Τ Α
Π Ε Ι Ρ Α Ι Ω Τ Ι Κ Α
Του Νίκου Ι. Χαντζάρα
Εφημερίδα Η ΦΩΝΗ ΤΟΥ ΠΕΙΡΑΙΩΣ
Σημείωμα δεύτερο
Μέρος 2ο
Τα «ΠΕΙΡΑΙΩΤΙΚΑ» του ποιητή και
δημοσιογράφου Νίκου Ι. Χαντζάρα στην ημερήσια τοπική εφημερίδα «Η ΦΩΝΗ ΤΟΥ
ΠΕΙΡΑΙΩΣ» βρίσκονται φυλαγμένα στο Ιστορικό Αρχείο της Πόλης μέσα σε φακέλους.
Δες και προηγούμενο πρώτο σημείωμά μας. Από το Αρχείο του ποιητή τα παλαιότερα
χρόνια τα φωτοτύπησα, τα αντέγραψα με στυλό ή μολύβι με το χέρι σε τετράδια,
κράτησα τις σημειώσεις μου σε ξεχωριστά φύλλα, κατέγραψα τους τίτλους κάθε
χρονιάς αριθμητικά, πόσοι είναι, σε ποιά φύλλα συναντάμε διπλές ημερομηνίες ή
διπλά αποκόμματα. Καθώς διαπίστωσα κενά, ελλιπή στοιχεία επαναλαμβανόμενες
ημερομηνίες, παραλήψεις αναγραφής ημερών, αναδημοσιεύσεις με άλλη χρονολογία
του ίδιου δημοσιεύματος, κράτησα σημειώσεις στα χαρτιά μου προσπαθώντας όπως
μπορούσα στις διασταυρώσεις μου να διορθώσω τα λαθάκια που συναντούσα. Αρκετά
«Πειραιώτικα» όπως ενδέχεται το απαιτούσε το θέμα, για το οποίο έγραφε ο Ν. Ι.
Χαντζάρας φέρουν διαφορετικό τίτλο στην αναδημοσίευσή τους. (Ορισμένες
αναδημοσιεύσεις τους σε μεταγενέστερα χρόνια και έντυπα δίνονται διαφορετικοί
τίτλοι από τους αρχικούς, σύμφωνα με τις αναγνωστικές αντιλήψεις των υπευθύνων
που τα επιλέγουν). Εξυπακούεται ότι υπάγονται, στεγάζονται κάτω από τον γενικό
τίτλο «ΠΕΙΡΑΙΩΤΙΚΑ». Ορισμένοι τίτλοι συμπληρώνονται και με ένα είδος
(υπότιτλου) κάτω από τον κεντρικό. Δεν συνάντησα την τελευταία χρονιά
συνεργασίας του, την κρίσιμη του 1949 με την «Η Φωνή του Πειραιώς» έτος
αρρώστιας και θανάτου του. Το πρώτο πάνω κάτω πεντάμηνο. Ο πεζογράφος και φίλος
του Χρήστος Λεβάντας στην Ομιλία-Μελέτη του που εξέδωσε μερικά χρόνια μετά την
απώλειά του, μας μιλά για την περιπέτεια της υγείας του ποιητή που είχε αρχίσει
να εμφανίζεται λίγα χρόνια πριν τον θάνατό του και τον κατέβαλε, τον
ταλαιπώρησε σωματικά και ψυχικά. Ορισμένοι στενοί φίλοι που του συμπαραστάθηκαν
τον έβαζαν σε διάφορα Νοσοκομεία της εποχής για βελτίωση και περίθαλψη αλλά η
κατάστασή του δεν έπαιρνε βελτίωση. Τον μετέφεραν στην Κλινική «Λευκός Σταυρός»
στον Πειραιά και εκεί άφησε την τελευταία του πνοή ο τρυφερός και ευαίσθητος
Πειραιώτης ποιητής και δημοσιογράφος. Έφυγε από φωτιά που πήραν τα
κλινοσκεπάσματά του από στάχτες τσιγάρων μια και ήταν θεριακλή καπνιστής. Ο
βιολογικός κύκλος του ποιητή των «Ειδυλλίων» πρώτου και δεύτερου μέρους έκλεισε
με δραματικό τρόπο για τον ίδιο, ενώ ο συγγραφικός και δημοσιογραφικός, που
είχε ανοίξει περίτρανα όταν βρίσκονταν ακόμα εν ζωή, είδε για αρκετά χρόνια
τιμητικές δόξες τόσο από τους πνευματικούς κύκλους της πόλης του Πειραιά όσο
και πανελλαδικώς. Τα ποιήματά του μεταφράστηκαν στο εξωτερικό και ορισμένα από
αυτά μελοποιήθηκαν, ενώ σημαντικοί έλληνες κριτικοί της εποχής του όπως ο
ποιητής και κριτικός Τέλλος Άγρας, ο κριτικός Κλέων Παράσχος, ο Μιχάλης Ροδάς
και πολλοί άλλοι πρόσεξαν, μίλησαν και έγραψαν θετικά για τον ολιγογράφο
ειδυλλιακό πειραιώτη ποιητή.
Πολλά από τα δημοσιεύματα τα διασταύρωσα
κατόπιν ξεφυλλίζοντας δεμένους ετήσιους τόμους της τοπικής εφημερίδας «Η Φωνή
του Πειραιώς» και άλλων Πειραϊκών τίτλων που συνάντησα στο Ιστορικό Αρχείο. Από
όσο θυμάμαι, τότε, δεν υπήρχαν όλοι οι ετήσιοι τόμοι των τοπικών εφημερίδων.
Σήμερα με την ψηφιοποίηση ενδέχεται να έχουν αλλάξει τα πράγματα. Η χρονιά 1949
ενώ αναφέρεται και από τον Χ. Λεβάντα και τον Α. Μαρμαρινό και άλλους, δεν
χρησιμοποιείται στις χρονολογικές και τίτλων Χρονογραφημάτων καταγραφές τους.
Από την πλευρά μου, δεν θυμάμαι αν την συνάντησα στα «Τετράδιά» του με το
φυλαγμένο υλικό των «Πειραιώτικων». Τώρα που επανέρχομαι το συνειδητοποιώ.
Προσπέρασα και δεν ενδιαφέρθηκα και το υπόλοιπο υλικό, φωτογραφίες, σημειώσεις,
διορθώσεις σε ποιήματά του, ξαναγραψήματά τους από τον Ν.Ι. Χαντζάρα. Εστίασα
αποκλειστικά το ενδιαφέρον μου στα «ΠΕΙΡΑΙΩΤΙΚΑ» και κυρίως τα σπουδαιότερα
αυτά της «Φωνής του Πειραιώς».
Αν κάποιος ή
κάποια ερευνητής ή ερευνήτρια από τον Πειραιά και όχι μόνο, θελήσει να
ασχοληθεί ή να αναστηλώσει τον Νίκο Ι. Χαντζάρα οφείλει να ανατρέξει σε
αρκετούς τίτλους πειραϊκών εφημερίδων εκτός από τον «Χρονογράφο» και την «Φωνή
του Πειραιώς» και άλλων τότε πειραϊκών εντύπων που κυκλοφορούσαν.
Από την μεριά μας, σήμερα εν έτη 2025
που επανερχόμαστε διαβάζοντας τα Χρονογραφήματά του, την ολιγόστιχη ποίησή του,
επανεξετάζοντας την περίπτωσή του, λόγω όγκου του υλικού που είχαμε
συγκεντρώσει, σε βιβλία, φωτοτυπίες, χειρόγραφά μας, σκεφτήκαμε να υιοθετήσουμε
την μέθοδο των Κεφαλαίων αν εκδίδαμε, τυπώναμε ένα Βιβλίο με την Ποίηση και τα
Πειραιώτικά του. Έτσι, στις αναρτήσεις μας στα Λογοτεχνικά Πάρεργα
διαμερισματοποιήσαμε το υλικό σε πρώτο, δεύτερο, τρίτο, τέταρτο, πέμπτο μέρος….
Αντιγράφοντας σιγά-σιγά Ποιήματα, Πληροφοριακό υλικό, τα Πειραιώτικα και την
Βιβλιογραφία του, σαν ένα ποιητικό πνευματικό καθήκον προς τον ποιητή και την
πόλη μας.
Το αν υπάρξει σύγχρονο ενδιαφέρον για
το έργο του Νίκου Ι. Χαντζάρα, και σε ποιό βαθμό, δεν μπορώ να γνωρίζω. Εύχομαι
όμως να μην πάει χαμένος ο προσωπικός μου κόπος, τα ξενύχτια και η κούραση, τα
έξοδα. Όπως και νάχει, ο ποιητής και δημοσιογράφος Νίκος Ι. Χαντζάρας ανήκει
και αυτός και το έργο του άξια στην Πειραϊκή Λογοτεχνική Σχολή.
Παίρνοντας
τα πράγμα με την σειρά και αποφασίζοντας να φτιάξουμε ένα γενικό σχεδιάγραμμα
των «ΠΕΙΡΑΙΩΤΙΚΩΝ» σκιτσάροντας την συγγραφική του περιπέτεια, θα μπορούσαμε να
κατατάξουμε το δημοσιευμένο υλικό των «ΠΕΙΡΑΙΩΤΙΚΩΝ» ανάλογα με την Θεματολογία
τους στους εξής κύκλους.
Πρώτος
Θεματικός Κύκλος
Τα Φιλολογικά
Αυτά που
έχουν να κάνουν και αναφέρονται σε Πειραιώτες Λογοτέχνες.
Αυτά που
γράφει ο Χαντζάρας για Έλληνες Λογοτέχνες
Αυτά που
έχουν σαν θέμα τους Ξένους Λογοτέχνες, και
Αυτά που
ασχολούνται με λογοτεχνικά, ποιητικά θέματα και τις απόψεις που έχει ο ποιητής.
Δεύτερος
Θεματικός Κύκλος
Τα Εικαστικού Ενδιαφέροντος
Αυτά που
αφορούν και μιλούν, σκιτσάρουν Πειραιώτες Ζωγράφους και Εκθέσεις τους.
Αυτά που
αφορούν Ξένους Ζωγράφους και
Αυτά, τα
ελάχιστα, που έχουν να κάνουν με την πειραϊκή «θαλασσογραφία» αν μπορεί να
σταθεί ο ορισμός από επισκέψεις σε εκθέσεις.
Τρίτος
Θεματικός Κύκλος
Τα Δημοσιογραφικά
Τα
Χρονογραφήματα που αναφέρονται σε συναδέρφους του Πειραιώτες δημοσιογράφους
Αυτά που μας
μιλά για τις Πειραιώτικες εφημερίδες που συνεργάστηκε και πρόσωπά τους.
Τέταρτος
Θεματικός Κύκλος
Τα Εκκλησιαστικά
Τα
δημοσιεύματα που αναφέρονται σε παλαιούς και σύγχρονούς του Ναούς και Εκκλησίες
Αυτά που
μνημονεύει και μας λέει για παλαιότερους ιερείς του Πειραιά
Πέμπτος
Θεματικός Κύκλος
ΤΑ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ ΠΕΙΡΑΙΩΣ
Οι
Δημαρχιακοί άρχοντες και τι γράφει
Αποφάσεις,
Διατάγματα και Ζητήματα που αφορούν τον Δήμο και τις ενέργειές του.
Αυτά τα
θεσπέσια χρονογραφήματα που φιλοτεχνούν το Πειραϊκό Τοπίο.- Φωτογραφίζουν τις
Περιοχές του, τις τοποθεσίες του.- Εικονογραφούν ανάγλυφα και με νοσταλγία τις
Συνοικίες του, τους δρόμους και της λεωφόρους του.- Την Πειραϊκή του
ακτογραμμή.- Το δημοτικό διαμέρισμα της Φρεαττύδας, της Πειραϊκής και άλλων
διαμερισμάτων στην διαδικασία αλλαγής τους.- Η τότε ρυμοτομία της πόλεως
Πειραιώς και η εδαφική επέκτασή της προς τους άλλους, όμορους Δήμους.- Ο
αστικός της ιστός και η εξέλιξή του.
Έκτος
Θεματικός Κύκλος
Τα Ιστορικού ενδιαφέροντος
Αυτά που μας
μιλούν για την Αρχαιολογία του Πειραιά.
Αυτά
που μας μιλούν για την Ιστορία του
Πειραιά
Αυτά που
γράφει για παλαιότερους Ιστορικούς του Πειραιά
Αυτά που
έχουν σαν θέματα τους τα Ιστορικά κτίσματα του Πειραιά
Τα Γενικού
ενδιαφέροντος Ιστορικά θέματα με τα οποία ασχολείται.
Έβδομος
Θεματικός Κύκλος
Τα Καλλιτεχνικού και Κοινωνικού
ενδιαφέροντος
Αυτά που
διαπραγματεύονται την Καλλιτεχνική ζωή της Πόλης και τα στέκια, τους ανθρώπους
της
Αυτά που
έχουν σαν θέμα τους την Κοινωνική Ζωή και δράσεις Πειραιωτών. Συνήθειές τους.
Τα
χρονογραφήματα που έχουν να κάνουν με γνωστές και ευκατάστατες Πειραϊκές
Οικογένειες. Αστικά τζάκια της Πόλης και τα Κτήρια που διέμεναν.
Όγδοος
Θεματικός Κύκλος
Ο Οικογενειακός ιστός
Στα
Πειραιώτικα που αναφέρεται στην Οικογένειά του
Σε αυτά που
μας μιλά για την Καταγωγή των Γονιών του. Το Οικογενειακό του δέντρο των Πρό-
πρό πάππων του και την σταδιακή αλλαγή του επιθέτου τους.
Σε αυτά των
διαφόρων ετών που έχουμε την φιλοτέχνηση της φυσιογνωμίας της θρησκευόμενης
καλοκάγαθης μητέρας του και την επιρροή της στον δικό του χαρακτήρα.
Λαϊκοί
θρύλοι της Οικογένειας
Στα
χρονογραφήματα που ζωγραφίζει το πρόσωπο του πατέρα του, των συνηθειών του, των
αντιδράσεών του και την σχέση του σαν παιδί μαζί του. Των εργασιών του.
Το πρόσωπο
της αγαπημένης του αδερφής στην οποία αφιέρωσε και ποίημά του.
Ο Αυλόγυρος
του σπιτιού και τα ζώα τους. Η χλωρίδα της περιοχής. Οι παιδικές του
αναμνήσεις, ενθυμήματα μιάς άλλης εποχής και ανεμελιάς, παιδικής αθωότητας στον
Πειραιά.
Ένατος
Θεματικός Κύκλος
Αναμνήσεις και Ενθυμήματα
Αυτά στα
οποία μας μιλά για τις παιδικές, νεανικές, φιλικές παρέες, μας δίνει ονόματα
και πόσοι από αυτές είναι ακόμα εν ζωή.
Οι φιλικές
και συναδελφικές συντροφιές και παρέες
Δέκατος
Θεματικός Κύκλος
Το Λιμάνι
Τα
χρονογραφήματά του που αναφέρονται στο Λιμάνι του Πειραιά, τις εργασίες του,
τον εργαζόμενο κόσμο του και τις διάφορες επαγγελματικές τους ιδιότητες, το
περιβάλλον του και την γύρω ατμόσφαιρά του.
Ενδέκατος
Θεματικός Κύκλος
Το Πειραϊκό Τοπίο της εποχής του
-Ο Τινάνειος
Κήπος και το περιβάλλον του
-Η περιοχή
της Τρούμπας
-Η ρυμοτομία
τους αγροτικού και αστικού της ιστού
-Σπίτια,
Οικήματα, Μέγαρα, Επαύλεις, Χαμόσπιτα. Χωματόδρομοι, Λεωφόροι, Σοκάκια,
Τοπωνύμια και οι αλλαγές τους, Συνοικίες, τοποθεσίες του ευρύτερου πειραϊκού
χώρου.
-Χαρακτηριστικοί
Τύποι του Πειραιά. Οι συμπεριφορές και οι συνήθειές τους.
-Η Κοινωνική
παραβατικότητα του Πειραιά στα ρεπορταζίστικα δημοσιεύματά του.
-Η Πειραική
προφορική ντοπιολαλιά
-Τρόποι και
Χώροι Διασκέδασης των Πειραιωτών
-Χαρτογράφηση
της Βιομηχανίας, του Εμπορίου, της Οικονομικής κίνησης της Πόλης.
Συνοψίζοντας, ότι με δύο λόγια αφορά
και έχει σχέση με την Πόλη, τον Δήμο του Πειραιά και την Ανθρωπογεωγραφία των
κατοίκων του.
Ευσυνείδητος,
σοβαρός, προσεκτικός, παρατηρητικός, ορισμένες φορές λεπτομερειακός στις
ανάγλυφες αφηγήσεις και εξομολογήσεις του ο ευαίσθητος και τρυφερός ποιητής, ο
νοσταλγικός Νίκος Ι. Χαντζάρας μας δίνει όχι μόνο με επαγγελματική ευσυνειδησία
αλλά και αλλά και πειραϊκό πάθος, έναν πυρετό αγάπης για την Φρεαττύδα αλλά και
ευρύτερα για την πόλη του Πειραιά την φωτεινή και σκοτεινή Όψη του, τις
μυριόπνοες Εικόνες του στην μέσα στην ιστορία των δύο προηγούμενων αιώνων
αλλαγές του. Καθώς η Μορφή του αλλάζει, αλλάζει παράλληλα και η εικόνα των
κατοίκων του. Ο ποιητής Νίκος Ι. Χαντζάρας δεν έγραψε πολλά ποιήματα, ούτε σε
αυτά που μας άφησε με την Βουκολική ατμόσφαιρα αναγνωρίζουμε την Εικόνα της
Πόλης, όπως αισθηματοποιήθηκε παραδείγματος χάριν ο Πειραιάς στην ποίηση του
ποιητή και μεταφραστή, του νεότερου ηλικιακά Ανδρέα Αγγελάκη. Σχηματοποιήθηκε
ως φόρμα σε ποιήματα άλλων πειραιωτών δημιουργών. Η θερμή πνοή και το
νοσταλγικό κλίμα της Πόλης πέρασε μέσα στα Πειραιώτικα Χρονογραφήματά του, στις
ρεπορταζίστικες ειδήσεις του, τις ηθογραφικές περιγραφές των δημοσιευμάτων του.
Η
τοιχογραφία του Πειραιά είτε το αποδέχονται οι παλαιότεροι είτε το αγνοούν οι
νεότεροι λόγιοι και γενιές του Πειραιά έγινε από τον ποιητή Νίκο Ι. Χαντζάρα.
Η
συμβολή του Χρήστου Λεβάντα
Όπως γνωρίζουμε και μας λέει ο ίδιος ο
μελετητής του βιβλίου «ΔΥΟ ΜΟΡΦΕΣ» τα «Πειραιώτικα» παραδόθηκαν στους Δημότες
του Πειραιά, την Πειραϊκή Γραμματεία και το Ιστορικό Αρχείο της Πόλης, από τον
φίλο του ποιητή, πειραιώτη πεζογράφο, κριτικό και δημοσιογράφο Χρήστο Λεβάντα,
ο οποίος και εκείνος υπήρξε τακτικός συνεργάτης στον τοπικό τύπο μια και
εξάσκησε το επάγγελμα του δημοσιογράφου εντός και εκτός των ορίων του Δήμου
υπογράφοντας με το επώνυμό του ή με ψευδώνυμο ή με αρχικό γράμμα όπως έπραττε
στην εφημερίδα «Τα Νέα». Ο πειραιώτης και πανελλαδικά γνωστός και αγαπητός
πεζογράφος και δημοσιογράφος, κυκλοφόρησε μικρή μελέτη για το έργο του
συμπληρωμένη με Εργογραφία και Βιβλιογραφία του ολιγογράφου ποιητή Νίκου Ι.
Χαντζάρα. Το βιβλίο αποτελείται από δύο διαφορετικές Ομιλίες του Λεβάντα που
δόθηκαν σε διαφορετικές ημερομηνίες, και εξετάζει το έργο δύο πειραιωτών συγγραφέων,
του γνωστού διηγηματογράφου Δημοσθένη Ν. Βουτυρά και του ποιητή Νίκου Ι.
Χαντζάρα. Βλέπε: «ΔΥΟ ΜΟΡΦΕΣ». ΔΗΜΟΣΘ.
Ν. ΒΟΥΤΥΡΑΣ- ΝΙΚΟΣ Ι. ΧΑΝΤΖΑΡΑΣ. ΜΕΛΕΤΗ-ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ, σελίδες 90, διαστάσεις
12,5Χ18. Το εξώφυλλο κοσμεί ξυλογραφία της χαράκτριας Βάσως Κατράκη. Εκδόσεις
«ΠΕΙΡΑΪΚΩΝ ΧΡΟΝΙΚΩΝ», Πειραιάς 1952.
Το βιβλίο
χωρίζεται σε δύο μέρη. Στο πρώτο έχουμε την περίπτωση του διηγηματογράφου
πολιτογραφημένου Πειραιώτη Δημοσθένη Ν. Βουτυρά, σελίδες 3-45. Και το δεύτερο
μέρος από τις σελίδες 46 έως 90 συναντάμε την περίπτωση του Νίκου Ι. Χαντζάρα.
Το μελέτημα για τον Δημοσθένη Ν. Βουτυρά (ας υπενθυμίσουμε ότι δεν είναι αρκετά
τα διηγήματα του που αναφέρονται στον Πειραιά), είναι Ομιλία που εκφωνήθηκε στη
σειρά των διαλέξεων της «Φιλολογικής Στέγης» του Πειραιά στην αίθουσα του
«Συλλόγου των Ιδιωτικών Υπαλλήλων» στις 7 του Γενάρη 1951. Μετά το Πορτραίτο
του Βουτυρά από την ζωγράφο κόρη του συγγραφέα Θεώνη Ν. Βουτυρά ακολουθούν οι
σελίδες 5-24 με την μελέτη-ομιλία. Οι επόμενες είκοσι σελίδες 25-45 έχουμε την «ΣΥΜΒΟΛΗ
ΣΤΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΔΗΜΟΣΘΕΝΗ Ν. ΒΟΥΤΥΡΑ». Η Βιβλιογραφία έρευνα- εργασία του
Χρήστου Λεβάντα χωρίζεται σε Α΄. Εκδόσεις.-Β΄. Τα Πρώτα Διηγήματα.- Γ΄.
Διηγήματα σε Εποχιακά Περιοδικά.- Δ΄. Σκόρπια Διηγήματα.- Ε΄. Κρίσεις-
Μελετήματα.- Ζ΄. Γραμματολογικά.- ΣΤ΄. Λεξικά.- Η΄. Πληροφοριακά.- Θ΄. Ο
Βουτυράς στα Ξένα Γράμματα.
Το δεύτερο μέρος του βιβλίου ανοίγει
την αυλαία του με Σκίτσο του Χαντζάρα από την χαράκτρια Βάσω Κατράκη που έγινε
τον Ιούλη του 1948 όταν ο ποιητής νοσηλευότανε στην κλινική «Λευκός Σταυρός».
Το γνωστό αυτό σκίτσο συνηθίζεται να μεταφέρεται συχνά ως αναδημοσίευση σε
αρκετά βιβλία και αφιερώματα περιοδικών στον ποιητή. Βλέπε πχ. περιοδικό «Ο
λογοτέχνης» μηνιαίο περιοδικό τέχνης και κριτικής χρόνος 1ος, τχ. 6/ Γενάρης 1957, Αθήνα, Ευφράνορος 36.
Ιδιοκτήτης και Διευθυντής του περιοδικού ήταν ο Σ. Δ. Χατζημιχελάκης. Και,
αφιερωματικό τεύχος του ομώνυμου περιοδικού της «Φιλολογικής Στέγης Πειραιώς»,
τχ. 31/12, 1984. Επιμέλεια έκδοσης Γιάννης Χατζημανωλάκης. κλπ. Σε σχέση με το
άλλο σκίτσο του που φιλοτέχνησε ο Κ. Κλώνης.
Ακολουθεί ο «ΝΙΚΟΣ Ι. ΧΑΝΤΖΑΡΑΣ» Ο ΠΟΙΗΤΗΣ ΤΩΝ
«ΕΙΔΥΛΛΙΩΝ», σελ. 47-61. Διαβάζουμε: «Εκφωνήθηκε στην αίθουσα του Εκδρομικού-
Ορειβατικού Ομίλου Πειραιά στις 23 του Νοέμβρη 1950, πρώτη στη σειρά ομιλιών
που οργανώθηκαν από τον πιό πάνω Όμιλο γύρω απ’ τα πνευματικά ενδιαφέροντα.».
Έπονται οι σελίδες 62-90 με την «ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Ν. Ι. ΧΑΝΤΖΑΡΑ». Η Εργογραφία-
Βιβλιογραφία του βιβλίου διαμερισματοποιείται σε:
Α΄ΒΙΒΛΙΑ
Β΄ ΠΡΩΤΑ
ΦΑΝΕΡΩΜΑΤΑ
1., Σε περιοδικά
2., Σε Ημερολόγια
Γ΄ ΠΟΙΗΜΑΤΑ
ΣΕ ΝΕΑ ΜΟΡΦΗ
Δ΄
ΞΑΝΑΤΥΠΩΜΕΝΑ
1., Σε περιοδικά
2., Σε Εφημερίδες
3., Σε αναγνωστικά
4., Σε ανθολογίες
Ε’
ΜΕΤΑΦΡΑΣΕΙΣ
ΣΤ΄ ΣΤΑ ΞΕΝΑ
ΓΡΑΜΜΑΤΑ
Ζ΄
ΓΡΑΜΜΑΤΟΛΟΓΙΚΑ ΑΡΘΡΑ ΚΑΙ ΠΕΖΟΓΡΑΦΗΜΑΤΑ
1., Σε περιοδικά, Εφημερίδες
2., Επιλογή απ’ τα «Πειραιώτικα»
Ζ΄ ΚΡΙΣΕΙΣ,
ΑΡΘΡΑ, ΜΕΛΕΤΗΜΑΤΑ
ΓΡΑΜΜΑΤΟΛΟΓΙΚΑ
ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΑ
Στην σελίδα
88 που κλείνει ο κύκλος των πληροφοριακών καταγραφών του Χ. Λεβάντα για τον Ν.
Ι. Χαντζάρα δημοσιεύονται τα εξής:
«(Για ένα μέρος της πιό
πάνω εργασίας, χρησιμοποιήθηκε το υλικό, το συγκεντρωμένο απ’ τον ίδιο τον
ποιητή. Τούτο διασώθηκε απ’ τον γράφοντα και παραδόθηκε ύστερα απ’ τον θάνατό
του στη Δημοτική Βιβλιοθήκη του Πειραιά για να φυλαχτεί στο υπό ίδρυση Ιστορικό
και Γραμματολογικό Αρχείο. Το αποτελούνε, τα περισσότερα όχι ακριβολογημένα
χρονολογικά, επικολλημένα άταχτα σε φύλλα δέκα τετραδίων με ενδιαφέρουσες
σημειώσεις του ποιητή σε ποιήματά του, διορθώματα, αδημοσίευτα γράμματα φίλων
του, φωτογραφίες κλπ. Το πιό σημαντικό είνε η σειρά των «Πειραιώτικων» που
εδημοσιεύτηκαν στη «Φωνή του Πειραιώς» όπου συνεργάζονταν μεταπολεμικά ο
ποιητής και που θάπρεπε να τυπωθούν απ’ τον Δήμο του Πειραιά σε βιβλίο όχι μόνο
για το γραμματολογικό ενδιαφέρον τους, αλλά και για το ύφος τους που σε πολλά
είνε απαράμιλλο και των φανερώνει πεζογράφο με έξοχες αρετές.)».
Τέλος, το Βιβλίο-Μελέτη κλείνει με τις
σελίδες 89-90 όπου δημοσιεύεται «ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑ ΣΤΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΔΗΜ. Ν. ΒΟΥΤΥΡΑ». -Α΄
ΔΙΗΓΗΜΑΤΑ (σε εποχιακά περιοδικά κλπ.).- Β΄ΑΡΘΡΑ, ΚΡΙΣΕΙΣ, ΜΕΛΕΤΗΜΑΤΑ.-
Γ΄ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΑ.
Όπως αναγνωρίζουμε ο Λεβάντας κάτω από
το υπόστεγο της ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ γενικός τίτλος συστεγάζει και την ΕΡΓΟΓΡΑΦΙΑ και
τα πρωτογενή κριτικά δημοσιεύματα, άρθρα και ποιήματα του ποιητή.
Ο ακούραστος συγγραφικά Χρήστος Λεβάντας,
και καλός και αναγνωρισμένος πεζογράφος, πριν την έκδοση της μικρής αυτής
μελέτης, όπως μας δείχνουν και τα λήμματα της βιβλιογραφίας και αρθρογραφίας
που συνέταξε πριν 75 σχεδόν χρόνια, το 1952, υπογράφει αρκετά από αυτά για τον
Νίκο Ι. Χαντζάρα. Δες σελίδες 78-79, αριθμούς 365-387. Δημοσιευμένα στις
εφημερίδες «Το Θάρρος» του Πειραιά, στην «Ένωσις του Ελληνισμού», την «Πατρίς»,
«Πειραϊκόν Ημερολόγιον», «Μέγας Οδηγός του Πειραιώς», «Νέοι Σκοποί»,
«Πειραϊκοί», εφ. «Έθνος», περ. «Αργώ» και σε άλλα έντυπα.
Όπως πράττει και για τον Βουτυρά στο πρώτο
μέρος, έτσι και στο δεύτερο για την Βιβλιογραφία του Νίκου Ι. Χαντζάρα αριθμεί
τα λήμματα που παραθέτει. Ο συνολικός αριθμός των λημμάτων είναι 574. Ενώ του
Βουτυρά μαζί με το Συμπλήρωμα 370 λήμματα. Την αναστήλωση του έργου του Δ.
Βουτυρά, πραγματοποίησε στις μέρες μας ο ιστορικός Βάσιας Τσιοκόπουλος.
Όπως μαρτυρεί ο Χρήστος Λεβάντας και
διαβάζουμε και διαπιστώνουμε και εμείς το Αρχείο του Ν. Ι. Χαντζάρα παρουσιάζει
διάφορα προβλήματα στην ταξινόμησή του. Μάλλον, αν δεν κάνω λάθος, μια και δεν
ασχολήθηκα συστηματικότερα μέχρι σήμερα, δεν γνωρίζουμε αν ο έμπειρος δημοσιογράφος
Χρήστος Λεβάντας έφερε αλλαγές στην διάταξή τους, στις χρονολογίες τους, ποιες
είναι αυτές και αν διόρθωσε παραλείψεις και λάθη που συνάντησε. Διαφύλαξε και
μας παρέδωσε προς κοινή χρήση όπως φαίνεται το υλικό των 10 Φακέλων, πάντως με
φιλική και δημοσιογραφική συναδελφική φροντίδα. Τόνισε την αξία των «Πειραϊκών»
δημοσιευμάτων του Χαντζάρα ιδιαίτερα στην «Φωνή» όπως μας λέει, οργάνωσε την
Εργογραφία και Βιβλιογραφία του 5 χρόνια μετά τον θάνατό του αρκετά
συστηματικά, ενώ στην «Επιλογή απ’ τα «Πειραιώτικα»» στην εφημερίδα «Η Φωνή του
Πειραιώς» Γενάρης 1945- Μάης 1949 που μας δίνει στις σελίδες της Εργογραφίας-
Βιβλιογραφίας σελ. 71-74 καταγράφονται τα λήμματα 180 (Αρχή 10 Ιαν. 1945) έως
251, 13 Δεκεμβρίου 1948 (Ο Γιώργος Καρατζάς (ο νέος ποιητής που πέθανε πρόωρα).
Δηλαδή ανθολογεί τους τίτλους και τις χρονολογίες καμιά εβδομηνταριά από το
συνολικό αριθμό των «Πειραιώτικων». Συμπληρώνοντας όπου θεωρούσε σκόπιμο,
μονολεκτικά σε τι αναφέρονταν το Χρονογράφημα. Ούτε και ο συγγραφέας Αντώνης
Μαρματινός στο δικό του βιβλίο «Πειραϊκές Μορφές» Νίκος Χαντζάρας η ζωή και το
έργο του Πειραιάς 1956 που εκδόθηκε τέσσερα χρόνια μετά το βιβλίο του Λεβάντα
αντιγράφει από το έτος 1949. Μάλιστα ο Αντώνης Μαρμαρινός ακολουθώντας την
γραμμή Λεβάντα, αναφέρει μόνον το Γενάρη του 1949 που συναντάμε Χρονογράφημα
του Χαντζάρα. Και όχι το πρώτο περίπου πεντάμηνο του 1949 που αναφέρει ο
Κυριάκος Χατζηδάκης όπως ήταν το πραγματικό όνομα του πειραιώτη Χ. Λεβάντα.
Τον ποιητή Νίκο Ι. Χαντζάρα τον
υποδέχτηκε η πειραϊκή γη στις 2 Ιουνίου του 1949. Τάφηκε με την συνοδεία φίλων
στο Νεκροταφείο της Ανάστασης, όπου αναπαύονται και αρκετοί άλλοι Πειραιώτες
λογοτέχνες.
Οι άλλες δύο αυτόνομες μικρές μελέτες
που γνωρίζω και εκδόθηκαν σε βιβλίο και τις έχω φωτοτυπήσει, δεν ασχολούνται με
το θέμα. Βλέπε Κώστας Αγγελόπουλος, «Νίκος Χαντζάρας», Ένας Ειδυλλιακός
ποιητής, έκδοση της «Νεοελληνικής Μούσας», Πειραιάς 1944, πέντε χρόνια πριν
φύγει ο ποιητής και το Γιώργος Σταυρόπουλος, «Νίκος Χαντζάρας, Ένας Ειδυλλιακός
ποιητής» Απόψεις για το έργο του, Πειραιάς 1961 δώδεκα χρόνια μετά τον θάνατό
του και μετά την εργασία του Λεβάντα, ασχολείται με την ποιητική του παρουσία
όπως θα δούμε σε επόμενα Σημειώματά μας, στην δική μας σειρά αφιέρωμα στον
ποιητή.
Τα «Πειραιώτικα» είναι επικολλημένα πάνω σε
μεγάλου μεγέθους φύλλα τετραδίου, το καθένα ξεχωριστά ή δύο ή τρία μαζί όταν τα
μονόστηλα ήταν σύντομα. Ορισμένες φορές, μαζί τους υπάρχει και η δημοσίευση ενός
μικρού ποιήματος του Χαντζάρα στην ίδια ή άλλη εφημερίδα. Μετά την καθημερινή
σχεδόν Επιφυλλίδα- Χρονογράφημα που δημοσιεύει, μονόστηλα, δίστηλα, ή τρίστηλα
με το χέρι, από κάτω η στο πάνω μέρος αναγράφεται η εφημερίδα, ημέρα
δημοσίευσής τους, η χρονολογία, ο μήνας και η χρονιά. Ο τίτλος της εφημερίδας
μέσα σε παρένθεση και όλα τα στοιχεία δίνονται με μικρά γράμματα. Η πλειονότητα
των φύλλων φέρουν στην αριστερή ή δεξιά άνω μεριά αρίθμηση με αραβικούς
αριθμούς. Σε ορισμένα φύλλα φαίνεται από λάθος του Χαντζάρα, όταν το
διαπιστώνει ο ποιητής και χρονογράφος, σβήνει τον μήνα ή την ημερομηνία ή και
την ημέρα και δίνει την σωστή. Υπάρχουν και οι ελάχιστες περιπτώσεις που ίδιες
χρονολογίες (όπως φαίνεται από λάθος) έχουμε την δημοσίευση άλλου κειμένου. Τα
τυπογραφικά στοιχεία όπως προανέφερα, γράφονται με μικρά γράμματα στην
χειρόγραφη μορφή τους όπως και οι τίτλοι των Χρονογραφημάτων κάτω από τον
κεντρικό τίτλο που γράφεται με κεφαλαιογράμματα «ΠΕΙΡΑΙΩΤΙΚΑ». Υιοθέτησα τους
τίτλους να τους αντιγράψω στα Λογοτεχνικά Πάρεργα με κεφαλαία γράμματα για
ευκολότερη ανάγνωση. Η ορθογραφία των δημοσιευμάτων είναι στο πολυτονικό της
εποχής που ίσχυε επί Νίκου Ι. Χαντζάρα. Η γλώσσα του είναι στρωτή δημοτική
διανθισμένη με αρκετές λέξεις λαϊκές, ιδιωματικές, πειραιώτικες, αυτό που
ονομάζουμε της πιάτσας, του λιμανιού. Γλωσσικά σήματα και εκφράσεις, λέξεις
καθημερινές που χρησιμοποιούνται στις καθημερινές κουβέντες των συνδημοτών του,
αναγνωρίσιμες από τους αναγνώστες της εφημερίδας. Λέξεις που χρησιμοποιούν στις
καθημερινές τους συνομιλίες οι Πειραιώτες των δεκαετιών εκείνων ή προερχόμενες
από το γλωσσικό αισθητήριο του ποιητή, τις εκφράσεις που άκουγε από τα διάφορα
λαϊκά στρώματα που συναναστρέφονταν, άτομα ή ομάδες Πειραιωτών κατοίκων, στο
οικογενειακό του περιβάλλον, στην γειτονιά του, από τις διάφορες Συνοικίες που
επισκέπτονταν και προέρχονταν οι πληθυσμιακές ομάδες των Πειραιωτών κατοίκων
από διάφορα νησιωτικά και ηπειρωτικά μέρη της Ελλάδας στην εδώ εγκατάστασή τους.
Όπως η δική του Οικογένεια που εγκαταστάθηκε στα Υδραίικα, Άγιος Βασίλειος. Το
ύφος του είναι καθαρό με συχνές πινελιές λυρισμού, τόνους νοσταλγίας,
ενθυμήσεις περασμένων εποχών, στιγμές αλησμόνητες στην παιδική του ευαίσθητη
ψυχή, παραστάσεις, εικόνες και συμβάντα, καταστάσεις, όπως τις έχει συγκρατήσει
η παιδική του μνήμη και οι παιδικές του οικογενειακές στιγμές, των φιλικών του
συναναστροφών του παραστάσεις. Σε ένα «χωριό» ερημοχώρι της Πειραϊκής
χερσονήσου στην μία άκρη της Πόλης γεννήθηκε, ανατράφηκε, μεγάλωσε, έπαιξε,
ονειρεύτηκε, αυτός ο πάντα κοκέτης ψηλός και υπερευαίσθητος Πειραιολάτρης. Σε
μία άλλης ατμόσφαιρας και κλίματος του Δήμου, του πρώτου Λιμανιού και της
ευρύτερης πειραϊκής περιφέρειας που ραγδαία άλλαζε εικόνα μαζί και η
ανθρωποταυτότητα της έμελλε να γράψει τα Χρονογραφήματά του, να ζήσει, να
εργαστεί και να αφήσει την τελευταία του πνοή ο ειδυλλιακός ευαίσθητος ποιητής.
Ο Νίκος Ι. Χαντζάρας, βλέπει με το φακό της νοσταλγίας και της τρυφερότητας τα
γεγονότα γύρω του, τα αντιμετωπίζει, τα συγκρίνει, τα αντιπαραβάλει με εκείνα
των χρόνων που μεγάλωσε και έγινε έφηβος ανδρώθηκε. Με ότι συγκέντρωσε μέσα
στην φαρέτρα του η μνήμη του, ότι συγκράτησαν οι αναμνήσεις του. Συμπεριφορές
και αντιδράσεις οικογενειακών του προσώπων, η αγαθή και αγράμματη καλοσυνάτη θρησκευόμενη
μητέρα του, η αδερφή του που υπεραγαπούσε Ελένη και τις αφιερώνει ένα Ειδύλλιό
του, οι παιδικοί του φίλοι και οι γείτονες, ο αραμπατζής πατέρας του που τον
έπαιρνε μαζί του όταν πήγαινε τα αγαπημένα τους άλογα στου Μπαϊκούτση για να τα
πλύνει και τα ξυστρίσει. Όταν έβγαινε από την πόρτα του σπιτιού του και ένιωθε
ότι ζούσε σε εξοχή, με δέντρα και λουλούδια, θάμνους, περπατούσε στις
κακοτράχαλες αλάνες, έβλεπε την φουρτουνιασμένη θάλασσα του Πειραιά μέχρι πέρα
την Αίγινα. Βάδιζε αρκετά για να συναντήσει ένα φτωχόσπιτο, μία έπαυλη ενός
γνωστού Πειραιώτη, ένα μικρό εκκλησάκι, ένα χαμηλοτάβανο μαγαζί. Είχαν μεγάλη
απόσταση η μία οικία από την άλλη στην εποχή του, ο τόπος ήταν άγριος και
έρημος, ο ήλιος σκοτείνιαζε γρήγορα τον χειμώνα, τα πάντα σκοτείνιαζαν,
γίνονταν χρόνο με τον χρόνο επικίνδυνα. Όλα αυτά αποτυπώθηκαν στο πινάκιο της
μνήμης του διαπλάθοντας τον χαρακτήρα και την συνείδησή του. Στα γραπτά του, τα δημοσιεύματά του, συνηθίζει,
χωρίς να ξεφεύγει του κεντρικού του στόχου και τις εικόνας που ήθελε να μας
δώσει, να περιγράψει, να εξιδανικεύει καταστάσεις, να φωτίζει ηθογραφικά τοπία
και άτομα, να τα ψυχογραφεί, να μας μιλά
συχνά για τα «φτωχά αλλά αθώα χρόνια» που έζησε και πέρασαν ανεπιστρεπτί. Μας
δίνει εξαίρετες εικόνες του χώρου και της ατμόσφαιράς του, ονειρικές αλλά και
σκληρές, παιδικής αφέλειας και ξενοιασιάς, σίγουρα ανθρωπινότερες και
θερμότερες, αυθεντικότερες όπως ήταν οι σχέσεις και οι επαφές των ανθρώπων των
δεκαετιών εκείνων των δύο προηγούμενων αιώνων πριν την αστικοποίηση και
εκβιομηχάνιση της Πόλης και της Ελλάδας. Το ιδιωτικό μπλέκεται με το δημόσιο, η
ατομική ματιά με το ομαδικό βλέμμα, το ιδιαίτερο κοίταγμα μπλέκεται με το
κοίταγμα της Πόλης και τους κατοίκους της. Άλλες ιστορικές και κοινωνικές και
οικονομικές συνθήκες όριζαν τις συμπεριφορές της Πόλης και των Δημοτών από τότε
που ήταν παιδί. Φτωχόκοσμος και περιοδεύον πλάνης. Η Πόλη καθώς επεκτείνονταν
τα όριά της, διευρύνονταν ως χώρος και αίσθηση αγρίευε, γίνονταν λιγότερο
ανθρώπινη, ξένη για τον ποιητή, τον φόβιζε η επικίνδυνή της νέα κοινωνική
εικόνα, χάνονταν η παλαιά βουκολική της φυσιογνωμία, τα πρωτόγονα αθώα
χαρακτηριστικά της. Όμως, γνωρίζουμε από άλλες πηγές, το τι επικίνδυνα και
φονικά πράγματα συνέβαιναν στα βράχια και τις σπηλιές της Πειραϊκής, στα
πετρώδη λαγούμια της. Σε αρκετές από τις οποίες ζούσαν, διαβιούσαν ή κρύβονταν
Ρεμπέτες πότες και «χαρτόμουτρα», άλλα παραβατικά στοιχεία. Ο Πειραιάς σαν
Λιμάνι, στην εξέτασή του οφείλουμε να παραδεχτούμε ότι είχε πάνω κάτω τα ίδια
περίπου προβλήματα που αντιμετωπίζει κάθε Λιμάνι της πατρίδας μας, κάθε χώρας
του εξωτερικού. Όπου συναντάμε κοινότητες ναυτικών επαγγελμάτων και ασχολιών.
Υπάρχουν τα «Πειραιώτικα» που μας μιλούν για την περιοχή της Τρούμπας. Εξάλλου,
αυτά που μας περιγράφει με ανάγλυφο και ρεαλιστική πένα για τους συντοπίτες του
και απεικονίζει ως δεσπόζουσα εικόνα που άλλαζε του Πειραιά, μέσα σε μία
εικοσαετία, ήσαν γνωστά στους αναγνώστες μια και ζούσαν πολλοί από αυτούς που
είχε γνωρίσει και συναναστραφεί, συνομιλήσει μαζί τους, κουβεντιάσει, έκανε παρέα,
τα κουτσόπινε σε ταβέρνες. Το σίγουρο είναι ότι δεν ήταν δημοσιογραφική
μυθοπλασία. Τα «Πειραιώτικα» είναι η αληθινή μαρτυρία της Πόλης και των
Ανθρώπων της σε κίνηση και αναδημιουργία.
Υπάρχουν αρκετά τυπογραφικά λαθάκια ή μικρές
τυπογραφικές μουτζούρες πάνω στα χαρτιά. Μερικά αποσπάσματα είναι κομμένα. Ένα
μέρος των Επιφυλλίδων των Πειραϊκών αυτών Χρονογραφημάτων βλέποντας καθώς τους
έριχνα μια γρήγορη ματιά ή επιστρέφοντας στο σπίτι και τα διάβαζα ανετότερα
στην πρώτη τους δημοσιευμένη μορφή, διαπίστωνα ότι είχαν δημοσιευθεί εκ νέου με
άλλη ημερομηνία ή ακόμα και με άλλο τίτλο. Πρόβλημα που όφειλαν οι ερευνητές
του να λύσουν καθώς ερευνούσαν το Αρχείο του. Αν θυμάμαι ορθά δεν υπάρχει όλο
το corpus της
εφημερίδας «Η Φωνή του Πειραιώς» στο Ιστορικό Αρχείο της Πόλης. Κάτι που σε
ανάγκαζε να καταφύγεις σε άλλα αρχεία εφημερίδων εκτός Πειραιά.
Από
την πλευρά μου, συγκέντρωνα στοιχεία και πληροφορίες για τους Πειραιώτες
συγγραφείς που συναντούσα αλλά ο χρόνος μου που ήταν περιορισμένος μου επέβαλε
να δώσω προτεραιότητα σε άλλες εργασίες και αποδελτιώσεις καθώς προετοίμαζα το «Πειραϊκό
Πανόραμα», δεν γίνονταν να ενδιαφερθώ ξεχωριστά με τον Νίκο Ι. Χαντζάρα.
Διαφύλαξα όμως ότι συγκέντρωνα τότε. Και ίσως ήρθε το πλήρωμα του αναγνωστικού
και της αντιγραφής χρόνου να περάσω το υλικό στο μπλοκ μου.
Πέρα από τα στοιχεία που αναφέρονται, τα
«Πειραιώτικα», δεν συνοδεύονται ή συμπληρώνονται με άλλα πραγματολογικά,
φιλολογικά, γραμματολογικά, τοπωνυμικά στοιχεία πέρα από την μνημόνευσή τους
στο χαρτί με συγκίνηση, από τα προσωπικά ενθυμήματα του Πειραιώτη ποιητή. Δεν
έχουμε άλλες ερμηνευτικές διευκρινίσεις όσον αφορά την Τοπική ιστορία της
Πόλης. Δεν αναφέρονται φλέγοντα ζητήματα του Δήμου και των Δημοτικών Αρχών που
απασχόλησαν τις περιόδους αυτές τον Πειραιά και τους Δημότες του καθώς η Πόλη
άλλαζε όψη, η εικόνα της διαμορφώνονταν αργά και σταθερά, η ρυμοτομία της
επίσης, οικοδομούνταν νέα κτήρια, παλαιές αρχοντικές οικίες και χαμοκέλες,
φτωχόσπιτα γκρεμίζονταν και χτίζονταν νέα καινούργια σπίτια, και αναφέρονται από
άλλους, πχ. τον Μελετόπουλο. Δρόμοι και λεωφόροι ανοίγονταν, ο Δήμος Πειραιά
που «περιορίζονταν» γύρω από το λιμάνι επεκτείνονταν προς τα σημερινά του
γεωγραφικά όρια των άλλων όμορων Δήμων. Νέες Συνοικίες και γειτονιές
δημιουργούνταν από τους εγκατεστημένους πρόσφυγες προερχόμενους από διάφορα
μέρη. Νίκαια, Παλαιά Κοκκινιά, Άσπρα Χώματα, Δραπετσώνα, Κερατσίνη…. Μαχαλάδες
γκρεμίζονταν και οικοδομούνταν στην θέση τους τα μέγαρα των νέων αστών
πειραιωτών, επιχειρηματιών, βιομηχάνων, τραπεζιτών, εφοπλιστών, εμπόρων,
καραβοκύρηδων. Η ιστορική της διαδρομή είναι αρκετά μεγάλη, πλούσια φορτωμένη
με εύρωστες λεπτομέρειες, πολύχρωμη στο άπλωμά τους, καταλαμβάνουν διάφορες
πτυχές και τομείς του Δήμου Πειραιά των Διαμερισμάτων του και Συνοικιών του,
και του κοινωνικού βίου και συνηθειών των Πειραιωτών. Ότι διέσωσε πάντως ο
Νίκος Ι. Χαντζάρας είναι πολύτιμο και απαραίτητο στην καθόλου φιλοτέχνηση της
διαχρονικής πορείας της Πόλης. Αν συσχετιστούν με τις αφηγήσεις και
εξιστορήσεις άλλων Πειραιωτών, τις ημερολογιακές τους καταθέσεις τότε θα
αντιληφθούμε την Πολιτιστική προσφορά των πνευματικών ανθρώπων του Πειραιά, των
λογίων, των ποιητών του, των συγγραφέων του και καλλιτεχνών του.
ΠΕΙΡΑΙΩΤΙΚΑ
Πέμπτη 11/1/1945
Ιστορία της «Φωνής»
Από
το πλήθος των Πειραιωτών που διαβάζουν την όμορφη, καλοτυπωμένη, ζουμερή και
πάντα ενήμερη «Φωνή του Πειραιώς», που πολύ λίγοι θα ξέρουν, πώς η νιόβγαλτη αυτή εφημεριδούλα είχε και…
γιαγιά.
Την εγνώρισα την μακαρίτισσα το 1898.
Έκανα και συντάκτης της ένα φεγγάρι.
Την
έβγαζε ο μακαρίτης τυπογράφος Κ. Κωνσταντινίδης κ’ είχε τα γραφεία της κοντά
στη «Σφαίρα» στην οδό Ιακώβου Δραγάτση, εκεί που βρίσκεται σήμερα το κατάστημα
υποκαμίσων των αδελφών Δούμα. Μαζί του εργαζόταν και ο γυιός του Γιώργος, που
αργότερα εργάστηκε στην Αθήνα σε τυπογραφικές επιχειρήσεις κ’ ευδοκίμησε.
Με
είχαν αποβάλει τότε από την Τρίτη τάξη του Γυμνασίου Πειραιώς. Ήτανε το μοναδικό
τότε Γυμνάσιο στην πόλη μας κι’ αυτό για τους αρσενικούς. Από το υπουργείο είχε
τιτλοφορηθή «πρότυπο κλασικό- ουμανιστικό Γυμνάσιο αρρένων».
Είχα
φάει τότε ένα «μιναρέ» στο κεφάλι, είχα αποβληθή επιεικώς επί ένα μήνα, γιατί,
ενώ ήμουν κράτιστος μαθητής εις τα Ελληνικά, απεκαλύφθην πρεσβεύων το δόγμα των
μαλλιαρών. «Υπήρξε αυτόχρημα μητραλοίας, εχθρός της θείας γλώσσης του Πλάτωνος…»
όπως έγραφε η απόφαση, η υπογραμμένη από το Γυμνασιάρχη Ιάκωβο Δραγάτση και από
τα άλλα μέλη του συλλόγου των καθηγητών.
Από
μικρός είχα ροπή στη δημοσιογραφία και βρήκα την περίσταση ν’ ανακατευτώ μαζί της.
Ο
διευθυντής της παλιάς «Φωνής» ήτανε καλοκάγαθος άνθρωπος. Εφορούσε ραντιγκότα,
μιραμπώ και γυαλιά. Η εφημερίδα του τετρασέλιδη, λίγο μεγαλύτερη από τη σημερινή
«Φωνή» στο σχήμα κ’ έγραφε κάτω από τον τίτλο της: «Εκδίδοται κατά Πέμπτην και Σάββατον»
Δύο-τρείς
συντάκται της, ήτανε άμισθοι. Εδιάβαζαν τις εφημερίδες, που αγόραζε το γραφείο,
επίνανε κανένα καφέ που τους εκερνούσε ο διευθυντής κ’ είχανε τζάμπα και τα
μπιλλιέτα τους με τον τίτλο του συντάκτου ή αρχισυντάκτου της «Φωνής».
Εκεί
εδημοσίεψα και το πρώτο τετράδιο των στίχων μου. Ούτε τους ξαναείδα, ούτε μπορώ
τώρα ναν τους ξαναβρώ.
Αν
ετύχαινε να γινόμουν ένδοξος ποιητής, ο μανιώδης βιβλιόφιλος Αλέκος Λευκαδίτης
θα εξετρύπωνε και θ’ αναδιφούσε τους παλιούς τόμους της «Φωνής», θα αναδημοσίευε
τους στίχους και θα έκανε, μεγάλη φιλολογική επιτυχία!
Στον
Πειραιώτικο τύπο της παλιάς εκείνης εποχής πραγματική πρόοδος, άνθηση, ήτανε πράγματα
άγνωστα. Οι εφημερίδες έβγαιναν σαν δελτία των εκάστοτε γεννωμένων συμπολιτών,
των αποθνησκόντων και των εορταζόντων.
Μα
εγώ μπορώ να ξανανιώσω και να γυρίσω στη χρυσή εκείνην ηλικία;
Ν. Ι. Χαντζάρας.
Γιώργος Χ. Μπαλούρδος
Πειραιάς
Τετάρτη 3 Σεπτεμβρίου
2025
Μέρος Δεύτερο
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου