ΧΡΗΣΤΟΣ ΓΙΑΝΝΑΡΑΣ, 2. Ορθοδοξία και Δύση

ΧΡΗΣΤΟΣ ΓΙΑΝΝΑΡΑΣ

«Ορθοδοξία και Δύση στη νεώτερη Ελλάδα», 
εκδόσεις Δόμος- Αθήνα 1992.

Το καινούργιο βιβλίο του Χρήστου Γιανναρά, είναι ένα ιστόγραμμα διακυμάνσεων της Ελληνικής Θεολογικής σκέψης, και ιδιοπροσωπίας του Νέου Ελληνισμού. Που, έχει την αρχή του, όπως ο ίδιος ο μελετητής επισημαίνει το 1354 όταν ο Δημήτριος Κυδώνης μεταφράζει στα Ελληνικά την Summa Theologiae του Θωμά του Ακινάτη, μέχρι τις ημέρες μας.

Είναι η «ουσιαστικότερη» εργασία που έχει εκδοθεί για την ιστορική παρακολούθηση της Νεοελληνικής Θεολογικής και Εκκλησιαστικής πορείας. Τόσο από πλευράς φρονήματος και βιώματος του εκκλησιαστικού πληρώματος, όσο και από την θρησκευτική μονοχρωμία ενός αποθαρρυντικού πλαισίου, όπως αυτό εκφράζεται μέσω των κρατικών θεσμών της Διοικούσης εκκλησιαστικής αρχής και δόγματος. Και, μιας ηθικής, που δεν συμπίπτει πάντα, με τις μη αποστεωμένες Ευαγγελικές αρχές και αλήθειες.

Με ένα εξελικτικό υπόστρωμα που αφομοιώνει «όλες» τις ετερόκλητες κριτικές και τάσεις της Ελληνικής και Ευρωπαϊκής βιβλιογραφίας. Οδηγώντας με τον τρόπο αυτόν στη μεταστοιχείωση μιας αποσπασματικής ασύνδετης και συχνά αντίπαλης θεολογικής παραγωγής, σε μια ενότητα κινήτρων και σκοπών.

Ο εναργής και ευθύβολος λόγος του, οι ιλιγγιώδεις γνώσεις του και το ευπρόσιτο και σεμνό ύφος του, δεν άπτονται μόνο θεμάτων ή προσώπων που περιστρέφονται γύρω από τον Εκκλησιαστικό ή Θεολογικό χώρο, αλλά ψαύει και τον τομέα της Λογοτεχνίας.

Όπως στο σχετικό κεφάλαιο: «Ο Παπαδιαμάντης και η σχολή του», ή οι απόψεις του για την γλώσσα, στα κεφάλαια «Ο Διαφωτισμός», «Οι Θεολογικές Σχολές»…

Με διορατικό αισθητήριο ανατέμνει την παλαιότερη και σύγχρονη πραγματικότητα. Η Θεολογική του οξυδέρκεια και διακριτική του ευαισθησία επικυρώνουν τις αξιολογικές του θέσεις για μια πλειάδα αξιοσημείωτων προσώπων. Που, με την ζωή και το έργο τους, ανάπλασαν την Ελληνική κοινωνία και διαμόρφωσαν τον Ελληνικό χαρακτήρα.

Παρά τα υπολανθάνοντα σημεία διδακτισμού που διαφαίνονται σποραδικά στο έργο και αποκτούν μια διατύπωση αποφθεγματική στις συμπερασματικές του θέσεις με τις οποίες ο συγγραφέας και στοχαστής ολοκληρώνει την μελέτη του. Βλέπε το σχετικό κεφάλαιο με τίτλο η «Δεκαετία του 1960».

Και ακόμα, τις υποτονισμένες ιστορικά χειρονομίες αγανάκτησής του, για πρόσωπα της Ελληνικής Ιστορίας, ή τις αρνητικές του αξιολογήσεις για τον Άγιο Νικόδημο τον Αγιορείτη τον Νάξιο. (Τον άνθρωπο που συγκέντρωσε τα κείμενα της «Φιλοκαλίας», των ιερών Νηπτικών).

Το έργο διαπνέει ένας αγωνιώδης ψυχικός ρεαλισμός. Ακόμα οι συνοπτικές του περιγραφές για προσωπικότητες μέσα και πέρα από τον χώρο της χριστιανικής παράδοσης, δεν υποβιβάζουν την ευκρίνεια της γραφής του, ούτε υποβαθμίζουν την νευρώδη ένταση του φιλοσοφικού στοχασμού του.

Οι απόψεις του για το έργο των Αδαμαντίου Κοραή, Ευγένιου Βούλγαρη, Οικονόμου, Ζηζιούλα, … και ατόμων της Διοικούσης Εκκλησίας είναι μάλλον από τις σαφέστερες και ευστοχότερες. Παρότι αρκετές φορές οι αξιολογικές του απόψεις άλλοτε διακριτικά και αδιόρατα, άλλοτε με έμφαση και ευεξήγητες επιφυλάξεις υποσκάπτουν το κύρος της επίσημης Εκκλησιαστικής εξουσίας και την όποια αλήθεια αυτή πρεσβεύει. Βλέπε το σχετικό κεφάλαιο, «Αντιστάσεις εγρήγορσης» και αλλού.

Περιέργεια προκαλεί η μη αναφορά έργων ή ατόμων,-της εποχής μας- όπως ο Στέλιος Ράμφος, ο Ιερόθεος Βλάχος, ο Γεώργιος Καψάνης, και άλλων ατόμων που σημάδεψαν με το έργο τους και τα λεγόμενά τους την εποχή τους, και το χώρο τους.

Επιβάλλεται να αναφέρουμε ότι ο Χρήστος Γιανναράς, είναι ένας από τους κυριότερους στοχαστές της εποχής του 1960 και μετά. Που, με τον προφορικό και γραπτό λόγο του και τις καίριες παρεμβάσεις του διαμόρφωσε την γενιά του, και απεγκλώβισε την Εκκλησιαστική παιδεία τόσο από την στείρα Ακαδημαϊκή Θεολογία, μια Θεολογία του Νεκροτομείου, όσο και από τις άκρα συντηρητικές και αντιδραστικές ευσεβιστικές οργανώσεις.

Και, ο συγγραφέας και θεολόγος Χρήστος Γιανναράς, είναι ο εισηγητής του αξιώματος στον Ελλαδικό χώρο, ότι ο Ορθόδοξος άνθρωπος είναι φύση Ερωτικός.

Μιας Ορθόδοξης προσέγγισης του Θείου μέσω της ερωτικής έκφρασης. Με την γλώσσα δηλαδή των αισθημάτων.

Όπως αν δεν λαθεύω μάλλον έπραξε στον Ευρωπαϊκό χώρο ο φιλόσοφος Max Scheler, και στην Αμερικάνικη Ήπειρο ο  Sadayana.

Η μελέτη αυτή του συγγραφέα, συνοψίζει με εύληπτο τρόπο παλαιότερες θέσεις και απόψεις που έχει εκφράσει στην πρώτη περίοδο των θεολογικών του αναζητήσεων και συγγραμμάτων του.

Παρατηρούμε επίσης, ότι απουσιάζει από την παρούσα μελέτη του, αυτή η θεολογική του φιλαρέσκεια και όχι μόνον, όταν αναφέρεται στα κοινά, αλλά, και που διαπνέει άλλα έργα του ή επιφυλλίδες του.

Που, είτε σφραγίσθηκαν με μια ανεξήγητη σιωπή, είτε προκάλεσαν αμφίλεκτες αντιδράσεις. Βλέπε σχετικά το έγκυρο περιοδικό «Σύναξη» περί απυρόβλητου πτώματος κ.λ.π.

Μέχρι σήμερα συναντούσαμε μεμονωμένες και σύντομες μονογραφίες για ορισμένες μόνο περιόδους της Θεολογικής πορείας. Όπως παραδείγματος χάριν αυτή του Παναγιώτη Χρήστου, «Η Νεοελληνική θεολογία στο σταυροδρόμι» σελίδες 271-289, που δημοσιεύτηκε στον Αφιερωματικό Τόμο για τον Αρχιεπίσκοπο (Σεραφείμ), Θεσσαλονίκη 1984.

Το ογκώδες αυτό πόνημα του συγγραφέα και στοχαστή Χρήστου Γιανναρά, είναι το πρώτο στο είδος του. Και μάλλον, -για να υιοθετήσω μια παράλληλη θέση από τον χώρο της λογοτεχνίας- θα πρέπει να έχει την ίδια σημασιολογική αξία στον χώρο του, που είχε στον χώρο του η έκδοση της «Στροφής» του ποιητή Γιώργου Σεφέρη.

Μια Μαρτυρία αστροφεγγιάς μέσα στην απάθεια και αδιαφορία των ατόμων, και την «παγερότητα μιας απροσδόκητης και παρείσακτης τυραννίας»των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης απέναντι στον Πολιτισμό αλλά και στην Ελληνική σκέψη.

Γιώργος Χ. Μπαλούρδος

Πρώτη δημοσίευση, εφημερίδα, 
«Εξόρμηση», Κυριακή 31 Μαϊου 1992.

Πειραιάς 7- Ιουλίου 2013.