Novalis
Georg Philipp
Friedrich Freiherr von Hardenberg
Γκέοργκ
Φίλιπ Φρήντριχ Φράιχερ φον Χάρντενμπεργκ
Νοβάλις,
(Βίεντερστεντ, Σαξονία 2/5/1772-Βάιμπενφελς, Σαξονία
25/3/1801)
Novalis, Hymnen an die Nacht 1800
Μια προσωπική περιπλάνηση
Πάνε
χρόνια τώρα, που σε ένα παλαιοπωλείο βρήκα σε μια ακριβή τιμή-2.500 παλαιές
δραχμές, ένα ολιγοσέλιδο βιβλίο ταλαιπωρημένο από τον χρόνο, με κιτρινισμένες
και θρυμματισμένες σελίδες. Ο παλαιοπώλης μου είπε θυμάμαι τα εξής: «Το βιβλίο
με τα ξένα αυτά ποιήματα,-τον ποιητή δεν τον γνωρίζω-είναι ακριβό, γιατί
περιέχει μια σύνθεση του ζωγράφου Νίκου Χατζηκυριάκου-Γκίκα». Η τσουχτερή τιμή
του, με έκανε διστακτικό στο να το αγοράσω, του λέω: «Φύλαξέ το μου, γιατί δεν
έχω τόσα χρήματα πάνω μου, με αυτά που έχω, σκοπεύω ν’ αγοράσω μερικές παλαιές
ελληνικές ποιητικές συλλογές που βρήκα. Την επόμενη φορά που θα έρθω, θα σου
απαντήσω, αν μου κάνεις μια καλή έκπτωση». Έτσι και έγινε. Αγόρασα τις
ποιητικές συλλογές που ήθελα και έφυγα. Ήταν τα ποιήματα του Ιωάννη Πολέμη. Την
επόμενη φορά που ξαναπήγα στο μαγαζί, ο καλοκάγαθος παλαιοβιβλιοπώλης-ένας
ωραίος τύπος που τον θαύμαζα, γιατί παρότι δεν διάβαζε ποίηση, ή μάλλον δεν
μελετούσε σχεδόν καθόλου,-απλά ξεφύλλιζε τα βιβλία που έπεφταν στα χέρια
του-γνώριζε σχεδόν τα πάντα για τις εκδόσεις που κυκλοφορούσαν. Σου έδινε τις
πληροφορίες που ήθελες, και όπως είναι εύλογο, προσπαθούσε να σου πουλήσει ότι
βιβλίο είχε μπροστά του, σε τιμή; ανάλογα με τα κέφια του. Συνήθως αγόραζε
βιβλιοθήκες ατόμων που είχαν πεθάνει, και που οι συγγενείς των θανόντων, θεωρούσαν
όπως είναι γνωστό, βάρος και πρόβλημα τα
βιβλία, επειδή όσοι διαβάζουν γνωρίζουν καλά, ότι τα βιβλία ανεξαρτήτου όγκου
και μεγέθους, καταλαμβάνουν μεγάλο χώρο και μαζεύουν πολύ σκόνη. Πέρα από το
γεγονός ότι έχουν βάρος, και σε δυσκολεύουν σωματικά σε όποια μετακόμιση
θελήσεις να κάνεις. Μέσα στο όχι και τόσο μικρό μαγαζί, έβρισκε κανείς βιβλία
παλαιότερα και σύγχρονα που δεν περίμενες να συναντήσεις, παρά μόνο αν ήσουν
τυχερός σε κάποιες από τις δημόσιες ή δημοτικές Βιβλιοθήκες. Ετερόκλητοι
τίτλοι, σπάνιες εκδόσεις, λαϊκές εκδόσεις φτηνών μυθιστορημάτων και περιοδικών.
Πολλούς τόμους εγκυκλοπαιδειών και, άκοπες ακόμα ποιητικές συλλογές, με
τρυφερές αφιερώσεις των δημιουργών. Συλλογές, που ίσως, μια στατιστική
καταγραφή τους, θα μας φανέρωνε έστω και ενδεικτικά, το πλήθος των ποιητικών
βιβλίων που καταλήγουν άκοπα και αδιάβαστα στα αζήτητα, σε αναλογία με αυτά που
βρίσκονται στις βιτρίνες των βιβλιοπωλείων. Το παλαιοπωλείο βρίσκονταν σε ένα
υπόγειο κοντά στο σταθμό του Μοναστηρακίου. Γιατί τ’ αναφέρω αυτά, τ’ αδιάφορα
μάλλον για τους σύγχρονους αναγνώστες και αναγνώστριες που δεν ενδιαφέρονται
για την ποίηση, αλλά και ούτε επιθυμούν να σκονιστούν τα χέρια ή τα ρούχα τους
από παλαιά βιβλία, και το κυριότερο, να ξοδέψουν χρήματα αναζητώντας και
αγοράζοντας παλαιές ποιητικές συλλογές. Συλλογές, όχι για συλλέκτες που
κοκορεύονται ότι έχουν την πρώτη έκδοση του τάδε ή του δείνα ποιητή, και που
ποτέ δεν θα μελετήσουν, ή ακόμα, όπως με σοβαρό ύφος ποιήτρια των τελευταίων
γενεών είπε κάποτε δημόσια: «οι νέες ποιητικές συλλογές που μου στέλνουν-και
είναι πάρα πολλές-μου είναι χρήσιμες, μια και τις τοποθετώ κάτω από την
γραφομηχανή που γράφω» Ποιητικές
συλλογές, αυτά τ’ παλαιά πνευματικά μνημεία του χρόνου, των σκονισμένων
εμπειριών ζωής, που μας πληροφορούν για τα όνειρα, τα οράματα, τις πνευματικές
και καλλιτεχνικές ανησυχίες, τις φιλοδοξίες και τους κάθε λογής έρωτες των
προηγούμενων γενεών από εμάς, όταν οι άνθρωποι χαίρονταν να διαβάζουν, να απαγγέλουν ποιήματα, να
ξεφυλλίζουν παλαιά περιοδικά, να επισκέπτονται βιβλιοθήκες να κάνουν γνωριμίες
μέσα στα βιβλιοπωλεία, να αγοράζουν, να μελετούν, να ανταλλάσσουν βιβλία, για
να κρατήσουν ζωντανή την γνωριμία μεταξύ τους. Και γιατί όχι, να φλερτάρουν
μπροστά σε βιτρίνες με βιβλία. Το τερπνόν μετά του ωφελίμου, που έλεγε και μια
κουλτουριάρα αδερφή ψυχή. Ή νομίζετε ότι όσοι διαβάζουν ποίηση ή γράφουν είναι
γεροντοκόρες μαραγκιασμένες ψυχές;
Για να μιλάμε όμως την γλώσσα της αλήθειας, και να
μην κοροϊδευόμαστε μεταξύ μας, όσοι διαβάζουν ακόμα ποίηση και όχι τόσο όσοι
εκδίδουν τις ποιητικές τους συλλογές, οι εποχές που ο φωτογράφος έδειχνε τον
Κωστή Παλαμά μπροστά σε βιβλιοπωλείο της οδού Σταδίου να κοιτά στην βιτρίνα τις
νέες εκδόσεις, έχουν παρέλθει. Θυμίζουν τις ρετρό επαναλήψεις τραγουδιών, που
αρέσουν, όχι γιατί «κρατά» ακόμα η φωνή του τραγουδιστή ή της τραγουδίστριας,
αλλά γιατί ξυπνούν μέσα μας παλαιές μας μνήμες εμπειριών ζωής, παρελθόντων
νεανικών μας χρόνων.
Τα βιβλία,
είναι τα γλωσσικά ίχνη των βιωμάτων μας, τα καταγεγραμμένα σε λέξεις όνειρά μας,
οι πυξίδες των οραμάτων μας. Είναι ο καθόλου βίος και πολιτεία της ζωής των
ανθρώπων. Είναι η κατάθεση των ελπιδοφόρων ή μη περιπετειών της ψυχής τους, το
ταξίδι της φαντασίας τους, οι δρόμοι των αναζητήσεων τους, οι δαιδαλώδεις στοές
των σκέψεών τους, τα γραπτά ερωτήματα των συνειδήσεών τους. Είναι η γραπτή
εξομολόγηση της κοινωνίας του βίου τους μέσα στην φθορά του Κόσμου. Τα βιβλία,
μεταφέρουν στις σελίδες τους, ότι δεν μπορεί να συγκρατήσει η προσωπική μνήμη
των ανθρώπων μέσα στον χρόνο. Είναι τα μεγάλα ταξιδιάρικα πουλιά που κουβαλούν
στα φτερά τους τα βιώματα και τις μνήμες των ανθρώπων, την αθωότητα και τις
ενοχές τους, τα πιστεύω και τις επαναστατικές τους επιθυμίες, τα αισθήματα και
συναισθήματά τους, τις ιδέες και τις αισθητικές τους αρχές. Την φιλοσοφία τους
περί ζωής.
Βιβλία, ένας οικουμενικός καθρέφτης που
καθρεπτίζεται το πρόσωπο του Κόσμου. Χωρίς τον γραπτό λόγο, δεν θα υπήρχε
πολιτισμός, τουλάχιστον στον βαθμό που τον γνωρίζουμε και τον αναγνωρίζουμε.
Το βιβλίο που αγόρασα εν τέλει, ήταν τα
ποιήματα του νεαρού Γερμανού ρομαντικού φιλοσόφου και ποιητή Novalis, ΠΟΙΗΜΑΤΑ,
εκδόσεις Κύκλου 1939. Όπως διαπίστωσα αργότερα, ένα «πολύτιμο» απόκτημα για
όσους ενδιαφέρονται για την ποίηση. Όχι τόσο εξ αιτίας της τιμής του και του
χρόνου έκδοσής του, όσο για την εξαιρετική μετάφραση των γερμανικών ποιημάτων
του Νοβάλις από τον Γ. Ν. Πολίτη. Μετάφραση των ποιητικών εξομολογήσεων του νεαρού
ρομαντικού ποιητή και «μυστικού» φιλόσοφου, που χάθηκε αρκετά νέος πριν κλείσει
τα τριάντα του χρόνια, αφήνοντας πίσω του σημαντικά ίχνη των σκέψεών του και
των ποιητικών του αποτυπωμάτων στον ιστορικό χρόνο. Ποιητικές, μυθιστορηματικές
και φιλοσοφικές καταθέσεις, οι οποίες με διάφορους τρόπους, μπόλιασαν πολλούς
μεταγενέστερους δημιουργούς στα κατοπινά του ρομαντικού ποιητή χρόνια..
Ο
ρομαντικός ποιητής Νοβάλις και η ποίησή του, επανέρχονταν κατά διαστήματα στο
νου μου. Από διαβάσματα και μελέτες για το κίνημα του Ευρωπαϊκού Ρομαντισμού,
γνώριζα, πως ατομική φιλοσοφία του νεαρού μυστικιστή και οραματιστή ήταν η ενότητα
της Ποίησης με την Ζωή. Το ενιαίο Σύμπαν τους, που όφειλε να ζει και να
δημιουργεί το ανθρώπινο Ον. Ποίηση και Πραγματικότητα για τον ποιητή Νοβάλις
ήταν ένα και το αυτό. Ο νύχτιος ρομαντικός νεαρός ποιητής, δεν πρόλαβε να
κερδίσει το στοίχημα με τον χρόνο της προσωπικής του μοίρας. Πέθανε μόλις 29
ετών. Χωρίς να προλάβει να απολαύσει τις χαρές της ζωής, τα μέλια του
έρωτα,-αφού η πρώτη του και μοναδική αγάπη η δεκατριάχρονη Σοφία, η άγουρη και
παρθένα παιδούλα, πέθανε στα δεκαέξι της. Άτυχος στον προσωπικό του βίο ο
ρομαντικός αυτός νέος,-παρότι ξανασυνδέθηκε με άλλη νεαρή γυναικεία ύπαρξη-με
την μακριά πλούσια ξανθή κώμη, δεν πρόλαβε να χαρεί ούτε καν τις δάφνες των
πνευματικών του επιτευγμάτων. Οι αγάπες του χάνονταν πριν προλάβει να τις
μπουχτίσει. Αυτές οι χαμένες του προσωπικού του βίου αγάπες, μου θύμιζαν την
τυραννισμένη ζωή ενός μεταγενέστερου ποιητή, του αμερικανού Έντγκαρ Άλλαν Πόε.
Δεν θα
λησμονήσω την συγκίνηση που ένιωσα όταν σε μία από τις παλαιές μου επισκέψεις
στο περιβόλι της Παναγίας, μέσα στο πλοιάριο που μετέφερε τους προσκυνητές από
την Ουρανούπολη στο λιμάνι της Δάφνης, συνάντησα έναν ευειδή νέο, από αυτούς
που θα άρεζαν στον Αλεξανδρινό ποιητή και που αργότερα, στα δυσμάς του βίου του,
θα εικονογραφούσε μέσα στην ποίησή του, να κρατά στα χέρια του ένα γερμανικό
βιβλίο. Ο υποφαινόμενος, διάβαζε έναν τόμο με ποιήματα του Οδυσσέα Ελύτη. Η
μελαγχολική ομορφιά του νεαρού με τράβηξε και μου έδωσε το θάρρος να του
μιλήσω. Πιάσαμε την κουβέντα και διαπιστώσαμε ότι και οι δύο, τότε νέοι,
ήμασταν παιδιά του θείου Πλάτωνα και ταξιδεύαμε στο Άγιο Όρος για να ζήσουμε
κάτι από αυτό που ονομάζεται Ορθόδοξη παράδοση σαν συνέχεια της αρχαίας
κοινωνίας των παλαιών προγόνων μας, που βίωναν με τον δικό τους ξεχωριστό τρόπο
τα μυστήρια των Αναστημένων Θεών τους. Ο τριαντάχρονος περίπου ελληνόπαις με
ρώτησε για τα ποιήματα του Οδυσσέα Ελύτη που διάβαζα, και εγώ, του ζήτησα να
ξεφυλλίσω το γερμανικό βιβλίο που κρατούσε στα χέρια του. Ήταν τα ποιήματα του
γερμανού ποιητή Νοβάλις σε μια έκδοση με την παλαιά γοτθική γερμανική γραφή. Το
βιβλίο ήταν ένα κομψοτέχνημα από αισθητικής πλευράς. Το δέσιμό του, οι
ασπρόμαυρες φωτογραφίες του, τα λεπτά διαφανή γαλακτερά τσιγαρόχαρτα που
χώριζαν τις ενότητες των κειμένων του, τα καλλιτεχνικά τυπογραφικά του
στοιχεία, κάθε ποίημα άρχιζε με ένα οφιοειδές γοτθικό έγχρωμο γράμμα του
γερμανικού αλφάβητου, τα σκληρά αλλά ζεστά φύλλα του βιβλίου, και εν γένει η
όλη του εκδοτική εμφάνιση ήταν χάρμα οφθαλμών. Η σεμνότητα και διακριτικότητα
με την οποία ο γερμανομαθής νεαρός επισκέπτης κρατούσε και ξεφύλλιζε το
ποιητικό βιβλίο, έμοιαζε με παλαιά ένθετη ασπρόμαυρη φωτογραφία που κοσμούσε τις
σελίδες του ποιητικού αυτού αριστουργήματος, Ή, αν δεν είναι και τόσο ανώφελα
ρομαντικό, θα γράφαμε, στα δικά μου μάτια, ότι ο ίδιος ο νεαρός γερμανός
ποιητής του βιβλίου είχε σαρκωθεί στο πρόσωπο του νεαρού έλληνα όμορφου
αναγνώστη του. Άλλωστε, οι ηλικίες των δύο αγοριών συγγένευαν. Ο συνταξιδιώτης
του αινιγματικού αυτού ταξιδιού, μου εξομολογήθηκε με διστακτικότητα, ότι μόλις
είχε χωρίσει από μια σχέση που είχε με μια συμφοιτήτριά του στο Γερμανικό τμήμα
του Καποδιστριακού Πανεπιστημίου, και επισκέπτονταν το Άγιο Όρος για να
αντλήσει παρηγορητικές δυνάμεις. Είχε πάρει μαζί του τα ποιήματα του νεαρού
γερμανού ρομαντικού, γιατί όπως μου είπε «ταύτιζε την διαψευσμένη του αγάπη, την
προσωπική της ζωής του Βεατρίκη, με την πεθαμένη νεανική αγάπη του Νοβάλις».
Διάβαζε και μετέφραζε τον γερμανό ποιητή και ταυτόχρονα αγωνίζονταν να
ξεπεράσει την διάλυση της ερωτικής του σχέσης. Συγκινήθηκα αφάνταστα με την
νοερή αυτή ταύτιση του παιδιού, και τους παράλληλους δρόμους επικοινωνίας που
αναζητούσε για να λησμονήσει την δική του περιπέτεια. Τα εξομολογητικά του
λόγια, με έκαναν να τον «ποθήσω» ακόμα περισσότερο. Άλλωστε, σαν νέος και εγώ,
τους ίδιους δρόμους παρηγοριάς δεν ζητούσα στις ατομικές μου ερωτικές
αποτυχίες; Κοινές πτυχές ζωής και φαντασίας, επαναλαμβανόμενες νεανικές
διαψεύσεις και επαληθεύσεις, με γέφυρα, τα νέα σώματα ερωτικών γνωριμιών.
Μήπως, σε αυτήν την άχαρη και πικρή σύντομη ζωή μας, άλλους στην πραγματικότητα
δεν αγαπάμε και με άλλους κοιμόμαστε;
Φιλοξενηθήκαμε
στο ίδιο Μοναστήρι και συναντιόμασταν στα κενά του ημερήσιου και νυκτερινού
μοναστηριακού κύκλου των θείων λειτουργιών. Σε μια κοινή μας εξερεύνηση του
περιβάλλοντος χώρου, μου πρόσφερε με χαρά και αγωνία τέσσερα φύλλα τετραδίου.
Τα φύλλα περιείχαν σχεδιάσματα μεταφράσεων του Νοβάλις. Μου είπε: «Διάβασέ τα
σε παρακαλώ, τα μετέφρασα τα βράδια με το φώς των κεριών του σκοτεινού μου
κελιού, έμενα ξάγρυπνος τις νύχτες. Ήταν η προσωπική μου προσευχή στην
προστάτισσα του Περιβολιού. Πες μου την γνώμη σου. Μια και έχουμε την ίδια
ποιητική αγάπη. Κράτησέ τα να με θυμάσαι». Συγκινήθηκα αφάνταστα από αυτήν την
προσφερόμενη σε μένα μεταφραστική αγρυπνία ενός έλληνα νεαρού λάτρη της ποίησης,
ενός ερωτευμένου νέου, που τα φτερά της φαντασίας του, τον βοηθούσαν να
επουλώσει τις ερωτικές του πληγές, διαβάζοντας και μεταφράζοντας έναν άλλον
ρομαντικό ποιητή που δεν ευτύχησε στον πρώτο του, και ίσως μοναδικό του έρωτα.
Μου έδειχναν έμπρακτα τόσο οι κινήσεις του όσο και ο χώρος που βρισκόμασταν,
ότι ο Ρομαντισμός δεν έχει χρονικά όρια, ούτε περιορίζεται από θρησκευτικά
δόγματα ή ερωτικές επιλογές. Κοινά τα πάθη των ανθρώπων και των θεών τους. Κράτησα
τα φύλλα του τετραδίου σαν ενθύμιο ευαισθησίας για μεγάλο διάστημα. Οι δρόμοι
μας χώρισαν, εγώ με φυλακτό τα μεταφρασμένα αυτά γερμανικά ποιήματα και τις
ευχές των μοναχών, συνέχισα την περιηγητική μου διαδρομή στα λιβάδια της
ποίησης και της ελληνικής ορθόδοξης παράδοσης. Ο Οδυσσέας Ελύτης με ξαναέφερε
κοντά στον Ρωμανό τον Μελωδό, που άκουγαν και οι δύο εκστατικοί την ιερή
μυσταγωγία των μουσικών μελωδιών του Μάνου Χατζιδάκι.
Ο
γερμανός δημιουργός Νοβάλις, ξανάρθε στο νου μου όταν καλή φίλη της εποχής
εκείνης, μου χάρισε το βιβλίο «Ποίηση και
Πραγματικότητα», εκδόσεις στιγμή 1985 του ποιητή Νάσου Βαγενά, και που ο
τίτλος του κατά κάποιον τρόπο, παρέπεμπε στις θέσεις περί ποιήσεως στην ζωή μας,
του Νοβάλις. Καθώς Ποίηση και Ζωή λειτουργούν σαν ενιαία ανθρώπινη έκφραση μέσα
στον ιστορικό χρόνο της δημιουργίας και του βίου των ανθρώπων. Αρχές και αξίες
φυσικά, που ανήκαν σε αυτές τις ισχυρές πνευματικά και συναισθηματικά ποιητικές
παρέες των ονειροπόλων ποιητών της Ρομαντικής περιόδου, με προεξάρχουσα
ποιητική φυσιογνωμία στον γερμανικό χώρο, τον Γκαίτε. Ένα χρόνο μετά, με μεγάλη
συγκίνηση έπιανα στα χέρια μου το βιβλίο που εξέδωσαν οι καλαίσθητες εκδόσεις
«ΔΙΑΤΤΩΝ» με τα ποιήματα του Νοβάλις, με
τίτλο, Novalis,
ΥΜΝΟΙ ΣΤΗ ΝΥΧΤΑ ΚΑΙ ΑΛΛΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ, σε μετάφραση του Γ. Ν.
Πολίτη, και σε επιμέλεια έκδοσης συμπληρωμένης με ενδιαφέρουσες κατατοπιστικές
σημειώσεις του Αλέξη Πολίτη. Ήταν επανέκδοση της πρώτης έκδοσης του 1939, -που
είχα αγοράσει από το παλαιοβιβλιοπωλείο-συμπληρωμένη και, με άλλες τυπογραφικές
και εκδοτικές προδιαγραφές.
Το 1991
από τις εκδόσεις «ΙΚΑΡΟΣ», εκδόθηκε η ποιητική συλλογή του Οδυσσέα Ελύτη «τα ελεγεία της Οξώπετρας». Σε αυτήν την
σπαρακτική ελεγειακή ποιητική συλλογή, ο νομπελίστας μας ποιητής αφιερώνει το «ΕΛΕΓΕΙΟ ΤΟΥ GRUNINGEN» στην «Μνήμη Friedrich von Hardenberg». Μια αφιέρωση και μια
ποιητική σύνθεση που μας εκπλήσσει, αν αναλογιστούμε πως ένας έλληνας μεσόγειας
ιδιοσυγκρασίας ποιητής, ένας λάτρης και δοξολογητής του Φωτός, της καθαρής φωτεινής διαύγειας, ένας
ηλιοπότης ποιητής,-όπως η κριτική τον απεκάλεσε-που το μεγαλύτερο μέρος της
ποιητικής του δημιουργίας είναι ένας δοξαστικός ύμνος στο φαινόμενο της Ζωής,
στις χαρές της, στην ζεστασιά του χώματος, στα παιχνίδια της θάλασσας, στα φανερά
και κρυφά μυστικά του φυσικού τοπίου, στην ζωογόνα των όντων θερμότητα του
ήλιου, στις απολαύσεις και τα πάθη του έρωτα, στο γυναικείο νεανικό κορμί και
τους πόθους που αυτό ξυπνά, σε αυτήν την καθαρή ηλιοφόρα γραμμή των ελληνικών
βουνών και των καρποφόρων πεδιάδων, κλπ., αγάπησε έναν σκοτεινό βαρώνο
δημιουργό, έναν νύχτιο ποιητή, που σαν ποιητική νυχτερίδα πετά στα σκότη και τα
μνήματα όπως είναι ο Νοβάλις, θρηνώντας την χαμένη του αγάπη. Ένας ποιητής από
τις παγωμένες χώρες του βορά, που υμνεί τη νύχτα και τα κρυφά μυστικά της, όχι
με τον μεσόγειο ελληνικό τρόπο που ύμνησε τις νύχτιες χαρές η ξάστερη φωνή της
Σαπφώς με το λύχνο του προσωπικού της άστρου, αλλά μια νύχτα ασέληνη, παγερή,
αιμοβόρα, αιμάσσουσα, σαν την αρχαία εκδικητική Θεά, την Θεά Εκάτη, που
σκεπάζει με το σκοτεινό της πέπλο κάθε ζωντανό πλάσμα και αλέθει στα ερεβώδη
της σπλάχνα κάθε μορφή γήινου έρωτα. Δεν είναι δύσκολο να διακρίνει ο
αναγνώστης του ποιητικού λόγου του Οδυσσέα Ελύτη, ότι ο γερμανός ρομαντικός
ποιητής βρίσκεται στον αντίποδα του δικού του ποιητικού φωτεινού και χλωρού σύμπαντος.
Είναι ο άλλος , σκοτεινός πόλος της ποιητικής του δημιουργίας. Από την μία η
φωτεινότητα που γεννά η αλήθεια των ανθρώπινων αισθημάτων, όπως εικονογραφούνται
αυτά στις ποιητικές συνθέσεις του Ελύτη, και από την άλλη, η σκοτεινή τους
μοίρα και παγερή ατμόσφαιρα, μιας άνυδρης και παγερής βόρειας χώρας των δασών
και των λιμνών. Αν εξαιρέσουμε τις συγγένειες της ποιητικής τους τεχνολογίας,
όπως βλέπουμε στις φανερές ή αδιόρατες επιρροές του Οδυσσέα Ελύτη από το έργο
του άλλου ρομαντικού, του Χέλντερλιν, δηλαδή, την δωρική λιτότητα της ποιητικής
σύνθεσης, την σπασμένη στιχοποιία, τις απότομες παύσεις της ποιητικής φωνής, το
μη αναμενόμενο τελείωμα του στίχου, τις ενταγμένες αρμονικά μέσα στην καθόλου
εικόνα του ποιήματος ποιητικής τους φιλοσοφίας, τον μικρό επιγραμματικό στίχο,
τις επιλεγμένες λέξεις με μεγάλη ποιητική βαρύτητα, τις λέξεις που φέρουν το
βάρος όχι μιας ποιητικής στιγμής αλλά ενός μακραίωνου πολιτισμού, την
ατμόσφαιρα της εικονοποιίας, την συνέχεια του ποιητικού λόγου χωρίς να τον
διακόπτουν σημεία στίξεως, όλα αυτά που συναπαρτίζουν την ποιητική οικονομία
του λόγου, ενός μεσόγειας καθαρότητας δημιουργού, αλλά και του Γερμανού ποιητή
Νοβάλις, και ασφαλώς το προσωπικό τους ύφος, δύσκολα με την πρώτη ματιά να
βρούμε συγγενικές συνομιλίες μεταξύ των δύο, ανόμοιας θεματολογίας ποιητών. Ενός
έλληνα μεσόγειου ποιητή και ενός του βορά. Αν και το συγκεκριμένο «ΕΛΕΓΕΙΟ» του Οδυσσέα Ελύτη, η σύνθεση,
αν το ερμηνεύω σωστά, βασίζεται πάνω στην ζωή του σκοτεινού και μυστικού
Γκέοργκ Φίλιπ Φρήντριχ Φράιχερ φον Χάρντενμπεργκ, του επονομαζόμενου και
Νοβάλις. Ο Οδυσσέας Ελύτης μας καταθέτει αρκετές πληροφορίες και βιογραφικά
στοιχεία για τον ποιητή μέσα στην ποιητική αυτή σύνθεσή του. Είναι κατά κάποιον
τρόπο, σαν να διαβάζουμε μια ποιητική βιογραφία των κυριότερων στιγμών ενός
ποιητή, από έναν άλλον αρκετά χρόνια μετέπειτα. Σε μια πολύ γρήγορη έρευνά μου
στα βιβλία της βιβλιοθήκης μου, θυμήθηκα το ενδιαφέρον άρθρο του γερμανομαθούς
συγγραφέα Νίκου Δήμου, που ασχολήθηκε με τις σχέσεις επιρροής της ποίησης του
Οδυσσέα Ελύτη με εκείνες των ρομαντικών, γερμανών ιδιαίτερα ποιητών, στην
συγκεκριμένη περίπτωση με τον Νοβάλις. Δες, Νίκος Δήμου, «ΑΠΟ ΤΟ ΦΩΣ ΣΤΟ
ΣΚΟΤΑΔΙ-ΚΑΙ ΠΑΛΙ ΣΤΟ ΦΩΣ», περιοδικό «η λέξη» τεύχος 106/11,12,1991, σελίδες
848-855. Το τεύχος είναι αφιερωμένο στον έλληνα ποιητή.
Το πρώτο
αυτό βιβλίο με τις μεταφράσεις των ποιημάτων του Νοβάλις, σαράντα έξι σελίδων
των εκδόσεων «ΚΥΚΛΟΣ», που κόστιζε τότε 2.500 δραχμές, και με έφερε σε επαφή με
το έργο του, στάθηκε η αφορμή όπως διαπιστώνω μετά από χρόνια, να κάνω αυτήν
την μνημονική και αναγνωστική περιπλάνηση μέσα στον χρόνο της ζωής μου. Διαβάζω
κατά διαστήματα τα ποιήματα του γερμανού ρομαντικού ποιητή και προσπαθώ να
ξεκλειδώσω τα μηνύματα και τα μυστικά που κρύβει ακόμα η ποίησή του. Ποίηση
συνθεμένη στο μεταίχμιο ενός Κόσμου που άλλαζε καταλυτικά. Ο ρομαντικός παλαιός
κόσμος, ο κόσμος της φύσης και των ανεξερεύνητων μυστικών της, η λατρεία και η
δοξολογία της που προέρχονταν από τον αρχαίο ελληνικό κόσμο, που δάνεισε το
κοσμοείδωλό του στους ρομαντικούς χρόνους και όχι μόνο, ήταν το πνευματικό
ανάχωμα στην ραγδαία εξέλιξη της επιστήμης, στην άλογη ανάπτυξη της τεχνολογίας,
στις νέες φιλοσοφικές αξίες και ηθικές κοινωνικές δυνάμεις που αναδύθηκαν, κατά
την περίοδο του Διαφωτισμού, του Ουμανισμού και των πολιτικών ανακατατάξεων που
επέφερε μέσα στις κοινωνίες των ευρωπαϊκών λαών, η Γαλλική Επανάσταση και οι
θεωρητικές και πολιτικές της ρήξεις με τον παλαιό κόσμο. Η ποίηση του Νοβάλις,
είναι η ποιητική φωνή του ρομαντικού κόσμου που προέρχεται από τα σκοτεινά
παλάτια της ανθρώπινης μοίρας, και ζωγραφίζει την παγερή πλευρά της ζωής. Αυτήν
του θανάτου. Την ζωή που είναι τυλιγμένη από παγερές ομίχλες, που ανιχνεύεται
μέσα στις υγρές ατμόσφαιρες των δασών, σε σκοτεινά δύσβατα μονοπάτια θρύλων και
ξωτικών, σε μυστήρια ανερμήνευτα στην ανθρώπινη λογική και αινιγματικές
συμβάντα παλαιών αρχέγονων μύθων, που διατηρήθηκαν εναργή μέσα στην ανθρώπινη
συνείδηση. Σε νύχτιες δυνάμεις της σκοτεινής μοίρας που ενώνουν τα πριν της
ζωής με τα μέλλοντα σε μια ενιαία συμπαντική κοσμοθεωρία, που δεν έχει αρχή
ούτε τέλος. Ένας ονειρικός και μυστικός κόσμος των ρομαντικών δημιουργών, που
διαισθάνονταν ότι γκρεμίζεται, από την επαναστατική λαίλαπα της σύγχρονης
τεχνολογίας και την ραγδαία ανάπτυξη των φυσικών επιστημών. Όπου η Φύσις δεν
ήταν πλέον υφαντουργός και κομμώτρια των ίδιων των δημιουργημάτων της αλλά,
περισσότερο μοιρολογίστρα αυτών. Ο Νοβάλις με το έργο του, προσπάθησε να
αντισταθεί στο γκρέμισμα του παλαιού κόσμου και των αξιών του, των ζωντανών
ειδώλων του και των χαρούμενων ή εκδικητικών θεών του, ένα περιβάλλον τόσο οικείο σε αυτόν και των
δικών του ηλικιακά γενεών, που τα πνευματικά νάματα του Γκαίτε ήσαν παρόντα
στις συνειδήσεις των νέων της εποχής. Ο Νοβάλις γεννήθηκε και ανατράφηκε σε
έναν κόσμο που η μοίρα των ανθρώπων ήταν κοινή, είτε αφορούσε τις καθημερινές
τους φιλοδοξίες, είτε τις ελπίδες τους. Οι ελπίδες και οι καταστροφές τους
είχαν κοινό παρανομαστή. Την δημιουργό και λάμπουσα από μυστήρια ακόμα Φύση. Ο
Διαφωτισμός με τις καινούργιες ανθρωπολογικής φύσεως αξίες του, οι ακατανόητες
ακόμα στο μεγάλο και φτωχό ανθρώπινο
πλήθος οραματικές του στοχεύσεις, οι κοινωνικές και πνευματικές ανακατατάξεις
που άλλαζαν εν τω άμα τους ρυθμούς ζωής των εξαθλιωμένων ατόμων και τις
πανάρχαιες μυθολογικές τους σταθερές, τις απαραίτητες δομές των κοινωνιών, οι οικονομικές
σαρκοβόρες δυνάμεις που αναδύονταν από άπληστα οράματα εμπόρων, εξοβέλιζαν αργά
και σταθερά τους παλαιούς συνεκτικούς οικουμενικούς μύθους των ρομαντικών και
του κλασικού κόσμου γενικότερα. Ο Κόσμος άρχιζε να απομαγεύεται δραματικά και
αμετάκλητα. Κανένα νέο «Κοινωνικό Συμβόλαιο» δεν μπορούσε να ανακόψει την
απομαγευτική εξέλιξη και των ιστορικών διαδικασιών των χρόνων αυτών. Μετά τον
Διαφωτισμό, αναδύθηκε η έννοια της ατομικότητας του ανθρώπου. Ήταν κάτι, που
τόσο εύστοχα και θεϊκά, μας κατέγραψε μέσα στο έργο του ο Ελισαβετιανός ποιητής
και θεατρικός δραματουργός Ουίλιαμ Σαίξπηρ. Ο Κόσμος πριν από τον Σαίξπηρ, και
ο Κόσμος μετά από αυτόν. Το άτομο και οι ανάγκες του, οι επιθυμίες και οι
οραματισμοί του, οι φιλοδοξίες και οι απαιτήσεις του κυριαρχούσαν των αναγκών
της Κοινωνίας. Το άτομο θέλησε και πέτυχε να πρυτανεύσει πάνω στις δυνάμεις της
φύσης, να τις δαμάσει. Πίστεψε δυναμικά σε μια παντοδυναμία που του πρόσφερε η
Λογική και τα επιτεύγματά της. Εδώ εστιάζεται και η επιθυμία του, να λατρέψει
την Λογική ως Θεότητα, να δοξολογήσει
τον Ορθό Λόγο στην θέση του Θεού, όπως αποφάσισαν να τον υμνήσουν οι Γάλλοι
επαναστάτες μέσα στους παλαιούς θρησκευτικούς Ναούς, μετά την Γαλλική
Επανάσταση, που έγινε για να γκρεμίσει τις αρχαίες εκκλησιαστικές δοξασίες, τις
παλαιές παραδόσεις των θρησκευτικών αναφορών της χριστιανικής θρησκείας, στον
δυτικοευρωπαϊκό χώρο. Να θρυμματίσει τους πανάρχαιους συνεκτικούς μύθους της κοινωνίας
και τις προλήψεις και δεισιδαιμονίες τους. Οι νέοι του Ορθού Λόγου θιασώτες
επαναστάτες, αρνήθηκαν κάθε μεταφυσική αποστολή του παλαιού κόσμου και των
διαχρονικών μέσα στην εξέλιξη της Ιστορίας μηνυμάτων του, όπως αυτά
εκλαμβάνονταν από τις συνειδήσεις των ανθρώπων, αι διέπλαθαν τις ψυχές και τις
ζωές τους. Τα νέα πιστεύω ζωής που κυοφορούσε η Γαλλική Επανάσταση, η άκριτη
εμπιστοσύνη της στον Ορθό Λόγο, στην παντοδυναμία της ανθρώπινης σκέψης, απομαγεύσε
τον κόσμο από τα παλαιά του σύμβολά, τις ηθικές δεσμεύσεις των ανθρώπων, τις
πολιτικές και κοινωνικές απαγορεύσεις. Τον απογύμνωσε από παλαιές εθιμικές σκοπιμότητες
και θρησκευτικές αξίες, από ξεπερασμένες δογματικές απαγορεύσεις. Η νέα πλέον
παραδείσια ανθρώπινη ελπιδοφορία προέρχονταν από την Επιστήμη και την
Τεχνολογία, από την διεύρυνση των οριζόντων της Λογικής. Τους ανθρώπους
ποδηγετούσαν πλέον οι αρχές της οικονομίας και όχι οι μεταφυσικές προσδοκίες. Ο
παλαιός κόσμος γκρεμίζονταν όπως και οι γυάλινοι πύργοι του, αυτοί οι πανύψηλοι
«φυτευμένοι» μέσα στα σκοτεινά και υγρά δάση πύργοι που δεσπόζουν στον φυσικό
χώρο με την εμβληματική τους παρουσία, σαν άλλοι θεοί της φύσης, και που μέσα τους
κατοικούσαν οι ρομαντικοί ποιητές που συνομιλούσαν με τους παλαιούς θεούς και
ήρωες, με τις νεράιδες των λιμνών και τα ξωτικά του δάσους, με μάγισσες του
κάτω κόσμου και είδωλα τεθνεώτων των προγόνων. Η Φύση από παραδείσιος κήπος των
ανθρώπων όπου περιδιάβαιναν μαζί θεοί και άνθρωποι, άγγελοι και νεραΐδες,
ημίθεοι και καλλιτέχνες, δαίμονες και ξωτικά, μετατράπηκε σε φυλακή, έγινε
άδικος ντουνιάς που σκλάβωνε και δυνάστευε τους ανθρώπους. Η κυριαρχία της τεχνολογίας
και των μηχανών μετέτρεψε το περιβάλλον με αργές του χρόνου εξελικτικές
διαδικασίες, σε δεσμωτήριο της ζωής και των οραματικών επιθυμιών των ατόμων. Ο
νέος άνθρωπος-εργαλιακή μηχανή, που γεννιόταν ή αν θέλετε που «κατασκευάζονταν»
από τις ανερχόμενες δυνάμεις της αστικής τάξης, δεν είχε ανάγκη ούτε από
γοτθικούς πύργους που κατοικούσαν ρομαντικοί ονειροπόλοι, ούτε χρειάζονταν
οραματιστές ποιητές και προφήτες δημιουργούς. Ο Φεουδαρχικός κόσμος και ότι
αυτός αντιπροσώπευε, είχε εξαντλήσει τα ιστορικά του όρια. Στην πρωτόγνωρη
ιστορικά αυτή πολιτική και κοινωνική επανάσταση ενάντια στις παραδοσιακές αξίες
των παλαιών χρόνων, αντιτάσσονταν οι ρομαντικοί δημιουργοί με το έργο και την
στάση ζωή τους, στον ευρωπαϊκό χώρο.
Σε αυτόν
τον κύκλο των ρομαντικών δημιουργών ανήκε και ο οραματιστής ποιητής Νοβάλις.
Ένας δημιουργός που, ο σύντομος χρόνος του βίου του, δεν του πρόσφερε την
ευκαιρία να δει την διάψευση της υλοποίησης των ρομαντικών του οραμάτων. Οι
ρομαντικοί έμειναν μια νησίδα χαμένης πνοής μέσα στις σκληρές συνθήκες των νέων
καιρών. Οι ρομαντικοί και το έργο τους, αντιμετωπίστηκαν από τους νέους
δημιουργούς, σαν ένας χαμένος εξωτικός παράδεισος, που κατά καιρούς όφειλαν να
επισκεφτούν για προσωπική τους κοινωνική και πνευματική ανάπαυλα.
Το
μεταφραστικό ταξίδι των ποιημάτων, των σκέψεων και των πεζών του Νοβάλις στην
ελληνική επικράτεια, συνεχίστηκε και στα επόμενα χρόνια. Γνωρίζω τα εξής βιβλία
του Νοβάλις που έχουν μεταφραστεί στα ελληνικά.
Βιβλία του Νοβάλις στα ελληνικά
• ΠΟΙΗΜΑΤΑ
ΤΟΥ ΝΟΒΑΛΙΣ,
ΜΕΤΑΦΡΑΣΜΕΝΑ ΑΠΟ ΤΟΝ Γ. Ν. ΠΟΛΙΤΗ,
ΜΕ ΜΙΑ ΣΥΝΘΕΣΗ ΤΟΥ ΝΙΚΟΥ ΧΑΤΖΗΚΥΡΙΑΚΟΥ-ΓΚΙΚΑ
ΑΘΗΝΑ-ΕΚΔΟΣΗ ΚΥΚΛΟΥ 1939, σ. 48
FRATRIS
MEMORIE
SACRUM
ΥΜΝΟΙ ΣΤΗ ΝΥΧΤΑ
1. Σ.
11-13
2. Σ.
14
3. Σ.
15-16
4. Σ.
17-20
5. Σ.
21-29
6. ΛΑΧΤΑΡΑ
ΓΙΑ ΤΟΝ ΘΑΝΑΤΟ, Σ. 30-32
ΤΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΤΩΝ ΝΕΚΡΩΝ,
Σ. 33-39
ΑΓΓΕΛΟΥ ΘΑΝΑΤΟΣ, Σ. 41-43
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ, Σ. 44
• NOVALIS
ΥΜΝΟΙ
ΣΤΗ ΝΥΧΤΑ ΚΑΙ ΑΛΛΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ
ΜΕΤΑΦΡΑΣΜΕΝΑ ΑΠΟ ΤΟΝ Γ.
Ν. ΠΟΛΙΤΗ
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΔΙΑΤΤΩΝ-ΑΘΗΝΑ 1986,
500 δρχ. σ. 96
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΚΑΙ
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ Αλέξης Πολίτης
ΥΜΝΟΙ ΣΤΗΝ ΝΥΧΤΑ
Σημείωση. Του έργου
υπάρχουν δύο γραφές. Η πρώτη σώζεται σε χειρόγραφο και πρωτοδημοσιεύτηκε στην
έκδοση των έργων του Novalis
από τον εκδοτικό οίκο Diederich
(Ιένα 1907). Η άλλη, η γνωστότερη, είναι η δημοσιευμένη από τον ίδιο τον ποιητή
στο περιοδικό Αθήναιο. Οι παραλλαγές της γραφής του χειρογράφου μεταφράζονται
στο τέλος.
Ι. σ. 9-12
II. σ. 13-14
III. σ. 15-16
IV. σ. 17-22
V. σ. 23-36
VI. σ. 37-40
ΠΑΡΑΛΛΑΓΕΣ «ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΟΥ».
σ. 41-47
ΑΛΛΑ
ΠΟΙΗΜΑΤΑ
ΤΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΤΩΝ ΝΕΚΡΩΝ σ. 51-58
ΑΓΓΕΛΟΥ ΘΑΝΑΤΟΣ σ. 59-61
ΤΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΤΟΥ
ΕΡΗΜΗΤΗ σ. 62-63
ΥΜΝΟΣ σ. 64-66
ΑΠΟ ΤΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ σ. 67-
ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ σ. 69-75
ΣΗΜΕΙΩΜΑΤΑ ΤΟΥ
ΕΠΙΜΕΛΗΤΗ ΤΗΣ ΕΚΔΟΣΗΣ σ. 79-88
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
• NOVALIS
ΥΜΝΟΙ
ΣΤΗ ΝΥΧΤΑ ΚΑΙ ΑΛΛΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ
ΜΕΤΑΦΡΑΣΜΕΝΑ ΑΠΟ ΤΟΝ Ν.
Γ. ΠΟΛΙΤΗ
ΕΚΔΟΣΕΙΣ
ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ-ΔΙΑΤΤΩΝ, 2001, δρχ. 3120, σ. 72
(Η έκδοση, είναι μια
σύμπραξη των εκδόσεων ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ με εκείνη των εκδόσεων ΔΙΑΤΤΩΝ. Είναι
πανομοιότυπη. Όπως βλέπουμε, από την πρώτη αυτοτελή έκδοση του περιοδικού
ΚΥΚΛΟΣ το 1939, η μετάφραση του Ν. Γ. Πολίτη, επανεκδίδεται συνεχώς)
• Novalis
«ύμνοι
στη νύχτα»
μετάφραση Μιχάλης
Παπαντωνόπουλος
φιλολογική επιμέλεια
Γιώργος Μπλανάς
καλλιτεχνικός
σχεδιασμός Άννα Λέκκα
εκδόσεις ΗΛΕΚΤΡΑ, σειρά
γεφύρια 2008, ευρώ 8, σ. 56
Το βιβλίο έχει σαν μότο
στίχο του Κώστα Καρυωτάκη
«Κι αν πειναλέοι
γυρνάμε ολημερίς,
κι αν ξενυχτούμε κάτου
απ’ τα γεφύρια
επέσαμε θύματα
εξιλαστήρια
του «περιβάλλοντος»,
της εποχής»
Περιεχόμενα
Εισαγωγή σ. 7-11
Ι. σ. 13-15
ΙΙ. σ 17
ΙΙΙ. σ. 19-20
IV. σ. 21-24
V. σ. 25-32
VI. Νοσταλγώντας τον θάνατο σ. 33-34
Παράρτημα
HYMNEN AN DIE NACHT σ. 35-50
(δημοσιεύονται οι Ύμνοι
στην γερμανική γλώσσα)
Novalis σ.
51-55
(υπάρχει ένα ενδιαφέρον
κατατοπιστικό κείμενο για τον ποιητή και το έργο του)
• NOVALIS
ΥΜΝΟΙ
ΣΤΗ ΝΥΧΤΑ
ΕΙΣΑΓΩΓΗ-ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ:
ΚΩΣΤΑΣ ΚΟΥΤΣΟΥΡΕΛΗΣ
ΕΠΙΜΕΤΡΟ: ΛΟΥΝΤΒΙΧ ΤΗΚ
Δίγλωσση έκδοση
Εκδόσεις
ΠΕΡΙΣΠΩΜΕΝΗ-Σωτήρης Φασούλας 2011, σ.102
Σχέδια Σωτήρη Φασούλα
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
ΕΙΣΑΓΩΓΗ του Κώστα
Κουτσουρέλη, σ. 9-24
Die erst Hymne 26/27 Ο πρώτος Ύμνος σ. 26-31
Die zweite Hymne
32/33 Ο δεύτερος Ύμνος σ. 32-35
Die dritte Hymne
36/37 Ο τρίτος Ύμνος σ. 36-39
Die vierte Hymne
40/41 Ο τέταρτος Ύμνος σ. 40-49
Die funfte Hymne
50/51 Ο πέμπτος Ύμνος σ. 50-67
Die sechste Hymne
68/69 Ο έκτος Ύμνος σ. 68-75
ΕΠΙΜΕΤΡΟ
Ο ΒΙΟΣ ΤΟΥ ΝΟΒΑΛΙΣ, του
Λούντβιχ Τήκ, σ. 79-95, μετάφραση: Κώστας Κουτσουρέλης
ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΤΟΥ ΕΚΔΟΤΗ, σ.
97
• ΝΟΒΑΛΙΣ
Σκέψεις
Σημείωμα-Μετάφραση-Σημειώσεις:
Συμεών Σταμπουλού,
Εκδόσεις στιγμή 2012,
σελίδες 160, 8, 50 ευρώ
Περιεχόμενα
Εισαγωγικό σημείωμα
Novalis Gedanken (Σκέψεις)
Ι. Γύρη
(Bluthenstaub)
II. Πίστη και αγάπη ή ο βασιλιάς και
η βασίλισσα
(Glauben und Liebe oder Der Koning und die Koningin)
III. Πολιτικοί αφορισμοί
(Politische Aphorismen)
IV. Αποσπάσματα από το Teplitz
(Teplitzer Fragmente)
Συμπληρωματικά
(Erganzungen)
V. Αφορισμοί και αποσπάσματα
(Aphorismen und Fragmente)
Μετάφραση αποσπασμάτων
Σημειώσεις
• ΝΟΒΑΛΙΣ
(ΦΡΙΝΤΡΙΧ ΦΟΝ
ΧΑΡΝΤΕΝΜΠΕΡΓΚ)
Η
ΧΡΙΣΤΙΑΝΟΣΥΝΗ Ή ΑΛΛΩΣ ΕΥΡΩΠΗ
(Die Christenheit oder Europa)
Μετάφραση- Ερμηνευτικά
σημειώματα: Νίκος Μ. Σκουτερόπουλος
Εκδόσεις ΕΚΚΡΕΜΕΣ
–Ευμενείς έλεγχοι 2004, σελ. 160, 13,5 ευρώ
Περιεχόμενα
ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΤΟΥ ΜΕΤΑΦΡΑΣΤΗ
Η ΧΡΙΣΤΙΑΝΟΣΥΝΗ Ή ΑΛΛΩΣ
ΕΥΡΩΠΗ
ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ ΤΩΝ
ΕΡΓΩΝ ΤΟΥ ΝΟΒΑΛΙΣ
ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΑ ΣΗΜΕΙΩΜΑΤΑ
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ: ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ
ΠΟΙΚΙΛΟΥ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟΥ (1802)
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΤΟΥ ΜΕΤΑΦΡΑΣΤΗ
ΠΙΝΑΚΑΣ ΚΥΡΙΩΝ ΟΝΟΜΑΤΩΝ
•ΝΟΒΑΛΙΣ
Η
ΠΡΟΣΔΟΚΙΑ
ΧΑΙΝΡΙΧ ΦΟΝ
ΟΦΤΕΡΝΤΙΝΓΚΕΝ
(Heinrich von Ofterdingen)
Μετάφραση: Θεόδωρος
Λουπασάκης
Εκδόσεις Σμίλη 2003,
σελ. 368, 16,5 ευρώ
Περιεχόμενα
ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ: Η
ΠΡΟΣΔΟΚΙΑ
ΚΕΦΑΛΑΙΑ ΕΝΝΕΑ
ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ
ΤΟ ΜΟΝΑΣΤΗΡΙ Ή ΤΑ
ΠΡΟΠΥΛΑΙΑ
ΕΠΙΜΕΤΡΟ
ΕΠΙΜΕΤΡΟ 1:
ΠΑΡΑΛΕΙΠΟΜΕΝΑ
ΣΤΟΝ ΧΑΙΝΡΙΧ ΦΟΝ ΟΦΤΕΡΝΤΙΝΓΚΕΝ
ΕΠΙΜΕΤΡΟ 2: ΥΠΟΜΝΗΜΑ
ΤΙΚ
ΕΠΙΜΕΤΡΟ 3: ΒΙΛΧΕΛΜ
ΝΤΙΛΤΑΙ ΝΟΒΑΛΙΣ
ΕΠΙΜΕΤΡΟ 4: ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ
ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΟ
Η ανάγνωση των έργων του Νοβάλις, του
σημαντικότερου εκπροσώπου του πρώιμου γερμανικού ρομαντισμού, ενός από τους φημισμένους
δημιουργούς του κύκλου της Ιένας, (Jenaer Kreis),- ( συγκέντρωση στην πολίχνη της Ιένας,
ομάδας νεαρών ποιητών, φιλοσόφων, λογίων και διανοούμενων, με σκοπό την έκδοση
μιας κοινής διακήρυξης) φίλου του Φρ. Σίλερ και του Φρ. Σλέγκελ, ενός
προτεσταντικής καταγωγής ευγενούς νέου της Κάτω Σαξονίας, που σπούδασε νομικά
και φυσικές επιστήμες, αλλά τον κέρδισε η τέχνη, και ιδιαίτερα η ποίηση, θα μας
δείξει με λίγη έρευνα, την επιρροή που άσκησε το έργο και οι απόψεις του σε
ευρωπαίους και έλληνες δημιουργούς. Η μεγάλη του αγάπη για την Φύση και τους
Θεούς της, οι ρυθμοί και οι κανόνες που την διέπουν, τα μυριάδες μυστικά της
και οι μαγευτικές της αποκαλύψεις, τα μυστήρια και οι πανάρχαιες δοξασίες για
το φυσικό περιβάλλον, οι θρησκευτικές θέσεις που πρέσβευε ο Νοβάλις για την
θέση του ανθρωπίνου όντος μέσα στο σύμπαν, οι χριστιανικές του απόψεις, οι
ερωτικές του επιλογές προς τις μικρές κορασίδες, τις παρθένες νεραΐδες των
λιμνών και των ποταμών, και άλλες του θέσεις, είναι που έθελγαν τους αναγνώστες
του έργου του πέρα από το ποιητικό. (Ανοίγοντας μικρή παρένθεση, σημειώνω ότι,
η ερωτική έλξη αντρών προς μικρά ανήλικα παρθένα κορίτσια, δεν είναι κάτι που
το συναντάμε στο έργο ή την ζωή μόνο των απανταχού ρομαντικών ποιητών, αλλά σε
μεγάλο εύρος στην παγκόσμια λογοτεχνία διαχρονικά. Από την δική μας δωδεκάχρονη
κόρη την «Κανελλόριζα» του δημοτικού άσματος που τόσο θεσπέσια τραγουδούσε η
Δόμνα Σαμίου έως την Λολίτα του Βλαντιμήρ Ναμπούκοφ, και από τον εστιασμένο
φωτογραφικό φακό του ποιητή Αντρέα Εμπειρίκου προς νεαρές θηλυκές υπάρξεις, ως
τον Τόμας Μαν και τον ανήλικο Τάτζιο του, και, από τις μικρές κόρες του Αιγαίου
του Οδυσσέα Ελύτη, ως τις σύγχρονές μας barby ο πολιτιστικός δρόμος των αναφορών
αυτών είναι κοινός και επαναλαμβανόμενος. Τόσο στον καλλιτεχνικό και πνευματικό
χώρο όσο και στις κλειστές ή ανοιχτές κοινωνίες των απλών καθημερινών ανθρώπων
και των εθιμικών τους συνηθειών. Που σημαίνει ότι, το πρόσημο της επιλογής
αυτής δεν μπορούμε να το χρεώνουμε μόνο στους ρομαντικούς δημιουργούς. Οι
ρομαντικοί δημιουργοί όπως κατόπιν και οι υπερρεαλιστές τη θεοποίησαν.
Πολλές οι ελληνικές αναφορές στο έργο του
Novalis,
οι ύμνοι του στη νύχτα αγαπήθηκαν αλλά και από ελάχιστους «δαιμονοποιήθηκαν».
Από τον Παναγιώτη Κανελλόπουλο και την Ιστορία του Ευρωπαϊκού Πνεύματος, από
τον εθνικό μας ποιητή Διονύσιο Σολωμό ως τον νομπελίστα Οδυσσέα Ελύτη, η
ελληνική ποιητική επικράτεια είναι σπαρμένη με νύχτιους ύμνους και αναφορές. Ο
αρχαιοτραφής και αρχαιολάτρης ποιητής
Χέλντερλιν, είναι που τον επισκιάζει στις αναγνωστικές προτιμήσεις των ελλήνων
ποιητών περισσότερο.
Γιώργος Χ. Μπαλούρδος
Πειραιάς 18/6/2017
Έξω βρέχει κάτι τρέχει
που θα έλεγε και ο κυρ Νιόνιος.
ΥΓ. Είναι νωπή ακόμα η
μνήμη μας με την απόφαση του μεγάλου ηθοποιού Γάλλου Ζεράρ Ντεπαρτιέ, να
εγκαταλείψει την πατρίδα του και να εγκατασταθεί στην Ρωσία, γιατί δεν ήθελε να
φορολογηθεί όπως και οι άλλοι συμπατριώτες του. Ακούσαμε στις ειδήσεις, ότι ο
Πορτογάλος σταρ ποδοσφαιριστής Ρονάλντο αν δεν κάνουμε λάθος, ζήτησε να σπάσει
το συμβόλαιο με την ισπανική ομάδα που συνεργάζεται γιατί του επιβλήθηκε
πρόστιμο για φοροδιαφυγή. Και το διάστημα αυτό, διαπραγματεύεται με άλλη ομάδα
την ένταξή του σε αυτήν, σε άλλη χώρα. Και κάνω καλοπροαίρετα μια ερώτηση.
Μήπως οι υπεύθυνοι της ομάδας που θέλει να μεταγραφεί και έχουν φίλαθλο πνεύμα,
οφείλουν να εξηγήσουν στον σταρ του ποδοσφαίρου και οικογενειάρχη πατέρα, ότι ο
φίλαθλος κόσμος που τον έχει θεοποιήσει και τον αμείβει όχι μόνο με την αγάπη
του, αλλά και με τόσο δυσθεώρητα ποσά σαν αμοιβή, για τα χρυσά πόδια του, πληρώνει
φόρους για να συντηρήσει την οικογένειά του; Ότι δεν είναι ηθικά και κοινωνικά δίκαιο
να αρνείται να πληρώσει τους φόρους που του αναλογούν, την ίδια στιγμή που οι φίλαθλοι
θαυμαστές του υποφέρουν οικονομικώς; Είναι σωστό παράδειγμα αυτό; Αυτός ο παράξενος
«εκβιασμός»; Και αν πετύχει τον σκοπό του, οι άλλοι ποδοσφαιριστές πως θα τον δεχτούν
στην ομάδα τους, τι παράδειγμα θα δώσουν. Εκτός και αν είναι λάθος του φίλαθλου
κοινού που επιβραβεύει άτομα που δεν σέβονται τους οικονομικούς και φορολογικούς
νόμους του κράτους που αγωνίζονται. Μήπως το λάθος ξεκινά από τον κόσμο, που αναγορεύει
σε είδωλα και σταρ, και αμείβει με τόσο μεγάλα ποσά ποδοσφαιριστές, την ίδια στιγμή
που οι επιστήμονες γιοί τους και οι κόρες τους αναγκάζονται να μεταναστεύσουν για
να βρουν εργασία ή για να ζήσουν τις οικογένειές τους; Για ποιο φίλαθλο πνεύμα μιλάμε;
Το θέτω σαν ερώτηση και προβληματισμό των σύγχρονων καιρών μας.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου