ΑΛΦΑΒΗΤΙΚΗ
ΣΕΙΡΑ ΤΑ ΠΕΙΡΑΙΩΤΙΚΑ ΤΟΥ 1945
του ΝΙΚΟΥ Ι.
ΧΑΝΤΖΑΡΑ
Εφημερίδα Η
ΦΩΝΗ ΤΟΥ ΠΕΙΡΑΙΩΣ
«Αέρα στο
κορμί σου», 26/6/45
ΑΙΕΝ
ΑΡΙΣΤΕΥΕΙΝ, 15/1/45
Αιέν
αριστεύειν, 21/12/45
(διαφορετικό
κείμενο από αυτό της 15/1/45)
Αι
δυσχέρειαι του Δήμου εις τα πρώτα του βήματα Β΄, Ενδιαφέροντα έγγραφα.
Αι οδοί και
πλατείαι Α΄, Έτος 1836, 31/3/45
Αλησμόνητα
χρόνια, 6/6/45
(Οι
Βαβουλιώτες)
Αλησμόνητα
χρόνια, 20/7/45
(Είναι
διαφορετικό κείμενο από της 20/4/45. Και με διαφορετικό τίτλο: «παληές
αναμνήσεις». ΝΕΑ ΚΟΚΚΙΝΙΑ.
Αλεξάντρα,
18/9/45
Άλλες
φιλικές μορφές, 4/10/45
Αναμνήσεις
για το Βενιζέλο, 9/6/45
Ανέκδοτα,
20/2/45
Ανεκδοτολογία,
19/2/45
Ανθρωπάκια,
16/11/45
Απόπειρα
μπαίν- μιξτ στο παλιό Πασαλιμάνι, 27/4/45
Απορία,
26/2/45
Απόρρητα και
στα φόρα, 13/6/45
Άρμενα,
23/2/45
Άς μένη το
βύσσινο!, 12/9/45
Βίλλα
Σκουλούδη, 3/2/45
Για την
τέχνη, 16/11/45
Γυναικόπαιδα
από την Κρήτη, 24/5/45
Δελτιοδίαιτοι,
1/3/45
Δεσπότης …
μαννεκέν, 19/6/45
Διαβάζοντας
παλιά πρακτικά του Δήμου μας, 17/3/45
(κάτω από
τον τίτλο ΩΡΕΣ ΑΝΑΨΥΧΗΣ)
Διαστροφές,
24/2/45
«Δράξασθε
παιδείας», 10/10/45
Δραστηριότητα,
28/2/45
Εθνική και
κοινωνική δράσις, 19/4/45
(κάτω από
τον τίτλο Η Πειραϊκή ιστορία)
Εθνοφύλακες
του 1867
Ειδύλλια του
Βασιλέως, 15/6/45
Ειρηνοδικείον,
27/3/45
Ελλάδα, με
το χρυσάφι είνε δεμένα τα πόδια σου. Πειραιεύς 1835
(κάτω από
τον τίτλο Πρίν 110 χρόνια)
Ένας άξιος
δήμαρχος, 13/7/45
Ένας άξιος
δήμαρχος, 14/7/45
(συνέχεια
του προηγούμενου για τον Πέτρο Ομηρίδη Σκυλίτση)
Ενδιαφέρον
δοκίμιον της ιστορίας Πειραιώς, 20/4/45
Εν τάξει!,
31/1/45
Ενώ τυλίγεται
η ψυχή στην ασημένια πάχνη, 7/7/45
(κάτω από
τον τίτλο ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ)
Ενώ χτυπούν
οι καμπάνες, 17/8/45
Εξομολόγηση,
14/9/45
Επίδειξη,
16/6/45
Ερασιτέχνες,
3/3/45
Εργάτριες,
15/2/45
Ζωγραφική,
9/2/45
Η αγορά μας,
19/3/45
Η ανατολή
του βούρκου, 28/11/45
Η βασίλισσα
Όλγα φθάνει νύφη στον Πειραιά, 21/5/45
Η
βασιλοπούλα, 24/9/45
Η επίχωσις
των βάλτων εις τον παλαιόν Πειραιά, 30/5/45
Η Ευγενία
των Γάλλων στον Τινάνειο, 4/4/45
Η ζουρνέ
μου, 15/9/45
Η ιστορία
μας, 27/12/45
Η ιστορία
του Πειραιώς, 13/11/45
Η κλεφτοκοκορού,
22/11/45
Η
Κωνσταντινιά, 20/6/45
Η Λέσχη,
26/7/45
Η ΜΙΚΡΗ
ΚΟΝΤΕΣΣΑ, 9/5/45
Η Ντάπια,
14/1/45
Η οικονομική
θέσις του Δήμου Πειραιώς (1836). Μία προσφορά του ναυάρχου Ουγκώ, 21/3/45
(κάτω από
τον τίτλο Η Ιστορία του Πειραιώς)
Η πατρίδα
μας, 10/8/45
Η
περδικομάτα, 1/10/45
Η πινακοθήκη
του, 5/2/45
Η
πινακοθήκη, 6/10/45
(διαφορετικό
κείμενο από αυτό της 5/2/45. Γράφει για την μεταφορά της προτομής του
Θεμιστοκλή στα Ταμπούρια. Και περί ονομασίας οδών)
Η Σπηλιά,
7/2/45
Η σφραγίς
του Δήμου. Ένα γράμμα του Α. Ραγκαβή, 19/5/45
Η Σχολή
Μελετοπούλου, 13/4/45
Η φιλημένη,
24/7/45
Ήθη και
έθιμα. «Οι κάλπικοι συνδρομηταί», 8/5/45
Ημέρες
οργής, 10/2/45
ΗΡΩΕΣ του
Πειραιώς, 28/4/45
(κάτω από
τον τίτλο ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ)
Θα φάνε
ρόϊδια!. Σημερινά και περασμένα, 28/8/45
Ιστορία δια
φωτογραφιών, 16/8/45
Ιστορία της
«Φωνής», 11/1/45
Ιστοριογραφία,
30/1/45
Και πάλι για
την Τερψιθέα, 12/6/45
Και
τσοπανάκος, 29/6/45
Καρμίρηδες,
2/3/45
Καταστροφή
αρχείου, 7/6/45
Κατσικόδρομος,
15/12/45
Κηδεία
μεθύστακα, 24/8/45
Κύμα
μαγκιάς, 18/8/45
Λαϊκοί
ραψωδοί, 28/7/45
Λιανοτράγουδα,
22/6/45
Λίμπρο ντ’
όρο, 27/1/45
Μακρόταται
συζητήσεις δια την δημοτ. Σφραγίδα. Οι γάμοι του Όθωνος, 29/3/45
Μέσα!,
21/2/45
Με το
Σκυλίτση, το Νιρβάνα και το Φιλύρα στο Τινάνειο, 22/3/45
(κάτω από
τον τίτλο ΑΞΕΧΑΣΤΕΣ ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ)
Μηχανές,
18/6/45
Μία και
σαράντα, 16/2/45
Μια φωλιά
ευγενών εις τον παληόν Πειραιά. Ο νομισματολόγος Αλ. Μελετόπουλος.
(κάτω από
τον τίτλο Η Πειραϊκή Ιστορία)
Μουσική,
14/12/45
Μπρέσκεζα,
11/12/45
Ναυτικόν
Άσυλον, 25/5/45
Νέα γενεά,
21/7/45
Νέες πλάκες,
8/8/45
Νεόπλουτοι
του 1868, 23/5/45
«Ντελίτσια»,
20/1/45
Νυχτερινή
μουσική, 23/8/45
Ο αήττητος,
18/1/45
Ο Ανάργυρος,
17/2/45
Ο ΑΡΑΠΗΣ,
6/11/45
Ο Βώκος,
12/1/45
Ο
Γκαμπριέλε, 18/10/45
Ο Δήμος και
το λιμάνι, 5/6/45
Ο
εκπαιδευτής, 16/1/45
Ο ζωγράφος
Νέζης, 8/2/45
Ο
θριαμβευτής, 17/1/45
Ο κατακτητής
Βρασίδας, 1/8/45
Ο Λ. Ράλλης,
2/5/45
Ο Μανώλαρος,
10/11/45
Ο μυσταγωγός
μου, 11/5/45
Ο Νιρβάνας
στα μικράτα του, 14/6/45
Ο ΠΑΤΡΙΩΤΗΣ,
24/9/45
Ο ποιητής
Αβραάμ, 27/7/45
Ο
συνοικισμός των Χίων εις τον παλιόν Πειραιά, 5/4/45
Ο Τινάνειος
κήπος, 10/3/45
Οι
μαρτυριάρηδες, 26/12/45
Οι
«μεταμφιεσμένοι», 13/8/45
Οι σωτήρες!,
8/3/45
Οικοδόμοι
μεγαλείου, Α΄ 10/4/45
Οικοδόμοι
μεγαλείου, Β΄ 11/4/45
Όμορφος
κόσμος, 29/9/45
Όνειρα,
13/12/45
Ούτε γάτα
ούτε ζημιά, 14/8/45
Παλιά
χρόνια, 31/10/45
Παλιές
Πειραϊκές μορφές, 4/8/45
Παλιές
φωτογραφίες, 3/10/45
Πάππου προς
πάππου, 11/6/45
Παράπονα,
30/10/45
Πάτερ
–Γεώργιος, 2/2/45
Πατρική
κληρονομιά, 11/8/45
Πειραιολογία,
27/2/45
Περασμένα,
16/10/45
Περασμένα
καλά χρόνια!, 20/9/45
Περίπατοι,
12/12/45
Πνοή
πολιτισμού, 1/6/45
Πολιτισμός,
28/12/45
Πονηροκρατία,
21/6/45
Πριγκηπέσσα
μου Μαρία, 7/8/45
Προς τη δύση
του, 25/1/45
Προσπάθεια
του παλιού Δήμου προς αποξήρανσιν των ελών του λιμενίσκου Ζέας, 23/3/45
(κάτω από
τον τίτλο Η Ιστορία του Πειραιώς)
Πολυτελείς
υελοπίνακες, 18/5/45
Πώς επέρασεν
ο Δήμος την κρίσιν του 1895. Η ευγνωμοσύνη προς τον Δεληγιάννην.
(κάτω από
τον τίτλο Η Πειραϊκή Ιστορία)
«Ρόδο το
αμάραντο», 4/7/45
Σαν όνειρο,
9/8/45
«Σεϊζης του
βασιλιά…». Αξέχαστες ημέρες, 23/6/45
Σούζη και
Ξένη, 29/11/45
Στη φάκα,
20/12/45
Στο παληό
αρχοντόσπιτο του Γιαννακού Τζελέπη, 21/4/45
(κάτω από
τον τίτλο Η Πειραϊκή Ιστορία)
Στον
Τινάνειο κήπο με τις αξέχαστες μορφές αγαπημένων μου συντρόφων. Πορφύρας,
Νιρβάνας, Ζουφρές, 15/5/45
Στον
περίφημο κήπο του Πειραιώτη Αλκινόου. Το σχολείο του Μελετόπουλου, 12/4/45
(κάτω από
τον τίτλο Η Πειραϊκή Ιστορία)
Συμμαθητές,
11/10/45
Συμπαθητικός
ζουρλός!, 22/8/45
Σχέδια του
1946, 22/9/45
Σχολεία,
2/6/45
Τ’
αφεντικό!, 31/7/45
Τα αιώνια
παράπονα των ταβερνιάρηδων. Ένα παλαιό έγγραφο, 6/4/45
(κάτω από
τον τίτλο Η Πειραϊκή Ιστορία)
ΤΑ ΔΕΝΔΡΑ ΜΑΣ, 2/10/45
(*)
(κάτω από
τον τίτλο ΠΕΡΙ ΜΙΑΝ ΣΥΖΗΤΗΣΙΝ)
Τα δροσερά
λουλούδια, 25/9/45
Τα κυνικά
καύματα, 25/7/45
Τα μπάνια,
26/4/45
Τα
περασμένα, 7/5/45
(κάτω από
τον τίτλο ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ)
Τα πρώτα
φαρμακεία, 3/5/45
Τα
«τηγανάκια», 9/11/45
Το αρχοντικό
του Φεράλδη. Η μεγαλοπρεπής είσοδός του, 25/4/45
Το
Δημαρχείο, 13/2/45
Το δράμα της
κατοχής, 18/12/45
Το ειδύλλιο
του πατέρα μου, 3/7/45
Το ιστορικό
μοναστήρι του Αγίου Σπυρίδωνος και ο σημερινός ναός του. Ο κατάλογος του
εράνου, 16/3/45
Το ιστορικό
Περιβολάκι, 14/3/45
Το καπέλλο,
που περπατάει, 28/6/45
Το
κομπόδεμα, 24/10/45
Το μάτι του
γαρίδα!, 6/7/45
Το μυστικό,
9/3/45
Το
Πασαλιμάνι, 31/5/45
ΤΟ ΠΡΑΣΙΝΟ,
28/9/45
Το ρεπορτάζ,
17/5/45
Το σχέδιον
του Ιερού ναού Α. Σπυρίδωνος. Τα ανταλλαγέντα έγγραφα, 30/3/45
«Το φιλότιμο
αξίζει μονάχα», 27/6/45
Το χωριό
μου, 1/2/45
Το Ωρολόϊ,
12/2/45
ΤΡΑΓΙΑΣΚΕΣ,
8/11/45
Τσεμπέρι και
«νινίς», 10/7/45
Υπό τον
ζυγόν, 13/10/45
Υπό τον
ζυγόν!, 21/8/45
(διαφορετικό
κείμενο από αυτό της 21/8/45)
Φάμπρικες,
14/2/45
Φανταρούδες,
πολιτσμάνες, 7/9/45
Φώς εις την
ιστορίαν μας, 12/6/45
«ΦΩΣ εκ των
ένδον», 25/1/45
Χάθηκε ο
Γιάννης!, 25/8/45
Χαρμόσυνο
σάλπισμα, 6/8/45
Χελιδόνια,
3/8/45
Χοροεσπερίδες,
29/1/45
Χωρίς
ταυτότητα, 26/1/45
Ώρες ανίας,
1/5/45
(κάτω από
τον τίτλο ΣΤΟΧΑΣΜΟΙ)
Σημειώσεις:
«Σούρουπο! Τελειώνει ο Μάης. Τα λουλούδια του κήπου, ποτισμένα από τ’
απόγευμα, αποπνέουν στην αύρα γλυκειές ευωδίες… Τα φώτα του λιμανιού και της
πόλεως ανάβουν ένα-ένα».
Ν.
Ι. Χαντζάρας
Στο σημείωμα αυτό αναρτώ τα
ΠΕΙΡΑΙΩΤΙΚΑ ΤΟΥ 1945 κατά Αλφαβητική σειρά για καλύτερη ευρετηρίαση τους και
μιλώ για την Φυσιολατρία του.
Έχουν παρέλθει αρκετές δεκαετίες από
τότε που ο Πειραιάς ήταν ένα έρημο και ανεμοδαρμένο λιμάνι με μερικές εδώ και
εκεί παράγκες κοντά στην δογάνα και τον
φύλακά της. Τα χρόνια πέρασαν γρήγορα η φτωχομάνα αρχαία πόλη-που στα
αρχαία χρόνια ήτο Νήσος- άρχιζε να αλλάζει όψη, να διευρύνει τα γεωγραφικά της
όρια να επεκτείνεται. Ανοίχτηκαν δρόμοι και λεωφόροι δίνοντάς τους ονόματα
βασιλιάδων, αρχαίων ελλήνων φιλοσόφων, πρωθυπουργών και δημάρχων. Οικοδομήθηκαν
τα καινούργια της πόλης κτήρια, οι επαύλεις των ευκατάστατων γηγενών
πειραιωτών, οι δημοτικές υπηρεσίες, απόκτησε πλατείες, πάρκα, τόπους αναψυχής εκεί
που άλλοτε ήταν βουρκάρια. Απόκτησε την δημοτική της αγορά, τις βιομηχανικές
της περιοχές, τις πρώτες της τράπεζες, το Λιμάνι της. Το Λιμάνι του Πειραιά ένα
από τα πρώτα εμπορικά και διαμετακομιστικά Λιμάνια της Μεσογείου. Και, όπως
κάθε Λιμάνι, τις κακόφημες γύρω του συνοικίες, την Τρούμπα. Άρχισαν να συρρέουν
ελληνικές οικογένειες, άτομα με την φαμελιά τους από διάφορα μέρη της
νησιωτικής και ηπειρωτικής Ελλάδας, μικρασιατικός προσφυγικός κόσμος μετά το
1922, δημιουργήθηκαν οι γύρω όμοροι πειραϊκοί Δήμοι. Ο Πειραιάς μετατράπηκε σιγά-σιγά σε έναν πολύβουο
και πολυπληθή Δήμο από παλαιές οικογένειες πειραιωτών και καινούργιες που
συνέρρεα από κάθε γωνιά της υφηλίου. Απόκτησε την αστική του τάξη, την
Ναυτοσύνη του, τα εργατικά του σωματεία, τα σωματεία των γυναικών του και των
φιλολογικών και φυσιολατρικών του ενδιαφερόντων. Καλλιέργησε τα γράμματα και
τις τέχνες χτίζοντας Δημοτικά και Ιδιωτικά Σχολεία, αρχιτεκτόνησε το
εμβληματικό στολίδι του, το Δημοτικό Θέατρο Πειραιά στο κέντρο της πόλης, το
περίφημο Ρολόϊ-Δημαρχείο του. Οικοδόμησε νέες Εκκλησίες δημιουργώντας τις
ενορίες των συνοικιών του, άνοιξαν οι πρώτες θεατρικές και κινηματογραφικές
αίθουσες, χτίστηκαν Νοσοκομεία, απόχτησε το Αρχαιολογικό Μουσείο του Πειραιά
όπου στέγασε τις αρχαιότητές του, δημιούργησε το Πειραϊκό του Θέατρο-από τον
Δημήτρη Ροντήρη, καλλιέργησε τις τέχνες και τα γράμματα, ανθοφόρησε και
καρποφόρησε τον γηγενή πειραϊκό πολιτισμό του Πειραιά. Πρόσθεσε την δική του
ξεχωριστή σφραγίδα στην ιστορία και τον πολιτισμό της Ελλάδας.
Στην πόλη του Πειραιά εκτός από τα
φιλολογικά σωματεία και στέκια δημιουργήθηκαν και γνωστοί Φυσιολατρικοί Όμιλοι
και Ορειβατικά σωματεία με σημαντική και σπουδαία δράση στην εποχή και στο χώρο
τους. Η Φυσιολατρία είχε ρίζες στον Πειραιά, και ήταν εύλογο μια και μεγάλες
μερίδες του πληθυσμού του, οι δημότες του προέρχονταν από την επαρχία, τον Μοριά,
την Νησιωτική Ελλάδα περιοχές και διαμερίσματα της χώρας που, οι κάτοικοι, ζούσαν
ακόμα κοντά στην φύση, ήταν αγροτικός πληθυσμός, δεν είχε αστικοποιηθεί, δεν είχε
ξεκόψει από τις λαϊκές ρίζες του και κοινωνικές συνήθειές του. Το ίδιο και ο
ποιητής και δημοσιογράφος Νίκος Ι. Χαντζάρας, από την μία οι αργίτικες του πατέρα
του ρίζες και από την άλλη οι υδραίϊκες της μητέρας του τον είχαν μπολιάσει με
τα εφόδια εκείνα της φυσιολατρίας, και φυσικά, το Πειραϊκό τότε τοπίο. Η αγάπη
του Χαντζάρα για τα δέντρα και τα λουλούδια είναι μεγάλη, το ίδιο και για τον
στολισμό της Πόλης με αυτά. Σε πολλά Πειραϊκά χρονογραφήματά του μας μιλά για το
ενδιαφέρον του για τον καλλωπισμό της. Ο πειραιώτης ποιητής δεν ήταν μόνο φιλότεχνος
αλλά και φιλόζωος, φυσιολάτρης, στα χρονογραφήματά του αναφέρεται συχνά στους περιπάτους
του σε Κήπους της Πόλης, ιδιαίτερα σε αυτούς της Τερψιθέας, του Αγίου Κωνσταντίνου,
στο περιβολάκι, τον Τινάνειο Κήπο. Σε ένα μάλιστα χρονογράφημά του, περιγράφοντάς
μας τις εκτάσεις με τα περιβόλια της οικογένειας Μελετόπουλου γράφει: «όταν τον
συναντούσα (εννοεί τον Μελετόπουλο) οι περιγραφές του μου θύμιζαν λίγο την
περιγραφή του Ομήρου για τον κήπο του Αλκινόου». Ενώ, το χρονογράφημά του το
τιλοφορεί «Στον περίφημο κήπο του Πειραιώτη Αλκινόου», μιλώντας μας για Το Σχολείο
του Μελετόπουλου.
Την Παρασκευή 28 Σεπτεμβρίου 1945 ο Ν. Ι.
Χαντζάρας δημοσιεύει το χρονογράφημά του «ΤΟ ΠΡΑΣΙΝΟ», μία απάντηση στον φίλο
και συμπολίτη του Μιχάλη Μανούσκο, ο οποίος αποστέλλει επιστολή στην εφημερίδα
εκφράζοντας τα παράπονά του για τις απόψεις που εκφέρει ο ποιητής και
δημοσιογράφος Χαντζάρας σχετικά με την δεντροφύτευση του Δήμου. Διαβάζουμε:
ΤΟ ΠΡΑΣΙΝΟ
Παίρνοντας
αφορμή από κάποιο χρονογράφημά μου της περασμένης βδομάδας στη «Φωνή» ο φίλος
συμπολίτης κ. Μ. Μανούσκος καταφέρεται εναντίον μου με την ακόλουθη επιστολή,
γιατί νομίζει, πώς κάνω μεγάλη αδικία στην προσπάθειά του της «Εβδομάδας του
Πρασίνου», που είχε τόσα λαμπρά αποτελέσματα στην πόλη μας.
Αγαπητέ
Νίκο,
Τα Πειραϊκά
σου του Σαββάτου, στη «Φωνή του Πειραιώς» κάνουν μεγάλη αδικία σε μια
προσπάθεια της «Εβδομάδας του Πρασίνου» που τόσο λαμπρά αποτελέσματα είχε στην
πόλη μας.
Δεν επεκράτησε λογική γράφεις. Τι
υπονοής άραγε; Και γιατί δεν μας έλεγες τότε τίποτα; Το … ρετσινόλαδο τάχα
φοβήθηκες που… δίνανε στους αρσενικούς ή το… πάγο της κυρά- Θανάσαινας;
Μα, για τ’ όνομα του Θεού, είνε να
λέγονται αυτά τα πράγματα, και μάλιστα να υπογράφονται από ένα όνομα σεβαστό
σαν το δικό σου;
Δικαίωμα είνε της κυρά- Σταυρούλας με
τους βασιλικούς να ψηφίση μεθαύριο όποιον θέλει και να μαυρίση τον τότε
δήμαρχο, αν της δώση αυτή την ευχαρίστηση. Αλλά και υποχρέωση κάθε τίμιου
ανθρώπου νομίζω ότι είνε να ομολογήση μια τεράστια προσπάθεια που έγινε εκείνο
τον καιρό μέσα στη δημοτική γραμμή, καθαρά δημοκρατική, από ένα πολίτη
επιστρατευμένο για την πόλη που με φανατισμό αγάπησε.
Φιλικώτατα
δικός Σου Μιχ. Μανούσκος 24/9/45.
Μα ήτανε βολετό να εξάρω μια
προσπάθεια, που έγινε κάτω από το κράτος του τρόμου και της απειλής κι’
ανάσκαψεν όλα τα πεζοδρόμια και κατάστρεψε τους στενούς δρόμους και τους έκανε
αδιάβατους; Ο κ. Μανούσκος θυμάται τότε, πώς απαγορευότανε οποιαδήποτε
δημοσίευση αντίθετη ή λιγάκι αντίθετη στο σωτήριο πρόγραμμα του υπουργού της
πρωτεύουσας Κώστα Κοτζιά.
Εάν
επιτρεπότανε η συζήτηση, μπορούσανε να γραφτούνε τότε λίγα πράματα και να
ματαιώνανε τη δενδροφύτευση τουλάχιστο στα πεζοδρόμια, που έχουνε πλάτος ένα
μέτρο και τώρα παρουσιάζουν σειρά από λάκκους, δηλαδή ανθρωποπαγίδες.
Το ρετσινόλαδο, ο πάγος και οι εξορίες
ήτανε καθημερινή δίαιτα για το λαό στην απαίσια δικτατορία. Το ξέρει καλά ο
φίλος κ. Μανούσκος, ένας πολίτης επιστρατευμένος από τον υπουργό Κοτζιά να
εργαστή μέσα σε δημοτική γραμμή, καθαρά
δημοκρατική, να παίξη, δηλαδή, το ρόλο του δημάρχου.
Δεν λησμονιούνται εύκολα τα περασμένα.
Ο πολιτισμός του Κοτζιά επιβλήθηκε βίαια τότε και κατάστρεψε τους δρόμους του
Πειραιά και κατάστρεψε με τσεκούρια και τα μεγάλα πανάρχαια δέντρα της
Τερψιθέας, που λένε, πώς είχανε φυτευτή από το χέρι της Βασίλισσας Αμαλίας.
Νομίζω, πώς τίμια στάθηκα, ρίχνοντας
το ανάθεμα ενάντια στη διχτατορία και μη αναγνωρίζοντας τα… λαμπρά αποτελέσματα
της «Εβδομάδας του Πρασίνου» στον Πειραιά.
Νίκος Ι. Χαντζάρας.
Μερικές
μέρες αργότερα ο Χαντζάρας, στην πρώτη σελίδα της «Φωνής» που έγραφε, Τρίτη 2 Οκτωβρίου
1945 επανέρχεται δημοσιεύοντας ένα ακόμα χρονογράφημά του ΤΑ ΔΕΝΔΡΑ ΜΑΣ. Στο
δημοσίευμα ο Χαντζάρας μεταφέρει νέα επιστολή του πρώην πειραιώτη Δημάρχου
30/9/45 Μιχάλη Μανούσκου με σημείωμα της εφημερίδας.
Οι απόψεις
του Ν. Ι. Χαντζάρα για την δεντροφύτευση προκάλεσαν αντιδράσεις σε διάφορους
κύκλους του Πειραιά. Βλέπε το κείμενο «ΤΑ ΔΕΝΤΡΑ ΤΩΝ ΔΡΟΜΩΝ» στο φυλλάδιο του
ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟΥ ΣΥΛΛΟΓΟΥ ΠΕΙΡΑΙΩΣ. ΜΗΝΙΑΙΟ ΦΥΣΙΟΛΑΤΡΙΚΟ ΔΕΛΤΙΟ αριθμός φύλλου 5,
Νοέμβριος 1945. Τα Γραφεία του Φυσιολατρικού Συνδέσμου Πειραιώς βρίσκοντας στην
οδό Ζωσιμαδών 34, την Συντακτική Επιτροπή του Δελτίου αποτελούσαν οι Ν. Βλάχος,
Π. Μπατιστάτος, Β. Πατσουράκος.
Διαβάζουμε στο χρονογράφημα του Ν. Ι.
Χαντζάρα κάτω από τον τίτλο ΠΕΡΙ ΜΙΑΝ ΣΥΖΗΤΗΣΙΝ
ΤΑ
ΔΕΝΔΡΑ ΜΑΣ
Ο καλός
συμπολίτης και συμπαθής φίλος κ. Μιχ. Μανούσκος μας απέστειλε την κατωτέρω
επιστολήν:
Φίλοι κ.
Διευθυνταί,
Τα χθεσινά
«Πειραιώτικα» του φιλτάτου κ. Χαντζάρα, με υποχρεώνουν να επανέλθω, γιατί δεν σας κρύβω πώς τα
σχόλια έστω και άδικα, για έργα που έγιναν προ τόσων χρόνων αποδείχνουν πώς
κάτι μεγάλο έγινε εκείνη τη μικρή περίοδο των 2-3 χρόνων, ενώ προηγουμένως και
επομένως δεν έχουν τίποτα για κουβέντιασμα.
Δεν θα γίνω ο απολογητής μιανής
περιόδου που πέρασεν στην ιστορία και γι αυτό δεν θα πατήσω τη φλύδα που μου
επέταξε ο χρονογράφος σας.
Όσο για τη «Δήλωση Μετανοίας» που μου
ζητάει να του υπογράψω, παρ’ όλη τη συμπάθεια που του έχω, δεν θα το κάνω,
γιατί είμαι απόλυτα βέβαιος πως είναι από τους λιγοστούς που θα βλέπανε με
ικανοποίηση τα όμορφα δενδράκια των Πειραιώτικων δρόμων, ρημαγμένα από το
τσεκούρι των καινούργιων καιρών που ζούμε.
Θέλω όμως να με πιστέψη πώς ο πολύς
κόσμος τα βλέπει με μεγάλη στοργή, τα χαίρεται γιατί και τα πλήρωσαν στο Δήμο
οι περίοικοι και επίμονα τα εζήτησαν να φυτευτούν.
Αν τυχόν έχουν δενδροφυτευτή κάνα δυό
στενά πεζοδρόμια, που έχουν πλάτος ενός μέτρου και γι’ αυτό προκαλούν την οργή
του φίλου μου κ. Χαντζάρα, θα ημπορούσε να εισηγηθή στο Δήμαρχο να τα κόψη, αν
και αμφιβάλλω πως θα τον αφήσουν οι γείτονες.
Όσο για τα πεζοδρόμια που τα
χαρακτηρίζει «ανθρωποπαγίδες», αυτά, βέβαια, όσο λίγα κι αν διέφυγαν από την
προσοχή της τότε περιόδου, πρέπει, έστω και τώρα, να επισκευασθούν από το Δήμο.
Αλλά, παρ’ όλα αυτά, όταν στη Δημαρχία
εκλεγή ο άξιος άνθρωπος (κι ας χτυπάη ξύλο ο Νίκος), να ξέρη πώς θα συνεχίση
και θα συμπληρώση αυτό που άρχισε με την «Εβδομάδα του Πρασίνου» γιατί έχει
μεγάλη ανάγκη ο τόπος μας από δένδρα και λουλούδια που προπαντός δίνουν τη χαρά
στους πολυβασανισμένους από το μόχθο της δουλειάς κατοίκους του.
Φιλικώτατα δικός σας
30/9/45 Μ. ΜΑΝΟΥΣΚΟΣ
ΣΗΜ: της «Φ.
τ. Π». Η ανωτέρω επιστολή του πρώην δημάρχου μας κ. Μιχ. Μανούσκο, απαντητική
εις χρονογράφημα του συνεργάτου μας κ. Ν. Χαντζάρα, μας δημιουργεί την ευκαιρία
να επαινέσωμεν την «Εβδομάδα του Πρασίνου». Αν τώρα μερικοί δρόμοι είναι στενοί
και όλα σχεδόν τα πεζοδρόμια χαλασμένα, αυτό εμπίπτει εις την αρμοδιότητα του
νυν δημάρχου, δυναμένου: α) Να κόψη τα κλαδιά, που μπαίνουν στα παράθυρα των
σπιτιών. (Το «κούρεμα» των κλαδιών και η τήρησις ωρισμένου σφαιροειδούς
σχήματος στα δένδρα, γίνεται παντού εις την Ευρώπην), και δεύτερον, να
επισκευάση τα πεζοδρόμια. Όσον αφορά, το «κόψιμο», ασφαλώς, κανένας δήμαρχος
δεν θα ευρεθή πρόθυμος, εξαιρέσει του κ. Π. Ντεντιδάκη. Είναι ο πρώτος και ο
τελευταίος-ασφαλώς- δήμαρχος, που διέταξε να κόψουν τρία ή τέσσερα μεγάλα και
αναθήματα δένδρα εις την λεωφόρον Βασιλίσσης Σοφίας δια λόγους… μυστηριώδεις).
ΝΙΚΟΣ
Ι. ΧΑΝΤΖΑΡΑΣ
«Στις στιγμές που
«σκάζει» ο ήλιος, βρίσκουμαι στο μαρμαρότειχο περιβολάκι του Αγίου
Κωνσταντίνου. Ο κήπος ποτίζεται και θάλλει. Στο κέντρο του ανθίζουνε όμορφες
ντάλιες. Τα χρυσάνθεμα, φουντωμένα, ετοιμάζουνται να λουλουδίσουνε.
Ο
κήπος χαρά Θεού. Μα περιστοιχίζουνε οι παλιές αναμνήσεις. Θυμάμαι την παλιάν
αγάπη μου στα λουλούδια. Παιδικούς και νεανικούς μου στίχους:
Σαν
ήμουνα παιδί, στα λουλούδια.
στις
πρασινάδες τα περνούσα,
πηδούσα,
στο λευκό το μέτωπο,
της
παπαρούνας φύλλα σκούσα.
Ν. Ι. Χαντζάρας, «Τα δροσερά
λουλούδια»
Αρκετά
από τα χρονογραφήματα του Χαντζάρα εξετάζουν ζητήματα δεντροφύτευσης του Δήμου
από τους κατά καιρούς Δημάρχους. Ο Ν.Ι.Χ. συνηθίζει να επισκέπτεται, να κάνει
βόλτες στους Κήπους της Πόλης, στην Τερψιθέα, στον Τινάνειο Κήπο, στους Κήπους
της εκκλησίας του Αγίου Κωνσταντίνου… σε διαφορετικές ώρες της ημέρας. Καθόταν
στα μαγαζιά τους (καφενεία, ζαχαροπλαστεία, παγκάκια, στα σκαλιά) παρατηρώντας
και περιεργάζονταν τα λουλούδια και τα φυτά που είχαν φυτευθεί και έβλεπε την
περιποίησή τους από τους αρμοδίους της Δημοτικής Αρχής γράφοντας τα ρεπορτάζ
του. Μιλούσε με τους αρμόδιους διευθυντές των υπηρεσιών και μετέφερε τις
απόψεις τους στα χρονογραφήματά του, άκουγε τις υποδείξεις τους, τα σχόλιά τους.
Μνημονεύει ονόματα φυλάκων όπως ο Θόδωρος ο Κόης ο κουτοφτέρας φύλακας του
Κήπου της Τερψιθέας που φρόντιζε τις ροϊδιές, τον γεωπόνο του Δήμου Τάσο Καλούδη.
Συνομιλούσε με καθημερινούς περαστικούς πειραιώτες, γηγενείς δημότες, τον εργατόκοσμο,
έβλεπε τα μικρά παιδιά να παίζουν και να τρέχουν μπροστά του, να κόβουν
λουλούδια οι νέοι ερωτευμένοι. Στην δεκαετία του 1960 να υπενθυμίσουμε άρχιζαν
να στήνονται- διοργανώνονται οι πρώτες υπαίθριες εκθέσεις ζωγραφικής, βιβλίων.
Οι Κήποι του Πειραιά όπως και τα άλλα στέκια, ταβέρνες, ουζερί, καφωδεία,
μπακάλικα, μπαρμπέρικα, φαρμακεία ήσαν τόποι συνάντησης και γνωριμιών,
καλησπερίσματος γειτόνων, ανταλλαγής γνωμών και απόψεων για τα συμβαίνοντα στον
Δήμο φιλικών προσώπων, στην χώρα. Το Πράσινο στα διάφορα διαμερίσματα του Δήμου
ήταν μικρές οάσεις αναπνοής και μυρωδιών, ποικιλίας χρωμάτων της φύσης, έσπαγε
την πέτρινη αγριάδα του τοπίου, ζέσταιναν την ερημιά του, περιέβαλε την Πόλη με
χρώματα και αρώματα, ευωδιές λουλουδιών μέσα στις γλάστρες και τα παρτέρια, τους
κήπους και τις αυλές. Οι ισχυρές εντυπώσεις των συστάδων από φυτά, δέντρα και
λουλούδια στα μάτια των Πειραιωτών και στις αισθήσεις τους πρόσφεραν το άλλο
άρωμα της πόλης. Η Φυσιολατρία και η αγάπη του προς τα ζώα, ιδιαίτερα τα άλογα
και τις φοράδες που είχε στην δούλεψή του ο αραμπατζής πατέρας του, οι γάτες
και τα σκυλιά είναι εμφανής στα γραπτά του Χαντζάρα. Στο πρώτο χρονογράφημα
ρίχνει τις «μπηχτές του για την περίοδο της δικτατορίας του Μεταξά, (το
ρετσινόλαδο, ο πάγος…) ο Κοτζιάς ήτανε δήμαρχος της πρωτεύουσας. Ο Χαντζάρας
απαντά στον πρώην δήμαρχο Πειραιά και συντοπίτη του με διακριτικότητα και τακτ,
ευγένεια, διατηρώντας τις απόψεις και ενστάσεις του για τις μικρές
«καταστροφές» που συντελούνται στις οδούς της πόλης στο όνομα την
δεντροφύτευσης. Όμως, τις αντιρρήσεις τους στα όσα δημοσίευσε ο Χαντζάρας στα
Πειραιώτικά του στην εφημερίδα εκφράζουν και μέλη του Οδοιπορικού Συλλόγου
Πειραιώς όπως διαβάζουμε παρακάτω.
ΤΑ ΔΕΝΤΡΑ ΤΩΝ ΔΡΟΜΩΝ
«Μια συζήτηση που άνοιξαν τον
περασμένο μήνα απ’ τις στήλες της «Φωνής του Πειραιώς» ο εκλεκτός πειραιώτης
ποιητής κ. Ν. Χαντζάρας με τον τέως Δήμαρχο κ. Μανούσκο, νομίζουμε πώς δεν
πρέπει να μας αφήσει αδιάφορους.
Αφορμή ήτανε ένα χρονογράφημα του
πρώτου στην ίδια εφημερίδα που μιλούσε για κάποιες γλάστρες μιάς κυρά-
Σταματούλας και μια και ο λόγος για πρασινάδα έγινε και για τα δεντράκια μας
που στολίζουν όλους τους πειραιώτικους δρόμους. Ο κ. Χαντζάρας κατηγόρησε
εκείνους που είχανε την πρωτοβουλία της δεντροφυτεύσεως ότι προέβησαν σ’ αυτή
άστοχα κάτω απ’ την τρομοκρατία της δικτατορίας αφήνοντας λάκκους επικίνδυνους
για τους διαβάτες (ανθρωποπαγίδες όπως τις λέγει) προσθέτοντας ακόμη ότι δεν
έπρεπε να φυτευτούν όλοι οι δρόμοι λόγω του στενού των πλάτους. Απ’ τη συζήτηση
αυτή βγαίνει σε φώς ότι ο προ μηνών Δήμαρχος κ. Ντεντιδάκης προέβη στο
τσεκούρεμα μερικών δενδρυλίων. Ο κ. Μανούσκος, υπεραμύνεται με γράμμα του στην
ίδια εφημερίδα της χρησιμότητας των δένδρων και των υπευθύνων της εποχής
εκείνης. Δεν θα είχαμε καμμιά θέση στη συζήτηση μα σα φυσιολάτρες που αγαπούμε
κάθε πράσινο και που κάτι προσφέραμε και μεις στην εικόνα που παρουσιάζουν οι
δρόμοι του Πειραιώς, δεν μπορούμε να μη μπούμε στη συζήτηση. Το πολιτικό μέρος
δεν μας ενδιαφέρει, τα δενδράκια μας όμως τα πονούμε και δεν θα επιτρέψουμε
αδιαμαρτύρητα ένα τέτοιο έγκλημα να μας τα καταστρέψουν. Οι Πειραιώτες
παρακολούθησαν το μεγάλωμά τους και με μεγάλη ευχαρίστηση τ’ αντικρύζουν τώρα
απ’ τις πόρτες και τα παραθύρια τους, γιατί ξέρουν πώς ωμορφαίνουν την πόλη
τους και πώς συντελούν ευεργετικά στην υγεία τους. Εικόνες τέτοιες φανερώνουν
πολιτισμό, γνώση φυσικής ομορφιάς, πρόοδο.
Η έκπληξή μας ήτανε ζωηρή γιατί από
ένα ποιητή της αξίας του κ. Χαντζάρα περιμέναμε πιο καθαρή αισθητική αντίληψη.
Όσο για τους λάκκους που εξακολουθούν να στήνουν παγίδες άς ντρέπονται οι
αρμόδιοι.».
Να σημειώσουμε ότι ο Μιχάλης Μανούσκος διετέλεσε
δήμαρχος την χρονική περίοδο της δικτατορίας της 4ης Αυγούστου (1938-1941),
ενώ και άλλοι Δήμαρχοι της πόλης αναφέρονται στα γραπτά του, όπως ο Τάκης Παναγιωτόπουλος,
ο Αλέξανδρος Φοίφας, ο Γεώργιος Χαραλαμπόπουλος ανάλογα με την χρονική περίοδο
στην οποία αναφέρεται και εξετάζει. Το βέβαιο πάντως είναι πως από τους πρώτους
οικιστές της πόλης-πέντε υπολογίζονται- που ήρθαν στον Πειραιά το 1829 πάνω κάτω,
όπως γράφει ο Νίκος Σπανδωνής στο άρθρο του «Οι πρώτοι οικισταί Πειραιώς» βλέπε
το «Φιλολογικό Λεύκωμα» 1901 του Ηρακλή Ν. Παπαμανώλη, έως τα επίσημα σχέδια
του Πειραιά από τους αρχιτέκτονες Σταμάτη Κλεάνθη και Εδουάρδο Σάουμπερτ, και
τα Πειραιώτικα Νεοκλασικά που έχτισε ο Ερνέστος Τσίλερ η εικόνα του Πειραιά άλλαξε
μορφή κατέκτησε επάξια το δικό της χρώμα και ταυτότητα μέσα στην Ιστορία και
την διαδρομή του Χρόνου.
Από τα
Πειραιώτικα που έχω διαβάσει δεν συνάντησα να ανταπαντά ο Ν. Ι. Χαντζάρας στις
στήλες του περιοδικού και την διεύθυνσή του. Ενδέχεται η συζήτηση και ο
σχολιασμός να τερματίστηκαν. Η επιστολή του πρώην δημάρχου και αυτή του Φυσιολατρικού
Σωματείου μας και οι δημοσιεύσεις τους δηλώνουν την ελευθερία της σκέψης του Χαντζάρα
ο οποίος δεν φοβάται να εκφράσει την γνώμη του, να εκθέσει τις κρίσεις του και
να δεχτεί τις αρνήσεις και αντιρρήσεις των αναγνωστών του. Πάντως ο Χαντζάρας
και τις υπόλοιπες χρονιές της συνεργασίας του με την «Φωνή του Πειραιώς»
εξακολούθησε να εκφράζει την φυσιολατρία του, το ενδιαφέρον του για τους Κήπους
του Πειραιά και ιδιαίτερα το «Περιβολάκι» δηλαδή τον Τινάνειο Κήπο στο πλάι του
ναού του αγίου Σπυρίδωνος που, ακόμα και στις μέρες μας, οι άνθρωποι μπερδεύουν
την ονομασία του ή την αγνοούν.
Γιώργος Χ.
Μπαλούρδος
Πειραιάς
25
Σεπτεμβρίου 2025
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου