση της ιστορικής έρευνας που παρατηρείται τις δύο τελευταίες δεκαετίες στην Ελλάδα. Παλαιότερα υπήρξαν ιστοριοδιφικού τύπου προσεγγίσεις, αξιόλογες μεν, αλλά και αυτές μετρημένες στα δάχτυλα.».

          Αυτά γράφει μεταξύ άλλων ο ιστορικός και συγγραφέας Βάσιας Τσοκόπουλος, Προλογίζοντας την εξαιρετική και ενδιαφέρουσα μελέτη της πειραιώτισσας Μαριάνθης Γ. Κωτέα, «Η Βιομηχανική Ζώνη του Πειραιά (1860-1900), Αθήνα 1997 Πανεπιστημιακές εκδόσεις Παντείου Πανεπιστημίου. Ήρθαν στην σκέψη μου οι επισημάνσεις αυτές καθώς ολοκληρώνω το ταξίδι της επιστροφής με το Πειραιώτικο καράβι που λέγεται «ΠΕΙΡΑΙΩΤΙΚΑ» του δημοσιογράφου και ποιητή Νίκου Ι. Χαντζάρα. Μέσα σε μια φουρτουνιασμένη θάλασσα από λέξεις απόψεις και θέσεις κατά την διάρκεια της έρευνάς μας, προσπαθήσαμε να ταξινομήσουμε, να βάλουμε σε μία σειρά, να οργανώσουμε, να τα ευρετηριάσουμε και κυρίως, να διαβάσουμε εκ νέου τα Χρονογραφήματα και να τα φέρουμε στην επιφάνεια του αναγνωστικού χρόνου και την σύγχρονη ιστορική περιπέτεια του Πειραιά. Δεν θέλαμε ο εργασιακός μόχθος και ο λόγος, το ενδιαφέρον και η αγάπη του για την πόλη του Πειραιά, του ευαίσθητου και πάντα ενημερωμένου Πειραιολάτρη παλαιού δημοσιογράφου και ποιητή Χαντζάρα να πάει χαμένος, να λησμονηθεί στα κιτρινισμένα και σκονισμένα χαρτιά των Φακέλων του Αρχείου του που φυλάσσεται στο Ιστορικό Αρχείο του Δήμου, όπως το διέσωσε ο φίλος του ποιητή πειραιώτης συγγραφέας και δημοσιογράφος Χρήστος Λεβάντας. Επιθυμούσαμε να δώσουμε μια όσο το δυνατόν πληρέστερη θεματολογική εικόνα του τι περιέχουν αυτά τα δεκάδες αποκόμματα εφημερίδων και φωτοτυπίες που είδαμε τις προηγούμενες δεκαετίες καθώς ξεφυλλίζαμε και αντιγράφαμε, φωτοτυπούσαμε το διάσπαρτο υλικό. Όπως και τότε, έτσι και σήμερα, μην γνωρίζοντας ποιόν ή ποιούς ενδεχομένως θα ενδιαφέρουν τα κείμενα αυτά, που αποτελούν όμως αναπόσπαστο χρήσιμο και πολύτιμο κομμάτι πληροφοριών σε όσους ερευνητές ή ερευνήτριες θα θελήσουν να ενσκήψουν και να ασχοληθούν με την ιστορική διαδρομή της Πόλης και τα επιτεύγματά της. Φυσικά, δεν μπορούμε να παραβλέψουμε ότι οι έρευνες και οι μελέτες για τον Δήμο του Πειραιά εξακολούθησαν από τα μέσα του προηγούμενου αιώνα, του 20^ου να ανθίζουν με θετικά αποτελέσματα. Τα βιβλία, οι μελέτες που κυκλοφόρησαν, οι διδακτορικές διατριβές που εκπονήθηκαν για το Λιμάνι του Πειραιά, το επίνειο της πρωτεύουσας που το διαφυλάσσουν τα Μακρά Θεμιστόκλεια Τείχη του και στέκονται άγρυπνοι φρουροί του οι δύο Λέοντές του-έστω και από απόσταση-είναι αρκετές, και σημαντική η προσφορά τους στην επιμέρους και συνολική ιστορία της Πόλης. Πλούσια είναι και η αρθρογραφία για τον Πειραιά, σταθερή άνοδο κατά τακτά διαστήματα παρουσιάζουν και οι διάφορες διαλέξεις, ομιλίες που δίνονται, οι ημερίδες και τα συνέδρια που διοργανώνονται από πανεπιστημιακά ιδρύματα, όπως το Πανεπιστήμιο Πειραιά και αναφέρονται σε διάφορους επιχειρησιακούς τομείς που αναπτύχθηκαν στην πόλη από τον προηγούμενο αιώνα, τις οικονομικές και τραπεζικές του μονάδες, τις εμπορικές του δραστηριότητες, την βιομηχανική του άνθηση και παρακμή, την ναυτιλία και ναυτοσύνη του, την ευρύτερη κοινωνική του εργατική σύνθεση και εξέλιξη. Τις τελευταίες δεκαετίες, μετά την μεταπολίτευση του 1974 εμφανίστηκαν νέοι σε ηλικία ερευνητές και ερευνήτριες, ιστορικοί και ιστοριοδίφες, συγγραφείς οι οποίοι ασχολήθηκαν συστηματικά και με ένθερμο ζήλο για τα πολιτιστικά πράγματα της πόλης, την εικόνα και διαρκή συμβολή και προσφορά του Πειραιά στην ιστορία της Ελληνικής Γραμματείας. Εκδόθηκαν βιβλία για το ρεμπέτικο τραγούδι, ανεβάστηκαν παραστάσεις με θέμα τους την δυσώνυμη αλλά τόσο χαρακτηριστική περιοχή της Τρούμπας και τους ανθρώπους της. Γράφτηκαν βιβλία για τις εκκλησίες του Πειραιά, βλέπε τα βιβλία του ποιητή Δημήτρη Φερούση και του ιερέα Ιγνάτιου Παπασπηλιώπουλου, για το εμβληματικό στολίδι του το Δημοτικό Θέατρο, την Θεατρική κίνηση και τους Θεατρικούς χώρους του Πειραιά από την Αικατερίνη Μπρεντάνου. Κυκλοφόρησαν Ανθολόγια και Λευκώματα που μας δίνουν μία πανοραμική όψη της Πόλης στην εξέλιξή της, Γεράνης, Μπαλούρδος, Αξαρλής, Μαϊστρέλης κλπ.. Σύγχρονοι συγγραφείς όπως ο Διονύσης Χαριτόπουλος μας μίλησαν για τον παλιό προδικτατορικό Πειραιά στα μυθιστορήματά τους, πεζογράφοι όπως η Νατάσα Κεσμέτη δίνει εικόνες του σε βιβλία της, ποιητές όπως ο Γιώργος Μαρκόπουλος συνθέτει ποιήματα για αυτόν που συναριθμούνται στην καθόλου ποιητική πειραιώτικη ανθολόγηση. Πειραιώτες πανεπιστημιακοί που διαπρέπουν στο εξωτερικό όπως ο Βρασίδας Καραλής δημοσιεύουν κείμενα των χρόνων που μεγάλωσαν και περπάτησαν στην Πόλη, ο νυν πρόεδρος της Φιλολογικής Στέγης γράφει βιβλία για αυτόν, δημοσιογράφοι όπως ο Δημήτρη Καπράνος μιλούν για τον Πειραιά στις ραδιοφωνικές εκπομπές τους, καθηγητές του Πολυτεχνείου όπως ο Νίκος Μπελαβίλας διερευνούν ιστορικές πτυχές της πόλης και κυκλοφορούν σύγχρονες μελέτες τους. Τέλος, αρθρογράφοι και μελετητές της Πόλης όπως ο Δημήτρης Κρασονικολάκης εξακολουθούν να προσφέρουν από το προσωπικό τους συλλεκτικό πειραϊκό αρχείο και τα ντοκουμέντα χρήσιμα στοιχεία και πληροφορίες με τα δημοσιεύματά του σε περιοδικά και στο ιστολόγιό του. Και, ασφαλώς, το ερευνητικό και συγγραφικό ενδιαφέρον για τον Πειραιά και την Ιστορία και τον Πολιτισμό του δεν σταματάει εδώ, στα προαναφερόμενα άτομα που μνημονεύσαμε, συνεχίζεται αμείωτα. Με δύο λόγια, ο Πειραιάς, είτε κατά την περίοδο των ανθήσεών του είτε κατά τα διαστήματα των κρίσεών του και της παρακμής του, δεν έπαψε να απασχολεί Πειραιώτες και μη. Χαρακτηριστικά είναι τα δύο δημόσια παραδείγματα. Αυτό της διοργάνωσης πολιτιστικής και ιστορικής εξωστρέφειας εκδηλώσεων της σημερινής διοίκησης του Δημοτικού Θεάτρου Πειραιά και της διοργάνωσης ημερίδας τιμής για τον συγγραφέα και κριτικό πειραιώτη Χρήστο Λεβάντα στην Κρήτη.

          Μέσα σε αυτόν τον πολιτιστικό και καλλιτεχνικό οργασμό των ημερών μας, φιλοδοξήσαμε να εντάξουμε από την μεριά μας και την έρευνα και ταξινόμηση των σκόρπιων και κάπως άτακτων ΠΕΙΡΑΙΩΤΙΚΩΝ του παλαιού δημοσιογράφου και ποιητή του Μεσοπολέμου Νίκου Ι. Χαντζάρα. Στα προηγούμενα σημειώματά μας αυτόν τον μήνα καταγράψαμε τις χρονιές, τις αντιγράψαμε από τα δικά μας χειρόγραφα, προσθέσαμε νέες σημειώσεις και στοιχεία προσπαθώντας να επικαιροποιήσουμε τον λόγο και την γραφή του, και τα αναρτήσαμε στα Λογοτεχνικά Πάρεργα με σύγχρονες γέφυρες ανάγνωσης. Δεν θέλαμε να είναι οι αναρτήσεις ένα είδος αναμνησιακής παρελθοντολογίας, μία περιπλάνηση στα χαμένα «αθώα» και «αγνά» του Πειραιά χρόνια. Εξάλλου, δεν ζήσαμε ούτε μεγαλώσαμε στις δεκαετίες που με ανάγλυφο τρόπο μας περιγράφει ο Νίκος Ι. Χαντζάρας και ούτε βιώσαμε παρόμοιες καταστάσεις. Παράλληλα, θέλοντας να συντάξουμε ένα υποφερτό Ευρετήριο των Πειραιώτικων, διαπιστώσαμε τα πολλαπλά αδιέξοδα της προσπάθειάς μας αυτής. Τι θέλω να πω:

     Τα Χρονογραφήματα και η ατμόσφαιρά τους κινούνται μπρος πίσω μνημονεύοντας συμβάντα, γεγονότα, καταστάσεις, περιόδους και πρόσωπα από την αρχή της ίδρυσης του Δήμου μέχρι των ημερών του Χαντζάρα, πράγμα που σημαίνει ότι χρήζουν άλλου είδους εξέταση και αποδελτίωσης. Στην δική μας καταγραφή δώσαμε ενδεικτικά ονόματα και πληροφορίες ώστε ο αναγνώστης να έχει μία ιδέα στο τι πρόκειται να συναντήσει διαβάζοντας τα. Έτσι επιλέξαμε να τα βάλουμε και κατά αλφαβητική σειρά των τίτλων τους για καλύτερη εξυπηρέτηση. Γιατί κάθε άλλη ολιστική ευρετηρίαση εγκυμονεί πολλούς κινδύνους και παρανοήσεις και που σίγουρα θα εμπεριείχαν το στοιχείο του λάθους. Γιατί παραδείγματος χάριν πως μπορείς να ταυτοποιήσεις ονόματα ιδιοκτητών Καφενείων, Ταβερνών και Μπακάλικων του παλαιού προπολεμικού Πειραιά; Πώς να εντοπίσεις το παλαιό τοπόσημο όταν έχει αλλάξει τόσο πολύ η εικόνα της Πόλης. Πώς να ξεκαθαρίσεις επίθετα που προέρχονται από παρατσούκλια ή από εργασιακά επαγγέλματα ανθρώπων; Ο Χαντζάρας συνήθιζε να αναφέρει επίθετα χωρίς το μικρό τους όνομα ή το αντίθετο, και αυτό ήταν φυσικό  μια και τα ρεπορτάζ του αναφέρονταν σε άτομα γνωστά στους κύκλους που κινούνταν, σε μαγαζιά και τοποθεσίες, στέκια που σύχναζαν οι πειραιώτικες παρέες. Τα Χρονογραφήματα του Νίκου Ι. Χαντζάρα ας το επαναλάβουμε αληθεύουν στα μάτια και τις κρίσεις των αναγνωστών της εποχής του και των εντύπων που δημοσιεύει σαν δραστήριος δημοσιογράφος και γερή εγκυρότατη πένα. Ο Χαντζάρας μόνο στις φιλολογικές του αναμνήσεις μας δίνει πλήρη στοιχεία και σε αυτές όχι πάντα. Θεωρεί δεδομένη την γνωριμία των αναγνωστών του με τα πρόσωπα της εποχής που αναφέρει, μια και αποτελούν αναπόσπαστους οργανικούς κύκλους της πνευματικής κίνησης και του κύκλου του Πειραιά. Τα διάφορα επίσης παρατσούκλια και οι χαρακτηριστικοί τύποι, πως γίνεται να τους εντάξουμε σε μια ευρετηρίαση και κατηγορία τέτοιας μορφής ώστε να μην γίνουν παρανοήσεις; Σε πολλά του Χρονογραφήματα ο Πειραιολάτρης και Πειραιολόγος Χαντζάρας εισάγει εμβόλιμες πληροφορίες όχι και τόσο ευδιάκριτες μια και έχουν να κάνουν με μια άλλη ξένη προς εμάς καθημερινότητα ζωής και δράσεων των δημοτών. Μπορούμε και με πόση βεβαιότητα να εντοπίσουμε την «Λουμαριά», τον ξεροπόταμο που αναφέρει για την περιοχή της Νέας Κοκκινιάς, «κι εβγαίναμε στον παληό δημόσιο δρόμο των Θηβών», όπως γράφει στα «Αλησμόνητα χρόνια» των παλαιών αναμνήσεών του, και άλλα παραδείγματα που, τότε η ονομασία τους ήταν διπλή και γνωστή στους κατοίκους, και ελληνική και αρβανίτικη. Από την άλλη, ας φέρουμε στο νου μας τα διάφορα Τοπωνύμια του Πειραιά, όπως καταγράφηκαν εν μέρει από τον Καιροφύλλα, τον Μπίρη, τον Χατζημανωλάκη, τον Κρασονικολάκη, πρόσφατα από τον Μπελαβίλα, τι δυσκολίες παρουσιάζουν στον ακριβή εντοπισμό τους και τι διχογνωμίες έχουν προκαλέσει. Και άλλες δυσκολίες, θέλω να πω με αυτά τα συνοπτικά γενικά ότι ενδέχεται ορισμένα ζητήματα προσδιορισμού και εντοπισμού, ακριβολογίας στοιχείων να παραμείνουν άγνωστα και αδιερεύνητα σε εμάς τους σύγχρονους πειραιώτες αναγνώστες. Έστω όμως και έτσι, ακόμα και αν αληθεύουν οι φόβοι μας, οι ανθοί και τα εύοσμα φύλλα του λουλουδιού του Πειραιά θα εξακολουθούν να θάλλουν.

          Κλείνοντας το κεφάλαιο με τα ΠΕΙΡΑΙΩΤΙΚΑ, μας μένει μία ακόμα κεντρική πλευρά, αυτή της Ποίησης του Νίκου Ι. Χαντζάρα. Σε προγενέστερο σημείωμα αναρτήσαμε την μοναδική ποιητική συλλογή που κυκλοφόρησε τα «Ειδύλλια», σε επόμενα σημειώματα θα αντιγράψουμε άλλα του δημοσιευμένα ποιήματα και θα δώσουμε ενδεικτικές βιβλιογραφικές πληροφορίες, ανθολογώντας παράλληλα και ορισμένα από τα Πειραιώτικά του.

Στο παρόν σημείωμα αντιγράφουμε το χρονογράφημα «Δραστηριότητα» της 28 Φεβρουαρίου 1945 που μας μιλά για την προαναγγελία της έκδοσης της επιθεώρησης «Πειραϊκά Χρονικά» στην οποία στα πρώτα της βήματα συμμετείχε και ο ίδιος μαζί με τους Αργύρη Κωστέα και Τάκη Ψυχογιό.

          Παρενθετικά να σημειώσουμε τα κάτωθι, όταν προετοιμάζαμε το «Πειραϊκό Λεύκωμα» της εφημερίδας «Κοινωνικής» ζήτησα από την καθηγήτρια των Γαλλικών και ποιήτρια Περσεφόνη Α. Κωστέα να μου δώσει ένα κείμενο να συμπεριληφθεί στο Λεύκωμα, της ζήτησα να γράψει κάτι, που θα αναφέρονταν στον Αργύρη Κωστέα, την Κυβέλη Πύλουρη- Κωστέα-τους γονείς της-και τις πειραιώτικες κοινωνικές και καλλιτεχνικές της δραστηριότητες. Η αήμνηστη Περσεφόνη, που λάτρευε και μνημόνευε διαρκώς την οικογένειά της και την προσφορά τους στον Πειραιά, πείστηκε και μου έδωσε το κείμενο «Αργύρης και Κυβέλη Κωστέα» το οποίο δημοσιεύτηκε στις σελίδες 342-343 του Λευκώματος. Είναι γνωστό στους Πειραιώτες ότι ο Αργύρης Κωστέας ήταν ένας δραστήριος συνδικαλιστής και Πειραιολάτρης στην εποχή του, η δε σύζυγός του η Κυβέλη ήταν και εκείνη ένα δραστήριο μέλος του Δήμου και η γυναίκα που διαχειρίστηκε τα πρώτα βήματα του Αρχείου της Πόλης όταν ακόμα στεγάζονταν σε αίθουσες του Δημοτικού Θεάτρου,  πριν μεταφερθεί στην οικία του Μίμη Τραϊφόρου που βρίσκεται μέχρι σήμερα. Στο κείμενο αυτό η «Φόνη» όπως ήθελε να την αποκαλούν, καταγράφει εν τάχει τα του περιοδικού «Πειραϊκά Χρονικά». Από το κείμενό της μαθαίνουμε ότι δυστυχώς το περιοδικό δεν μακροημέρευσε. Κυκλοφόρησαν περίπου 12 τεύχη στο διάστημα 1945-1946 και εκδόθηκαν περί τους 30 τίτλους πειραιωτών συγγραφέων, όπως του Γιώργου Σταυρόπουλου για τον ποιητή Λάμπρο Πορφύρα, η μελέτη του Χρήστου Λεβάντα για τον Δημοσθένη Ν. Βουτυρά και τον Νίκο Ι. Χαντζάρα, οι ποιητικές συλλογές του Αργύρη Κωστέα, έργο του Νικηφόρου Βρεττάκου και άλλων. Διαβάζουμε:

«Η σημαντικότερη, κατά την γνώμη μου, εκδοτική δραστηριότητα του Αργύρη Κωστέα υπήρξε το Περιοδικό «ΤΑ ΠΕΙΡΑΪΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ» και η κυκλοφορία από τον ομώνυμο εκδοτικό οίκο, είκοσι και πλέον βιβλίων, Πειραιωτών κυρίως δημιουργών.

Ας εξετάσουμε εν τάχει τώρα το Περιοδικό «ΤΑ ΠΕΙΡΑΪΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ», του οποίου το 1^ο τεύχος κυκλοφορεί την 1 Μαρτίου του 1945.

          Στο εξώφυλλο, κάτω από την φωτογραφία του γνωστού Λέοντος του Πειραιώς υπάρχει το όνομα του Ν. Χαντζάρα, γνωστού Πειραιώτη ποιητή, ως Διευθυντή.

          Στο εσώφυλλο σημειώνεται: ΔΕΚΑΠΕΝΘΗΜΕΡΟΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΗ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΙΣ. Τα Γραφεία του Περιοδικού στεγάζονται στην οδό Καραϊσκου 106, τηλέφωνο 41433. Το κτίριο αυτό ήταν γωνιακό και είχε δύο εισόδους. Η άλλη είσοδος βρισκόταν στην οδό Διός Σωτήρος 24…..» Και συνεχίζει η Περσεφόνη Α. Κωστέα: «Σαν ιδιοκτήτης αναφέρεται το Τάκης Ψυχογιός ιδιοκτήτης φαρμακείου που ενδιαφερόταν για την τότε λογοτεχνική και λογοτεχνίζουσα παρέα του Πειραιά, το 2 τεύχος φέρει ημερομηνία 15 Μαρτίου, ο ποιητής Νίκος Ι. Χαντζάρας αναφέρεται ως Διευθυντής Συντάξεως. Το 3 και 4 τεύχος κυκλοφορούν 1 και 15 Απριλίου 1945 αντίστοιχα. Ως ιδρυτής εξακολουθεί να μνημονεύεται το Τάκης Ψυχογιός ενώ ως ιδιοκτήτρια και διευθύντρια αναφέρεται το όνομα της Κυβέλης Α. Κωστέα. Το 6^ο τεύχος εκδίδεται Ιούνιος του 1945, ακολουθεί το διπλό τεύχος 7 και 8/ Ιούλιος-Αύγουστος 1945. Το 9^ο τεύχος κυκλοφορεί τον Σεπτέμβριο- Οκτώβριο του 45, την διεύθυνση του περιοδικού μοιράζονται ο ποιητής και τότε πρόεδρος της «Φιλολογικής Στέγης Πειραιώς», δικηγόρος Γρηγόρης Ν. Θεοχάρης και η Κυβέλη Α. Κωστέα. Με τα ίδια στοιχεία κυκλοφορεί το επόμενο τεύχος, το 10 Νοέμβριος 1945, την ιδιοκτησία του περιοδικού έχει πλέον η Κυβέλη Α. Κωστέα. Το τεύχος 11 της Επιθεώρησης δεν κυκλοφορεί, τα «Πειραϊκά Χρονικά» τερματίζουν τον κύκλο τους με το 12^ο διπλό τεύχος Δεκέμβρης 1945- Γενάρης 1946. Το τεύχος δόθηκε στην κυκλοφορία τον Φλεβάρη- Μάρτη του 1946.»

Παρά τις φιλότιμες προσπάθειες των εκδοτών και συνεργατών του Πειραιώτικου Περιοδικού, η Επιθεώρηση διέκοψε την έκδοσή της. Πράγμα εύλογο αν φέρουμε στην σκέψη μας τις ιστορικές και κοινωνικές, πολιτικές συνθήκες που επικρατούσαν εκείνα τα χρόνια στην πατρίδα μας και στο Δήμο του Πειραιά.

     Ας διαβάσουμε το χρονογράφημα του Χαντζάρα

Δραστηριότητα

Εφημ. Η ΦΩΝΗ ΤΟΥ ΠΕΙΡΑΙΩΣ Τετάρτη 28/2/1945

          Ο Πειραιάς που τα έχασε όλα, τα βαπόρια του λιμανιού του, τους γερανούς του, από τα μεγαλύτερα ως τα μικρότερα (εχάθηκε κ’ η βελόνα κ’ η μαρκοβελόνα) και το χαμόγελο του αθώου παιδιού αρχίζει σιγά-σιγά να συνέρχεται.

          Προαγγέλλεται η έκδοση μιας επιθεώρησης με, τον τίτλο «Πειραϊκά Χρονικά», που υπόσχεται ο εκδότης της πως θα είνε εξαιρετική σε περιεχόμενο, «θα είνε η σοβαρότερη έκφραση του Πειραϊκού παλμού σ’ όλα τα πνευματικά και κοινωνικά επίπεδα».

          Η έκδοση των «Πειραϊκών Χρονικών» μου θυμίζει λίγο την έκδοση «Του περιοδικού μας» του μακαρίτη Γεράσιμου Βώκου στον Πειραιά.

          Ο Βώκος γύρισε από την Ευρώπη, ατένισε τον Πειραιά κ’ είπε στον εαυτό του:

          -Εδώ γεννήθηκα, εδώ πρόκειται ν’ αγωνιστώ, εδώ για μένα είνε ο ομφαλός της γης. Κάτω η ρουτίνα, μακρυά από τους χιλιοπατημένους δρόμους. Ο μεγάλος μου Πειραιάς κρύβει δυνάμεις μυστικές, που θα τις αναπτύξουμε και θαν τις φέρομε στο φώς. Εδώ θα στεγάσω την Τέχνη». Κ’ έβγαλε το περιοδικό του, που εσημείωσεν αληθινό σταθμό στα Ελληνικά Γράμματα.

          Τα «Πειραϊκά Χρονικά» δεν πρόκειται να στεγάσουν μόνο την Τέχνη, πρόκειται να ενδιαφερθούν για τους τομείς όλους της Πειραιώτικης δράσης. Θ’ αγκαλιάσουν με στοργή το εμπόριο, τη βιομηχανία, την ναυτιλία, όλους τους κλάδους της εργασίας, που θα σφυρηλατήσουν το μεγαλείο του νέου-Πειραιά.

          Η       διεύθυνση των «Πειραϊκών Χρονικών» θα «ζητήση τη συνεργασία όλων των επιστημόνων αξίας, των εμπόρων, των βιομηχάνων, των ναυτιλλομένων, των οικονομολόγων καθώς και των λογοτεχνών μας και των εκπαιδευτικών λειτουργιών μας για τη σύνθεση αυτή της επιθεώρησης, που θαν το αιστανθή η κοινωνία μας σαν ένα «γεγονός»

          Τα «Πειραϊκά Χρονικά» φιλοδοξούνε να παρουσιάσουν στις σελίδες τους την εικόνα όλης της Πειραιώτικης δραστηριότητας και να φωτίζουν αυτόχρημα όλα τα ζωτικά ζητήματα του Πειραιά μας.          

  ΤΑ ΠΕΙΡΑΙΩΤΙΚΑ ΤΟΥ 1948 κατά αλφαβητική σειρά

(Τετάρτη 14/1/1948- 12/5/1948)

Αιχμάλωτος!, 24/3/48

ΑΚΡΟΓΙΑΛΙΕΣ, 15/4/48

ΒΟΛΩΝΑΚΗΣ, 12/5/48

Η ΕΛΕΝΗ, 28/1/48

Η  ΜΑΡΙΑ, 3/4/48

Η ΠΑΠΑΡΟΥΝΑ, 29/4/48

Η ΠΑΤΡΙΔΑ ΤΟΥ ΦΙΛΑΝΔΡΟΥ, 14/1/48

ΜΠΑΙΝ- ΜΙΞΤ, 27/4/48

ΞΗΜΕΡΩΜΑ, 10/2/48

Ογδόντα έξη!, 20/1/48

Ο  ..ΑΕΡΑΣ.., 9/4/48

Ο  Ελληνιστής, 5/5/48

Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΗΣ ΙΡΜΑΣ, 4/2/48

Ο  ΜΙΜΗΣ, 12/2/48

ΟΙ  ΝΕΟΙ, 6/4/48

ΟΙ  ΧΑΡΕΣ ΜΟΥ, 2/4/48

Παλιά Κούλουμα, 16/3/48

ΠΑΛΙΑ  ΧΡΟΝΙΑ, 1/5/48

Πώς έγινα σκουπιδιάρα, 29/4/48

ΠΡΟΣΦΩΝΗΣΕΙΣ, 11/5/48

ΤΟ  ΡΟΔΟ, 23/3/48

ΥΜΗΤΤΟΣ, 31/3/48

ΦΑΒΟΥΔΕΣ, 7/5/48

ΩΡΕ  ΜΙΡΕ!, 30/3/48

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος

Πειραιάς

Δευτέρα 29 Σεπτεμβρίου 2025

ΥΓ. Σαν σήμερα έφυγε από κοντά μας μία από τις εμβληματικότερες μορφές, η Μεσολογγίτισσα ηθοποιός, μια πληθωρική παρουσία της Ελληνικής Επιθεώρησης η Σπεράντζα Βρανά (6/2/1928- 29/9/2009). Η αξέχαστη ηθοποιός και τραγουδίστρια υπήρξε και συγγραφέας βιβλίων, μεταξύ άλλων ήταν η πρώτη που κυκλοφόρησε βιβλίο για την περιοχή και τους ανθρώπους της ΤΡΟΥΜΠΑΣ. Το βιβλίο κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Τερζόγλου, Γλυφάδα 2003 και εξαντλήθηκε αμέσως. Λίγα χρόνια αργότερα κυκλοφόρησε η μελέτη για την Τρούμπα του παλαιοπώλη και συλλέκτη Βασίλη Πισιμίση από τις εκδόσεις και τα βιβλιοπωλεία του Αντώνη Τσαμαντάκη στον Πειραιά.

 

 

Ο Συνοικισμός των Χίων εις τον παλαιόν Πειραιά

 

Η Πειραϊκή ιστορία

Ο συνοικισμός των Χίων εις τον παλαιόν Πειραιά

Η διανομή των οικοπέδων

Του ΝΙΚΟΥ Ι. ΧΑΝΤΖΑΡΑ

Εφημερίδα Η ΦΩΝΗ ΤΟΥ ΠΕΙΡΑΙΩΣ Πέμπτη 5/4/1945

 

          Το ζήτημα του συνοικισμού των Χίων εις τον Πειραιά, από της εποχής που η πόλις μας έγινε δήμος, είνε γνωστόν.

          Οι πρώτοι κάτοικοι του Πειραιώς ήσαν Χιώτες, Υδραίοι, Κρητικοί, Σπετσιώτες, από το γύρω Πειραιά, άλλα μέρη και τελευταία Λάκωνες.

          Παρακάτω αναδημοσιεύομεν επίσημα έγγραφα σχετικά με τον συνοικισμόν των Χίων εις τον έρημον ακόμη Πειραιά από απόψεως πληθυσμού κατά τα έτη 1835, 1836 και 1837, τρία περίπου χρόνια μετά την σύστασιν του Δήμου μας.

          «Αριθμός 335. Την 12^ην Ιουνίου 1836». Προς την επί των Εσωτερικών Βασιλικήν Γραμματείαν της Επικρατείας.

          Πληροφορηθέντες, ότι τα περί, του συνοικισμού των Χίων τελειώνουν σπεύδομεν, κύριε Γραμματεύ, να σας εκφράσωμεν την περί τούτου ευχαρίστησιν των δημοτών του Πειραιώς και την ευγνωμοσύνην αυτών προς την Αυτού Μεγαλειότητα, δια το μέρος τούτον το οποίον έλαβε προς πύργωσιν των κατοίκων και προς ανακούφισιν  τόσων δυστυχών πολιτών, οι οποίοι ελπίζοντες εις την ανάπτυξιν της νέας πόλεως, ωκοδόμησαν αποικίας και οικίας σημαντικάς, που τόσας μένουν κεναί, δια την έλλειψιν ανθρώπων και εμπορίου.

Ο δήμος του Πειραιώς βλέπει με πολλήν ευχαρίστησιν τον αποφασίσαντα συνοικισμόν των Χίων με τον έναν τούτον, ώστε είνε έτοιμος να εισφέρη εις αυτούς πάσαν δυνατήν ευκολίαν δια να επιταχύνη τη έλευση των ενταύθα και να δώση πρώτος δείγματα της ειλικρίνειας σταθεράς ομονοίας προς τους μέλλοντας συμπολίτας του.

          Ο δήμαρχος

          Κυριακός Σερφιώτης

          Άλλα έγγραφα

Ο διοικητής Αττικής απέστειλε εις τον δήμαρχον Πειραιώς το εξής αριθ. 1432 της 16 Οκτωβρίου 86 (;) έγγραφόν του, σχετικόν με τον οικισμόν των Χίων:

Κύριε Δήμαρχε Πειραιώς,

Κατά τα από 2/14 Δεκεμβρίου 1834 25 Μαϊου 6 Ιουνίου 1836 Βασιλικά Διατάγματα, το δεξιόν μέρος του Πειραιώς παρεχωρήθη εις τους Χίους … του συνοικισμού των.

Προ του διορισμού όθεν της επί των παραχωρήσεων και των οικοδομών επιτροπής δεν επιτρέπεται κατ’ ουδένα μέσον ν’ αναγείρονται εις το μέρος τον οικοδομαί είτε Χίων, είτε άλλων. Κατά διαταγήν της επί των εσωτερικών γραμματείας υπ’ αριθ. 5.877 προσκαλούμεν να εμποδίσητε αμέσως πάσαν οικοδόμησιν επί του μέρους τούτου και να μας φανερώσητε τίνος αδεία ωκοδόμησαν ή οικοδομούσιν εκεί μετά την δημοσίευσιν του από 25 Μαϊου/ 6 Ιουνίου 1836 Βασιλικού Διατάγματος.

          Ο Διοικητής

          (τ.σ.) Π. ΟΙΚΟΝΟΜΙΔΗΣ

Η επί των Εσωτερικών Βασιλική Γραμματεία της Επικρατείας εξέδωκεν ακολούθως την ακόλουθον διακήρυξιν την 22 Οκτωβρίου 1836:

          «Ειδοποιούνται όλοι οι επιθυμούντες να συνοικισθώσιν εις το δεξιόν μέρος του Πειραιώς Χίου, ότι αν και παρήλθεν ήδη η τετραμηνία εντός της οποίας κατά το άρθρον 6 του από 23 Μαϊου/ 6 Ιουνίου 1836 Β. Διατάγματος έπρεπε να παρουσιασθώσι αι αναφοραί δια την ανέγερσιν των πρώτων δέκα οικιών.

          Δίδεται ένδεκα έτι ημερών ανυπέρβλητος προθεσμία από της σήμερον δια να αναφερθώσιν όσοι έχουν θετικήν απόφασιν ν’ αρχίσουν αμέσως τας οικοδομάς των.

          Αι αιτήσεις πρέπει να γίνουν εγγράφως προς την επί των Εσωτερικών Γραμματείαν.

          Όσοι παρουσιασθούν εντός της ενδεκαημέρου ταύτης προθεσμίας έχουν δικαίωμα να εκλέξουν οι πρώτοι γήπεδα ή συνεννοούμενοι μεταξύ των διά κληρώσεως.

          Οι μετά ταύτα παρουσιασθησόμενοι θα εκλέξουν κατά σειράν της ημερομηνίας, καθ’ ήν παρουσιάζεται η αναφορά των, εις την γραμματείαν.

          Οι ενδιαφερόμενοι πρέπει να προσδιορίζουν την ποσότητα των όσων επιθυμούν ν’ αποκτήσουν πήχεων και να βεβαιώνουν συγχρόνως, ότι δέχονται όλας ανεξαιρέτως τας υποχρεώσεις τας ενδιαλαμβανομένας εις το μνησθέν Βασιλικόν Διάταγμα, επειδή κατά το 6 άρθρον αυτού πρέπει ν’ αρχίσουν εις τον Πειραιά κτιζόμεναι τουλάχιστον δέκα οικίαι μέχρι της 25 του ελευσομένου Νοεμβρίου.

          Η Γραμματεία θέλει διευθύνει αμέσως τους καταλόγους των αιτούντων γήπεδα Χίων εις την κατά τον Πειραιά Χιακήν επιτροπήν, συγκειμένην από τους κ.κ. Νεόφυτον Βάμβαν, Δ. Κοντόσταυλον, Θ. Άμοιρον, Λουκάν Ράλλην, Νεγρεπόντην και Γεώργιον Βούρον.

          Η επιτροπή αύτη θέλει παραχωρή τα γήπεδα, συμμορφουμένη με τας διαγραφείσας προς αυτήν ιδιαιτέρας περί τούτου οδηγίας».

          Ν. Ι. ΧΑΝΤΖΑΡΑΣ

Σημείωση:

          Αναρτώ σταδιακά διάφορα χρονογραφήματα από τα ΠΕΙΡΑΙΩΤΙΚΑ του δημοσιογράφου και ποιητή Νίκου Ι. Χαντζάρα, θεωρώντας ότι έχουν κάτι να πουν στους σημερινούς αναγνώστες, ερευνητές και μελετητές της ιστορίας του Δήμου Πειραιά. Παρά του ότι έχουν περάσει πάνω από 80 χρόνια από την δημοσίευσή τους και η χαρτογράφηση της Ιστορίας του Πειραιά, η εξέλιξή της στον χρόνο και η περιπέτεια των κατοίκων του Δήμου έχει φωτιστεί από διάφορες πλευρές, έχουν έρθει στην επιφάνεια νέα ντοκουμέντα και πληροφορίες για πτυχές και κοινωνικές και επαγγελματικές δραστηριότητες της Πόλης, το Λιμάνι της και την συμβολή του στην ανάπτυξη της χώρας σαν το μεγάλο επίνειο της πρωτεύουσας και κέντρο διαμετακομιστικού εμπορίου, ναυτιλιακών και άλλων συναλλαγών. Νεότερες ηλικιακά συγγραφικές φωνές, αντρών και γυναικών λογίων, ιστορικών, κοινωνιολόγων, αρχιτεκτόνων, θεατρολόγων, πανεπιστημιακών ερευνητών, δημοσιογράφων ασχολήθηκαν, έγραψαν για την πόλη μας και την συμβολή της, την περιπέτειά της στο χρόνο και μας έδωσαν εξαιρετικές μελέτες, εκπόνησαν διδακτορικές διατριβές, εξέδωσαν ημερολόγια, φωτογραφικά άλμπουμ παλαιότερων εικόνων της Πόλης, σετ καρποστάλ του Πειραιά. Μυθιστοριογράφοι και αρθρογράφοι, πεζογράφοι που πέρασαν τα παιδικά και εφηβικά τους χρόνια στον Πειραιά, μεγάλωσαν και περπάτησαν στα σοκάκια και τις συνοικίες του τις φτωχογειτονιές του κυκλοφόρησαν βιβλία με τις αναμνήσεις τους και τις εμπειρίες και καταστάσεις που βίωσαν τα χρόνια της ωρίμανσή τους. Ο Πειραιάς άλλαζε, η φυσιογνωμία του, η εικόνα του όπως η Ελλάδα, ο Κόσμος, οι προτεραιότητες και τα ενδιαφέροντα, οι ανάγκες των Ελλήνων, των Δημοτών του Πειραιά στον χρόνο και την ιστορία. Καινούργιες παραστάσεις και καταστάσεις έρχονται στην ροή και την αέναη κίνηση του χρόνου να προστεθούν στις προγενέστερες των ανθρώπων και εμπλουτίζουν το εικονοστάσι της μνήμης τους νοσταλγικά και μελαγχολικά.

Παράλληλα, υπάρχουν ακοίμητοι φρουροί, οι παλαιότερες πνευματικές και συγγραφικές φωνές και γραφίδες των προπατόρων Πειραιωτών, αυτών που ήρθαν από τα διάφορα μέρη της πατρίδας μας και εγκαταστάθηκαν στον Πειραιά και μεγαλούργησαν, δημιούργησαν τις κάθε είδους και κατηγορίας δυνάμεις και αντοχές της Πόλης και σχημάτισαν τον πρώτο πυρήνα του γηγενούς πειραϊκού έμψυχου υλικού του. Είναι το πνευματικό και καλλιτεχνικό της δυναμικό που, με τα δημοσιεύματά τους, τα γραπτά τους, τις ημερολογιακές εξομολογήσεις τους, τα βιβλία τους, τις όποιες συγγραφικές τους ποιητικές και πεζογραφικές δραστηριότητες τους μας υπενθυμίζουν διαρκώς στο πως ήταν κάποτε-τον 19^ο αιώνα- αυτό το πανάρχαιο και έρημο ψαροχώρι, αυτός ο άγριος ερημότοπος που θαλασσόδερνε στο χρόνο, που τον νότιζε η αρμύρα της φουρτουνιασμένης θάλασσας του Σαρωνικού, αυτά τα «ακανθώδη» σκληρά βράχια που σκέπαζαν τις δαντελωτές ακτογραμμές του δημιουργώντας τους μικρούς ορμίσκους του, τα μικρά λιμανάκια του, την ατμόσφαιρά του. Αυτό το μικρό χωριουδάκι με την αρχαιολογική του αρχαία αίγλη και κληρονομιά που σχεδίασε ο στρατηγός του, ο Θεμιστοκλής χτίζοντας τα Μακρά Τείχη του για να το προστατέψει και να το προφυλάξει από εχθρικά χέρια και έγινε το 1835 Δήμος. Ας το γράψουμε παράτολμα, «από το πουθενά»,-όταν ακόμα η μισή Ελλάδα ήταν σκλαβωμένη- και εξελίχθηκε σε ένα Λιμάνι με εμπορικό κύρος, με ταυτότητα, με χαρακτήρα, το ιδιαίτερο πειραιώτικο κλίμα του. Αυτό που στην πάροδο του χρόνου καλλιέργησε τις δυνατότητες των κατοίκων του, την ευφυή δημιουργικότητα των δημοτών του και όσων εγκαταστάθηκαν στα χώματά του, αλήτευσαν στις αλάνες και τα σοκάκια του, οραματίστηκαν τις ζωές τους, εργάστηκαν στα εργοστάσια και τις φάμπρικές του, έπαιξαν στους καρόδρομούς του. Οικοδόμησαν τους συνοικισμούς τους, έχτισαν τα σχολεία και τις εκκλησίες τους, τα νεκροταφεία τους, έδωσαν ονομασίες στις περιοχές που εγκαταστάθηκαν.  Οι ονομασίες των τοπόσημων της Πόλης προέρχονται από τα επίθετα, τα παρατσούκλια τις εργασιακές ασχολίες των πρώτων οικιστών, την μορφολογία του εδάφους του χώρου. Ένας από τους ποιητές του Πειραιά, ο Χρήστος Πύρπασος σε μία συλλογή του που ονομάζει «Πειραιώτικα», Πειραιάς 1981 γράφει τόσο ωραία μιλώντας μας για τις φτωχογειτονιές και εργατικές περιοχές:

«Τις φτωχογειτονιές κι εργατογειτονιές του Πειραιά

θυμάμαι πάντα με συμπάθεια…

Λιπάσματα, Ταμπούρια, Δραπετσώνα, Αγία Σοφιά,

και Κοκκινιά, Καμίνια, Πέραμα και Κερατσίνι.

Παντού μικρά σπιτάκια σχεδόν όμοια

με τις αυλές π’ από τις γλάστρες μοσκοβόλαγαν

βασιλικά και γιασεμιά, τριανταφυλλιές και κρίνοι.

Και στα κλουβιά τους γλυκοκελαϊδούσανε

Κανάρια, καρδερίνες, φλώροι, σπίνοι…

 

Μα γύρω οι τσιμινιέρες απ’ τις φάμπρικες

με τις φριχτές καπνιές τους πνίγανε

τις ευωδιές απ’ τα λουλούδια

κι ο θόρυβος από τα μηχανήματα

σκέπαζε των κραχτόπουλων τραγούδια!

……………………….» 

    Δούλευαν σκληρά οι Πειραιώτες νυχθημερόν στις ναυτιλιακές του επιχειρήσεις, έγιναν καπεταναίοι και ναυτικοί στα καράβια και τα ιστιοφόρα, τα ατμόπλοια που έφτιαχναν τα ναυπηγεία του, στους νεώσοικους και δεξαμενές του που καλαφάτιζαν και έβαφαν τα σκαριά τους τα ονομάτιζαν με χάρη και λυρισμό. Ταξιδεύοντας οι Ναυτικοί του μετέφεραν σε κάθε ταξίδι τους το άρωμα του Πειραιά, τις ανάσες και τα όνειρα των Πειραιωτών στα πέρατα της οικουμένης. Πειραιάς μια Κιβωτός που πλέει μέσα στο χρόνο και πάντα επιστρέφει στον χώρο από όπου απέπλευσε.

          Το ζήτημα της εγκατάστασης των διαφόρων πληθυσμιακά οικογενειών, μεμονωμένων ατόμων, ομάδων από διάφορες περιοχές της παλαιάς ελλάδας έχει διερευνηθεί και εξεταστεί εδώ και δεκαετίες, έχουν δημοσιευτεί μελέτες και άρθρα κυκλοφορήσει βιβλία κατατοπιστικοί και χρήσιμοι οδηγοί στην γνωριμία μας με την ιστορική εξέλιξη του Πειραϊκού χώρου. Πολύτιμη η συνεισφορά των Χάρη Κουτελάκη και Αμάντας Φωσκόλου, βλέπε την μελέτη-έρευνά τους «ΠΕΙΡΑΙΑΣ ΚΑΙ ΣΥΝΟΙΚΙΣΜΟΙ» (ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ ΚΑΙ ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΑΠΟ ΤΟΝ 14^Ο ΑΙΩΝΑ ΜΕΧΡΙ ΣΗΜΕΡΑ), εκδόσεις του Βιβλιοπωλείου της «ΕΣΤΙΑΣ», Αθήνα 1991, σελίδες 520, παλαιές δραχμές 4.500. Χαρακτηριστικό και γουστόζικο είναι το τετράστιχο που μεταφέρουν στην σελίδα 71 για την περιοχή Μανιάτικα στην περιοχή της Αγίας Σοφίας και του Λόφου Βώκου, τον Καραβά, στα περιβόλια, τους κήπους, το «χωριό» του Μελετόπουλου, όταν εγκαταστάθηκαν οι πρώτοι Λάκωνες και συγκρότησαν την πολυπληθή κοινότητα των Μανιατών.

«Μανιάτης είν’ ο αρχηγός,

Μανιάτης ο αστυνόμος

Μανιάτης είναι ο παπάς,

μανιάτικος κι ο νόμος!!».

          Το ίδιο θα σημειώναμε και για τις άλλες πληθυσμιακές ομάδες από τα διάφορα μέρη που εγκαταστάθηκαν στον Πειραιά και τους γύρω όμορους Δήμους οργανώνοντας τις δικές τους κοινότητες με τα δικά τους παραδοσιακά και πολιτιστικά χαρακτηριστικά και συνήθειες, μουσικά ακούσματα. Τέτοιες δραστήριες κοινότητες και συνοικισμοί είναι οι Υδραίοι, οι Σπετσιώτες, οι Παριανοί, οι Κρήτες, οι Χιώτες, οι Μωραϊτες, οι Θιακοί και άλλοι Επτανήσιοι, οι Καρπάθιοι, οι Ρουμελιώτες, οι Πελοποννήσιοι, ο Μικρασιατικός προσφυγικός πολιτισμός, οι Καππαδόκες και άλλες ομάδες ατόμων. Ο Πειραιάς διαθέτει Ευαγγελική Εκκλησία, Ναό για τις λατρευτικές ανάγκες των Σκανδιναβών, πέρα από τις μικρές κοινότητες των Παλαιοημερολογιτών, των Ιεχωβάδων, και φυσικά τους Ναούς και τις Εκκλησίες τους χώρους λατρευτικών αναγκών της επίσημης Ελληνικής Ορθόδοξης Εκκλησίας. Θέλω να πω ότι, από το παλαιό Μοναστήρι, τον ιερό ναό του Αγίου Σπυρίδωνα η πόλη και οι ανάγκες της διευρύνθηκαν και εγκαταστάθηκαν εντός των ορίων του Δήμου και άλλες ελληνόγλωσσες ή ξενόγλωσσες ομάδες ατόμων από άλλα μέρη της γης αποκτώντας πειραϊκή συνείδηση και ταυτότητα. Κάθε Κοινότητα δημιούργησε τους χώρους συγκεντρώσεως των μελών της, διοργάνωσε εκδηλώσεις και εορτές αλληλογνωριμίας τους, οργάνωσαν ομιλίες και έδωσαν διαλέξεις μιλώντας για τις πολιτιστικές συνήθειες των τόπων καταγωγής τους από όπου προέρχονταν, το αξιακό της ζωής και των οικογενειών τους σύστημα, συμμετείχαν ενεργά στις επίσημες εορταστικές εκδηλώσεις και εορταστικές επετείους του Δήμου, πρότειναν τα δικά τους προϊόντα. Οι παλαιές πολύχρωμες φορεσιές και τα φακιόλια και οι μαντήλες με τα φλουριά και άλλα στολίσματα των γυναικείων ενδυμάτων αλλά και οι θαλασσινές βράκες των αντρών με το μακρύ πολύμετρο ζωνάρι στην μέση και τα χαρακτηριστικά παπούτσια σιγά-σιγά με την αστικοποίηση αντικαταστάθηκαν από τις σύγχρονες των αντρών και γυναικών φορεσιές και κομμώσεις. Οι νησιώτικοι ήχοι και τα ηπειρώτικα μουσικά ακούσματα λησμονήθηκαν περιέπεσαν σε λήθη από τα σύγχρονα μοντέρνα μουσικά ήθη και τραγούδια. Η αυθεντικότητα των Ρεμπέτικων τραγουδιών αλλοιώθηκε από τις σύγχρονες διασκευές τους. Στις μέρες μας έμεινε η ανάμνησή τους ως πρόταση διασκέδασης και όχι ουσιαστικής ψυχαγωγίας. Οι παλαιές ταβέρνες που σύχναζαν οι πειραιώτικες οικογένειες δεν υπάρχουν πια, εκτός από τους γύρω ελικοειδείς δρόμους του μικρολίμανου και την ακτογραμμή της Πειραϊκής. Τα παραδοσιακά μπακάλικα αντικαταστάθηκαν από τα Σούπερ Μάρκετ. Παραδοσιακές Κινηματογραφικές αίθουσες έκλισαν το ίδιο και θεατρικές αίθουσες των συνοικιών της πόλης. Οι σύγχρονοι ταξιδιωτικοί οδηγοί του Πειραιά έχουν αλλάξει και αφαιρέσει σελίδες τους. Ό,τι τραγούδησαν και ύμνησαν οι παλαιοί πειραιώτες ποιητές, πεζογράφοι, λόγιοι και διανοούμενοι για τον Πειραιά δεν υπάρχει πια. Ζούμε σε μια άλλη πόλη που η εσωτερική μορφή της άλλαξε κρατώντας ορισμένα από τα παλαιά χαρακτηριστικά της φυσιογνωμίας της.

          Για τον Συνοικισμό των Χίων, που παρ’ ολίγον η μικρή πρώτη ομάδα από το νησί της Χίου που ζήτησε από τον τότε Βασιλέα Όθωνα να εγκατασταθούν στον Πειραιά και να δημιουργήσουν τον Δήμο των νησιωτών από το νησί τους μετά τις σφαγές των Τούρκων, έχουμε αρκετές πληροφορίες. Ενώ δέχτηκαν το αίτημα των Χιωτών αντιπροσώπων η Αντιβασιλεία δεν πρόκαναν να δημιουργήσουν αυτόνομο Δήμο, εγκαταστάθηκαν στην δεξιά πλευρά όπως βλέπουμε την Εκκλησία του Αγίου Σπυρίδωνα, στους γύρω εσωτερικούς δρόμους μέχρι την Εκκλησία του Αγίου Νικολάου. Για την Πειραϊκή ιστορία και κατοπινή εξέλιξη έχουν δημοσιευθεί και γραφεί ενδιαφέροντα και χρήσιμα άρθρα. Στο διαδίκτυο έχουν αναρτηθεί διάφορα κείμενα. Το 2010 στον Πειραιά, η εφημερίδα «ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ» του εκδότη κύριου Σταύρου Καραμπερόπουλου σε επιμέλεια και επιλογή, συντονισμό ύλης από τον υποφαινόμενο, κυκλοφόρησε το «ΠΕΙΡΑΪΚΟ ΛΕΥΚΩΜΑ» συνεχίζοντας την παλαιά εκδοτική παράδοση της Πειραϊκής εφημερίδας. Ο Αρθρογράφος και ιστορικός ερευνητής της Πειραϊκής Ιστορία και συστηματικός συλλέκτης Δημήτρης Κρασονικολάκης σε πρόσκλησή μας, μας έδωσε προς δημοσίευση δύο κείμενά του, το ένα ήταν ένα παλαιότερο άρθρο του που είχε δημοσιευθεί στην περιοδική έκδοση «Αφιέρωμα της Ελληνογαλλικής Σχολής Πειραιά «Ο Άγιος Παύλος» τχ. 2/2007, σ. 55-57» και αναφέρονταν στην «Χιώτικη συνοικία του Πειραιά: Μια πόλη μέσα στην πόλη σελ. 86-87.

Το άρθρο αυτό ο συντάκτης του το επεξεργάστηκε από την πρώτη του δημοσίευση και υπάρχει αναρτημένο στο μπλοκ του συγγραφέα. Είναι ένα κατατοπιστικό και χρήσιμο κείμενο το οποίο ξεκαθαρίζει ημερομηνίες και καταστάσεις, κάτι, που από την δική μου πλευρά θα ήταν άκαιρο να προσθέσω οτιδήποτε, στην δική μου αντιγραφή του χρονογραφήματος του Νίκου Ι. Χαντζάρα, όταν μάλιστα, οι αθηναϊκές εκδόσεις «Ελληνικά Γράμματα» το 1994 εξέδωσαν το διακοσίων σελίδων βιβλίο του, Αλέξανδρου Φεράλδη του Αρχείου της οικογένειας που διασώθηκε, «Το Βιβλίον Πρακτικών της επί του συνοικισμού των Χίων Επιτροπής [Πειραιάς 1836-1842]. Εταιρεία Οικονομικής και Κοινωνικής Ιστορίας της Ελλάδας (Πηγές). Το ενδιαφέρον αυτό βιβλίο από το Αρχείο της οικογένειας  Φεράλδη,-όσων τέλος πάντων ενδιαφέρονται για την Πειραϊκή ιστορία και κληρονομιά- περιλαμβάνει 72 κείμενα στηριγμένα σε ντοκουμέντα της εποχής όσον αφορά το εξεταζόμενο ζήτημα. Είναι χρήσιμο και για Χιώτες και για Πειραιώτες. Ας μην μας διαφεύγει το γεγονός ότι ανάμεσα στους πρώτους οικιστές της πόλης και αγοραστές ακατοίκητων οικοπέδων δεν υπήρξαν αποκλειστικά οι Χιώτες αλλά και στο ότι διακεκριμένα άτομα από την Χίο διετέλεσαν Δημοτικοί άρχοντες και δημοτικοί παράγοντες του Πειραιά. Ενδεικτικό παράδειγμα ο Λουκάς Δ. Ράλλης, ο οποίος συνέδεσε καταλυτικά και δημιουργικά την Δημαρχιακή παρουσία του με την αρχή της εκβιομηχάνισης του Πειραιά. Ο Χαντζάρας του έχει αφιερώσει χρονογράφημα. Ο τελευταίος ιστορικός του Πειραιά κυρός Γιάννης Ε. Χατζημανωλάκης, στο βιβλίο του «ΟΙ ΔΗΜΑΡΧΟΙ ΤΟΥ ΝΕΟΤΕΡΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ» Β’ έκδοση, Πειραιάς 2002, βαδίζοντας και συμπληρώνοντας τις παλαιότερες πηγές μιλά επαινετικά για την περίπτωση του Λουκά Δ. Ράλλη, σελίδες 71-80. Γράφει μεταξύ άλλων:

 «Το 1836 εγκαταστάθηκε στον Πειραιά κι από το 1841 αναμίχθηκε  στη διοίκηση του Δήμου, αρχικά ως δημοτικός σύμβουλος κι αργότερα (1855-1866) ως δήμαρχος για ν’ αφήσει, πραγματικά, εποχή με το έργο του και την προσφορά του. Και να πάρει δικαιωματικά μια ξεχωριστή θέση στη νεότερη πειραϊκή ιστορία….». Τις ίδιες θέσεις εκφράζει και ο Δημήτρης Θ. Σπηλιωτόπουλος, στο βιβλίο του «Ο Πειραιεύς και οι Δήμαρχοι της πρώτης εκατονταετηρίδος» και ο Ιωάννης Αλ, Μελετόπουλος όπως και άλλοι. Στον ευπατρίδη και ευεργέτη του Δήμου Πειραιά, που συγκαταλέγεται ανάμεσα στους αξιολογότερους Δημάρχους της πόλης, στα ευεργετήματά του είναι μεταξύ άλλων η ανέγερση του πρώτου Δημαρχείου στην συμβολή των οδών Λυκούργου και Δημοσθένους. Έχουμε την ανέγερση της λιθόκτιστης Αγοράς της πόλης. Την ανέγερση του Παρθενικού Σχολείου, του Ραλλείου Παρθεναγωγείου στην πλατεία Κοραή. Επί Δημαρχίας Λουκά Δ. Ράλλη οικοδομήθηκαν Σχολεία όπως το Β΄ Δημοτικό Σχολείο της οδού Σαχτούρη και Χατζηκυριακού, το Α΄ Γυμνάσιο αρρένων στην πλατεία Κοραή. Θεμελιώθηκε ο ιερός ναός του αγίου Σπυρίδωνα, το Τζάνειο Νοσοκομείο του Πειραιά. Μεταξύ  άλλων επί δημαρχίας του έγινε η εγκατάσταση του υποβρυχίου τηλεγραφικού δικτύου, που συνέδεσε το νησί της Σύρου με το Λιμάνι του Πειραιά και άλλα μεγάλα έργα που άλλαξαν την εικόνα του Δήμου.

          Ας κλείσουμε το σημείωμα- όχι μιλώντας για τις μικρές χρονολογικές διαφοροποιήσεις που συναντάμε στο χρονολόγιο του Νίκου Ι. Χαντζάρα με άλλες μεταγενέστερες πηγές αλλά με ενδεικτικό μέρος του λόγου και της γραφής του άρθρου του Δημήτρη Κρασονικολάκη, το οποίο βοηθά και την δική μας προβληματική στην ανάγνωση του ΠΕΙΡΑΙΩΤΙΚΟΎ του ποιητή και δημοσιογράφου Ν. Ι. Χαντζάρα.

Γράφει:

«Οι Χιώτες καθυστέρησαν λόγω συνθηκών το χτίσιμο των οικοδομών τους και πολλά «γήπεδα» (έτσι έλεγαν τότε τα οικόπεδα) έμειναν ακάλυπτα. Οι παλιοί ιδιοκτήτες του χώρου αναγκάστηκαν-όσοι δεν είχαν ήδη χτίσει- να πάρουν ισότιμες γαίες στην αριστερή πλευρά για να παραχωρηθούν στους Χιώτες: «Περί των εις το δεξιόν μέρος του Πειραιώς ιδιόκτητων γηπέδων», ΒΔ 20.10/1.11.1836. Αυτό θα ίσχυε μέχρι το 1839. Μετά η αγορά θα ήταν ελεύθερη για κάθε ενδιαφερόμενο. Πάντως οι πρώτες χιώτικες οικοδομές υψώθηκαν από τα μέσα του 1836. Άλλο διάταγμα με προθεσμίες αποπεράτωσης βγήκε στις 13/25.3. 1837. Στις 3/15.1.1838, με απόφαση «περί της κατά το δεξιόν μέρος του Πειραιώς εθνικής γης», τους δόθηκε περισσότερο έδαφος, 200 βασιλικά στρέμματα. Αρκετοί όμως παραιτήθηκαν από τα δικαιώματά τους απογοητευμένοι. Πολλοί λοιπόν Χιώτες μεγαλέμποροι αγόρασαν οικόπεδα και έκτισαν τα σπίτια τους στη δεξιά πλευρά, στα οικοδομικά τετράγωνα μεταξύ των οδών Μακράς Στοάς (Δ. Γούναρη)- Ηφαίστου (Ελευθ. Βενιζέλου)- Σωκράτους (Ηρώων Πολυτεχνείου)- Αθηνάς (Βασιλέως Γεωργίου) με επέκταση και πέραν των δύο τελευταίων οδών. Από τους πρώτους αγοραστές ήταν οι: Φ. Φεράλδης, Εμμανουήλ Ροδοκανάκης, Αμβρόσιος Σκαραμαγκάς, Λουκάς Ράλλης, Ζαννής Ράλλης, Ιάκωβος Ράλλης, Παντιάς Ράλλης, Αυγουστίνος Ράλλης, Α. και Γ. Γλαράκης, Αλ. Κοντόσταυλος, Τ. Ευμορφόπουλος, Ι. Πετροκόκκινος, Ι. Μακάς, Α. Κονταράτος, Α. και Ν. Μάμουκας, Στ. Γεννάδιος, Ι. Χρύσανθος. Π. Συνετάκης, Π. Μαύρος, Αγγέλικα Κορονάκη κ. ά. Η Επιτροπή παραλάμβανε τα έγγραφα (έντυπα, αντίτυπα) με την αγορά και το χτίσιμο των οικοπέδων που είχαν ενταχθεί σε συγκεκριμένα, αριθμημένα οικοδομικά παραλληλόγραμμα του πολεοδομικού σχεδίου και τα διαβίβαζε «προς την επί των Εσωτερικών Β. Γραμματείαν της Επικράτειας» για ενημέρωση της πορείας οικοδόμησης της περιοχής.

          Στα 1837 και 1838 διχοτομούνται τα μεγάλα κεντρικά παραλληλόγραμμα με ενδιάμεσους μικρότερους δρόμους, «παρόδους ή στενωπούς» όπως τους έλεγαν, για ευκολία στην οικοδόμηση. Έτσι δημιουργήθηκαν οι οδοί Αγίου Σπυρίδωνος, Νοταρά, Πλάτωνος, Αριστοτέλους, Αλκιβιάδου κ. ά.» Και τελειώνει ο αρθρογράφος: «Το Χιακό τμήμα, λόγω θέσης απετέλεσε το κεντρικότερο και σημαντικότερο στον ρυμοτομικό ιστό της πόλης που άρχισε σιγά-σιγά να «γεμίζει» με όμορφες οικοδομές, καταστήματα, εργαστήρια και οικίες, να διαμορφώνονται οι πλατείες και οι δρόμοι, να ιδρύονται και εγκαθίστανται σχολεία, υπηρεσίες, εκκλησίες, να φτιάχνεται το λιμάνι, έτσι ώστε να παίρνει σταθερά τη μορφή εκείνη που η εξέλιξή της μας έδωσε τον σημερινό πολύβουο αλλά τόσο αγαπημένο μας Πειραιά».

          Πολλά καρδιοχτύπια συγκίνησης και αναμνήσεων ξυπνούν, φέρνουν στο νου τα ΠΕΙΡΑΙΩΤΙΚΑ του ποιητή Νίκου Ι. Χαντζάρα και επιθυμία να διαβάσουμε εκ νέου άρθρα, μελέτες και βιβλία για την ιστορία του παλαιού Πειραιά, και να συν-μαρτυρήσουμε τις οφειλές των νεότερων ηλικιακά πειραιωτών, μετά την μεταπολίτευση και των σύγχρονων εφήβων, των πνευματικών κύκλων του Δήμου, στα έργα και ημέρες, τα λόγια των Πειραιωτών του προηγούμενου αιώνα που οικοδόμησαν την Πειραιώτικη Σχολή Λογοτεχνίας.

ΤΑ ΠΕΙΡΑΙΩΤΙΚΑ ΤΟΥ  1947 Αλφαβητική σειρά

Από Πέμπτη 2/1/1947- Τετάρτη 29/10/1947

ΑΝΑΛΗΦΤΗΤΕ!, 22/5/47

ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ, 11/2/47

ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ, 23/4/47

ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ, 7/6/47

ΑΝΘΗΡΑ!, 22/3/47

ΑΝΟΙΞΗ, 10/2/47

ΑΝΤΩΝΟΥΣΑ, 29/1/47

Αξιοπερίεργα της Τρούμπας, 28/6/47

ΑΞΙΟΣ ΠΕΙΡΑΙΩΤΗΣ, 28/5/47

ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΗΓΑΔΑ, 23/5/47

ΒΙΟΠΑΛΑΙΣΤΕΣ, 29/5/47

ΓΙΑ ΕΝΑ ΒΙΒΛΙΟ, 4/1/47

ΓΛΩΣΣΟΜΑΘΕΙΣ!, 22/4/47

ΔΕΥΡΟ, ΝΙΚΟΛΑΕ!, 10/1/47

Δ. Ζ. ΠΙΤΣΑΚΗΣ, 12/7/47

ΔΙΑΒΑΤΑ, ΣΤΗΘΙ!, 15/7/47

ΕΘΝΙΚΗ ΔΡΑΣΗ, 11/6/47

Ζουγραφιές, (;;;;)

Η ΑΛΚΥΟΝΙΔΑ, 8/1/47

Η ΑΝΑΔΡΟΜΗ, 19/4/47

Η ΑΠΟΦΡΑΔΑ, 14/6/47

Η ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΚΗ ΡΩΣΙΑ, 13/2/47

Η ΓΑΛΙΑΝΤΡΑ, 12/6/47

Η ΜΑΓΚΟΥΡΑ, 16/7/47

Η ΠΑΣΤΡΑ, 16/4/47

Η ΤΥΧΗ ΑΠ’ ΤΗΝ ΑΜΕΡΙΚΑ, 7/3/47

ΘΑΛΑΣΣΟΜΑΧΟΙ, 1/2/47

Καθώς ξημερώνει…, 13/5/47

ΚΑΤΑ ΠΟΔΑΣ!, 7/5/47

ΚΕΦΑΛΛΩΝΙΑ, 20/6/47

ΚΙ’ ΑΛΛΟΣ ΣΤΕΝΟΣ ΚΟΡΣΕΣ!, 20/3/47

ΚΛΟΠΗ ΔΥΟ ΔΙΑΝΩΝ, 21/1/47

ΚΥΡΑ ΣΕΒΑΣΤΗ, 20/5/47

ΚΥΡΙΕ ΤΩΝ ΔΥΝΑΜΕΩΝ!, 26/2/47

Λ. Ζ. Α., 14/5/47

ΛΕΥΤΕΡΙΑ!, 18/3/47

ΛΙΓΗ ΑΝΑΨΥΧΗ!, 3/7/47

ΛΟΥΛΟΥΔΙΑ, 3/5/47

ΜΑΓΚΑΛΑΔΑ, 24/1/47

ΜΕΡΕΣ ΚΑΤΟΧΗΣ, 30/4/47

ΜΕΤΑ ΝΤΕΡΚΟΥΣ!, 8/7/47

ΜΙΑ ΣΥΝΟΜΙΛΙΑ, 5/2/47

ΜΙΑ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ, 10/4/47

ΜΟΡΦΟΝΙΟΙ, 20/2/47

ΜΠΑΜΤΡΙΑΛΑΛΕ!, 12/4/47

ΜΠΟΥΚΕ ΚΑΙ ΞΑΝΑ ΜΠΟΥΚΕ!, 5/3/47

ΜΠΡΑΣΕΛΕ, 11/7/47

Νέες συνήθειες, 1/3/47

ΝΟΣΤΑΛΓΙΑ, 16/1/47

ΝΟΣΤΑΛΓΟΣ, 13/6/47

ΞΕΡΟΚΕΦΑΛΟΙ!, 25/4/47

ΞΗΜΕΡΩΝΕΙ…, 19/6/47

Ο ΓΙΑΝΝΑΚΗΣ, 6/3/47

Ο ΓΡΑΦΕΑΣ, 17/5/47

Ο Δ. Π. ΓΟΛΕΜΗΣ, 31/1/47

Ο ΕΟΡΤΑΣΜΟΣ, 28/3/47

Ο ΖΗΣΗΣ ΑΓΡΑΦΙΩΤΗΣ, 30/1/47

Ο ΚΑΛΟΚΑΓΑΘΟΣ ΣΠΥΡΟΣ, 22/1/47

Ο ΚΑΫΜΟΣ, 6/2/47

Ο ΚΑΫΜΟΣ ΤΗΣ, 22/7/47

Ο κολυμπιστής/25/1/47

Ο ΚΙΝΕΖΟΣ ΤΣΙΝ-ΤΣΟΝ, 22/2/47

Ο ΝΑΡΓΙΛΕΣ, 29/3/47

Ο ΜΑΚΡΥΔΑΚΗΣ, 19/2/47

Ο ΠΡΩΤΟΣΧΟΛΟΣ, 24/4/47

Ο ΣΤΕΦ. ΔΑΦΝΗΣ, 17/7/47

ΟΙ ΑΡΓΕΙΤΕΣ, 9/7/47

ΟΙ ΚΟΥΠΙΖΕΣ, 4/2/47

Οι σφάντζικες, 10/7/47

ΟΙ ΤΑΦΕΙΣ, 4/7/47

ΟΙ ΤΕΜΠΕΛΗΔΕΣ, 5/7/47

ΟΙ ΤΥΠΟΙ, 28/1/47

ΠΑΛΗΑ ΑΝΑΜΝΗΣΗ, 2/1/47

ΠΑΛΙΑ ΤΡΥΦΗ, 26/7/47

ΠΑΛΙΑ ΧΡΟΝΙΑ!, 26/6/47

ΠΑΛΙΟΣ ΜΑΚΑΝΤΑΣΗΣ, 12/3/47

ΠΑΛΙΟΣ ΠΕΙΡΑΙΑΣ, 29/10/47

Περί ναργιλέ, 3/4/47

ΠΛΟΥΣΙΑ ΣΟΔΕΙΑ!..., 17/6/47

ΠΟΙΗΣΗ, 28/2/47

ΠΡΩΤΟΙ ΣΤΙΧΟΙ, 21/6/47

ΣΑΝ ΠΕΙΡΑΙΩΤΕΣ!, 21/3/47

ΣΑΡΑΝΤΑ ΚΥΜΑΤΑ, 27/5/47

ΣΠΕΥΔΕ ΒΡΑΔΕΩΣ, 17/3/47

ΣΤΗ ΛΙΑΚΑΔΑ, 4/3/47

Στην πάχνη των αναμνήσεων, 8/5/47

Στην Τρούμπα τον παληό καιρό, 22/1/47

Τ’ «ΑΜΙΛΗΤΟ ΝΕΡΟ», 27/6/47

«ΤΑΜΠΛ ΝΤ’ ΟΤ» ΣΤΟ Ν. ΦΑΛΗΡΟ, 11/1/47

ΤΑΞΙΔΑΚΙ, 22/4/47

ΤΑ ΓΥΑΛΙΑ, 21/5/47

ΤΑ «ΚΑΛΟΥΤΑΚΙΑ», 2/7/47

ΤΑ ΜΠΑΝΙΑ, 15/5/47

ΤΑ ΜΠΛΟΚΑ, 25/6/47

ΤΑ ΡΟΥΜΠΙΝΙΑ, 24/5/47

ΤΑ ΣΑΜΑΡΟΣΚΟΥΤΙΑ, 26/4/47

ΤΖΑΜ-ΤΖΑΜ ΤΟ ΓΥΑΛΙ!, 18/1/47

ΤΟ ΚΟΠΕΛΛΙ, 11/3/47

ΤΟ ΚΟΛΥΜΠΙ, 23/1/47

ΤΟ ΛΕΝΙΩ, 29/4/47

ΤΟ ΜΠΟΥΓΙΕΛΟ, 6/5/47

ΤΟ ΞΥΛΟ, 23/7/47

ΤΟ ΦΙΛΟΤΙΜΟ, 13/3/47

ΤΟ ΧΑΛΚΕΙΟ, 15/1/47

ΤΟΥΡΠ, ΓΙΑΝΝΗ!, 17/4/47

ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ, 19/7/47

ΤΡΙΑ ΤΑΛΕΝΤΑ, 12/1/47

ΥΠΟΜΟΝΗ!, 21/2/47

ΦΑΓΟΠΟΤΙΑ, 20/1/47

ΦΥΣΙΟΛΑΤΡΕΙΑ, 18/2/47

ΧΑΡΑ ΘΕΟΥ!, 15/2/47

ΧΑΡΑΜΑΤΑ!, 18/4/47

ΧΡΥΣΗ ΕΠΟΧΗ, 8/4/47

«Ω! ΧΑΡΑΣ ΤΟ!, 15/4/47

1869-1947, 27/2/47

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος

Πειραιάς,

Σάββατο 27 Σεπτεμβρίου 2025                       

Δύο Πειραιώτες για τον Νίκο Ι. Χαντζάρα

 

Δύο Πειραιώτες για τον Νίκο Ι. Χαντζάρα

1), Ο ποιητής ΣΤΕΛΙΟΣ ΜΠΙΝΙΑΡΗΣ θυμάται

Εφημερίδα ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ 26/7/1994

          ΝΙΚΟΣ ΧΑΝΤΖΑΡΑΣ

Με την ευκαιρία των εκατό ετών από την ίδρυση του Δημοτικού Γηροκομείου Πειραιά θυμήθηκα τη θλιβερή περιπέτεια του ποιητή των «Ειδυλλίων» Νίκου Χαντζάρα.

          Με τον ποιητή συνδέθηκα στενά το 1941, τότε που ο αείμνηστος Π. Καντζιάς, διευθυντής τότε του Εμπορικού Επιμελητηρίου, κάλεσε τον πνευματικό κόσμο του Πειραιά να τον βοηθήσει στην προσπάθειά του να σταθεί κοντά στον χειμαζόμενο λαό της πόλης μας.

          Μεταξύ των πολλών που σπεύσανε στο κάλεσμά του, ο Τζουνάκας, ο Φραγκούλης, ο Γιωργάκαλλος και άλλοι, ήταν και ο Νίκος Χαντζάρας. Θα τον θυμηθώ πολλές φορές με ένα σακούλι στο χέρι που ερχόταν στο γραφείο της Επιτροπής Περιθάλψεως Βομβοπλήκτων Πειραιώς να ρωτήσει εάν δώσανε τίποτα τρόφιμα. Σε αρνητική απάντηση με φώναζε τότε από τα γραφεία και αν ήμουνα εκεί πηγαίναμε στο ταβερνάκι της οδού Θεμιστοκλέους, που βρίσκαμε την υπόλοιπη συντροφιά για να πιούμε το ποτηράκι του σταφιδόκρασου μ’ όποιον μεζέ υπήρχε…

          Τα χρόνια περάσανε, η πατρίδα ελευτερώθηκε κι εγώ, νέος τότε, με τον Νίκο Χαντζάρα του διάβαζα ποιήματά μου και με παρακινούσε να τα εκδώσω.

          «Δώστα βρε Μπινιάρη, μου ‘λεγε πάντα, είναι κρίμα να μη βλέπουνε το φώς της μέρας».

Ήταν εκεί κατά το τέλος του 1948 που ο Χαντζάρας μην μπορώντας πια να ζει μόνος μπήκε στο Δημοτικό Γηροκομείο Πειραιώς. Αχώριστος φίλος του ο Χρήστος Λεβάντας που χωρίς αυτόν δεν έκανε βήμα. Κι όταν καμιά φορά ο Χρήστος δεν πήγαινε να τον δει μ’ αγκάζαρε να τον βρω για να του πω «να τσακιστεί και να ‘ρθει αμέσως.».

          Ο καλοκάγαθος Χρήστος, εάν δεν είχε κέφια ή ήταν κουρασμένος με παρακαλούσε να του έλεγα «ο Χρήστος ήτανε εκτός κέντρου» και πώς «μετά μερικές ημέρες θα ‘ρχονταν να τον δει».

          Τότε άναβε ένα τσιγάρο και το κάπνιζε χωρίς διακοπή…

          Αυτό το τσιγάρο, που με τόση μανία πάντα εκάπνιζε, στάθηκε η αιτία του θανάτου του. Ήταν 2 Ιουνίου του 1949 όταν ένα σπίρτο που άναψε για το τσιγάρο του έπεσε στις κουβέρτες του και πήραν φωτιά. Τον μεταφέρανε αμέσως στο Τζάνειο Νοσοκομείο όπου και πέθανε. Την επομένη ημέρα (3-6-1949) κηδεύτηκε από τον Ι. Ν. του Αγ. Κωνσταντίνου και θάφτηκε σε τάφο που του παραχώρησε τιμητικά ο δήμος Πειραιά. Τον νεκρό αποχαιρέτησαν ο Χρ. Λεβάντας, ο Ν. Κρανιωτάκης και ο Τορνέρος Ρούνης. Άλλη μία μορφή των ελληνικών γραμμάτων είχε χαθεί και μας τη θύμισαν τα 100 χρόνια από την ίδρυση του Δημοτικού Γηροκομείου Πειραιώς.

          ΣΤΕΛΙΟΣ ΜΠΙΝΙΑΡΗΣ

2), 40 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΟ ΘΑΝΑΤΟ ΤΟΥ

          ΝΙΚΟΣ ΧΑΝΤΖΑΡΑΣ (1884-1949)

Του ΠΑΥΛΟΥ ΜΠΑΛΟΓΛΟΥ

Εφημερίδα Η ΦΩΝΗ ΤΟΥ ΠΕΙΡΑΙΩΣ 28/7/1989

          Συμπληρώθηκαν σαράντα (40) χρόνια από τις 2 Ιουνίου 1949 που ο γνήσιος Πειραιώτης, ποιητής Νίκος Χαντζάρας αναχώρησε για το ανεπίστροφο ταξίδι του.

          Ο Νίκος Χαντζάρας Υδραίος την καταγωγή από την μητέρα του Μπίλιω Γ. Ξένου είδε το φως της ζωής του το 1884 στον Πειραιά, στην Υδραίϊκη συνοικία κοντά στη θέση Σταυρός που αποτελούσε τότε ακραίο τμήμα της ολιγοκατοικημένης πόλης. Η Πειραϊκή, που εκτείνεται μετά το Σταυρό, ήταν τότε ένας έρημος βοσκότοπος. Τα βιώματα από ένα «ειδυλλιακό περιβάλλον» στον έρημο τότε βοσκότοπο έχουν έντονη επίδραση και στην ποίηση του.

          Μετά το Δημοτικό όπου φοίτησε στο γνωστό Υδραίϊκο της ομώνυμης συνοικίας (Σαχτούρη Χατζηκυριακού) παρακολούθησε μαθήματα στο μοναδικό Γυμνάσιο της πόλης χωρίς να το τελειώσει. Αποβλήθηκε γιατί τόλμησε να γράψει προσβλητικά για το σχολείο και τους καθηγητές του φράσεις. Συγκεκριμένα σε μια έκθεση με θέμα «περί των καλύτερων βιβλιοθηκών του κόσμου» έχοντας υπόψη του τη θλιβερή κατάσταση των πολυάριθμων και πολύτομων βιβλίων της Βιβλιοθήκης του Γυμνασίου έγραψε μεταξύ άλλων: «Έχομεν και ημείς βιβλιοθήκην αλλ’ αυτή είναι έρμαιον των διαφόρων καθηγητών και γυμνασιαρχών».

          Από νεαρός έδειξε δείγματα της λογοτεχνικής του γραφής του στο «Περιοδικό μας» του Γεράσιμου Βώκου, Υδραίου κι αυτού την καταγωγή, όπου εδημοσίευσε δύο λυρικές πρόζες «Αυγή- Δύση» (τ.29) και «Στην καταχνιά» (τ.30) το 1901. Συνεργάστηκε επίσης στο περιοδικό «Ακρίτας» του Σωτήρη Σκίπη, όπου πρωτοδημοσίευσε και το «Δακρύβρεχτο ειδύλλιο της Ελένης».

          Μετείχε στην ιδρυτική επιτροπή του περιοδικού «Ηγησώ».

          Ασχολήθηκε επαγγελματικά με τη δημοσιογραφία και εργάστηκε στον ημερήσιο Αθηναϊκό και πειραϊκό τύπο. Υπήρξε συνεργάτης και συντάκτης της εφημερίδας μας «Φωνή του Πειραιώς» όπου έγραφε στη στήλη «Πειραιώτικα».

          Ο Νίκος Χαντζάρας συνδέθηκε σ’ όλη σχεδόν την πολυτάλαντη ζωή του με τον γενέθλιο τόπο του, τον αγαπημένο του Πειραιά. Από την παλιά πνευματική πρωτοπορία της πόλης, τον Πειραιά του Γερ. Βώκου, του Γ. Στρατήγη, του Κ. Βολανάκη, του Λάμπρου Πορφύρα, υμνητή της Φρεαττύδας, του Παύλου Νιρβάνα, του Σπ. Μελά.

          Ο Ν. Χ. υπήρξε γνήσιος ποιητής, έστω και «ελάσσονος τόνου» όπως χαρακτηρίστηκε.

          «Η ποίηση του Χαντζάρα είναι όνειρο και χρυσάφι ριγμένο στο χαρτί» έγραψε ο Τέλλος Άγρας.

          Το ποιητικό του έργο, δεκαοχτώ μόνο τραγούδια που κατά τον Στέλιο Γεράνη είναι «υποδείγματα αυστηρού μέτρου και λιτής ποιητικής έκφρασης» συγκεντρώθηκε σε μια συλλογή με τον τίτλο «Ειδύλλια» με τη στοργική φροντίδα και αρωγή του φιλότεχνου κι εκλεκτού των Γραμμάτων αείμνηστου Ιωσήφ Παπαδόπουλου- Γκρέκα- εκδότη τότε του περιοδικού «Μουσικά Χρονικά» ο οποίος και μελοποίησε ορισμένα ποιήματα.

          Ο Ν.Χ. τερμάτισε το μοναχικό βίο του στον Πειραιά, ζώντας τα τελευταία χρόνια ερημίτης σε ένα δωμάτιο στο Γηροκομείο Πειραιώς.

          Η μνήμη του όμως θα μείνει άσβεστη και το γεμάτο αγνή ευαισθησία και πηγαίο λυρισμό έργο του θα φωτίζει, θα ηρεμεί και θα συγκινεί τις καρδιές των νεοτέρων.

          ΠΑΥΛΟΣ Ρ. ΜΠΑΛΟΓΛΟΥ

--

ΤΑ ΠΕΙΡΑΙΩΤΙΚΑ ΤΟΥ 1946 κατά αλφαβητική σειρά

Του ΝΙΚΟΥ Ι. ΧΑΝΤΖΑΡΑ

Εφημερίδα Η ΦΩΝΗ ΤΟΥ ΠΕΙΡΑΙΩΣ

ΑΓΓΕΛΙΚΕΣ, 4/5/46

ΑΓΙΑ ΒΑΡΒΑΡΑ, 5/12/46

ΑΗΔΟΝΙΑ, 11/7/46

ΑΛΛΑΞΑΝ ΟΙ ΚΑΙΡΟΙ, 7/3/46

ΑΛΛΗ ΜΗΧΑΝΗ, 6/11/46

ΑΛΙΤΖΕΔΕΣ, 27/6/46

ΑΜΩΜΟΙ, ΕΝ ΟΔΩ, 2/7/46

ΑΝΑΚΑΙΝΙΣΗ, 18/9/46

ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ, 12/4/46

ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ, 17/4/46

(διαφορετικό κείμενο από της 12/4/46)

ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ, 30/7/46

(διαφορετικό κείμενο από τα άλλα δύο)

ΑΝΘΙΣΜΕΝΕΣ ΠΑΣΚΑΛΙΕΣ, 17/5/46

ΑΝΟΙΚΟΔΟΜΗΣΗ, 13/9/46

«Αξιοπερίεργα», 2/2/46

Απαιτήσεις μεγαίρας, 29/8/46

Αποκριές, 12/2/46

Ατσαλάκωτος, 8/10/46

Βάρδα φουρνέλλο!, 24/6/46

«ΒΗΞ ΠΡΟΔΟΤΗΣ», 20/11/46

Βολονάκης, 16/1/46

ΒΟΤΑΝΑ, 30/4/46

ΓΙΑ ΤΟ ΡΩΜΟ, 31/7/46

ΓΚΑΤΣΙΝΗ!, 22/2/46

ΓΛΑΥΚΟΣ ΟΥΡΑΝΟΣ!, 24/4/46

ΔΑΚΡΥΒΡΕΧΤΑ ΕΙΔΥΛΛΙΑ, 8/5/46

Δελφίνια στο Πασαλιμάνι, 11/5/46

ΔΥΣΤΥΧΑ ΠΛΑΣΜΑΤΑ!, 5/9/46

ΕΚΤΕΛΕΣΤΑΙ, 8/2/46

ΕΝΑ ΚΑΙΝΟΥΡΓΙΟ ΒΙΒΛΙΟ, 20/9/46

ΕΝΤΥΠΩΣΕΙΣ, 16/10/46

ΕΞΟΡΜΗΣΗ, 2/9/46

Επί το έργον!, 25/7/46

ΖΩΗ ΚΑΙ ΘΑΝΑΤΟΣ, 18/5/46

Η ΑΠΑΓΩΓΗ, 1/3/46

Η ΗΡΩΙΝΗ, 16/7/46

Η καθημερινή ζωή, 13/2/46

Η ΚΑΛΛΙΣΤΗ ΤΩΝ ΣΤΟΛΩΝ, 16/5/46

Η «ΚΑΡΔΟΥΛΑ» !, 17/8/46

Η ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ, 12/1/46

Η ΜΑΡΙΚΑ, 12/10/46

Η ΠΕΝΙΑ, 29/10/46

Η περισυλλογή, 8/8/46

Η ΠΟΙΗΣΗ, 22/5/46

Η ΠΥΛΗ, 2/11/46

Η «ΡΕΒΑΝΣ», 22/10/46

Η ΧΑΡΑ, 23/7/46

ΗΜΕΡΑ ΠΕΝΘΟΥΣ, 9/1/46

ΘΡΗΝΟΙ, 19/4/46

ΙΕΡΑΡΧΕΣ, 7/8/46

ΙΣΤΟΡΙΕΣ, 1/10/46

Ιστορικές συζητήσεις, 31/1/46

ΚΑΚΑΡΙΣΜΑΤΑ, 29/4/46

Καλά χρόνια, 20/7/46

Καλλιτέχνες, 25/2/46

Καλλιτέχνης των σκιών, 15/6/46

Καλός στρατιώτης, 30/9/46

ΚΑΜΑΡΑΝΤΕΡΙ, 28/12/46

ΚΑΠΝΙΣΤΗΣ, 14/4/46

ΚΟΝΤΕ ΤΖΙΟΒΑΝΝΙ, 23/10/46

ΚΑΫΜΕΝΗ  ΝΙΟΤΗ!, 11/10/46

ΚΥΝΗΓΗΜΕΝΟΙ ΣΤΟ ΔΡΟΜΟ, 10/5/46

Λησμονημένα τραγούδια, 27/4/46

ΜΑΟΥΝΙΕΡΗ!, 29/5/46

ΜΑΥΡΑ ΜΟΥΡΑ!, 26/7/46

ΜΕΓΑ ΣΚΑΝΔΑΛΟ, 18/10/46

ΜΗΧΑΝΕΣ, 30/10/46

Μια κορυφή, 10/1/46

Μικρό, μεγάλο παστρεύει, 11/6/46

Μνημόσυνο, 7/2/46

ΜΟΥΣΙΚΗ, 9/9/46

Να σιγήσουν οι όχλοι, 10/8/46

ΝΕΑ  ΓΕΝΕΑ, 6/12/46

ΝΕΑ ΖΩΗ!, 8/6/46

ΝΕΑ ΖΩΗ, 11/11/46

(διαφορετικό κείμενο από αυτό της 8/6/46)

Νέο σφρίγος, 28/1/46

Νέοι γλωσσομαθείς, 8/2/46

Νεώτεροι δειπνοσοφισταί, 30/1/46

Νομομαθείς του Πειραιώς, 9/2/46

ΝΟΣΤΑΛΓΙΕΣ, 21/3/46

ΝΟΣΤΟΣ, 15/11/46

ΞΑΝΑΓΕΝΝΗΜΑ, 14/12/46

Ο ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ, 6/8/46

Ο αλησμόνητος Ρώμος, 12/7/46

Ο ΑΡΓΥΡΗΣ, 4/6/46

Ο ΑΞΕΧΑΣΤΟΣ ΘΕΟΔΟΣΙΟΥ, 2/3/46

Ο ΒΕΖΥΡΗΣ, 24/12/46

Ο ΓΙΩΡΓΟΣ ΣΤΟ «ΑΥΓΟ», 20/8/46

Ο ΓΡΕΒΕΝΩΝ ΘΕΟΚΛΗΤΟΣ, 24/5/46

Ο ΕΠΙΛΟΓΟΣ, 5/4/46

Ο ΖΗΣΗΣ ΑΓΡΑΦΙΩΤΗΣ, 7/11/46

Ο ΘΑΥΜΑΤΟΠΟΙΟΣ, 25/10/46

Ο ΙΕΡΑΡΧΗΣ, 25/5/46

Ο ΚΟΚΟΣ, 24/7/46

Ο ΚΟΥΖΟΥΛΟΣ, 15/10/46

Ο κουμπάρος, 31/10/46

Ο «ΚΟΥΜΠΑΡΟΣ», 10/12/46

(διαφορετικό κείμενο από αυτό της 31/10/46)

Ο ΚΛΗΔΩΝΑΣ, 25/6/46

Ο ΛΥΤΡΩΜΟΣ Γ΄, 30/11/46

Ο ΜΙΓΚΛΗΣ, 27/11/46

Ο ΜΙΧΑΛΑΚΗΣ, 20/6/46

Ο ΜΠΕΛΝΤΕΣ, 1/8/46

Ο ΠΑΛΙΟΣ ΦΙΛΟΣ, 3/9/46

Ο ΣΑΡΑΒΑΛΟΣ, 7/6/45

Ο συμμαθητής, 18/12/46

Ο ΤΑΫΓΕΤΟΣ, 21/6/46

Ο ΤΙΝΑΝΕΙΟΣ ΚΗΠΟΣ, 23/8/46

Ο ΤΥΧΕΡΟΣ, 9/8/46

ΟΙ ΑΠΟΡΟΙ, 16/4/46

Οι άσσοι του «βολάν», 19/7/46

ΟΙ ΓΗΓΕΝΕΙΣ, 19/7/46

Οι γυναίκες, 15/2/46

ΟΙ ΕΥΚΑΙΡΙΕΣ, 26/1/46

ΟΙ ΚΥΚΝΟΙ, 21/11/46

ΟΙ «ΜΥΣΤΕΣ», 30/5/46

ΟΙ ΠΑΛΙΟΙ ΠΕΙΡΑΙΩΤΕΣ, 12/11/46

ΟΙ ΠΑΛΙΟΙ ΠΕΙΡΑΙΩΤΕΣ, 13/11/46

Οι Πειραιώτες, 19/6/46

Οίκος  Κυρίου, 19/2/46

ΟΞΟΣ ΚΑΙ ΧΟΛΗ, 13/8/46

ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ, 3/5/46

ΠΑΛΙ ΠΕΡΙ «ΚΟΥΜΠΑΡΟΥ», 11/12/46

ΠΑΛΙΑ ΕΠΟΧΗ, 12/3/46

ΠΑΛΙΑ ΓΛΕΝΤΙΑ, 10/9/46

Παλιά αλησμόνητα χρόνια!, 20/4/46

ΠΑΛΙΑ ΤΑΒΕΡΝΑ, 27/7/46

ΠΑΛΙΑ ΧΡΟΝΙΑ, 31/5/46

ΠΑΛΗΟΙ ΤΥΠΟΙ, 14/6/46

ΠΑΛΙΟΣ ΑΡΧΟΝΤΑΣ, 6/9/46

ΠΑΠΑΡΟΥΝΕΣ, 6/4/46

ΠΑΡΘΕΝΙΚΟΝ ΕΡΥΘΗΜΑ, 22/8/46

ΠΕΘΕΡΟΛΟΓΙΑ, 19/12/46

ΠΕΙΡΑΙΟΛΟΓΙΑ, 11/1/46

ΠΕΙΡΑΙΩΤΕΣ ΛΟΓΙΟΙ, 14/11/46

ΠΕΙΡΑΙΩΤΕΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΕΣ, 15/5/46

ΠΕΙΡΑΙΩΤΕΣ ΜΟΥΣΟΥΡΓΟΙ, 3/7/46

ΠΕΙΡΑΙΩΤΗΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΟΣ. Α΄, Οι τραγικές του περιπέτειες, 28/11/46

(στεγάζεται κάτω από τον τίτλο ΣΤΑ ΧΕΡΙΑ ΤΩΝ ΙΤΑΛΩΝ)

ΠΕΙΡΑΙΩΤΗΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΟΣ. Β΄, Φρούρησις και του κ. Ρούφου, 29/11/46

Προετοιμασία, 24/10/46

ΠΡΟΤΟΜΕΣ, 7/5/46

ΠΡΩΤΕΣ ΖΕΣΤΕΣ, 6/6/45

ΡΕΠΟΡΤΑΖ, 19/11/46

ΣΑΝ ΑΝΘΡΩΠΟΙ!, 14/5/46

ΣΟΥΡΠΡΙΖ!, 3/12/46

Στενός κορσές!, 4/9/46

Στην Τρούμπα τον παληό καιρό, 22/1/46

ΣΤΟΝ ΚΗΠΟ, 13/6/46

ΣΥΜΠΑΘΕΙΑ, 13/12/46

ΣΥΜΠΑΘΕΙΣ ΜΟΡΦΕΣ, 16/11/46

Τ’ ΑΡΒΑΝΙΤΙΚΑ, 21/9/46

Τ’ ΑΧΕΡΟΤΣΟΥΒΑΛΑ, 4/7/46

ΤΑ ΚΟΥΜΑΡΑ, 17/10/46

ΤΑ ΜΑΚΡΑ ΤΕΙΧΗ, 1/11/46

ΤΑ ΜΕΤΕΠΕΙΤΑ, 10/4/46

ΤΑ ΝΕΥΡΑ ΜΑΣ, 14/9/46

ΤΑ ΠΑΛΙΑ, 9/11/46

Τα συμβατικά ψέματα, 18/2/46

Τα σωματεία, 20/12/46

ΤΟ ΑΡΧΕΙΟ, 21/12/46

ΤΟ ΞΟΥΡΙΣΜΑ, 12/12/46

Το πραχτικό δώρο, 7/1/46

ΤΑΦΟΣ ΠΟΡΦΥΡΑ, 11/4/46

ΤΕΤΤΙΓΟΦΟΡΟΙ!, 26/6/46

ΤΡΙΤΩΣΑΝΕ ΤΑ ΠΕΡΙ ΜΙΓΚΛΗ, 4/12/46

ΤΡΥΓΟΝΙΑ, 17/9/46

ΤΣΟΥΚΝΙΔΕΣ, 8/3/46

ΦΑΒΟΥΔΕΣ, 15/3/46

Φιλικές υπομνήσεις, 1/2/46

ΦΙΛΟΦΡΟΣΥΝΗ, 26/10/46

Φτωχαδάκια!, 9/1/46

Χαρουπόμελο, 14/2/46

ΧΙΛΙΔΟΝΟΦΩΛΙΕΣ, 9/5/46

ΨΥΧΑΓΩΓΙΑ, 7/12/46

Σημείωση:

Συνάντησα ακόμα τα εξής χρονογραφήματα.

1., Της 10/10/1946 με αριθμό φύλλου 134 στο οποίο ο τίτλος είχε σβηστεί. Ενδέχεται να είναι ο «Περίφημος φαρσέρ». Το δίστηλο αναφέρεται στον θεατρικό επιχειρηματία Διονύση Διονυσιάδη στο Πασαλιμάνι που είχε το «ΠΟΛΥΘΕΑΜΑ». Ο Δ. Διονυσιάδης αναφέρεται αρκετές φορές στα ΠΕΙΡΑΙΩΤΙΚΑ

2., Την Τετάρτη 13 Μαρτίου, δίχως χρονιά, το «ΠΑΙΔΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ», αρ. φύλλου 85 (μικροί στιχοπλόκοι την περίοδο της Κατοχής)

3., Το χρονογράφημα «ΣΤΟΝ ΤΑΦΟ ΦΙΛΙΚΟΥ» με αριθμό φύλλου 59 είναι δίχως χρονολογικά στοιχεία. (Μια επιστολή του Δωδεκανήσιου καθηγητή Μιχαήλ Μιχαηλίδης- Νουάρος, ενεργοποιεί την μνήμη του Ν. Ι. Χαντζάρα και μας μιλά για τον βιομήχανο πειραιώτη Μιλτιάδη Πουρή την σύλληψή του και την φυλάκισή του από τις Ιταλικές στρατιωτικές δυνάμεις κατοχής.) Ο Χαντζάρας έχει δημοσιεύσει και άλλα χρονογραφήματα για τον Μ. Πουρή.

4., Το χρονογράφημα «Χρέος μας», αριθμός φύλλου 98 είναι χωρίς χρονολογικές πληροφορίες δημοσίευσης. (Αφορμή είναι μία Επιστολή- πρόσκληση που του απέστειλε η «Ένωσης των Γυναικών Πειραιώς». Τον προσκαλούν να παρακολουθήσει μία ομιλία στον κινηματογράφο «Παλλάς» σχετικά με την Ελληνίδα γυναίκα και το παιδί από την Ανθή Δασκαλάκη.) Αναφέρει: «Το προσωρινό συμβούλιο της οργάνωσης των γυναικών το αποτελέσανε η κυρία Λίζα Τ. Τζονάκου, ως πρόεδρος και οι κυρίες Καββαδία, καθηγήτρια, Οικονομοπούλου, Νικολετοπούλου, Κορολόγου, Καρούσου και οι δεσποινίδες Ανθή Δασκαλάκη και Καλίτση».

5., «Τα ερωτήματα» με αριθμό φύλλου 50, Φεβρουάριος με ερωτηματικό στην χρονιά 1945 ή 1946 (;). Το χρονογράφημα έχει σχέση με το Μνημόσυνο που τέλεσε ο Δήμος για να τιμήσει τους νεκρούς της 11 Ιανουαρίου 1944. Ο Βομβαρδισμός του Πειραιά και των συνοικιών του.

6., Το χρονογράφημα «Οι ταβέρνες» αριθμός φύλλου 41, με χρονολογία 23 Ιανουαρίου και ερωτηματικό στην χρονιά αν δημοσιεύτηκε το 1946 ή 1947. Παλαιές ενθυμήσεις φίλων σε συζητήσεις τους. Το μαγαζί του Μπαλακώστα. Ο Χαντζάρας στα Πειραιώτικά του μνημονεύει αρκετές πειραιώτικες ταβέρνες και τους ιδιοκτήτες τους.  

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος

Πειραιάς,

26 Σεπτεμβρίου 2025