Η Πειραϊκή
ιστορία
Ο
συνοικισμός των Χίων εις τον παλαιόν Πειραιά
Η διανομή
των οικοπέδων
Του ΝΙΚΟΥ Ι.
ΧΑΝΤΖΑΡΑ
Εφημερίδα Η
ΦΩΝΗ ΤΟΥ ΠΕΙΡΑΙΩΣ Πέμπτη 5/4/1945
Το ζήτημα του συνοικισμού των Χίων εις
τον Πειραιά, από της εποχής που η πόλις μας έγινε δήμος, είνε γνωστόν.
Οι πρώτοι κάτοικοι του Πειραιώς ήσαν
Χιώτες, Υδραίοι, Κρητικοί, Σπετσιώτες, από το γύρω Πειραιά, άλλα μέρη και
τελευταία Λάκωνες.
Παρακάτω αναδημοσιεύομεν επίσημα
έγγραφα σχετικά με τον συνοικισμόν των Χίων εις τον έρημον ακόμη Πειραιά από απόψεως
πληθυσμού κατά τα έτη 1835, 1836 και 1837, τρία περίπου χρόνια μετά την
σύστασιν του Δήμου μας.
«Αριθμός 335. Την 12ην
Ιουνίου 1836». Προς την επί των Εσωτερικών Βασιλικήν Γραμματείαν της
Επικρατείας.
Πληροφορηθέντες, ότι τα περί, του
συνοικισμού των Χίων τελειώνουν σπεύδομεν, κύριε Γραμματεύ, να σας εκφράσωμεν
την περί τούτου ευχαρίστησιν των δημοτών του Πειραιώς και την ευγνωμοσύνην
αυτών προς την Αυτού Μεγαλειότητα, δια το μέρος τούτον το οποίον έλαβε προς
πύργωσιν των κατοίκων και προς ανακούφισιν
τόσων δυστυχών πολιτών, οι οποίοι ελπίζοντες εις την ανάπτυξιν της νέας
πόλεως, ωκοδόμησαν αποικίας και οικίας σημαντικάς, που τόσας μένουν κεναί, δια
την έλλειψιν ανθρώπων και εμπορίου.
Ο δήμος του
Πειραιώς βλέπει με πολλήν ευχαρίστησιν τον αποφασίσαντα συνοικισμόν των Χίων με
τον έναν τούτον, ώστε είνε έτοιμος να εισφέρη εις αυτούς πάσαν δυνατήν ευκολίαν
δια να επιταχύνη τη έλευση των ενταύθα και να δώση πρώτος δείγματα της
ειλικρίνειας σταθεράς ομονοίας προς τους μέλλοντας συμπολίτας του.
Ο δήμαρχος
Κυριακός Σερφιώτης
Άλλα
έγγραφα
Ο διοικητής
Αττικής απέστειλε εις τον δήμαρχον Πειραιώς το εξής αριθ. 1432 της 16 Οκτωβρίου
86 (;) έγγραφόν του, σχετικόν με τον οικισμόν των Χίων:
Κύριε
Δήμαρχε Πειραιώς,
Κατά τα από
2/14 Δεκεμβρίου 1834 25 Μαϊου 6 Ιουνίου 1836 Βασιλικά Διατάγματα, το δεξιόν
μέρος του Πειραιώς παρεχωρήθη εις τους Χίους … του συνοικισμού των.
Προ του
διορισμού όθεν της επί των παραχωρήσεων και των οικοδομών επιτροπής δεν
επιτρέπεται κατ’ ουδένα μέσον ν’ αναγείρονται εις το μέρος τον οικοδομαί είτε
Χίων, είτε άλλων. Κατά διαταγήν της επί των εσωτερικών γραμματείας υπ’ αριθ.
5.877 προσκαλούμεν να εμποδίσητε αμέσως πάσαν οικοδόμησιν επί του μέρους τούτου
και να μας φανερώσητε τίνος αδεία ωκοδόμησαν ή οικοδομούσιν εκεί μετά την
δημοσίευσιν του από 25 Μαϊου/ 6 Ιουνίου 1836 Βασιλικού Διατάγματος.
Ο Διοικητής
(τ.σ.) Π. ΟΙΚΟΝΟΜΙΔΗΣ
Η επί των
Εσωτερικών Βασιλική Γραμματεία της Επικρατείας εξέδωκεν ακολούθως την ακόλουθον
διακήρυξιν την 22 Οκτωβρίου 1836:
«Ειδοποιούνται όλοι οι επιθυμούντες να
συνοικισθώσιν εις το δεξιόν μέρος του Πειραιώς Χίου, ότι αν και παρήλθεν ήδη η
τετραμηνία εντός της οποίας κατά το άρθρον 6 του από 23 Μαϊου/ 6 Ιουνίου 1836
Β. Διατάγματος έπρεπε να παρουσιασθώσι αι αναφοραί δια την ανέγερσιν των πρώτων
δέκα οικιών.
Δίδεται ένδεκα έτι ημερών ανυπέρβλητος
προθεσμία από της σήμερον δια να αναφερθώσιν όσοι έχουν θετικήν απόφασιν ν’
αρχίσουν αμέσως τας οικοδομάς των.
Αι αιτήσεις πρέπει να γίνουν εγγράφως
προς την επί των Εσωτερικών Γραμματείαν.
Όσοι παρουσιασθούν εντός της ενδεκαημέρου
ταύτης προθεσμίας έχουν δικαίωμα να εκλέξουν οι πρώτοι γήπεδα ή συνεννοούμενοι
μεταξύ των διά κληρώσεως.
Οι μετά ταύτα παρουσιασθησόμενοι θα
εκλέξουν κατά σειράν της ημερομηνίας, καθ’ ήν παρουσιάζεται η αναφορά των, εις
την γραμματείαν.
Οι ενδιαφερόμενοι πρέπει να
προσδιορίζουν την ποσότητα των όσων επιθυμούν ν’ αποκτήσουν πήχεων και να
βεβαιώνουν συγχρόνως, ότι δέχονται όλας ανεξαιρέτως τας υποχρεώσεις τας
ενδιαλαμβανομένας εις το μνησθέν Βασιλικόν Διάταγμα, επειδή κατά το 6 άρθρον
αυτού πρέπει ν’ αρχίσουν εις τον Πειραιά κτιζόμεναι τουλάχιστον δέκα οικίαι
μέχρι της 25 του ελευσομένου Νοεμβρίου.
Η Γραμματεία θέλει διευθύνει αμέσως
τους καταλόγους των αιτούντων γήπεδα Χίων εις την κατά τον Πειραιά Χιακήν
επιτροπήν, συγκειμένην από τους κ.κ. Νεόφυτον Βάμβαν, Δ. Κοντόσταυλον, Θ.
Άμοιρον, Λουκάν Ράλλην, Νεγρεπόντην και Γεώργιον Βούρον.
Η επιτροπή αύτη θέλει παραχωρή τα
γήπεδα, συμμορφουμένη με τας διαγραφείσας προς αυτήν ιδιαιτέρας περί τούτου
οδηγίας».
Ν.
Ι. ΧΑΝΤΖΑΡΑΣ
Σημείωση:
Αναρτώ σταδιακά διάφορα χρονογραφήματα
από τα ΠΕΙΡΑΙΩΤΙΚΑ του δημοσιογράφου και ποιητή Νίκου Ι. Χαντζάρα, θεωρώντας
ότι έχουν κάτι να πουν στους σημερινούς αναγνώστες, ερευνητές και μελετητές της
ιστορίας του Δήμου Πειραιά. Παρά του ότι έχουν περάσει πάνω από 80 χρόνια από
την δημοσίευσή τους και η χαρτογράφηση της Ιστορίας του Πειραιά, η εξέλιξή της
στον χρόνο και η περιπέτεια των κατοίκων του Δήμου έχει φωτιστεί από διάφορες
πλευρές, έχουν έρθει στην επιφάνεια νέα ντοκουμέντα και πληροφορίες για πτυχές
και κοινωνικές και επαγγελματικές δραστηριότητες της Πόλης, το Λιμάνι της και
την συμβολή του στην ανάπτυξη της χώρας σαν το μεγάλο επίνειο της πρωτεύουσας
και κέντρο διαμετακομιστικού εμπορίου, ναυτιλιακών και άλλων συναλλαγών.
Νεότερες ηλικιακά συγγραφικές φωνές, αντρών και γυναικών λογίων, ιστορικών,
κοινωνιολόγων, αρχιτεκτόνων, θεατρολόγων, πανεπιστημιακών ερευνητών,
δημοσιογράφων ασχολήθηκαν, έγραψαν για την πόλη μας και την συμβολή της, την
περιπέτειά της στο χρόνο και μας έδωσαν εξαιρετικές μελέτες, εκπόνησαν
διδακτορικές διατριβές, εξέδωσαν ημερολόγια, φωτογραφικά άλμπουμ παλαιότερων
εικόνων της Πόλης, σετ καρποστάλ του Πειραιά. Μυθιστοριογράφοι και αρθρογράφοι,
πεζογράφοι που πέρασαν τα παιδικά και εφηβικά τους χρόνια στον Πειραιά,
μεγάλωσαν και περπάτησαν στα σοκάκια και τις συνοικίες του τις φτωχογειτονιές
του κυκλοφόρησαν βιβλία με τις αναμνήσεις τους και τις εμπειρίες και
καταστάσεις που βίωσαν τα χρόνια της ωρίμανσή τους. Ο Πειραιάς άλλαζε, η
φυσιογνωμία του, η εικόνα του όπως η Ελλάδα, ο Κόσμος, οι προτεραιότητες και τα
ενδιαφέροντα, οι ανάγκες των Ελλήνων, των Δημοτών του Πειραιά στον χρόνο και
την ιστορία. Καινούργιες παραστάσεις και καταστάσεις έρχονται στην ροή και την
αέναη κίνηση του χρόνου να προστεθούν στις προγενέστερες των ανθρώπων και
εμπλουτίζουν το εικονοστάσι της μνήμης τους νοσταλγικά και μελαγχολικά.
Παράλληλα,
υπάρχουν ακοίμητοι φρουροί, οι παλαιότερες πνευματικές και συγγραφικές φωνές
και γραφίδες των προπατόρων Πειραιωτών, αυτών που ήρθαν από τα διάφορα μέρη της
πατρίδας μας και εγκαταστάθηκαν στον Πειραιά και μεγαλούργησαν, δημιούργησαν
τις κάθε είδους και κατηγορίας δυνάμεις και αντοχές της Πόλης και σχημάτισαν
τον πρώτο πυρήνα του γηγενούς πειραϊκού έμψυχου υλικού του. Είναι το πνευματικό
και καλλιτεχνικό της δυναμικό που, με τα δημοσιεύματά τους, τα γραπτά τους, τις
ημερολογιακές εξομολογήσεις τους, τα βιβλία τους, τις όποιες συγγραφικές τους
ποιητικές και πεζογραφικές δραστηριότητες τους μας υπενθυμίζουν διαρκώς στο πως
ήταν κάποτε-τον 19ο αιώνα- αυτό το πανάρχαιο και έρημο ψαροχώρι,
αυτός ο άγριος ερημότοπος που θαλασσόδερνε στο χρόνο, που τον νότιζε η αρμύρα
της φουρτουνιασμένης θάλασσας του Σαρωνικού, αυτά τα «ακανθώδη» σκληρά βράχια
που σκέπαζαν τις δαντελωτές ακτογραμμές του δημιουργώντας τους μικρούς
ορμίσκους του, τα μικρά λιμανάκια του, την ατμόσφαιρά του. Αυτό το μικρό
χωριουδάκι με την αρχαιολογική του αρχαία αίγλη και κληρονομιά που σχεδίασε ο
στρατηγός του, ο Θεμιστοκλής χτίζοντας τα Μακρά Τείχη του για να το προστατέψει
και να το προφυλάξει από εχθρικά χέρια και έγινε το 1835 Δήμος. Ας το γράψουμε
παράτολμα, «από το πουθενά»,-όταν ακόμα η μισή Ελλάδα ήταν σκλαβωμένη- και
εξελίχθηκε σε ένα Λιμάνι με εμπορικό κύρος, με ταυτότητα, με χαρακτήρα, το
ιδιαίτερο πειραιώτικο κλίμα του. Αυτό που στην πάροδο του χρόνου καλλιέργησε
τις δυνατότητες των κατοίκων του, την ευφυή δημιουργικότητα των δημοτών του και
όσων εγκαταστάθηκαν στα χώματά του, αλήτευσαν στις αλάνες και τα σοκάκια του,
οραματίστηκαν τις ζωές τους, εργάστηκαν στα εργοστάσια και τις φάμπρικές του,
έπαιξαν στους καρόδρομούς του. Οικοδόμησαν τους συνοικισμούς τους, έχτισαν τα
σχολεία και τις εκκλησίες τους, τα νεκροταφεία τους, έδωσαν ονομασίες στις
περιοχές που εγκαταστάθηκαν. Οι
ονομασίες των τοπόσημων της Πόλης προέρχονται από τα επίθετα, τα παρατσούκλια
τις εργασιακές ασχολίες των πρώτων οικιστών, την μορφολογία του εδάφους του
χώρου. Ένας από τους ποιητές του Πειραιά, ο Χρήστος Πύρπασος σε μία συλλογή του
που ονομάζει «Πειραιώτικα», Πειραιάς 1981 γράφει τόσο ωραία μιλώντας μας για
τις φτωχογειτονιές και εργατικές περιοχές:
«Τις φτωχογειτονιές κι
εργατογειτονιές του Πειραιά
θυμάμαι πάντα με συμπάθεια…
Λιπάσματα, Ταμπούρια, Δραπετσώνα,
Αγία Σοφιά,
και Κοκκινιά, Καμίνια, Πέραμα και
Κερατσίνι.
Παντού μικρά σπιτάκια σχεδόν όμοια
με τις αυλές π’ από τις γλάστρες
μοσκοβόλαγαν
βασιλικά και γιασεμιά, τριανταφυλλιές
και κρίνοι.
Και στα κλουβιά τους
γλυκοκελαϊδούσανε
Κανάρια, καρδερίνες, φλώροι, σπίνοι…
Μα γύρω οι τσιμινιέρες απ’ τις
φάμπρικες
με τις φριχτές καπνιές τους πνίγανε
τις ευωδιές απ’ τα λουλούδια
κι ο θόρυβος από τα μηχανήματα
σκέπαζε των κραχτόπουλων τραγούδια!
……………………….»
Δούλευαν σκληρά οι Πειραιώτες νυχθημερόν
στις ναυτιλιακές του επιχειρήσεις, έγιναν καπεταναίοι και ναυτικοί στα καράβια
και τα ιστιοφόρα, τα ατμόπλοια που έφτιαχναν τα ναυπηγεία του, στους νεώσοικους
και δεξαμενές του που καλαφάτιζαν και έβαφαν τα σκαριά τους τα ονομάτιζαν με
χάρη και λυρισμό. Ταξιδεύοντας οι Ναυτικοί του μετέφεραν σε κάθε ταξίδι τους το
άρωμα του Πειραιά, τις ανάσες και τα όνειρα των Πειραιωτών στα πέρατα της
οικουμένης. Πειραιάς μια Κιβωτός που πλέει μέσα στο χρόνο και πάντα επιστρέφει
στον χώρο από όπου απέπλευσε.
Το ζήτημα της εγκατάστασης των
διαφόρων πληθυσμιακά οικογενειών, μεμονωμένων ατόμων, ομάδων από διάφορες
περιοχές της παλαιάς ελλάδας έχει διερευνηθεί και εξεταστεί εδώ και δεκαετίες,
έχουν δημοσιευτεί μελέτες και άρθρα κυκλοφορήσει βιβλία κατατοπιστικοί και
χρήσιμοι οδηγοί στην γνωριμία μας με την ιστορική εξέλιξη του Πειραϊκού χώρου.
Πολύτιμη η συνεισφορά των Χάρη Κουτελάκη και Αμάντας Φωσκόλου, βλέπε την
μελέτη-έρευνά τους «ΠΕΙΡΑΙΑΣ ΚΑΙ ΣΥΝΟΙΚΙΣΜΟΙ» (ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ ΚΑΙ ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΑΠΟ ΤΟΝ
14Ο ΑΙΩΝΑ ΜΕΧΡΙ ΣΗΜΕΡΑ), εκδόσεις του Βιβλιοπωλείου της «ΕΣΤΙΑΣ»,
Αθήνα 1991, σελίδες 520, παλαιές δραχμές 4.500. Χαρακτηριστικό και γουστόζικο
είναι το τετράστιχο που μεταφέρουν στην σελίδα 71 για την περιοχή Μανιάτικα
στην περιοχή της Αγίας Σοφίας και του Λόφου Βώκου, τον Καραβά, στα περιβόλια,
τους κήπους, το «χωριό» του Μελετόπουλου, όταν εγκαταστάθηκαν οι πρώτοι Λάκωνες
και συγκρότησαν την πολυπληθή κοινότητα των Μανιατών.
«Μανιάτης είν’ ο αρχηγός,
Μανιάτης ο αστυνόμος
Μανιάτης είναι ο παπάς,
μανιάτικος κι ο νόμος!!».
Το ίδιο θα σημειώναμε και για τις
άλλες πληθυσμιακές ομάδες από τα διάφορα μέρη που εγκαταστάθηκαν στον Πειραιά
και τους γύρω όμορους Δήμους οργανώνοντας τις δικές τους κοινότητες με τα δικά
τους παραδοσιακά και πολιτιστικά χαρακτηριστικά και συνήθειες, μουσικά
ακούσματα. Τέτοιες δραστήριες κοινότητες και συνοικισμοί είναι οι Υδραίοι, οι
Σπετσιώτες, οι Παριανοί, οι Κρήτες, οι Χιώτες, οι Μωραϊτες, οι Θιακοί και άλλοι
Επτανήσιοι, οι Καρπάθιοι, οι Ρουμελιώτες, οι Πελοποννήσιοι, ο Μικρασιατικός
προσφυγικός πολιτισμός, οι Καππαδόκες και άλλες ομάδες ατόμων. Ο Πειραιάς
διαθέτει Ευαγγελική Εκκλησία, Ναό για τις λατρευτικές ανάγκες των Σκανδιναβών,
πέρα από τις μικρές κοινότητες των Παλαιοημερολογιτών, των Ιεχωβάδων, και
φυσικά τους Ναούς και τις Εκκλησίες τους χώρους λατρευτικών αναγκών της
επίσημης Ελληνικής Ορθόδοξης Εκκλησίας. Θέλω να πω ότι, από το παλαιό
Μοναστήρι, τον ιερό ναό του Αγίου Σπυρίδωνα η πόλη και οι ανάγκες της
διευρύνθηκαν και εγκαταστάθηκαν εντός των ορίων του Δήμου και άλλες
ελληνόγλωσσες ή ξενόγλωσσες ομάδες ατόμων από άλλα μέρη της γης αποκτώντας πειραϊκή
συνείδηση και ταυτότητα. Κάθε Κοινότητα δημιούργησε τους χώρους συγκεντρώσεως
των μελών της, διοργάνωσε εκδηλώσεις και εορτές αλληλογνωριμίας τους, οργάνωσαν
ομιλίες και έδωσαν διαλέξεις μιλώντας για τις πολιτιστικές συνήθειες των τόπων
καταγωγής τους από όπου προέρχονταν, το αξιακό της ζωής και των οικογενειών
τους σύστημα, συμμετείχαν ενεργά στις επίσημες εορταστικές εκδηλώσεις και
εορταστικές επετείους του Δήμου, πρότειναν τα δικά τους προϊόντα. Οι παλαιές
πολύχρωμες φορεσιές και τα φακιόλια και οι μαντήλες με τα φλουριά και άλλα
στολίσματα των γυναικείων ενδυμάτων αλλά και οι θαλασσινές βράκες των αντρών με
το μακρύ πολύμετρο ζωνάρι στην μέση και τα χαρακτηριστικά παπούτσια σιγά-σιγά
με την αστικοποίηση αντικαταστάθηκαν από τις σύγχρονες των αντρών και γυναικών
φορεσιές και κομμώσεις. Οι νησιώτικοι ήχοι και τα ηπειρώτικα μουσικά ακούσματα
λησμονήθηκαν περιέπεσαν σε λήθη από τα σύγχρονα μοντέρνα μουσικά ήθη και
τραγούδια. Η αυθεντικότητα των Ρεμπέτικων τραγουδιών αλλοιώθηκε από τις
σύγχρονες διασκευές τους. Στις μέρες μας έμεινε η ανάμνησή τους ως πρόταση
διασκέδασης και όχι ουσιαστικής ψυχαγωγίας. Οι παλαιές ταβέρνες που σύχναζαν οι
πειραιώτικες οικογένειες δεν υπάρχουν πια, εκτός από τους γύρω ελικοειδείς
δρόμους του μικρολίμανου και την ακτογραμμή της Πειραϊκής. Τα παραδοσιακά
μπακάλικα αντικαταστάθηκαν από τα Σούπερ Μάρκετ. Παραδοσιακές Κινηματογραφικές
αίθουσες έκλισαν το ίδιο και θεατρικές αίθουσες των συνοικιών της πόλης. Οι
σύγχρονοι ταξιδιωτικοί οδηγοί του Πειραιά έχουν αλλάξει και αφαιρέσει σελίδες
τους. Ό,τι τραγούδησαν και ύμνησαν οι παλαιοί πειραιώτες ποιητές, πεζογράφοι,
λόγιοι και διανοούμενοι για τον Πειραιά δεν υπάρχει πια. Ζούμε σε μια άλλη πόλη
που η εσωτερική μορφή της άλλαξε κρατώντας ορισμένα από τα παλαιά
χαρακτηριστικά της φυσιογνωμίας της.
Για τον Συνοικισμό των Χίων, που παρ’
ολίγον η μικρή πρώτη ομάδα από το νησί της Χίου που ζήτησε από τον τότε Βασιλέα
Όθωνα να εγκατασταθούν στον Πειραιά και να δημιουργήσουν τον Δήμο των νησιωτών
από το νησί τους μετά τις σφαγές των Τούρκων, έχουμε αρκετές πληροφορίες. Ενώ δέχτηκαν
το αίτημα των Χιωτών αντιπροσώπων η Αντιβασιλεία δεν πρόκαναν να δημιουργήσουν
αυτόνομο Δήμο, εγκαταστάθηκαν στην δεξιά πλευρά όπως βλέπουμε την Εκκλησία του
Αγίου Σπυρίδωνα, στους γύρω εσωτερικούς δρόμους μέχρι την Εκκλησία του Αγίου
Νικολάου. Για την Πειραϊκή ιστορία και κατοπινή εξέλιξη έχουν δημοσιευθεί και
γραφεί ενδιαφέροντα και χρήσιμα άρθρα. Στο διαδίκτυο έχουν αναρτηθεί διάφορα
κείμενα. Το 2010 στον Πειραιά, η εφημερίδα «ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ» του εκδότη κύριου
Σταύρου Καραμπερόπουλου σε επιμέλεια και επιλογή, συντονισμό ύλης από τον
υποφαινόμενο, κυκλοφόρησε το «ΠΕΙΡΑΪΚΟ ΛΕΥΚΩΜΑ» συνεχίζοντας την παλαιά
εκδοτική παράδοση της Πειραϊκής εφημερίδας. Ο Αρθρογράφος και ιστορικός
ερευνητής της Πειραϊκής Ιστορία και συστηματικός συλλέκτης Δημήτρης
Κρασονικολάκης σε πρόσκλησή μας, μας έδωσε προς δημοσίευση δύο κείμενά του, το
ένα ήταν ένα παλαιότερο άρθρο του που είχε δημοσιευθεί στην περιοδική έκδοση
«Αφιέρωμα της Ελληνογαλλικής Σχολής Πειραιά «Ο Άγιος Παύλος» τχ. 2/2007, σ.
55-57» και αναφέρονταν στην «Χιώτικη συνοικία του Πειραιά: Μια πόλη μέσα στην
πόλη σελ. 86-87.
Το άρθρο
αυτό ο συντάκτης του το επεξεργάστηκε από την πρώτη του δημοσίευση και υπάρχει
αναρτημένο στο μπλοκ του συγγραφέα. Είναι ένα κατατοπιστικό και χρήσιμο κείμενο
το οποίο ξεκαθαρίζει ημερομηνίες και καταστάσεις, κάτι, που από την δική μου
πλευρά θα ήταν άκαιρο να προσθέσω οτιδήποτε, στην δική μου αντιγραφή του
χρονογραφήματος του Νίκου Ι. Χαντζάρα, όταν μάλιστα, οι αθηναϊκές εκδόσεις
«Ελληνικά Γράμματα» το 1994 εξέδωσαν το διακοσίων σελίδων βιβλίο του,
Αλέξανδρου Φεράλδη του Αρχείου της οικογένειας που διασώθηκε, «Το Βιβλίον Πρακτικών
της επί του συνοικισμού των Χίων Επιτροπής [Πειραιάς 1836-1842]. Εταιρεία
Οικονομικής και Κοινωνικής Ιστορίας της Ελλάδας (Πηγές). Το ενδιαφέρον αυτό
βιβλίο από το Αρχείο της οικογένειας
Φεράλδη,-όσων τέλος πάντων ενδιαφέρονται για την Πειραϊκή ιστορία και
κληρονομιά- περιλαμβάνει 72 κείμενα στηριγμένα σε ντοκουμέντα της εποχής όσον
αφορά το εξεταζόμενο ζήτημα. Είναι χρήσιμο και για Χιώτες και για Πειραιώτες. Ας
μην μας διαφεύγει το γεγονός ότι ανάμεσα στους πρώτους οικιστές της πόλης και
αγοραστές ακατοίκητων οικοπέδων δεν υπήρξαν αποκλειστικά οι Χιώτες αλλά και στο
ότι διακεκριμένα άτομα από την Χίο διετέλεσαν Δημοτικοί άρχοντες και δημοτικοί
παράγοντες του Πειραιά. Ενδεικτικό παράδειγμα ο Λουκάς Δ. Ράλλης, ο οποίος
συνέδεσε καταλυτικά και δημιουργικά την Δημαρχιακή παρουσία του με την αρχή της
εκβιομηχάνισης του Πειραιά. Ο Χαντζάρας του έχει αφιερώσει χρονογράφημα. Ο
τελευταίος ιστορικός του Πειραιά κυρός Γιάννης Ε. Χατζημανωλάκης, στο βιβλίο
του «ΟΙ ΔΗΜΑΡΧΟΙ ΤΟΥ ΝΕΟΤΕΡΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ» Β’ έκδοση, Πειραιάς 2002, βαδίζοντας και
συμπληρώνοντας τις παλαιότερες πηγές μιλά επαινετικά για την περίπτωση του
Λουκά Δ. Ράλλη, σελίδες 71-80. Γράφει μεταξύ άλλων:
«Το 1836 εγκαταστάθηκε
στον Πειραιά κι από το 1841 αναμίχθηκε
στη διοίκηση του Δήμου, αρχικά ως δημοτικός σύμβουλος κι αργότερα
(1855-1866) ως δήμαρχος για ν’ αφήσει, πραγματικά, εποχή με το έργο του και την
προσφορά του. Και να πάρει δικαιωματικά μια ξεχωριστή θέση στη νεότερη πειραϊκή
ιστορία….». Τις ίδιες θέσεις εκφράζει και ο Δημήτρης Θ. Σπηλιωτόπουλος, στο
βιβλίο του «Ο Πειραιεύς και οι Δήμαρχοι της πρώτης εκατονταετηρίδος» και ο Ιωάννης
Αλ, Μελετόπουλος όπως και άλλοι. Στον ευπατρίδη και ευεργέτη του Δήμου Πειραιά,
που συγκαταλέγεται ανάμεσα στους αξιολογότερους Δημάρχους της πόλης, στα
ευεργετήματά του είναι μεταξύ άλλων η ανέγερση του πρώτου Δημαρχείου στην
συμβολή των οδών Λυκούργου και Δημοσθένους. Έχουμε την ανέγερση της λιθόκτιστης
Αγοράς της πόλης. Την ανέγερση του Παρθενικού Σχολείου, του Ραλλείου
Παρθεναγωγείου στην πλατεία Κοραή. Επί Δημαρχίας Λουκά Δ. Ράλλη οικοδομήθηκαν
Σχολεία όπως το Β΄ Δημοτικό Σχολείο της οδού Σαχτούρη και Χατζηκυριακού, το Α΄
Γυμνάσιο αρρένων στην πλατεία Κοραή. Θεμελιώθηκε ο ιερός ναός του αγίου
Σπυρίδωνα, το Τζάνειο Νοσοκομείο του Πειραιά. Μεταξύ άλλων επί δημαρχίας του έγινε η εγκατάσταση
του υποβρυχίου τηλεγραφικού δικτύου, που συνέδεσε το νησί της Σύρου με το
Λιμάνι του Πειραιά και άλλα μεγάλα έργα που άλλαξαν την εικόνα του Δήμου.
Ας κλείσουμε
το σημείωμα- όχι μιλώντας για τις μικρές χρονολογικές διαφοροποιήσεις που
συναντάμε στο χρονολόγιο του Νίκου Ι. Χαντζάρα με άλλες μεταγενέστερες πηγές
αλλά με ενδεικτικό μέρος του λόγου και της γραφής του άρθρου του Δημήτρη
Κρασονικολάκη, το οποίο βοηθά και την δική μας προβληματική στην ανάγνωση του
ΠΕΙΡΑΙΩΤΙΚΟΎ του ποιητή και δημοσιογράφου Ν. Ι. Χαντζάρα.
Γράφει:
«Οι Χιώτες
καθυστέρησαν λόγω συνθηκών το χτίσιμο των οικοδομών τους και πολλά «γήπεδα»
(έτσι έλεγαν τότε τα οικόπεδα) έμειναν ακάλυπτα. Οι παλιοί ιδιοκτήτες του χώρου
αναγκάστηκαν-όσοι δεν είχαν ήδη χτίσει- να πάρουν ισότιμες γαίες στην αριστερή
πλευρά για να παραχωρηθούν στους Χιώτες: «Περί των εις το δεξιόν μέρος του
Πειραιώς ιδιόκτητων γηπέδων», ΒΔ 20.10/1.11.1836. Αυτό θα ίσχυε μέχρι το 1839.
Μετά η αγορά θα ήταν ελεύθερη για κάθε ενδιαφερόμενο. Πάντως οι πρώτες χιώτικες
οικοδομές υψώθηκαν από τα μέσα του 1836. Άλλο διάταγμα με προθεσμίες
αποπεράτωσης βγήκε στις 13/25.3. 1837. Στις 3/15.1.1838, με απόφαση «περί της
κατά το δεξιόν μέρος του Πειραιώς εθνικής γης», τους δόθηκε περισσότερο έδαφος,
200 βασιλικά στρέμματα. Αρκετοί όμως παραιτήθηκαν από τα δικαιώματά τους
απογοητευμένοι. Πολλοί λοιπόν Χιώτες μεγαλέμποροι αγόρασαν οικόπεδα και έκτισαν
τα σπίτια τους στη δεξιά πλευρά, στα οικοδομικά τετράγωνα μεταξύ των οδών
Μακράς Στοάς (Δ. Γούναρη)- Ηφαίστου (Ελευθ. Βενιζέλου)- Σωκράτους (Ηρώων
Πολυτεχνείου)- Αθηνάς (Βασιλέως Γεωργίου) με επέκταση και πέραν των δύο
τελευταίων οδών. Από τους πρώτους αγοραστές ήταν οι: Φ. Φεράλδης, Εμμανουήλ
Ροδοκανάκης, Αμβρόσιος Σκαραμαγκάς, Λουκάς Ράλλης, Ζαννής Ράλλης, Ιάκωβος
Ράλλης, Παντιάς Ράλλης, Αυγουστίνος Ράλλης, Α. και Γ. Γλαράκης, Αλ.
Κοντόσταυλος, Τ. Ευμορφόπουλος, Ι. Πετροκόκκινος, Ι. Μακάς, Α. Κονταράτος, Α.
και Ν. Μάμουκας, Στ. Γεννάδιος, Ι. Χρύσανθος. Π. Συνετάκης, Π. Μαύρος, Αγγέλικα
Κορονάκη κ. ά. Η Επιτροπή παραλάμβανε τα έγγραφα (έντυπα, αντίτυπα) με την αγορά
και το χτίσιμο των οικοπέδων που είχαν ενταχθεί σε συγκεκριμένα, αριθμημένα
οικοδομικά παραλληλόγραμμα του πολεοδομικού σχεδίου και τα διαβίβαζε «προς την
επί των Εσωτερικών Β. Γραμματείαν της Επικράτειας» για ενημέρωση της πορείας
οικοδόμησης της περιοχής.
Στα 1837 και 1838 διχοτομούνται τα μεγάλα
κεντρικά παραλληλόγραμμα με ενδιάμεσους μικρότερους δρόμους, «παρόδους ή
στενωπούς» όπως τους έλεγαν, για ευκολία στην οικοδόμηση. Έτσι δημιουργήθηκαν
οι οδοί Αγίου Σπυρίδωνος, Νοταρά, Πλάτωνος, Αριστοτέλους, Αλκιβιάδου κ. ά.» Και
τελειώνει ο αρθρογράφος: «Το Χιακό τμήμα, λόγω θέσης απετέλεσε το κεντρικότερο
και σημαντικότερο στον ρυμοτομικό ιστό της πόλης που άρχισε σιγά-σιγά να «γεμίζει»
με όμορφες οικοδομές, καταστήματα, εργαστήρια και οικίες, να διαμορφώνονται οι
πλατείες και οι δρόμοι, να ιδρύονται και εγκαθίστανται σχολεία, υπηρεσίες,
εκκλησίες, να φτιάχνεται το λιμάνι, έτσι ώστε να παίρνει σταθερά τη μορφή εκείνη
που η εξέλιξή της μας έδωσε τον σημερινό πολύβουο αλλά τόσο αγαπημένο μας Πειραιά».
Πολλά καρδιοχτύπια συγκίνησης και
αναμνήσεων ξυπνούν, φέρνουν στο νου τα ΠΕΙΡΑΙΩΤΙΚΑ του ποιητή Νίκου Ι. Χαντζάρα
και επιθυμία να διαβάσουμε εκ νέου άρθρα, μελέτες και βιβλία για την ιστορία
του παλαιού Πειραιά, και να συν-μαρτυρήσουμε τις οφειλές των νεότερων ηλικιακά
πειραιωτών, μετά την μεταπολίτευση και των σύγχρονων εφήβων, των πνευματικών κύκλων
του Δήμου, στα έργα και ημέρες, τα λόγια των Πειραιωτών του προηγούμενου αιώνα
που οικοδόμησαν την Πειραιώτικη Σχολή Λογοτεχνίας.
ΤΑ
ΠΕΙΡΑΙΩΤΙΚΑ ΤΟΥ 1947 Αλφαβητική σειρά
Από Πέμπτη
2/1/1947- Τετάρτη 29/10/1947
ΑΝΑΛΗΦΤΗΤΕ!,
22/5/47
ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ,
11/2/47
ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ,
23/4/47
ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ,
7/6/47
ΑΝΘΗΡΑ!,
22/3/47
ΑΝΟΙΞΗ,
10/2/47
ΑΝΤΩΝΟΥΣΑ,
29/1/47
Αξιοπερίεργα
της Τρούμπας, 28/6/47
ΑΞΙΟΣ
ΠΕΙΡΑΙΩΤΗΣ, 28/5/47
ΑΠΟ ΤΗΝ
ΠΗΓΑΔΑ, 23/5/47
ΒΙΟΠΑΛΑΙΣΤΕΣ,
29/5/47
ΓΙΑ ΕΝΑ
ΒΙΒΛΙΟ, 4/1/47
ΓΛΩΣΣΟΜΑΘΕΙΣ!,
22/4/47
ΔΕΥΡΟ,
ΝΙΚΟΛΑΕ!, 10/1/47
Δ. Ζ.
ΠΙΤΣΑΚΗΣ, 12/7/47
ΔΙΑΒΑΤΑ,
ΣΤΗΘΙ!, 15/7/47
ΕΘΝΙΚΗ
ΔΡΑΣΗ, 11/6/47
Ζουγραφιές,
(;;;;)
Η ΑΛΚΥΟΝΙΔΑ,
8/1/47
Η ΑΝΑΔΡΟΜΗ,
19/4/47
Η ΑΠΟΦΡΑΔΑ,
14/6/47
Η
ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΚΗ ΡΩΣΙΑ, 13/2/47
Η ΓΑΛΙΑΝΤΡΑ,
12/6/47
Η ΜΑΓΚΟΥΡΑ,
16/7/47
Η ΠΑΣΤΡΑ,
16/4/47
Η ΤΥΧΗ ΑΠ’
ΤΗΝ ΑΜΕΡΙΚΑ, 7/3/47
ΘΑΛΑΣΣΟΜΑΧΟΙ,
1/2/47
Καθώς
ξημερώνει…, 13/5/47
ΚΑΤΑ ΠΟΔΑΣ!,
7/5/47
ΚΕΦΑΛΛΩΝΙΑ,
20/6/47
ΚΙ’ ΑΛΛΟΣ
ΣΤΕΝΟΣ ΚΟΡΣΕΣ!, 20/3/47
ΚΛΟΠΗ ΔΥΟ
ΔΙΑΝΩΝ, 21/1/47
ΚΥΡΑ
ΣΕΒΑΣΤΗ, 20/5/47
ΚΥΡΙΕ ΤΩΝ
ΔΥΝΑΜΕΩΝ!, 26/2/47
Λ. Ζ. Α.,
14/5/47
ΛΕΥΤΕΡΙΑ!,
18/3/47
ΛΙΓΗ
ΑΝΑΨΥΧΗ!, 3/7/47
ΛΟΥΛΟΥΔΙΑ,
3/5/47
ΜΑΓΚΑΛΑΔΑ,
24/1/47
ΜΕΡΕΣ
ΚΑΤΟΧΗΣ, 30/4/47
ΜΕΤΑ
ΝΤΕΡΚΟΥΣ!, 8/7/47
ΜΙΑ
ΣΥΝΟΜΙΛΙΑ, 5/2/47
ΜΙΑ
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ, 10/4/47
ΜΟΡΦΟΝΙΟΙ,
20/2/47
ΜΠΑΜΤΡΙΑΛΑΛΕ!,
12/4/47
ΜΠΟΥΚΕ ΚΑΙ
ΞΑΝΑ ΜΠΟΥΚΕ!, 5/3/47
ΜΠΡΑΣΕΛΕ,
11/7/47
Νέες
συνήθειες, 1/3/47
ΝΟΣΤΑΛΓΙΑ,
16/1/47
ΝΟΣΤΑΛΓΟΣ,
13/6/47
ΞΕΡΟΚΕΦΑΛΟΙ!,
25/4/47
ΞΗΜΕΡΩΝΕΙ…,
19/6/47
Ο ΓΙΑΝΝΑΚΗΣ,
6/3/47
Ο ΓΡΑΦΕΑΣ,
17/5/47
Ο Δ. Π.
ΓΟΛΕΜΗΣ, 31/1/47
Ο ΕΟΡΤΑΣΜΟΣ,
28/3/47
Ο ΖΗΣΗΣ
ΑΓΡΑΦΙΩΤΗΣ, 30/1/47
Ο
ΚΑΛΟΚΑΓΑΘΟΣ ΣΠΥΡΟΣ, 22/1/47
Ο ΚΑΫΜΟΣ,
6/2/47
Ο ΚΑΫΜΟΣ
ΤΗΣ, 22/7/47
Ο
κολυμπιστής/25/1/47
Ο ΚΙΝΕΖΟΣ
ΤΣΙΝ-ΤΣΟΝ, 22/2/47
Ο ΝΑΡΓΙΛΕΣ,
29/3/47
Ο
ΜΑΚΡΥΔΑΚΗΣ, 19/2/47
Ο
ΠΡΩΤΟΣΧΟΛΟΣ, 24/4/47
Ο ΣΤΕΦ.
ΔΑΦΝΗΣ, 17/7/47
ΟΙ ΑΡΓΕΙΤΕΣ,
9/7/47
ΟΙ ΚΟΥΠΙΖΕΣ,
4/2/47
Οι
σφάντζικες, 10/7/47
ΟΙ ΤΑΦΕΙΣ,
4/7/47
ΟΙ
ΤΕΜΠΕΛΗΔΕΣ, 5/7/47
ΟΙ ΤΥΠΟΙ,
28/1/47
ΠΑΛΗΑ
ΑΝΑΜΝΗΣΗ, 2/1/47
ΠΑΛΙΑ ΤΡΥΦΗ,
26/7/47
ΠΑΛΙΑ
ΧΡΟΝΙΑ!, 26/6/47
ΠΑΛΙΟΣ
ΜΑΚΑΝΤΑΣΗΣ, 12/3/47
ΠΑΛΙΟΣ
ΠΕΙΡΑΙΑΣ, 29/10/47
Περί
ναργιλέ, 3/4/47
ΠΛΟΥΣΙΑ
ΣΟΔΕΙΑ!..., 17/6/47
ΠΟΙΗΣΗ,
28/2/47
ΠΡΩΤΟΙ
ΣΤΙΧΟΙ, 21/6/47
ΣΑΝ
ΠΕΙΡΑΙΩΤΕΣ!, 21/3/47
ΣΑΡΑΝΤΑ
ΚΥΜΑΤΑ, 27/5/47
ΣΠΕΥΔΕ
ΒΡΑΔΕΩΣ, 17/3/47
ΣΤΗ ΛΙΑΚΑΔΑ,
4/3/47
Στην πάχνη
των αναμνήσεων, 8/5/47
Στην Τρούμπα
τον παληό καιρό, 22/1/47
Τ’ «ΑΜΙΛΗΤΟ
ΝΕΡΟ», 27/6/47
«ΤΑΜΠΛ ΝΤ’
ΟΤ» ΣΤΟ Ν. ΦΑΛΗΡΟ, 11/1/47
ΤΑΞΙΔΑΚΙ,
22/4/47
ΤΑ ΓΥΑΛΙΑ,
21/5/47
ΤΑ
«ΚΑΛΟΥΤΑΚΙΑ», 2/7/47
ΤΑ ΜΠΑΝΙΑ,
15/5/47
ΤΑ ΜΠΛΟΚΑ,
25/6/47
ΤΑ
ΡΟΥΜΠΙΝΙΑ, 24/5/47
ΤΑ
ΣΑΜΑΡΟΣΚΟΥΤΙΑ, 26/4/47
ΤΖΑΜ-ΤΖΑΜ ΤΟ
ΓΥΑΛΙ!, 18/1/47
ΤΟ ΚΟΠΕΛΛΙ,
11/3/47
ΤΟ ΚΟΛΥΜΠΙ,
23/1/47
ΤΟ ΛΕΝΙΩ,
29/4/47
ΤΟ
ΜΠΟΥΓΙΕΛΟ, 6/5/47
ΤΟ ΞΥΛΟ,
23/7/47
ΤΟ ΦΙΛΟΤΙΜΟ,
13/3/47
ΤΟ ΧΑΛΚΕΙΟ,
15/1/47
ΤΟΥΡΠ,
ΓΙΑΝΝΗ!, 17/4/47
ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ,
19/7/47
ΤΡΙΑ
ΤΑΛΕΝΤΑ, 12/1/47
ΥΠΟΜΟΝΗ!,
21/2/47
ΦΑΓΟΠΟΤΙΑ,
20/1/47
ΦΥΣΙΟΛΑΤΡΕΙΑ,
18/2/47
ΧΑΡΑ ΘΕΟΥ!,
15/2/47
ΧΑΡΑΜΑΤΑ!,
18/4/47
ΧΡΥΣΗ ΕΠΟΧΗ,
8/4/47
«Ω! ΧΑΡΑΣ
ΤΟ!, 15/4/47
1869-1947,
27/2/47
Γιώργος Χ. Μπαλούρδος
Πειραιάς,
Σάββατο 27 Σεπτεμβρίου
2025
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου