ΠΕΡΙΟΔΙΚΑ
ΚΑΙ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΑΒΑΦΗΣ
(ΑΦΙΕΡΩΜΑΤΑ
ΠΕΡΙΟΔΙΚΩΝ ΚΑΙ ΑΡΘΡΩΝ ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟ Π. ΚΑΒΑΦΗ)
Μνήμη ποιητή Σταύρου Βαβούρη
«Μ’ επέρασεν από
τον νού απόψε να γράψω δια τον έρωτά μου, Κι όμως δεν θα το κάμω. Τι δύναμι που
έχει η πρόληψις. Εγώ ελευθερώθηκα από αυτήν, αλλά σκέπτομαι τους σκλαβωμένους
υπό τα μάτια των οποίων μπορεί να πέση αυτό το χαρτί. Και σταματώ. Τι
μικροψυχία. Ας σημειώσω όμως ένα γράμμα-Τ- ως σύμβολον αυτής της στιγμής»
Κωνσταντίνος Π. Καβάφης, εξομολόγηση στον Στέφανο Πάργα 9/11/1902
Διαβάζω
τις μέρες αυτές, το νέο αφιέρωμα στον ποιητή Κωνσταντίνο Π. Καβάφη, που
πραγματοποίησε πριν τέσσερα χρόνια 2013,το παραδοσιακό λογοτεχνικό περιοδικό
«ΝΕΑ ΕΣΤΙΑ» έτος 87ο Τόμος 174 Τεύχος 1860 Δεκέμβριος 2013 τιμή 16
Ευρώ, που εκδίδεται από τον εκδοτικό οίκο και βιβλιοπωλείο της «ΕΣΤΙΑΣ»-Ι. Δ.
ΚΟΛΛΑΡΟΥ. Ένα ακόμα αφιέρωμα για τον Αλεξανδρινό, μετά την ογκώδη εργασία-Βιβλιογραφία
(1886-2000) του συγγραφέα και βιβλιογράφου κυρίου Δημήτρη Δασκαλόπουλου, που
εκδόθηκε από το ΚΕΝΤΡΟ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ-Θεσσαλονίκη 2003 για τον ποιητή.
Το πλούσιο τεύχος, (ανοίγω παρένθεση για να αναφέρω
ότι, το περιοδικό έπαψε να εκδίδεται κάθε μήνα-παλαιότερα, για πολλές δεκαετίες,
εκδίδονταν κάθε δεκαπέντε ημέρες-λόγω της κρίσης, και έγινε Τριμηνιαίο. Την
διεύθυνση του περιοδικού την περίοδο αυτή, έχει ο κύριος Ν. Ε. Καραπιδάκης μετά
την αποχώρηση του Σταύρου Ζουμπουλάκη (1998-2012) που είχε αντικαταστήσει στην
διεύθυνση του περιοδικού τον Πειραιώτη συγγραφέα και δοκιμιογράφο Ευάγγελο Ν.
Μόσχο(1988-1998),όταν παραχώρησε το τιμόνι της διεύθυνσής της ο μακροβιότερος
διευθυντής της συγγραφέας Πέτρος Χάρης (1935-1987), συνεχιστής του ιδρυτή της,
θεατρικού συγγραφέα Γρηγορίου Ξενόπουλου (1927-1934).
Το
αφιέρωμα για τον ποιητή καταλαμβάνει τις σελίδες 627-771 και είναι αρκετά
πλούσιο και ενδιαφέρον όσον αφορά τα κείμενα που δημοσιεύονται, για όσους
εμβριθείς της Καβαφικής ποίησης και όχι μόνο.
Του αφιερώματος, προτάσσεται κείμενο της Λίζυς
Τσιριμώκου και Ιωάννας Ναούμ με τίτλο «Βάρβαρος ευγενής» Ο Κ. Π. Καβάφης σε
συγκριτολογική απόκλιση.
Όπως
αναφέρουν οι συγγραφείς: «Η φράση, αν και σε διαφορετικά συμφραζόμενα από ό,τι
χρησιμοποιείται εδώ, αντλείται από τη συμβολή του Νίκου Καρούζου στο αφιέρωμα
για τον Κ. Π. Καβάφη της Νέας Εστίας του 1963 με τίτλο «Οι θεότητες του Καβάφη:
ημιδιόνυσος και ημιαπόλλων» τχ. 872, σ. 1633».
Επίσης, η διεύθυνση του περιοδικού όπως σημειώνεται
στην σελίδα 630: «Η διεύθυνση του περιοδικού της Νέας Εστίας προσέθεσε
συμπληρώνοντας το αφιέρωμα, τα σχέδια του Ανδρέα Κάραγιαν και τα κείμενα των
Πιέρ Μπερενζέ και Δημήτρη Καργιώτη, συνεργατών του περιοδικού».
Ακολουθούν τα εξής κείμενα:
Ανδρέας Κάραγιαν, Καβάφης
Ιωάννα Ναούμ, Των ποιητών το βλέμμα είν’ οξύτερον…:
ρομαντική ενόραση και υποκειμενική θέαση στην καβαφική ποίηση.
Μιχάλης Χρυσανθόπουλος, Ποιητής ιστορικός. Το
καβαφικό κείμενο ως στοχασμός επί της ιστοριογραφίας.
Αλεξάνδρα Ρασιδάκη, Η σκηνοθεσία της ταυτότητας στον
Καβάφη και την Άιχιγκερ. Ποιητική στάση «σε ελαφρά απόκλιση από το σύμπαν».
Μάρθα Βασιλειάδη, Ιστορίαι αυτοκρατορικού
γυναικωνίτου: για την Άννα Δαλασσηνή και την Άννα Κομνηνή του Καβάφη.
Πιέρ Μπερενζέ, Σεφέρης/Καβάφης. (μετάφραση από τα
γαλλικά: Ν. Ε. Κ.).
Δημήτρης Καργιώτης, Η φιλολογία ως φετιχισμός: ο
«Καβάφης» ως παράδειγμα.
Με τα
ενδιαφέροντα αυτά κείμενα, τα κάπως ειδικά για το ευρύ Καβαφικό αναγνωστικό
κοινό, τελειώνει το αφιέρωμα του περιοδικού. Ενδιαφέρον παρουσιάζουν και η
παρουσίαση των «28 επιστολών του Τάκη Παπατσώνη προς τον Κυριάκο Χαραλαμπίδη»
από τον ίδιο τον Κύπριο ποιητή. Που, είναι συνέχεια δημοσιευμένων από το
προηγούμενο τεύχος. Αλλά και οι επιστολές που δημοσιεύει της μητέρας του
συγγραφέα Κωνσταντίνου Θεοτόκη, Αγγελικής Θεοτόκης, από τον συγγραφέα Μίλτο
Φραγκόπουλο. Το διήγημα «Το Χρυσοκόριτσο και Ιωάννης» της Ελένης Λαδιά, το
διήγημα του Χρήστου Μπουλιώτη, «Η κατσίκα της πατρίδας μου κι ο φαντάρος», το
ποίημα του Χάρη Βλαβιανού, «ΑΠΩΛΕΙΑ», που είναι αφιερωμένο στη μνήμη του Τζόνυ
Βεκρύ, και η εκτενής επίσης ενδιαφέρουσα μελέτη του Τραϊανού Μάνου, «Η
διηγηματογραφία του Ναπολέοντα Λαπαθιώτη. Μερικές εισαγωγικές παρατηρήσεις και
μια πρώτη αποτίμηση», σελίδα 856-.
Όπως βλέπουμε, στην Καβαφική «Τράπεζα του μέλλοντος»
το περιοδικό Νέα Εστία δεν υστερεί στην δημοσίευση κειμένων, άρθρων και
πληροφοριών, που αφορούν τον Αλεξανδρινό ποιητή. Μια και όπως εύστοχα αναφέρουν
στο εισαγωγικό κείμενο οι Λίζυ Τσιριμώκου και Ιωάννα Ναούμ:
«Η
πρωτεϊκότητά του, η πανουργία του λόγου, η λοξή ματιά, η υπολογισμένη από
μέρους του εναλλαγή συναισθηματικής υποβολής και διανοητικής αμηχανίας, αλλά
προπαντός η συστηματική του επένδυση στη διαμόρφωση του αναγνώστη του και στις
προδιαγραφές της υποδοχής του έργου του, μας αναγκάζει να επιστρέφουμε διαρκώς
σ’ αυτό και να δοκιμάζουμε νέες θεωρήσεις».
Όπως ανέφερα και στο προηγούμενο
σημείωμα,-στην παράθεση ξένων μελετημάτων για τον Αλεξανδρινό-δεν φιλοδοξώ,
ούτε και έχω τις βοηθητικές προδιαγραφές εκείνες, που θα μου έδιναν την
δυνατότητα να συμπληρώσω την ογκώδη εργασία «Βιβλιογραφία Κ. Π. Καβάφη(1886-2000)»
του συγγραφέα και έμπειρου βιβλιογράφου κυρίου Δημήτρη Δασκαλόπουλου. Βλέποντας
όμως, να παρακολουθούν αυτό το μπλοκ, άτομα από διάφορες χώρες του κόσμου και
την ελλάδα φυσικά, και πιστεύω, ότι μάλλον ή σίγουρα θα ενδιαφέρονται για τα
ελληνικά γράμματα, την ελληνική ποίηση και πεζογραφία, τον ελληνικό δοκιμιακό
λόγο, την ιστορία, την λαογραφία τον ελληνικό πολιτισμό γενικότερα, έχοντας
αυτά κατά νου, μεταφέρω στο blok
μου, τις πληροφορίες αυτές, σε άλλους γνωστούς σε άλλους όχι. Γνωρίζοντας την
ιδιοτέλεια και τον συμφεροντολογησμό αρκετών ελλήνων συγγραφέων, που τους
ενδιαφέρει μόνον να μιλούν για το έργο τους, ή να αντλούν χωρίς ατομικό κόπο
και οικονομικά έξοδα, στοιχεία για τις προσωπικές τους εργασίες. Αυτό όμως
είναι ένα ακόμα μελανό σημείο των καιρών στις μεταξύ μας ανθρώπινες σχέσεις
επικοινωνίας. Εξακολουθώ να πιστεύω ότι η Τέχνη οφείλει να αγγίζει τις πλατιές
μάζες και να είναι προσβάσημη στους πάντες, όχι μόνο σε πλούσιους συλλέκτες,
εκατομμυριούχους αγοραστές ακριβών και σπάνιων προϊόντων της, ή, τα όποια
πολιτιστικά επιτεύγματά της, να κατατίθενται μόνον στις πολυτελείς αίθουσες των
νέων ή παλαιότερων κτηριακών μουσείων ή αρχείων. Ούτε φυσικά, η Τέχνη και οι
πολλαπλές δραστηριότητες των δημιουργών-καλλιτεχνών, να αφορούν μόνο τους
συνεδριακούς χώρους και τους μετέχοντες σε αυτά ειδικούς επιστήμονας, ή τους
μεταπτυχιακούς σπουδαστές των Πανεπιστημιακών Σχολών. Η Τέχνη και τα
επιτεύγματά της, πρέπει να είναι κοινή και κοινά σε όλους. Μια Τέχνη στην
συγκεκριμένη περίπτωση, ο ποιητικός λόγος, που δεν αφορά ένα μεγάλο έστω κοινό
αναγνωστών, τότε δεν είναι τίποτε άλλο, παρά μία ακόμα έκδοση επί χρήμασι μιας
ποιητικής συλλογής, για να προστεθεί στο καλάθι των αγορών των εκδοτικών
επιχειρήσεων ή στο σακίδιο του όποιου δημιουργού για να την στείλει
ταχυδρομικώς στους γνωστούς ή γνωστές του. Πού, ούτε θα ενδιαφερθεί να τον
συναντήσει, ούτε να τον δει και να ανταλλάξουν σκέψεις και ιδέες, ούτε θα τον
θυμηθεί στις δυσκολίες του. Ο αναγνώστης, σαν πρόσωπο και προσωπικότητα και τα
όποια αδιέξοδά του, μας είναι αδιάφορος. Οφείλει μόνον να αγοράσει ή να του
αρέσει το βιβλίο μας. Η τσέπη του μας ενδιαφέρει, ή αν ασχολείται με την
κριτική και δημοσιεύει κριτικές του σε διάφορα έντυπα, να παρουσιάσει και το
δικό μας βιβλίο που εκδόθηκε. Αυτή είναι μία από τις πολλές κοινωνικές
παθογένειες και στον χώρο των συγγραφέων και των ποιητών, όσον αφορά τις μεταξύ
τους προσωπικές σχέσεις, σε όποιον βαθμό αυτές υπάρχουν. Κάτω από αυτό το
σκεπτικό, δεν έχω δημοσιεύσει ορισμένες αξιόλογες κριτικές που έχουν δημοσιευτεί
για το δικό μου συγγραφικό έργο. Προτιμώ, να ασχολούμαι με τις δημιουργίες των
άλλων με τα όποια εφόδια ακόμα διαθέτω, αποδελτιώνοντας περιοδικά,
αντιγράφοντας κείμενα ελληνικά ή μεταφρασμένα στα ελληνικά ξένων δημιουργών,
παραθέτοντας πληροφορίες που συγκέντρωσα, στοιχεία που κατέγραψα, δεδομένα
καταγεγραμμένων πληροφοριών που έλεγξα, και που έτυχε να έχω ταξινομήσει σε
φακέλους. Θεωρώντας, ότι εκτός από την ατομική ιδιοτέλεια και συγγραφική
εγωπάθεια των ίδιων των συγγραφέων, που δεν δημιουργεί σχέσεις εμπιστοσύνης και
κοινωνίας μεταξύ των ανθρώπων, υπάρχει ο κίνδυνος με την απότομη, αναπάντεχη
και «ξαφνική» δημοσιότητα του έργου τέχνης και την «δημοτικότητα» του συγγραφέα
του, ελλοχεύει ο κίνδυνος να χαθεί μέσα στην βοή των επιβραβεύσεων η βαθύτερη ουσία
της ίδιας της καλλιτεχνικής δημιουργίας. Να μετατραπεί η αυθεντική εικόνα του
δημιουργήματος, όχι στις πραγματικές του διαστάσεις, αλλά, όπως την
φαντασιώνεται η δημόσια επικαιρική εικόνα του συγγραφέα και οι άκριτες γνώμες
του διαφημιστικού συρμού. Ακόμα και αυτό καθαυτό το ποιητικό γεγονός,
μετατράπηκε τις τελευταίες δεκαετίες σε ένα εμπόρευμα που οφείλει να αφήσει
κέρδος στους εκδότες και τον ίδιο τον συγγραφέα. Ή στην καλύτερη περίπτωση, ένα
ακόμα μάθημα για διαλέξεις για συνταξιούχους απόστρατους αναγνώστες, ή ένα
γέμισμα του χρόνου την παγκόσμια ημέρα της ποίησης. Και επανερχόμενος, αν τώρα,
με την παράθεση αυτή στο μπλοκ μου, τυγχάνει να προσθέσω μερικά ακόμα
καινούργια στοιχεία για έναν συγγραφέα, ή για ένα έργο, κάπου ίσως συνέβαλα και
εγώ με τις μικρές μου δυνάμεις στην καλύτερη κατανόηση των έργων των
παλαιότερων και σύγχρονων δημιουργών. Άλλωστε, πολλές βιβλιογραφίες, αναφέρουν
μόνο τους τίτλους των βιβλίων, τους τίτλους των διαφόρων εργασιών, τους τίτλους
μόνο των εντύπων, τον αριθμό τεύχους και το χρόνο έκδοσης των περιοδικών, και
όχι τα Περιεχόμενά τους ή τους συντελεστές. Εδώ δίνω αυτές τις πληροφορίες,
ώστε να γνωρίζουμε και τους συντελεστές, τους συγγραφείς που συμμετέχουν στα
αφιερώματα και τους τίτλους των κειμένων, δεν αναφέρω την σελίδα του
περιοδικού, (για άλλους λόγους), και δεν αναφέρω ακόμα, όταν το γνωρίζω, την
αναδημοσίευση πολλών κειμένων των συγγραφέων σε κατοπινά βιβλία τους. Πάρα
πολλά κείμενα και άρθρα των περιοδικών, των εφημερίδων ή άλλων εντύπων,-ή των
Πρακτικών των Συμποσίων ή Λευκωμάτων- δεν έχουν ξαναδημοσιευτεί σε αυτόνομες
μελέτες των δημιουργών μεταγενέστερα. Μένουν ανέκδοτες φυλαγμένες μέσα στις
σελίδες των εφημερίδων και των περιοδικών.
Ένα
πρόβλημα που μάλλον θα απασχολήσει τους μελλοντικούς ερευνητές και βιβλιογράφους
είναι, ότι εξαιτίας της οικονομικής κρίσης και της πτώχευσης της χώρας μας και
ημών των ιδίων, έκλεισαν αρκετές εφημερίδες, σταμάτησαν την έκδοσή τους αρκετά
λογοτεχνικά περιοδικά, ή άλλαξαν τον χρόνο έκδοσή τους, ή έγιναν ηλεκτρονικά,
κλπ. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα, ο όποιος ενδιαφερόμενος αναγνώστης, ερευνητής ή
συγγραφέας, σπουδαστής ή καθηγητής, που θα ήθελε να συγκεντρώσει πληροφοριακά
στοιχεία για έναν δημιουργό για να ασχοληθεί με το έργο του, να μην μπορεί να
βρει πλέον μαζεμένα τα στοιχεία που χρειάζεται. Θέλω να πω ότι, το λογοτεχνικό
περιοδικό Διαβάζω δημοσίευε τα ένθετα δελτάριά του, που αποδελτίωναν τις
κριτικές που είχαν γραφτεί για τις νέες εκδόσεις σε εφημερίδες και περιοδικά,
πέρα από τις πολλές και ποικίλες βιβλιοκριτικές που δημοσιεύονταν στις σελίδες
του. Το ίδιο συνέβαινε και με την παραδοσιακή Νέα Εστία, που εκτός από τις
βιβλιοκριτικές της, δημοσίευε στις τελευταίες της σελίδες και στα οπισθόφυλλά
της, τίτλους νέων εκδόσεων. Το ίδιο πάνω κάτω ενημερωτικό υλικό συναντούσες και
στις σελίδες και άλλων δεκάδων λογοτεχνικών περιοδικών που κυκλοφορούσαν, από
τα οποία πλέον, ελάχιστα κυκλοφορούν. Έκλεισαν τον εκδοτικό τους κύκλο. Όλα
αυτά τα περιοδικά, με άμεσο ή έμμεσο τρόπο σου έδιναν πληροφορίες και στοιχεία
για τις νέες εκδόσεις, και ήταν μια πυξίδα κατά κάποιον τρόπο, τόσο για τους
αναγνώστες και μελετητές, όσο και για τις ίδιες τις εμπορικές επιχειρήσεις,
τους εκδότες και τα βιβλιοπωλεία ανά την χώρα. Στην μεγάλη αυτή δεξαμενή
πληροφοριών, οφείλουμε να προσθέσουμε και τις σελίδες των ημερήσιων ή
κυριακάτικων εφημερίδων όλων των πολιτικών αποχρώσεων, που δημοσίευαν
βιβλιοκριτικές, τα δελτία τύπου των νέων εκδόσεων ή άλλες χρήσιμες πληροφορίες
και αφιερώματα, καθοδηγητικές πληροφορίες για τους όποιους ενδιαφερόμενους ή
ενδιαφερόμενες. Με την επταετή οικονομική μας κρίση, οι συνθήκες της ζωής όλων
μας άλλαξαν προς το χειρότερο. Στις μέρες μας μάλλον είναι δύσκολο να βρει
κανείς συγκεντρωμένα τα στοιχεία που χρειάζεται. Σίγουρα υπάρχει η μικρή ή
μεγάλη μαγιά πληροφοριών του ΕΚΕΒΙ, διάφοροι ιστότοποι που έχουν αναρτήσει
στοιχεία για τους συγγραφείς και τα έργα τους, υπάρχουν οι Δημόσιες και
Δημοτικές Βιβλιοθήκες, που τις τελευταίες δεκαετίες υποχρεωτικά ένας εκδοτικός
οίκος οφείλει να δώσει αντίτυπα των εκδόσεών του, τα Κρατικά και Ιδιωτικά
Αρχεία και η μεγάλη δεξαμενή πληροφοριών που παρέχει το Ιντερνέτ. Όσον αφορά το
Ίντερνετ, χρειάζεται πολύ προσοχή γιατί οι πληροφορίες δεν είναι πάντοτε
ακριβείς. Κατά την γνώμη μου, οι ιστορικοί, ερευνητές και καταγραφείς του
μέλλοντος που θα θελήσουν ασχοληθούν με τις νέες και παλαιότερες εκδόσεις και
καλλιτεχνικές δημιουργίες των ημερών μας, ίσως, γράφω ίσως, να μην έχουν την
τύχη που είχαμε εμείς οι παλαιότεροι, μέχρι την δική μου γενιά, γενιά του 1980,
που αγοράζαμε διάφορα έντυπα, τα ξεφυλλίζαμε, τα μελετούσαμε, τα αποδελτιώναμε.
Ανατρέχαμε σε παλαιότερες εκδοτικές εργασίες που είτε αγοράζαμε από τα διάφορα
παλαιοπωλεία σε τσουχτερή τιμή, είτε αν είμασταν τυχεροί βρίσκαμε στις
Βιβλιοθήκες. Εκείνο που έχω σαν απορία είναι το εξής. Πόσο χρονικό διάστημα
παραμένουν ανηρτημένα τα κείμενα που δημοσιεύονται στο Internet, και ποιας κατηγορίας
κείμενα. Όλα τα δημοσιευμένα ή γίνεται επιλογή;
«Νομίζω
πως ήταν η πρώτη και η τελευταία φορά που ήρθε τότε στην Αθήνα. Τον είδα δυό
τρείς φορές, στο σπίτι μου ή στο γραφείο των «Παναθηναίων». Μου είχε πή πως
έκανε τον έμπορο. Στα ποιήματά του δεν φαίνονταν να δίνη μεγάλη σημασία και,
πιο πολύ παρά για αυτά, μου μιλούσε για τα διηγήματα και τα κριτικά άρθρα που
δημοσίευα τότε στα «Παναθήναια». Πολύ νέος δεν ήταν, μα στιλπνός. Μ’ αυτή τη
στίλβη τον φέρνω στη θύμησή μου. Έστιλβαν τα κατάμαυρα μαλλιά του, η κάτασπρη
χωρίστρα του, τα μάτια του πίσω απ’ τα ματογυάλια, το μελαχρινό του πετσί, τα
στολίδια του, τα ρούχα του, όλα. Η ομιλία του πολύ αλλοιώτικη απ’ τη δική μας εδώ,
μου φάνηκε λιγάκι επιτηδευμένη. Δεν μιλούσε ελεύθερα. Στεκόταν, θάλεγες, να
βρίσκη ή να διαλέγει τις λέξεις. Σύνολο ωστόσο πολύ ιδιόρρυθμο, πολύ
συμπαθητικό και πολύ επιβλητικό. Τέτοιος ήταν εκείνο τον καιρό ο Καβάφης».
Γράμμα της 18/2/1927 του ιδρυτού της Νέας Εστίας Γρηγορίου Ξενόπουλου,
στον συγγραφέα Τίμο Μαλάνο.
Αλλά αυτά είναι θέματα των ερευνητών του μέλλοντος.
Έχοντας κατά νου την λογοτεχνική Ιθάκη, και
όσους ενδιαφέρονται για τον πολιτισμό, έλληνες ή ξένους, και για όσους διαθέτουν
λίγο από τον χρόνο τους να διαβάσουν ένα βιβλίο πεζογραφικό, ποιητικό,
δοκιμιακό, ιστορικό, επιστημονικό ή άλλου περιεχομένου, και δεν ανήκουν στα 2.500.000
άτομα-που όπως λέγεται-παρακολουθούν πανελλαδικά διάφορες ζωντανές εκπομπές,-εκπομπές,
που μας δείχνουν ότι το όνειρο των νεοελλήνων είναι να κάνουν καριέρα σαν
τραγουδιστές ή τραγουδίστριες, ή σεφ και μάγειροι-ο μικρός αυτός ενδεικτικός
σύγχρονος κατάλογος περιοδικών για τον ποιητή Κωνσταντίνο Π. Καβάφη. Έναν
ποιητή, που στάθηκε σημείο αντιλεγόμενο-τουλάχιστον στην εποχή του-αλλά που με
την διαχρονική αξία του έργου του, κέρδισε επάξια το στοίχημα με τον χρόνο, και
διέδωσε τον ελληνικό ποιητικό λόγο παγκοσμίως.
Ο ποιητής
Κωνσταντίνος Π. Καβάφης, επαληθεύει επάξια, αυτό που γράφει κάπου ο νομπελίστας
μας ποιητής Οδυσσέας Ελύτης: «Ζω, για
αυτούς που θάρθουνε μετά από εμένα».
«…Σε μένα η άμεση εντύπωση δεν είναι αφορμή
εργασίας. Πρέπει η εντύπωσι να παλιώσει, να ψευτίσει μόνη της, απ’ τον καιρό,
χωρίς εγώ να την ψευτίσω.
Εγώ είχα δύο ιδιότητες. Να κάνω ποιήματα
και να γράψω ιστορία. Ιστορία δεν έγραψα κι είναι αργά πλέον. Τώρα θα πείτε,
πώς ξέρω ότι θα μπορούσα να γράψω ιστορία; Το καταλαβαίνω. Κάνω το πείραμα και
ερωτώ τον εαυτό μου. «Καβάφη, μπορείς να γράψεις μυθιστόρημα;» Δέκα φωνές με
φωνάζουν όχι. Κάνω πάλι το ερώτημα: «Καβάφη, μπορείς να γράψεις θέατρο;»
Εικοσιπέντε φωνές με φωνάζουν πάλι όχι. Κάνω πάλι το ερώτημα: «Καβάφη, μπορείς να γράψεις
Ιστορία;» Εκατόν είκοσι πέντε φωνές με λένε μπορείς να γράψεις».
Κωνσταντίνος Π. Καβάφης, Δευτέρα
8 Απριλίου 1929
• ΓΡΑΜΜΑΤΑ
ΚΑΙ ΤΕΧΝΕΣ, τχ. 22/10,1983
ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟΝ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟ ΚΑΒΑΦΗ
• ΔΙΑΒΑΖΩ,
τχ. 78/5-10-1983
ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟΝ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟ ΚΑΒΑΦΗ
• ΤΟ ΜΙΚΡΟ ΔΙΑΒΑΖΩ, τχ.6/1983
ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟΝ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟ ΚΑΒΑΦΗ
• ΔΙΑΒΑΖΩ, τχ. 389/10,1998
ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟΝ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟ ΚΑΒΑΦΗ
• ΤΟ
ΔΕΝΤΡΟ, τχ. 125-126-(4-6)/3,2003
30 ΣΗΜΕΡΙΝΕΣ ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ
• ΤΟ ΔΕΝΤΡΟ, τχ. 145-146/11,2005-1,2006
Ο ΔΙΕΘΝΗΣ ΚΑΒΑΦΗΣ (ΑΠΗΧΗΣΗ ΚΑΙ ΕΠΙΡΡΟΕΣ…)
• ΕΚΗΒΟΛΟΣ,
τχ. 7/Άνοιξη 1980
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΑΒΑΦΗΣ, ΘΥΜΗΣΟΥ ΣΩΜΑ
• ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ
ΤΕΧΝΗΣ, 1963 Ανατύπωση ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ 1983
ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟΝ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟ ΚΑΒΑΦΗ
• ΕΥΘΥΝΗ,
τόμος 19/5, 1983
ΜΕΡΕΣ ΤΟΥ ΠΟΙΗΤΗ ΚΑΒΑΦΗ
• ΘΕΜΑΤΑ
ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ, τχ. 18-21/7,2001-12,2002
ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟΝ ΑΓΓΕΛΟ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟ ΚΑΙ ΣΤΟΝ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟ
ΚΑΒΑΦΗ
• ΚΡΙΤΙΚΑ
ΦΥΛΛΑ, τόμος ΣΤ΄/1978
ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟΝ ΚΑΒΑΦΗ
•
Ο ΚΥΚΛΟΣ, Νοέμβριος 1931. Ανατύπωση ΕΛΛΗΝΙΚΟ
ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ 1983
ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟΝ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟ ΚΑΒΑΦΗ
• Η ΛΕΞΗ,
τχ. 23/3,4,1983
ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟΝ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟ ΚΑΒΑΦΗ
• Η ΛΕΞΗ, τχ. 174/3,4, 2003
ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟΝ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟ ΚΑΒΑΦΗ
• ΜΠΙΛΙΕΤΟ,
2003
«ΓΙΑ ΤΟ ΠΙΣΤΟ ΚΑΙ ΤΟΥ ΚΑΘΗΚΟΝΤΟΣ ΠΑΙΔΙ…»
• ΝΕΑ
ΕΣΤΙΑ, τχ. 620/1-5-1953
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΑΒΑΦΗΣ 20 ΧΡΟΝΙΑ
• ΝΕΑ ΕΣΤΙΑ, 1/1/1963. Ανατύπωση 1983
ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟΝ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟ ΚΑΒΑΦΗ
• ΝΕΑ ΕΣΤΙΑ, 1585/15-7-1993
130 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗ ΓΕΝΝΗΣΗ ΤΟΥ-60 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΟ
ΘΑΝΑΤΟ ΤΟΥ
• ΝΕΑ ΕΣΤΙΑ, τχ. 1761/11,2003
ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟΝ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟ ΚΑΒΑΦΗ
• ΝΕΑ
ΤΕΧΝΗ, Ανατύπωση ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ 1983
ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟΝ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟ ΚΑΒΑΦΗ
•
ΟΜΠΡΕΛΑ, τχ. 61/6,8,2003
ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟΝ ΚΑΒΑΦΗ
• ΟΔΟΣ
ΠΑΝΟΣ, τχ. 147/1,3,2010
ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟΝ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟ ΚΑΒΑΦΗ
• ΧΑΡΤΗΣ,
τχ. 5/6,1983
ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟΝ ΚΑΒΑΦΗ
• SEMAINE EGYPTIENNE,
Ανατύπωση ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ 1983
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΑΒΑΦΗΣ
Κλείνοντας το δεύτερο αυτό σημείωμα για το Καβαφικό έργο, και έχοντας
δημοσιεύσει άλλα τρία κείμενα παλαιότερα για τον ποιητή, που διέλαθαν της
βιβλιογραφικής προσοχής και δεν καταγράφηκαν από τον κύριο Δημήτρη
Δασκαλόπουλο, στην ογκώδη Βιβλιογραφία του, αυτό της βιβλιοκριτικής στην
εφημερίδα «Εξόρμηση» 4 Νοεμβρίου 1989, για το βιβλίο του Καβάφη «Τα Ελγίνεια
Μάρμαρα-Το Κυπριακό Ζήτημα», Αθήνα 1989. Το κείμενο-θεατρική κριτική για το
ανέβασμα του έργου του Πειραιώτη ποιητή Ανδρέα Αγγελάκη, «Καβάφης καθ’ οδόν»,
Θέατρο Έναστρο-Δωματίου, δες κείμενο στην εφημερίδα «Φωνή του Πειραιώς» 9
Μαρτίου 2001. Και, το κείμενο που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα του Πειραιά
«Κοινωνική» 25 Ιανουαρίου 2012, «Ο Ποιητής Κωνσταντίνος Π. Καβάφης στον
Πειραιά», χωρίς να προσμετράμε τις άλλες εμβόλιμες αναφορές στίχων του μέσα σε
κριτικά κείμενα και ποιήματα, σημειώνω μερικούς ακόμα τίτλους βιβλίων που
γνωρίζω και άρθρα, που δημοσιεύτηκαν μετά το2000/2003.
Α) Το 2003 οι εκδόσεις «Άγρα» κυκλοφορούν την
ποιητική συλλογή του ποιητή Διονύση Καψάλη «ΣΤΟΝ ΤΑΦΟ ΤΟΥ ΚΑΒΑΦΗ». Η σαράντα
σελίδων καλαίσθητη μικρή ποιητική συλλογή, περιλαμβάνει είκοσι δύο ποιήματα που
στηρίζονται πάνω στην ζωή και το έργο του αινιγματικού και πολύπλευρου
αισθητικά αλεξανδρινού ποιητή. Η συλλογή αυτή, κάτω από διαφορετικές αισθητικές
και τεχνικές αναφορές, φέρνει στο νου την ποιητική σύνθεση του 1963
του ποιητή Γιάννη Ρίτσου, «12 ΠΟΙΗΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΑΒΑΦΗ» που εκδόθηκε από τις
εκδόσεις Κέδρος.
Γράφει ο ποιητής Διονύσης Καψάλης:
«Τα ποιήματα της ανά χείρας συλλογής γράφτηκαν μετά
από παραγγελία του συνθέτη Νίκου Ξυδάκη, με σκοπό να αποτελέσουν μια μουσική
προσωπογραφία του Κ. Π. Καβάφη. Οφείλω στον Νίκο Ξυδάκη ευγνωμοσύνη, όχι μόνο
για το ωραίο ταξίδι αλλά και για την Ιθάκη, που δεν ήταν, για μένα τουλάχιστον,
διόλου φτωχική. Υπάρχει τόπος, ναι, η φράση είναι άλλωστε δική του. Ευχαριστώ
από καρδιάς τον φίλο μου Σταύρο Πετσόπουλο. Κλείνουμε, σε λίγους μήνες, τα
είκοσιπέντε χρόνια του κοινού μας ταξιδιού. Είθε να γίνουν άλλα τόσα και
περισσότερα».
Β) Την ίδια χρονιά, το 2003 από τις εκδόσεις
ΝΑΡΚΙΣΣΟΣ κυκλοφορούν «ΑΠΑΝΤΑ ΤΑ ΠΟΙΗΤΙΚΑ» σε εισαγωγή- επιμέλεια της Σόνιας
Ιλίνσκαγια. Η γεννημένη στην Μόσχα 1938(περίοδο Σοβιετικής Ένωσης) ταλαντούχος
συγγραφέας, είναι καθηγήτρια στο τμήμα της Νέας Ελληνικής Φιλολογίας της Φιλοσοφικής
Σχολής του Πανεπιστημίου των Ιωαννίνων, με μεγάλη συγγραφική παραγωγή στο
ενεργητικό της. Στο παρόν βιβλίο, παρουσιάζεται συγκεντρωμένη για πρώτη φορά
όλη η ποιητική παραγωγή του Αλεξανδρινού. Η χρήσιμη και χρηστική αυτή έκδοση
των «ΑΠΑΝΤΩΝ» του ποιητή, διαμερισματοποιείται σε τέσσερεις μεγάλες ενότητες.
Με σημειώσεις και σχόλια της καθηγήτριας Σόνιας Ιλίνσκαγια, που με ανάγλυφο
τρόπο μας φωτίζει την συνεχή δημιουργική πορεία του ποιητή, αλλά και το
μαγευτικό ταξίδι της Καβαφικής ποίησης, μέσα από τις δαιδαλώδεις στοές της
ελληνικής Ιστορίας, τους εσωτερικούς ερωτικούς αναβαθμούς της προσωπικής του
μνήμης, το διαρκές ενδιαφέρον του για θέματα αισθητικής και ποιητικού ύφους.
Ένας έλληνας υπαρξιακός ποιητής της περιφέρειας, που το πολύπτυχο του ποιητικού
του λόγου είναι πάντα επίκαιρο.
Γ) Ο εκδοτικός οίκος «ΙΚΑΡΟΣ» πάλι το 2003, εκδίδει
σε έναν ογκώδη τόμο 400 σελίδων σε φιλολογική επιμέλεια του Κύπριου ποιητή,
δοκιμιογράφου και καθηγητή στο Πανεπιστήμιο της Κύπρου Μιχάλη Πιερή, «ΤΑ ΠΕΖΑ»
(1882;-1931). Με ένα κατατοπιστικό και χρήσιμο εισαγωγικό σημείωμα του
επιμελητή για τον τρόπο και την μεθοδολογία που συντέθηκε η παρούσα έκδοση. Τα
«Πεζά» του Κωνσταντίνου Π. Καβάφη, τα
πρωτοδιαβάσαμε στην γνωστή έκδοση των εκδόσεων του Γεωργίου Φέξη, με τις όποιες
τεχνικές ατέλειες της τότε έκδοσης. Η παρούσα φροντισμένη έκδοση δεν έχει τις
προδιαγραφές μιας κριτικής έκδοσης των Καβαφικών Πεζών, που κατατάσσονται σε
δύο κύριες ενότητες τα «ΔΗΜΟΣΙΕΥΜΕΝΑ» και τα «ΚΡΥΜΜΕΝΑ», και αυτές οι δύο
κύριες ενότητες σε άλλες δύο υποενότητες η κάθε μία. Δεν ερευνώνται δηλαδή
ούτε σχολιάζονται οι ενδιάμεσες γραφές του ποιητή, οι όποιες αναθεωρήσεις της
γραφής των κειμένων ή οι επανακαθορίσεις της γραμματικής ή της συντακτικής
τους φόρμας. Όμως η νέα αυτή στοιχειοθεσία των Καβαφικών Πεζών με τις
απαραίτητες διευκρινιστικές επισημάνσεις από τον Κύπριο καθηγητή Μιχάλη Πιερή,
μας δίνουν την δυνατότητα να μελετήσουμε εκ νέου, και με σύγχρονες
ερμηνευτικές προδιαγραφές τα κείμενα αυτά. Αναφέρει στην σελίδα 15 ο επιμελητής:
«Πεζά κείμενα θεωρούνται όχι όλα τα μη ποιητικά
κείμενα, αλλά τα αμιγώς λογοτεχνικά πεζά του Καβάφη. Πεζά θεωρούνται επίσης
ορισμένα κείμενα μεικτού χαρακτήρα(κριτικά, δοκιμιακά, φιλολογικά), τα οποία
σαφώς προϋποθέτουν έναν άλλο αναγνώστη πλην του ίδιου του ποιητή και στα οποία
έχουμε μια κατά τεκμήριο προσεγμένη πεζογραφική διατύπωση».
Η διευκρινιστική αυτή επισήμανση του Μιχάλη Πιερή,
μας δείχνει με ξεκάθαρο τρόπο την αναγκαιότητα της έκδοσης κάτω από ένα
σύγχρονο βλέμμα. Ένα βλέμμα ενός μεταμοντέρνου αναγνώστη, που αφήνει πίσω του
το παλαιό δίλημμα Κωστής Παλαμάς ή Κωνσταντίνος Καβάφης. Και ίσως το κυριότερο,
απεγκλωβίζεται από το ερμηνευτικό κοίταγμα των παλαιότερων σχολιαστών και
μελετητών του ποιητή, που είχαν την τύχη να τον γνωρίσουν και να τον συναναστραφούν
από κοντά, κάτι, που όπως φαίνεται από τα κείμενα που μας έχουν αφήσει για το
έργο του και τον ίδιο, δέσμευε κατά κάποιον τρόπο την ματιά τους. Η παρούσα
επανέκδοση των «ΠΕΖΩΝ», πληρεί τις προδιαγραφές μιας σημερινής προσέγγισης του
Καβαφικού έργου.
Δ) Και πάλι την ίδια χρονιά 2003, οι εκδόσεις
ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ, εκδίδουν το ενδιαφέρον μελέτημα του Σκιαθίτη φιλόλογου και
δοκιμιογράφου, συγγραφέα αρκετών έργων, με τίτλο «Κ. Π. Καβάφης. Σχόλια σε
ποιητικά κείμενα». Δοκίμιο ερμηνευτικής ανάγνωσης, σελίδες 202. Ο κύριος
Νικήτας Παρίσης, όπως ο ίδιος υποστηρίζει σαν ερμηνευτική θέση, η ερμηνεία ενός
κειμένου ενός συγγραφέα είναι και μια κατάθεση πολλαπλών και εξακολουθητικών
αναγνώσεων του ίδιου του κειμένου, αλλά και το σημαντικότερο, πρέπει να υπάρχει μεταξύ
του κειμένου και του ερμηνευτή αναγνώστη του μια λατρευτική-ερωτική σχέση. Και
μια και κατάγεται από την Σκιάθο, ο εκ Χαλκίδος μελετητής και ερευνητής Νίκος
Δ. Τριανταφυλλόπουλος έχει μια παρόμοια σχέση με το έργο του κυρ Αλέξανδρου
Παπαδιαμάντη. Όπως αντίστοιχα άλλοι διατηρούν μια παρόμοια πολύχρονη αναγνωστική
σχέση με το έργο του Γιάννη Ρίτσου, του Νίκου Καζαντζάκη, του Γιώργου Σεφέρη
κλπ. Ο κύριος Παρίσης μας μιλά για «ένα είδος συναισθηματικής ταύτισης» που
οφείλει να έχει ο αναγνώστης με το έργο που διαβάζει. Να έχουν δηλαδή κοινά
σημεία συναισθηματικής αναφοράς και ατομικής σύγκλισης. Η αλληλοπεριχώρηση αυτή
των απόψεων του συγγραφέα με εκείνες του αναγνώστη του, φέρνουν αμυδρά στο νου,
ορισμένες θέσεις του Γάλλου Ρολλάν Μπάρτ, και σίγουρα, σε έναν άλλο χώρο, αυτό
της εκκλησιαστικής θεολογίας, θυμίζουν τις απόψεις του Χρήστου Γιανναρά περί
διαρκούς Έρωτος μεταξύ των Θείων ενεργημάτων και της ανθρώπινης αναζητούσας
φύσης. Γράφει ο ίδιος: «Τελικά, φαίνεται καθαρά ότι ο ερμηνευτής-αναγνώστης
πρέπει να κυριαρχείται από μια τάση κειμενολατρίας». Γιαυτό μίλησα για Ρολλάν
Μπάρτ. Μόνο που, αυτή η συναισθηματική ταύτιση μεταξύ ενός ποιήματος ή
ποιητικού έργου συνολικά, είναι λιγάκι παρακινδυνευμένη για τα ανθρώπινα
ερευνητικά μέτρα. Η απόλυτη ταύτιση μας θυμίζει το έργο «Βέρθερος» του Γκαίτε, και
το τι έπρατταν οι αναγνώστες του αφού το διάβαζαν. Ή πάλι, αν τον κατανοώ
σωστά, ένας ετεροφυλόφιλος οικογενειάρχης πατέρας, δεν πρέπει να αφήνει να
διαβάζει ο γιος ή η κόρη του τα ερωτικά ποιήματα του Καβάφη μην τυχόν επηρεαστεί
και γίνει ο ίδιος ομοφυλόφιλος. Ή να μην ασχοληθεί με τα μαρξιστικού
χρωματισμού και ατμόσφαιρας ποιήματα του Γιάννη Ρίτσου, μην τυχόν και γίνει ο
αναγνώστης κομμουνιστής. Και εδώ ανοίγοντας μικρή παρένθεση θυμάμαι ότι στο
έργο του «Ελεύθερο Πνεύμα» ο Γιώργος Θεοτοκάς, κάπου γράφει ότι, «στην εποχή
μας οι νέοι είναι ή κομμουνιστές ή ομοφυλόφιλοι», αν θυμάμαι σωστά. Το
ομοφυλόφιλοι το διατυπώνει αλλιώς. Το μεταφέρω εδώ διατηρώντας το λογοτεχνικά
ορθό. Αν και πάλι γράφω κατανοώ την απόλυτη ταύτιση που υποστηρίζει ο κύρος
Παρίσης για αυτήν την μονοδιάστατη σχέση επαφής του αναγνώστη με το κείμενο.
Πέρα όμως από το γενικό θεωρητικό αξιακό σχεδιασμό του Νικήτα Παρίσι, όσον
αφορά τα ενδογενή προβλήματα Περί Ποιητικής, τα κεφάλαια του βιβλίου
είναι εξαιρετικής ευκρίνειας και σεβασμού όσον αφορά την αντιμετώπιση ορισμένων
Καβαφικών ποιητικών μονάδων, ιδιαίτερα των ιστορικών. Ένα καλογραμμένο
μελέτημα, με ύφος καθαρό και γλώσσα εύληπτη.
Ε) Την Κυριακή 18 Ιανουαρίου
2004, η πρωινή πολιτική εφημερίδα «ΤΟ ΒΗΜΑ» του Δημοσιογραφικού Οργανισμού
Χρήστου Λαμπράκη, δίνει μαζί με την εφημερίδα στους αναγνώστες της, ένα μικρό
βιβλίο 64 σελίδων (δεμένο με καρφίτσα), με τίτλο Κ. Π. ΚΑΒΑΦΗΣ, «Ερωτικά
ποιήματα», εκδόσεις Καστανιώτη.
Τα «ΕΡΩΤΙΚΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ» του Κωνσταντίνου Π. Καβάφη,
κυκλοφόρησαν από τις εκδόσεις Καστανιώτη το 1996 σε ένα μικρό τσέπης βιβλιαράκι
96 σελίδων, με ένα σύντομο κείμενο στο τέλος του βιβλίου του Μάνου Λουκάκη,
σύμβουλου της σειράς και σε μακέτα εξωφύλλου του Αντώνη Αγγελάκη. Αξίζει να
θυμίσουμε, ότι το 1984 από τις εκδόσεις ΕΡΑΤΩ, εκδόθηκαν τα «ΕΡΩΤΙΚΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ»
του ποιητή, με ένα ωραίο πρόλογο του κριτικού και συγγραφέα Ευγένιου Αρανίτση με τίτλο «Ο ΕΡΩΤΙΚΟΣ ΚΑΒΑΦΗΣ», και φωτογραφίες του Γιώργου Τουρκοβασίλη.
Ηδονικός ποιητικός λόγος, που συμπληρώνεται με εξίσου ηδονικά νεανικά αντρικά
πρόσωπα.
ΣΤ) κυκλοφορεί το μελέτημα του κυρίου Αντώνη
Δρακόπουλου, καθηγητή της Νεοελληνικής και Συγκριτικής Φιλολογίας στο
Πανεπιστήμιο του Σύδνεϋ της Αυστραλίας, «Κ. Π. ΚΑΒΑΦΗΣ: ΤΟ ΑΝΟΙΧΤΟ ΕΡΓΟ»,
εκδόσεις Τόπος 2013. Το βιβλίο αποτελείται από εννέα κεφάλαια: (Ι) Εισαγωγή:
Καβαφικές ιδιοτυπίες και μονοκεντρική κριτική, και (ΙΙΧ) Καβαφικές συγκινήσεις
και αναγνωστική ταύτιση. Από το οπισθόφυλλο του μελετήματος αντιγράφουμε:
«Τι, όμως, υπάρχει στην καβαφική ποίηση που
επιτρέπει σε διαφορετικούς αναγνώστες να ακουμπούν πάνω της διαφορετικές
εμπειρίες και ποια είναι τα βασικά στοιχεία της καβαφικής γραφής που την
ανοίγουν συνεχώς στο μέλλον;
Στηριγμένο στην ανάγνωση συγκεκριμένων ποιημάτων, το
βιβλίο αυτό επιχειρεί να φωτίσει το κρυφτό που ο Καβάφης παίζει με τον
αναγνώστη και να προσδιορίσει τους βασικούς τρόπους με τους οποίους κατορθώνει
να κρατήσει το νόημα πρόσφορο σε διαφορετικές προσεγγίσεις, προσδοκίες και
αναγνωστικές συμβάσεις».
Ζ) Ο ποιητής και μεταφραστής Κώστας Κουτσουρέλης,
εκδίδει από τις γνωστές εκδόσεις «Μελάνι» το 2013 του ποιητή και στιχουργού
Μιχάλη Γκανά, το δοκίμιο «Κ. Π. Καβάφης». Το βιβλίο είναι αφιερωμένο στους Άρη
Μπερλή και Μιχάλη Γκανά.
Ο κύριος Κουτσουρέλης, θέτει στην εργασία αυτή μερικά
καίρια για την ελληνική λογοτεχνία ερωτήματα, ανεξάρτητα αν συμφωνούμε με τις
απαντήσεις που δίνει ή όχι. Την ελληνική λογοτεχνία σαν μια εθνικών κυρίως
προδιαγραφών συγγραφική κατάθεση, που δεν είναι εύκολο να αγγίξει το
αναγνωστικό ενδιαφέρον των άλλων ευρωπαϊκών χωρών. Η θεματολογία της, το καθαρά
ελληνικό ύφος πολλών ελλήνων συγγραφέων, η μικρή πληθυσμιακά ομιλούσα ελληνική
γλώσσα, η ομοιογένεια πολλών συγγραφικών φωνών, η ιδεολογική αγκύλωση σε θέματα
ιδεολογικής υφής, το μη συγγενικό πλησίασμα άλλων ομότεχνων συγγραφέων του
εξωτερικού, η καλλιέργεια μιας κάπως επαρχιώτικης βαλκάνιας ατμόσφαιρας, το
μικρό ενδιαφέρον των συγγραφέων για προβλήματα που απασχολούν τους ξένους
ευρωπαίους δημιουργούς και το ακόμα μικρότερο ενδιαφέρον του αναγνωστικού
κοινού σε θέματα λογοτεχνικής θεωρίας ή ρευμάτων στον ευρωπαϊκό χώρο. Επίσης, η
θρησκευτική πολλές φορές ματιά και όχι θεωρητική σχεδιαστική στόχευση πολλών συγγραφέων,
όλα αυτά, εξασθενούν μάλλον την προβολή της ελληνικής λογοτεχνίας στο
εξωτερικό, και ιδιαίτερα στον αγγλοσαξονικό χώρο. Έχουμε μάλλον μια συρρίκνωση
της προβληματικής σχεδιαστικής αφήγησης της ελληνικής λογοτεχνίας. Υπάρχει
μια ιδιοσυγκρασιακή ετερότητα στην ταυτότητά μας σαν λαός σε σχέση με τους
ξένους και αυτό μεταφέρεται και μέσα στις δημιουργικές καταθέσεις των ελλήνων
συγγραφέων. Αυτό που εμείς θεωρούμε σαν μια αυταπόδεικτη αλήθεια της
πολιτιστικής μας ταυτότητας, για τους ξένους, είναι μια διαπραγματεύσιμη οπτική
ματιά που μας θέτει στο περιθώριο της σύγχρονης ευρωπαϊκής ιστορίας και
πολιτισμού. Τα ερωτήματα που θέτει μέσα στο δοκίμιο του ο κύριος Κώστας
Κουτσουρέλης είναι επαναλαμβάνω καίρια όσον αφορά το σύνολο της συγγραφικής
ελληνικής παραγωγής διαχρονικά. Το ίδιο ισχύει και για τον αλεξανδρινό ποιητή
Κωνσταντίνο Π. Καβάφη. Γράφει στην σελίδα 106:
«Μεγαλύτερη σημασία έχει εδώ να διευκρινιστεί ότι το
ζήτημα της απήχησης του Καβάφη στο εξωτερικό δεν πρέπει να συγχέεται μ’ εκείνο της προβολής της ελληνικής
λογοτεχνίας. Κάτι τέτοιο θα είχε νόημα αν ο Καβάφης ήταν ποιητής αντιπροσωπευτικός,
αν το έργο του δηλαδή παρείχε στον ξενόγλωσσο αναγνώστη ένα μέτρο πρόσφορο για
να εννοήσει τι είναι άλλα και τι επεδίωξε να γίνει η ελληνική λογοτεχνία των
τελευταίων δύο αιώνων. Καθώς ο Καβάφης στέκει απομονωμένος στη νεώτερη ποίησή
μας, χωρίς προδρόμους ή επιγόνους, η μοναχική προβολή του στην αλλοδαπή αντί να
τρέφει το ενδιαφέρον των ξένων αναγνωστών για τους Έλληνες ποιητές, όχι σπάνια
το αποπροσανατολίζει. Επαναλαμβάνεται δηλαδή και εδώ το προηγούμενο του Νίκου
Καζαντζάκη, ενός άλλου συγγραφέα ελάχιστα αντιπροσωπευτικού της λογοτεχνίας
μας.».
Εύστοχος
ο προβληματισμός του δοκιμιογράφου, και η επισήμανσή του επικυρώνεται ακόμα
περισσότερο συσχετίζοντας τον Κρητικό συγγραφέα Νίκο Καζαντζάκη, με έναν ποιητή
της περιφέρειας που όπως ο ίδιος και πάλι γράφει: «Πόσο ανταποκρίνεται σε
τέτοια κριτήρια ο Καβάφης, άνθρωπος που κατέτεινε πάντα συνειδητά στο λοξό και
το ξέχωρο;»
Ένα σύγχρονο ερώτημα που κατά την γνώμη μου είναι
ανοιχτό προς διερεύνηση, αλλά όμως, που αφορά και άλλες σημαντικές ελληνικές
ποιητικές μονάδες όπως παραδείγματος χάριν τον εθνικό μας ποιητή Διονύσιο
Σολωμό, τα δύο ποιητικά μας νόμπελ, Γιώργο Σεφέρη και Οδυσσέα Ελύτη, την
ελληνική εκδοχή της πρόληψης του υπερρεαλιστικού κινήματος τους: Νικόλαο Κάλλας και Ανδρέα Εμπειρίκο, τον Νίκο Εγγονόπουλο κλπ. Ή τον συγγραφέα Εμμανουήλ
Ροϊδη. Ή ακόμα για να μιλήσουμε για σημερινούς σύγχρονους πεζογράφους μας, το έργο ή ένα
μέρος του έργου του Βασίλη Βασιλικού, του Βασίλη Αλεξάκη, του Τάκη
Θεοδωρόπουλου και ορισμένα διηγήματα του παλαιότερου πεζογράφου Γιώργου Ιωάννου. Ας μην
αναφερθούμε στην περίπτωση του συγγραφέα Κώστα Ταχτσή και το «Τρίτο Στεφάνι» του
που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Penguin.
Σίγουρα πάντως, ο ελληνικός ποιητικός λόγος δεν κυριαρχείται από μια
ομοφυλόφιλη ερωτική ατμόσφαιρα όπως ένα μέρος της Καβαφικής ποίησης, όπως
αντίστοιχα ο ελληνικός πεζογραφικός λόγος δεν δυναστεύεται από την ηρωική
διονυσιακή παντοδυναμία ενός Ζορμπά. Αυτές είναι φολκλορικές αντιμετωπίσεις. Ή τέλος αν οι Ρώσοι έχουν το Βλαντιμήρ Μαγιακόφσκυ και οι Γάλλοι τον Πωλ Ελυάρ, τι θα
τους πρόσφερε ο ιδεολογικά και πολιτικά ενταγμένος λόγος του Γιάννη Ρίτσου;
Η) κυκλοφορεί το μελέτημα της κυρίας Μαρίας
Αθανασοπούλου, καθηγήτριας της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας και Θεωρίας στο τμήμα
Θεάτρου του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, «Κ. Π. ΚΑΒΑΦΗΣ- ΤΑ
ΘΕΑΤΡΙΚΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ», εκδόσεις Κριτική Μάιος 2014.
Το βιβλίο, μέσα στα εννέα κεφάλαιά του: (1)
Προλεγόμενα: Ο Καβάφης και ο κόσμος του θεάτρου, και (9) Επιλογικά: Το ποίημα
«Τιγρανόκερτα», διερευνά την σχέση του έργου του Καβάφη με το Θέατρο. Πράγμα
που μας υποδηλώνει, ότι ο Αλεξανδρινός δεν είναι μόνο ένας ερωτικός
ομοφυλόφιλος δημιουργός ή ένας ποιητής ιστορικός, με βαθειά γνώση της ελληνικής
ελληνιστικής ιστορίας και της μετέπειτα βυζαντινής, αλλά, όπως διαπιστώνει η
συγγραφέας του ενδιαφέροντος αυτού μελετήματος, ο ποιητής Κωνσταντίνος Καβάφης διατηρεί μια διαρκή συνομιλία μέσα στην ποίησή του με θεατρικές φόρμες.
Διαπιστώνει δηλαδή ότι ο Αλεξανδρινός ποιητής «παρουσιάζει μια συστηματική
χρήση της μεταφοράς του «κοσμο-θεάτρου» στο έργο του, του θεάτρου νοούμενου ως
παράσταση». Ο Καβάφης, όπως διατείνεται η καθηγήτρια κυρία Μαρία Αθανασοπούλου «είναι ένας βαθιά «θεατρικός ποιητής».
Θ) Από τις εκδόσεις Πατάκη το 2014, κυκλοφόρησε το
σοβαρό, ογκώδες και πολύπλευρο μελέτημα του κυρίου Δημήτρη Παπανικολάου, ο
οποίος είναι αναπληρωτής καθηγητής Νεοελληνικών Σπουδών και εταίρος του
Κολεγίου St.
Cross
στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης όπου διδάσκει από το 2004, με τίτλο: «ΣΑΝ Κ’
ΕΜΕΝΑ ΚΑΜΩΜΕΝΟΙ». Ο ΟΜΟΦΥΛΟΦΙΛΟΣ ΚΑΒΑΦΗΣ ΚΑΙ Η ΠΟΙΗΤΙΚΗ ΤΗΣ ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΟΤΗΤΑΣ,
σελίδες 360. Πρώτη δημοσίευση του έργου, The Book’s Journal, Δεκέμβριος 2010.
Όπως
διαπιστώνουμε το δοκίμιο αυτό, γράφτηκε πολύ πρόσφατα και εκδόθηκε στα
ελληνικά σχεδόν αμέσως. Αυτό δίνει στο ογκώδες αυτό μελέτημα μια επιπλέον ερμηνευτική
και αναγνωστική βαρύτητα, μια και διαθέτει τις πολύ σύγχρονες ερευνητικές
προδιαγραφές που έχουν τα μελετήματα και οι επιστημονικές εργασίες στο
εξωτερικό. Το βιβλίο χωρίζεται σε πέντε κεφάλαια και το κάθε κεφάλαιο σε
επιμέρους ενότητες συγγενικού χρωματισμού η κάθε μία, που όπως τα κεντρικά
κεφάλαια, έτσι και οι επιμέρους ενότητες, σηματοδοτούν την κύρια στόχευση του ερευνητή-συγγραφέα,
που είναι ότι η καταπιεσμένη στην εποχή της, ομοφυλόφιλη επιθυμία, και δυναμική
της ομοφυλόφιλης ερωτικής αυτοέκφρασης του Κωνσταντίνου Καβάφη είναι που
διαχέεται μέσα στην θεματική του ποιητική ποικιλία, και αγγίζει την
σύνολη κατάθεση της ποιητικής του δημιουργίας. Ο κύριος Δημήτρης Παπανικολάου,
ανάμεσα στα άλλα υποστηρίζει ότι η καθολική αναγνώριση του ποιητικού έργου του
Καβάφη και η οικουμενική του αξία έρχεται, όταν ο αλεξανδρινός ο ίδιος σαν
άτομο, συνειδητοποιεί ότι οι ερωτικές ανάγκες του σώματός του κυοφορούν μέσα
τους μια επαναστατική ιστορικότητα. Αποτελούν δηλαδή μέρος μιας όχι μόνο
ατομικής αλήθειας ζωής, αλλά μια ιστορική μαρτυρία των τότε
απαγορεύσεων των προσωπικών των ανθρώπων επιλογών. Ο Καβάφης, όπως βλέπουμε
στην εξελικτική πορεία του ποιητικού του έργου, μόνον όταν αρχίζει να
συνειδητοποιεί την ερωτική σωματική του εκφραστικότητα και τις ανάγκες της,
τότε και μόνον τότε αρχίζει να αφήνει την ποιητική του κατάθεση ελεύθερη και
δεν φοβάται να εικονογραφήσει με ειλικρίνεια και καθαρή εξομολογητική φωνή
τις ερωτικές του μνήμες, καταγραφές και επιθυμίες, πέρα από τον κοινωνικό περίγυρο
της εποχής του και τους ηθικά φαιά φορώντας μεγαλόσχημους της τέχνης της
ποίησης. Χωρίς τύψεις, χωρίς αιδώ, με ποιητικό ήθος και όχι ηθικές ενστάσεις, ο
ποιητής Κωνσταντίνος Καβάφης διερευνά τόσο την ατομική του ερωτική
σωματικότητα και έκφραση καθώς σχεδιάζει προσεκτικά τα ποιήματά του, όσο και
μέσω της πρωτόγνωρης για τα ελληνικά συγγραφικά δεδομένα της εποχής του, την
όσμωση της ερωτικής του εκφραστικότητας μέσα στην Ιστορία και το ευρωπαϊκό
πνευματικό γίγνεσθαι. Ας μην ξεχνάμε ότι την περίοδο πάνω κάτω αυτή, ο
Ιρλανδός συγγραφέας Όσκαρ Ουάιλντ καταδικάζεται σε καταναγκαστικά έργα και
πεθαίνει νεότατος στην Γαλλία εξαιτίας του παθιασμένου έρωτά του, για τον νεαρό
Άλφρεντ Ντάγκλας. Ότι ο Γάλλος ποιητής και ερωτικός σύντροφος του ποιητή
Αρθούρου Ρεμπώ, Πώλ Βερλαίν δικάζεται στο Βέλγιο για σοδομισμό. Ότι ισχύει ο
Πρωσικός ηθικός οικογενειακός κώδικας σε πολλές βόρειες χώρες, που καταδικάζουν
την ομοφυλόφιλη επιλογή. Ότι μερικά χρόνια αργότερα, δολοφονείται ο Ισπανός
ποιητής Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα από τους Φαλαγγίτες, και μια από τις
δικαιολογίες των Φαλαγγιτών ήταν ότι ήταν ομοφυλόφιλος. Ο Καβάφης έχει
συνείδηση της κοινωνικής του θέσης και του περιβάλλοντος μέσα στο οποίο ζει
και γράφει το ποιητικό του έργο, και αναζητεί χρόνο με τον χρόνο καθώς έρχεται
σε συναίσθηση της ερωτικής του ιδιαιτερότητας αλλά και αποδοχής της, χαραμάδες
μέσα στον ποιητικό του λόγο, σημεία αιχμώδη και κομβικούς σταθμούς της
ιστορίας, για να αποκαλύψει την ατομική του ερωτική ταυτότητα, αποφεύγοντας την
κοινωνική κατακραυγή και την απόρριψη από το πνευματικό «κατεστημένο» της
εποχής του. Έκπληξη αποτελεί, η εθνική βράβευσή του, έστω μαζί με μια
χορεύτρια, από έναν στρατιωτικό δικτάτορα, τον στρατηγό Πάγκαλο. Ο
Αλεξανδρινός, όπως εύστοχα σημειώνει ο κύριος Δημήτρης Παπανικολάου χτίζει
μέσα στο έργο του, μια ομοφυλόφιλη κοινωνική ταυτότητα. Δημιουργεί ένα
κοινωνικό περιβάλλον μέσα στο οποίο ζουν και κινούνται άτομα με όμορα ερωτικά
πάθη, φτιάχνει μια ατμόσφαιρα που περικλείει όλους αυτούς τους ανώνυμους της
εποχής του που κυκλοφορούν δίπλα του και ενστερνίζονται την ίδια με αυτόν
ερωτική και σαρκική επιθυμία. Τους δίνει φωνή έκφρασης και ανοχής να αντέξουν ή
να αντιμετωπίσουν τους κινδύνους των κοινωνικών και πολιτικών απαγορεύσεων της
εποχής τους. Το ανθρώπινο σώμα στην καβαφική ποιητική σκηνή
ριζοσπαστικοποιείται, απαιτώντας τα δίκια του. Η ερωτική ομοφυλόφιλη ηδονή στο
καβαφικό έργο είναι δυναμική, έχει ορμητική διάθεση, ελίσσεται μέσα στα
ιστορικά και πολιτικά προσωπεία που επεξεργάζεται. Ιστορικοποιείται αποκτώντας
έναν διαχρονικό οικουμενικό μανδύα, όπως οι ήρωες της αρχαίας τραγωδίας που μέσω της αναπαράστασης των προσωπικών τους παθών, ερμηνεύουν τις διαχρονικές
καταστάσεις της ανθρώπινης ψυχής και συνείδησης.
Το ερευνητικό αυτό μελέτημα, μας τεκμηριώνει μέσα
από τις ποιητικές παραθέσεις του ίδιου του ποιητή, πως η σεξουαλική ιδιαίτερη
ταυτότητα του ποιητή συνδέεται με την πολιτική. Ο Δημήτρης
Παπανικολάου, διαχωρίζει τον Καβαφικό ερωτισμό και την Καβαφική ερωτικότητα με
την οποία ασχολούνται οι μέχρι σήμερα Καβαφιστές, σχεδόν όλοι, από την Καβαφική
Σεξουαλικότητα, η οποία καθορίζει την ποιητική του δημιουργία. Μια
σεξουαλικότητα και σωματική επιθυμία, που έχει επίγνωση ο άνθρωπος Καβάφης, και
η οποία συνδέεται με τον χρόνο, την εξουσία, την γνώση την επαφή, όπως
υποστηρίζει ο συγγραφέας.
Σε
περιόδους όπου οι διάφορες ερωτικές, σεξουαλικές και άλλου είδους ταυτότητες
επανερμηνεύονται ή εξετάζονται κάτω από το πρίσμα των νέων επιστημονικών
δεδομένων, είναι ευχάριστο που ένας νέος έλληνας επιστήμονας και ερευνητής,
χρησιμοποιεί σύγχρονα ερευνητικά δεδομένα, για να προσεγγίσει το ποιητικό έργο ενός
δημιουργού που οι παλαιότεροι μελετητές του, έγραφαν ότι ήταν «αλκοολικός»,
ότι «αυνανίζονταν», ότι αυτά που γράφει είναι «αποκυήματα της φαντασίας του»,
ότι είναι ποιητικά παιχνίδια και άλλα πολλά, ή τον απέρριπταν εκείνοι που δεν
ήθελαν να αγγίξουν την σεξουαλικότητά του και την ειλικρίνεια με την οποία αυτή
εκφράζεται μέσα στο έργο του. Ο Παπανικολάου, θέτει το ερμηνευτικό του βλέμμα επί
τον τύπο των ήλων. Και πετυχαίνει. Πετυχαίνει να μας δώσει μια ριζοσπαστική ερμηνεία
του Καβαφικού έργου, που δεν είναι αίολη, δεν στηρίζεται σε νεφελώδεις προσεγγίσεις,
αλλά στην ίδια την ποιητική κατάθεση και του κόσμου που περιγράφει ο αλεξανδρινός.
Η Σεξουαλικότητα δημιουργεί τα σύγχρονά του πολιτικά
δεδομένα, ενώ η μνημονική της αναπαράσταση, τα συνδέει με τον ιστορικό περίγυρο.
Ι) Το 2013 η ημερήσια εφημερίδα «ΤΑ ΝΕΑ» του
εκδοτικού συγκροτήματος Χρήστου Λαμπράκη, προσφέρει στους αναγνώστες της, ένα cd., με μελοποιημένα 14 ποιήματα του
ποιητή από τον μουσικοσυνθέτη Γιάννη Σπανό, με τίτλο «…Πλησιάζοντας τον
Καβάφη», που ερμηνεύει ο Μανώλης Μητσιάς, σε ενορχήστρωση και διεύθυνση:
Γιώργου Παγιάτη. Το cd.
Συνοδεύεται από ένα μικρό βιβλιαράκι που περιέχει τα μελοποιημένα ποιήματα, και
ένα κείμενο του Κώστα Γεωργουσόπουλου με τίτλο: «Ο ΛΥΡΙΚΟΣ ΚΑΒΑΦΗΣ».
Όπως και
να έχει, όλες αυτές οι εργασίες από έλληνες ερευνητές και ξένους μελετητές που εκδίδονται
τα τελευταία χρόνια και αφορούν το ποιητικό και όχι μόνο έργο του Αλεξανδρινού,
και την ζωή του, καθώς και τις ερωτικές του επιλογές, μοιάζουν κατά κάποιον τρόπο,
με την προσπάθεια των αρχαιολόγων να ανακαλύψουν τον τάφο του Μεγάλου Αλεξάνδρου.
Μια προσπάθεια επιθυμητή, και σίγουρα χρήσιμη στον παγκόσμιο πολιτιστικό χάρτη.
Το ίδιο και το έργο του Αλεξανδρινού, που είναι παγκόσμιο και όχι μόνο ελληνικό,
και σίγουρα, δεν αφορά μόνο τον κόσμο και την κοινότητα των εχόντων ομοφυλόφιλη
ταυτότητα.
Γιώργος Χ. Μπαλούρδος
Πρώτη γραφή σήμερα, 30/4/2017
Πειραιάς, μια ημέρα πριν την εργατική πρωτομαγιά.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου